FLEKSIBILNI PROIZVODNISISTEMI Dzemo Tufekcic, Milan Jurkovic

Opis fiinkcioniranja mode!a,dat kao primjer, jezikom osnovnih i pomocnih

dogadaja, dat je nize:
Osnovna dogadanja Pomocna dogadanja i planiranje
(kao rezultat osnovnih dogadaja)

Ulaz porudzbe 1. Planiranje narednog ulaza

2. Provjera stanja sistema za opsluzivanje. Da li je
sistem Slobodan?
a) Nije. Dolazak narudzbe slijedi.
b) .Teste. Prelazak sistema za opsluzivanje
u stanje zauzetosti; planiranje dogadanja
zavrsetka opsluzivanja.
Zavrsetak opsluzivanja Provjera stanja faze. I ma li u toj fazi porudzba
koja ceka na opsluzivanje ?
a) Nema. Prelazak sistema za opsluzivanje
uslobodno stanje.
b) Ima. Dolazak porudzbe na opsluzivanje.
To izaziva pomijeranje porudzbe u fazi planiranja dogadaja zavrsetka
opsluzivanja. Ovaj jednostavan primjer dopusta nam da imamo neku sliku o
imitacionim
model ima Naravno, imitacioni modeli realno postojecih FPS mnogo su slozeniji.
Opis takvih modela sastavlja se na jednom od postojecih jezika imitac. moduliranja.

Najrasprostranjeniji univerzalni jezik modeliranja koristen za izradu diskretnih

modela, jeste jezik GPSS (General Purpose Simulation Sistem sistem modeliranja opce
namjene). U sastavu jezika su specijalna sredstva za opis dinamickog fiinkcioniranja
sistema, zatim izmjena stanja koja proizilaze u diskretnim momentima vremena pod
uticajem nekih dogadanja.

Prihvatljivost jezika je u tome sto mnoge funkcije imitacionog modeliranja

interpretator ispunjava automatski. Imitacioni model na jeziku GPSS predstavlja
sveukupnost blokova i opisivaca. Blokovi mogu biti:
1. Funkcionalni blokovi
2. Logicki blokovi
3. Operativni blokovi
4. Specijalni blokovi

137
Diemo Tufekdic. Milan Jurkovic__________________________________FLEKSIBILN11'ROIZVQDNl si$K

Funkcionalne blokove cine: alati (uslovni naziv), visekanalni sitemi, faze*

Alati mogu biti masine, FPC ili neovisne jedinice tehnoloske opreme.Visekanalni
sistemi odgovaraju grupama medusobno zamjenjive opreme.Faze-blokovi koji
imitiraju meduoperacijske radnje.

Logicki blokovi omogucavaju optimalno pokretanje "transakta" na osnovu

procjena stanja iogickih varijabli.

Operativni blokovi utvrduju znacenje elemenata sitema i prijenosnih

parametara, pohranjenih varijabli i matrica, Iogickih varijabli itd.

Specijalni blokovi, generiraju pnjenosnikc i odstranjuju ih iz modela. Zakon

uTaska i obrade (zadrzavanja) prijenosnika daje se na pomoc fiirikcijg i tabela za
modeliranje proizvoljnih procesa predvideni su neovisni registri proizvoljnih
vrijcdnosti sa rawiomjernim rasporedom

U procesu istrazivanja modela za svaki tip fuiikcionalnih blokova formii l.,u se

statisticke promjene: srednji koeficijenti opterecenja,srednje znacenje vremena
zaiizetosti alata ili visekanalni sistem. Istovremeno sakupljaju se podaci o
prekovremenom ostajanju u fazi, odreduju se srednje i maksimalne duzine faza.

U srestvima istrazivanja postoje sledeci elementi: blokovi pomocu kojih se

mogu voditi razlicite discipline opsluzivanja. upravljati uslovima prolaska objekta u
modelu, omoguciti sinhronizaciju dogadaja , prikupljati i obradivati sve statisticke
podatke o objektima, koristiti kako vjerovatnosne tako i determinirane zakone stupanja
i dolaska objekata. Mogucnost sistema modeliranja dodatno se prosiruje zahvaljujuci
ukljucivanju specijalnih blokova, koji dozvoljavaju vezu sa drugim sistemima na
proceduralno orjentiranim jezicima. To daje mogucnost preuzimanja i davanja podataka
neophodnih za izradu modela, iz drugih tehnoloskih podstistema.

