รายงานเชิงวิชาการ

การอ่านและพิจารณาวรรณคดีเรือ
่ ง มัทนะพาธา

นางสาวธัญรัตน์ โลหะภาคย์ ชัน ้ มัธยมศึกษาปี ที5

่ /3 เลขที่ 8
นางสาว วริศรา รัศมีเวสารัช ชัน้ มัธยมศึกษาปี ที่ 5/3 เลขที่ 14
นาย วุฒพ
ิ งศ์ สราวุธวินยั ชัน
้ มัธยมศึกษาปี ที่ 5/3 เลขที่ 16
นาย ภวัต วชีระวุฒไิ กร ชัน
้ มัธยมศึกษาปี ที่ 5/3 เลขที่ 22

เสนอ
อ. พนมศักดิ ์ มนูญปรัชญาภรณ์

ภาคเรียนที่ 2 ปี การศึกษา 2558

โรงเรียนสาธิตนานาชาติ มหาวิทยาลัยมหิดล

รายงานนี้เป็ นส่วนหนึ่งของกิจกรรมการเรียนรูโ้ ดยใช้โครงงานเป็ นฐาน

(Project Based Learning)
รายวิชาภาษาไทยและวัฒนธรรม ระดับชัน ้ มัธยมศึกษาปี ที่ 5
 คานา

ความรักเหมือนโรคา บันดาลตาให้มืดมน
ไม่ยน ิ และไม่ยล อุปสรรคะใดใด
ความรักเหมือนโคถึก กาลังคึกผิขงั ไว้
ก็โลดจากคอกไป บ ยอมอยู่ ณ ทีข ่ งั
ถึงหากจะผูกไว้ ก็ดงึ ไปด้วยกาลัง
ยิง่ ห้ามก็ยงิ่ คลั่ง บ หวนคิดถึงเจ็บกาย
ความรักเป็ นความรูส้ ก
ึ ดีทม
ี่ ีตอ่ กันเป็ นความบริสุทธิท์ ไี่ ม่แสดงถึงความเห็นแก่ตวั
ความรักต้องการคาซื้อสัตย์มใิ ช่ใช้กลลวงเพือ ่ ให้ได้มาซึง่ ความรักทีป ่ ลอมแปลงขึ้
นมา
ความรักสามารถเกิดขึน ้ ได้กบ ั ทุกวรรณะและเมือ ่ มีรกั ย่อมมีความผิดหวังตามมาไ
ด้ในบางครัง้

มัทนะพาธาเป็ นบทละครพูดคาฉันท์พระราชนิพนธ์ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎ
เกล้าเจ้าอยูห
่ วั มีเนื้อหาเกีย่ วกับความทุกข์จากรักทีไ่ ม่สมหวังหรือจากความรักข้าง
เดียวเป็ นเรือ ้ ในอินเดียโบราณโดยเนื้อเรือ
่ งสมมุตวิ า่ เกิดขึน ่ งกล่าวถึงเหตุการณ์ บ
นสวรรค์ระหว่างเทพบุตรสุเทษณ์ กบ ั นามมัทนามัทนะพาธาเป็ นบทละครพูดฉันท์
5องก์และได้รบ ั การแปลเป็ นร้อยแก้วภาษาอังกฤษพร้อมด้วยอภิธานศัพท์

