ÑOAØN TRUNG COØN
Hieäu ñính Nguyeãn Minh Tieán
CHUYEÄN PHAÄT
ÑÔØI XÖA
NHAØ XUAÁT BAÛN TOÂN GIAÙO
LÔØI NOÙI ÑAÀU
Taäp saùch naøy ñöôïc hoïc giaû Ñoaøn Trung Coøn bieân soaïn
caùch ñaây non nöûa theá kyû, töø nhieàu nguoàn tö lieäu khaùc nhau
trong Phaät giaùo, maø trong ñoù chuû yeáu laø caùc kinh Baûn sanh
(chuyeän tieàn thaân ñöùc Phaät) vaø Ñaïi Baùt Nieát-baøn.
Muïc tieâu cuûa soaïn giaû coù theå deã daøng thaáy ñöôïc qua haàu
heát noäi dung caùc caâu chuyeän, vì ñaõ ñöôïc choïn loïc moät caùch
khaù nhaát quaùn xoay quanh truïc chuû ñeà chính laø caùc vaán ñeà
luaân lyù, ñaïo ñöùc. Beân caïnh ñoù, nhöõng vaán ñeà nhö ñöùc tin,
luaät nhaân quaû vaø caùc phaàn giaùo lyù caên baûn nhö Tam quy,
Nguõ giôùi cuõng ñöôïc ñöa vaøo.
Tuy ra ñôøi khaù sôùm trong doøng vaên hoïc Phaät giaùo, nhöng
cho ñeán nay, ñieåm thuù vò cuûa ñoäc giaû khi ñoïc laïi taäp saùch
naøy laø vaãn coù theå nhaän ra ñöôïc nhöõng vaán ñeà quen thuoäc
vôùi cuoäc soáng hieän nay cuûa baûn thaân mình. Coù theå xem ñaây
laø moät söï minh hoïa phong phuù vaø lyù thuù cho nhöõng baøi
giaûng veà giaùo lyù nhaø Phaät. Vaø coù leõ ñaây cuõng chính laø lyù do
giuùp cho taäp saùch ñöôïc ñoäc giaû noàng nhieät ñoùn nhaän ngay
töø khi vöøa môùi ra ñôøi. Naêm 1998, NXB Thuaän Hoùa ñaõ cho
taùi baûn taäp saùch naøy ñeå ñaùp öùng nhu caàu cuûa ñoâng ñaûo baïn
ñoïc.
Theá nhöng, nöûa theá kyû laø moät quaõng thôøi gian khaù daøi,
vaø söï toàn taïi cuûa taùc phaåm khoâng coù nghóa laø noù hoaøn toaøn
khoâng coù ít nhieàu nhöõng ñieåm khoâng phuø hôïp vôùi ñoäc giaû
hieän nay. Thaáy ñöôïc ñieàu ñoù, tröôùc khi taùi baûn laàn naøy
5
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA

chuùng toâi ñaõ tieán haønh vieäc hieäu ñính laïi toaøn boä noäi dung
cuõng nhö nhuaän saéc phaàn vaên chöông trong taùc phaåm.
Trong khi laøm coâng vieäc naøy, chuùng toâi caên cöù vaøo nhöõng
THIEÄN HÖÕU VAØ AÙC HÖÕU
tö lieäu goác maø soaïn giaû ñaõ söû duïng tröôùc ñaây, phaàn lôùn laø
nhöõng boä kinh maø soaïn giaû ñaõ trích ra caùc maåu chuyeän Thuôû xöa, taïi thaønh Ba-la-naïi (Beùnareøs) coù moät vò
trong saùch naøy. Maët khaùc, chuùng toâi vaãn coá gaéng giöõ laïi tính vua raát nhaân töø, thöôøng noi theo ñaïo töø bi ñeå trò nöôùc
chaát giaûn dò, trong saùng vaø deã hieåu cuûa taäp saùch, khoâng ñi vaø giaùo hoùa daân chuùng. Ngaøi raát coâng minh, khoâng
saâu vaøo nhöõng vaán ñeà mang tính trieát hoïc hay nhöõng luaän
bao giôø coù söï thieân vò vôùi baát cöù ai. Ngaøi cai trò hôn
lyù phöùc taïp, vì coù theå laø khoâng phuø hôïp laém vôùi ñoâng ñaûo
60 nöôùc chö haàu goàm hôn taùm möôi quaän, coù trong tay
ñoäc giaû thuoäc taàng lôùp bình daân. Trong moät soá caâu chuyeän,
haøng traêm thôùt voi. Trong noäi cung cuûa ngaøi coù ñeán hai
chuùng toâi khoâng söû duïng loái trích daãn nguyeân veïn trong
caùc kinh nhö soaïn giaû ñaõ laøm tröôùc ñaây, maø caên cöù vaøo noäi chuïc ngaøn cung phi myõ nöõ. Nhöng thaät khoâng may laø
dung caâu chuyeän ñaõ ñöôïc trình baøy trong kinh ñeå vieát laïi ngaøi vaãn chöa coù con noái doõi.
theo loái vaên keå chuyeän. Ñieàu naøy laø nhaèm taïo söï nhaát quaùn
Ngaøi haèng caàu nguyeän trôøi Phaät thaùnh thaàn, xin
cho vaên phong cuûa toaøn boä saùch, vaø cuõng nhôø ñoù laøm cho
cho coù ñöôïc moät muïn con ñeå noái doøng. Möôøi hai naêm
nhöõng caâu chuyeän trôû neân deã hieåu vaø haáp daãn hôn.
sau, hoaøng haäu thoï thai, roài baø thöù phi cuõng cuøng luùc
Vôùi taâm nguyeän tieáp böôùc ngöôøi xöa, goùp phaàn taïo theâm thoï thai. Vua laáy laøm vui möøng, töï mình chaêm soùc cho
nhöõng cuoán saùch boå ích vaø laønh maïnh, coù theå giuùp cuûng
hai baø raát thaän troïng, töï tay lo töøng mieáng aên, thöùc
coá, vun boài nhöõng giaù trò ñaïo ñöùc vaø tinh thaàn trong xaõ
uoáng, cho ñeán luùc naèm khi nghæ, vua cuõng ñích thaân lo
hoäi, chuùng toâi khoâng ngaïi taøi heøn söùc moïn, cuõng coá gaéng
heát söùc mình ñeå laàn taùi baûn naøy noäi dung cuõng nhö hình
giöôøng neäm cho.
thöùc cuûa taäp saùch ñeàu ñöôïc hoaøn thieän hôn. Maëc duø vaäy, Ñeán kyø nôû nhuïy khai hoa, hoaøng haäu sinh ra moät
vôùi nhöõng haïn cheá nhaát ñònh veà trình ñoä, chuùng toâi töï bieát
beù trai khaùu khænh, xinh ñeïp, toaøn haûo ñeán möùc khoâng
khoù loøng traùnh khoûi ít nhieàu sô soùt. Kính mong caùc baäc cao
cheâ vaøo ñaâu ñöôïc. Roài baø thöù phi lieàn ñoù cuõng sinh
minh roäng loøng chæ giaùo vaø quyù baïn ñoïc gaàn xa cuõng nieäm
ñöôïc moät hoaøng nam. Vua heát söùc vui möøng, lieàn trieäu
tình löôïng thöù.
taäp trieàu thaàn vaø cung thænh nhieàu vò thaày danh tieáng
NHÖÕNG NGÖÔØI THÖÏC HIEÄN ôû khaép nôi veà döï ñoaùn soá meänh cho hai con.
6 7
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Khi nhaø vua beá vò thaùi töû do hoaøng haäu sinh ra trao
cho caùc thaày Baø-la-moân ñeå ñaët teân, caùc thaày hoûi raèng:
“Luùc thoï thai hoaøng töû vaø khi sinh ra coù ñieàm laï gì
chaêng?”
Nhöõng ngöôøi haàu ñaùp raèng: “Luùc tröôùc hoaøng haäu
taùnh tình hay tham aùc, ganh gheùt vaø kieâu ngaïo. Töø
khi thoï thai hoaøng töû, taùnh tình baø boãng hoaù ra khoan
dung roäng raõi, thuaàn löông hieàn haäu, neùt maët luoân töôi
vui, suoát ngaøy cöôøi noùi, laïi thöôøng quan taâm thaêm hoûi
ngöôøi khaùc, noùi naêng ngoït ngaøo vaø laáy loøng töø taâm maø
ñoái xöû vôùi taát caû moïi ngöôøi.”
Caùc thaày Baø-la-moân lieàn noùi: “Ñoù laø do thieän nghieäp
cuûa thaùi töû maø hoaøng haäu ñöôïc trôû neân hieàn laønh.” Hoï
lieàn ñaët teân cho thaùi töû laø Thieän Höõu (善友), nghóa laø
ngöôøi baïn hieàn.
Keá ñeán, khi xem töôùng cho hoaøng töû con baø thöù phi,
caùc thaày cuõng hoûi raèng: “Luùc mang thai vaø khi sinh
hoaøng töû ra, coù ñieàm gì laï chaêng?”
Nhöõng ngöôøi haàu ñaùp raèng: “Luùc tröôùc, hoaøng haäu
taùnh tình khoan dung roäng raõi, khoâng tham aùc, khoâng
ganh gheùt vaø khoâng hay kieâu ngaïo. Keå töø khi thoï thai
hoaøng töû, taùnh tình baø boãng hoaù ra khoâng thuaàn löông
hieàn haäu chuùt naøo. Baø noùi ra nhöõng lôøi coäc caèn döõ tôïn
vaø hay ganh gheùt oaùn giaän ngöôøi khaùc.”
8 9
THIEÄN HÖÕU VAØ AÙC HÖÕU
Caùc thaày Baø-la-moân lieàn noùi: “Ñoù laø do aùc nghieäp
cuûa ñöùa treû naøy maø khieán cho baø meï trôû neân hung aùc.”
Hoï lieàn ñaët teân laø AÙc Höõu (惡友), nghóa laø ngöôøi baïn
döõ.
Hai treû ñöôïc nuoâi naáng vaø chaêm soùc nhö nhau cho
ñeán naêm leân möôøi boán tuoåi.
Thieän Höõu thoâng minh hieàn laønh, thöôøng hay boá
thí cho ngöôøi. Vua vaø hoaøng haäu raát thöông yeâu, traân
quyù nhö tai, maét cuûa mình. Coøn AÙc Höõu thì taùnh tình
hung tôïn. Vua vaø hoaøng haäu khoâng maáy haøi loøng neân
tình thöông coù phaàn nhôït nhaït. AÙc Höõu ganh gheùt vôùi
anh mình, thuôøng tìm caùch laøm haïi, quaáy phaù luoân.
Tuy laø em maø chaúng chòu nghe lôøi anh, laïi thöôøng ñoái
nghòch, caõi laïi.
Moät hoâm, thaùi töû Thieän Höõu cuøng tuøy tuøng ra chôi
beân ngoaøi thaønh. Vöøa luùc ñi ngang moät caùnh ñoàng,
ngaøi nhìn quanh thaáy nhöõng noâng daân ñang caøy ruoäng,
khi ñaát bò xôùi tung leân thì caùc loaøi truøng phôi mình
ra. Lieàn ñoù, chim quaï bay tôùi moå laáy truøng vaø aên maát.
Thaùi töû thaáy caûnh aáy, laáy laøm caûm ñoäng vaø ñau loøng.
Töø nhoû, lôùn leân trong cung vaøng ñieän ngoïc, ngaøi ñaõ coù
bao giôø nhìn thaáy chuyeän aáy ñaâu!
Thaùi töû lieàn hoûi ngöôøi haàu: “Vì sao ngöôøi ta laïi caøy
ñaát ñeå cho loaøi vaät aên haïi laãn nhau nhö vaäy?” Ngöôøi
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
haàu ñaùp: “Taâu ñieän haï, ñaát nöôùc cuûa ngaøi maø vöõng
ñöôïc, aáy laø nhôø daân. Daân maø soáng ñöôïc, laø nhôø coù
mieáng aên. Muoán coù mieáng aên, phaûi nhôø vieäc caøy böøa
troàng nguõ coác. Phaûi laøm theá môùi coù theå giöõ ñöôïc cuoäc
soáng.” Thaùi töû suy nghó chuyeän aáy roài than raèng: “Ñau
ñôùn thay! Ñau ñôùn thay!”
Laïi ñi tieáp moät quaõng xa, ngaøi gaëp nhieàu ngöôøi ñaøn
oâng vaø ñaøn baø ñang cuøng nhau keùo chæ quay tô. Hoï ñi
qua ñi laïi, tay chaân cöû ñoäng naëng neà coi boä raát meät
moûi. Thieän Höõu hoûi raèng: “Nhöõng ngöôøi aáy laøm vieäc gì
vaäy?” Ngöôøi haàu traû lôøi: “Taâu ñieän haï, hoï ñang keùo chæ
vaø quay tô ñeå laøm ra nhöõng aùo quaàn duøng maëc aám vaø
che thaân.” Thaùi töû than raèng: “Vieäc laøm cöïc khoå, meät
nhoïc thay!”
Ngaøi laïi ñi xa hôn nöõa, thaáy moät choã loø moå thòt,
ngöôøi ta ñang gieát boø, laïc ñaø, ngöïa, heo vaø cöøu. Ngaøi
hoûi: “Nhöõng ngöôøi aáy laø ai?” Ngöôøi haàu ñaùp: “Nhöõng
ngöôøi aáy gieát thòt thuù vaät, ñem baùn ñeå laáy tieàn sinh
soáng.” Thaùi töû nghe qua ruøng mình vaø noùi: “Thaät kyø laï
thay! Thaät ñau ñôùn thay! Nhöõng ngöôøi aáy thaät laø hung
döõ, yû söùc maïnh ñeå laøm haïi keû yeáu. Neáu ngöôøi ta gieát
nhöõng sanh maïng naøy ñeå nuoâi döôõng sinh maïng kia
thì toäi aùc aáy seõ chaát choàng muoân kieáp.”
Roài ngaøi ñi xa hôn nöõa, gaëp nhöõng ngöôøi ñang thaû
löôùi baét chim, moät soá khaùc ñang caâu caù. Hoï duøng söï
10
THIEÄN HÖÕU VAØ AÙC HÖÕU
khoân ngoan cuûa mình ñeå gieát haïi nhöõng sanh maïng
khoâng coù thuø oaùn gì vôùi hoï. Thaùi töû laïi hoûi: “Nhöõng
ngöôøi aáy laø ai vaø hoï laøm gì ñoù?” Ngöôøi haàu ñaùp: “Taâu
ñieän haï, hoï ñang duøng löôùi baét chim vaø duøng löôõi caâu
ñeå baét caù. Hoï laøm ngheà aáy ñeå nuoâi soáng baûn thaân vaø
gia ñình.” Thaùi töû nghe qua nhö vaäy thì gioït nöôùc maét
töø bi chaûy traøn treân maët. Ngaøi nghó raèng: “Trong traàn
theá bieát bao nhieâu ngöôøi laøm ñuû caùc nghieäp aùc, toäi loãi
khoâng sao keå xieát!” Ngaøi laáy laøm khoå taâm, khoâng coøn
vui thuù vieäc rong chôi nöõa, lieàn baûo quay xe trôû veà
cung.
Thaáy ngaøi trôû veà, vua cha hoûi: “Naøy con, taïi sao
con ñi chôi veà maø laïi öu saàu nhö theá?” Thieän Höõu ñem
nhöõng vieäc ñaõ gaëp maø thuaät laïi vôùi cha. Vua nghe
xong, phaùn raèng: “Nhöõng ñieàu con gaëp ñoù laø taát nhieân
phaûi coù trong cuoäc soáng naøy, sao con laïi laáy theá laøm
buoàn?”
Thaùi töû noùi: “Taâu phuï vöông, con muoán xin moät
ñieàu, khoâng bieát phuï vöông coù thuaän cho chaêng?” Vua
ñaùp: “Ta yeâu con hôn heát thaûy moïi thöù treân theá gian
naøy, leõ naøo ta laïi tieác vôùi con ñieàu gì?” Thaùi töû lieàn
noùi: “Con muoán ñöôïc phuï vöông ban cho nhöõng cuûa baùu
trong kho, vôùi nhöõng ñoà aên thöùc uoáng ñeå boá thí cho baù
taùnh.” Vua noùi: “Ñöôïc, ta thuaän cho con ñieàu aáy.”
Thaùi töû Thieän Höõu lieàn sai quaân môû kho baùu, laáy
vaøng baïc vaø cuûa quí chôû treân naêm traêm thôùt voi mang
11
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
ra beân ngoaøi boán cöûa thaønh, truyeàn rao khaép nöôùc
raèng, ai muoán coù aùo quaàn vaø vaät thöïc thì cöù töï do ñeán
laáy veà duøng.
Khaép nôi trong nöôùc, ngöôøi ta nhanh choùng truyeàn
cho nhau hay veà söï nhaân töø cuûa thaùi töû. Baù taùnh keùo
veà ñoâng ngheït caû boán cöûa thaønh. Vaø chaúng bao laâu ñaõ
phaân phaùt heát moät phaàn ba cuûa caûi trong kho. Caùc
quan coi kho vaøo taâu vôùi vua raèng: “Taâu thaùnh thöôïng,
ñieän haï ñaõ ban phaùt heát moät phaàn ba cuûa caûi trong
kho roài. Xin thaùnh thöôïng xeùt laïi.” Vua ñaùp: “Ñoù laø
vieäc laøm cuûa thaùi töû, traãm laøm theá naøo maø ngaên caám
ñöôïc?”
Caùc quan coi kho nghó raèng: “Nöôùc vöõng maïnh laø
nhôø coù tieàn cuûa. Neáu trong kho heát saïch tieàn cuûa, thì
ñaát nöôùc laøm sao toàn taïi?” Roài chaúng bao laâu, hoï laïi taâu
leân vua raèng: “Taâu beä haï! Cuûa caûi trong kho giôø thaùi
töû ñaõ cho ñi gaàn heát, chæ coøn coù moät phaàn ba maø thoâi.
Xin beä haï xeùt laïi.” Vua cuõng ñaùp: “Ñoù laø vieäc laøm cuûa
thaùi töû, traãm laøm theá naøo maø ngaên caám ñöôïc? Tuy vaäy,
traãm cho pheùp caùc ngöôi ñöôïc tìm caùch kheùo leùo ñeå giöõ
laïi, nhöng khoâng ai ñöôïc noùi thaúng vôùi thaùi töû.”
Caùc quan giöõ kho lieàn nghó caùch. Khi thaùi töû Thieän
Höõu muoán môû kho, hoï baøn nhau laùnh maët ñi nôi khaùc.
Thaùi töû ñi tìm nhöng khoâng theå gaëp ñöôïc hoï, vì hoï ñaõ
coá yù laùnh maët. Ngaøi hieåu ra, lieàn nghó raèng: “Nhöõng keû
12
THIEÄN HÖÕU VAØ AÙC HÖÕU
thaáp heøn aáy, laøm sao laïi daùm traùi yù ta? Coù leõ cha ta ñaõ
coù leänh cho hoï roài. Phaän ta laø con phaûi giöõ chöõ hieáu,
neáu cha ta khoâng muoán thì ta cuõng khoâng neân laáy heát
tieàn cuûa maø boá thí cho daân ngheøo. Nay neáu ta khoâng
töï laøm ra ñöôïc tieàn cuûa ñeå giuùp cho daân ngheøo coù côm
aên aùo maëc, thì ñaâu xöùng ñaùng laø hoaøng töû con moät vò
vua danh tieáng nöõa.”
Thaùi töû lieàn ñem vieäc aáy baøn vôùi caùc vò quan vaên
voõ trong trieàu. Coù vò ñaïi thaàn nhaát phaåm taâu raèng:
“Trong ñôøi naøy, muoán ñöôïc nhieàu tieàn cuûa, toát hôn heát
laø neân lo vieäc ruoäng nöông. Gieo moät haït gioáng maø thu
ñöôïc caû chuïc ngaøn haït luùa. Lôïi bieát bao!” Thaùi töû nhôù
laïi caûnh caøy ruoäng ñaõ xem hoâm tröôùc, lieàn noùi: “Caùch
naøy khoâng ñöôïc.”
Moät quan ñaïi thaàn khaùc taâu: “Trong ñôøi naøy, muoán
ñöôïc nhieàu tieàn cuûa, toát hôn heát laø neân chaên nuoâi suùc
vaät. Töø moät baày coù theå sinh saûn ra raát nhanh, thaønh
haøng chuïc, haøng traêm baày, lôïi voâ cuøng.” Thaùi töû nhôù
ñeán caûnh gieát thòt thuù vaät, lieàn noùi: “Vì muoán lôïi maø
laøm haïi sinh linh, caùch naøy cuõng khoâng ñöôïc.”
Moät oâng quan khaùc taâu: “Trong ñôøi naøy, muoán ñöôïc
nhieàu tieàn cuûa, toát hôn heát laø ñi tìm ngoïc. May maø tìm
ñöôïc haït ngoïc nhö yù Ma-ni baûo chaâu thì ñuû cöùu vôùt
chuùng sanh.”
Thaùi töû phaùn: “Chæ coù phöông phaùp aáy laø hôïp yù
ta.”
13
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Ngaøi lieàn vaøo cung taâu vôùi vua cha raèng: “Taâu phuï
vöông, nay con muoán ñi ra bieån tìm chaâu ngoïc. Xin cha
cho con ñi.” Vua nghe qua söûng soát, khoâng noùi ñöôïc lôøi
naøo. Laùt sau, ngaøi môùi phaùn vôùi thaùi töû raèng: “Giang
san naøy laø cuûa con. Caùc ñoà quyù trong kho, con cöù laáy
duøng bao nhieâu thì laáy. Sao con laïi muoán ra bieån caû
laøm chi? Con laø hoaøng töû, töø nhoû ñeán lôùn ôû trong cung
vua. Nguû thì giöôøng eâm chaên aám, aên thì haûi vò sôn
haøo. Baây giôø con muoán nhoïc nhaèn cöïc khoå treân ñöôøng
löu laïc, bieát ñaâu seõ phaûi chòu ñoùi khaùt laïnh luøng! Vaû
laïi, ngoaøi bieån caû coù bieát bao nhieâu tai naïn ruûi ro. Coù
khi bò yeâu tinh haïi maïng, hoaëc gaëp loaøi raén bieån döõ
daèn, hay nhöõng loaøi caù lôùn thöôøng aên thòt ngöôøi. Laïi
coøn baõo toá phong ba chaúng theå löôøng tröôùc ñöôïc. Hieåm
nguy nhieàu nhö theá, neân traêm ngaøn ngöôøi ñi chæ coù
moät hai ngöôøi veà. Vì sao con laïi muoán ñi ra bieån caû?
Cha khoâng theå thuaän cho con ñi.”
Thieän Höõu lieàn naèm xuoáng ñaát tröôùc maët cha maø
noùi raèng: “Neáu cha meï khoâng thuaän cho con ñi ra bieån
caû, thì con thaø cheát nôi ñaây chöù khoâng ngoài daäy.”
Vua vaø hoaøng haäu cuøng ñeán doã daønh, khuyeân baûo
thaùi töû, nhöng ngaøi noùi: “Neáu khoâng ñöôïc ñi ra bieån
caû ñeå tìm ngoïc nhö yù, toâi nguyeän seõ khoâng aên uoáng gì
caû.”
Vua vaø hoaøng haäu ñeàu laáy laøm lo buoàn, nhöng hoï
nghó khoâng theå naøo thuaän theo yù thaùi töû. Roài troïn caû
14
THIEÄN HÖÕU VAØ AÙC HÖÕU
ngaøy hoâm aáy, thaùi töû quyeát khoâng aên uoáng gì. Qua
ngaøy sau cuõng vaäy. Roài ba ngaøy, roài ñeán saùu ngaøy cuõng
vaäy. Vua vaø hoaøng haäu laáy laøm lo laéng, sôï thaùi töû
khoâng ngoài daäy ñöôïc nöõa. Ñeán ngaøy thöù baûy, vua vaø
hoaøng haäu ñeán hoân chaân tay thaùi töû vaø voã veà khuyeân
thaùi töû ngoài daäy aên uoáng. Hoï noùi raèng: “Thaân con soáng
ñöôïc laø nhôø aên uoáng. Neáu con khoâng aên uoáng thì cheát
ñi coøn gì?”
Thaùi töø ñaùp: “Neáu cha meï khoâng chòu nhaän lôøi con,
thaø con cheát nôi ñaây chöù khoâng ngoài daäy.”
Baáy giôø, hoaøng haäu taâu vôùi vua raèng: “Thaùi töû ñaõ
kieân quyeát khaån caàu, leõ naøo beä haï khoâng thuaän cho?
Leõ naøo beä haï laïi moät möïc ngaên caám? Beä haï nôõ naøo ñeå
con phaûi cheát taïi ñaây? Xin beä haï cho pheùp con ñi ra
bieån caû, cho duø hieåm nguy vaãn coøn mong coù ngaøy soáng
soùt trôû veà, coøn hôn laø ñeå con naèm cheát taïi ñaây.”
Vua nghe nhö vaäy khoâng bieát laøm caùch naøo khaùc,
buoäc phaûi nhaän theo lôøi cuûa thaùi töû. Thieän Höõu ngoài
daäy, laáy laøm hôùn hôû, ñeán thaønh kính hoân chaân ñeå taï
ôn cha meï ñaõ cho pheùp mình ra ñi.
Vua laïi hoûi thaùi töû: “Con quyeát yù ra bieån caû ñeå laøm
gì?” Thaùi töû ñaùp: “Con muoán ñi tìm chaâu ngoïc veà ñeå ñuû
boá thí cho chuùng sanh.”
Khi aáy, vua truyeàn leänh trong khaép nöôùc raèng: “Ai
muoán ra bieån caû haõy tìm ñeán hoaøng cung. Ngöôøi naøo
coù theå ñi vaø veà ñöôïc an toaøn thì ban thöôûng aùo quaàn
15
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
vaät thöïc trong baûy ñôøi vaø raát nhieàu chaâu ngoïc. Traãm
seõ cho ñoùng thuyeàn lôùn ñeå caùc ngöôøi cuøng ñi, vì thaùi töû
Thieän Höõu muoán ra bieån tìm chaâu ngoïc quí baùu.”
Khi leänh truyeàn ra, coù naêm traêm ngöôøi tìm ñeán vaø
taâu vôùi vua raèng: “Chuùng toâi tình nguyeän ñi theo thaùi
töû.”
