Šta spada u Neverbalnu komunikaciju?

To je proces slanja i primanja poruka neverbalnim putem. U literaturi se najčešće određuje kao
proces slana i primanja neverbalnih poruka pomoću iskaza , lica, pogleda, gestova, stava,
položaa tela, kao i boje glasa. Odnosno tipa vokalizacije : npr.nazalizovani glas, hrapav, piskutav,
... Da bi preneo neki značenjski sadržaj. Takođe uključuje i položa sagovornika u prostoru,
dodirivanaje, način odevanja, šminkanja, tip frizure, ...

Pjer Giro se bavi semiologijom, (1975), proučavanje kodova signalizacije, obreda, ceremonijala,
kodova učtivosti zapravo jesu tehnički ili logički kodovi.

Govor tela je laički izraz za neverbalnu komunikaciju, a postao je popularan posle

objavljivanja čuvene knjige Džulijusa Fasta Jezik tela 1970.godine. Tim delom je skrenuo
pažnju na ekspresivnu snagu gestovai telesnih znakova. Govor tela se označava kao
komunikacijski kanal izvan izgovorenog i napisanog, i izvan znakovnog jezika.

Lingvistička perspektiva: kako i u kojoj meri neverbalni elementi učestvuju u

enkodiranju i dekodiranju poruke u komunikativnoj interakciji. U domenu lingvistike može
se ograničiti na one vizuene (i auditivne signale) koji su jezički relevantniji i koji mogu
promeniti značenje verbalnog izraza. Tip frizure, odevanje, šminka zaista sagovornicima
prenose delove poruke ali nisu lingvistički relevantne za komunikacioni proces.

Neverbalni elementi izrazi iz domena lingvistike i komunikacije u lingvističkom smislu, a

pripadaju domenima interesovanja kulturoloških, antropoloških, socioloških, psiholoških
istraživanja.

Komunikacijski kanal izvan izgovorenog ili napisanog obuhvata ogromnu količinu

komunikacija.

IZRAZ LICA ILI FACIJALNA EKSPRESIJA – prema def.Web rečnika Centra za neverbalne
studije je izražavanje raspoloženja, stava, osećanja itd pomoću pokretanja mišića lica. Izrazi
se javljaju svesno i nesvesno. Mogu biti oformljeni pod uticajem okoline tj. Zavise od
kulturnih činilaca.

Pol Ekman – proučavanja izraza lica, sistemi kodirana, pokreti mišića lica, ...

Različiti pokreti mišića lica – prenošenje emocionalnih poruka

Pokret lica – ima komunikativnu ulogu, ulogu regulacije, reguliše tok razgovora

Izrazi lica i drugi neverbalni elementi mogu imati različite funkcije u zavisnosti od situacije u
kojoj su načinjeni.
Gest – određuje se kao oblik neverbalne komunikacije kojise koristi umesto ili u kombinaciji sa
verbalnom komunikacijom i predstavlja pokret nekim delom tela.

Delovi tela koji se koriste za formiranje gestova su – šake, prsti, ruke, glava, lice, oči, obrve i
trup.

Još 1 def – gest je spontani pokret tela koji se javlja uz govor

U gestove ne spadaju amblemi ( upotrebljavaju se umesto govora, velika većina socijalne grupe
ih zna, imaju određeno dejstvo na govornika)

Morfološko stanovište gesta – kakav je pokret : pravac, smer kretanja; i kojim delom tela / lica
je izveden

Kinezika ili kinetika – def se kao neverbalno ponašanje koje je vezano za pokrete delova tela
ili čak celog tela, kao i tumačenje pokreta tela ( facijalna ekspresija i gestovi). Centar za
proučavanje neverbalnog ponašanja definiše kao disciplinu koja se bavi izučavanjem neverbalne
komunikacije upotrebljavajući metode i koncepte američke deskriptivne lingvistike 40 ih 20
veka.

Termin kinezika uveo je Rej Brindvistel u knjizi Uvod u kineziku 1952. Gde pod kinezikom
podrazumeva tumačenje pokreta, gestova koji se javljaju u komunikativnim situacijama.

Kod Kristala 1999 kinezika je određena kao naziv za sistematsku upotrebu izraza lica i gestova
za komuniciranje značenja.

Šiš i Kočanski 2002 kinezičke pojave svrstavaju u domen prozodije- pokreti ruku, obrva i lica
spadaju u prozodiju, pored visine, jačine i dužine trajanja glasa, intonacije.

Edvard Sapir – gest uključuje mnogo više od pokreta ruku i drugih vidljivih pokretnih delova
tela. Intonacije glasa mogu odražavati stavove i osećanja isto kao i stegnuta pesnica, mahanje
rukom, sleganje ramenima ili podizanje obrva.

Zajedničko facijalnoj ekspresiji i gestovima – prate govor, javajaju se paralelno sa njim,

pružaju smernice za organizaciju diskursa, imaju funkciju isticanja.

Kinezički i prozodijski elementi se medjusobno prepliću o podržavaju, istovremeno

podržavaući verbalni nivo komunikacije.

Stav ili položaj teča – je položaj koji naše telo zauzima tokom nekog komunikacionog čina. Od
njega u velikoj meri zavisi i naše gestovno ponašanje. Može se takođe podvesti pod kinezička
obeležja.
Proksemika – jedan od bitnih faktora u komunikaciji licem u lice. Odnosi se na specijalnu
organizaciju medju sagovornicima tj.razdaljinu medju sagovornicima odnosno položaj koji oni
međusobno zauzimaju.

To je veličina prostora koji govornik zauzima u komunikaciji i razlikuje se u zavisnosti od

situacionog faktora, društvenih normi, ličnih karakteristika, nivoa bliskosti među sagovornicima,
kao i od kulture u kojoj se komunikaciona situacija odvija.

Prostorna organizacija utiče i na oblik, dužinu i intezitet pokreta koji sagovornici prave. Ne treba
zanemariti ni stepen bliskosti među sagovornicima. Veličina prostora zavisi od slučaja do
slučaja.

Uticaj kulturnih faktora – pravila ponašanja u okviru neke društvene zajednice, običaja,
vaspitanja. Značajni u kreiranju našeg osećaja ličnog prostora i prihvatljive razdaljine za
komunikaciju u istim proksemičkim situacijama.

Moris 2005 opisuje fenomen - ''eho držanja'' koji podrazumeva usaglešnost pokreta i
položaja sagovornika koji se nalaze u nekom tipu bliskosti. Npr razgovor optuženog i njegovog
advokata. Od sagovornika koji je u višoj poziciji zavisi da li će doći do uspostavljanja
usaglašenosti pokreta i položaja s obzirom da on kontroliše situaciju.

Haptika – taktilni segment komunikacije odnosno dodirivanje sagovornika tokom komunikacije.

Uslovljena je situacionim faktorima, društvenim normama, ličnim karakteristikama, stepenom
prisnosti, kulturom.

Polovina i Panić 2017 – taktilni momenat u komunikaciji licem u lice uslovljen je i

proksemikom odnosno specijalnom organizacijom sagovornika.

U haptičke elemente svrstavamo dodirivanje sagovornika koje ima važnost za sam čin
komunikacije, lingvističku vrednost. I taktilni, auditivni i vizuelni elementi imaju isto značenje –
zahtev osobe koja ih produkuje da se osoba kojoj su upućeni zaustavi u izlaganju i da se tema
promeni. Haptika je uslovljena kulturnim činiocima u velikoj meri.

Žurard 1963 – Portorikanci se dodiruju oko 180 puta u jednom satu, Parižani oko 110, a
Londonci se u takvoj situaciji nisu uopšte dodirivali.