สารบัญ
สรุปประเด็นการอ่านและพิจารณาวรรณคดีและวรรณกรรม หน้า
1.การอ่านและพิจารณาเนื้อหาและกลวิธีในวรรณคดีและวรรณกรรม
ประกอบด้วย
● 1.1 เนื้อเรือ
่ ง หรือเนื้อเรือ
่ งย่อ 1
● 1.2 โครงเรือ ่ ง 1
● 1.3 ตัวละคร 2
● 1.4 ฉากท้องเรือ ่ ง 2
 ● 1.5 บทเจรจาหรือราพึงราพัน 3
● 1.6 แก่นเรือ
่ งหรือสารัตถะของเรือ
่ ง 3
2. การอ่านและพิจารณาการใช้ภาษาในวรรณคดีและวรรณกรรม ประกอบด้วย
● 2.1 การสรรคา 4
● 2.2 การเรียบเรียงคา 5
● 2.3 การใช้โวหาร 6
3. การอ่านและพิจารณาประโยชน์หรือคุณค่าในวรรณคดีและวรรณกรรม
● 3.1 คุณค่าด้านอารมณ์ 7
● 3.2 คุณค่าด้านคุณธรรม 7
● 3.3 คุณค่าด้านอืน
่ ๆ 8
บรรณานุกรม 9

1. การอ่านและพิจารณาเนื้อหาและกลวิธีในวรรณคดีและวรรณกรรม

1.1 เนื้อเรือ
่ ง
มัทนะพาธาเป็ นเรือ ่ งสมมติวา่ เกิดในอินเดียโบราณ
เนื้อเรือ
่ งกล่าวถึงเหตุการณ์ บนสวรรค์ เทพบุตรสุ เทษณ์ หลงรักเทพธิดามัทนา
แต่นางไม่ปลงใจด้วย สุเทษณ์ จงึ ขอให้วท ิ ยาธรมายาวินใช้เวทมนต์สะกดเรียกนาง
มา มัทนาเจรจาตอบสุเทษณ์ อย่างคนทีไ่ ม่รส ู้ ก
ึ ตัวสุเทษณ์ จงึ ไม่โปรด
เมือ่ ขอให้มายาวินคลายมนต์ มัทนาก็ รูส้ ก ึ ตัวและตอบปฏิเสธสุเทษณ์
สุเทษณ์ โกรธจึงสาปให้นางจุตไิ ปเกิดในโลกมนุษย์ มัทนาขอไปเกิดเป็ นดอก
กุหลาบสุเทษณ์ กาหนดว่าให้กุหลาบดอกนัน ้ กลายเป็ นมนุษย์เฉพาะวันเพ็ญ
เพียงวันและคืนเดียว ต่อเมือ
่ มี ความรักจึงจะพ้นสภาพจากดอกไม้
และหากเป็ นทุกข์เพราะความรักก็ให้วงิ วอนต่อพระองค์ พระองค์ชว่ ย

1.2 โครงเรือ
่ ง
เป็ นบทละครพูดคาฉันท์ทพี่ ระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยูห
่ วั ทรงคิดโครงเรื่
องด้วยพระองค์เองไม่ได้มีแบบฉบับมาจากทีอ่ ืน
่ โดยมีจุดประสงค์สาคัญดังนี้

เพือ่ กล่าวถึงตานานดอกกุหลาบซึง่ ไม่เคยมีมาก่อนจึงได้พระราชนิพนธ์ให้ดอกไม้

ทีก
่ าเนิดมาจากนางฟ้ าทีถ
่ ูกสาปลงมาจุตเิ ป็ นดอกกุหลาบนั่นเอง

เพือ
่ แสดงให้เห็นถึงความเจ็บปวดทีย่ งิ่ ใหญ่อนั มีสาเหตุมาจากความรักทีม
่ ีอนุภาพ
อย่างยิง่ ผูใ้ ดมีควมรักย่อมต้องเกิดความลุม
่ หลงในราคะและความรักด้วย

