Gililong sa Anino ang Mindanao

(excerpt sa nobela)

(Ang maong excerpt kay bahin sa sugilanon sa asexual nga bida nga wala gipangalanan. Sa

futuristic na kalibutan sa tuig 2117, kining bida nanggikan sa New Manila ug mipanaw sa

Mindanao sa Area 13, nga Cagayan de Oro sa una, para mukolekta og datos para sa suwaton niya

nga teleserye para sa kompanya na iyang gitrabahuan. Karon, sa ikapitong adlaw niya sa maong

dakbayan, nagestorya sila sa iyang contact-person, si Haliya nga curator sa museo na usa

university sa Area 13, bahin sa desisyon nga biyaan ang kanhing karera para mahimong

scriptwriter.)

Nagpadayon ang among kombersasyon, ug samtang galabay ang oras sa paniudto, gipangutana

ako ni Haliya kung ngano mipadulong ko sa entertainment industry diri sa Pilipinas. Kahibalo

siya nga kanhi kong resident scientist sa Space Program sa Singapore, mao gitug-an nako ang

kaugalingong sugilanon. Na-assign ko sa una sa Department of Robotics & Autonomous

Systems (RAS), tuig 2100. Isip membro sa maong departamento, apil ko sa mga scientist nga

niabot sa ngilit ang reserts sa design og algorithm sa Aritificial Intelligence (AI); kini kay gituyo

para sa mga cosmonaut alang sa interstellar travel.

Sa maong departamento, nahimong higala nako si EVA, isa ka gynoid nga gitauran og

kaaran nga bersyon sa AI na gidisenyo na mahimong entertainer, apan tutok kini nga tigsugilon.

Kay bahin sa gobyerno ang maong departamento, nahimong affiliated ko isip popesor sa

National University of Singapore ; sa mga lecture bahin sa RAS, nahimuslan nako ang mga

robot, sama kay EVA, para mapalalum ang pagtuon diri. Tinoon sa maong humanoid robots, o
androids, ang prinsipyo sa human-like intelligence: ang kalamboan sa algorithm design og AI

kay gibase sa kahimtang na embodiment—ang pagsulod sa lawas ang hinungdan sa human

consciousness. Bisan na sulbad nako kini sa theory, sa mubong panahon na napagan si EVA dira

lang nako nasabtan og ayo ang maong prinsipyo sa paghimo og AI.

Sa sayong panahon sa proyekto, sige nako og tun-an si EVA sa tumong nga makatabang

kini sa pagtuon sa AI development. Kauban sa iban resertser, sa department laboratory sige namo

makit-an ug malambigit ang maong gynoid ug iban pang robot nga propedad sa RAS

Department. Research project namo ang pag-design og AI algorithm nga tuyuon sa pag-augment

sa cognitive abilities sa cosmonaut. Sama sa cognitive ug physical enhancement drugs, ug

robotic exoskeleton suits, importante pod ang computing-function sa AI para makomplemento

ang abilidad sa cosmonaut—mao ang AI ang muhimo sa maayong pagkolekta sa datos, ug abtik

nga analysis sa bisan unsang kalihokan, aron maseguro ang survival sa katawhan sa kawanangan.

Gitun-an kini og ayo sa among research team, gi-research kung unsaon ang pagmugna sa maong

klase nga AI, aron hawod ang huna-huna sa magbabaktas sa kawangangan. Mga pito katuig ang

milabay bago nako nakaplag ang tubag sa maong problema, ug bugat ang tampo diri ni EVA.