Paralingvistička obeležja – svode se na obeležja glasa, podrzumeva se način odnosno stil

govora kroz smeh, plač, šaputanje, kao i modifikacije glasa u smislu da se promeni tip
vokalizacije – izgovaranje nekog segmenta iskaza promenjenim glasom – piskutavim,
promuklim ili nazalizovano. Tim promenama govornik prenosi neko značenje. Ali nije svaka
promena glasa i paralingvističko obeležje. NPr promuklost u glsu. Namerno izgovaranje neke
reči ili iskaza nazalizovano – razmaženost, uvređenost, ironija, ...
Postoje i glasovni efekti koji prenose konvencionalizovano značenje u mogu biti manje ili više
karakteristični za određeni jezik i knjih Krutenden (1977) naziva vokalizacijama ( tiše, tišina – 1
glas) ili više glasova – vruće je (brr), hladno je – čuđenje i neverica.

Poyatos – odnos verbalnog i neverbalnog koda u ljudskoj komunikaciji i paralingvistčkih

obeležja baveći se promlematikom neverbalne komunikacijekroz različite naučne discipline. On
predlaže trodelnu strukturu ljudske komunikacije – jezik – parajezik – kinezika.

Terminom praezik obuhvata modifikacije i kvalitete glasa i nezavisne glasove – paralingvistički

glasovi koji ne pripadaju glasovnom sistemu nekog jezik ili se javljaju u govoru i imaju
određeno značenje (vokalizacije). Prajezik se koristi za pojave koje se inače kod većine autora
označavaju kao paralingvistika (para.obeležja).

Oblast lingvistički relevantnih neverbalnih elemenata na auditivni (glasovni) i vizuelni deo

odnosno na auditivne i vizuelne paralingvističke elemente.

Govor se posmatra kao dvodelna struktura – jezik – paralingvistika, gde pod jezikom
podrazumevamo verbalni kod.

Neverbalne elemente kao što su pokreti lica, kinezika, proksemika, haptika i paralingvističke
modifikacije glasa, i to samo onda kada nose neko značenje koje je relevantno za komunikacioni
čin označavamo kao paralingvističke elemente. Na taj način smo proširili opseg termina
paralingvistika.

U auditivne elemente ubrajamo modifikacije glasa kojima govornik prenosi neko značenje
razmaženosti, prenemaganja, ironiju itd.

U vizuelne paralingvističke elemente spadaju svi za komunikaciju relevantni pokreti, od

pokreta lica i usmerenosti i tipa pogleda, preko pokreta ruku i šaka, glave do pomeranja celog
tela. Kao i pokreti koji su usmereni na telo frugog ( alo – kontakt) odnosno dodirivanje u toku
komunikacije – haptika.

Paralingvistički elementi podražavaju verbalni izraz ili ga modifikuju, nijansiraju, daju mu

određeni status u okviru diskursa.

Dosadašnja proučavanja neverbalnih elemenata komunikacije

Raniji pogledi – o svojstvima i svrsi pokreta tela uz govornu produkciju prilazilo se iz stanovišta
religie, retorike, filozofije a u novije doba iz vizure mnogobrojnih naučnih disciplina koje su se u
međuvremenu razvile.

U staroj Indiji su se gestovi proučavali iz perspektive religijskih obreda. Za izgovaanje vedskih

tekstova data su pravila koja se tiču tonskih akcenata : visok, nizak, uzlazno – silazni, tako i
pokreta ruku koji prate ove akcente : prema glavi, ka srcu i ka uhu. Tako je visina tona korelirala
sa visinom gesta.
U Rimu je posvećivana nelika pažnja pokretima tela. Ciceron je primetio da pokreti tea
izražavaju osećanja i strasti duše. Ustanovio je da je govor tela nije individualan i nasumičan već
da je neverbalno ponašanje svima svojstveno.

U prvom veku nove ere Kvintilijan je izvršio selekciju gestova koje govornici trebaju da koriste
da drže govor. On je tvorac termina hironimija koji se odnosi na korišćenje šaka i ruku u retorici.

U periodu renesanse možemo naći zapise kod Fransisa Bejkona koji je proučavao ne samo
odnos uma i jezika već i odnos uma i gesta.

Bulver je uveo termin hirologija – odnosi se na ezik, šake i ruke ; proučavanje značenja
gestova šake i ruku.

U doba prosvetiteljstva ističe se Kondijak, predstavnik velikog broja filozofa koji su zastupali
mišljenje da ljuski govor vodi poreklo od gestova odnosno da je govor nastao od gestova.

U moderno doba prva naučna studija koja se bavila problematikom neverbalne komunikacije
bila je studija Čarla Darvina ,,Izražavanje emocija kod čoveka i životinja'' 1882/1998. Tu je
izneo da se emocije izražavaju kroz razne tipove telesnih pokreta koji mogu biti urođeni i
univerzalni. Zastupao je tezu da su emocije i izražavanje emocija evoluirati kroz vrstr, da su
biološki urođeni i da su univerzalni za sve ljude čak i ostale primate. Po njemu svi ljude imaju
sposobnost da izražavaju emocije na iste načine , u najvećoj meri preko izraza lica.

Pol Ekman – osnovne emocije se ispoljavaju i prepoznaju jednako kod pripadnika različitih
kultura odnosno da su univerzalne.

Noviji pogledi - U prvoj polovini 20 veka Edvard Sapir govoreći o nesvesnim obrascima
društvenog ponašanja primetio je da odgovaramo na gestove sa velikom pažnjom. Smatrao je da
je gestikulacija uslovljena kulturom odnosno društvenim konvencijama i obrascima određene
discipline.

Vilhelm Vunt je posmatrao gest iz perspektive psihologije i razmatrao mogućnost kognitivnog

porekla gestova. Tvrdio je da je gest izraz misli i da je gestovna komunikacija prirodni proizvod
razvitka izražavanja emocija.

Prva studija koja se detaljnije bavila gestovima bila je sprovedena od strane Dejvida Efrona
1941. Fokus su bili pokreti ruku kod imigrantske populacije u Njujorku. Proučavajući gestove
sicilijanskih i jevrejskih imigranata ustnovio je da postoje različiti gestovi kod tradicionalnih
Jevreja i Sicilijanaca ali da se ti gestovi postepeno gube kako se odvija proces asimilacije.

U svojoj studiji pobio je tvrdnje da se gestovi nasleđuju preko rase i pokazao da se gestikulacije
u govoru kod neasimilovanih Sicilijanaca i Jevreja dosta razlikuje.
Na taj način je utvrdio vezu između načina i količine gestikulacije u govoru sa jedne strane i
uticaja sredine sa druge strane, zaključujući da je kultura odlučujući faktor za razlike koje
postoje u domenu gestikulacije.

Ekman, Frizen I Volbot 1976 i 1979 ustanovili su kulturološke razlike u pogledu amblemskih
gestova kod japanskih, američkih i ispitanika iz Nove Gvineje.

Kod Morisa 1980 je takođe ustanovljeno da postoje mnoge kulturološke razlike u gestovima –
npr am.znak ok znači sve je uredu, ali je isti kao lascivni znak u nekim evropskim kulturama.
Jedan isti gest može kroz različite kulture nositi različita značenja.

Efron je takođe utemeljio metodološke okvire za opisivane gestova i predložio klasifikaciju.

Podelio je gestove na 2 glavne kategorije u zavisnosti od toga da li gest ima značenje nezavisno
od govora ili da.