โครงเรือ
่ งจะว่าด้วยเทพบุตรหนุ่มผูเ้ ป็ นใหญ่ในสวรรค์ผม ู้ ีครบอานาญทุกสรรพสิง่
แต่กลับไปหลงรักเทพธิดาบนสวรรค์ทม ี่ ีความงดงามแม้ขนาดหญิงผูใ้ ดก็หาได้เที
ยบเทียงนางได้แต่ไม่วา่ เทพบุตรหนุ่มจะทาอย่างไรก็ไม่สามารถเอาชนะหัวใจของ
เทพธิดาสาวได้เลยจนเกิดบันดาลโทสะด้วยความเสียใจผิดหวังในความรักจึงสาป
ให้นางไปจุตบ ิ นโลกมนุษย์ในร่างของดอกกุหลาบแทนและเมือ ่ นางเรียนรูท
้ ีจ่ ะมีค
วามรักเมือ่ ใดมนต์สะกดจึงจะคลายและนางจะได้กลับเป้ นมนุษย์ดงั เดิม

1
1.3 ตัวละคร

เทพบุตรสุเทษณ์
มหาเทพผูด ้ ารงตนอยูใ่ นธรรมอันประเสริฐคือพรหมวิหาร4ทีต ่ กหลุมรักมัทนาเพี
ยงข้างเดียวและเป็ นทุกข์จากความรักทีไ่ ม่สมหวังจึงบันดารโทษะสาปให้นางมัทน
าไปจุตเิ ป็ นดอกกุหลาบทีป ่ ่ าหิมะวัน มีนิสยั เจ้าอารมณ์ มักมากในตัณหา
ไม่คานึงถึงความรูส้ กึ ของผูอ ้ ืน
่

เทพธิดามัทนา
เทพธิดาบนสวรรค์ทส ี่ ุเทษณ์ ตกหลุมรักแต่เพราะไม่ยอมรักรักนางเลยถูกสาปให้ก
ลายเป็ นดอกกุหลาบไปจุตท ิ ป
ี่ ่ าหิมะวันและจะสามารถคืนสภาพมนุษย์ได้เฉพาะวั
นและคืนเพ็ญเท่านัน
้ และจะพ้นคาสาปก็ตอ ่ เมือ
่ นางมีความรัก
นางเป็ นคนทีค
่ รงไปตรงมา ซือ ่ สัตย์ คิดอย่างไรก็พูดตามนัน
้ ไม่โกหกพูดปด

มายาวิน
วิทยาธรผูเ้ รียนรูแ ้ ละมีวช
ิ าอาคมและเป็ นผูม
้ ีใ่ ช้มนต์สะกดเรียกนางมัทนาให้มาพ
บสุเทษณ์ ทง้ ั ทีย่ งั หลับไหลเป้ นบ่อเกิดของโทสะทีส ่ ุเทษณ์ มีตอ
่ มัทนา

1.4 ฉากท้องเรือ
่ ง
ฉากท้องเรือ
่ งคือวิมานของเทพบุตรสุเทษณ์ , บนสวรรค์

เทพบุตร์สุเทษณ์ อยูก ่ บั วิทยาธรมายาวินซึง่ กาลังทาพิธีสะกดมนต์เรียกนางมัทนาม

าหาสุเทษณ์
มายาวินนั่งพนมมือสักครูม ่ ทั นาก็เดินมาตาจ้องตรงไม่แลมองผูใ้ ดจากมนต์สะกดเ
มือ ้ จากบัลลังก์ไปต้อนรับนางมัทนาแต่กลับสังเกตุ
่ สุเทษณ์ เห็นก็ลุกขึน
ว่านางไม่ยม ิ้ แย้มแต่อย่างใดเลย

1.5 บทเจรจาหรือราพึงราพัน

สุเทษณ์ : รักจริงมิจริง ฤ ก็ไฉน อรไท บ่ แจ้งการ?

มัทนา : รักจริงมิจริงก็สุระชาญ ชยะโปรดสถานใด

สุเทษณ์ : พีร่ กั และหวังวธุจะรัก และ บ ทอด บ ทิง้ ไป.

มัทนา : พระรักสมัคร ณ พระหทัย ฤ จะทอดจะทิง้ เสีย?

สุเทษณ์ : ความรักละเหีย่ อุระระทด เพราะมิอาจจะคลอเคลีย.