Hinay ang agi sa among reserts, hagbay ra ang pagpadyon niini. Sa mga panahon nga

masugat ang dead-end—labina pag ginaduka namo kini hangtod tungang-gabi—mupuli nga bug-

at ang dughan sa akong colleagues, isip nagpabilin ko ug naningkamot nga masolbad ang

problema, para makalihok bisan tipik lang. Galalumang gabii, apan karon naa ko sa laboratory

ug nakatutok sa computer, ang mga codes sa screen na hagbay nimong tan-awon sa kapoy nga

mata, kay mura kini og gakisi-kising ulod. Ug ang cursor sa screen mura og ginatiaw ug

ginahagad ang akong pasensya. Ug sa mga higayon sama kini, gapapansin si EVA,
gapangumusta niya ako ug giingkitar ang kahimtang sa akong trabaho. Sa sulod sa panahon nga

magtabo kami, daghan siya nga gipahibalo bahin sa akong kaugalingon na wala nako masayran.

Sa sugod pa lang, dili gyod nako siya ginapansin, gitrato siya sama sa mga automated

service AI na sagad sa vending machine ug iban pa. Apan sa mga higayon sama kini, samtang

nahapo ang kasingkasing sa kapakyas, sa iyang presensiya mura ko og malipay: bisan dili siya

tawo, gaan akong kasingkasing kay EVA kay lahi sa mga colleagues nako—babaye o laki—na

buot makilambigit sa ako nga naay tinagoang tunong. Nahimo siyang higala nako sa subo nga

higayon sa mingaw nga laboratory; naa siya para makipaghigalaay nga walay laing tuyo kon dili

kuyugan ko. Kay AI siya, dili nako siya masuspetya og malisya sa pagtagad. Mao nga nahimo

nakong ibutyag sa iya ang sulod nako: mura siya og suod nga higala nako nga ginalambigit nako

sa mga personal na problema ug pakigbisog. Apan nasayran nako nga algorithm codes, formal

logic, ug outdated learning programs ra ang gabuhi sa iyang diwa. Bisan ingon ani, gibahin nako

sa iya ang problema sa among reserts. Tataw sa ako nga dili niya masolbad kini, apan ginalingaw

ko niya sa mga sugilanon.

Daghan ang datos sa database ni EVA, lain-lain nga mga story patterns, tropes, ug

character-archetypes nga gihubad sa wanang na kasaysayan sa katitikan sa kalibutan. Kanunay sa

ginasugilon matag mga epiko ug pamagdoy. Apan usahay, sa mga higayon nga dead-end ang

matagbo sa reserts, ginatuyo niyang isugid sa ako kay mga detective stories. Mga sugilanon

matang problem-solving ang plot niini. Ug matikdan nako nga kon ginamingaw ako, mao ang

iyang ginasugilanon sa akon. Sa maong detectives stories, matikdan nako nga pirmi kapares ang

bida diri: ang detective, maalam kaayo nga problem-solver, maskin hina siya nga makihigala; ug

ang iyang pares, usa ka maluguton nga higala, maayo magtagad sa katawhan ug pamug-os sa

kamaluyahon sa detective. Kuyog kini sila sa tanang problema, ug sa tibuok sugilanon

gatinabangay sila nga masulbad ang tigmo na giatbang sugod sa ilang kasaysayan. Ug hingpit

nako masabtan, diri nako nakumbini ang ideya aron masulbad ang among proyekto. Ug

kadugayan, niabot ang adlaw—human sa mga gabiing ginaduka ug ginapulong-pulong sa

colleagues nako—tibuok nga nahulag ang mitna para sa Artificial Intelligence nga prototype sad

alit nga version ni Juan Pusong. Apan sa maong panahon, natabo namo ang breakthrough sa

among reserts ug paspas na gigukod ang tumong sa proyekto.