Gestove čije značenje nije zavisno nazvao je objektni gestovi i podelio ih dalje na deiktičke –
vidljiv , prisutan objekat (gest pokazivanja) ; fiziografičke – ili oblik objekta ili prostorni odnos; i
simboličke – amblemi : imaju konvencionalno, društveno ustanovljeno značenje.

Oni čije značenje zavisi od govora se nazivaju logičko – diskurzivni gestovi koji se javljaju
inkorporirani u verbalni nivo. Ovaj tip gestova ne oslikava objekte već proces mišljenja. Oni se
dele na batone i ideografe.

Batoni su ritmički gestovi koje Efron dovodi u vezu sa dirigentskom palicom. Ideografi su
gestovi koji crtaju u vazudu putanje i pravce tokova misli.

Rej Bidvistel – osnivač kinezike; 1951 je jezičke i kinezičke markere posmatrao kao alomorfe
odnosno kao strukturalne varijante i naglašavao je da se lingvisti moraju posvetiti pokretima tela
kako bi razjasnili mnogobrojne domene značenja.

Uveo je emsku terminologiu u kineziku – gest je sagledao kao strukturnu jedinicu sličnu
jezičkim jedinicama , pa je fonu, alofonu, fonemi predložio parnjake : kin, alokin kinema i
kinemorfema. Proučavao je i postojanje tendencije da se lingvistički naglasak odnosno
istaknutost poklapa sa gestovnim naglašavanjem.

Sarađivao je sa Albertom Šeflenom koji je proučavao kako položaj tela definiše jedinice, celine u
okviru govorne situacije. Šeflen je proučavao odnos pokreta u toku konverzacije sa strukturom
same konverzacije iz perspektive psihijatrije i psihoterapije.

Zapazio je da se položaj biste menja u skladu sa većim jedinicama konverzacije.

Razvrstao je telesne pokrete na 3 grupe: tačke ili poente, pozicije i prezentacije.

Tačke su pokreti glave, vrata ili očiju i javljaju se na nekoliko rečenica i njihova funkcija je da
označe kraj jedne strukturne jedinice. Različiti tipovi tačaka se koriste u različitim situacijama:
za objašnjavanje, tumačenje, prekidanje, za slušanje.

Pozicija je viša jedinica u hijerarhiji koja se sastoji od više tačaka i odgovara tački gledišta koju
govornik ima tokom razgovora. Ona je izražena promenom položaja tela.

Prezentacija je sveukupnost pozicija u jednom razgovoru pa je položaj tela koji preovladavau

toku neke konverzacije i razdaljina između sagovornika definišu na neki način tip i intimnost
konverzacije.

Usmerenje položaja tela, vis – a – vis ili pak paralelni definiše da li je interakcija razmena
informacija ili osećanja kao što je razgovaranje, svađa, udvaranje; ili je interakcija takva da su
neni učesnici fokusirani na nekog ili nešto izvan njih. Sličnost u položajima učesnika interakcije
naziva kongruencijom. (Moris 2005 eho držanja ; interakciona sinhronija kod Kondon i Ogston
1967).

Emsku i etsku terminologiju koju je u polje kinezičkih proučavanja uveo Birdvistel proširio je
Kenet Pajk 1967. Uvodeći termin biheviorizma koji se odnosi na značenjski element neke
svrsishodne ljudske aktivnosti.

Najmanja jedinica bihevioreme je aktema. Verbalna aktema je fonema, dok se neverbalna

aktema odnosi na ono što Birdvistel smatra kinemom.

Birdvistel je mišljena da gestove treba posmatrati kao komunikacijski sistem koji se zasniva na
istim strukturnim jedicinama kao i jezik, te za njega gest predstavlja složenu strukturu telesnih
pokreta koje tako možemo smatrati formalizovanim jezičkim kodom.

Danas je uveliko prihvaćen stav koji zastupaju Ekman, Meknil i Kendon da gest ne možemo
posmatrati kao formalizovani jezički kod jer gest ne formira alfabet sačinjen od diskretnih
jedinica i njime ne upravljaju eksplicitna i specifična pravila.

Po njihovoj tezi gest ima ulogu da podrži govor. Značenje nekog iskaza se postiže kroz jedinstvo
između gesta i govota.

Za Kendona 2000 gest je kao što je i jezik vid simboličke prezentacije a razlika između gesta i
jezika sastoji seu tome što se reprezentativnost kod gestova postiže drugačije nego kod jezika.

Ekmanova i Frizenova klasifikacija neverbalnih elemenata komunikacije

Efronovu taksonomiju gestova stilizovali su upotpunili Pol ekman i Volas Frizen u radu
,,Repertoar neverbalnog ponašana: Kategorije, porekla, upotreba i kodiranje'' 1969. Ovaj rad
predstavlja prekretnicu zato što se klasifikacija neverbalnih elemenata koji su oni ustanovili
koristi idalje.
Pod poreklom nekog neverbalnog ponašanja podrazumevaju izvor nastanka te neverbalne radnje.

Ekman i Frizen izdvajaju 3 tipa porekla neverbalnih radnji. Odnos između događaja i
neverbalnih aktivnosti koji su ugrađeni u nervni sistem svake ljudske jedinke jeste prvi tip
porekla.

Kao primer navode refleks.

Drugi tip porekla je iskustvo zajedničko svim ljudskim jedinkama, ponašanja koja nisu nasleđena
već su proizvod kolektivnog ljudskog iskustva. Kao primer daje korišćenje ruku prilikom
hranjenja.

Kao treći tip porekla vide iskustvo koje pojedinac stiče u okviru svoje kulture, klase, društvene
grupe kojoj pripada. Neka od tih neverbalnih ponašanja su stečen aspontano u okviru društvene
interakcije, a za neka je potrebno uložiti manji ili veći napor – stiču se učenjem ili imitiranjem.

Kada je u pitanju kodiranje to je odnos između neverbalnog čina i njegovog značenja. Ekman i
Frizen pod kodom podrazumevaju pravilo koje određuje odnos između neverbalne radnje i
značenje koje ona ima. Kod opisuje kako je značenje sadržano u neverbalnoj radnji.

Autori dele kodove na unutrašnje i spoljašnje. Unutrašnji kod je onaj gde neka neverbalna
radnja označava samu sebe a spoljašnji je onaj gde neverblna radnja označava nešto drugo.

Spoljašnje kodove autori dalje dele na arbitrarne i ikoničke. Arbitrarno kodirani nemaju vizuelnu
sličnost sa onim što označacvaju – mahanje rukom kao znak pozdrava. Ikonički kodirane
neverbalne radne imaju sličnost sa onim što označavaju.

Ekman I Frizen daju sledeće tipove vizuelnih odnosa:

1. Slikovni odnos – gde se pokretom crtanja slike pokazuje značenje – crta se slika nekog
predmeta ili događaja; slikovni pokreti su po definiciji ikonički.
2. Prostorni odnos – pokretom se pokazuje razdaljina ljudi, ideja; označava se bliskost ili
malo rastojanje. Prostorno ponašanje po definiciji je ikonički kod. Kod prikazivanja
bliskosti približavanjem osobi nije prostorni ikonički kod već unutrašnji kinetički.
3. Ritmički odnos – pokretom se prati tok neke ideje ili se naglašava određeni deo iskaza.
Autori naglašavaju da u ovu grupu ne spadaju neverbalne radnje u kojima su ritmički
elementi deo kinetičkogkoda.
4. Kinetički odnos – odnos između neverbalnog akta i njegovog označenog gde pokret
izvršava radnju izvođenja u celini, pri čemu se to izvođenje odnosi na neko značene.
Radnja koja se u trenutku izvodi je unutrašnje kodirana.
5. Pokazivački odnos – onaj odnos gde neki deo tela, obično prsti pokazuju ka nekome.
Pokazivanje je uvek unutrašnje kodirano.
 Slikovni, prostorni, ritmički odnosi pokreta i značenja uvek su ikonički. A pokazivanje je
uvek unutrašnje kodirano. Neverbalno ponašanje kombinuje elemente više kodova.