มัทนา : ความรักระทดอุระละเหีย่ ฤ จะหายเพราะเคลียคลอ?

สุเทษณ์ : โอ้โอ๋กระไรนะมะทะนา บ มิตอบพะจีพอ?

มัทนา : โอ้โอ๋กระไรอะมระง้อ มะทะนามิพอดี!

บทตอนสุเทษณ์ ตดั พ้อนางมัทนาแสดงให้เห็นถึงอารมณ์ ทเี่ สียใจและน้อยใจของสุเ

ทษณ์ ทน ี่ างมัทนาไม่ยอมรับรักไว้
ซึง่ จากบทคาฉันท์นี้ได้ใช้วสันตดิลกแสดงจังหวะรวดเร็วและถ้อยคาเสริมให้คารม
โต้ตอบกันมีลีลาทีฉ่ บ
ั ไวและทันกัน

1.6 แก่นเรือ
่ งหรือสารัตถะของเรือ
่ ง

แก่นของเรือ ่ งมัทนะพาธาคือ การเป็ นทุกข์จากความรัก

การเป็ นทุกข์จากการรักคนทีต่ นไม่ได้รกั
เห็นได้ชดั จากตอนเทพบุตรหลังรักเทพธิดา แต่เทพธิดาไม่รกั ตอบ
เทพบุตรจึงสาปเทพธิดาไปเป็ นกุกลาบทีพ ่ น
้ สภาพเมือ
่ พ้นรัก

2. การอ่านและพิจารณาการใช้ภาษาในวรรณคดีและวรรณกรรม

2.1 การสรรคา

กวีได้เลือกใช้ถอ ้ ยคาทีเ่ หมาะสมกับรูปแบบคาประพันธ์และเหมาะสมกับเนื้อหาทา

ให้ผอ ู้ า่ นเกิดความคล้อยตามเกิดความประทับใจอยากทีจ่ ะติดตามอ่านเนื้อเรือ ่ งต่อ
ห ในบทละครพูดฉันท์เรือ ่ งมัทนะพาธากวีใช้อน
ิ ทรวิเชียรฉันท์ 11
ซึง่ มีทว่ งทานองทีร่ วดเร็วเหมาะแก่การเล่าความหรือบรรยายเรือ ่ ง และมี
วสันตดิลกฉันท์ 14 ทีใ่ ช้ในบททีม ่ ีความอ่อนหวาน
ส่วนในบททีส ่ ุเทษณ์ กริว้ โกรธนางมัทนาก็ใช้กมลฉันท์ ซึ่งมีคาครุ ลหุ
ทีม ึ้ ต้นด้วยลหุจงึ เกิดทานองประเภทการกระทกกระทัน
่ ีจานวนเท่ากันแต่ขน ้ ถ่ายท
อดถึงอารมณ์ โกรธของสุเมษณ์ ได้ดี

มะทะนาชะเจ้าเลห์ ชิชชิ า่ งจานรรจา,……..

ก็แล้วเจ้ามิเต็มจิต จะสดับดนูชวน,
ผิวะให้อนง์นวล ชนะหล่อนทนงใจ.
บ่มยิ อมจะร่วมรัก และสมัครสมรไซร้,
ก็ดะนูจะยอมให้ วนิดานวาศสวรรค์,.......

4
2.2 การเรียบเรียงคา

กวีมีมีการเรียบเรียงคาได้อย่างเชีย่ วชาญ
โดยเราจะสังเกตเห็นได้จากทีแ ่ ต่งบทพูดของตัวละครเป็ นคาฉันท์ได้
โดยถูกฉันทลักษณ์ เราจึงรูไ้ ด้วา่ กวีมีการเรียบเรียงคาทีส
่ วยงาม

ตัวอย่างบทสนทนาด้วยฉันท์

สุเทษณ์ : รักจริงมิจริง ฤ ก็ไฉน อรไท บ่ แจ้งการ?