Luùc aáy, trong nöôùc Ba-la-naïi coù moät ngöôøi laùi thuyeàn
ñaõ töøng nhieàu phen ñi bieån, thoâng thaïo ñöôøng nöôùc,
bieát roõ ñöôøng naøo ñi ñöôïc vaø nôi naøo hieåm nguy phaûi
traùnh. Nhöng ngöôøi aáy ñaõ giaø ñeán taùm möôi tuoåi vaø
hai maét ñeàu môø. Vua ngöï giaù ñeán nhaø ngöôøi aáy vaø noùi
raèng: “Naøy laõo tröôïng, traãm coù moät ñöùa con chöa töøng
ra khoûi cung ñieän, nay laïi muoán ñi ra bieån caû. Traãm
ñeán ñeå khaån caàu laõo tröôïng cuøng ñi vôùi noù.”
Ngöôøi laùi thuyeàn kinh ngaïc than raèng: “Taâu thaùnh
thöôïng, söï nguy nan khoå cöïc ôû bieån caû bieát keå sao cho
xieát! Ngöôøi ñi coù ñeán haøng ngaøn, haøng vaïn maø ngöôøi
veà chæ coù moät hai thoâi. Sao thaùnh thöôïng laïi sai thaùi
töû ñi ñeán nôi nguy hieåm nhö vaäy?”
Vua ñaùp: “Ñoù laø yù muoán cuûa thaùi töû. Traãm vì thöông
con maø phaûi nhaän theo lôøi yeâu caàu cuûa noù maø thoâi.”
Ngöôøi laùi thuyeàn lieàn noùi: “Neáu nhö theá thì toâi xin
vaâng theo lôøi thaùnh thöôïng.”
Luùc aáy, Thieän Höõu lo saép ñaët cho naêm traêm keû tuyø
tuøng vaø ñöa hoï ra ngoaøi bôø bieån. Ngöôøi em laø AÙc Höõu
môùi nghó raèng: “Cha ta xöa nay thöông yeâu cöng chieàu
16
THIEÄN HÖÕU VAØ AÙC HÖÕU
anh ta laém. Baây giôø anh aáy saép ra bieån caû ñeå tìm chaâu
ngoïc. May maø anh aáy ñi veà thaønh coâng thì cha ta coù
coøn xem ta ra gì nöõa ñaâu?” Nghó vaäy neân chaøng ñeán
choã cha meï, noùi raèng mình cuõng muoán theo anh ra
ngoaøi bieån caû ñeå tìm chaâu ngoïc. Vua cha vaø hoaøng haäu
hoûi vì sao chaøng ñònh ñi. Chaøng ñaùp: “Con muoán ñi
theo anh con, lôõ khi gaëp chuyeän khoâng may thì cuõng
coù anh coù em, tieáp ñôõ nhau cho bôùt khoå trong vieäc ñi
ñöôøng.” Vua vaø hoaøng haäu tin lôøi aáy, laáy laøm möøng rôõ
lieàn thuaän cho AÙc Höõu cuøng ñi.
Moïi ngöôøi cuøng ñi ra bôø bieån. Thieän Höõu truyeàn
cho thuyeàn saép saün chôø taïi beán trong baûy ngaøy, duøng
7 sôïi daây lôùn maø buoäc neo thuyeàn vaøo bôø. Moãi ngaøy, cöù
trôøi vöøa höøng saùng, Thieän Höõu laïi cho ngöôøi rao lôùn
caâu naøy: “Trong soá caùc ngöôøi theo ta, ai muoán ñi thì im
laëng, coøn ai coù baän bòu veà gia ñình thì cöù töï do ra veà,
chaúng neân vì ta maø ôû laïi. Vì sao ta baûo caùc ngöôøi nhö
vaäy? Vì soá ngöôøi ñi bieån xöa nay coù ñeán haøng ngaøn
haøng vaïn, maø soá ngöôøi veà chæ coù raát ít thoâi.”
Sau moãi ngaøy truyeàn rao nhö vaäy, khi thaáy taát caû
moïi ngöôøi trong thuyeàn ñeàu im laëng, khoâng ai böôùc ra
veà thì cho chaët bôùt moät sôïi daây neo. Ñeán ngaøy thöù baûy,
ngaøi chaët sôïi daây cuoái cuøng ñeå thuyeàn ra khôi. Ngöôøi
ta caêng buoàm leân, cho thuyeàn löôùt theo chieàu gioù.
Thuyeàn löôùt ñi nhieàu ngaøy treân bieån caû khoâng gaëp
gì trôû ngaïi. Khi ñi tôùi moät hoøn nuùi chaâu baùu ôû giöõa bieån
vaø vaøo ñeán choã coù voâ soá baùu vaät, Thieän Höõu truyeàn
17
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
leänh cho moïi ngöôøi raèng: “Naøy caùc baïn, neân bieát raèng
ñöôøng ñi ñeán ñaây thaät laø xa xoâi. Caùc baïn neân thu löôïm
chaâu ngoïc cho nhanh.” Neo thuyeàn laïi trong baûy ngaøy,
thaùi töû laïi truyeàn leänh raèng: “Nhöõng chaâu ngoïc naøy raát
quyù. Khaép coõi nöôùc ta, khoâng choã naøo coù ngoïc quí nhö
theá naøy. Nhöng caùc baïn khoâng neân laáy nhieàu quaù, vì e
thyeàn ñaém thì khoâng theå trôû veà. Cuõng khoâng neân laáy
ít quaù, vì ñöôøng xa xoâi, e khoâng ñaùng coâng.”
Khi thuyeàn ñaõ ñaày chaâu ngoïc, Thieän Höõu chia tay
vôùi nhöõng ngöôøi tuyø tuøng maø noùi raèng: “Baây giôø caùc
baïn haõy cho thuyeàn trôû veà. Haõy heát söùc thaän troïng vaø
deø daët ñeå veà nhaø ñöôïc an toaøn. Coøn ta, ta muoán tieáp
tuïc ñi xa nöõa ñeå tìm haït ngoïc nhö yù Ma- ni baûo chaâu.
Sau khi chia tay vôùi moïi ngöôøi, Thieän Höõu cuøng vôùi
ngöôøi laùi thuyeàn muø ra ñi. Ñi troïn moät tuaàn leã, nöôùc
leân tôùi goái. Hai ngöôøi cöù ñi. Qua tuaàn sau, nöôùc leân tôùi
coå. Ñi nöõa troïn tuaàn, nöôùc saâu phaûi bôi treân maët nöôùc.
Khi vaøo ñeán bôø bieån, thaáy caùt toaøn laø baïc traéng tinh.
Ngöôøi laùi thuyeàn muø hoûi: “Nôi ñaây coù gì laï?” Thieän Höõu
ñaùp: “ÔÛ ñaây ñaát vôùi caùt thaûy ñeàu laø baïc traéng.” Ngöôøi
laùi thuyeàn lieàn noùi: “Coøn chaúng bao xa seõ ñeán moät hoøn
nuùi baèng baïc, ngaøi coù nhìn thaáy chaêng?” Thieän Höõu
noùi: “Veà höôùng ñoâng baéc coù thaáy moät hoøn nuùi baèng
baïc.” Ngöôøi laùi thuyeàn noùi: “Ñöôøng ta ñi laø voøng theo
chaân nuùi.”
Khi ñeán hoøn nuùi aáy, ngöôøi laùi thuyeàn noùi: “Tieáp ñeán
seõ coù moät choã toaøn laø caùt baèng vaøng.” Noùi xong, ngöôøi
18
THIEÄN HÖÕU VAØ AÙC HÖÕU
laùi thuyeàn meät laém, ngaát ñi vaø naèm treân maët ñaát. Giaây
laùt tænh laïi, noùi vôùi thaùi töû raèng: “Toâi bieát khoâng coøn
soáng ñöôïc bao laâu nöõa, khoâng theå cuøng ñi vôùi ngaøi ñöôïc
roài. Xin ngaøi cöù ñi theo höôùng ñoâng. Trong moät tuaàn
leã, ngaøi seõ gaëp moät daõy nuùi baèng vaøng. Ñi qua daõy nuùi
ñoù, trong moät tuaàn leã nöõa thì ñeán moät choã toaøn laø sen
xanh. Ñi theâm moät tuaàn leã, ñeán moät choã toaøn laø hoa
sen ñoû. Qua khoûi xöù ñoù roài, keá gaëp moät caùi thaønh laøm
baèng baûy moùn baùu: ôû ngoaøi vaùch thaønh baèng vaøng,
thaùp baèng baïc vaø cöûa baèng maõ naõo, coøn caùc choã khaùc
trong thaønh cuõng laøm baèng maáy vaät baùu khaùc. AÁy laø
ñeàn cuûa Long Vöông. Trong loã tai traùi cuûa Long vöông
coù moät haït kim cöông, laø moùn baûo boái quí giaù voâ cuøng.
Coù moùn baûo boái aáy thì muoán gì ñöôïc naáy. Nhö ngaøi xin
ñöôïc haït ngoïc Nhö yù aáy thì muoán coù baûo vaät gì khaùc
cuõng ñöôïc caû, vaø ñoà aên, thöùc uoáng, y phuïc, thuoác men...
ngaøi muoán gì cuõng ñöôïc. Heát thaûy nhöõng ñoà caàn duøng
cuûa nhaân loaïi, ngaøi goïi moät tieáng thì töø treân trôøi seõ rôi
xuoáng nhö möa. Vì vaäy maø ngöôøi ta goïi ñoù laø haït ngoïc
nhö yù Ma-ni baûo chaâu. Neáu ngaøi xin ñöôïc noù thì coù theå
tuøy nguyeän maø cöùu vôùt chuùng sanh.”
Daën doø xong, ngöôøi laùi thuyeàn taét hôi, hoàn lìa khoûi
xaùc. Thaùi töû oâm ngöôøi laùi thuyeàn treân tay, than khoùc
raèng: “OÂi! Sao ñôøi ngöôøi ta laïi ngaén nguûi nhö theá? Ta
raát thöông tieác vì maát ñi moät ngöôøi baïn quyù.” Roài ngaøi
moi caùt baèng vaøng leân, choân ngöôøi laùi thuyeàn xuoáng
vaø laáp caùt laïi. Ngaøi ñi voøng theo tay maët chung quanh
19
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
moä ñeán baûy laàn ñeå toû loøng toân kính. Keá ngaøi quyø laïy
roài ra ñi.
Ngaøi ñi xa nöõa, qua daõy nuùi baèng vaøng. Ñi khuaát
thì ñeán moät choã moïc ñaày hoa sen xanh. Döôùi hoa sen,
thaáy nhieàu loaøi raén coù ba thöù noïc: caén chaûy noïc, laïi
gaàn cuõng bò noïc, vaø hôi thôû cuõng coù noïc. Loaøi raén aáy
naèm quaán theo coäng sen, laáy maét maø ngoù Thieän Höõu
vaø thôû kheø kheø. Nhöng thaùi töû khoâng heà gheâ sôï maø
laáy loøng töø bi thöông xoùt chuùng, trong loøng ngaøi chæ
toaøn ñieàu laønh, nhôø ñoù maø ngaøi ñi treân hoa sen raát
töï nhieân. Raén khoâng laøm haïi ñeán ngaøi. Vaø cuõng nhôø
taâm thieän neân ngaøi coù theå ñi thaúng ñeán cung ñieän cuûa
Long vöông. Ngoaøi boán cöûa thaønh, coù baûy daõy haàm hoá.
Muoán vaøo trong phaûi ñi ngang qua ñoù. Maø hoá thì ñaày
nhöõng con maõng xaø (raén lôùn) quaán chaët vôùi nhau, cuøng
treùo ñaàu laïi maø giöõ cöûa thaønh. Thieän Höõu tôùi tröôùc cöûa
thaønh. Thaáy raén, ngaøi ñònh taâm nhôù ñeán nhöõng ngöôøi
daân ngheøo, nghó thaàm raèng: “Neáu hoâm nay chaúng may
thaân ta vaøo mieäng raén, thì haøng trieäu daân ngheøo seõ
maát ñi moät ñieàu phuùc raát lôùn lao vaäy.” Nghó vaäy roài,
ngaøi ñöa baøn tay phaûi leân maø noùi vôùi ñaùm maõng xaø
raèng: “Caùc ngöôi neân bieát raèng, vì muoán cöùu vôùt chuùng
sanh neân hoâm nay ta môùi ñeán ra maét Long vöông.”
Maõng xaø lieàn töï nhieân traùnh sang moät beân. Thieän Höõu
thong thaû ñi qua.
Qua khoûi baûy daõy haàm hoá vaø maõng xaø, ngaøi ñeán
döôùi thaønh ngay tröôùc cöûa ñeàn. Thaáy hai myõ nhaân
20
THIEÄN HÖÕU VAØ AÙC HÖÕU
ñang deät tô baèng chaát kim, ngaøi hoûi raèng: “Hai coâ laø
ai?” Myõ nhaân ñaùp: “Chuùng toâi laø theå nöõ ôû cöûa ngoaøi
cuûa Long vöông.” Hoûi roài, thaùi töû ñi tieáp vaøo trong vaø
ñeán cöûa trung öông. Ngaøi thaáy 4 myõ nhaân ñang keùo tô
baèng baïc, laïi hoûi raèng: “Caùc coâ coù phaûi laø vôï cuûa Long
vöông chaêng?” Myõ nhaân ñaùp: “Khoâng, chuùng toâi laø theå
nöõ, giöõ cöûa trung öông cuûa Long vöông.” Laïi thaáy 8 myõ
nhaân ñang keùo tô baèng vaøng, ngaøi hoûi: “Caùc coâ laø ai?”
Myõ nhaân ñaùp: “Chuùng toâi laø theå nöõ coi giöõ cöûa trong
cuûa Long vöông.” Ngaøi lieàn noùi: “Xin caùc coâ vaøo taâu
vôùi Long vöông raèng toâi laø thaùi töû Thieän Höõu, con vua
nöôùc Ba-la-naïi xin vaøo beä kieán.”
Theå nöõ vaøo taâu. Long vöông nghe qua laáy laøm laï vì
laøm sao ngöôøi döông theá laïi ñeán thaønh mình ñöôïc. Vua
nghó raèng: “Neáu khoâng phaûi laø ngöôøi trong saïch, hieàn
laønh vaø coù ñöùc lôùn thì laøm sao coù theå ñeán ñaây maø giöõ
toaøn ñöôïc taùnh maïng?” Long vöông lieàn cho môøi thaùi
töû vaøo vaø ñích thaân böôùc ra chaøo hoûi raát aân caàn.
Trong cung cuûa Long vöông, töø maët ñaát cho ñeán
giöôøng neäm, reøm tröôùng ñeàu laø ñoà thaát baûo laáp laùnh
saùng ngôøi. Vua môøi thaùi töû ngoài, roài hai beân cuøng thaêm
hoûi nhau. Thaùi töû nhaân khi aáy ñem ñaïo lyù töø bi maø noùi
vôùi Long vöông, giaûi thích vieäc mình xa xoâi laën loäi ñeán
ñaây chæ vì thöông xoùt sinh linh ñoà thaùn, cô cöïc.
Long vöông nghe qua laáy laøm caûm phuïc, lieàn hoûi:
“Ngaøi vöôït bao khoå nhoïc, khoâng ngaïi ñöôøng xa maø ñeán
21
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
ñaây vì chuùng sanh, aáy laø ngaøi muoán xin toâi moùn gì
chaêng?” Thieän Höõu ñaùp: “Thöa ngaøi, khaép trong nöôùc
toâi, chuùng sanh chòu raát nhieàu khoå sôû vì thieáu thoán
thöùc aên, y phuïc vaø caùc söï caàn duøng. Nay toâi ñeán ñaây
laø muoán xin haït kim cöông nôi loã tai traùi cuûa ngaøi, ñeå
giuùp cho taát caû moïi ngöôøi coù ñuû caùc thöù caàn duøng.”
Long vöông noùi: “Ñieàu aáy coù theå ñöôïc. Nhöng chaúng
maáy khi ngaøi ñeán ñaây, traãm muoán ngaøi löu laïi chôi
trong moät tuaàn leã, roài traãm seõ taëng baûo vaät aáy cho.”
Thieän Höõu nhaän lôøi. Qua tuaàn sau, nhaän ñöôïc ngoïc
kim cöông Ma-ni, ngaøi lieàn töø taï veà nöôùc. Luùc aáy, Long
vöông sai nhieàu töôùng roàng bay theo, ñöa thaùi töû trôû
laïi bôø bieån nôi luùc tröôùc ngaøi ñaõ chia tay vôùi ñoaøn tuøy
tuøng.
Ñeán ñaây, ngaøi gaëp ngöôøi em laø AÙc Höõu, lieàn ngaïc
nhieân hoûi raèng: “Moïi ngöôøi treân thuyeàn ñaâu caû roài?”
AÙc Höõu ñaùp: “Anh ôi, thuyeàn ñaõ chìm maát roài. Moïi
ngöôøi ñeàu cheát, duy coù moät mình em coøn soáng soùt nhôø
ñeo laáy moät caùi thaây troâi. Nhöng vaøng baïc chaâu baùu
ñeàu maát heát roài.”
Thaùi töû noùi: “Em ñöøng lo, con ngöôøi chæ coù maïng
soáng laø quyù nhaát maø thoâi. Nay em coøn soáng laø ñöôïc
roài.”.
AÙc Höõu than raèng: “Con ngöôøi ta, thaø cheát trong
22
THIEÄN HÖÕU VAØ AÙC HÖÕU
giaøu sang sung söôùng coøn hôn laø soáng maø phaûi chòu
caûnh ngheøo naøn.”
Thieän Höõu trong loøng thaät thaø ngay thaúng, lieàn
ñem vieäc mình keå heát cho em nghe, noùi raèng: “Em
chaúng may maát caû chaâu baùu, nhöng ñieàu ñoù khoâng heà
gì, bôûi anh ñaõ xin ñöôïc haït kim cöông Ma-ni cuûa Long
vöông. Baûo boái naøy coù theå giuùp cho ta muoán gì ñöôïc
naáy.” AÙc Höõu lieàn hoûi: “Baây giôø anh ñeå ngoïc aáy ôû ñaâu?”
Thieän Höõu ñaùp: “Trong buùi toùc treân ñaàu anh.”
AÙc Höõu nghe noùi ñoäng loøng tham, trong loøng laïi
thaáy giaän töùc vaø buoàn böïc, nghó raèng: “Cha ta thöôøng
ngaøy vaãn heát loøng yeâu thöông haén, baây giôø haén laïi coù
ñöôïc haït kim cöông Ma-ni, nhö vaäy thì töø nay veà sau
cha ta coù coøn xem ta ra gì nöõa ñaâu!” Nghó nhö vaäy, AÙc
Höõu môùi noùi vôùi Thieän Höõu raèng: “Anh ñöôïc baûo boái
aáy thì quyù giaù bieát bao! Trong khi ñi ñöôøng nguy hieåm,
chuùng ta phaûi heát söùc giöõ gìn caån thaän môùi ñöôïc.” Thaùi
töû khen lôøi em laø phaûi, lieàn laáy haït kim cöông trong
buùi toùc ra trao cho em vaø daën raèng: “Em phaûi giöõ kyõ,
khi naøo meät moûi muoán nguû haõy giao laïi cho anh. Anh
cuõng seõ giöõ noù caån thaän cho ñeán khi naøo meät moûi
muoán nguû laïi giao cho em. Hai anh em ta luaân phieân
maø giöõ môùi chaéc chaén. Baây giôø laø phieân cuûa em, haõy
giöõ laáy.”
AÙc Höõu chôø cho anh nguû, beøn ñi tìm hai caùi gai tre
khoâ raát lôùn, mang laïi ñaâm vaøo maét anh roài mang haït
23
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
kim cöông chaïy ñi. Thieän Höõu ñau quaù tænh laïi, goïi
em raèng: “Naøy em ôi, boïn cöôùp ñaõ ñaâm anh muø maét
vaø giöït laáy haït kim cöông ñi roài!” Khoâng nghe AÙc Höõu
traû lôøi, thaùi töû laïi than raèng: “Chaéc em ta ñaõ bò boïn
cöôùp naøy gieát maát roài.” Roài thaùi töû caát tieáng goïi em raát
thaûm thieát, caûm ñoäng caû ñaát trôøi, nhöng quanh ñoù naøo
coù ai ñaâu ñeå ñaùp lôøi ngaøi. Maõi moät hoài laâu, coù moät vò
thaàn treân caây môùi goïi ngaøi maø noùi raèng: “Naøy thaùi töû,
keû cöôùp hung aùc chính laø AÙc Höõu, em cuûa ngaøi ñoù. Noù
ñaõ ñaâm muø maét ngaøi roài laáy haït kim cöông maø ñi. Baây
giôø ngaøi coøn goïi noù maø laøm gì?”
Nghe qua lôøi aáy, Thieän Höõu laáy laøm buoàn, nhöng
ñaønh phaûi daèn loøng maø chòu. Ngaøi naèm xuoáng, ñoâi maét
heát söùc ñau nhöùc, xoán xang.
Coøn AÙc Höõu mang haït kim cöông veà ñeán nöôùc nhaø,
vaøo ra maét vua cha vôùi hoaøng haäu vaø taâu raèng: “Con
nay veà ñöôïc ñeán ñaây laø nhôø phöôùc ñöùc cuûa con raát daøy.
Coøn anh Thieän Höõu vôùi caùc baïn taøu bôûi keùm ñöùc neân
thaûy ñeàu cheát chìm ngoaøi bieån caû.” Vua vaø hoaøng haäu
nghe qua, than khoùc raát thaûm saàu, roài ngaõ xuoáng baát
tænh. Nhöõng ngöôøi haàu phaûi chaêm soùc hoài laâu môùi tænh
laïi. Hai ngöôøi baûo AÙc Höõu raèng: “Nay anh con ñaõ cheát,
con coøn trôû veà ñaây laøm chi nöõa?” AÙc Höõu nghe lôøi aáy
raát buoàn vaø sôï, khoâng daùm ñöa haït kim cöông ra, môùi
mang ñi choân giaáu döôùi ñaát.
24
THIEÄN HÖÕU VAØ AÙC HÖÕU
Trong luùc aáy, Thieän Höõu bò muø hai maét, laïi khoâng
sao laáy hai caùi gai tre khoâ ra ñöôïc, neân ñau nhöùc voâ
cuøng. Ngaøi gaéng göôïng doø töøng böôùc ñöôøng, ñi töø choã
naøy ñeán choã kia maø thaät cuõng khoâng bieát ñöôïc laø ñang
ñi ñeán ñaâu. Ngaøi chòu khoå cöïc cam go vaø chòu ñoùi khaùt
haèng ngaøy, thaät laø soáng dôû cheát dôû.
Ngaøi ñi laàn hoài nhö vaäy, moät hoâm ñeán nöôùc Lyù
Chaân Bang. Vua nöôùc naøy coù moät vò coâng chuùa, luùc
tröôùc ñaõ höùa gaû cho thaùi töû nöôùc Ba-la-naïi, chính laø
ngaøi. Ngöôøi chaên boø cuûa vua coi giöõ ñeán naêm traêm con
boø. Hoâm aáy daét boø ñi aên, gaëp luùc Thieän Höõu ñang ngoài
nghæ chaân beân leà ñöôøng. Baày boø ñi ngang qua ñuïng
phaûi ngaøi teù xuoáng vaø muoán ñaïp ngang maø ñi. Nhöng
con boø ñaàu ñaøn khi aáy lieàn ñöùng che leân treân mình
thaùi töû, chôø cho caû baày ñi qua roài môùi böôùc sang moät
beân, cung kính ñi moät voøng quanh ngaøi theo tay maët,
roài quay ñaàu laïi vaø theø löôõi lieám vaøo hai con maét cho
thaùi töû, laáy hai caùi gai tre ra. Luùc ñoù, ngöôøi chaên boø
quay laïi tìm con boø ñaàu ñaøn, nhìn thaáy thaùi töû môùi ñeán
hoûi xem laø ai. Thieän Höõu khi aáy töï nghó raèng: “Baây giôø
ta khoâng neân ñem chuyeän mình maø thuaät laïi, vì noùi roõ
nhöõng söï thaät ñaõ xaûy ra thì coù haïi cho em ta.”
Nghó vaäy roài, ngaøi ñaùp: “Toâi chæ laø keû muø loøa ñi xin
aên.” Ngöôøi chaên boø xem kyõ hình theå cuûa ngaøi, thaáy
khoâng gioáng ngöôøi thöôøng, lieàn noùi: “Nhaø toâi cuõng gaàn
25
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
ñaây, môøi oâng veà ñoù ñeå toâi chaêm soùc cho.” Roài ngöôøi
chaên boø ñöa Thieän Höõu veà nhaø. OÂng sai doïn côm nöôùc
theát ñaõi vaø daën taát caû moïi ngöôøi trong nhaø ñeàu phaûi heát
loøng cung kính phuïc vuï. Ñöôïc hôn moät thaùng, nhöõng
ngöôøi trong nhaø ñeàu chaùn ngaùn. Moät ñeâm kia, hoï noùi
vôùi nhau raèng: “Nhaø ta tieàn cuûa khoâng ñöôïc dö giaû maø
nay phaûi nuoâi maõi ngöôøi muø naøy, thaät khoå thay!”
Lôøi aáy loït vaøo tai Thieän Höõu. Ngaøi buoàn yù. Chôø cho
heát ñeâm, ñeán saùng ngaøi noùi vôùi chuû nhaø raèng: “Hoâm
nay toâi muoán ñi.” Chuû nhaø hoûi: “Coù vieäc chi laøm oâng
khoâng vui hay sao maø laïi voäi ñi nhö theá?” Thieän Höõu
ñaùp: “Toâi chæ laø khaùch ñeán truù taïm nhaø naøy, khoâng theå
ôû quaù laâu ñöôïc.” Roài ngaøi noùi tieáp: “Neáu oâng coù loøng
thöông giuùp, xin tìm cho toâi moät caây ñaøn vaø ñöa toâi
ñeán choã ñoâng ngöôøi nôi thaønh thò.” Chuû nhaø y theo lôøi,
mang ñeán moät caây ñaøn vaø ñöa ngaøi vaøo kinh thaønh cuûa
nöôùc Lyù Chaân Bang, ñeán moät choã chôï coù ñoâng ngöôøi.
Tìm choã cho ngaøi ngoài, xong roài ngöôøi aáy môùi trôû veà.
Thieän Höõu voán coù taøi gaåy ñaøn. Tieáng ñaøn thaâm
traàm, eâm dòu, laøm cho coâng chuùng raát vöøa loøng. Ngöôøi
ta mang ñoà aên thöùc uoáng ñeán cho raát nhieàu, ñeán noãi
ngaøi duøng ñeå phaân phaùt ñuû cho taát caû naêm traêm ngöôøi
aên xin trong thaønh. Nhôø vaäy maø trong thaønh khoâng
coøn ai ñoùi khaùt nöõa.