Razrada imitacionog modela pocinje od izrade seme koja predstavlja komplet

figura s karakteristicnim obrisima blokova. Puni komplet sadrzi vise od cetrdeset
razlicitih blokova.

Konfiguracija GPSS modela odrazava teznje prema kojima se odvija kretanje

prijenosnika. U pocetnom momentu transakti odsustvuju iz modela, a zatim ulaze u
model u svim momentima koji su uslovljeni logickim potrebama modeliranja. U
modelu je prisutan veliki broj informacija iako se u odredenom momentu premijesta
(prenosi) samo jedna.

138
 FLEKSIBILNl PROIZVODN! SISTEM I Dzemo Tufekcic. A [Han Jurkovic

Svaki blok moze se posmatrati kao tacka u kojoj pocinje obracanje

podprogramu. Taj podprogram poziva se tek kad transakt ulazi u blok.Prolaz transakta
pruduzava se dok se ne pojavi jedno od sledecih dogadanja:
- transakt ulazi u blok koji ima f-ju zadrzavanja;
- transakt ulazi u blok koji ima f-ju odstranjivanja transakta;
- blok "odbija" transakt (u torn slucaju transakt ce ponoviti pokusaj sve dok ne
uspije)
Predodzbe o funkcionalrum namjenama odvojenih blokova daju operatori koji
su pridodani blokovima: GENERATE (generirati), GATE (pustiti), ASSIGN (oznaciti),
TEST (provjeriti), QUEUE (uci u fazu), ENTER (uci), DEPART (napustiti fazu),
PRIORITY (oznaciti priortet), ADVANCE (pokrenuti), LEAVE (izaci), TERMINATE
(zavrsiti), LOGIK (utvrditi logicki prikljucak), SAVE VALUE (oohraniti znacenje).

8.7. Specijalizirana sredstva imitacionog modeliranja

•
Univerzalni jezici modeliranja nisu pravljeni za bilo koju konkretnu predmetnu
oblast iz cega slijedi odredena nelagoda za krajnje korisnike. S jedne strane, cak sam
rjecnik univerzalnog jezika trazi odredeno navikavanje, narocito kada su u pitanju takve
apstrakcije kao sto su transakt, faza itd. S druge strane predmetna oblast gradi svoja
sopstvena makro znacenja, koja u univerzalnom jeziku svaki put zahtjeva detaljnu
razradu.

Od onda, kada je problem FPS dobio prakticno znacenje, od onda, kada su na

razradi FPS angazirani ozbiljni konstruktori, istrazivaci i naucni timovi, konstantno se
poduzimaju mnogobrojni pokusaji izgradnje specijaliziranih sredstava imitacionog
modeliranja FPS. Pri tome postoje dva osnovna pravca.

Prvi se svodi na specijalno programsko usaglasavanje paketa univerzalnih

sredstava, koje na nivou korisnika-neprogramera moze dobiti problemski orjentirani
sistem imitacionog modeliranja FPS. Znacenje takvog sistema u automatskoj generaciji
modela se dobija formaliziranjem dobijenih podataka opisa projektiranog dijela
diskretne proizvodnje, ukljucujuci sredstva obrade, transporta i skladistenja.

Drugi pravac se svodi na izradu novih problemski orjentiranih sredstava

imitacionog modeliranja. Odgovarajuca sredstva obicno su proracunata uz pomoc
racunara, a u sklopu automatiziranih radnih mjesta.

Pogledajmo jednu od varijanti razradenih za dopunsko programsko naglasavanje

jezika GPSS:

139
Dzemo Tu/ekcic. Milan Jurkovu________________________________________FLEKSIBILNl PROIZVQDNI SI.

Ulazna informacija priprema se uz pomoc displeja. Prije toga se sastavlj; spisak

standardnih opisa u formi tabela koje postaju dijelom bibliotetskog fonda. Vodenje
izlazne informacije o projektiranom FPS ostvaruje se u rezimu korekcija standardnih
tablica. Prema kontroli vodene informacije formuhra se dijagnosticko saopstenje o
logickim i sintaksickim greskama. Zatim se vrsi automatsko formiranje sistema, poslije
cega se moze pristupiti modeliranju njegovog rada.
Vodena informacija rasporedena je na pet tablica:
1. Opis tehnoloSke opreme;
2. Opis dijelova;
3. Popis tehnoloskog procesa;
4. PuStanje dijelova u proizvodnju;
5. Opis transporta.