มัทนา : รักจริงมิจริงก็สุระชาญ ชยะโปรดสถานใด

สุเทษณ์ : พีร่ กั และหวังวธุจะรัก และ บ ทอด บ ทิง้ ไป.

มัทนา : พระรักสมัคร ณ พระหทัย ฤ จะทอดจะทิง้ เสีย?

สุเทษณ์ : ความรักละเหีย่ อุระระทด เพราะมิอาจจะคลอเคลีย.

มัทนา : ความรักระทดอุระละเหีย่ ฤ จะหายเพราะเคลียคลอ?

สุเทษณ์ : โอ้โอ๋กระไรนะมะทะนา บ มิตอบพะจีพอ?

มัทนา : โอ้โอ๋กระไรอะมระง้อ มะทะนามิพอดี!

2.3 การใช้โวหาร

มีการใช้อุปมาโวหารในการเปรียบเทียบให้ผอ ู้ า่ นสามารถเห็นภาพคล้อย
ตามเนื้อเรือ่ งได้อย่างชัดเจนโดยเห็นได้จากตอนทีบ ่ รรยายถึงความงดงามของนา
งมัทนาทีม่ ีความงดงามยิง่ กว่าสตรีคนใดก็ไม่สามารถเทียบเทียมได้เลยแม้สุเทษณ์
ยังหลงรักจงไม่สามารถถอนตัวได้เลย

งามผิวประไพผ่อง กลทาบศุภาสุพรรณ
งามแก้มแฉล้มฉัน พระอรุณแอร่มละลาน
งามเกศะดาขา กลนา้้ ณ ท้องละหาน
งามเนตรพินิจปาน สุมณีมะโนหะรา
งามทรวงสล้างสอง วรถันสุมนสุมา-
ลีเลิดประเสริฐกว่า วรุบลสะโรชะมาศ
งามเอวอนงค์ราว สุระศิลปชาญฉลาด
เกลากลึงประหนึ่งวาด วรรูปพิไลยพะวง
งามกรประหนึ่งงวง สุระคชสุเรนทะทรง
นวยนาฏวิลาศวง ดุจะราระบาระเบง
ซา้้ไพเราะนา้้ เสียง อรเพียงภิรมย์ประเลง,
ได้ฟงั ก็วงั เวง บ มิวา่ งมิวายถวิล
นางใดจะมีเทียบ มะทะนา ณ ฟ้ า ณ ดิน
เป็ นยอดและจอดจิน- ตะนะแน่ ว ณ อก ณใจ

3.การอ่านและพิจารณาประโยชน์หรือคุณค่าในวรรณคดีและวรรณกรรม

3.1 คุณค่าด้านอารมณ์

กวีสามารถใช้ภาษาถ่ายทอดอารมณ์ ความรูส้ ก ึ ของตัวละครได้ดี

ทาให้ผอ
ู้ า่ นคล้อยตาม และ เข้าใจความรูส้ ก
ึ ของตัวละครได้ดี เช่นตอนที่
สุเทษณ์ สลายมนต์ของตนต่อมัทนา เมือ ่ มัทนารูจ้ งึ โอดครวญ

เหตุใดพระองค์ทรงธรรม จึง่ ทาเช่นนัน ้ ให้ขา้ พระบาทต้องอาย

แก่หมูช
่ าวฟ้ าทัง้ หลาย? โอ้พระฦาสาย พระองค์ทรงปรานี .
จากฉากนี้เป็ นฉากทีน ่ างมัทนาร้องไห้โอดครวญซึง่ ทาให้เกิดความรูส้ ก
ึ กระทบกร
ะเทือนและจับใจต่อผูอ ้ า่ นให้นึกเห็นใจนางมัทนา
3.2 คุณค่าด้านคุณธรรม