Klasifikacija neverbalnih elemenata po Ekmanu i Frizenu :

1. Amblemi
2. Ilustratori
3. Regulatori
4. Adaptori (preimenovani u manipulatori)
5. Pokazivači afekta (emocionalne ekspresije)
 Amblemi – može zameniti neku reč u govoru ili izraz. Njihova upotreba je
konvencionalizovana. Govornici ih upotrebljavaju svesno i namerno. Usvajaju se tokom
života. Mogu biti bazirani na pokretima (podizanje obrva – iznenađenje). Svi kulturno
specifični amblemi su arbitrarno kodirani. Kulturno specifični amblemi se odnose na
složene ljudske aktivnosti npr. Kognitivne procese.
 Ilustratori – su pokreti koji su direktno vezani za govor i koji služe da se ilustruje ono
što je verbalnim putem izrečeno. Ekman i Frizen ih razvrstavaju u sledeće grupe:
a) Batoni – pokreti kojima se izražava tempo mentalnog kretanja
b) Ideografi – pokreti koji skiciraju putanju ili pravac misli
c) Deiktički pokreti – pokazuje se prisutan objekat
d) Prostorni pokreti – opisuju se prostorni odnosi
e) Kinetografi – opisuju telesne akcije
f) Piktografi – crtaju sliku referenta
U ilustratore uključuju i ambleme koji imaju funkciju da zamene reč ili izraz, kao i
izraze lica u određenim komunikativnim situacijama – da li će neki pokret da zavisi
od uloge koju ima u datoj situaciji.

Svi tipovi ilustratora imaju zajedničku karakteristiku : tesno su vezani za verbalni nivo
interakcije, za njegov sadržaj, ili za modulacije u jačini glasa. Ovi pokreti usvajaju se društvenim
putem procesom imitacije onih na koje želimo da ličimo kao deca i sa kojima želimo da se
identifikujemo. Korišćenje različitih tipova ilustratora uslovljeno je kulturom.

Kodiranje ovih gestova:

- Ilustratori- ikonički ili unutrašnje

- Deiktički – unutrašnje
- Batoni i ideografi – ritmičko – ikoničko
- Prostorni – unutrašnje i ikonički
- Piktografi – slikovno
- Kinetografi – unutrašnje
 Emocionalne ekspresije (pokazivači afekta) – Ekman i Frizen naglašavaju da je ljudsko
lice primarni deo tela gde se realizuje ova kategorija neverbalnog ponašanja. Primer :
grickanje usne

Telesni pokreti su posledica neke emocije a ne emocionalna ekspresija po sebi.

Osnovne emocije (primarni afekti) – sreća, tuga, ljutnja, strah, iznenađenje, gađenje,
zainteresovanost, kasnije je dodat i prezir.

Četiri pravila pokazivanja emocija: smanjiti intezitet izražavanja neke emocije, maskirati
emociju izražavanjem neke potpuno druge emocije, nezahvaćeno emocijom, povećati
intezitet izražavanja. Izražavanja su kulturno uslovljena.

Slivanje emocija – lice čoveka u svakom trenutku izražava više emocija a ne samo
jednu.

 Regulatori – javjaju se u govornoj interakciji i nihova uloga je da održe i regulišu proces

konverzacione razmene. ( kada se reč prepusti nekom drugom) . Regulatori su povezani
sa tokom konverzacije. Najčešći regulator je klimanje glavom (m-hm) i podizanje obrva.
 Adaptori (manipulatori) – tip neverbalno ponašanja koji se odnosi na pokrete koji se
prvo usvajaju kao deo napora da se zadovolje telesne potrebe. Dele se u 3 grupe:
- Auto – adaptore
- alter – adaptore
- Objekatske adaptore
+Auto – adaptori – su usmereni na sopstveno telo i zadovoljavanje nekih telesnih
potreba : češanje, nameštanje kose, brisanje usne rukama, ... Po prirodi su lični i nose
psihološke, emotivne i druge informacije o osobi, mogu biti društveno uslovljeni i imati
status amblemskih gestova. (lupiti se po čelu, češkanje po glavi)
+ Alter – adaptori – pokreti koji vode poreklo od pokreta naučenih u ranim
medjuljudskim interakcijama. Uključuju pokrete uzimanja, davanja, napadanja ili
odbrane od napada, pokrete kojima se uspostavlja bliskost i ijubav.
+ Objekatski – adaptori – pokreti koji su prvobitni naučeni prilikom izvođenja nekog
instrumentalnog zadatka. (učenje vožnje, pušenje cigareta).
Što se tiče sva 3 tipa kodirani su ili ikonički ili unutrašnje a nisu nikako arbitrarno
kodirani. Kodiranje adaptora je primarno kinetičko. Adaptori po svojoj prirodi imaju vrlo
visok nivo idiosinkratičkog značenja ( pogotovo auto-adaptori).

Kendonov pristup gestu

Sproveo je istraživanja u saradnji sa Ogstonom, detaljne empirijske analize odnosa pokreta tela i
govora. Korišćen je ručni filmski projektor. Ustanovili su da se vrlo mali pokreti slažu sa
fonovima odnosno glasovima u govornom nizu. Te najmanje talase nazvali su jedinicama
procesa. Takođe su pokazali da se granice tih gestovnih talasa poklapaju sa granicama jedinica u
govoru. Duži pokreti se slažu sa širim govornim jedinicama (pokreti glave sa sintagmama) a brži
pokreti (pokreti šake se poklapaju sa glasovima). Pokreti se javljaju po ritmičkim šemama i
hijerarhizovani su. Pokret je nazvao potezom, kratkim dinamičnim gestom. Prethodi faza
pripreme i sledi faza povačenja tj vraćanje artikulatora na prethodni položaj.

Gestovna fraza – faza pripreme, potez i faza povlačenja. Niz gestovnih fraza sačinjavaju
gestovnu jedinicu.

Gest i govor imaju zajedničko poreklo – idejna jedinica. Kendon je tonske jedinice i njima
pridružene gestovne fraze izjednačio sa Halidejevim jedinicama informacijama ili minimalnim
jedinicama smisla. Gest se upotrebljava kao integrisana komponenta izgovorenog iskaza.

Gestovi mogu imati sadržaj, entitete, radnje događaje – gestovi mogu prikazati metaforički
sadržaj.

Meknilov pristup gestu

Proučava gestove koji prate govor nastojeći da utvrdi vezu između gestova i mišljenja; naglašava
das u gestovi i govor integralni, neraskidivi delovi jednog procesa. Gestovi koji prate govor
Meknil naziva spontanim gestovima i razvrstao ih je u 4 kategorije: ikonički, metaforički,
deiktički i udari.

Ikonički opisuju konkretan predmet i za njih je karakteristično da se nalaze u tesnoj formalnoj

vezi sa onim što označavaju. Metaforički prenose značenje metaforički. Deiktički su oni koji
pokazuju na nekoga ili na nešto. Sudari obeležavaju reči ili izraze.

Prva tačka gledišta označena je kao tačka gledišta lika (TGL) a druga tačka posmatrača
(TGP)

Kod TGL ikoničkih gestova govornik zauzim apoziciju lika i gestovi rukama koje čini su
zapravo gestovi koje je lik o kojem govorimo učinio.