1. Kadar opisa tehnoloske opreme sadrzi:

- oznacavanje grupe opreme;
- broj masina u grupi
velicinu transportne linije duz koje je razmjestena grupa,
- ukazivanje na stranu transportne linije prema kojoj se primice grupa,
- rastojanje od skladista do sredine grupe,
- broj opterecenih mjesta kod masina u grupi,
- vrijeme opravke stroja u grupi.
Broj kadrova ovog dijela odreden je brojem grupa masina.
2. Opis dijelova ukljucuje slijedece informacije:
- oznacavanje dijela,
- njegov prioritet (dijela),
- broj operacija,
- period pustanja,
- broj tacaka pustanja,
- vrijednost segmenta pu§tanja,
- vrijednost transportnog segmenta,
- gabaritne vrijednosti.
3. U opisu tehnoloskog procesa iskazuje se:
- broj dijela,
- broj operacija,
- grupa opreme koja vrsi obradu,
- jedinicno vrijeme operacije,
- pripremno vrijeme u segmentu pustanja.

140
 FLEKSIBILN1PROIZVODN1SISTEMI Dimo Tufekiic, Milan Jurkovic

Broj informacija ovog dijela odreden je brojem operacija.

4. U informacijama pustanja dijelova u proizvodnju naknadno se prebrojavaju
momenti ulaska dijelova u FPS. Odredeni problemi nastaju tek onda kada se
grafik pustanja razlikuje od periodicnog.
5. U opisu transporta imamo slijedece:
- velicina transportnejedinice,
nosivost,
- gabaritne vrijednosti obuhvacene radne zone,
- vrijeme opterecenja i rasterecenja,
- rad na otklanjanju kvara,
- velicina linije za rasporedivanje,
- brzinu premjestanja.
Broj kadrova ovog dijela odreden je brojem transportnih jedinica.

Jvlodeli koje generira sistem omogucavaju proracun koeficijenata opterecenja

opreme, duzinu lezanja izmedu dvije operacije, duzinu ciklusa pustanja proizvodnje,
koeficijente opterecenja transportnih sredstava, broj celija, obim proizvodnih dijelova za
odredeni period, ciklogram kretanja dijelova.

Obratimo paznju na specijalizirana sredstva imitacionog modeliranja FPS, koja

pripadaju drugom pravcu tj. dijaloski sistem imitacionog modeliranja, usmjeren na
izradu imitacionih modela FPS.

Sistem se sastoji od podsistema za vodenje izlaznih podataka, formiranjem

modela, foyrmuliranjem modela, generiranje i prosirivanje modela, imitacije
fukcioniranja FPS, obrade i izvodenja rezultata modeliranja. Postoji baza podataka koja
sadrzi fajlove sistema, biblioteka, imitacionih modela i obrada istih. Funkcioniranje
modela svodi se na odigravanje dogadaja u samqm modelu. U svojstvu eiemenata
nastupaju podsistemi koji su u uslovima razmotrenog zadatka ocijenjeni dovoljno
poznatim za neposredan matematski opis.

Osnovni princip izrade imitacionog modela je zamjena procesa programiranja

konstruiranjem modela od gotovih blokova. Kao gotov blok suzi nam neki dinamicki
sistem koji preuzima standardni mehanizam imitacije funkcioniranja na osnovu teorije
sistema masovnog opsluzivanja.

Potrebno je spomenuti jos neke pojmove kao sto su: aktivnost, proces i dogadaj.
Aktivnost procesa odgovara odredenoj etapi ispunj«nja funkcija, tj. aktivnosti
modeliranog sistema i ukazuje na zavrsetak neke jedinice rada.

141
Dzertio Tufekcic. Milan Jurkovic__________________________________FLEKSIBILNIPR01ZVODN1SISTEMJ

Proces predstavlja logicki povezani popis aktivnosti. Dogadaj predstavlja

trenutnu izmjenu nekog elementa (bloka) sistema, koja inicira aktivnost. Korisnik ima
na raspolaganju formirano mnostvo blokova imitacije, koji izvrsavaju odredene
funkcije i koji raspolazu popisom ulaznih i izlaznih parametara.