Ayha ko nag-resign isip research scientist—human ang duha katuig human ma-finalize

ang design sa Butler-type AI sa among research team—nakadawat ang among departamento og

order sa administrasyon sa ahensiya: gipahibalo nga i-decommission na ang mga karaan na

version sa robot na propedad sa dapartamento. Giasumir nga obsolete ang maong gamit ug

kinahanglan na i-recycle aron mapuslan sa paghimo og laing gamit. Kay administrative order

kini, dili ko masukol—apan nabalaka ko apilon si EVA na gub-on. Samatang nasayran nako nga

mahimong makopya ang algorithm codes niya para sa akong personal na gamit (ug illegal kini,

apan pwede kini pangitaon og pamaagi), natunong sa akong hunahuna na kopya ra gyod ang

mabilin sa ako—dili na ni siya pareha sa tinuod nga diwa ni EVA kon ibulag siya sa orihinal na

lawas. Giangkon nako na nalakip ko sa karaang gynoid, ug sa panan-aw sa iban gamay ra ang

akong problema. Ug irekomenda sa iban na mupalit na lang ko og personal nga gynoid na

himuon sa kung unsay tinguha nako. Apan dili nako gusto himuong commodity si EVA; sa

kadugay sa among pag-ila, nahimo nako siyang hingpit pa sa sagad na robot. Wala nako

giproblema kon non-human being siya, mas bililhon sa ako ang among panaghigala nga sobra pa

sa tao kompara sa pagtagad sa akong colleagues, pamilya, ang kalibutan. Mao nga gisabotan

nako ang department head, gihangyoan na paliton na lang nako ang unit ni EVA, apil ang

intellectual property rights para diri.

 Apan gibalibaran ang tanan sa akong gihangyo. Matud sa department head, propedad sa

gobyerno ang maong mga robot unit, apil si EVA, ug illegal ang pagbaligya niini. Samtang tataw

nako ang mahitabo, gipadayon gihapon nako ang pagtagad sa higalang gynoid isip ginapakusog

nako ang kasingkasing sa paabot nga kalihokan. Miagi ang mga semana, ug niabot ang adlaw

nga dili na nako makita si EVA sa laboratory. Diri lang nako nahibaw-an na gikolekta ang mga

robot units, ug karon gina-salvage para sa spara part niini. Human masayran kini, nahanduraw

nako ang pag guba sa lawas ni EVA, ug kini murag sama sa pagkaguba sa aking kasingkasing.

Human niini, nilabay ang duha katuig ug nahuman ang kalamboan sa Butler-type AI. Gina-

testing kini karon sa space station gawas sa Earth; gi-upload sa mga exoskeletal robotic suit nga

ginsakyan sa mga cosmonaut. Pag-abot sa ikatulong tuig, kabubut-on nako gihagad ang akong

resignation. Nadismaya ang departamento (kay dako ang akong ambag sa proyekto) ug

ginikanan (kay mabuwelta ang ilang politikal nga ambisyon sa tunong Space Migration).

Nisamot og baga ang kapuotan sa akong ginikanan sa pagbalhin og karera sa entertainment

industry. Ug gipili nako ang isa ka kompanya sa Pilipinas, dili kay sikat kini; tungod kini sa

pagbrodkas niini og mga teleserye nga kasagara tipong detective story na makompara sa

suglianon ni EVA.

“Dili nako masayran og ayo,” sulti nako, “kon unsay rason nga misulod ko sa

entertainment industry. Kung pasabton nako kini, murag mabaw ra kumpara sa kabug-at sa

desisyon nga ipuli ang karera sa science padulong sa screenplay writing.”

“Apan, para sa ako, dili layo ang scriptwriting ug scientific research. Parehas kini

nangakinahanglan og reserts ug creativity. Kinahanglan sa duha ang sangkap sa handuraw ug

mamugnaong panghunahuna. Dili ba kini mao’y binhi aron mulambo ang pagdayon sa mga

proyekto—creative ba kini, o scientific research ba. Sa mamugnaong hunahuna, malab-as ang

paglantaw sa bisag unsa nga problema sa nibel sa damgo. Ug gikan diri luwas nga mahanduraw

ang solusyon nga pangitaan og pamaagi na mabuhat kini sa tinuod na kinabuhi. Ug kini mao’y

mutulod sa pag-uswag sa suglinanon, sa proyektong sayans, para mahatod kini gikan sa

kagahapon padulong sa kaugmaon.