Nhaø vua coù moät caûnh vöôøn caây traùi sai oaèn, nhöng
cöù bò quaï vaø chim nhoû ñeán aên phaù maõi. Ngöôøi giöõ vöôøn
26
THIEÄN HÖÕU VAØ AÙC HÖÕU
nôùi vôùi Thieän Höõu raèng: “Naøy! Neáu chuù coù theå giuùp toâi
ñuoåi quaï vaø chim nhoû ñeå giöõ vöôøn thì toâi seõ nhaän chaêm
soùc cho chuù.” Thieän Höõu ñaùp: “Toâi laø keû muø loøa, laøm
sao coù theå ñuoåi chim ñöôïc?” Ngöôøi giöõ vöôøn noùi: “Toâi
coù moät caùch. Toâi coät daây treân ngoïn caây, roài gaén luïc laïc
baèng ñoàng vaøo daây. Chuù ngoài döôùi goác caây, khi nghe
tieáng quaï vaø tieáng chim thì giaät daây, chim seõ sôï maø
bay ñi.” Thieän Höõu ñaùp: “Nhö vaäy thì coù theå ñöôïc.”
Ngöôøi giöõ vöôøn theo caùch aáy, choïn moät choã döôùi goác
caây cho ngaøi ngoài canh giöõ chim. Thieän Höõu giöõ gìn
caây traùi khoâng cho quaï vaø chim choùc aên phaù. Nhaân khi
khoâng coù chim ñeán môùi laáy ñaøn ra gaåy ñeå giaûi khuaây.
Moät hoâm, coâng chuùa vaøo vöôøn hoa ngoaïn caûnh, coù
thò nöõ theo haàu. Xa troâng thaáy moät ngöôøi muø trong
vöôøn, naøng lieàn goïi ngöôøi haàu hoûi xem ñoù laø ai. Ngöôøi
haàu noùi ñoù laø keû muø ñi aên xin. Coâng chuùa ñeán nhìn kyõ,
boãng ñem loøng yeâu, laân la ôû ñoù maõi khoâng chòu veà. Vua
nghe tin lieàn cho ngöôøi ra trieäu vaøo. Coâng chuùa khoâng
nghe, laïi baûo mang thöùc aên ñeán, roài cuøng vôùi ngöôøi muø
aên uoáng.
Vua thaân haønh ñeán goïi veà, nhöng coâng chuùa laïi noùi
raèng: “Taâu phuï vöông, neáu phuï vöông thuaän gaû con
cho ngöôøi muø naøy thì con seõ laáy laøm vui söôùng bieát
bao nhieâu!” Vua nghe qua kinh ngaïc, hoûi raèng: “Con
ôi, hay laø con bò yeâu tinh caùm doã, laøm cho taâm trí ñieân
27
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
loaïn maát roài? Sao con laïi muoán keát hoân vôùi moät ngöôøi
muø nhö theá naøy? Con khoâng bieát laø cha meï ñaõ höùa gaû
con cho thaùi töû Thieän Höõu con vua nöôùc Ba-la-naïi hay
sao? Baây giôø thaùi töû ra bieån caû tìm chaâu ngoïc chöa veà,
sao con laïi muoán thaønh thaân vôùi ngöôøi muø naøy?” Coâng
chuùa ñaùp: “Con khoâng bieát vì sao, nhöng nay con ñaõ
gaëp ngöôøi naøy thì duø cheát con nguyeän cuõng khoâng lìa
xa chaøng.” Vua nghe lôøi aáy lieàn noåi traän loâi ñình, theùt
quaân baét ngöôøi muø aáy giam vaøo nguïc toái.
Coâng chuùa laïi tìm vaøo nguïc, noùi vôùi Thieän Höõu
raèng: “Xin anh bieát raèng nay em muoán cuøng anh keát
laøm choàng vôï.” Thieän Höõu hoûi: “Coâ laø con nhaø ai maø
muoán laøm vôï toâi?” Coâng chuùa ñaùp: “Em laø coâng chuùa
con vua nöôùc naøy.” Thieän Höõu noùi: “Coâ laø coâng chuùa
con vua, coøn toâi laø keû muø loøa ñi aên xin. Laøm sao coâ laïi
coù theå theo haàu haï toâi cho ñöôïc?” Coâng chuùa noùi: “Em
nguyeän seõ heát loøng toân kính anh vaø khoâng daùm laøm
ñieàu gì traùi yù anh.”
Roài coâng chuùa vaøo cung naøi næ xin vôùi vua cha. Nhaø
vua töùc giaän noùi: “Neáu con quyeát loøng laáy ngöôøi aáy laøm
choàng, ta cuõng khoâng ngaên caûn, nhöng con khoâng coøn
ñöôïc ôû trong cung ñieän naøy nöõa.” Roài vua truyeàn quaân
lính ñöa hai ngöôøi ra ôû moät ngoâi nhaø nhoû heûo laùnh beân
ngoaøi thaønh.
Cuøng nhau aên ôû ñeán hôn 3 thaùng. Moät hoâm, coâng
28
THIEÄN HÖÕU VAØ AÙC HÖÕU
chuùa coù vieäc phaûi ñi vaéng nhöng queân khoâng baùo cho
choàng bieát. Laùt sau, khi coâng chuùa veà tôùi, Thieän Höõu
traùch raèng: “Em ñi vaéng maø khoâng cho anh hay. Vaäy
em coù vieäc gì giaáu anh ñoù chaêng?” Coâng chuùa ñaùp: “Em
khoâng coù gì phaûi giaáu gieám anh caû.” Trong luùc hôøn
giaän, Thieän Höõu böïc töùc noùi: “Thaân anh muø loøa khoâng
nhìn thaáy, duø em coù giaáu gieám hay khoâng laøm sao anh
bieát ñöôïc?”
Coâng chuùa buoàn tuûi khoùc loùc, leä tuoân traøn treà. Trong
loøng uaát öùc môùi theà thoát raèng: “Neáu em coù laøm ñieàu
chi gian doái, nguyeän cho hai con maét anh ñui muø maõi
maõi, coøn neáu nhö loøng em ngay thaät, xin cho maét anh
môû saùng ñöôïc moät con nhö tröôùc.” Vöøa döùt lôøi theà, moät
mí maét cuûa ngöôøi choàng lieàn rung ñoäng. Boãng choác môû
ra, nhìn thaáy ñöôïc nhö xöa. Thaùi töû khi aáy môùi nhìn
thaáy ñöôïc vôï mình. Coâng chuùa möøng quaù, lieàn noùi:
“Anh thaáy khoâng, lôøi theà ñaõ öùng nghieäm, vaäy anh ñaõ
tin em chöa?”
Thaáy choàng cöôøi, coâng chuùa laïi noùi tieáp: “Anh thaät
khoâng bieát laø em ñoái vôùi anh hieàn thuïc vaø tieát haïnh
ñeán möùc naøo. Em laø coâng chuùa con vua moät nöôùc lôùn,
coøn anh chæ laø ngöôøi thöôøng daân muø loøa, song em vaãn
heát loøng toân kính anh, theá maø anh laïi khoâng tin em!”
Thieän Höõu khi aáy lieàn cöôøi maø hoûi laïi: “Theá em coù
bieát anh laø ai chaêng?” Coâng chuùa ñaùp: “Sao laïi khoâng
29
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
bieát, anh laø ngöôøi ñi aên xin ôû thaønh naøy.” Thieän Höõu
noùi: “Khoâng, anh chính laø thaùi töû Thieän Höõu, con vua
nöôùc Ba-la-naïi.”
Coâng chuùa nhìn chaøng söûng soát, noùi raèng: “Anh
thaät laø ngöôøi laõng taâm maát trí, sao daùm noùi lôøi phaïm
thöôïng nhö vaäy? Thaùi töû Thieän Höõu con vua nöôùc Ba-
la-naïi ñaõ ñi ra bieån caû chöa veà, sao anh daùm töï xöng
laø ngaøi? Roõ raøng laø moät ñieàu doái traù.”
Thieän Höõu oân toàn ñaùp: “Töø khi cha meï sinh ra ñeán
nay, anh chöa heà noùi doái.” Coâng chuùa noùi: “Duø anh noùi
doái hay noùi thaät, laøm sao em bieát ñöôïc?”
Thieän Höõu ngöôùc maët leân trôøi noùi: “Neáu anh noùi
doái thì nguyeän cho ñoâi maét phaûi chòu muø loøa maõi maõi,
baèng nhö anh noùi thaät thì nguyeän cho con maét coøn laïi
cuõng saùng nhö xöa ñeå laøm chöùng cho anh vaäy!” Lôøi
nguyeän vöøa döùt, con maét coøn laïi cuõng rung ñoäng vaø roài
môû ra, nhìn thaáy roõ raøng nhö xöa.
Thaùi töû baây giôø hai maét saùng roõ, göông maët trôû laïi
khoâi ngoâ tuaán tuù khaùc thöôøng. Veû ñeïp cuûa thaùi töû luùc
naøy quaû laø treân ñôøi khoâng ai saùnh kòp.
Coâng chuùa thaáy vaäy vui möøng khaáp khôûi, döôøng
nhö vöøa ñöôïc thaàn tieân ban phöôùc. Naøng nhìn kyõ khaép
caû toaøn thaân thaùi töû, nhaát laø ñoâi maét saùng ñeïp khieán
cho naøng xem hoaøi khoâng thoûa. Roài coâng chuùa lieàn vaøo
30
THIEÄN HÖÕU VAØ AÙC HÖÕU
cung vaø taâu leân vua cha raèng: “Choàng con chính laø thaùi
töû Thieän Höõu, con vua nöôùc Ba-la-naïi.”
Vua nghe qua lieàn noùi: “Con haún ñaõ ñieân loaïn maát
roài. Thaùi töû Thieän Höõu ñi ra bieån caû vaãn chöa veà, sao
con daùm nhaän keû aên xin laø thaùi töû?” Coâng chuùa ñaùp:
“Khoâng phaûi nhö vaäy ñaâu. Neáu phuï vöông khoâng tin,
xin cöù töï ñi maø xem coù phaûi hay chaêng!”
Vua lieàn ñi xem, nhìn thaáy ñuùng laø thaùi töû Thieän
Höõu. Vua lo laéng, töï nghó raèng: “Neáu vua xöù Ba-la-naïi
hay bieát ñöôïc vieäc naøy, ngaøi seõ raát buoàn veà söï cö xöû
cuûa ta xöa nay vôùi thaùi töû.” Vua lieàn xin loãi thaùi töû veà
vieäc töø tröôùc ñeán nay khoâng nhìn bieát ñöôïc ngaøi. Thaùi
töû noùi: “Xin beä haï ñöøng lo ngaïi. Chæ xin beä haï moät
ñieàu laø haõy thöôûng coâng cho ngöôøi chaên boø cuûa beä haï.”
Vua lieàn ñem vaøng baïc, chaâu baùu, y phuïc vaûi voùc vôùi
ñoà aên thöùc uoáng maø thöôûng ngöôøi chaên boø. Ngöôøi aáy
raát vui möøng, caûm taï vaø noùi raèng: “Toâi chæ coù chuùt ôn
moïn vôùi thaùi töû maø nay ñöôïc thöôûng nhieàu cuûa caûi quí
giaù, thaät laø quaù ñaùng vaäy.” Roài oâng ñi noùi vôùi heát thaûy
moïi ngöôøi raèng: “Vôùi vieäc laøm thieän nhoû nhaët maø keát
quaû ñaõ nhö theá naøy, ñeán nhö nhöõng vieäc ñaïi töø bi thì
söï ban thöôûng taát laø voâ cuøng voâ taän.” Moïi ngöôøi nghe
oâng noùi ñeàu laáy laøm vui, ai ai cuõng phaùt taâm aên ôû hieàn
laønh vaø giuùp ñôõ ngöôøi khaùc.
Ngaøy tröôùc, khi coøn ôû trong cung vua, thaùi töû Thieän
Höõu coù nuoâi moät con haïc traéng. Ngaøi thöông yeâu noù
31
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
laém, khi aên khi nguû hay ñi ñöùng naèm ngoài, luùc naøo
cuõng coù con haïc traéng aáy ôû gaàn beân ngaøi. Moät hoâm,
hoaøng haäu beân nöôùc Ba-la-naïi nhôù con quaù, ñeán beân
loàng con haïc traéng vaø noùi raèng: “Ngaøy con ta coøn ôû ñaây
thì ngöôi thöôøng gaàn guõi vôùi noù. Baây giôø con ta ñi ra
bieån caû laâu naêm chöa trôû veà. Ta nhöõng ngoùng troâng,
khoâng roõ noù soáng cheát theá naøo, khoâng bieát ngöôi coù
thöông nhôù thaùi töû hay khoâng?” Nghe qua nhöõng lôøi
aáy, con haïc traéng lieàn baät khoùc, ñaùp raèng: “Taâu leänh
baø, nay neáu leänh baø muoán sai con ñi tìm thaùi töû thì
con raát vui loøng vaâng leänh.” Hoaøng haäu lieàn vieát moät
phong thö roài ñeo vaøo coå con haïc, thaû noù ra khoûi loàng
ñeå ñi tìm thaùi töû.
Luùc tröôùc, haïc ñaõ coù hoûi thaùi töû bieån caû ôû nôi naøo.
Nay noù coøn nhôù, beøn löôùt treân khoâng bay nhanh veà
höôùng bieån. Chim bay ñi roài, hoaøng haäu coù yù möøng,
thaàm nghó raèng: “Mong laø con haïc seõ coù theå doø tìm maø
bieát ñöôïc con ta coøn soáng hay ñaõ cheát.”
Haïc traéng bay ra ngoaøi bieån caû, bay ngang qua bieån
vaø tìm kieám khaép nôi, nhöng khoâng thaáy ñöôïc gì caû.
Haïc bay daàn tôùi tröôùc cung vua nöôùc Lyù Chaân Bang,
töø xa troâng thaáy thaùi töû ñöùng tröôùc ñeàn vua. Haïc beøn
haï thaáp vaø ñaùp xuoáng gaàn thaùi töû. Noù möøng quaù lieàn
keâu leân nhöõng tieáng raát caûm ñoäng. Thaùi töû nhìn thaáy
laù thö cuûa meï nôi coå haïc. Ngaøi nhaän laáy, cung kính ñaët
treân ñaàu maø laøm leã roài môùi môû ra ñoïc. Ñoïc thö xong
32
THIEÄN HÖÕU VAØ AÙC HÖÕU
ngaøi môùi bieát raèng cha meï vì ngaøy ñeâm lo raàu vaø luoáng
troâng mong con neân caëp maét ñaõ muø roài. Ngaøi lieàn vieát
moät böùc thö göûi veà cho cha meï, thuaät laïi heát moïi vieäc.
Roài ngaøi ñeo thö vaøo nôi coå con haïc. Haïc traéng laáy laøm
vui möøng, bay thaúng veà thaønh Ba-la-naïi.
Vua vaø hoaøng haäu ñöôïc thö cuûa thaùi töû thì vui möøng
khoân xieát, lieàn phaùt taâm boá thí raát nhieàu. OÂng baø khi
aáy môùi bieát raèng Thieän Höõu bò naïn khoå vì em laø AÙc
Höõu ñaõ cöôùp laáy haït kim cöông vaø coøn laáy gai tre maø
ñaâm muø maét. Hai ngöôøi lieàn sai quaân baét AÙc Höõu giam
ngay vaøo trong nguïc. Tieáp ñoù lieàn sai söù sang nöôùc Lyù
Chaân Bang xin ñoùn thaùi töû veà. Vua nöôùc naøy lieàn laäp
töùc cho moät ñoaøn thuyeàn lôùn hoä toáng ñöa ngay thaùi töû
theo ñöôøng bieån veà nöôùc Ba-la-naïi.
Vua laïi cho ngöôøi ñi tröôùc truyeàn rao trong daân
chuùng raèng: “Thaùi töû Thieän Höõu ñi ra bieån caû nay ñaõ
trôû veà.” Vua nöôùc Ba-la-naïi sai baøy yeán tieäc, saép ñaët
nhöõng ngöôøi ñaøn ca, haùt xöôùng giuùp vui vaø doïn deïp
ñöôøng saù, treo ñeøn keát hoa suoát doïc ñöôøng, laïi coù troáng
keøn inh oûi. Vua vaø hoaøng haäu thaân haønh cöôõi voi ra
taän ngoaøi bôø bieån ñoùn thaùi töû. Daân chuùng trong nöôùc,
töø giaø ñeán treû hay tin thaùi töû trôû veà bình an ñeàu laáy
laøm möøng rôõ, keùo nhau ñi ñoùn röôùc ñöùng chaät caû hai
beân ñöôøng.
Thieän Höõu gaëp laïi cha meï, vui möøng khoân xieát, lieàn
quyø xuoáng laïy tröôùc maët hai ngöôøi. OÂng baø vì maét ñaõ
33
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA HAI VUA HIEÀN ÑÖÙC
muø neân khoâng theå nhìn thaáy con, beøn laáy tay sôø ñaàu
vaø hoûi raèng: “Con coù ñöôïc khoûe khoâng? Cha meï nhôù
con vaø buoàn khoå bieát bao!” Thaùi töû cuõng thaêm hoûi söùc
khoûe cha meï vaø ngoû lôøi caûm ôn heát thaûy caùc vò quan
quaân, daân chuùng ñaõ ñeán chaøo ñoùn ngaøi.
Veà cung roài, Thieän Höõu môùi hoûi vua cha raèng: “Baây
giôø em con ôû ñaâu?” Vua ñaùp: “Con coøn hoûi ñeán thaèng
hung aùc aáy laøm gì? Noù ñaõ bò nhoát trong nguïc roài.”
Thieän Höõu noùi: “Con muoán phuï vöông tha em con ra
ñeå con ñöôïc thaêm em.” Thaùi töû khaån khoaûn caàu xin
ñeán ba laàn, vua khoâng nôû töø choái, môùi truyeàn thaû AÙc
Höõu ra. Chaøng ñeán tröôùc anh, tay chaân bò troùi, coå bò
xieàng.
Thieän Höõu thaáy em nhö theá thì noùi vôùi cha vaø meï
xin môû xieàng ra cho em. Roài Thieän Höõu chaïy laïi oâm
laáy em, keå heát nhöõng vieäc ñaõ xaûy ra cho mình. Roài
ngaøi hoûi ñeán haït kim cöông. Phaûi hoûi ñeán ba laàn AÙc
Höõu môùi chòu chæ ra nôi choân giaáu.
Thaùi töû tìm ñöôïc haït kim cöông roài, lieàn ñeán gaàn
cha meï, quyø xuoáng ñoát höông traàm leân vaø nguyeän
raèng: “Neáu quaû ñaây laø ngoïc nhö yù coù theå giuùp ta muoán
gì ñöôïc naáy, thì ta caàu xin cho ñoâi maét cuûa cha meï ta
saùng laïi nhö xöa!” Nguyeän vöøa döùt lôøi, vua vaø hoaøng
haäu ñaõ môû maét ra ñöôïc vaø nhìn thaáy con. Caû nhaø oâm
nhau vui möøng khoân xieát.
Keá ñeán ngaøy raèm sau ñoù, Thieän Höõu cho laäp moät
ñaøn traøng thaät lôùn. Roài ngaøi taém röûa saïch seõ, cho
34
THIEÄN HÖÕU VAØ AÙC HÖÕU
ñoát höông traàm vaø böôùc leân ñaøi, laøm leã tröôùc haït kim
cöông Ma-ni, phaùt nguyeän raèng: “Vì söï haïnh phuùc cuûa
chuùng sanh khaép coõi Ta-baø, neân ta môùi chòu khoå cöïc ñi
tìm haït kim cöông naøy. Nay coù lôøi khaån nguyeän lôïi laïc
cho heát thaûy chuùng sanh!” Lieàn ñoù, moät luoàng thanh
khí boãng traøn tôùi, ñuoåi heát maây vaø sa muø. Baàu trôøi
quang ñaõng trong ngaàn. Vöøa luùc aáy, ôû khaép nôi trong
nöôùc, bao nhieâu nhöõng ñoà dô baån ñeàu bò gioù cuoán ñi
maát heát. Roài khaép nôi ñeàu thaáy luùa thoùc ñoå xuoáng nhö
möa, toaøn nhöõng loaïi haït raát thôm, raát ngoït, raát meàm,
raát mòn. Luùa ñoå ñaày möông, ñaày ñöôøng, ngaäp leân ñeán
goái. Roài ñeán caùc loaïi y phuïc toát, vaûi voùc, ñoà trang ñieåm,
vaøng baïc, caùc ñoà quyù baùu cuõng töø treân trôøi rôi xuoáng
nhieàu voâ keå. Noùi chung, heát thaûy moïi thöù maø con ngöôøi
caàn duøng ñeàu töï nhieân coù ñöôïc raát nhieàu. Thaät laø, Boà
Taùt thöông xoùt khaép chuùng sanh, laáy loøng töø bi maø ban
boá khaép nôi giuùp hoï ñöôïc thoaû loøng.
Caâu chuyeän treân laø moät chuyeän tieàn thaân cuûa ñöùc
Phaät Thích-ca Maâu-ni. Sau khi keå cho ñaïi chuùng nghe
xong chuyeän naøy, Phaät daïy ngaøi A-nan raèng: “Vua xöù
Ba-la-naïi thuôû aáy, nay laø vua Tònh Phaïn cha ta. Hoaøng
haäu thuôû aáy nay laø meï ta, baø Ma-da phu nhaân. Hoaøng
töû AÙc Höõu nay chính laø Ñeà-baø-ñaït-ña (Devadatta). Coøn
thaùi töû Thieän Höõu nay chính laø ta ñaây.”
35

HAI VUA HIEÀN ÑÖÙC
Thuôû aáy, ñöùc Phaät ñang ôû trong vöôøn Kyø Thoï Caáp
Coâ Ñoäc, gaàn thaønh Xaù-veä (Śrāvāsti).
Moät hoâm, vua nöôùc Caâu-taùt-la (Kosala) vöøa pheâ duyeät
xong moät vuï aùn khoù xöû, ngaøi ngöï duøng côm saùng. AÊn
xong, röûa tay vaãn coøn öôùt, ngaøi ngoài leân long xa, ñi
ñeán nôi Phaät ngöï, cuùi ñaàu laøm leã döôùi chaân Phaät, roài
ngoài moät beân Phaät. Ñöùc Theá Toân lieàn hoûi raèng: “Hoâm
nay, vì sao beä haï coù theå raûnh roãi maø ñeán ñaây luùc ban
ngaøy?”
Vua thöa raèng: “Baïch Theá Toân, hoâm nay con vöøa
pheâ xong moät vuï aùn khoù xöû, ñaõ phaûi maát raát nhieàu thì
giôø. Vì theá, aên côm xong, röûa tay vaãn coøn öôùt, con ñeán
ñaây thaêm vieáng Theá Toân.”
Phaät phaùn: “Laønh thay! Ñaïi vöông neân theo ñaïo ñöùc
maø pheâ xöû caùc vuï aùn. AÁy laø con ñöôøng toát ñeïp daãn leân
thieân giôùi vaäy. Song ta khoâng laáy laøm laï maø thaáy ñaïi
vöông phaùn xöû theo ñaïo lyù, laø vì coù ta ñaây, coù theå giuùp
cho ñaïi vöông nhöõng yù kieán ñuùng ñaén, ñuùng theo ñaïo
lyù. Ñieàu ta laáy laøm laï laø coù nhöõng vò vua xöa kia, duø
khoâng gaëp Phaät ra ñôøi, khoâng ñöôïc nghe lôøi Phaät daïy,
chæ nghe theo yù kieán cuûa caùc vò hieàn trieát thoâi maø cuõng
coù theå phaùn xöû caùc vuï aùn theo ñaïo ñöùc, trò nöôùc theo
ñaïo lyù, vaø khi cheát cuõng ñöôïc sinh veà thieân giôùi.”
36
HAI VUA HIEÀN ÑÖÙC
Nghe Phaät noùi vaäy, vua Caâu-taùt-la lieàn thöa hoûi
veà söï tích caùc vò vua hieàn ñöùc ngaøy xöa. Nhaân ñoù, ñöùc
Phaät môùi thuaät laïi söï hieàn ñöùc cuûa hai vò vua nhö sau
ñaây:
Thuôû xöa, vaøo thôøi vua Phaïm-ma-ña-ta (Brahmadatta)
trò vì ôû Ba-la-naïi (Beùnareøs), coù vò Boà Taùt giaùng sanh
vaøo loøng cuûa chaùnh haäu. Ngaøi ñöôïc ban pheùp laønh khi
coøn ôû trong thai vaø ngaøi ra khoûi loøng meï moät caùch yeân
oån. Ñeán khi ñaët teân cho ngaøi, ngöôøi ta goïi laø Phaïm-ma-
ña-ta Caâu-ma-la (Brahmadatta Kumāra). Ngaøi lôùn leân daàn
daàn. Khi ñöôïc möôøi saùu tuoåi, ngaøi ñi ñeán thaønh Ñaéc-
soa-chi-la (Takasacilā) vaø hoïc qua heát caùc moân hoïc.
Khi vua cha baêng haø, ngaøi leân ngoâi vaø trò vì theo
ñaïo ñöùc. Ngaøi pheâ xöû, phaùn xeùt caùc vuï aùn moät caùch
caàn maãn. Vì ngaøi trò vì theo ñaïo lyù, caùc cuoäc xeùt xöû ñeàu
thuaän theo ñaïo lyù, neân khoâng coù nhöõng vuï caùo gian. Vaø
nhöõng vuï kieän tuïng ngaøy caøng thöa thôùt laém. Nôi trieàu
vua chaúng coøn nghe tieáng la loái cuûa nhöõng keû tranh
tuïng. Caùc quan toøa ngoài caû ngaøy nôi coâng ñöôøng maø
chaúng thaáy ai ñeán thöa baåm gì, neân daàn daàn cuõng thoâi
khoâng ñeán coâng ñöôøng nöõa. Phoøng xöû aùn trong toaø aùn
boû troáng khoâng duøng ñeán.
Khi aáy, nhaø vua töï nghó raèng: “Nhôø ta trò nöôùc theo
ñaïo lyù neân khoâng coøn ai ñeán tranh tuïng, khoâng coøn
nghe lôøi thöa kieän cuûa ai, toaø aùn ñöôïc boû troáng. Baây
giôø ta neân töï tìm laáy nhöõng taùnh xaáu cuûa ta. Neáu thaáy
37
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
ñöôïc ta coù tính xaáu naøo, ta seõ töï xöû laáy ñeå caûi hoái vaø
giöõ loøng theo ñöùc haïnh.
Nghó nhö vaäy roài, ngaøi beøn hoûi nhöõng keû chung
quanh: “Coù ai bieát ñöôïc nhöõng taùnh xaáu cuûa ta chaêng?”