Strategiju upravljanja odreduje sest pravila pri cemu su za svako pravilo

predvidene mnoge varijante.

1. Planiranje pustanja redovne proizvodnje odreduje konkretan poluproizvod,

koji mora doci na ulaz sistema i taj momenat vremena kada se to desi.
Pravilno planiranje pustanja obezbjeduje kontinuirano i ravnomjerno
opterecenje svih masina, bez rizika prepunjavanja strojnih akumulacija
paleta.
2. Planiranje puta. Pri planiranju puta javljaju se operacije obrade, opterecenja i
resterecenja. LI FPS moguce su alternativne varijante puteva i te varijante
moraju biti raznovrsne. lzbor se vrsi optimiranjem.
* 3. Vezivanje puta. U procesu vezivanja puta za konkretan objekat javljaju se
masine, stanice za utovar i drugi masine na kojima dio moze boraviti u toku
nekog vremena. Alternativne varijante javljaju se u onim slucajevima kada
dva stroja mogu izvrsiti jedan te isti program ili kada postoji vise mogucnosti
privremenog skladistenja.
4. Upravljanje stanjem strojnih akumulacija, neophodno je da bi se predvidjela
blokada odvojenih ma§ina. Pri tome kao odlucujuci faktor se javlja kapacitet
akumulacija, mada i strategija upravljanja takode ima znacaj.
5. Planiranje transportnih operacija. Neophodnost planiranja transportnili
operacija javlja se u onim slucajevima, na primjer, kada ima nekoliko
transportnih kolica, a treba odabrati jedna.
6. Planiranje transpoitne trase. Planiranje transportne trase zasniva se na izboru
varijanti trasiranja koje garantuju sprecavanje zastoja i sudaranje kolica.

Svaka sistemska varijanta i komponenta sistema upravljanja opisana je

jedinstvenim zapisom, a ukupnost zapisa cini fajl opisa koji i generira imitacioni model.

142
Diemo Tufekcic, Milan Jwkovic__________________________________FLEKSIBILNI PRQIZVODNI SIS!

- metodom kriticnog dogadaja (kada se sat pomice na trenutak kriticno

dogadaja).
- metodom jednakog vremenskog intervala (kada se sat pomice u jednakim
intervalima).
Diskretna simulacija se obavlja na digitalnom racunaru.Rezultati ovakvog
simulacijskog pokusa su statisticke prirode zasnovani na informacijama prikupljenim
u toku izvodenja pokusa,a mogu biti:
- brojcani, koji daju broj elemenata ili broj ponavljanja dogadaja direktnog
tipa,
- zbirni izvjestaj, s ekstremnim i srednjim vrijednostima te standardnom
devijacijom,
iskoristivost, kao ucesce u ukupnoj raspolozivosti, okupiranosti,
kao prosjecna vrijednost zauzetosti, distribucija interesantnih
izlaznih varijabli i prolaza vremena.

Simulacijski modeli se takoder razvrstavaju u:

- deterministicke, kod kojih svaka vrijednost ulaza uvijek daje iste
vrijednosti na izlazu i
stohasticke, kod kojih promjena jedne ili vise varijabli, opisanih
funkcijama vjerojatnosti daje izlazne rezultate kao slucajne varijacije.
Stohasticka simulacija zahtjeva poznavanje nacina opisivanja stohastickih
varijabli i generiranje slucajnih brojeva preko kojih se one reprezentiraju,
pri cemu se najcesce koristi postupak "Monte Carlo".

Osnovna prednost postupka simulacije u odnosu na analiticke postupke je

mogucnost izvodenja kontroliranog pokusa, bez smetnji na stvarnom sistemu. Daljnja
je prednost postupka simulacije sto se izmjenom na modelu moze provjeriti rad
sistema u drugacijim uslovima.

Najveci nedostatak simulacije je sto ona nije tehnika optimizacije, jer se

pomocu nje dobiva nekoliko varijanti i odabire najbolja po jednom kriteriju, bez
sigurnosti da je izabran zajednicki optimum. Drugi nedostatakje relativno dugotrajan
postupak izrade modela, njegova verifikacija i utvrdivanje valjanosti.