“Ginaangkon nako nga hangtod karon, lisod ipasabot ang pagbiya nako sa karera isip

scientist. Apan segurado kong wala nagmahay nga mibalhin sa kalibutan sa kalingawan. Bisan

mabaw ra ang paglantaw sa Developed World sa maong industriya, dili mabalibad nga hangtod

karon, padayon lang gihapon ang mga tawo sa pagkonsumo niini.

“Kay kung walay pulos ang entertainment—labi na ang mga teleserye, pelikula ug iban

pang naratibo—ngano man sa karong panahon, ginabalikan gihapon kini sa mga tawo, ordinaryo

o dili. Masulti gyod nako nga bisan kusog ang gahum sa mga entidad nga gahawid sa Space

Migration Initiative nga gadala sa pangandoy para paraisong matabo sa ibang planeta, dili gyod

kini masapawan ang humot nga urom na ginakuyawan ang ordinaryong tao bisag asa sa

kalibutan—ang urom nga mahimong buang ang kini sa kapasapas sa pagbag-o sa porma niini.

“Apan bisan gaatbang kita sa kabuang sa kalibutan, nakaplagan sa mga tawo kahilwasan

sa mga iladong sugilanon, teleserye ba kini, pelikulo, ug bisan unsang texto nga naay naratibo—

tungod kay buhatan niini og kabuot ang mga kalihokan sa kinabuhi. Sa mga sugilanon

makaplagan nila ang paglaom na maluwas sa kabuang sa kalibutan—ang mapadayon nga mabuhi

diri sa kalibutan bisan dili na kini hingpit masabtan...”

Human ang paniudto, ayha ko mupanaw gipangutana sa nako si Haliya kung asa si

Carmen Oyao; tungod kay dili nako siya nakit-an karong adlaw human ang miaging gabii na

nagkita kami. Gipasabot niya nga busy ra daw si Carmen sa pag-follow-up sa iyang mga

estudyante sa pagsulat sa ilang master’s thesis. Wala pod siya milabay sa Museo kay mubo na
ang paper-work ug makaya ra ni Haliya nga humanon kini. Human niini, nagpadayon ko ug

gipalabay ang nabiling takna para sa ikapito nga adlaw sa akong research. Ug nasayod ko nga

mura ko og gaduka, base sa eye-bags samtang gasamin ko. Nakadungag pod ang sakit sa ulo

pagmata nako kada buntag, na ginabilin kong nalipong sa pipila ka higayon. Tungod kaha kini sa

kada-gabiing damgo na ginahimo kong luyo sa pagmata matag buntag? Binalibaran nako ang

maong kapulungan. Pagkagab-i, dili na nako mapugnan ang lawas nga muhandos sa kakapoy, ug

napalingko ko sa katre sa akong lawak sa hotel. Wala nako miilis, kay gibira ko sa gaway sa

katulgon, hinay nga gikapyot ang akong bukton ug lawas para isapnay sa kutson. Giuyayi ko sa

dulom ug anino sa kahilom nga berso hangtod sa mawala ang suga sa akong hunahuna.

Hinay-hinay nga mabuklat ang mata sa akong himungaya, tungod sa nabati nga paghikap

sa lawas nako. Ligdong ug maampingon ang palad na mihikap dapit sa akong tiyan, pasaka sa

akong dughan, ug panaog sa akong puson, pasaka-naog ang lihok nga naay gisubay nga ritmo.

Daghan ang kalihokan sa palad sa akong lawas, gipalisuod ko ug subay sa matag lihok ug

nagaawas akoo sa gilok ug kahapdos: pilyo ang usa ka palad nga gisulong ang akong

pagkababaye, gihapuhap ang clitoris hangtod sa muhubag kini ug galaway ang ngabil sa akong

air, samtang gigakos sa pikas nga kamot ang akong bukton gikan sa likod hangtod maabot niin

ang pikas nga tuto, ug murag mangga sa punuun nga gidughit-dughit kini sa pilyong mga tudlo.