Tröôùc heát, ngaøi hoûi nhöõng keû trong cung, nhöng khoâng
ai noùi ra ñöôïc taùnh xaáu naøo cuûa ngaøi. Ai cuõng thoát ra
nhöõng lôøi ca ngôïi coâng ñöùc ngaøi. Nhaø vua töï nghó raèng:
“Vì hoï sôï ta, neân duø ta coù taùnh xaáu hoï cuõng chæ nhaän laø
taùnh toát maø thoâi.” Ngaøi beøn hoûi nhöõng ngöôøi ôû ngoaøi
cung, nhöng cuõng khoâng thaáy ai noùi ñöôïc. Ñoaïn ngaøi
hoûi nhöõng ngöôøi trong thaønh phoá, roài ñeán nhöõng ngöôøi
ôû caùc chaâu quaän vaø nhöõng ngöôøi ôû trong laøng ngoaøi
boán cöûa thaønh. Song cuõng khoâng nghe ai keå ra ñöôïc
taùnh xaáu naøo cuûa ngaøi, chæ nghe noùi toaøn coâng haïnh
cuûa ngaøi maø thoâi.
Khi aáy, vua nghó raèng: “Nhö vaäy, ta neân ñi hoûi ôû
taän nhöõng nôi queâ muøa, xa thaønh thò.” Ngaøi beøn taïm
giao moïi vieäc cho caùc quan, ngoài leân moät coã xe vaø chæ
ñem theo moät ngöôøi ñaùnh xe thoâi. Ngaøi thay ñoåi y phuïc
thöôøng daân, ñeå cho khoâng ai nhaän bieát, roài ra khoûi
thaønh.
Ngaøi ñi hoûi khaép nhöõng keû ôû nhaø queâ, ñi daàn cho
ñeán caùc vuøng xa taän bieân giôùi, song ôû ñaâu cuõng khoâng
nghe ngöôøi ta noùi ñeán choã xaáu cuûa ngaøi, hoï chæ noùi
toaøn nhöõng vieäc toát, nhöõng coâng ñöùc cuûa ngaøi. Theá roài,
töø bieân giôùi ngaøi môùi theo con ñöôøng lôùn maø trôû veà
kinh ñoâ.
38
HAI VUA HIEÀN ÑÖÙC
Luùc baây giôø, ôû nöôùc Caâu-taùt-la (Kosala), coù vua Ma-
lî-ca (Malica) cuõng trò vì theo ñaïo lyù. OÂng vua naøy cuõng
coá tìm ra nhöõng taùnh xaáu cuûa mình. Nhöng töø trong
thaønh, ngoaøi quaän cho ñeán taän vuøng queâ, khoâng moät
ai chæ ra ñöôïc taùnh xaáu naøo cuûa ngaøi, ai cuõng keå ra
nhöõng coâng ñöùc cuûa ngaøi. Ngaøi ñi daàn ñeán moät choã kia
thì tình côø xe cuûa hai vua ngöôïc chieàu gaëp nhau ôû moät
quaõng ñöôøng heïp beân döôùi thung luõng. Ñöôøng heïp ñeán
noãi khoâng ñuû choã ñeå hai xe cuøng qua. Ngöôøi ñaùnh xe
cuûa vua Ma-lî-ca baûo ngöôøi ñaùnh xe cuûa vua ôû Ba-la-
naïi raèng: “Anh haõy ñöa xe ra beân leà ñöôøng ñeå xe ta ñi
qua.”
Ngöôøi kia ñaùp laïi: “Anh phaûi traùnh xe ra beân leà
ñöôøng môùi phaûi, vì trong xe naøy cuûa toâi coù ñöùc vua
thaønh Ba-la-naïi, ngaøi Phaïm-ma-ña-ta.”
Ngöôøi ñaùnh xe cuûa vua Ma-lî-ca noùi: “Nhöng trong
xe cuûa toâi laø ñöùc vua ôû nöôùc Caâu-taùt-la, ngaøi Ma-lî-ca.
Vì theá, anh neân lui xe vaø nhöôøng ñöôøng cho ta.”
Ngöôøi ñaùnh xe cuûa vua Ba-la-naïi suy nghó raèng:
“ÔÛ beân xe kia cuõng laø moät oâng vua. Ta bieát phaûi laøm
sao ñaây? Hay ta hoûi tuoåi cuûa ngaøi, ai nhoû tuoåi hôn thì
nhöôøng ngöôøi lôùn.” Nghó vaäy roài, lieàn hoûi ngöôøi ñaùnh
xe cuûa vua nöôùc Caâu-taùt-la. Nhöng hoùa ra hai oâng vua
laïi cuøng moät tuoåi nhö nhau. Hai beân laïi so qua veà söï
roäng raõi cuûa ñaát nöôùc, soá binh só, söï giaøu coù, danh
tieáng, chuûng toäc vaø gia quyeán. Nhöng caû hai vua ñeàu
39
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
trò vì moät nöôùc roäng ba traêm do-tuaàn, vôùi soá binh só, söï
giaøu coù, danh tieáng, chuûng toäc vaø gia quyeán ñeàu gioáng
nhö nhau.
Ngöôøi ñaùnh xe cuûa vua Ba-la-naïi laïi suy nghó raèng:
“Baây giôø, neáu oâng vua beân kia coù ñöùc haïnh hôn thì
ta seõ nhöôøng choã ngay.” Lieàn hoûi veà ñöùc haïnh. Ngöôøi
ñaùnh xe kia ñaùp: “Vua cuûa toâi ñöùc haïnh nhö theá naøy.
Ngöôøi laáy nhöõng taät xaáu maø cho laø taùnh toát.” Roài ngaâm
leân maáy caâu thô naøy:
Vôùi ngöôøi maïnh meõ, huøng cöôøng.
Vua toâi caøng maïnh chaúng nhöôøng söùc ai;
Vôùi ngöôøi nho nhaõ, vaên taøi,
Vua toâi cuõng bieát xöû baøi aùi eâm.
Gaëp ngöôøi oân haäu, thanh lieâm,
Thì ngöôøi toû daï moät nieàm troïng taêng;
Gaëp ngöôøi hung aùc laêng nhaêng,
Thì ngöôøi tröøng trò thaúng baêng môùi vöøa.
Vua toâi nhö theá hieåu chöa?
Vaäy anh haõy traùnh xe thöa choã naøy.
Ngöôøi ñaùnh xe cuûa vua nöôùc Ba-la-naïi noùi: “AÁy laø
nhöõng ñöùc haïnh cuûa vua anh ñoù sao?” Ngöôøi kia ñaùp:
“Phaûi. Coøn nhöõng taùnh toát cuûa vua anh nhö theá naøo?”
Ngöôøi ñaùnh xe cuûa vua nöôùc Ba-la-naïi noùi: “Anh
haõy nghe ñaây.” Roài oâng ñoïc baøi keä döôùi ñaây:
Laáy lôøi eâm aùi, ngoït buøi,
Phuïc thaâu keû giaän, khuyeân môøi keû saân.
40
THÍ THAÂN CHO COÏP
Laáy loøng töø thieän thi aân,
Thì ngöôøi hung aùc ñoåi daàn taùnh xöa.
Loøng nhaân boá ñöùc thích öa,
Dieät loøng boûn seûn, giuùp thöøa chuùng sanh.
Noùi lôøi chaân thaät, hieàn laønh,
Nhöõng ñieàu xaûo ngöõ chaúng ñaønh thoát ra.
Vua toâi haønh thieän theá laø,
Nhö anh chòu phuïc, lui ra traùnh ñöôøng.
Nghe xong baøi keä, vua Ma-lî-ca vaø ngöôøi ñaùnh xe,
caû hai cuøng xuoáng xe, môû ngöïa, keùo xe lui ra nhöôøng
ñöôøng cho vua Ba-la-naïi. Vua Ba-la-naïi nhaân dòp aáy
maø truyeàn daïy ñaïo nghóa cho vua Ma-lî-ca. Roài ngaøi
trôû veà Ba-la-naïi, lo laøm caùc vieäc töø thieän, boá thí vaø
cuùng döôøng. Sau khi baêng haø, ngaøi ñöôïc sinh leân coõi
trôøi vaø ñöôïc höôûng ngoâi vò ñích ñaùng.
Vua Ma-lî-ca ñöôïc lôøi truyeàn daïy aáy, cuõng trôû veà
kinh ñoâ, lo laøm caùc vieäc töø thieän, boá thí vaø cuùng döôøng.
Sau khi baêng haø, ngaøi cuõng ñöôïc sinh leân coõi trôøi vaø
höôûng ngoâi vò xöùng ñaùng.
Ñöùc Phaät keå xong caâu chuyeän aáy roài baûo vua nöôùc
Caâu-taùt-la raèng: “Ngöôøi ñaùnh xe cuûa vua Ma-lî-ca, nay
laø toân giaû Muïc-kieàn-lieân (Maudgalyāyana), nhaø vua thuôû
aáy nay laø A-nan (Ānanda). Ngöôøi ñaùnh xe cuûa vua Ba-
la-naïi nay laø Xaù-lî-phaát (Śāriputra), coøn vua Ba-la-naïi
thuôû aáy nay chính laø ta ñaây.”
41

THÍ THAÂN CHO COÏP
Thuôû aáy, ñöùc Theá Toân coøn laø moät vò Boà Taùt. Ngaøi
thöôøng nhaân töø boá thí, noùi ra lôøi laønh vaø raát soát saéng
giuùp ñôøi. Nhôø coù trí hueä ñaày ñuû, ngaøi coù theå traùnh ñöôïc
söï laàm laïc trong nhöõng côn xuùc ñoäng vì quaù thöông xoùt
chuùng sanh. Nhôø vaäy, ngaøi thöôøng giuùp cho heát thaûy
chuùng sanh ñeàu ñöôïc an vui, haïnh phuùc.
Thuôû aáy, coù moät gia ñình Baø-la-moân danh giaù vaø
thoâng thaùi, thöôøng laøm troøn phaän söï cuûa mình vaø aên ôû
chaân thaät. Ñöùc Boà Taùt giaùng sanh vaøo gia ñình aáy.
Töø khi ra ñôøi, ngaøi ñöôïc moät nhaø sö ban pheùp laønh.
Lôùn leân, nhôø trí thoâng minh saün coù, nhôø söï caàn maãn
vaø tìm toøi hoïc hoûi, neân ngaøi thoâng thaïo heát thaûy caùc
moân vaên chöông, trieát hoïc, toân giaùo vaø myõ thuaät.
Ngaøi gaëp ñöôïc nhieàu söï may maén vaø saün coù raát
nhieàu ñöùc tính coù theå giuùp cho ngaøi thaønh coâng vöôït
böïc treân con ñöôøng danh lôïi cuûa ñôøi soáng theá tuïc. Song
ñaõ töøng haønh ñaïo neân taâm trí ngaøi trôû neân trong saïch,
höôùng ñeán vieäc xuaát gia caàu ñaïo chöù khoâng maøng gì
nhöõng söï phuù quyù vinh hoa.
Ngaøi töø boû gia ñình leân röøng aån cö, döùt boû taát caû
söï quyeán luyeán theá tuïc, vaø giöõ taâm thanh tònh nhôø noi
42
THÍ THAÂN CHO COÏP
theo ñaïo lyù trong saïch. Roài ngaøi trôû veà giaùo hoaù cho
heát thaûy moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc thoaùt khoûi caùc nghieäp aùc
vaø ñöôïc taâm yeân oån.
Taám loøng thanh tònh vaø ñöùc töø bi cuûa ngaøi toûa roäng,
khieán cho heát thaûy con ngöôøi vaø muoân thuù ñeàu muoán
ñeán gaàn ngaøi. Vaø quanh ngaøi khoâng coøn coù söï gieát
haïi, xaâm phaïm laãn nhau. Ngay caû caùc loaøi thuù ñoäc aùc
vaø hung döõ nhö raén reát, hoå baùo cuõng trôû neân hieàn töø,
thuaàn haäu.
Cuoäc ñôøi trong saïch cuûa ngaøi, söï daäp taét caùc aùi
luyeán, duïc voïng trong taâm, vaø söï an ñònh trong loøng
ngaøi vôùi ñöùc töø bi voâ löôïng thöông xoùt taát caû chuùng
sanh laøm cho taát caû chuùng sanh ñeàu caûm nhaän ñöôïc vaø
thöông quyù ngaøi.
Ngaøi döùt boû söï ham muoán, soáng chaân thaät khoâng
doái gaït, khoâng chaïy theo danh lôïi vaø nhöõng cuoäc vui
theá tuïc taàm thöôøng. Do ñoù maø chö thieân ôû caùc coõi trôøi
cuõng tìm ñeán ngaøi ñeå toû loøng toân kính vaø ñaët nieàm tin
nôi söï giaùo hoùa cuûa ngaøi.
Khi ngaøi aån cö treân nuùi, nhieàu ngöôøi kính moä ñöùc
ñoä cuûa ngaøi ñaõ lìa boû gia ñình, cha meï, thaân quyeán,
xuaát gia laøm ñeä töû cuûa ngaøi.
Ngaøi giaùo hoaù cho ñeä töû bieát soáng theo ñieàu laønh,
bieát phoøng hoä caùc giaùc quan khoâng chaïy theo duïc laïc,
giöõ taâm yù thanh tònh trong cuoäc soáng aån cö, nuoâi döôõng
loøng töø bi vaø nhieàu ñöùc haïnh khaùc.
43
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Soá ñeä töû ñöôïc ngaøi giaùo hoaù raát ñoâng, nhöõng ngöôøi
ñöôïc ngaøi ñoä thoaùt raát nhieàu. Vaøo thôøi cuûa ngaøi, cöûa
ñòa nguïc döôøng nhö ñaõ ñoùng chaët, neûo giaûi thoaùt roäng
theânh thang.
Moät hoâm, ngaøi ñi vaøo moät choán nuùi saâu ñeå ngoài
thieàn, coù vò ñeä töû laø A-si-ta (Ajita) theo haàu. (Vò naøy laø
tieàn thaân cuûa ñöùc Di Laëc.) Ngaøi nhìn thaáy trong ñoäng
ñaù coù moät con coïp meï vöøa môùi sanh con, söï ñau ñôùn
laøm cho noù meät nhoïc ueå oaûi laém.
Coïp meï troâng raát gaày oám, maét saâu, da buïng xeáp
töøng lôùp. Noù nhìn maáy con coïp con vöøa sanh ra nhö
nhöõng mieáng moài. Trong khi ñoù, nhöõng con coïp con toû
veû tin caäy nôi meï, chöïc ñeán gaàn tìm vuù ñeå buù. Song coïp
meï boãng gaàm leân raát to, choàm ñeán muoán voà laáy nhöõng
con coïp con nhö voà moài.
Ñöùc Boà Taùt nhìn thaáy tình caûnh coïp meï muoán aên
con, loøng ngaøi xuùc ñoäng voâ cuøng, taâm töø bi rung chuyeån
vì naïn khoå cuûa chuùng sanh.
Cho hay, ñoái vôùi nhöõng baäc ñaïi töø maãn, duø baûn
thaân mình chòu naïn khoå ñeán ñaâu cuõng khoâng heà nao
nuùng, maø thaáy ngöôøi khaùc phaûi chòu ñöïng duø laø moät
noãi khoå nhoû cuõng ñau loøng xoùt daï!
Luùc aáy, ñöùc Boà Taùt ñoäng loøng töø bi thoát leân raèng:
“Xem kìa, ñoù cuõng laø noãi khoå trong cuoäc soáng ôû ñôøi!
Haõy nhìn coïp meï vôùi baày con kia, chæ vì quaù ñoùi maø
44
THÍ THAÂN CHO COÏP
queân ñi tình maãu töû, saép aên thòt con ñeå ñöôïc no loøng.
Than oâi! Loøng vò kyû cuûa chuùng sanh thaät laø ñaùng sôï,
vì muoán giöõ laáy thaân mình maø phaïm vaøo nhöõng toäi aùc
gheâ gôùm, cho ñeán nhö coïp meï kia coøn muoán aên thòt
con mình!”
Roài ngaøi quay sang baûo ngöôøi ñeä töû: “Con haõy ñi tìm
moùn gì ñoù cho coïp meï aên ñôõ ñoùi ñeå cöùu baày con noù. Coøn
ta ôû ñaây, ta seõ coá laøm cho noù queân caùi yù ñònh quaù ñoäc
aùc aáy.” Vò ñeä töû vaâng lôøi, nhanh chaân chaïy ñi ngay.
Thaät ra, ñöùc Boà Taùt ñaõ duøng caùi phöông tieän aáy ñeå
kheùo leùo ñöa ngöôøi ñeä töû traùnh ñi nôi khaùc, vì trong
thaâm taâm ngaøi ñaõ naûy sinh moät yù ñònh khaùc roài. Ngaøi
nghó raèng: “Ta saün coù ñaây moät xaùc thaân baèng xöông
thòt ñeå coù theå tuøy yù söû duïng, sao phaûi ñi tìm thöùc aên
cho coïp ôû nôi khaùc cho xa? Hôn nöõa, duø tìm nhöng
chöa chaéc ñaõ coù, maø nhö theá thì hoùa ra ta cuõng khoâng
soáng ñöôïc troïn veïn theo ñaïo töø bi. Nghó cho cuøng,
caùi xaùc thaân baèng xöông thòt naøy cuõng ñaâu coù hoaøn
toaøn thuoäc veà ta? Noù voán giaû hôïp, nay coøn mai maát ta
khoâng laøm chuû ñöôïc, noù ngaøy caøng suy yeáu, khi tan raõ
roài thì nhô nhôùp, thoái tha. Nay coù dòp duøng noù maø cöùu
giuùp chuùng sanh, baäc hieàn nhaân caøng thoûa yù bieát bao!
Ngöôøi ta ôû ñôøi, vì chaïy theo cuoäc soáng sung söôùng ích
kyû, neân thaáy ngöôøi khaùc ñau khoå maø ñaønh laøm ngô,
hoaëc laø muoán cöùu giuùp maø khoâng ñuû phöông tieän, taøi
45
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
löïc. Coøn nhö ta ñaây, nhìn thaáy chuùng sanh ñau khoå ta
ñaâu coù vui söôùng gì! Ta laïi saün coù phöông tieän maø cöùu
giuùp, nôõ naøo laïi laøm ngô sao?”
Roài ngaøi laïi nghó: “Neáu ta coù theå cöùu giuùp chuùng
sanh, song laïi laøm ngô tröôùc caûnh khoå, nhö vaäy coù
khaùc naøo laø phaïm toäi. Thaáy söï naïn khoå cuûa chuùng
sanh, trong loøng ta noùng naûy boàn choàn nhö ñaùm röøng
trong côn hoûa hoaïn. Nay ta neân töï mình döùt boû söï soáng
cuûa caùi xaùc thaân heøn haï nhô nhôùp naøy, möôïn duøng
noù maø laøm moùn aên boá thí cho coïp meï ñeå noù khoûi gieát
baày con. Vieäc laøm naøy coù theå neâu göông cho nhöõng ai
coù loøng thöông ngöôøi xoùt vaät, khuyeán khích nhöõng ai
chöa coù ñuû quyeát taâm cöùu vaät giuùp ngöôøi, laøm vui cho
nhöõng keû öa thích söï boá thí, vaø laøm thích yù nhöõng
ngöôøi coù loøng löông thieän…”
Suy nghó nhö vaäy xong, ngaøi töï ñeán gaàn hang coïp,
gieo mình xuoáng ñaát. Nghe tieáng ñoäng cuûa thaân ngaøi
ngaõ xuoáng, coïp meï veånh tai nhìn ra. AÁy laø luùc noù vöøa
ñònh voà laáy coïp con, song ñaõ kòp döøng laïi vaø nhìn ra.
Noù thaáy moät thaân ngöôøi vöøa ngaõ xuoáng tröôùc hang,
lieàn möøng rôõ nhaûy ra vaø voà laáy, xeù ra aên moät caùch
ngon laønh.
Luùc aáy, vò ñeä töû ñi tìm thöùc aên khoâng coù, ñaønh
quay trôû laïi. Ñeán nôi, khoâng nhìn thaáy thaày, oâng töï
hoûi raèng: “Thaày ta ñaõ ñi ñaâu roài?” Roài oâng nhìn quanh
46
THÍ THAÂN CHO COÏP
vaø thaáy con coïp ñang aên xaùc cuûa thaày ngay tröôùc cöûa
hang. OÂng chôït hieåu ra moïi vieäc, laáy laøm ngaïc nhieân
vaø caûm phuïc heát söùc neân queân caû söï ñau buoàn vì vöøa
maát ñi moät baäc thaày vó ñaïi. OÂng kính phuïc cöû chæ töø bi
voâ löôïng cuûa thaày, töï nhuû vôùi mình raèng:
“OÂi! Ñoái vôùi loaøi vaät chòu ñau khoå maø ngaøi coøn toû
loøng töø bi döôøng aáy. OÂi! Ngaøi coù löu taâm ñeán söï soáng
vaø nieàm vui cuûa rieâng mình ñaâu! Ñöùc töø bi cuûa ngaøi
ñaõ ñaït ñeán choã cuøng toät roài vaäy! Ñoái vôùi söï vieäc cao
thöôïng theá naøy thì nhöõng cuoäc danh lôïi baát nghóa cuûa
theá gian chæ laø buïi baëm nhoû nhaët maø thoâi.
“OÂi! Loøng töø bi cuûa ngaøi coù söùc maïnh phi thöôøng
vöôït qua heát thaûy moïi söï sôï haõi. OÂi! Taâm boá thí cuûa
ngaøi thaät laø khoâng bôø beán, ngay ñeán thaân maïng cuûa
mình cuõng khoâng heà tham tieác. Caùi thaân maïng cuûa
ngaøi voán tích chöùa nhieàu coâng ñöùc maø ngaøi coøn huyû ñi
ñeå boá thí, huoáng gì laø thaân xaùc cuûa nhöõng keû thaáp heøn
nhö chuùng con thaät coù ñaùng gì ñeå tham tieác. OÂi! Baäc
ñaïi töø ñaïi bi ñaùng toân kính thay!”
Roài vò ñeä töû trôû veà ñem tin aáy truyeàn ra vôùi caùc vò
ñeä töû khaùc. Heát thaûy moïi ngöôøi khi hay bieát söï vieäc
ñeàu toû loøng kính phuïc vaø heát söùc caûm ñoäng. Hoï keùo
nhau ñeán choã hang coïp, mang höông hoa ñeán cuùng
döôøng leã baùi treân khoaûng ñaát chæ coøn trô laïi maáy khuùc
xöông cuûa ñöùc Boà Taùt.
47
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Caâu chuyeän treân chæ laø moät trong raát nhieàu caâu
chuyeän töông töï nhö vaäy. Trong voâ soá nhöõng tieàn thaân
maø ngaøi ñaõ traûi qua tröôùc ñaây, ñöùc Phaät vì loøng töø bi
thöông xoùt ñaõ töøng cöùu giuùp vaø mang laïi söï an vui,
haïnh phuùc cho voâ soá chuùng sanh. Ngaøi khoâng heà nghó
ñeán töï thaân, ñaõ töøng nhieàu laàn ñem thaân maïng mình
boá thí cho nhöõng chuùng sanh ñoùi khoå.
NAI CÖÙU NGÖÔØI
Ñoái vôùi nhöõng baäc ñaïi töø bi, söï ñau khoå cuûa ngöôøi
khaùc cuõng chính laø ñau khoå cuûa mình. Duø khoâng töï
mình gaùnh chòu, nhöng nhìn thaáy ngöôøi khaùc ñau khoå
cuõng sinh taâm thöông xoùt vaø caûm thaáy nhö chính mình
ñang ñau khoå.
Vaøo thôøi ñöùc Phaät Thích-ca coøn tu ñaïo Boà Taùt, coù
moät caâu chuyeän nhö theá naøy:
Trong moät caùnh röøng saâu kia, coù caû traêm ngaøn thöù
caây vaø daây leo moïc daøy khít vôùi nhau, chaèng chòt qua
laïi. Trong ñoù coù caû traêm ngaøn loaøi thuù vaät, nhö: nai,
meånh, mang, heo, boø, voi, traên, beo, coïp, choù soùi, sö
töû, gaáu... Caùc loaøi thuù qua laïi soáng chung töï do trong
röøng, khoâng heà coù boùng daùng con ngöôøi. Thaät laø moät
48
NAI CÖÙU NGÖÔØI
caûnh thong dong, töï taïi, sung söôùng voâ ngaàn ñoái vôùi
muoâng thuù.
Thuôû aáy, coù moät con nai chuùa tuyeät ñeïp, loâng mòn
nhö tô vaø saùng nhö vaøng roøng, treân thaân mình nai laø
nhöõng ñöôøng soïc coù nhieàu haït chaâu ñuû maøu choùi saùng.
Ñoâi maét hieàn haäu vaø trong treûo cuûa nai saùng laáp laùnh
nhö hai haït kim cöông. Söøng vaø moùng cuûa nai cuõng laø
nhöõng moùn chaâu baùu lay ñoäng. Nai chuùa chính laø hieän
thaân cuûa Boà Taùt ñeå giaùo hoùa cöùu ñoä chuùng sanh ñang
mang thaân caàm thuù.
Nai chuùa töï bieát thaân theå cuûa mình deã gôïi loøng
tham cuûa loaøi ngöôøi, vaø caùi goïi laø tình thöông cuûa loaøi
ngöôøi thì mong manh laém. Bôûi vaäy nai xa laùnh vaøo
taän röøng saâu, thích ôû nôi aáy chöù khoâng ñeå cho ai troâng
thaáy. Nai chuùa lanh lôïi vaø khoân ngoan laém. Nhieàu
ngöôøi thôï saên ñaõ töøng tìm ñuû caùch nhö giaêng löôùi, ñaët
baãy, ñaøo hoá... song nai luoân bieát ñöôïc vaø traùnh neù moät
caùch taøi tình.
Coù moät ñoaøn thuù ñi theo nai chuùa, nghe theo lôøi chæ
daïy cuûa nai nhö moät oâng thaày vaø oai quyeàn cuûa nai
chuùa ñoái vôùi baày thuù nhö moät oâng cha.
Moät hoâm, nai chuùa ñang ôû trong röøng saâu. Gaàn ñoù
coù moät con suoái lôùn, nöôùc chaûy raát xieát vì vöøa qua
nhöõng traän möa lôùn. Baát chôït nai nghe coù tieáng keâu
cöùu raát thaûm thieát cuûa moät ngöôøi bò doøng nöôùc cuoán:
“Cöùu toâi vôùi! Cöùu toâi vôùi! Coù ai khoâng, cöùu toâi vôùi!”
49
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Tieáng keâu cöùu laøm cho taám loøng Boà Taùt nai chuùa
phaûi xuùc ñoäng. Ngaøi thoát ra tieáng ngöôøi vaø lôùn tieáng
traán an ngöôøi bò naïn raèng: “Ñöøng sôï! Ñöøng sôï!” Roài
ngaøi nhanh choùng nhaûy ra khoûi röøng saâu, tìm ñeán beân
bôø suoái. Ngaøi nhìn thaáy moät ngöôøi ñang chôi vôi giöõa
gioøng.