130
 FLEKSIBILN1PROIZVODNISISTEMI Dzemo Tufekcic, Milan Jurkovic

8.4 Jezici za modeliranje

Nedostatak dugotrajnosti postupka izrade modela, umanjuje se koristenjem

odgovarajuceg programskog jezika ili namjenskih softwarea.

JEZICI ZA MODELIRANJE

PROGRAMSKI SIMULACUSKI SIMULACUSKI SUSTAVI

JEZICI JE2ICI ORJENTIRANI PRIMJENI

-• ASSEMBLER -* -» INSIMAS

GPSS

ALGOL SLAM < DOSt

MIS

I-OKXRAN 77
-i SI MAN MODU
S

-* PASCAL -» SIMSCRIIT MFSI>

— SIMKIT SIMHLUX

SIMULA -♦ MOSYS

•-»■

SIMULAI'

GRAFSIM

Sl.br. 8.2. Prikaz jezika za modeliranje

Visi programski jezici ( FORTRAN, Pascal i dr.) kod koristenja za simulaciju

imaju niz nedostataka od kojih je najznacajniji taj sto njihova upotreba zahtijeva
visoku razinu umijeca programiranja, a izlazni rezultati, ma kako se programer trudio
da budu dostupni korisnicima, obicno su razumljivi samo autoru programa.
Svaki simulacijski jezik mora imati slijedece osnovne funkcije:
- mehanizam kontrole vremena, sto pretpostavlja simulacijski vremenski
takt, listu dogadaja koji se ocekuje, iniciranje i prestanak aktivnosti, te
rukovanje logikom dogadaja.
- bazu podataka ili strukturu datoteke koja cuva podatke o entitetima,
 skupovima unutar modela u standardnom obliku.
- metode za definiranje pocetnih uslova u modelu, cime treba znati odrediti
gdje svaki entitet jest, koji su sadrzaji repova, te koje su aktivnosti u toku.
generator slucajnih brojeva i uzrokovanja iz funkcija distribucije, da bi
simulacijski model bio sto realnija SI. modeliranog sistema.
- zapisivanje opazanja, analiza podataka i ispis podataka.

131
Dzemo lulekcic. Milan Jurkovic FLEKMBILM PROIZVQDNI SISIL \

- prikaz rezultata histogramima i ostalim oblicima grafova, jer se grafickr

podaci mnogo brze pamte nego numericki ispis.
provjeravanje i dijagnoza gresaka.
- prikaz stanja modela u bilo kojoj tacki vremena najjednostavniji je nacin
provjeravanja stanja modela, sto se postize animiranim prikazom, uz upis
rezultata trenutnih stanja modela.

Medu jezicima za diskretnu simulaciju najrasireniji su skupina GPSS jezika

(GPSS-F, GPSS-H i drugi) i SIMULA, te za diskretnu i kontinuiranu simulaciju SLAM
i SIMSCRIPT. Razvijeni su posebni softveri za simulaciju proizvodnih sistema kao
npr. HOCUS, SIMAN et CINEMA i SIMACTORY na engleskom, te MOSYS,
SIMULAP, GISA i GRAFSIM na njemackom govornom podrucju.

8.5. Zadaci i predmet imitacionog modeliranja pri stvaranju FPS

„ Priprema FPS pocine sa utvrdivanjem sastava i obima proizvodnje. Pr ikom izbora

opreme konfiguracija sistema (ukljucujuci broj i produktivnost masina) cesto se mijenja
dok se ne postigne optimum, koji omogucava ispunjenje proizvodnog zadatka. U
procesu priblizavanja optimumu provjeravaju se i usporeduju razlicite varijante, kojih
je najcesce, i po pravilu, neobicno mnogo.

Prvo, varijanta strukture odredena je nacinom organiziranja fleksibilne veze

prema toku materijala. Tako te veze mogu nositi karakter pojedinacne razmjene izmedu
svakog para masina, koji su obuhvaceni tehnoloskim pravcem. Fleksibilne veze mogu
biti postavljenje i na osnovu onoga sto je zajednicko za sve strojeve transportnog
sistema.