Dok je kod TGP gestova telo govornika isključeno iz gestovnog prostora lika.

Situacije u kojima se pojavljuju TGL ikonički gestovi u rečenicama opisane su prelaznim

glagolima u rečenicama koje sup o strukturi proste.

TGP ikonički gestovi su upareni sa složenim rečenicama i neprelaznim glagolima kao i

glagolima koji se ne odnose na kretane.

Morisov pogled na neverbalnu komunikaciju i gestove

Dezmond Moris – iz perspective primatologije. Posmatrao je primate i druge životinje. Kao

osnovne jedinice ponašanja uzima akcione obrasce nastojeći da ustanovi da li su urođeni. On
radnje deli na : urođene, otkrivene, apsorbovane, mešovite i uvežbane.
Urođene – sve one radnje kod kojih mozak pojedine akcije povezuje sa specifičnim
podsticajima. Pr.sisanje i plač novorođenčeta. Ponašanja koja su urođena mogu da se modifikuju
tokom života pojedinca u zavisnosti od neposrednog okruženja, društvene zajednice, kulture, …

Otkrivene radnje – one koje ljudska jedinka tokom svog razvoja sama za sebe otkriva na
osnovu genetske sugestije , ne genetske predispozicije. To je prekrštanje ruku, nogu, sklapanje
šaka, …

Apsorbovane radnje – oni pokreti i položaji koji preuzimamo od drugih, najčešće od ludi
kojima smo okruženi, onih sa kojima najviše vremena provodimo.

Mešovite radnje – najčešće urođene ili otkrivene a ta modifikacija je svesno vršena. Uzrok su
društvene norme, pravila ponašanja koja su prisutna u datoj kulturi, društvenoj grupi, …

Uvežbane – koje pojedinac svesno želi da usvoji – vožnja bicikla, namigivanje, pucketanje
prstima. Ovde se usvaja nova radnja.

Morisova klasifikacija gestova. On gest definiše kao svaku radnu kojom se šalje neki vidni
znak posmatraču i svrstava ih u 2 grupe : slučajne ili sekundarne i primarne ili namerne.

Slučajni su mehaničke radnje sa sekundarnim porukama – vrši se neka lična radnja : češanje,
nametštanje kose. U kombinaciji sa namernim – stilizovani slučajni gestovi( ne odiggravaju se
spontano, već je prisutna namera)

Primarni – relevantni u komunikaciji, imaju neku komunikacionu vrednost. Moris ih dalje deli
na : izrazne, mimičke, šematske, simboličke, tehničke i šifrovane gestove.

iZRAZNI- ekspresivni, javljaju se u dve grupe ekspresija u zavisnosti čime se ekspresija vrši :
facijalna koja je zajednička svim ljudima (licem u lice) i manuelna gestikulacija koja obuhvata
pokrete rukama u toku konverzacije i koristi se za naglašavanje verbalnog sadržaja. Imaju
funkciju signiliziranja, usvajaju se u detinjstvu i modifikuju tokom života.

Morisovi izrazni gestovi obuhvataju Ekmanove i Frizenove emocionalne ekspresije ali i

regulatore i ilustratore, pri čemu su manuelne gestikulacije – ilustratori i regulatori, dok se
facijalna ekspresija može javiti i u funkciji regulatora.

mIMIČKI – podražavanje neke osobe, predmeta ili pak radnje. 4 grupe:

1. Društvena mimikrija – podražavanje određenog ponašanja koje društvene konvencije

nalažu u određenim situacijama – izražavanje tuge na sahranama
2. Teatralna mimikrija – simuliranje određenih ponašanja od strane glumava – igranje
uloge lika u predstavi
3. Parcijalna mimikrija – imitira se neka pojava ili ponašanje koji nisu svojstveni ljudima
4. Vakuumska mimikrija – izvođenje radnje vezane za neki predmet ili pojavu koji pritom
nisu prisutni
šEMATSKI – skraćena ili sažeta mimikrija, izdvaja se samo jedan segment, element nečega što
želimo sagovorniku imitiranjem da dočaramo – ispruženi mali prst i kažiprst ilustruju telefonsku
slušalicu

sIMBOLIČKI – ukazauje na neku apstraktnu osobinu ili pojavu koja nema prost ekvivalent u
svetu predmeta. Jedan isti gest može u različitim kulturama imati vrlo različita značenja.
Obuhvataju ono što Ekman i Frizen nazivaju amblemima, mogu da ih podvedu pod metaforičke
gestove iz Meknilove podele.

Tehnički – KOJE koriste stručne manjine – vatrogasci, ronioci, policajci, tehnička ekipa .
Upotreba je ograničena na specifičnu struku.

Šifrovani – deo formalnog sistema znakova, odnosno sve jedinice šifrovanih gestova su
međusobno povezane po strogo formulisanim pravilima i principima. Pr.jezik gluvih

Pored ovi Moris uvodi još jednu dimenziju sagledavanja gestova a to je dovođenje sadašnjih
formi gestova u vezu sa njihovim prvobitnim pojavljivanjem u nekom trenutku u istoriji. Reliktni
gestovi – ostaci nekih pređašnjih radni koje su se u nekoj formi zadržale. Ove gestove deli na:
istorijske reliktne i lične.

Istorijski reliktni – su oni gestovi koji su bili deo neke radnje koja se vršila u nekom period u
ljudskoj istoriji i koji su nosily neko značenje. To je gest oštrog naglog ispružanja šake

Lični reliktni – ostaci naših ličnih radnji iz perioda ranog detinjstva koji su modifikovani i
redukovani. Pr.grickanje vrha olovke, pušenje , naginjanje glave na stranu tokom konverzacije.

Neverbalno curenje – pokreti koje govornik ne može svesno da kontroliše, najčešće adaptori.
''Nagoveštaji koji nas izdaju bez našeg znanja'' : pokrivanje lica rukom, pritiskanje usana,
dodirivanje nosa, glađenje brade, dodirivanje obraza, obrva, ...

Lil i Vrij 2008 – upoređivali učestalost treptanja u toku izgovaranja laži i neposredno nakon
toga. Za vreme izgovaranja laži smanjuje se treptanje ali da se odmah nakon izricanja laži
treptanje povećava.

Istraživanje gestova i neverbalne komunikacije na našim prostorima

Nikola Rot – Znakovi i značenja

Neverbalnu komunikaciju posmatra kao edan od oblika socijalne interakcije. Primarna uloga je
uspostavljanje društvene interakcije.

Žarko Trebješanin – gledište psihologije pristupa izučavanju neverbalnog ponašanja

Istraživanje facijalnih ekspresija , Trebješanin 201

Givensonova proučavanja neverbalnih ljubavnih signala 2014

Proučavanja Nikole Rota, 2010

Sima Trojanović : početak istraživanja neverbalne komunikacije kod populacije na našim

prostorima (1986)

Antropologija gesta – Bojan Žikić 2002 , član Međunarodnog društva za proučavanje gesta

Međuodnos verbalnog i neverbalnog koda u komunikaciji – tendencije u istraživanjima :

Vesna Polovina i Natalija Panić Cerovski.

Gestovi i neverbalni elementi komunikaciji u leksici i frazeologiji

Posmatraju se frazeološki izrazi koji su nastali jezičkim prevodom mimike i gestova koji se
označavaju terminom Somatska frazeologija.

Frazeološke studije: Dragana Mršević Radović 1987, Milan Šipka 2001, analiziraju frazeme
koji su motivisani pokretima čovekovog tela i mišića lica

Šipka je takođe predložio klasifikaciju gestova na : reflektorne, demostrativne, interventne, i

komunikativne.