Taâm töø bi chuyeån ñoäng, ngaøi khoâng nghó gì ñeán
thaân maïng mình coù theå gaëp hieåm nguy, chæ moät loøng
nghó ñeán vieäc cöùu vôùt ngöôøi kia. Ngaøi loäi nhanh xuoáng
doøng nöôùc xieát, nhanh choùng bôi ra ñeán giöõa doøng, ñeán
beân ngöôøi bò naïn vaø goïi lôùn: “OÂng haõy bình tónh, cöù
nöông döïa vaøo thaân toâi, toâi seõ dìu oâng vaøo bôø.” Nhöng
naïn nhaân luùc aáy ñang run raåy, maát caû bình tónh tónh,
khoâng laøm theo lôøi ngaøi maø vöøa baùm ñöôïc ñeán gaàn ñaõ
leo haún leân löng ngaøi. Nöôùc chaûy raát xieát, coõng thaân
ngöôøi raát naëng, nhöng ngaøi coù taâm töø bi vôùi söï duõng
maõnh cuûa moät taâm hoàn cao thöôïng heát loøng cöùu ngöôøi,
neân coá söùc loäi ñöôïc vaøo bôø.
Khi ñöa ñöôïc naïn nhaân vaøo bôø, ngaøi möøng laém,
queân heát caû noãi meät moûi vaø ñau ñôùn. Roài ngaøi ñem hôi
aám cuûa thaân mình maø aáp uû cho naïn nhaân qua côn reùt
laïnh. Khi ngöôøi aáy ñaõ tænh taùo vaø hoài phuïc, ngaøi môùi
chæ ñöôøng caën keõ cho anh ta ra khoûi röøng.
Duø laø thaân quyeán, anh em hay baèng höõu cuõng chöa
haún ñaõ coù ñöôïc cöû chæ xaû thaân cöùu ngöôøi nhö vaäy.
50
NAI CÖÙU NGÖÔØI
Haønh vi cöùu giuùp cuûa ngaøi laøm cho ngöôøi kia heát söùc
caûm ñoäng. Khi ñaõ tænh hoàn sau côn khieáp sôï, ngöôøi kia
môùi nhaän ra thaân theå cuûa ngaøi röïc rôõ vaø saùng ñeïp voâ
song, Anh ta söûng soát ngaém nhìn vaø kính neå laém, lieàn
quyø xuoáng laïy vaø thöa raèng: “Hoâm nay ngaøi xaû thaân
cöùu toâi soáng soùt. Vieäc laøm naøy, cho duø laø vôùi nhöõng
ngöôøi thöông yeâu nhau töø thuôû nhoû, vôùi nhöõng ngöôøi
baïn thaân hay baø con thaân thuoäc, cuõng khoâng deã gì laøm
ñöôïc. Giôø ñaây, maïng soáng naøy laø cuûa ngaøi. Neáu ngaøi
coù vieäc caàn ñeán noù, toâi xin vui loøng daâng hieán noù cho
ngaøi. Neáu nhö ngaøi coù baát cöù ñieàu gì caàn ñeán xin cho
bieát, toâi nguyeän ñem thaân maïng naøy maø phuïng söï cho
ngaøi.”
Nai chuùa khen raèng: “Ñoái vôùi moät ngöôøi bieát giöõ
theo ñaïo lyù, söï bieát ôn laø vieäc bình thöôøng, khoâng ai
laáy laøm laï. Song ñoái vôùi coõi traàn theá vôùi nhöõng söï baïi
hoaïi thöôøng xaûy ra, thì söï bieát ôn ñaõ trôû neân moät ñöùc
tính hieám coù. Nay toâi daën oâng ñieàu naøy, neáu nhö oâng
nhôù ôn toâi, xin oâng ñöøng keå chuyeän naøy ra cho baát cöù
ai bieát. Vì thaân hình toát ñeïp nhö thaân hình toâi ñaây voán
laø mieáng moài ngon cho loaøi ngöôøi theøm muoán, maø caùi
loøng thöông xoùt cuûa con ngöôøi laïi yeáu ôùt laém, moät khi
loøng tham ñaõ daáy leân thì hoï deã daøng queân heát söï lieâm
sæ. OÂng giöõ kín ñöôïc chuyeän naøy töùc laø giöõ gìn ñöôïc
maïng soáng cho toâi. Xin oâng haõy nhôù lôøi toâi daën.”
51
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Ngöôøi kia höùa seõ nhôù lôøi vaø khoâng noùi ra cho ai
bieát. Sau ñoù, anh ta quyø laïy, ñi nhieãu voøng quanh nai
chuùa moät caùch cung kính roài môùi töø bieät trôû veà nhaø.
Thuôû aáy, baø hoaøng haäu trong xöù aáy thöôøng naèm
moäng thaáy ñöôïc nhöõng ñieàu coù thaät. Duø cho giaác moäng
cuûa baø coù laï luøng ñeán ñaâu nhöng cuõng thöôøng öùng
nghieäm thaønh söï thaät. Roài moät hoâm, baø nguû meâ vaø
moäng thaáy moät con nai chuùa ngöï treân moät caùi ngai,
thaân hình ñeïp ñeõ voâ cuøng, toaøn thaân coù nhöõng haït
ngoïc lôùn nhoû ñuû maøu choùi saùng, laïi coù trieàu thaàn chaàu
theo, vaø nai chuùa noùi ñöôïc tieáng ngöôøi maø giaûng daïy
ñaïo phaùp. Baø laáy laøm xao xuyeán, ngaïc nhieân. Ngay luùc
aáy thì coù tieáng troáng trong thaønh laøm baø thöùc giaác. Baø
lieàn vaøo cung ñeán gaàn ñöùc vua, ñöôïc vua aân caàn ñoùn
tieáp vaø yeâu meán.
Baø ñem giaác moäng laï thuaät laïi vaø taâu vôùi vua raèng:
“Taâu beä haï, trong cung ñieän cuûa beä haï ñaõ coù ñuû caùc thöù
chaâu baùu, vaät quyù trong thieân haï, nhöng chöa töøng coù
vaät naøo quyù baùu baèng con nai chuùa aáy, thaân hình noù
coù ñaày chaâu ngoïc quyù giaù töï nhieân. Nay beä haï neân cho
ngöôøi coá söùc baét con nai chuùa aáy veà. Ñoù môùi thaät laø baùu
vaät coù moät khoâng hai trong thieân haï.”
Taát nhieân laø vua tin theo lôøi hoaøng haäu. Ngaøi nghe
theo lôøi taâu cuûa baø, moät laø ñeå ñeïp loøng baø, hai laø vì
loøng tham con nai quyù. Vua truyeàn leänh cho caùc tay thôï
52
NAI CÖÙU NGÖÔØI
saên trong khaép nöôùc, baûo phaûi tìm cho baèng ñöôïc con
nai aáy. Vaø moãi ngaøy, taïi kinh thaønh ngöôøi ta truyeàn
rao nhö theá naøy:
“Chuyeän coå tích coù ghi cheùp veà moät con nai maøu
vaøng roøng, khaép mình coù caû traêm haït chaâu chieáu saùng.
Coù nhieàu ngöôøi ñaõ troâng thaáy noù. Vaäy ai ñem mang
noäp hoaëc chæ ñöôøng cho vua baét noù thì ñöôïc phong
thöôûng moät thoân aáp phoàn thaïnh maø cai trò cuøng vôùi
möôøi ngöôøi myõ nöõ.”
Ngöôøi ñöôïc nai chuùa cöùu maïng ngaøy tröôùc nay ñang
soáng ôû kinh thaønh. Haèng ngaøy laéng tai nghe roõ lôøi
truyeàn rao aáy, ngöôøi nghó tôùi söï ngheøo khoù cuûa mình
thì buoàn raàu chaùn ngaùn, boãng naûy ra yù xaáu. Nhöng
ngöôøi cuõng nghó tôùi ôn cöùu maïng cuûa nai chuùa vaø lôøi
daën doø khi chia tay. Moät ñaøng laø loøng tham ñoái vôùi söï
vinh hoa phuù quyù, moät ñaøng laø söï bieát ôn ñoái vôùi keû
ñaõ cöùu maïng mình. Trong loøng anh ta ray röùt, daèn vaët
khoâng thoâi, nöûa muoán giöõ phaän ngheøo maø laøm ngöôøi
toát, nöûa laïi muoán boâi maët moät phen ñeå höôûng laáy söï
giaøu coù, vinh hoa.
Anh ta ngaøy naøo cuõng suy nghó: “Ta bieát laøm sao
baây giôø? Ta neân giöõ laáy ñaïo ñöùc, hay neân choäp laáy cô
hoäi naøy ñeå ñöôïc giaøu sang? Ta neân troïn nghóa vôùi ngöôøi
ôn hay neân cöùu laáy söï ngheøo khoù cuûa gia ñình? Ta neân
giöõ laøm ngöôøi löông thieän hay neân theo söï öùng xöû cuûa
53
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
keû theá tuïc taàm thöôøng? Ta neân choïn söï giaøu sang sung
söôùng hay choïn theo göông saùng cuûa nhöõng baäc hieàn
löông? Ta neân vì söï sung söôùng trong hieän taïi hay neân
nghó ñeán quaû baùo xaáu xa phaûi gaùnh chòu ñôøi sau?”
Roài söï tham lam daàn daàn chieám laáy taâm yù cuûa
ngöôøi, noù xuùi giuïc ngöôøi nghó raèng: “Hay laø ta cöù choïn
laáy söï giaøu sang. Ñöôïc giaøu coù roài, ta seõ nuoâi naáng cha
meï, baø con, thaân quyeán... Ta seõ boá thí vaø cuùng ñöôøng,
seõ lo laøm nhöõng vieäc phöôùc thieän ñeå coù coâng ñöùc cho
töông lai.”
Roài ngöôøi cho raèng yù töôûng aáy laø thích hôïp vôùi
mình. Ngöôøi boû qua vieäc nhôù töôûng ñeán ôn cöùu maïng
ngaøy tröôùc, beøn ñeán hoaøng cung xin ñöôïc vaøo gaëp ñöùc
vua. Ngöôøi taâu raèng: “Muoân taâu beä haï, toâi bieát con nai
quyù vaø choã ôû cuûa noù. Beä haï cöù cho ngöôøi ñi theo toâi. Toâi
seõ chæ ra choã ôû cuûa noù.”
Vua nghe lôøi aáy möøng laém, ñaùp raèng: “Khanh haõy
daãn ñöôøng cho ta. Ta seõ ñích thaân ñi baét noù.” Roài vua
maëc quaàn aùo ñi saên, coù caû moät ñoaøn quaân theo hoä toáng.
Ngaøi ngöï ra khoûi kinh thaønh vaø ñi theo ngöôøi kia maø
ñi ñeán caùnh röøng nôi nai chuùa soáng. Ngaøi cho quaân
lính vaây buûa khaép chung quanh caùnh röøng. Roài ngaøi
töï tay caàm cung teân, choïn nhöõng tay thieän xaï vaø duõng
só khoûe maïnh theo haàu, theo chaân ngöôøi chæ ñöôøng maø
tieán saâu vaøo röøng. Ñeán giöõa röøng, ngöôøi kia töø xa nhìn
54
NAI CÖÙU NGÖÔØI
thaáy nai chuùa ñang nghæ ngôi thong thaû treân baõi coû,
beøn chæ cho vua: “Taâu beä haï, con nai ôû kia kìa! Beä haï
haõy nhìn xem cho kyõ!” Ngay khi ngöôøi aáy ñöa tay ra
maø chæ con nai, thì baøn tay aáy boãng ñöùt ngang nôi coå
tay maø rôi ruïng xuoáng nhö bò moät löôõi göôm saéc cheùm
ngang qua. Ñoái vôùi haïng ngöôøi voâ ôn baïc nghóa, laáy
oaùn traû ôn nhö vaäy, thì quaû baùo ñaõ ñeán ngay trong
hieän taïi.
Khi aáy, vua nhìn thaáy ñöôïc nai chuùa. Trong ñaùm
röøng xanh, thaân theå cuûa nai hieän ra vôùi nhöõng haït
chaâu saùng röïc, nhö haøo quang saùng ñeïp toûa ra chung
quanh laøm cho ai nhìn thaáy cuõng bò loâi cuoán. Vua laáy
laøm thích thuù, muoán mau choùng baét ñöôïc nai chuùa neân
lieàn giöông cung leân vaø ñeán gaàn hôn ñeå baén…
Khi aáy, nai chuùa boãng nghe tieáng reo hoø daäy leân
khaép boán phöông taùm höôùng, lieàn giaät mình töï bieát
raèng: “Ta ñaõ bò bao vaây khaép heát moïi ngaõ roài!” Ngaøi
nhìn thaáy nhaø vua ñang tieán ñeán gaàn maø baén mình.
Khi aáy, ngaøi vaãn bình tónh, thoát ra tieáng ngöôøi moät
caùch roõ raøng vaø noùi vôùi vua raèng: “Ñaïi vöông, xin haõy
taïm döøng tay ñöøng baén. Toâi coù ñieàu muoán bieát, xin
ngaøi giaûi thích cho toâi. Töø xöa nay toâi aån cö choán naøy,
xa caùch haún vôùi ngöôøi ñôøi, laøm sao ngaøi coù theå bieát
ñöôïc choã toâi soáng maø tìm ñeán ñaây. Ai ñaõ chæ ñöôøng cho
ngaøi?”
55
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Vua nghe nai thoát ra tieáng ngöôøi thì laáy laøm kinh
ngaïc, voäi döøng tay haï caây cung xuoáng. Roài khi nghe roõ
caâu hoûi cuûa nai chuùa, oâng lieàn haát tay chæ vaøo teân baát
nghóa: “Chính laø ngöôøi ñoù ñaõ chæ ñöôøng cho ta.” Nai
chuùa nhìn bieát ngöôøi kia, lieàn noùi raèng: “Ngöôøi ôi, nay
ngöôøi laøm chuyeän baát nghóa naøy chính laø töï haïi laáy
mình, ngöôøi coù bieát khoâng?”
Vua nghe caâu aáy thì laáy laøm laï, lieàn hoûi nai raèng:
“Ngaøi quôû traùch ñoù laø veà chuyeän gì? Toâi nghe ngaøi noùi
ra ñöôïc tieáng ngöôøi, loøng toâi kinh ngaïc laém. Hôõi thuù
linh, ngaøi noùi ñoù laø nhaèm vaøo ai? Laø ngöôøi, laø thuù hay
laø chim?”
Nai chuùa ñaùp: “Tröôùc ñaây ngöôøi naøy saép cheát ñuoái,
nhôø toâi ra söùc cöùu soáng. Nay toâi vì anh ta maø bò haïi.
Nhöng vieäc aùc naøy cuûa anh ta voán laø töï haïi laáy mình,
chæ vì tham lam, ngu si neân khoâng bieát ñoù thoâi.”
Vua nghe noùi môùi hieåu ra söï tình, trong loøng khinh
bæ, ñöa maét nhìn ngöôøi kia moät caùch gaét gao, veû maët
chöùa ñaày söï haêm doïa. Vua xaúng gioïng phaùn hoûi: “Coù
phaûi tröôùc ñaây ngöôi ñöôïc nai cöùu soáng hay khoâng?”
Ngöôøi kia vöøa sôï, vöøa xaáu hoå, moà hoâi ñoå nhö taém,
maët taùi xanh, aáp uùng ñaùp raèng: “Daï... phaûi...”
Vua quaùt to: “Thaät ñaùng xaáu hoå quaù!”
Roài vua giöông cung ñònh baén cheát anh ta. Song
nai chuùa nhìn thaáy kòp, ñoäng loøng töø bi lieàn chaïy ñeán
56
NAI CÖÙU NGÖÔØI
ñöùng chaën ngang tröôùc maët vua vaø noùi: “Ñaïi vöông,
toäi aùc cuûa anh ta ñaõ bò tröøng trò roài, ngaøi khoâng caàn
ra tay tröøng trò nöõa. Khi söï tham lam ñaõ khoáng cheá
trong loøng ngöôøi ta thì hoï deã daøng queân maát ñaïo lyù vaø
nhöõng vieäc hôïp theo leõ phaûi. Khi söï ngheøo khoù aùm aûnh
trong taâm trí ngöôøi ta, thì hoï deã sa vaøo caùc moái tham
duïc, baùm theo danh lôïi cuõng nhö con thieâu thaân khôø
khaïo lao ñeán choã aùnh ñeøn. Xin ñaïi vöông môû roäng loøng
thöông, ñöøng giaän giöõ laøm gì. Ngöôøi aáy laøm vieäc naøy
laø vì muoán ñöôïc ban thöôûng, xin ngaøi cöù ban thöôûng
cho anh ta khoûi hoaøi coâng. Coøn thaân toâi ñaây, toâi chaáp
nhaän ñeå cho ngaøi baét laáy!”
Ñöùc vua raát caûm ñoäng vì taám loøng töø bi cuûa nai chuùa
ñoái vôùi keû haïi mình. Ngaøi nhìn nai moät caùch kính neå
vaø phaùn raèng: “Laønh thay! Laønh thay! Ñoái vôùi ngöôøi
haïi maïng ngaøi maø ngaøi coøn toû loøng töø nhö vaäy! Vôùi
taám loøng ñaïi ñöùc aáy, ngaøi môùi xöùng laø ñaùng laøm ngöôøi,
coøn nhö chuùng toâi ñaây chæ mang laáy caùi hình daùng con
ngöôøi maø thoâi! Ngaøi ñaõ môû loøng thöông maø xin ban
thöôûng cho haén ta, toâi xin nghe theo. Coøn ngaøi, toâi xin
ñöôïc ñeå cho ngaøi töï do ñi khaép trong nöôùc cuûa toâi, baát
luaän choã naøo.”
Nai chuùa ñaùp: “Toâi nhaän lôøi cuûa ñaïi vöông. Mong
raèng söï gaëp gôõ naøy seõ giuùp ích cho caû ñoâi beân.”
Vua lieàn thænh nai chuùa leân long xa nhö moät baäc
thaày, duøng nghi leã troïng haäu maø ñöa veà kinh ñoâ, tieáp
57
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
ñaõi nhö baäc thöôïng khaùch. Vua laïi môøi nai chuùa leân
moät caùi ngai lôùn, roài trieäu taäp caùc quan vaên voõ vaø phi
taàn trong cung noäi ñeán, thænh caàu nai chuùa thuyeát phaùp.
Vua noùi: “Thöa ngaøi, hieän nay noùi veà ñaïo lyù thì söï hieåu
bieát cuûa con ngöôøi chia ra laém neûo. Ngaøi bieát ñöôïc söï
chaân thaät, xin ngaøi truyeàn daïy cho chuùng toâi.”
Khi aáy, nai chuùa theå hieän taâm ñòa cuûa haøng Boà Taùt,
vì ñöùc vua vaø ñaïi chuùng, duøng lôøi leõ eâm dòu vaø huøng
hoàn maø thuyeát phaùp:
“Naøy ñaïi vöông, chæ moät taâm töø bi laø ñuû bao quaùt
heát thaûy moïi ñaïo lyù. Ngöôøi coù taâm töø bi thì troïn ñôøi
khoâng gieát haïi sinh maïng chuùng sanh; khoâng troäm
cöôùp, löôøng gaït taøi saûn cuûa keû khaùc; khoâng laøm vieäc
taø daâm vôùi vôï hoaëc choàng cuûa ngöôøi khaùc; khoâng noùi
doái, khoâng noùi lôøi ñoäc aùc, gaây haän thuø hay gaây chia reõ
ngöôøi khaùc; vaø khoâng uoáng röôïu ñeå giöõ laáy söï tænh taùo,
saùng suoát maø haønh ñaïo töø bi. Giöõ troïn ñöôïc nhöõng ñieàu
aáy chính laø gieàng moái caên baûn nhaát maø cuõng laø cao caû
nhaát trong taát caû caùc ñaïo lyù.
“Naøy ñaïi vöông! Neáu con ngöôøi coù ñöôïc taâm töø bi,
thì duø cho ñoái vôùi baø con thaân quyeán hay vôùi keû xa laï,
cuõng khoâng theå nghieâng theo söï baát coâng vaø ñoäc aùc maø
laøm haïi ñeán ngöôøi.
“Chính vì khoâng chòu nuoâi döôõng taâm töø bi, con
ngöôøi môùi thöôøng xuyeân phaïm vaøo nhöõng ñieàu aùc baèng
58
NAI CÖÙU NGÖÔØI
tö töôûng, lôøi noùi vaø vieäc laøm, ñoái vôùi nhöõng ngöôøi thaân
thuoäc cuõng nhö ñoái vôùi keû xa laï.
“Ai muoán ñieàu thieän thì neân nuoâi döôõng loøng töø bi,
vì do nôi ñoù maø sanh ra ñöôïc nhöõng quaû laønh. Cuõng
nhö möa xuoáng coù theå giuùp cho caây coái ñôm hoa keát
traùi, loøng töø bi taêng tröôûng cuõng vaäy, coù theå giuùp cho
naûy sinh ñaày ñuû moïi ñöùc taùnh toát laønh.
“Neáu trong taâm mình bieát nuoâi döôõng loøng töø bi,
mình seõ khoâng sa ngaõ vaøo neûo aùc. Neáu taâm yù mình
trong saïch, thì lôøi noùi vaø vieäc laøm ñeàu khoâng phaïm
vaøo caùc ñieàu aùc. Loøng töø bi thöông xoùt luoân muoán cöùu
giuùp, mang laïi söï lôïi ích cho moïi ngöôøi, do ñoù maø caøng
laøm taêng tröôûng taâm boá thí, laøm phaùt sanh taâm nhaãn
nhuïc, cuøng vôùi nhieàu ñöùc taùnh toát ñeïp khaùc nöõa.
“Ngöôøi coù taâm töø bi khoâng laøm cho keû khaùc taùn
loaïn, luoân mang laïi söï an oån cho ngöôøi khaùc, vì chính
mình ñaõ ñöôïc an oån roài. Ngöôøi coù taâm töø bi ñaët loøng
tin caäy nôi moïi ngöôøi khaùc nhö vôùi ngöôøi thaân thích
cuûa mình. Ngöôøi coù taâm töø bi khoâng bò söï thuùc giuïc
cuûa loøng saân haän, khoâng bò löûa giaän ñoát thieâu, vì trong
loøng luoân saün coù söï töôi nhuaän maùt meû cuûa ñöùc töø bi.
“Toùm laïi, heát thaûy caùc vò hieàn nhaân thaùnh trieát ñeàu
khuyeân neân laáy vieäc nuoâi döôõng loøng töø bi laøm ñaïo lyù
caên baûn nhaát. Ai nuoâi döôõng ñöôïc loøng töø bi thì cuõng
laøm taêng tröôûng taát caû caùc ñöùc tính toát ñeïp khaùc. Naøy
59
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
ñaïi vöông, ngaøi neân thöông laáy taát caû moïi ngöôøi nhö
thöông con caùi cuûa mình, nhö thöông chính baûn thaân
mình. Neáu ngaøi bieát nuoâi döôõng loøng töø bi, laøm taêng
tröôûng moïi ñieàu thieän, taát caû thaàn daân ñeàu seõ ñem loøng
caûm phuïc, kính meán ngaøi, laøm cho danh phaän, ngoâi vò
cuûa ngaøi ngaøy caøng trôû neân cao quyù vaø vöõng chaéc.”
Vua ñöôïc nghe baøi thuyeát phaùp aáy, raát laáy laøm hoan
hyû. Ngaøi phaùt nguyeän cuøng vôùi daân chuùng trong thaønh
phoá vaø nôi thoân daõ khaép nöôùc ngaøi ñeàu seõ gaéng söùc
laøm theo lôøi daïy aáy. Töø ñoù, ngaøi ban leänh ra khaép nôi
trong nöôùc, baûo veä cho heát thaûy caùc loaøi chim muoâng
caàm thuù ñeàu ñöôïc an oån töï do, khoâng coøn bò loaøi ngöôøi
laøm haïi.
NGÖÔØI KYÕ NÖÕ
Thuôû tröôùc, sau khi ñöùc Phaät Thích-ca thaønh ñaïo vaø
ñi hoaèng hoùa ñöôïc möôøi baûy naêm, ôû thaønh Vöông Xaù,
coù moät ngöôøi kyõ nöõ noåi danh taøi saéc, teân laø Ri-ma-ti
(Crimati).
Baáy giôø, ñöùc Phaät vaø caùc vò ñeä töû ñang nguï taïi tinh
xaù trong khu vöôøn Truùc Laâm. Haèng ngaøy, caùc vò ñeä töû
oâm bình baùt ñi hoaù trai trong thaønh. Coâ kyõ nöõ Ri-ma-
60
NGÖÔØI KYÕ NÖÕ
ti tuy laø keû giang hoà phong nguyeät, töøng laøm say ñaém
nhieàu khaùch taøi hoa phoùng tuùng chôi bôøi, nhöng laïi coù
tín taâm, thöôøng daâng côm cuùng döôøng cho chö taêng.
Caùc vò sa-moân moãi khi khaát thöïc ñeán nhaø coâ ñeàu nhaän
ñöôïc raát nhieàu thöùc aên. Moät hoâm, coù vò sa-moân kia,
nhaân trong moät luùc buoâng thaû taâm yù môùi nhìn thaúng
vaøo maët coâ. Töø ñoù veà sau, vò naøy vöôùng laáy khoái tình
saâu naëng vì coâ.
Moät böõa kia, coâ ñau naëng, nhöng cuõng göôïng daäy
maø cuùng döôøng cho caùc sö. Coâ tuy ñang luùc ñau oám,
khoâng aên maëc trang ñieåm, song cuõng muoán tieáp röôùc
quyù thaày, neân thænh vaøo nhaø ñeå coâ daâng vaät thöïc cuùng
döôøng. Luùc aáy, cuõng coù vò sa-moân si tình cuøng ñi. Thaày
thaáy coâ y phuïc sô saøi laïi caøng loä roõ veû xinh ñeïp saéc saûo.
Thaày caøng bò ñaém saâu vaøo tình aùi, khoâng sao choáng laïi
noåi söùc maïnh cuûa aùi tình. Böõa aáy, thaày veà ñeán tinh xaù,
khoâng aên uoáng nöõa, tìm choã vaéng veû ngoài moät mình,
luoáng nhöõng thöông töôûng ñeán coâ kyõ nöõ.