Drugo, broj strukturnih varijanti FPS umnozava se usljed postupaka, kapaciteta

akumulacija privremenog skladistenja poluproizvoda i dijelova. Tako mogu biti
upotrijebljene pojedinacne akumulacije mada postoji opasnost od nezeljenih situacija. U
odsustvu centralnog ili privremenog skladista i usljed kvara nekog stroja, svi
poluproizvodi koji do laze torn stroju ili dijelovi koji odlaze od njega, zaustavljaju se
(blokiraju) sto moze uticati na cio sistem. Ali , cak i kod besprijekornog rada masina, za
koje je koeficijent akumulacije visok, moguc je prekid kreianja poluproizvoda dok se ne
zavrsi najduza operacija. Zbog raznolikosti puteva i njihovih ukrstanja nerijetko se desi
da se poluproizvod ne moze premjestiti do slijedeceg stroja u proizvodnom procesu,
buduci da je on zauzet, sto dovodi do blokiranja prethodnog stroja. Ukoliko do toga
dode , onda se upotrebljavaju privremene akumulacije i skladistenja.

132
 FLEKSIBILNIPROIZVODNISISTEMI Dzemo Tufekcic, Milan Jurkovic

U strukturnu varijantu ucitavaju se i osobine izbora principa i rasporeda

funkcija upravljanja na tri nivoa: apriorno planiranje, proces upravljanja pustanja
proizvodnje (pravljenje tabela, grafikona), operativno upravljanje.

Ukoliko je operativno upravljanje suvise komplikovano ponekad se moraju

prenijeti njegove funkcije na visi nivo.

Iz recenoga slijedi da zadatku na projektiranju FPS-a odgovara veliki broj

strukturnih varijanti, pri tome izabrati varijantu tesko da je moguce cisto racunskim
putem, buduci da je ona povezana sa rjesenjem zadatka optimizacije s neusaglasenim
kriterijima. U slicnim situacijama veliku ulogu ima imitaciono modeliranje.

Pod imitacionim modeliranjem podrazumijeva se brojcani metod provodenja

eksperimenata sa matematickim modeiima kojima se opisuje funkcioniranje slozenih
sistema u odredenim vremenskim intervalima. Imitacionom modeliranju prethode
formuiiranje problema i razrada matematskog modela. U slijedecim etapama sastavlja se
program i procjena prihvatljivosti modela. Sam proces modeliranja zavrsava se
realizacijom planiranog racunarskog eksperimenta. Rezultati eksperimenta obraduju se u
zavrsnoj fazi.

Imitaciono modeliranje dozvoljava da se ustanove i istraze tehno-ekonomski

pokazatelji rada FPS-a kao sto su:
- koeficijenti opterecenja uredaja;
- duzine proizvodnog ciklusa;
- kapacitet proizvodnje;
- vrijednost dionica;
- grafik pustanja procesa u proizvodnju;
- grafik izlaska gotovih proizvoda;
- ciklogrami opterecenja postrojenja;
- grafik kretanja dijelova i dr.
Na nivou imitacionog modela mogu se rjesavati i zadaci optimizacije: izbor
optimalne strukturne varijante (ukljucujuci optimalno planiranje i razmjestaj postrojenja),
optimalni izbor tehnoloskih puteva, izradu optimalnih planova pustanja dijelova u
proizvodnju itd.
a

Najracionalnija je izrada kompleksa imitacionih modela na osnovu hijerarhijske

strukture.Modeli viseg nivoa u torn kompleksu su agregatni modeli cijelog sistema, a oni
ucitavaju samo osnovne veze sistemaModeli nizeg nivoa(lokalni) detaljno imitiraju
odredeni dio ili podsistem i sluze za precizno istrazivanje narocito vainih medu veza Pri
razradi kompleksa imitacionih modela javljaju se cetiri problema:

133
I tzt'mo Tuj<-kci<. A titan Jurkovh- > U'.KS/Hfl. \ I h'KQUl VON ISIS3.

!. Dckompozicija (lzdvajanjc objekata koji su opisani posebnim mode lima);

2. Agregacija (odredivanje pravila agregacije objekta pn izradi globalnog modela);
3. Koordinacija (izbor strukture i parametara globainog i lokalnog modela cime se
obezbjeduje njihova koordinacija);
4. Razmjena informacija.

U matematskoj varijanti FPS je najpnkladniji model rnasovnog opshizivanja

Posioje razliciti nacini za istrazivanje odgovarajucih modela. Tako, prilikom odrcdcnih
ogranicenja njegovo funkcioniranje moze se opisati markovskim slucajnim proeesom I
tada zadatak istrazivanja podhjeze, u prmcipu analihckom rjesavanju: poslavljaju se
diferencijalne jednacme Kolmogorova.