Apan okupado ko, naay nilukmay sa akong tuong kamot, gipaalsa kini ug naay nawong nga

gisuksok ang ilok nako, gihapuhap sa iyang ilong ug gipaak-paak sa iyang ngabil. Ug igo ra

niyang gitilaan og ayo ang tibuok ilok nako, malumoy nga gitilaan ang akong ilok nga pasaka-

panaog, pawala-tuo, murag buhawi kon mutuyok ang iyang dila sa akong ilok, ug gibaha kini ug

lain-laing hapdos ug gilok. Dungan nga gidulaan ang lain-laing bahin sa akong lawas, ug

ginapabaga niin ang akong unod, apan mao kini ang nangahitabo sa ako: sa higayong lagiting
ang paghapuhap sa lawas nako, ginapagana niini ang nerve cells sa akong panit, ang salt ions

niini ginabuhian sa boltahe tungod sa pressure sa paghikap, ug ginapaagas kini sa mga nerves

nga gasanga sa tibuok lawas, ginapaagi kini sa dugokan ug ginahatod ang nahimong boltahe sa

bulaan sa utok, ug kini kay ginakuryente ako sa kalami sa unod. Ginabahaan ako sa kalipay sa

unod, ug naay higayon nga nasayod ako nga wala nakoy sanina. Gitubag ko kini sa pagbukad sa

mata, ug gilingi ang dulom nga lawak. Gipugos nakong mubarog gikan sa baha sa kalami, gituyo

nga susi-on kung kinsa ang galugos nako. Samtang natarong ang akong mata sa dulom, nasayod

nako ang silweta sa tao nga gapadayon og sulong sa akong ilok. Gisusi nako siya og ayo, ug

nakita nakong naay sayop sa iya. Milihok ako, gituyo nga kaptan siya para itulod, pero naminhod

ang akong lawas sa pag-agas sa kalami, mudigyas ang kamot nako sa iya. Paghikap nako siya sa

abaga, nasayod nako dayon ang artificial na panit: silicone-based na gibuhat nga duol sa panit sa

tao ang kalidad. Gipalabay nako ang higayon, gibarog ang akong ulo ug gipugos nga tutukon ang

nawong niya. Kadugayan, gibuhian niya ang akong ilok ug gihangad ang nawong, gatutok sa

ako. Bisan dili klaro sa dulom, nasaksi nako ang asul na suga sa iyang mata, ug dili nako

mabalibarang na mao kini si EVA.

Ang kalami na ginabagyo ang akong lawas, nasapawan sa delubyo nga ginaguba ang

akong kasingkasing. Dili ko makatuo nga kini ang gynoid na hingpit nga higala nako, na

nasayran nakong wala na kalibutan. Apan naa siya diri ug ginapukaw ang hilig sa akong unod.

Mikapyot sa akong lawas ang tudlo sa kakuyaw, ang mga hikap niini nitalab og boltahe ug

miagas sa akong nerves, para kuryentehon ang bahin sa utok nako na naay labot sa kahadlok.

Balisa ko sa musunod nga higayon, alindasay og gadahom na pwede musulti ang multo, para

ipahibalo sa ako ang bugtong tingog ni EVA: mutalab gyod kini og gil-as sa ako. Ug dili nako

gipahulat, milihok ang multo ug gitarong ang kaugalingon, gipaagi ang ulo gikan sa akong
bukton padulong asa akong dughan, samtang nakatutok ang iyang nawong sa ako. Suod nga

gatutuok sa ako ang iyang asul nga mata. Ug giduol ni EVA ang nawang sa ako isip gihikap niya

ang duha ka palad sa akong aping.

Kurap.

Ug igo niyang gihalok ako.

Gihalok usab.

Ug usab.