Ñöùc Phaät hieåu thaáu ñöôïc ñieàu aáy. Chaúng bao laâu, coâ
kyõ nöõ khoâng qua khoûi côn beänh neân lìa traàn. Coâ khoâng
coù ngöôøi thaân keû thuoäc, neân ñaõ cheát roài maø ngöôøi ngoaøi
khoâng ai hay bieát. Ñöùc Phaät muoán giuùp cho vò sa-moân
kia thoaùt khoûi löôùi tình, neân ngaøi ñôïi qua boán ngaøy roài
môùi daãn caùc vò ñeä töû cuøng ñeán nhaø coâ. Luùc aáy, caùi xaùc
cuûa ñaõ coâ thaønh ra thoái tha, hoâi haùm.
61
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Khi moïi ngöôøi ñaõ nhìn thaáy xaùc cheát ngöôøi kyõ nöõ,
ñöùc Phaät môùi chæ vaøo ñoù maø phaùn hoûi vua Taàn-baø-sa-la
coù maët taïi ñoù raèng: “Vaät gì ôû nôi ñoù vaäy?” Vua ñaùp: “AÁy
laø xaùc cheát cuûa coâ Ri-ma-ti.”
Phaät laïi hoûi: “Ngaøy coâ aáy coøn soáng, ngöôøi ta daùm
boû ra baïc traêm, baïc ngaøn ñeå ñöôïc chung vui trong moät
ñeâm. Baây giôø, coù ai muoán traû chöøng phaân nöûa soá tieàn
ñoù ñeå mua vui vôùi coâ nöõa chaêng?”
Vua ñaùp: “Khoâng, trong nöôùc toâi chaéc chaén khoâng
coù ai chòu boû ra duø moät ñoàng ñieáu vì caùi xaùc aáy. Maø duø
coù cho khoâng, cuõng chaúng ai nhaän laõnh laøm gì.”
Lieàn ñoù, Phaät noùi vôùi caùc vò ñeä töû quanh ngaøi raèng:
“Ñaây laø xaùc cheát cuûa coâ kyõ nöõ Ri-ma-ti, xöa noåi danh
laø tay ca nhi taøi saéc, ñeïp ñeõ hôn ngöôøi. Caùi saéc ñeïp aáy
ñaõ laøm cho coâ ñöôïc bieát bao ngöôøi yeâu thöông, maø baây
giôø laïi khoâng coøn ai ñoaùi hoaøi ñeán nöõa. Trong traàn theá,
moïi thöù ñeàu tan raõ, moïi thöù ñeàu chæ laø nhaân duyeân giaû
hôïp.”
Nghe Phaät daïy lôøi naøy, chín möôi hai ngaøn ngöôøi
lieàn khi aáy hieåu ra ñöôïc phaùp Töù dieäu ñeá (Boán chaân
lyù), vaø rieâng vò sa-moân kia lieàn ñöôïc giaûi thoaùt khoûi
löôùi duïc tình.
62
VÒ DANH Y
Vaøo thôøi ñöùc Phaät ñang ôû taïi tinh xaù trong khu
vöôøn Truùc Laâm gaàn thaønh Vöông Xaù, thì thaønh Tyø-xaù-
ly cuõng laø moät xöù sôû noåi danh veà söï giaøu sang, sung
tuùc. Caû hai thaønh ñeàu khoâng keùm gì nhau, neân vua
chuùa ñoâi beân ñeàu tranh ñua, ai cuõng muoán laøm cho xöù
sôû cuûa mình ngaøy caøng toát ñeïp hôn. Thaønh Tyø-xa-ly
khi aáy coù ñöôïc 7.707 ñeàn ñaøi, 7.707 ngoâi thaùp, 7.707
vöôøn hoa, 7.707 caùi hoà, vaø coù ñöôïc baûo boái quyù giaù
danh tieáng hôn heát laø moät ñoaù hoa khoâi teân laø Am-ra-
baùt-ly-ca (Āmrapālikā). Coâ naøy laø moät myõ nhaân nhieàu
taøi ngheä, raát xinh ñeïp vaø tinh thoâng aâm nhaïc.
Moät hoâm, coù oâng nhaø giaøu beân thaønh Vöông Xaù
sang thaønh Tyø-xaù-ly coù vieäc, ñöôïc gaëp coâ hoa khoâi
Am-ra-baùt-ly-ca. Khi trôû veà, oâng ñeán taâu vôùi vua raèng:
“Thaønh Tyø-xaù-ly coù moät coâ kyõ nöõ noåi danh taøi saéc,
maø xöù ta laïi chaúng coù coâ naøo ñeå saùnh baèng thì thaät
laø thua keùm, ñaùng xaáu hoå laém.” Vua nghe lôøi oâng lieàn
truyeàn leänh tuyeån choïn kyõ nöõ. Vua laïi hoûi oâng nhaø
giaøu aáy raèng: “Khanh coù bieát laø trong thaønh naøy coù con
gaùi nhaø ai ñuû taøi saéc ñeå trôû thaønh hoa khoâi chaêng?”
Luùc aáy, trong thaønh Vöông Xaù coù naøng Xaùt-la-hoa-ty
(Sālavati) raát xinh ñeïp maën maø. OÂng nhaø giaøu lieàn tieán
cöû coâ aáy. Thaät oâng ta coù maét tinh ñôøi. Chaúng bao laâu,
63
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
coâ Xaùt-la-hoa-ty ñöôïc hoïc taäp xong caùc moân kyõ nhaïc,
beøn noåi danh khaép nôi, laïi coøn xuaát saéc hôn caû coâ Am-
ra-baùt-ly-ca beân Tyø-xaù-ly. Tieàn khaùch thöôûng cho coâ
cuõng nhieàu hôn, nhö coâ kia moãi ñeâm haàu röôïu ñaùnh
ñaøn ñöôïc thöôûng naêm chuïc ñoàng vaøng, thì coâ naøy laïi
ñöôïc ñeán nhöõng moät traêm ñoàng vaøng.
Ñöôïc ít laâu, coâ Xaùt-la-hoa-ty coù thai. Vì muoán giöõ
kín nheïm chuyeän naøy, ñeå khaùch laøng chôi khoâng chaùn
boû mình, coâ lieàn giaû vôø ñau naëng vaø daën ngöôøi giöõ
cöûa khoâng cho khaùch vaøo nhaø. Ñuùng ngaøy thaùng, coâ
sanh ra ñöôïc moät beù trai. Coâ baûo con haàu gaùi ñaët ñöùa
nhoû trong moät caùi roå, böng ñi xa vaø boû ôû moät choã ñaát
hoang.
Tình côø, hoaøng thaùi töû ñi ngang qua ñoù. Ngaøi nhìn
thaáy moät baày quaï bay quanh phía treân ñöùa beù, lieàn sai
quaân haàu ñeán xem coù vaät gì ôû ñoù laøm cho baày quaï tuï
laïi. Quaân haàu ñeán xem veà ñaùp: “Coù moät ñöùa treû môùi
sinh.” Ngaøi hoûi: “Noù coøn soáng hay khoâng?” Quaân haàu
taâu raèng: “Coøn soáng.” Thaùi töû truyeàn ñem ñöùa nhoû veà
cung nuoâi naáng. Nhôø vaäy maø noù ñöôïc soáng soùt. Ngöôøi
ta môùi ñaët teân cho noù laø Só-hoa-ca (Jivaka), coù nghóa laø
“coøn soáng hay khoâng”.
Ñöùa nhoû raát choùng lôùn vaø raát thoâng minh lanh lôïi.
Moät hoâm, noù ñi tìm cha nuoâi noù laø oâng hoaøng töû ñeå hoûi
veà cha meï ruoät cuûa mình. OÂng hoaøng ñaùp: “Ta khoâng
64
VÒ DANH Y
bieát cha meï cuûa ngöôi. Nhöng ta ñaõ nuoâi ngöôi, thì ta
laø cha ngöôi vaäy.”
Baáy giôø, chaøng Só-hoa-ca lôùn khoân, ñònh kieám ngheà
laøm aên. Chaøng môùi leùn oâng hoaøng maø ñi ñeán thaønh
Ñaéc-xoa-thi-la (Takshacilā), hoïc ngheà thuoác vôùi moät cuï
danh y. Chaøng vaøo hoïc, nhôø coù thieân tö, laïi heát söùc
chuyeân caàn, neân tieán boä raát nhanh. Hoïc ñeán baûy naêm
trôøi nhöng thaày vaãn chöa cho ra ngheà. Chaøng thoái
chí, moät hoâm môùi thöa hoûi thaày raèng ñeán bao giôø môùi
coù theå hoïc xong ngheà thuoác. Vò thaày khoâng traû lôøi
ngay, hoûi laïi raèng: “Thaày muoán sai con moät vieäc, con
coù vui loøng laøm chaêng?” Chaøng ñaùp: “Con xin vaâng lôøi
thaày.”
OÂng thaày noùi: “Naøy, con haõy ñi khaép trong xöù naøy,
tìm xem coù loaïi caây naøo khoâng laøm thuoác ñöôïc thì böùng
mang veà ñaây cho thaày.” Chaøng Só-hoa-ca vaâng lôøi, ñi
khaép caùc nôi maø khoâng thaáy caây naøo khoâng laøm thuoác
ñöôïc, lieàn trôû veà thuaät laïi vôùi thaày. Baáy giôø, oâng thaày
môùi noùi: “Ñöôïc, vaäy laø con ñaõ hoïc xong ngheà thuoác roài
ñoù. Con coù theå duøng noù maø laøm keá sinh nhai.” Roài thaày
caáp cho chaøng löông thöïc ñi ñöôøng vaø cho pheùp chaøng
ra ñi.
Só-hoa-ca trôû laïi thaønh Vöông Xaù. Ñöôøng xa, ñi laâu,
löông thöïc vöøa caïn heát thì chaøng vöøa ñeán xöù Xaùt-cô-ta.
Boãng gaëp moät dòp may ñeå chaøng ra tay maø thöû ngheà
65
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
thuoác cuûa mình. Trong thaønh aáy coù ngöôøi vôï cuûa moät
ñaïi thöông gia ñau beänh nhöùc ñaàu ñaõ baûy naêm trôøi,
uoáng ñuû thuoác cuûa caùc nhaø danh y khaép nôi maø beänh
khoâng thuyeân giaûm. Chaøng nghe bieát vieäc aáy, lieàn ñi
thaúng ñeán nhaø oâng ñaïi thöông gia aáy, baûo ngöôøi giöõ
cöûa vaøo tin cho baø chuû hay raèng coù moät vò löông y
muoán vaøo trò beänh cho baø. Ngöôøi giöõ cöûa vaøo baåm baùo,
baø chuû hoûi: “Thaày aáy troâng nhö theá naøo?” Ngöôøi giöõ
cöûa thöa: “Thaày aáy coøn treû laém.” Baø chuû lieàn noùi: “Ta
khoâng muoán tieáp ngöôøi aáy ñaâu. Nhöõng thaày thuoác coøn
nhoû tuoåi thì laøm ñöôïc troø troáng gì? Ñaõ coù bieát bao vò
löông y danh tieáng, nhaän cuûa ta bieát bao nhieâu tieàn
vaøng maø coøn khoâng theå trò laønh beänh ta, huoáng hoà laø
moät thaày thuoác beù con?”
Ngöôøi giöõ cöûa ñem maáy lôøi aáy maø thuaät laïi vôùi Só-
hoa-ca. Chaøng khoâng thoái chí, baûo ngöôøi giöõ cöûa raèng:
“Anh trôû vaøo thöa raèng, cöù ñeå toâi hoát thuoác. Neáu beänh
khoâng thuyeân giaûm thì toâi khoâng laáy moät ñoàng tieàn
naøo caû.”
Ngöôøi giöõ cöûa vaøo thöa laïi vôùi baø chuû. Baø chuû baèng
loøng cho pheùp chaøng vaøo. Chaøng xem maïch xong, thaáy
roõ caên beänh, beøn baûo ngöôøi ñem cho mình moät chuùt bô.
Baø chuû sai ñem ra, chaøng hoaø vôùi nhieàu thöù thuoác thaûo
moäc vaø ñöa cho baø chuû uoáng.
Khi aáy, thaáy bô traøn ra ngoaøi, baø chuû lieàn goïi ñöùa tôù
gaùi laáy ñoà ra maø höùng laáy. Chaøng thaáy vaäy thì töï nhuû
raèng: “Baø naøy thaät laø haø tieän quaù laém, cho ñeán moät
66
VÒ DANH Y
chuùt bô maø cuõng baûo ngöôøi höùng laáy khoâng boû maát.
Nhö theá naøy thì e raèng baø traû coâng cho mình chaúng
ñöôïc bao nhieâu.”
Baø chuû thoaùng thaáy neùt maët chaøng loä veû buoàn neân
hoûi, chaøng lieàn noùi thaät yù nghó cuûa mình. Baø chuû cöôøi
noùi: “Khoâng phaûi vaäy, chuùng toâi laø ngöôøi noäi trôï, khoâng
quen xa xæ, hoang phí. Duø moät chuùt bô thöøa cuõng coù theå
ñeå cho toâi tôù trong nhaø duøng ñöôïc, hoaëc ñeå laøm daàu
thaép ñeøn cuõng ñeàu coù ích. Coøn vieäc trò beänh xin thaày
chôù lo, toâi höùa seõ ñeàn ñaùp ôn thaày xöùng ñaùng.”
Baø chuû quaû thaät giöõ ñuùng nhö lôøi. Só-hoa-ca trò döùt
ñöôïc beänh roài, baø thöôûng cho thaày 4.000 ñoàng tieàn
vaøng, vaø con, reå vôùi choàng baø, moãi ngöôøi cuõng ñeàu traû ôn
thaày 4.000 ñoàng tieàn vaøng nöõa. Choàng baø laïi coøn bieáu
theâm cho thaày moät ñöùa tôù trai, moät ñöùa tôù gaùi, moät con
ngöïa vôùi moät chieác xe. Thaày Só-hoa-ca môùi chöõa beänh
laàn ñaàu maø ñöôïc ñeán 16.000 ñoàng tieàn vaøng, khoâng keå
hai ñöùa tôù vôùi ngöïa vaø xe. Thaày möøng laém, lieàn trôû veà
thaønh Vöông Xaù, daâng heát leân oâng hoaøng, ngöôøi ñaõ coù
coâng ôn nuoâi döôõng vaø daïy doã mình. Nhöng oâng hoaøng
khoâng nhaän, laïi coøn phong cho thaày laøm löông y ñeå trò
beänh trong cung.
Khi aáy, vua Taàn-baø-sa-la ñau naëng, ñöôïc thaày chöõa
cho khoûi beänh. Vua muoán troïng thöôûng, môùi truyeàn
leänh cho caùc cung phi côûi heát ñoà nöõ trang maø daâng cho
thaày. Nhöng thaày khoâng nhaän söï taëng thöôûng ñoù.
67
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Vua lieàn phong cho thaày laøm chöùc Ngöï y, giao cho
thaày lo vieäc trò beänh trong hoaøng cung vaø trò beänh cho
caùc vò ñeä töû cuûa ñöùc Phaät. Thaày raát vui maø nhaän laáy
traùch nhieäm cao quyù aáy.
Baáy giôø, taïi thaønh Vöông Xaù, coù moät oâng nhaø giaøu
mang beänh nhöùc ñaàu ñaõ baûy naêm. OÂng aáy ñaõ caàu ñeán
caùc nhaø löông y coù danh tieáng, ngöôøi naøo cuõng nhaän
laáy raát nhieàu tieàn baïc, maø khoâng ai giuùp ñöôïc cho beänh
oâng thuyeân giaûm. Hoï coøn döï ñoaùn raèng oâng saép cheát.
Moãi ngöôøi ñoaùn ngaøy cheát cuûa oâng khaùc nhau nhöng
cuõng khoâng cheânh leäch maáy. Töïu trung, coù ngöôøi noùi
oâng seõ cheát trong naêm ngaøy, nhöõng ngöôøi khaùc thì noùi
laø oâng seõ cheát trong baûy ngaøy.
Nhaân daân trong thaønh Vöông Xaù ai naáy ñeàu thöông
xoùt oâng nhaø giaøu aáy, vì haèng ngaøy oâng thöôøng laøm
nhieàu ñieàu toát ñeïp, phöôùc thieän, treân laø ñöùc vua, döôùi
laø daân chuùng, ai cuõng khen oâng laø ngöôøi ñöùc ñoä. Vì
theá, daân chuùng trong thaønh môùi cuøng nhau keùo ñeán
xin vua cho quan Ngöï y trò beänh cho oâng. Vua vui loøng
pheâ chuaån, laäp töùc phaùi thaày Só-hoa-ca ñi trò beänh cho
oâng nhaø giaøu.
Thaày ñöôïc leänh vua, beøn ñeán nhaø ngöôøi beänh, xem
maïch xong môùi hoûi raèng: “Nhö toâi trò cho oâng heát beänh,
oâng traû coâng toâi theá naøo?”
68
VÒ DANH Y
“Thöa thaày, toâi seõ ñem heát cuûa caûi maø daâng taëng
thaày vaø theo laøm ngöôøi haàu cho thaày.”
Só-hoa-ca laïi noùi: “Ñöôïc, toâi coù theå trò döùt beänh cho
oâng. Nhöng oâng coù theå naèm nghieâng moät beân suoát
trong baûy thaùng ñöôïc chaêng?”
“Daï ñöôïc.”
“Vaø oâng coù chaéc chaén seõ naèm nghieâng phía beân kia
suoát trong baûy thaùng nöõa ñöôïc chaêng?”
“Daï thöa thaày, chaéc chaén ñöôïc.”
“Roài oâng seõ naèm ngöûa cuõng suoát trong baûy thaùng,
ñöôïc khoâng?”
“Daï, cuõng ñöôïc.”
Theá laø thaày Só-hoa-ca baét ñaàu trò beänh. Thaày baûo
oâng kia naèm xuoáng, duøng daây buoäc chaët oâng vaøo giöôøng.
Roài thaày laáy con dao thaät nhoû maø moå treân soï, laáy ra
hai con saâu, moät con nhoû vaø moät con lôùn. Khi aáy thaày
môùi noùi vôùi ngöôøi nhaø raèng: “Caùc vò thaày thuoác kia noùi
raèng beänh nhaân seõ cheát trong naêm ngaøy, vì hoï thaáy
ñöôïc con saâu lôùn. Hoï bieát noù ñang aên vaøo soï, neân ñoaùn
laø oâng phaûi cheát trong naêm ngaøy. Caùc vò khaùc noùi raèng
oâng seõ cheát trong baûy ngaøy, laø vì caùc vò naøy thaáy ñöôïc
con saâu nhoû. Tuy hoï noùi khaùc nhau nhöng cuõng khoâng
sai leäch maáy.”
69
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Ngöï y noùi roài, beøn duøng thuoác boù ròt choã soï ñaõ moå
ra.
Ñöôïc baûy ngaøy, beänh nhaân thöa vôùi oâng raèng naèm
nghieâng moät beân hoaøi chòu khoâng noåi. Thaày noùi: “OÂng
ñaõ höùa vôùi toâi raèng oâng coù theå naèm ñöôïc baûy thaùng
maø!”
OÂng nhaø giaøu ñaùp: “Thaày ôi, toâi thaø toâi chòu cheát
chöù naèm maõi moät beân ñeán baûy thaùng, toâi khoâng chòu
noåi.”
Thaày baûo: “Thoâi ñöôïc, vaäy toâi cho oâng trôû sang beân
kia vaø phaûi naèm yeân nhö vaäy suoát trong baûy thaùng.”
Ñöôïc moät tuaàn, beänh nhaân laïi than raèng naèm
nghieâng beân kia cuõng khoâng chòu noåi. Ngöï y laïi cho
pheùp oâng naèm ngöûa ra trong baûy thaùng.
Nhöng qua tuaàn nöõa, beänh nhaân cuõng than raèng
naèm ngöûa maõi khoâng chòu noåi. Khi aáy, thaày Só-hoa-
ta mæm cöôøi noùi raèng: “OÂng laõo ôi! Neáu toâi khoâng noùi
tröôùc raèng oâng phaûi naèm ñeán ba kyø baûy thaùng thì e
raèng oâng ñaâu coù naèm yeân ñöôïc ba kyø baûy böõa. Bôûi vaäy,
toâi phaûi noùi theá ñeå oâng coá söùc maø chòu, chöù beänh cuûa
oâng naèm yeân ñöôïc ba tuaàn leã nhö vaäy laø vöøa ñuû roài.
Thoâi, oâng coù theå ngoài daäy, töø nay oâng ñaõ heát beänh roài.
Nhöng oâng coøn nhôù lôøi höùa hoâm tröôùc chöù?”
“Daï nhôù, toâi seõ ñem heát tieàn cuûa vaø thaân maïng cuûa
toâi maø ñeàn ñaùp ôn thaày.”
70
VÒ DANH Y
“AÁy chaúng qua toâi ñuøa vôùi oâng ñoù thoâi, chöù toâi ñaâu
caàn nhieàu tieàn ñeán theá, vaø toâi ñaâu daùm nhaän oâng laøm
ngöôøi haàu. OÂng haõy traû ôn ñöùc vua moät traêm ngaøn
ñoàng, vaø traû coâng cho toâi cuõng baáy nhieâu ñoù laø ñuû
roài.”
Töø ñoù, danh tieáng Ngöï y caøng theâm löøng laãy, lan
ñeán taän caùc xöù xa. Caùc nôi ñeàu nhôø thaày trò beänh, vaø
chöa bao giôø thaày cho thuoác maø beänh laïi khoâng laønh.
Ñaõ gioûi ngheà thuoác, thaày laïi coøn tuùc trí ña möu.
Neân khi thaày trò ñöôïc moät tröôøng hôïp ñaëc bieät naøy thì
moïi ngöôøi ñeàu phuïc taøi. Soá laø vua beân xöù U-sa-di-nít
(Ujjayini) ñau beänh vaøng da, ñaõ môøi heát caùc nhaø danh y
ñeán maø bao nhieâu thuoác men ñeàu toû ra voâ hieäu. Nghe
tieáng ñoàn xa, vua phaùi söù thaàn sang taän nôi röôùc thaày
Só-hoa-ca.
Thaày ñeán nôi, xem beänh xong, taâu raèng: “Taâu beä haï,
keû haï thaàn ñònh naáu bô ñeå laøm thuoác cho beä haï.”
Vua giaãy naåy: “Traãm khoâng muoán uoáng thuoác coù bô,
vì traãm gheâ tôûm moùn ñoù laém. Thaày phaûi tìm loaïi thuoác
khaùc maø cho traãm uoáng.”
Thaày trôû veà suy nghó raèng: “Beänh cuûa vua maø khoâng
duøng bô thì khoâng theå döùt ñöôïc. Ta phaûi naáu bô cho
chín, laøm cho bô maát muøi vaø gioáng heät nhö nöôùc traø
maùt môùi ñöôïc.” Thaày lieàn laáy bô maø hoøa vôùi nhieàu thöù
71
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
thuoác coû, laøm thaønh moät thöù traø maùt khoâng coøn muøi
vò cuûa bô. Nhöng thaày bieát raèng roài ñaây theá naøo vua
cuõng nhaän ra mình bò gaït, vì khi uoáng vaøo buïng roài
thì vua seõ bieát laø bô. Thaày laïi bieát vua laø moät ngöôøi
noùng giaän, chaéc khi aáy theá naøo cuõng truyeàn leänh xöû töû
thaày, neân thaày phaûi tính tröôùc, lieäu beà xa chaïy cao bay.
Thaày suy nghó nhö vaäy, roài vaøo taâu vôùi vua raèng: “Taâu
beä haï! Boïn löông y chuùng toâi thöôøng hay ñi laáy thuoác
nhaèm nhöõng giôø baát thöôøng, vaäy xin beä haï cho pheùp
keû haï thaàn ñöôïc tuøy tieän ñi khaép caùc nôi ñeå tìm thuoác
maø daâng leân beä haï.” Vua chuaån y, lieàn truyeàn leänh
cho thaày ñöôïc tuøy tieän muoán ñi ñaâu thì ñi, khoâng ai
ñöôïc ngaên caûn. Khi aáy, thaày daâng thuoác cho vua uoáng
xong, lieàn thaúng ra taøu ngöïa, choïn moät con ngöïa coù taøi
chaïy nhanh hôn heát, laø con ngöïa caùi teân La-ra-hoa-
ty-ca, coù theå ñi moät ngaøy ñeán naêm möôi daëm. Thaày
leân löng ngöïa roài, nhanh choùng ra khoûi thaønh thaúng
ñöôøng chaïy suoát. Chaúng bao laâu thuoác thaám, vua bieát
mình ñaõ uoáng bô. Vua giaän laém, truyeàn raèng: “Só-hoa-
ca ñaõ cho ta uoáng bô. Vaäy caùc ngöôi töùc toác ñi tìm noù
veà ñaây cho ta.”
Ngöôøi haàu taâu raèng: “Taâu beä haï! Thaày aáy ñaõ cöôõi
con ngöïa La-ra-hoa-ty-ca maø ra khoûi thaønh roài.” Vua
lieàn cho ñoøi moät ngöôøi töôùng gioûi teân laø Caùt-ka, coù taøi
72
VÒ DANH Y
ñi nhanh gaáp 10 laàn ngöôøi thöôøng. Vua phaùn: “Naøy
Caùt-ka, khanh haõy ñi nhanh theo cho kòp Só-hoa-ca
vaø laøm theá naøo ñöa haén trôû laïi ñaây, noùi raèng traãm
muoán gaëp haén. Nhöng phaûi thaän troïng, vì haén laø ngöôøi
nhieàu möu laém keá. Neáu haén coù môøi khanh aên uoáng
moùn gì thì nhôù laø khoâng ñöôïc aên.” Caùt-ca vaâng leänh
ra ñi, theo kòp Só-hoa-ca, vaø gaëp luùc thaày ñang ngoài aên
moät caùch raát bình tónh. Thaày laïi môøi raèng: “Môøi oâng
aên vôùi toâi.”
“Daï khoâng, beä haï ñaõ coù lôøi daën toâi khoâng ñöôïc aên
nhöõng thöùc aên maø thaày môøi.”
Luùc aáy, thaày Só-hoa-ca ñang aên moät traùi xoaøi vaø
uoáng nöôùc. Trong moùng tay thaày coù saün moät chuùt thuoác,
thaày kheùo leùo ñeå thuoác vaøo mieáng xoaøi vaø môøi Caùt-ka
aên. Anh ta thaáy thaày aên ngon laém maø khoâng coù vieäc
gì, neân yeân taâm caàm laáy aên. Nhöng aên chöa ñöôïc nöûa
mieáng vaø uoáng nöôùc vaøo lieàn bò xaây xaåm vaø möûa ra döõ
doäi. Anh ta sôï quaù than khoùc raèng: “Thaày oâi! Chaéc toâi
cheát quaù, xin thaày cöùu toâi!”