Renata Volos je proučavajući gestove koji se javljaju kod govornika ruskog, napravila
klasifikaciju gestova na 9 osnovnih tipova: ja-gestovi, on-gestovi, gestovo-epiteti, gestovi-
pojačivači, kvantitativni gestovi, gestovi zaštite, gestovi-imperativi, gestovi koji isključuju govor
i obredni gestovi.

Polovina i Canic 2015 – problematika kolokacijskih veza leksema za delove tela koji učestvuju
u činjenju gestova sa leksemama kojima se opisuju neverbalni signali. Analiza je urađena na
jezičkom materijalu privatnih razgovora, televizijskih debata i stručnih publikacija iz ove oblasti.

Međuodnos verbalnog i neverbalnog koda u komunikaciji – tendencije u istraživanjima

Nobe 2000 – ispituje na kojim mestima u toku govora se gestovi pojavljuju kao i u kojoj meri na
učestalost pojavljivanja gestova utiče govorna situacija. Početak gesta se značajno više javljao u
toku neispunjenih pauza u govoru u okviru dijaloga nego u okviru monologa bez slušalaca ili
monologa sa.

Ozirek 2000 – istr koliki uticaj ima društveni i vanlingvistički prostorni kontekst u kome se
odigrava govorna interakcija na verbalne i neverbalne gestovne izraze koji se odnose na neko
prostorno značenje. Ustanovio je da se i gestovi i verbalni iskazi koji označavaju kretanje ili
pravac menjaju u zavisnosti od toga da li se govornik nalazi u dijadičkom – 1 sagovornik;
trijadičkom kontekstu – 2 sagovornika.
Uzakjučuje da govornik generiše prostorno značenje u zavisnosti od sva 3 elementa: prostornog
iskaza, ikoničkih gestova, i vanlingvističkog prostornog konteksta u kome se odvija
konverzacija.

Biti i Šavelton su razdvojili složene poruke na različite semantičke kategorije: opis radnje, oblik,
veličina, pravac, brzina, relativni položa (2002)

Holer i kolege su sprovele istraživanje gde se upoređuu učinci ikoničkih gestova : komunikacija
licem u lice i video snimak.

Dejvid Meknil i Suzan Dankan 2000, kako i u kojoj meri se ikonički gestovi razlikuju od
zavisnosti od jezika odnosno lingv str jezika. Nastojali su da ustanove kako str nekoj jez može
uticati na način na koji se sklapaju komponente od kojih se sastoje gestovi koji se odnose na
pokrete-događaje, gestovi se opisuju kao neka vrsta kretanja.

Mišljenje u govoru predlaže Slobin – razlikuje se od jezika do jezika.

Koekspresivni gestovi su oni gestovi koji imaju koeskspresivno značenje odnosno nemaju
identično značenje kao i verbalni segment kojem se pridružuju.

Dejvid Meknil je uveo teoriju jezičke produkcije koja se fokusira na tačku rasta (GP-growth
point) kao jedinicu analize 1992. Ta tačka predstavlja kombinaciju ling kategorijalnog sadržaja i
slike , ideja je da je gest konkretan kinezički događaj, jedna dimenzija mišljenja. GP nije ni reč ni
slika već mišljenje kroz slike i ling kategorije istovremeno.

Tiplogija znakova koji predlaže Sebeok 1976:

1. Signal – kada znak mehanički ili dogovoreno izaziva određenu reakciju kod primaoca
2. Simptom – automatski, nearbitrarni znak kod koga postoji prirodna veza da osim što
označava ( zapušen nos, povišena temp)
3. Ikonički znak – znak kod koha postoji tipološla sličnost sa onim što označava (slike,
dijagrami)
4. Indeks – znak koji se prenosi onim što označava , pruža fzičke indikacije (kompas, otisci,
tragovi i izlučevine)
5. Simbol – znak koji nema sličnosti ili ne predstavlja produžetak ono što označava, već je
između označitelja i označenog ustanovljena konvencionalna veza (zastave, grbovi)
6. Ime – znak koji ima ekstenzionu klasu kao svoje označeno
Jedino ime kao znak ne nalazimo u neverbalnom ponašanju
Anotacija neverbalnih elemenata u savremenim istraživanjima

Da bi se bolje proučavala i razumela govorna interakcija neophodno je za istraživanje u

transcript uneti anotacije i paralingvističkih kaoo i auditivnih i vizuelnih elemenata
komunikacije. Ta paral.obeležja pružaju istraživaču potpuniji uvid u organizaciju govorne
interakcije.

Šta uneti u transcript?

Nove tehnologije dovele su do stvaranja novih video-korpusa jezika. Ne postoji 1 jedinstveni

system anotiranja paralingvističkih elemenata komunikacije gde bi se koristili simboli koji se
odnose na odg.pokrete i delove tela koji su u te pokrete uključeni.

Dženks 2011 navodi transkribovanje i anotiranje video-materijala uključue i odlučivanje o tome

na koji način ćemo predstaviti neki pokret ili značaj datog neverbalnog ponašanja. Prilikom
transkribovanja neophodno je ustanoviti koji su pokreti, položaji bitni za komunikativnu situaciju
i pitanja kojima se bavi istraživanje.

Najčešće u transcript ulaze anotacije za: položaj tela, izraze lica, gestove, usmerenost pogleda,
razdaljinu između sagovornika i radnje koje se odvijaju tokom konverzacije.

Sama anotacija ne može biti dovoljno informativna jer se ne može opisati svaki pokret u
određenoj situaciji. Transkripti nastaju uz proces analize.

Radnje predstavljaju nizove pokreta i pozicija koji su često koordinisani sa materijalnim i

semiotičkim objektima (rukovanje, otvaranje vrata, uključivanje aparata).

Neki načini anotiranja neverbalnih elemenata komunikacije

Da bi se u usmenom diskursu sagovorniku preneo npr.neki dijalog koji se odigrao u prošlosti

najčešće se pribegava direktnom citiranju gde sagovornik igra uloge. Usmeni i pisani diskurs
imaju različite načine predst.govora iz drugog konteksta.

U proseku za 5 min razgovora potrebno je nekoliko desetina kucanih strana da bi se dobila slika i
preplitanju neverbalnih i verbalnih aspekata razgovora.

U lingv.opisu nastoji da se zabeleži formalna strana, za razliku od knj.prikaza neverbalnog

ponašanja likova. Značenje i funkcije koje imaju neverbalni elementi može unositi različita
značenja u zavisnosti od konteksta.

Dodatni elementi transkripta

 Crteži – kada istraživač nema dozvolu da prikaže identitet učesnika, odnosno kada
učesnici i mesto na kome se dešava interakcija treba da ostanu nepoznati javnosti.
 Prednost je što se relativno lako može načiniti i što zadržava anonimnost učesnika
interakcije.
 Zamrznute slike – slike iz video – snimka. Tekst transkripta se ubaci pored slike.
Oduzima veliku količinu memorijskog prostora. Mogu poredstaviti samo poziciju koji
ima deo tela ili položaj koji zauzima korisnik u interakciji – pokreti i radnje statično.
 Digitalno obrađene zamrznute slike – preko zamrznute slike video snimka moguće je
otkriti identitet učesnika pa se pribegava digitalnoj obradi te slike.

Kako predstaviti sekvencijalnost neverbalnih elemenata?

Vizuelni dodaci mogu predstaviti neverbalno ponašanje. Pod temporalnošću se podrazumeva

tačka u vremenu ili period vremena gde se paralelno sa verbalnim nivoom poruke javlja ili
odvija neki pokret ili promena položaja.