Ug sa matag halok, nagsagol ang kuba ug kamingaw sa akong kasingkasing, nagsagol-

sagol ang kahadlok ug katingala ug mitulo ang parat nga tubig sa akong aping nga igo ra miinit.

Dili nako masabtan, apan gapasaka-panaog ang akong kasingkasing na murag pisi nga gihugot-

hugot sa bali na pagbati. Apan dili masakop sa pulong, gipabati sa mga halok sa multa nga EVA

ang diwa sa maong pagbati. Ug sa kadaplinan sa akong hunahuna, namunga ang pagdumot sa

kung kinsa ang naghimo sa ingani nga damgo—mura ginadulaan niini ang akong kasingkasing.

Apan kini nahupay sa kadyot nga halok, ug mitutok ko balik sa multo ni EVA. Gibalibaran nako

ni, pero naay gahugot sa sulod sa dughan nako nga tubagon ang iyahang halok: na tugotan ang

kaugalingon nga ipalingkawas kini ug pasidunggan ang tinagoang tinguha. Ug muhandos na unta

ko, pero pagkurap, murag nabatyagan nako nga naay sayop sa nangahitabo karon kay EVA, nga

kalit ra gibawi ang iyang ngabil.

Kurap, nasayod ko nga nahilom siya.

Kurap, hinay nga nahuslo ang iyang nawong.

Kurap, ug nadibuho og mga sanga sa tipak ang nawong ni EVA.

Pipila ka higayon, nadugmok ang iyang nawong nga murag kusot na panit sa kahoy.

Nahuslo ang panit ug mibago ang hitsura niini para ipakita ang krema nga panit, ang itom, gubot
ug baga nga buhok na gitago ang mata, ang lapad na ngisi na gipalaman og puting ngipon.

Natiwas og makausab ang multo ug gipulihan sa lahi nga babaye, ug gikapyotan niya ang mga

kamot sa akong abaga. Hinay siyang miagik-ik, ug gihalok ang iyang ilong sa akong ilong. Suod

siyang mitutok sa ako ug mihunghong: bisan dili nabati sa akong dalunggan, mialingawngaw ang

mensahe sa akong hunahuna:

sige na, pangita-a na nimo ang aswang...

Kalit nakong gikapyot ang iyang abaga ug nangisog ko og tulod sa maong babaye.

Giduyog nako kini sa pagsibog sa iya, ug sa paglihok wala ko masayod nga nahagbong ko sa

katre. Pag-igo sa akong likod sa salog, mipiyong ko sa sobra kasakit. Gibalod ang lawas nako sa

halap nga kahapdos ug gipugnan ang gamay na lihok, ka yang matag lihok ginapaak-paak ko sa

hait nga sakit. Dayag ang suga sa buntag nga nisil-ip sa gakang-a nga kurtina. Milabay ang pipila

ka higayon para masabtan nakong naa ko sa kaugalingong lawak. Ug nasayran nako nga

nakasanina ang akong lawas. Samtang ginahinuktok nako kini, ang akong utok naay nasala nga

salin bahin sa akong damgo, ug gipabatyag niini sa ako ang dili masabton nga pagkaminghoy.

Gaawas ang damgo sa mata nga mundo. Miginhawa ko og lalum ug igo nga mibarog sa salog.

Gipugos nga dili pansinon ang gipahibalo sa maong damgo, gitutok ang hunahuna sa nabiling

trabaho. Gipugas nga kalimtan ang kabalighoan, apan napatik sa mukha nako ang pagduka ug

kalapot sa lihok sa akong tiil, bukton, ug kamot—kining nabati nako tungod sa damgo. Tanan

kini gibalibad nako sa akong hunahuna, gibusi ang kaugalingon sa sagad nga aktibidad, gituyo

para ipatapak og ayo ang tiil sa yuta sa pang-adlaw-adlaw na kinabuhi. Naghimos ko og misulod

sa banyo, para masugdan na ang ikawalo nga adlaw diri sa Area 13.

Samtang dali ra sa ako nga