Só-hoa-ca noùi: “Khoâng sao ñaâu, khoâng bao laâu roài seõ
töï khoûi. Coøn baây giôø, toâi vì vua ñang giaän muoán baét toâi
maø gieát, neân toâi phaûi chaïy xa. OÂng veà noùi laïi vôùi ñöùc
vua laø toâi ñi khoâng trôû laïi nöõa.”
73
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Thaày noùi roài, ñeå con ngöïa quyù laïi cho Caùt-ka vaø
thaúng ñöôøng ñi nhanh veà thaønh Vöông-xaù.
Tôùi nôi, thaày thuaät laïi vôùi vua. Vua khen thaày laø
ngöôøi möu trí tuyeät vôøi. Coøn ôû nöôùc kia, tuy nhaø vua töùc
giaän trong moät luùc, nhöng roài cuõng nguoâi daàn, laïi ñöôïc
döùt beänh neân vua ñoåi giaän laøm vui. Chính luùc tröôùc
giaän bao nhieâu, baây giôø laïi vui baáy nhieâu vaø nhôù ñeán
ôn thaày trò beänh. Vua lieàn phaùi söù sang thaønh Vöông
Xaù, môøi Ngöï y trôû laïi ñeå vua ban thöôûng, muoán vaät chi
vua cuõng ban thöôûng cho. Nhöng thaày khoâng ñi nöõa,
vaø noùi raèng vua muoán ban thöôûng vaät gì cuõng ñöôïc.
Vua lieàn göûi sang bieáu thaày hai caây gaám raát ñeïp. Thaày
nhaän laõnh nhöng khoâng duøng maø daâng cuùng Phaät, vì
thaày cho raèng ngoaøi ñöùc Phaät vaø vua Taàn-baø-sa-la,
khoâng coøn ai xöùng ñaùng ñeå maëc y phuïc baèng gaám caû.
Só-hoa-ca khoâng chæ laø vò löông y danh tieáng, ñöôïc
vinh döï lo vieäc trò beänh cho vua vaø caùc vò ñeä töû cuûa
Phaät, maø oâng coøn laø moät ngöôøi coù tín taâm saâu vöõng.
OÂng thöôøng cuùng döôøng Phaät vaø chö taêng töø nhöõng
moùn quyù giaù cho ñeán caû nhöõng vaät duïng caàn duøng
haèng ngaøy. OÂng cuõng goùp phaàn giaùo hoùa daân chuùng
trong thaønh cuõng nhö khaép caùc vuøng queâ nôi oâng ñeán
trò beänh, laøm cho raát nhieàu ngöôøi phaùt taâm quy y Tam
baûo vaø nöông theo ñaïo Phaät.
74
MEÏ CHEÁT CON SOÁNG
Thuôû aáy, Phaät ñang ôû trong vöôøn Kyø Thoï Caáp Coâ
Ñoäc, gaàn thaønh Xaù Veä, vôùi chuùng ñeä töû moät ngaøn hai
traêm naêm möôi ngöôøi.
Luùc ñoù, coù moät vò vua tin theo ñaïo Baø-la-moân, heát
loøng tin caäy nôi caùc thaày Baø-la-moân. Vua coù moät ngöôøi
phi taàn treû tuoåi, xinh ñeïp, ñöôïc vua yeâu thöông nhaát.
Baø naøy coù thai, saép ñeán kyø sanh nôû. Nhöõng phi taàn
khaùc cuûa vua ñem loøng ganh gheùt baø naøy, laáy vaøng baïc
mua chuoäc moät thaày Baø-la-moân, baûo thaày tìm caùch maø
haïi baø aáy.
Thaày Baø-la-moân nhaän vaøng baïc roài, moät hoâm tìm
ñeán gaëp vua taâu raèng: “Ngöôøi phi taàn ñang coù thai laø
moät ngöôøi keùm ñöùc laém. Neáu sanh con ra sau naøy seõ coù
hoaï lôùn trong nöôùc.”
Vua nghe maáy lôøi aáy, laáy laøm sôï seät, môùi hoûi thaày
Baø-la-moân raèng: “Baây giôø phaûi laøm sao?” Thaày Baø-la-
moân ñaùp: “Chæ coù moät caùch thoâi, laø phaûi gieát caû hai meï
con ñi thì môùi khoûi hoaï.”
Vua noùi: “Maïng soáng con ngöôøi ta quyù giaù laém, laøm
sao traãm coù theå voâ côù gieát ñi cho ñöôïc?” Thaày Baø-la-
moân noùi: “Neáu khoâng laøm vieäc aùc nhoû, veà sau theá naøo
75
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
beä haï cuõng phaûi maéc hoaï to, aét seõ phaûi maát nöôùc vaø
boû maïng.”
Vua tin theo nhöõng lôøi aáy cuûa thaày Baø-la-moân, neân
ngöôøi phi taàn ñang saép sanh nôû phaûi bò cheát oan. Ngöôøi
ta ñem choân baø sô saøi ngoaøi baõi ñaát hoang. Khoâng
ngôø ñöùa con trong buïng baø khoâng cheát maø töï chui ra
ñöôïc. Noù soáng trong moà, oâm laáy phaân nöûa thaân mình
cuûa ngöôøi meï chöa tan raõ maø muùt laáy söõa. Nhôø vaäy
maø ñöôïc soáng soùt. Roài nhö moät pheùp laï, noù chui theo
keõ ñaát maø ra khoûi moà, boø leâ trong baõi ñaát hoang, aên
nhöõng saâu boï reã caây, uoáng nhöõng söông moùc maø lôùn
leân. Ñeán naêm ñöôïc ba tuoåi, noù laân la veà caùc xoùm laøng
gaàn ñoù, ñöôïc ngöôøi ta thöông cho aên maø soáng, toái laïi
quay veà nguû ôû beân moà meï noù.
Khi ñöùa nhoû ñöôïc saùu tuoåi, ñöùc Phaät töø bi bieát heát
thaûy caâu chuyeän thöông taâm cuûa meï con noù, laïi bieát ñaõ
ñeán luùc coù theå cöùu noù thoaùt khoûi cuoäc soáng u toái xöa
nay. Ngaøi lieàn cuøng vôùi caùc vò ñeä töû tìm ñeán baõi ñaát
hoang nôi noù sinh soáng, goïi noù ñeán vaø hoûi raèng: “Con
laø con caùi nhaø ai?” Ñöùa nhoû vöøa nhìn thaáy ñöùc Phaät vôùi
daùng veû töø bi hoan hyû thì vui möøng laém, noù ñaùp: “Con
töø nhoû lôùn leân khoâng bieát cha meï. Haèng ngaøy veà xoùm
xin aên, toái laïi veà ñaây nguû. Hoâm nay gaëp ñöôïc ngaøi, xin
ngaøi cho con theo vôùi.” Phaät laïi hoûi: “Con muoán theo ta
laøm gì?” Noù ñaùp: “Con muoán ñöôïc nhö caùc vò ñeä töû cuûa
ngaøi ñaây. Xin ngaøi nhaän cho.”
76
MEÏ CHEÁT CON SOÁNG
Ñöùc Phaät lieàn nhaän ñöa noù veà tinh xaù. Khi nhìn
thaáy chuùng taêng oai nghi, phuùc haäu, noù caøng laáy laøm
thích laém. Noù thöa vôùi Phaät raèng: “Con cuõng muoán
ñöôïc laøm moät vò sö.” Phaät lieàn duøng tay vuoát toùc noù,
toùc lieàn ruïng heát, vaø coù moät boä aùo caø sa hieän ra treân
thaân noù. Ñöùc Phaät laïi ñaët phaùp danh cho laø Sieâu Töû.
Thaày Sieâu Töû tu haønh tinh taán, laïi thoâng minh saùng
daï, nghe ñaâu hieåu ñaáy, neân tö töôûng thaày tieán boä raát
nhanh choùng. Trong baûy ngaøy, thaày thoâng hieåu ñaïo lyù
vaø chöùng ñöôïc quaû A-la-haùn, coù ñuû thaàn thoâng töï taïi.
Moät hoâm, ñöùc Phaät goïi thaày Sieâu Töû ñeán daïy raèng:
“Con ñaõ giaûi thoaùt khoûi moïi phieàn tröôïc cuûa theá gian
roài. Nay ta cho con bieát raèng cha cuûa con laø moät vò quoác
vöông, xöa nay vaãn tin theo ngoaïi ñaïo taø kieán. Con
neân ñeán ñoù tìm caùch maø cöùu ñoä cho vua cha.”
Thaày vaâng lôøi, cung kính leã Phaät roài lui ñi. Roài thaày
duøng thaàn thoâng hieän ñeán tröôùc cung vua, xin ñöôïc vaøo
ra maét ñöùc vua. Quaân haàu vaøo taâu raèng: “Beân ngoaøi
coù moät vò sa-moân muoán ñöôïc gaëp beä haï.” Vua lieàn cho
vaøo.
Hai beân chuû khaùch chaøo hoûi xong, nhaø vua lieàn ñeán
ñöùng tröôùc thaày vaø hoûi: “Baïch thaày, traãm coù moät vieäc
lo buoàn, khoâng phaûi neân laøm theá naøo?”
Thaày Sieâu Töû hoûi: “Beä haï lo buoàn vieäc vieäc chi?”
77
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Vua noùi: “Traãm nay ñaõ lôùn tuoåi, khoâng coøn soáng
ñöôïc bao laâu, maø vaãn chöa coù ngöôøi keá vò. Vì theá neân
traãm lo buoàn.”
Thaày Sieâu Töû nghe vua noùi lôøi aáy xong thì boãng
nhieân thaày baät cöôøi. Vua laáy laøm giaän, sai quaân ñuoåi
ra. Quaân lính ñeán loâi thaày ñi, thaày lieàn hieän thaân bay
leân hö khoâng, ñöùng giöõa hö khoâng, roài hieän ra nhieàu
pheùp thaàn bieán khaùc, laøm cho moïi ngöôøi ñeàu troâng
thaáy. Vua thaáy vaäy laáy laøm khieáp sôï, laáy laøm hoái haän,
noùi raèng: “Traãm thaät laø ngöôøi coù maét khoâng troøng,
chaúng phaân chaân giaû. Nay ñaïi ñöùc coù gì chæ daïy xin
noùi ra cho.”
Thaày Sieâu Töû töø treân hö khoâng laïi hieän xuoáng tröôùc
maët vua vaø noùi: “Naøy beä haï, nhö coù ngöôøi ñang ñoùi
khaùt, laïi mang nhöõng moùn cao löông myõ vò saün coù
trong nhaø mình ra vaát boû ngoaøi baõi ñaát hoang, roài ñi
than vaõn vôùi moïi ngöôøi raèng: Toâi ñoùi quaù! Toâi ñoùi quaù!
Beä haï nghó sao veà ngöôøi aáy?”
Vua noùi: “AÁy thaät laø ngöôøi ngu xuaån vaø chuyeän aáy
thaät ñaùng buoàn cöôøi.”
Thaày Sieâu Töû noùi: “Beä haï cuõng khoâng khaùc chi ngöôøi
aáy. Töø bao laâu nay vaãn mong caàu moät ñöùa con trai noái
nghieäp, theá maø coù ngöôøi phi töû saép haï sanh vöông töû
laïi ñem gieát boû choân ngoaøi baõi ñaát hoang, nay laïi than
78
MEÏ CHEÁT CON SOÁNG
vaõn lo buoàn veà noãi khoâng con caùi, haù chaúng ñaùng cöôøi
laém sao?”
Vua nghe noùi taùi maët, vöøa sôï vöøa buoàn, nhôù laïi toäi
aùc ñaõ laøm, lieàn noùi: “Ñaïi ñöùc quaû laø thaàn thoâng dieäu trí,
coù theå bieát heát caû moïi chuyeän trong thaâm cung. Traãm
naêm xöa laøm vieäc aùc ñoäc aáy cuõng laø vì tin theo lôøi caùc
thaày Baø-la-moân, nay nghó laïi hoái haän thì chuyeän ñaõ
roài. Xin ñaïi ñöùc nghó caùch cöùu ñoä cho.”
Thaày Sieâu Töû noùi: “Lôøi noùi cuûa thaày Baø-la-moân laø
voâ caên cöù, beä haï laïi muø quaùng tin theo. Trong vieäc naøy
beä haï khoâng phaûi laø khoâng coù loãi. Nay muoán caûi taø quy
chaùnh thì vaãn coøn kòp ñoù. Mong beä haï sôùm bieát tìm
ñöôøng ngay neûo thaúng maø ñi.”
Vua quyø xuoáng thöa raèng: “Lôøi ñaïi ñöùc daïy thaät laø
thaáu tình ñaït lyù. Töø nay traãm xin ñöôïc quy y theo ñaïi
ñöùc.”
Thaày Sieâu Töû noùi: “Baàn taêng tuy ñaõ ñaït ñöôïc quaû vò
giaûi thoaùt, nhöng haõy coøn keùm xa ñöùc Phaät. Nay Phaät
ñang coøn taïi theá, beä haï neân ñeán quy y vôùi ngaøi.”
Ngay khi ñoù, vua ra leänh cho quan quaân chuaån bò
long xa ñeå vua ngöï ñeán tinh xaù leã Phaät.
Ñeán nôi, vua cung kính leã Phaät, phaùt nguyeän quy y
Tam baûo vaø giöõ theo Nguõ giôùi, laøm ngöôøi cö só tu taäp
taïi gia.
79
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Phaät daïy raèng: “Naøy ñaïi vöông, sa-moân Sieâu Töû ñaây
chính laø con cuûa ngöôøi vôï coù thai maø ngaøi ñaõ gieát, vì
tin theo lôøi aùc cuûa moät thaày Baø-la-moân. Ngöôøi meï ñaõ
cheát choân döôùi moä, nhöng may laø ñöùa con ñaõ ñuû thaùng
töï chui ra. Nhôø coù phaân nöûa thaân mình ngöôøi meï chöa
phaân raõ, vaãn coøn söõa maø ñöùa con ñöôïc buù. Khi leân saùu
tuoåi, noù theo ta maø hoïc ñaïo. Nay trôû thaønh sa-moân
Sieâu Töû ñaây.”
Vua nghe maáy lôøi cuûa Phaät, hieåu ra söï thaät thì caøng
laáy laøm sôï haõi. Phaät laïi keå tieáp cho vua nghe moät caâu
chuyeän nhö theá naøy:
Ngaøy tröôùc coù moät vò vua teân Phu-soâ-ta. Trong nöôùc
oâng ta coù moät ngöôøi daân ngheøo khoâng nhaø cöûa, thöôøng
ngaøy ñi laøm thueâ cho caùc nhaø giaøu. Ngöôøi aáy thöôøng
giöõ vieäc daét boø ra cho aên ngoaøi ñoàng. Khi thaáy nhaân
daân trong nöôùc cung kính caùc vò sa-moân, ngöôøi aáy môùi
theo hoûi raèng: “Vì sao caùc oâng cung kính nhöõng vò aáy?”
Hoï ñaùp: “Chuùng ta thôø Phaät, troïng taêng, ngaøy sau seõ
ñöôïc höôûng phuùc.” Ngöôøi aáy laïi hoûi: “Höôûng phuùc nhö
theá naøo?” Hoï ñaùp: “Ngöôøi naøo coù loøng laønh, thöôøng
cuùng döôøng caùc vò sa-moân, thì ngaøy sau duø ôû ñaâu cuõng
ñöôïc yeân oån, laïi ñöôïc keû khaùc thöông meán, kính troïng
vaø khoâng gaëp naïn khoå.”
Khi ñoù, ngöôøi aáy töï nghó raèng: “Ta cuõng raát muoán
cuùng döôøng caùc vò sa-moân ñeå ngaøy sau ñöôïc höôûng
80
MEÏ CHEÁT CON SOÁNG
phuùc, nhöng ta ngheøo quaù, phaûi ñi giöõ boø thueâ cho
ngöôøi. Chính mình khoâng coù ñuû thöùc aên haèng ngaøy, thì
laáy gì maø cuùng döôøng cho caùc vò sa-moân?”
Roài ngöôøi aáy laïi nghó: “Ñöôïc roài, ta coù theå vaét laáy
söõa boø maø cuùng döôøng.” Nghó sao laøm vaäy, ngöôøi aáy
laáy loøng thaønh maø vaét laáy söõa boø cuùng döôøng cho caùc
vò sa-moân. Caùc vò aáy thoï nhaän roài chuù nguyeän raèng:
“Nguyeän cho nhaø ngöôi ñöôïc höôûng phöôùc ñôøi ñôøi!”
Töø ñoù veà sau, traûi qua nhieàu kieáp luaân hoài, ngöôøi aáy
luoân ñöôïc höôûng nhieàu phöôùc laønh. Cho ñeán moät ñôøi
kia, ngöôøi aáy ñöôïc laøm vua, trong luùc ñi saên vôùi trieàu
thaàn coù hoaøng haäu ñi theo. Ñi chöa ñeán röøng, thaáy moät
con boø caùi giöõa ñoàng. Hoaøng haäu töø tröôùc chöa ñi saên
bao giôø neân baûo maáy ngöôøi thôï saên baén noù cho mình
xem. Vua ngaàn ngöø, noùi: “AÁy laø boø cuûa daân nuoâi, chaúng
phaûi boø röøng. Vaû laïi, khoâng neân gieát boø caùi, e laø noù
ñang coù mang.” Nhöng hoaøng haäu khoâng nghe, baûo thôï
saên baén cheát con boø.
Ngay luùc ñoù, ngöôøi chuû boø ñeán, thaáy con boø caùi ñang
coù mang cuûa mình ñaõ bò baén cheát, lieàn roïc buïng ñem
ñöôïc con boø con coøn soáng ra maø nuoâi. Ngöôøi aáy laáy laøm
oaùn giaän, theà raèng: “Voâ côù maø gieát boø cuûa ta, ngaøy sau
ta theà phaûi traû thuø naøy.”
Nhaø vua thuôû aáy, sanh ra laøm Sieâu Töû ñaây, phaûi
chòu caùi khoå chöa ra khoûi loøng meï maø meï ñaõ cheát roài,
81
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
vì ngaøy tröôùc khoâng caûn ñöôïc hoaøng haäu ñeå cho con boø
con phaûi sinh ra maø khoâng coù meï. Hoaøng haäu thuôû aáy
taâm ñòa aùc ñoäc, muoán gieát con boø meï chæ ñeå xem chôi,
nay sanh laøm meï cuûa Sieâu Töû, phaûi bò ngöôøi ta gieát oan
ñeå traû moái nôï cuõ. Coøn thaày Baø-la-moân xuùi giuïc vua gieát
meï thaày, aáy laø ngöôøi chuû con boø caùi ngaøy tröôùc, vì loøng
oaùn haän maø ñeo ñuoåi theo nhau ñeå traû thuø. Nhöng thaày
Sieâu Töû sôû dó muoân phaàn chaéc cheát maø vaãn coøn soáng
ñöôïc, laø nhôø ñôøi tröôùc ñaõ coù loøng thaønh daâng söõa cuùng
döôøng cho caùc vò sa-moân.
Phaät daïy: “Nhaân quaû ôû ñôøi nhö boùng theo hình,
khoâng heà sai chaïy. Ngöôøi laøm laønh taát phaûi ñöôïc höôûng
phöôùc, ngöôøi laøm aùc taát phaûi mang laáy hoaï.”
Vua nghe Phaät thuyeát xong, hieåu thaáu lyù nhaân quaû,
tín taâm saâu vöõng, chöùng ñöôïc quaû Tu-ñaø-hoaøn laø quaû
ñaàu tieân trong boán Thaùnh quaû. Nhöõng ngöôøi theo vua
ñeàu phaùt taâm thoï trì Nguõ giôùi, tu phaùp Thaäp thieän
(möôøi ñieàu laønh).
82
NGÖÔØI THÔÏ TIEÄN VÔÙI NGÖÔØI
THÔÏ VEÕ
Thuôû xöa, ôû moät vuøng veà phía baéc AÁn Ñoä coù anh thôï
tieän raát taøi tình. Anh ta tieän ra ñöôïc moät töôïng myõ
nhaân baèng goã raát xinh ñeïp. Khi laáy aùo quaàn maø maëc
vaøo, laáy ñoà nöõ trang ñeo vaøo, thì troâng gioáng heät nhö
ngöôøi thaät. Anh laïi kheùo leùo ñaët nhöõng maùy moùc beân
trong töôïng goã aáy, laøm cho myõ nöõ cuûa anh coù theå caát
tay dôû chaân, ñi laïi uyeån chuyeån nhö ngöôøi thaät.
Cuõng vaøo thôøi aáy, ôû moät vuøng veà phía nam AÁn Ñoä,
coù moät anh thôï veõ ñaïi taøi. Anh coù theå veõ raát nhanh,
maø veõ ra hình töôïng gì cuõng sinh ñoäng vaø gioáng heät
nhö caûnh thaät.
Anh thôï tieän nghe tieáng anh thôï veõ, môùi saép ñaët
moät böõa yeán tieäc vaø môøi anh thôï veõ ñeán chôi. Khi
nhaäp tieäc, anh thôï tieän ñaët töôïng myõ nöõ ñöùng gaàn, roài
kheùo leùo ñieàu khieån myõ nöõ böng röôïu daâng leân, thænh
thoaûng laïi böôùc ñi maáy böôùc ra chieàu duyeân daùng, uyeån
chuyeån nhö thaät. Hai ngöôøi cuøng nhau aên uoáng vui
veû.
Quaû nhieân, anh thôï veõ thaät söï bò laàm. Trong suoát
cuoäc vui anh cöù thænh thoaûng ñöa maét nhìn myõ nöõ,
83
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
caøng nhìn caøng thaáy ñeïp, caøng ñem loøng say ñaém. Anh
thôï tieän thaáy boä daïng aáy thì bieát laø anh thôï veõ ñaõ bò
löøa, laáy laøm khoaùi chí. Anh môùi keùo daøi cuoäc vui cho
ñeán taän ñeâm khuya. Roài anh vôø kieáu töø veà phoøng mình
nghæ, vieän côù nhaø chaät choäi neân keâ moät caùi giöôøng ñeå
löu anh thôï veõ nghæ laïi ngay trong phoøng khaùch. Roài
anh ñeå töôïng myõ nöõ ôû ñoù maø ñi.
Chuû nhaø ñi roài, anh thôï veõ hí höûng ñöôïc moät dòp
hieám coù ñeå gaàn guõi myõ nhaân cho thoûa loøng. Anh môùi
leân tieáng choøng gheïo maáy caâu, thì thaáy coâ naøng vaãn cöù
laëng thinh ñöùng yeân. Anh ngôõ laø myõ nhaân quaù e theïn
neân khoâng daùm môû lôøi, lieàn böôùc laïi gaàn naém laáy tay
naøng. Chöøng ñoù anh môùi nhaän ra laø moät pho töôïng goã.
Anh thôï veõ khi aáy vöøa buoàn cöôøi, vöøa hoå theïn, vì bieát
laø chuû nhaø coá yù ñaùnh löøa mình.
Khi aáy, anh thôï veõ suy nghó vaø noùi raèng: “Chuû nhaø
coá yù ñaùnh löøa ta, ta phaûi nghó caùch ñaùp laïi môùi ñöôïc.”
Anh nghó ra ñöôïc moät keá, môùi ñeán choã vaùch phoøng
veõ hình mình vôùi aùo quaàn mình ñang maëc, vaø veõ moät
sôïi daây phía treân, nhìn vaøo gioáng heät nhö ngöôøi ñang
treo coå töï vaãn. Veõ xong, môùi ñoùng cöûa laïi maø chui
xuoáng gaàm giöôøng.
Raïng saùng, chuû nhaø thöùc daäy böôùc ra, thaáy moät
caùnh cöûa beân phoøng khaùch chöa ñoùng lieàn ñeán gheù
maét nhìn vaøo. Boãng anh cheát ñieáng caû ngöôøi vì nhìn
84
NGÖÔØI THÔÏ TIEÄN VÔÙI NGÖÔØI THÔÏ VEÕ
thaáy khaùch ñaõ thaét coå töï vaãn ngay trong phoøng. Chuû
nhaø laáy laøm sôï haõi, nghó raèng: “Thoâi cheát roài, mình chæ
coát laøm chuyeän ñuøa côït cho vui, ngôø ñaâu anh ta thaát
chí ñeán noãi töï vaãn, chuyeán naøy phaûi mang laáy hoïa lôùn
vaøo thaân maát roài.”
Anh lieàn hoái haû ñi tìm moät con dao, xoâ cöûa phoøng
vaøo, chaïy thaúng ñeán choã hình veõ, tay caàm dao toan caét
sôïi daây maø ñöa xaùc cheát xuoáng. Khi aáy, anh thôï veõ môùi
töø döôùi döôùi giöôøng boø ra cöôøi lôùn. Anh thôï tieän bò löøa,
laáy laøm xaáu hoå.
Anh thôï veõ khi aáy môùi cöôøi noùi raèng: “Anh ñaõ gaït
ñöôïc toâi, giôø toâi cuõng ñaùnh löøa ñöôïc anh, xem nhö
chuùng ta hoøa nhau vaäy.”
Chuû vôùi khaùch ñeàu khoâng ai keùm ai, ñeàu phuïc taøi
cuûa nhau, keát thaønh ñoâi baïn thaân thieát. Khi aáy, hai
ngöôøi môùi baøn vôùi nhau raèng: “Trong cuoäc ñôøi naøy,
ngöôøi ta vaãn thöôøng tìm ñuû moïi caùch kheùo leùo, tinh
vi ñeå doái gaït laãn nhau, ngaãm kyõ ra coù khaùc naøo caâu
chuyeän vöøa roài cuûa hai anh em ta.”
Roài hai ngöôøi cuøng thaáy ñöôïc söï giaû taïo trong nhöõng
vieäc tranh nhau ôû ñôøi, cuøng thaáy ñöôïc nhöõng coâng danh
quyeàn theá ñeàu chæ nhö boït nöôùc, nhö söông tan, lieàn
cuøng nhau döùt heát söï quyeán luyeán ôû coõi traàn maø tìm
ñeán xuaát gia theo Phaät.
85

HOÏC PHAÛI SUY XEÙT
Thuôû xöa, coù hai ngöôøi baïn cuøng hoïc moät thaày. Moät
hoâm, hai ngöôøi cuøng ñi qua moät xöù kia. Ñi ñöôøng, thaáy
daáu chaân moät con voi. Moät ngöôøi döøng laïi quan saùt
chung quanh roài noùi: “Con voi naøy laø voi caùi, bò muø con
maét beân phaûi, ñang coù thai con voi con cuõng laø voi caùi,
treân löng noù coù moät ngöôøi ñaøn baø cuõng ñang mang thai
moät beù gaùi.”
Ngöôøi kia laáy laøm laï, hoûi: “Sao anh bieát?”
“Toâi bieát laø nhôø nhöõng ñieàu thaày daïy vaø söï suy xeùt
cuûa toâi. Neáu anh khoâng tin thì hai ta cuøng ñi tìm hieåu
xem coù ñuùng vaäy chaêng.”