Nizanjem neverbalnih elemenata se u transkriptu može prikazati korišćenjem odg.simbola,

dodavanjem sekvenci slika iz video snimka, anotiranjem tačnog vremena, a često se koriste i
specijalizovani kompjuterski program.

 Simboli – prikazivanje sekvencijalnosti neverbalnih elemenata e transkriptima se

najčešće vrši pomoću simbola kakvi sun a pr.dvotačka, tačka zarez, asterisk, zagrade.
Simboli prikazuju promene položaja tela ili pokreta i u tekstualnim transkriptima i u
transkriptima sa vizuelnim dodacima.
 U tekstualnim transkriptima simboli pokazuju gde se neverbalni element pojavio u
odnosu na govor – symbol koji označava početak i kraj i symbol koji označava
odg.pokret.
Simbol ^ početak i kraj teksta. A simbol + za gest: ispružanje ruke. >>> nalazi se iz
aopisa pokreta rukama za označavanje ponavljanja određenog pokreta.
--Sekvence slika iz video snimka – odvijanje više neverbalnih elemenata koji se javljaju
simultano.
--Anotiranje vremena – anotacija tačnog vremena kada se promena pojavila – i u
tekstualnim transkriptima i u vizuelnim.
Dženks naglašava da obeležavanje vremena u transkriptima vrlo uspešno prikazuje
dinamičnost neverbalnog ponašanja i omogućava da precizno analiziraju položai tela i
pokreti sa vremenskog aspekta.

Kompjuterski programi za anotaciju neverbalnih elemenata

Da bi se anotirala 1 sekunda potrebno je u proseku više od sat vremena. Najzastupljeniji

programi koji se bave korelacijom elemenata sa govorom: ELAN, ANVIL, CoGEST. Dopuštaju
da se razl.nivoi verbalnog i neverbalnog iskaza manje više uporedno anotiraju.

Tvorac ANVIL-a Kip : anotacija i transkripcija razl.niova govorne interakcije smešta u paralelne
trake odnosno kućice tako da se vremenski odnosi između ovih modaliteta mogu lako sagledati.
Ovi programi osim anotiranja i pohranjivanja transkripata omogućavaju i određenu vrstu analize
anotiranog materijala. Kada je u pitanju pohranjivanje neophodno je da se ono vrši u odg.formatu
pa je potrebno konvertovanje u neki drugi format ukoliko se želi taj transcript preneti u neki
drugi program za anotiranje i analizu.

Najpoznatiji metod za kodiranje mišića lica jeste FACS – Facial Action Coding System koji su
osmisilili Ekman i Frizen. Ovaj system pruža detaljan opis od 46 razl.izraza lica a svaki opis se
sastoji od određenog broja kombinacija pokreta pojedinih mišića lica. Svakom pokretanju mišića
pridružžen e kod, šifra, a izrazi lica se opisuju kombinacijom datih kodova.

Uključenost istraživača u transkribovanje

Pod velikom uključenošću podrazumeva se apsolutna angažovanost istraživača u svim aspektima

posla oko transkripcije. To znači da je istraživač zapravo transkriptor.

Mala angažovanost – transkripciju obavljaju ljudi specijalizovani za to a istražvači usmeravaju

pažnju na druge elemente procesa. Istraživač i transkriptor nisu iste osobe.

U vezi sa stepenom uključenosti Dženks navodi probleme koji se avljaju : miopija koja
odg.visokom stepenu uključenosti, predstavljanje i prisećanje koji odgovaraju sredini
kontinuuma i izmeštanje koje odg.niskom stepenu uključenosti.

Miopija ili kratkovidost – velika uključenost istraživača u svim aspektima transkribovanja i

anotiranja mateijala koji analizira sve što je poželjno. To vodi do boljeg poznavanja materijala na
kome se vrši istraživanje. Dovodi do tunelskog vida – gubitak perifernog vida i do emocionalne
povezanosti.

-Tunelski vid – odnosi se na situaciju da istraživač donese neke odluke vezane za predstavljanje
eleemenata , nivoa u transkriptu bez prethodnog sagledavanja drugih opcija. Problem se rešava
na2 načina: tehničkim sredstvima (korišćenjem programa za plej bek sa razl.brzinama) ili tako
što se konsultuje sa kolegom ili stručnjakom za transkripciju.

--Emocionalna povezanost – kada ist-ač tolio uroni u process transkribovanja da počinje da

razvija neku vrstu veze sa učesnicima govorne interakcije. Poželjno je slučaj dati kolegi ili
stručnjaku transkriptoru na proveru transkribovani material jer bi oni mogli uneti drugačiji uvid,
drugi ugao posmatranja.

- Predstavljanje i prisećanje – srednja uključenost; razmatranje razl.perspektiva podrazumeva

aktivno traženje načina da se unesu druge ideje i rešenja navodi Dženks. A to su predstavljanje
materijala i transkripata kolegama ist-ma na seminarima i radionicama, a drugi je da se
sagovornici iz razgovora zamole da se prisete šta su i kako rekli u odg.delu razgovora.
- Izmeštanje – izmeštanje rada na transkriptu tj.ist-ač se ne bavi transkribovanjem – on taj posao
daje drugom: specijalizovanom stručnjaku; nema dovoljno vremena da se posveti samom
procesu.

Neverbalni element komunikacije i kultura

Herodot: primer za nvb znak ne - > na području Grčke i južne Italije znak za ne je znak za
odbijanje i kratko zabacivanje glave unazad dok je kod nas to vrtenje glave levo desno.

Naučna studija koja je prva dokazala uticaj kulture na nvb elemente komunikacije bila je studija
koju je sproveo Dejvid Efron – proučavao je gestove kod italijanske odnosno sicilijanske i
jevrejske imigrantske populacije u Njujorku, upoređujući ih međusobno sa gestovima sledeće
generacije koja se već asimilovala.

Negovo istraživanje ukratko je predstavljeno u okviru 3.poglavlja ,,Osvrt na dosadašnja

proučavanja nvb elemenata’’. NVB elementi komunikacije se ne nasleđuju već se prenose
kulturnim putem, što znači das u uslovljeni uticajem sredine odnosno društva. Korišćenje nekih
gestova uslovljeno je društvenim normama i konvencijama okruženja.

Izrazi lica se smatraju urođenim nvb ponašanjem. Teza Čarlsa Darvina kaže da su izrazi lica za
osnovne emocije na isti način manifestuju kod pripadnika razl.kultura.

Npr osobe koje su slepe od rođenja svoje emocije na licu prikazuju slično kao i ostali (potvrđuje
urođenost). Ekman i saradnici su ustanovili da je i prepoznavanje osnovnih emocija moguće
između pripadnika razl.kultura. Izrazi lica iako su urođeni su podložni kulturnim uticajima. To su
tzv MEHANIZMI MASKIRANJA EMOCIJA (emocionalne ekspresije se donekle modifikuju da
bi bile društveno prihvatljive).

Pravila otkrivanja – mehanizmi maskiranja izraza lica pod uticajem kulturnih faktora.

Rakel Džek – postoje određene razlike u tumačenju emocionalnih ekspresija između pripadnika
istočnoazijske i zapadne kulture. Ljudi iz Istočne Azije teže prepoznaju izraze lica koje zapadna
kultura (Evropa, Amerika) tumači kao strah i gađenje. Pripadnici istočnoazijske kulture imaju
tendenciju da strah tumače kao iznenađenje a gađenje vide kao ljutnju.

Pokazujući factor : zapadne kulture gledaju cello lice a istočna Azija samo predeo oko očiju.
Dakle kultura nas može usmeravati da na licu posmatramo određenu oblast i može doći do
zabune u tmačenju.