Drugi nacin analiliSkog zakljucivanja koji se obicnO proucava u teoriji

isuaiivanja operaeija, izvodi so i konsti kod metoda dinamike srednjih vnjednosii. /a
poznate vjerovamoce koje postoje kao odvojena komponcnia modeliranog sistema u
svakom momentu vremena moze se odrediti srednja vrijednost takvih stanja u okvmma
sistema u cjelini.

Za uspjeSnu pnmjenu analitickih metoda, pred matematskih ogranicenja, na

primjer, nizovi dogadaja koji prevode sistem iz slanja u stanja moraju bin puasonovski,
neophodna su jo§ i ogranicenja koja se tiCu veli£ine modela (prakticnoj anahzi podlijezu
ne suvise slozene strukture) Zato se kao osnovni metod istrazivanja sistema masovnog
opsluzivanja namece njegovo modeliranje.

Metod statistickog modeliranja (metod Monte Karlo) konsli se u goiovim

paketrma programs Razrada modela ukljucuje podjelu postojecih stanja, utvrdivanje
vjerovamoce uzroka smjene stanja, razvrstavanje tin uzroka. prema odredenoj
formalizovanoj semi. Pod statisiickim modclom se podrazumijeva algoriiam pomocu
kojega se imitira rad odvojenib elemenata sistema. Model nosi u sebi karakter moguceg i
medudejstvo elemenata komunikacije koji cekaju na ulaz.

Statisticko modeliranje pruza siroke mogucnosti za variranje zakona

vjerovamoce, pri raspodjeli elemenata. Termin "tmitaciono modeliranje'* u prmcipu izbor
modela i nacin njegovog istrazivanja ne opterecuje nikakvim ogranicenjima. Ipak pod
imitacionim modeliranjem podrazumijeva se najceSce istrazivanje procesa sa diskretnim
desavanjem, pn cemu kod takvog istrazivanja kortste se univerzalna i specijalna
instmmentalna sredstva, ukljucujuci jezike za opisivanje modela, inleq)retatore koji rade
mode!irani dio, a takode veci ili manji razvoj servisne komponente.

134
 FLEKSIBILNI PR01ZV0DNISISTEMI Dzemo Tufekcid. Milan Jurkovit

8.6 Univerzalna sredstva imitacionog modeliranja

Razmotrimo sustinu imitacionog modeliranja na najjednostavnijem primjeru iz

reda zadataka masovnog opsluzivanja, na primjeru sistema sa jednim uredajem za
opsluzivanje u odgovarajucoj fazi. (si. 8.4). Neka kao primjeri uredaja za opsluzivanje u
odgovarajucoj fazi posluze odgovarajucu fleksibilnu proizvodnu celiju (FPC).

ulaz
oooo
faza
Sistem za
opsluzivanje izlaz

Sl.br. 8.4. Najjednosiavnija vahjanta sistema za masovno opsluzivanje

Rad uredaja za opsluzivanje odreden je dvjema nezavisnim slucajnim

varijablama: intervalom dolaska porudzbina na opsluzivanje (intervala stupanja ovog
proizvoda u akumulaciju FPC) a takode i vremenom za opsluzivanje (duzinom obrade).
Predmetom istrazivanja ovdje mogu biti:
- broj porudzbi pristiglih na opsluzivanje po intervalu posmatranja (u jed.
vremena);
- broj porudzbi koje su se nasle na opsluzivanju;
- srednje vrijeme boravka porudzbe u toj fazi;
- srednja i maksimalna duzina faze;
- opterecenje uredaja za opsluzivanje koje je u funkciji vremena opsluzivanja
itd.
Kod modeliranja sistema masovnog opsluzivanja stalno se nesto dogada (u tome
se i sastoji proces modeliranja). U nasem slucaju dogadaju se takve izmjene u sistemu
kao sto su dolazak porudzbe, pocetak opsluzivanja, zavrsetak opsluzivanja. Ukoliko je
rad modela povezan sa posljedicama tih dogadaja, javlja se potreba za njihovim
fiksiranjem uz pomoc tajmera modeliranog vremena - jednog od neophodnih elemenata
modela. Sva dogadanja koja se odigravaju u modeliranom sistemu mogu se podijeliti u
dvije kategorije:
- osnovna dogadanja, koja se mogu planirati ranije i
- pomocna dogadanja, koja se ne mogu planirati ranije.
Pomocni dogadaji samo prividno se javljaju kao i osnovna, medutim oni su
posljedica osnovnih. Ulazi porudzbina, zavrseci opsluzivanja spadaju, u nasem slucaju u
dogadaje osnovnog tipa.