วรรณคดีเรือ
่ งนี้ได้สอนผูอ้ า่ นโดยเฉพาะอย่างยิง่ เรือ
่ งความรัก
การมีความรักนั่นต้องมีความเจ็บปวดจากความรัก โดยเรารูไ้ ด้จากชือ ่ เรือ
่ ง
มัทนะพาธา หรือ แปลว่า ความเจ็บปวดจากความรัก
และความรักทีไ่ ม่ได้เกิดจากความชอบทีแ ่ ท้จริงก็จะไม่ใช่ความรักทีเ่ กิดจากความ
จริงใจหาแต่เป็ นความรักทีเ่ หมือนกับการถูกบังคับมากกว่า
ดังเช่นตอนทีน
่ างมัทนาถูกมนต์สะกดไว้ให้ไปหาสุเทษณ์

กวีได้กาหนดเนื้อเรือ
่ ง
ตัวละครและฉากตามแบบฉบับของอินเดียโบราณพร้อมทัง้ นาเอาวัฒนธรรมแบบ
ชาวอินเดียเข้ามาด้วยซึง่ สอดคล้องกับวัฒนธรรมไทยเพราะนาเอาความเชือส่วนใ
หญ่มาจากประเทศอินเดียเช่น ความเชือ ่ เรือ
่ งของเทพและสวรรค์

3.3 คุณค่าด้านอืน
่ ๆ

ด้านสังคม

สะท้อนแง่คดิ ในสังคมและทาให้เข้าใจพุทธวัจนะ “ทีใ่ ดมีรกั ทีน

่ ่น
ั มีทุกข์”
เมือ
่ คนเรามีความรักต้องมีสติ
อย่างรอบคอบและมีวจิ ารณญาณมิใช่ปล่อยให้ความลุม ่ หลงเข้าครอบงาไร้ซงึ่ เหตุ
ผลซึง่ นามาสูค
่ วามทุกข์ ความเดือดร้อนในภายหลังได้

สะท้อนให้เห็นค่านิยมในสังคมเกีย่ วกับการครองรักระหว่างฝ่ านชายและฝ่ ายหญิง

้ จากความพึงพอใจจากทัง้ สองฝ่ ายไม่ใช้มาจากเพียงฝ่ านใดฝ่ ายหนึ่งห
ต้องเกิดขึน
รือเกิดจากการบังคับขูเ่ ข็ญหรือด้วยวิธีการทีไ่ ม่ได้เกิดจากความพึงพอใจของฝ่ าย
ใดฝ่ ายหนึ่งก็ตามก็จะไม่กอ ่ ให้เกิดความสุขและมีอุปสรรคในระหว่างทีค ่ รองรักซึง่
กันและกัน
สะท้อนให้เห็นทีค ่ า่ นิยมของสตรีไทยทีม ่ ีความซือ
่ สัตย์ในความรูส้ ก
ึ
ความรักและรักเดียวใจเดียวเมือ ่ ได้มอบรักให้ใครแล้วก็ไม่คด ิ ทรยศต่อกันดังจาก
ในเรือ
่ งทีน
่ างมัทนาไม่ได้รบ ั รักจากสุเทษณ์ และซือ ่ สัตย์ตอ
่ ความรูส้ ก
ึ ของตนเองแ
ม้ตนต้องถูกสาปกลายเป้ นดอกกุหลาบก็ตาม

ความเชือ่ เรือ่ งพระพุทธศาสนาของคนไทย ซึง่ คือ สวรรค์มีจริง

ทาดีได้ขน ึ้ สวรรค์จากทีไ่ ด้กล่าวมาเรือ
่ งราวเหตุเกิดบนสวรรค์

ความเชือ
่ เรือ
่ งมนต์คาถา
เช่นการทาเสน่ ห์และเลห์กลจากเวทมนต์คาถาทีเ่ ป็ นความเชือ
่ ทีม
่ ีมาตัง้ แต่สมัย โบร
าณ

8
9