Tjebješanin i Žikić : dodirivanje je najviše zastupljeno među članovima porodice i rođacima.

Ženski članovi češće dodiruju i maze decu nego muški članovi.

ČIN POZDRAVLJANJA – Moris navodi razl.forme pozdravljanja. Smatra podizanje ruke i

mahanje kao čin pozdravljanja iz daljine odnosno szilizovanom verzijom dodirivanja prijatelja u
daljini. Vertikalni zamah najdominantniji je u Francuskojj dok je zamah skrivenim dlanom
karak.za Italiju a strancima može delovati kao čin dozivanja. Bočni zamah je u Engleskoj.
Dodirivanje Moris naziva pozdravljanje izbliza.

Ova faza uključuje neki vid rukovanja, dodirivanje glavama, trljanje nosevima.

U jap.kulturi – aisacu – pravila i verbalnog i nvb ponašana.

Regulatori i ilustratori (Ekman i Frizen) usvajaju se klturnim putem.

Što je veća konvencionalizovanost gesta to će gest biti manje razumljiv ili pogrešno intrepretiran
od strane pripadnika druge kulture. Neki amblem u razl.kulturama nosi razl.značenje.

Npr znak za okej i odlično , isti gest u Francusko ima značenje nula (ništavno i bezvredno); u
Japanu označava novac; na Sardinij i u Grčkoj ima lascivno značene; na Malti se koristi da
označi muškarca homoseksualne orijentacije. Višeznačnost ovog gesta počiva na višeznačnosti
kružnice, koju čine palace i kažiprst.

Studija Sime Trojanovića : ,, Psihofizičko istraživanje srpskog naroda poglavito bez reči’’
ukazuje da se znak za ‘’da’’ i ‘’ne’’ razlikuju u pojedinim regijama Srbije. Prihvatanje se u
većini regija izražava klimanjem glave a odbijanje pokretom levo desno; ali se u oblasti istočno
od Velike Morave, južno od Ćuprije, preko Niša i Aleksinca kaoi u Povadarju prihvatanje
označava ,,vrćenjem glave’’ a klimanjem odbija.

Kao i sa gestom odbijanja kod Grka (zabacivanjem glave u velikom broju slučajeva može se
shvatiti kao slično klimanjem glavom.

Gestovne granice se vrlo retko zapravo podudaraju sa granicama savremenih država.

Nesporazumi u jednoj kulturi mogu nastupiti ako se pojavljuje neki pokret kao amblem a u
drugoj ima status amblema.

Bihevioralne dimenzije interkulturalne nvb komunikacije

Mnoge kult.razlike u veebalnom ponašanju su rezultati varijacija u sl.dimenzijama: kontekst,

identitet, moć, rod, neizvesnost, vreme, neposrednost.

Andersen (2012) ih objašnjava svaku posebno.

 Kontekst – stepen eksplicitnosti komunikacije – da li je komunikacija verbalna i

eksplicitna ili neverbalna implicitna . Npr ljudi koji se dobro poznaju koriste implicitne ili
visokokotekstualizovane poruke (pogled koji govori više od 1000 reči)
;nekontekstualizovane poruke su komunicirane eksplicitnim kodovima i verbalnim putem
– situacije zakona (kompjuterski jezici). Kulture koje se svrstavaju u
visokokontekstualizovaneviše se oslanjaju na nvb signale.
 Identitet – kulture mogu biti manje ili više indivdualističke ili kolektivističke.
Indiv.kulture naglašavaju ja identitet,lična prava i slobodu ; kolek.kulture zagovaraju mi
identitet i njihovi pripadnici su orij.na grupu. Zapadne kulture su više idivid.te bolje
zapažaju lične karak – ke ponašanja. Svaki aspekt nvb komunikacije je uslovljen
stepenom individualizma ili kolektivizma u nekoj kulturi.
 Moć – do kog stepena u nekoj kulturi je nejednako raspoređena moć, prestiž i bogastvo.
Izražava se Hofstedeovim indeksom distance moći (PDI – POWER DISTANCE INDEX)
i Švarcovom dimenzijom hijerarhije. Kulture kod kojih je visok indeks distance moći,
kao što su Meksiko, Venecuela, Kolumbija, Indija, Hong Kong, Singapur imaju
hijerarhijske ustrojene odnose u društvu. Kulture poput zapadnoevropskih zemalja u
kojima je najbrojnija srednja klasa demokratskog uređena se nalaze u suprotnosti
prethodnog kontinuuma. Vrlo visok stepen distance(Indija) – kaste
 Rod – stepen rigidnosti rodnih pravila; u muškoj kulturi ta pravila su stroža (snaga,
takmičarski duh, ambicija) a u ženskoj – saosećanje, briga o drugima, emocionalnost.
 Neizvesnost- da li cene stabilnost i izvesnost ili pak više vrednuju promenu i
ambigivitetnost. Najtolerantnije zemlje na neizvesnost su: Singapur, Danska, Švedska,
Portugal, Belgija, ..
 Vreme – da li su kulture orij.na kontinuitet, dugoročnost, opstajanje, status ili na brže
rezultate.
 Neposrednost – stepen pokazivanja bliskosti, topline, spremnosti za interakciju. (osmeh,
kontakt očima, dodirivanje); postoje kontaktne i nekontaktne kulture
Osnovni načini prevazilaženja jezičkih razlika – učenje stranih jezika i prevođenje.
Durbaba(2016) – značaj tematizovanja isprepletanosti kultura, postupka učenja i nastave
stranih jezika.
Analizirani pokreti
 Pokreti ruku – pokreti prstiju, šaka i celih ruku; dok se pozicija šake def.kao pozicija u
kojoj se nalazi šaka ili prsti u određenom trenutku.
-Gestovi praznih šaka i gestovi slobodnih šaka su termini koji se koriste da označe
upotrebu šaka u komunikaciji bez fizičke manipulacije nekog predmeta.
-PrAvac pokreta – najčešće vertikalna osa;
-Smer – ka telu , od tela; gore/dole
-Oblik pokreta – prav, kružan, vijugav
-Komponenta pokazivanja – objekat koji je prisutan u okolini sagovornika u toku
komunikacije; ne mora biti prisutan; stvaran je ali je njegova lokacija negde druge; mogu
se pokazivati koji uopšte nemaju status i lokaciju (metaforički)
* pokreti glave – klimanje glavom; levo – desno
* facijalni deo /pokreti očiju :
--pogled; kontakt očima; uzajamni pogled. Osnovne funkcije pokreta očiju: utvrđivanje i
definisanje odnosa; kontrolisanje komunikacijskog kanala i pokazivanje emocija.
 Funkcije analiziranih pokreta

Pokreti očima se gavnom svode na posmatranje govornika a pokreti glave postaju gestovi
kojima se slušalac služi.

-gestovi kao i promene u glasnoći ii visini , tempu, mogu imati regulativnu funkciju u takvim
situacijama tj.imaju ulogu ulogu konverzacionih regulatora.

+f-je pokreta rukama: pomeranje ruke, šake, prstiu

Analiza: pozicija delova tela, pravac pokreta, smer; oblik – pravolinijski, kružan, polukružan,
vijugav-,

Pokreti glavom spadaju u kategorije amblema, konverzacionih regulatorai ilustratora kao i

ritmičkih pratećih gestova.

Zaključak: paralingvistički elementi su čvrsto povezani sa verbalnim nivoom diskursa. NVB

elementi u zavisnostii od diskursa mogu imati različite diskursne funkcije. Intersubjektivni odnos
učesnika u konverzaciji može doprineti korišćenju različitih paraling.mehanizama.