Neka je recimo, ovog trenutka dosla porudzba na opsluzivanje. Uokviru modela

neophodno je prethodno isplanirati vrijeme dolaska slijedece porudzbe. To se radi na
slijedeci nacin: Izvodi se proizvoljna vrijednost koja mora odgovarati zadanom intervalu
dolaska (porudzbina). Dobijeno znacenje moze se interpretirati kao duzina intervala
modeliranog vremena koji mora proci prije nego se pojavi sljedeca porudzba. To
135
Dzi'wo Tuffkcic. Milan.hirkovic Fl.EKSJBU.NI PROIZVODNIS

znacenje se dodaje znacenju tajmera modeliranog vremena. Dobijeni zbir ukazujt

momenat vremena u buducnosli, kada fakticki nastupa sljedeca porudzba (si. 8.5]
Vremenski dijagrami planiranja prve porudzbe i zavrsetka opsluzivanja iste prikazani
na skici b i c.
Modelirano vrijeme

izvedeno znacenje interv

2
1
tMomenat vremena kada dolazi
t
( ISjedinica )
Trenutno znacenje tajmera mod. sljedeca porudzba
vremena ( momenat vremena po
dolasku pomdzbe)
a)

Modelirano vrijeme

izvedeno znacenje interv.

0 1
t 6
t Momenat vremena kada dolazi
prva porudzba

( 16jedinica )
Pocetno znacenje tajmera
modeliranog. vremena
b)

Modelirano vrijeme

porudzbe izvedeno znacenje vremena opsluzivanja

56 (15jedinica) 71
t
Trenutno znacenje tajmera
t
Momenat vremena kada se
modeliranog. vremena zavrsava opsluzivanje
136 ( momenat vremena kada je
pocelo opsluzivanje porudzbe)
c)
Sl.br. 8.5 Vremenski dijagrami procesa planiranja u imitacionom modelu
a- planiranje ulaska slijedece porudzbe; b-
planiranje ulaska prve porudzbe; c- planiranje
zavrsetka opsluzivanja porudzbe.
 FLEKSIBILNl PROIZVODNISISTEMI Dzemo Titfekeic, Milan Jurkovic

8.3 Tipovi simulacije

Povezivanje sistema i njegovog mode la ostvaruje se teorijom kojom se

predvida i povezuje uzrok i posljedica, a model omogucava da se na osnovi
simuliranja rada sistema ispituju zakljuccr teorije. U odnosu na oblik simulacije koji
moze biti :
- kontinuiran
- diskretan
Medusobno se razlikuju postupci modeliranja i njihovi matematski modeli te
koristeni programski jezici.

SIMULACIJA

£ Y

Kontlnuirana Dlskretna
(difarencijalne jednadzbe) (upravtjanje dogadjajima)

o
I
AriaJogn DIgltaIn
o
Stohaslicka
simulacija
JL
Deterministicka
simulacija
racunalo racunalo

Sl.br. 8.1. Tipovi simulacija

Kontinuirana simulacija koristi modele, koji imaju oblik algebarskih ili

diferencijalnih jednacina ili sistema jednacina. Simulacija se obavlja samo ako je
rjesavanje analitickim putem suvise slozeno, dugotrajno ili neizvodivo. Veliki broj
kontinuiranih simulacija se odnosi na istra&vanje povratne veze, tj.povratnog uticaja
izlaza na ulaz. Ova se simulacija obavlja na analognim racunarima,a rezultat je
kontinuiran. „

Diskretna simulacija koristi modele koji opisuju stanje sistema nizom brojeva,
tzv. varijabli stanja. Kad jedna ili vise varijabli stanja promijeni svoju vrijednost,
govori se o promjeni stanja sistema.Protok vremena u diskretnom modelu realizira se
na dva nacina.

129