Hai ngöôøi lieàn ñi nhanh ñeán, gaëp ñöôïc con voi, thì
ñuùng nhö lôøi anh kia ñaõ noùi. AÁy laø con voi caùi coù mang,
bò muø maét phaûi, laïi chôû treân löng moät ngöôøi ñaøn baø
cuõng ñang coù thai. Hôn theá nöõa, veà sau voi sanh ra
con ñuùng laø voi caùi, ngöôøi ñaøn baø cuõng sanh ra moät beù
gaùi.
Thaáy anh kia ñoaùn ñònh chính xaùc nhö vaäy, anh baïn
cuøng hoïc môùi than raèng: “Chuùng ta cuøng hoïc moät thaày,
sao toâi laïi khoâng bieát, coøn anh thì gioûi ñeán theá!”
86
HOÏC PHAÛI SUY XEÙT
Ñeán khi veà, ngöôøi aáy môùi vaøo thöa vôùi thaày: “Baïch
thaày, hai anh em chuùng con cuøng ñi treân ñöôøng, gaëp
daáu chaân voi. Anh baïn con ñaây xeùt ñoaùn bieát ñöôïc ñuû
ñieàu, khoâng maûy may sai leäch. Coøn con vì sao khoâng
theå bieát ñöôïc. Phaûi chaêng nhöõng gì thaày daïy cho chuùng
con chaúng ñöôïc ñoàng ñeàu nhö nhau?”
OÂng thaày lieàn hoûi anh hoïc troø gioûi xeùt ñoaùn raèng:
“Laøm sao maø con bieát ñöôïc nhöõng ñieàu aáy?”
“Baïch thaày, con nhôø nhöõng ñieàu thaày daïy laâu nay,
keát hôïp vôùi söï suy xeùt cuûa mình maø bieát ñöôïc. Khi so
saùnh choã daáu chaân voi vôùi choã coù nöôùc tieåu voi, con
bieát laø voi caùi. Con xem daáu chaân voi luùn saâu hôn bình
thöôøng, neân bieát laø noù coù mang, laïi daáu chaân beân phaûi
luùn xuoáng saâu hôn, con bieát ñoù laø coù chöûa voi caùi. Con
thaáy coû ôû phía beân phaûi coøn y nguyeân, con bieát laø noù
bò muø maét phaûi neân khoâng thaáy choã coû aáy, con thaáy
coù theâm daáu nöôùc tieåu gaàn choã voi ngöøng, beân caïnh coù
daáu chaân ngöôøi, neân con bieát voi coù chôû ngöôøi. Laïi so
saùnh daáu chaân vôùi daáu nöôùc tieåu, con bieát ñoù laø moät
ngöôøi ñaøn baø. Con thaáy daáu chaân ngöôøi ñaøn baø luùn
xuoáng saâu hôn bình thöôøng, neân bieát laø baø ta ñang coù
thai, laïi thaáy daáu chaân beân phaûi luùn saâu hôn daáu chaân
beân traùi, neân con bieát ngöôøi aáy ñang mang thai moät
beù gaùi. Nhöõng leõ aáy ñeàu laø nhôø thaày daïy maø bieát, roài
con xeùt ñoaùn theo vôùi nhöõng gì nhìn thaáy maø hieåu ñöôïc
moïi vieäc.”
87
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
OÂng thaày nghe xong, môùi hoûi anh hoïc troø kia raèng:
“Nhöõng lyù leõ maø baïn con vöøa noùi, ta coù daïy cho con hay
chöa?” Anh kia hoå theïn noùi: “Thöa thaày, ñaõ coù daïy.”
OÂng thaày töø toán noùi: “Trong vieäc hoïc, heát thaûy
nhöõng nghóa lyù saâu xa ngöôøi hoïc ñeàu phaûi bieát suy
xeùt cho thaáu ñaùo. Phaûi bieát vaän duïng söï hieåu bieát cuûa
mình maø suy xeùt theo nhöõng gì xaûy ra trong thöïc teá.
Nhôø vaäy môùi thaáy ñöôïc choã coù ích cuûa vieäc hoïc. Neáu
chæ hoïc thuoäc loøng nhöõng nguyeân taéc, lyù leõ, maø thieáu
söï suy xeùt, öùng duïng, thì roát cuøng hoïc cuõng chaúng ích
gì. Roài coù khi quay laïi traùch thaày, maø thaày naøo coù giaáu
gieám chi ñaâu!”
LEÃ VU LAN
Luùc aáy, ñöùc Phaät ngöï trong vöôøn Kyø Thoï Caáp
Coâ Ñoäc, gaàn thaønh Xaù Veä. Ñaïi ñöùc Muïc-kieàn-lieân
(Mahāmaudgalyāyana) laø vò ñeä töû lôùn cuûa Phaät, ñaõ chöùng
ñaéc ñöôïc Luïc thoâng, döùt boû heát moïi trieàn phöôïc cuûa
theá gian. Trong moät buoåi tham thieàn, ngaøi duøng thaàn
nhaõn maø quan saùt khaép trong ba coõi, môùi nhìn thaáy
meï mình tröôùc ñaây laø baø Thanh-ñeà hieän ñang phaûi chòu
laøm thaân quyû ñoùi trong ñòa nguïc. Ngaøi ñau xoùt hieän
ñeán taän nôi böng côm daâng cho meï. Baø Thanh-ñeà loøng
88
LEÃ VU LAN
ñaày tham lam, vöøa nhaän ñöôïc baùt côm lieàn laáy moät tay
che laïi (vì sôï nhöõng quyû khaùc giaønh laáy), coøn tay kia
boác aên. Loøng tham aáy laøm cho côm vöøa tôùi mieäng baø
lieàn hoùa thaønh than löûa, khoâng theå aên ñöôïc.
Ngaøi Muïc-kieàn-lieân khoâng sao cöùu ñöôïc meï, lieàn
quay veà baïch Phaät, caàu xin cöùu hoä. Ñöùc Phaät daïy raèng:
“Meï oâng toäi nghieäp raát naëng, phaûi nhôø ñeán söï hoä nieäm
vaø oai ñöùc cuûa chö taêng möôøi phöông môùi coù theå cöùu
ñöôïc.”
Phaät lieàn daïy oâng nhaân ngaøy raèm thaùng 7 laø ngaøy
Töï töù, chö taêng khaép nôi vöøa traûi qua 3 thaùng an cö
chuyeân taâm tu taäp, neân thieát leã cuùng döôøng ñeå nhôø söï
caàu nguyeän chung cuûa caùc vò. Muïc-kieàn-lieân theo lôøi
Phaät daïy, thieát leã cuùng döôøng chö taêng. Quaû nhieân,
söùc maïnh chuù nguyeän cuûa chö taêng sau ñoù ñaõ caûm hoùa
ñöôïc meï ngaøi, ngay trong ngaøy aáy thoaùt thaân ngaï quyû
ñöôïc sinh veà coõi trôøi.
Muïc-kieàn-lieân theo lôøi Phaät daïy cöùu ñöôïc meï ra
khoûi thaân ngaï quyû, trong loøng laáy laøm vui möøng hoan
hyû, lieàn ñöùng giöõa ñaïi chuùng maø thöa hoûi Phaät raèng:
“Baïch ñöùc Theá Toân, nay meï con ñaõ nhôø söùc chuù nguyeän
cuûa chö taêng möôøi phöông neân ñöôïc thoaùt khoûi thaân
ngaï quyû. Töø nay veà sau, neáu nhöõng ai coù loøng hieáu thaûo,
thaønh taâm daâng leã cuùng döôøng chö taêng vaøo ngaøy raèm
thaùng baûy, chaúng bieát coù theå nhôø ñoù maø cöùu ñoä ñöôïc
cha meï hay chaêng?”
89
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Phaät daïy: “Laønh thay, Muïc-kieàn-lieân! Ñieàu oâng
muoán hoûi cuõng laø ñieàu ta muoán noùi. Naøy thieän nam töû,
veà sau nhöõng ñeä töû cuûa ta, duø laø xuaát gia hay taïi gia,
duø laø haøng quan töôùc hay thöù daân, baát kyø laø ai cuõng
ñeàu neân giöõ haïnh hieáu töø ñoái vôùi cha meï ñôøi naøy vaø ñoái
vôùi oâng baø cha meï trong baûy ñôøi ñaõ qua. Ñeán ngaøy raèm
thaùng baûy, laø ngaøy Töï töù cuûa chö taêng, neân saém söûa
caùc thöù leã vaät maø daâng cuùng chö taêng möôøi phöông.
Nhö vaäy coù theå caàu nguyeän cho cha meï hieän tieàn ñöôïc
soáng laâu, höôûng nhieàu phöôùc laïc, traùnh khoûi nhöõng söï
ñau oám vaø caùc ñieàu khoå naõo hoaïn naïn. Nhaân ñoù, cha
meï trong baûy ñôøi tröôùc cuõng nhôø söùc chuù nguyeän maø
ñöôïc thoaùt khoûi caùc ñöôøng aùc nhö ñòa nguïc, ngaï quyû,
suùc sanh, ñöôïc sanh laøm ngöôøi hoaëc sanh leân coõi trôøi,
ñöôïc höôûng söï an vui, haïnh phuùc.”
Roài Phaät laïi daïy raèng: “Trong haøng ñeä töû cuûa ta, taát
caû ñeàu phaûi giöõ loøng hieáu thuaän vaø toân kính cha meï
oâng baø, phaûi bieát töôûng nhôù ñeán coâng ôn sanh thaønh
döôõng duïc vaø thôø kính oâng baø, toå tieân. Haèng naêm, ñeán
raèm thaùng baûy, phaûi vì loøng hieáu thaûo, vì loøng bieát ôn
cha meï oâng baø, ñeán daâng leã vaät cuùng döôøng chö taêng,
ñeå nhôø caùc vò chuù nguyeän cho cha meï hieän tieàn vaø cha
meï trong baûy ñôøi ñaõ qua. Laøm nhö theá laø ñeå ñeàn ñaùp
coâng ôn sanh döôõng cuûa cha meï. Cho neân, taát caû ñeä töû
caàn phaûi vaâng giöõ theo phaùp naøy.”
90
LEÃ VU LAN
Muïc-kieàn-lieân vaø boán chuùng ñeä töû cuûa Phaät nghe
Phaät giaûng xong phaùp naøy ñeàu vui möøng tin nhaän vaø
laøm theo.
Ngaøy leã naøy xöa ñöôïc goïi laø hoäi Vu-lan-boàn. Vu-lan-
boàn (盂蘭盆) laø töø do ngöôøi Trung Hoa phieân aâm töø
tieáng Sanskrit laø Ullambana. Ta ñoïc theo aâm Haùn Vieät,
laâu daàn Vieät hoùa, khoâng xem laø töø phieân aâm nöõa, neân
thoâng thöôøng vaãn goïi laø leã Vu Lan. Cuõng danh töø naøy,
ngöôøi Trung Hoa dòch theo nghóa laø cöùu ñaûo huyeàn (救
倒懸), nghóa laø cöùu noãi khoå bò treo ngöôïc. Bò treo ngöôïc
ôû ñaây chæ noãi khoå cuøng cöïc maø nhöõng ngöôøi taïo nhieàu
aùc nghieäp phaûi chòu ñöïng nôi ñòa nguïc. Vì theá, Vu-lan-
boàn hieåu theo nghóa ñaày ñuû laø nghi thöùc leã cuùng vaø caàu
nguyeän ñeå cöùu ñoä nhöõng ngöôøi ñang chòu noãi khoå cuøng
cöïc nôi ñòa nguïc.
Töø ñoù ñeán nay ñaõ maáy ngaøn naêm, haøng Phaät töû vaãn
duy trì phaùp naøy. Moãi naêm, ñeán ngaøy raèm thaùng baûy,
ôû haàu heát caùc nöôùc AÙ Ñoâng, ñaïi leã Vu Lan ñöôïc toå chöùc
raát lôùn. Nhieàu ñaøn traøng ñöôïc laäp ra vaø haøng Phaät töû
ai ai cuõng tuøy theo söùc mình maø saém söûa leã vaät daâng
leân cuùng döôøng chö taêng.
91

KEÛ DOÁT HAY CAÕI
Luùc aáy, ñöùc Phaät ngöï trong vöôøn Kyø Thoï Caáp Coâ
Ñoäc, gaàn thaønh Xaù Veä. Moät hoâm, chö taêng oâm bình
baùt ñi vaøo thaønh Xaù Veä maø khaát thöïc. Trôøi chöa ñuùng
ngoï, caùc vò môùi baøn vôùi nhau raèng: “Baây giôø coøn sôùm,
ta khoan vaøo thaønh. Toát hôn ta neân vaøo nghæ trong
caên phoøng troáng ôû ñaèng kia, chôø moät laùt nöõa haõy vaøo
thaønh.”
Moïi ngöôøi ñeàu ñoàng yù, cuøng nhau keùo vaøo caên phoøng
troáng ñeå taïm nghæ trong choác laùt. Khoâng ngôø ñoù laø
phoøng giaûng thuyeát cuûa moät nhoùm Baø-la-moân. Caùc vò
sa-moân lieàn chaøo hoûi caùc thaày Baø-la-moân roài ñeán choã
coù gheá troáng maø ngoài.
Luùc aáy, caùc thaày Baø-la-moân ñang tranh caõi vôùi nhau
raát döõ doäi veà nhöõng nghóa lyù trong kinh ñieån cuûa hoï.
Trong khi tranh caõi, chaúng ai chòu nhöôøng ai, ngöôøi
naøo cuõng nhaän laø mình ñuùng, neân thaønh ra caøng luùc
caøng caêng thaúng hôn. Moät thaày noùi raèng: “Ta noùi ñaây
laø ñuùng theo ñaïo lyù maø ta ñaõ hieåu thaáu, coøn caùc ngöôøi
noùi ñoù, laøm sao laïi goïi laø ñaïo lyù?”
Moät thaày khaùc noùi: “Ta noùi ñaây laø ñuùng theo ñaïo
ñöùc, tö töôûng cuûa ta laø ñaùng ñöôïc thi haønh, coøn tö
töôûng cuûa caùc ngöôøi khoâng ñaùng thi haønh, vieäc phaûi
noùi tröôùc, caùc ngöôøi laïi noùi sau, coøn vieäc phaûi noùi sau,
92
KEÛ DOÁT HAY CAÕI
caùc ngöôøi laïi ñem ra noùi tröôùc. Theo ñaïo ñöùc trieát lyù
thì caùc ngöôøi ñeàu sai laàm.”
Moät thaày khaùc cuõng khoâng vöøa, ra boä hung döõ quaùt
theùt raèng: “Caùc ngöôøi chæ laø caõi böôùng maø khoâng hieåu
nghóa, nhö vaäy thì tranh caõi maø laøm gì? Roõ thaät laø doát
maø muoán baøn ñaïo lyù, laøm sao hieåu thaáu? Vieäc hoïc hoûi
cuûa caùc ngöôøi khoâng ra gì, doát naùt voâ cuøng, neáu gaëp
ngöôøi caät vaán thì lieäu phaûi ñoái ñaùp laøm sao?”
Caû boïn tranh caõi gay gaét moät hoài, khoâng ai nhöôøng
ai, cho ñeán luùc taát caû ñeàu giaän döõ, böïc töùc, roài hoï xoâ
vaøo aåu ñaû, ñaùnh ñaäp, ñaâm cheùm nhau, gaây neân moät
traän hoãn chieán raát kòch lieät, caøng ngaøy caøng haêng maùu
hôn nöõa.
Caùc vò sa-moân thaáy coâng cuoäc aåu ñaû nhö vaäy thì
laëng leõ ñöùng daäy lui ra, cuøng nhau vaøo thaønh khaát
thöïc. Khaát thöïc xong, trôû veà tinh xaù, caùc vò môùi ñem
chuyeän vöøa qua thöa hoûi Phaät raèng: “Baïch ñöùc Theá
Toân, chuùng con thaáy raèng nhöõng ngöôøi Baø-la-moân aáy
cuõng coù chí coá gaéng hoïc hoûi, muoán tìm thaáu chaân lyù,
nhöng khoâng hieåu theo caùch aáy thì ñeán bao giôø hoï môùi
ñaït ñöôïc chaân lyù, xin ñöùc Theá Toân töø bi chæ daïy cho.”
Phaät daïy raèng: “Nhöõng ngöôøi aáy, khoâng chæ laø ngu
doát toái taêm ôû moät ñôøi naøy maø thoâi ñaâu.”
Roài Phaät keå cho chö tyø-kheo nghe caâu chuyeän sau
ñaây:
93
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Thuôû xöa, coù moät vò vua raát moä ñaïo Phaät. Vua hoïc
hieåu ñaïo raát nhieàu, nhöng trieàu thaàn cuûa vua phaàn
ñoâng khoâng thoâng hieåu ñaïo lyù. Hoï khoâng chòu nghieân
cöùu hoïc hoûi kinh ñieån, chæ laáy choã hieåu bieát heïp hoøi
cuûa mình ñeå phaùn ñoaùn moïi vieäc. Vì theá maø hoï thöôøng
tranh caõi nhau veà taát caû moïi söï vieäc. Ai cuõng cho laø
mình hieåu bieát, khoâng ai chòu laéng nghe ngöôøi khaùc.
Ñöùc vua muoán giuùp cho hoï boû ñi caùch nhìn heïp hoøi
maø môû roäng taàm maét, neân ngaøi nghó ra moät keá raát
hay. Vua truyeàn leänh cho quan quaân ñi khaép nôi trong
nöôùc, tìm nhöõng ngöôøi bò muø töø luùc môùi sanh ra maø
daãn veà thaønh.
Khi quan quaân ñöa caùc ngöôøi muø veà ñeán roài, vua môùi
truyeàn trieäu taäp heát trieàu thaàn ñeán tröôùc saân roàng ñeå
xem ñaùm ngöôøi muø. Roài ngaøi sai daét ñeán moät con voi.
Sau ñoù, vua baûo daét töøng ngöôøi ñeán cho hoï sôø vaøo con
voi. Khi ai naáy ñeàu ñaõ ñöôïc sôø vaøo con voi, vua truyeàn
cho hoï lui ra vaø laáy gheá cho boïn hoï ngoài chôø.
Baáy giôø, con voi lôùn laém, neân trong ñaùm ngöôøi muø
aáy chaúng ai sôø ñöôïc heát con voi. Coù ngöôøi sôø ñöôïc vaøo
chaân voi, coù ngöôøi laïi tình côø chaïm phaûi caùi ñuoâi, laïi coù
ngöôøi sôø nôi buïng voi; coù ngöôøi sôø vaøo hoâng, coù ngöôøi
sôø löng, coù ngöôøi laïi sôø nhaèm tai voi, keû khaùc nöõa laïi
sôø ñaàu, laïi coù keû sôø nhaèm ngaø voi, voøi voi...
Chôø boïn hoï ñaõ ngoài yeân choã, ñöùc vua môùi truyeàn
cho ngöôøi ra hoûi raèng: “Vöøa roài, taát caû caùc ngöôi ñeàu
94
KEÛ DOÁT HAY CAÕI
ñaõ ñöôïc sôø vaøo con voi. Baây giôø, töøng ngöôøi haõy theo
choã bieát cuûa mình maø moâ taû cho ta nghe xem hình
daïng con voi laø nhö theá naøo. Ai noùi ñuùng seõ ñöôïc troïng
thöôûng.”
Ñaùm ngöôøi muø ñeàu nhao nhao leân, cho ñoù chuyeän
quaù deã, vì hoï môùi vöøa ñöôïc taän tay sôø vaøo con voi, ñaâu
coù xa laï gì. Theá roài, ngöôøi thì noùi: “Con voi gioáng nhö
caây coät to.” Ngöôøi khaùc laïi noùi: “Con voi gioáng nhö caùi
choåi.” Laïi coù ngöôøi noùi: “Con voi gioáng nhö caùi maët
troáng lôùn.” Ngöôøi khaùc lieàn caõi laïi: “Khoâng phaûi, con
voi gioáng nhö caùi vaùch töôøng.” Moät ngöôøi nöõa töø naõy
giôø vaãn chöa leân tieáng ñöôïc, töùc toái heùt raèng: “Caùc anh
noùi sai caû roài, con voi gioáng nhö caùi quaït lôùn...”
Theá roài, caû boïn khoâng ai chòu ai. Ai cuõng keå chaéc laø
mình noùi ñuùng, coøn nhöõng ngöôøi khaùc laø sai. Boïn hoï
caõi nhau ngaøy caøng gay gaét, cho ñeán luùc lao vaøo aåu ñaû,
ñaùnh ñaäp nhau ñeán söùt ñaàu, loã traùn vaãn khoâng ai chòu
nhöôøng ai...
Khi aáy, vua truyeàn ngaên heát boïn hoï laïi, roài môùi noùi
raèng: “Taát caû caùc ngöôi ñeàu noùi ñuùng vôùi choã bieát cuûa
mình. Nhöng con voi thì to, maø choã bieát cuûa caùc ngöôi
laïi quaù nhoû, moãi ngöôøi chæ naém hieåu ñöôïc moät phaàn
nhoû cuûa con voi maø thoâi. Nay caùc ngöôi khoâng chòu
laéng nghe hoïc hoûi ngöôøi khaùc, khaêng khaêng cöù cho
raèng mình ñaõ bieát heát moïi chuyeän, bieát heát chaân lyù,
roát cuøng caùc ngöôi chaúng bieát ñöôïc gì caû.”
95
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Roài vua sai quan quaân ñöa traû boïn hoï ai veà choã naáy
vaø ban cho moãi ngöôøi moät moùn tieàn.
Baáy giôø vua môùi quay sang caùc vò trieàu thaàn cuûa
mình maø daïy raèng: “Caùc khanh cuõng gioáng nhö boïn
ngöôøi muø naøy. Chaân lyù cuûa ñaïo Phaät raát thaâm saâu, vi
dieäu, caùc khanh khoâng heà chòu nghieân taàm, hoïc hoûi,
chæ coá chaáp laáy choã hieåu bieát nhoû nhoi, heïp hoøi cuûa
mình, suoát ngaøy chæ bieát tranh caõi vôùi nhau, raèng ta
ñuùng, ngöôøi sai... Ngaãm ra thaät chaúng coù ai nhaän hieåu
ñöôïc chaân lyù caû.”
Roài vua môùi ñoïc cho moïi ngöôøi nghe baøi keä naøy:
Caùc ngöôi khoâng khaùc nhöõng ngöôøi muø,
Khoâng hieåu maø khoe thaät quaù ngu.
Bieát moät, töôûng mình laø bieát heát,
Troïn kieáp tranh nhau vaãn mòt muø.
Vua laïi daïy raèng: “Nhöõng keû chæ hoïc theo nhöõng
saùch vôû heïp hoøi, chöa töøng tìm hieåu nhöõng kinh ñieån
saâu xa, thaâm thuyù, khoâng theå hieåu ñöôïc chaân lyù cuûa söï
vaät, nhöõng keû aáy coù khaùc naøo nhöõng ngöôøi muø.”
Roài töø ñoù vua khuyeán khích caùc quan lôùn nhoû trong
trieàu ñeàu neân tìm hoïc kinh Phaät vaø ñeán nghe chö taêng
giaûng phaùp.
Phaät daïy chö tyø-kheo raèng: “Ñöùc vua thuôû aáy nay
chính laø ta. Nhöõng ngöôøi muø thuôû aáy nay laø caùc thaày
96
CHIA GIA TAØI
Baø-la-moân maø caùc ngöôi ñaõ gaëp. Hoï doát naùt laïi caøng
doát naùt hôn chæ vì söï tranh caõi voâ boå, khoâng chòu laéng
nghe hoïc hoûi ngöôøi khaùc. Vaø vì khoâng chòu hoïc hoûi
kinh ñieån chaân chaùnh neân hoï cuõng chaúng theå coù ñöôïc
söï tieán boä treân ñöôøng tri thöùc.”
CHIA GIA TAØI
Thuôû aáy, Phaät ñang ôû nôi tinh xaù trong khu vöôøn
Truùc Laâm, gaàn thaønh Vöông Xaù.
Coù boán anh em con nhaø quyù phaùi, cha meï vöøa maát,
cuøng nhau tranh chia gia taøi, moãi ngöôøi moät yù khoâng
ai chòu ai.
Baáy giôø, hoï gaëp ñöôïc tröôûng laõo Xaù-lî-phaát, laáy laøm
möøng laém, thöa raèng: “Anh em chuùng toâi xin nhôø ñaïi
ñöùc phaân xöû chuyeän naøy, anh em toâi nguyeän seõ nghe
theo lôøi ñaïi ñöùc maø khoâng tranh caõi nöõa.”
Tröôûng laõo Xaù-lî-phaát nhìn qua bieát laø 4 anh em
naøy coù theå ñoä vaøo cöûa Phaät, môùi ñaùp raèng: “Toâi coøn coù
thaày laø ñöùc Phaät, laø baäc cao quyù nhaát trong tam giôùi.
Caùc anh em coù theå theo toâi ñeán haàu ngaøi, theá naøo cuõng
ñöôïc moät lôøi chæ daïy thoaû loøng.”
97
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Boán anh em vaâng lôøi, theo Xaù-lî-phaát ñeán tinh xaù
trong vöôøn Truùc Laâm ñeå baùi kieán ñöùc Phaät. Phaät nhìn
thaáy boïn hoï töø xa thì mæm cöôøi, treân ñænh ñaàu phoùng ra
nhöõng ñaïo haøo quang naêm saéc choùi saùng chung quanh.
AÁy laø ñieàm laønh ngaøi saép hoùa ñoä cho nhöõng keû coù caên
duyeân vôùi Phaät phaùp. Boán anh em ñeán laïy chaøo Phaät
vaø baïch raèng: “Baïch ñöùc Theá Toân, boán anh em chuùng
con khôø daïi quaù, gia taøi cha meï ñeå laïi khoâng bieát chia
nhau theá naøo laø hôïp lyù, xin ngaøi ban cho moät lôøi ñeå
anh em chuùng con thoâi khoâng tranh nhau nöõa.”
Phaät daïy raèng: “Caùc ngöôøi haõy laéng tai nghe caâu
chuyeän naøy, roài sau ñoù ta seõ phaân xöû chuyeän cuûa caùc
ngöôi.”
Roài ñöùc Phaät keå cho hoï nghe caâu chuyeän sau ñaây:
Thuôû xöa, coù moät vò vua teân laø Qui Lieâu. Vua coù
beänh naëng, ngöï y xem beänh baûo raèng neáu ñöôïc söõa sö
töû caùi hoaø vôùi thuoác cho vua uoáng môùi heát beänh. Vua
lieàn truyeàn rao khaép nöôùc raèng: “Ai coù theå tìm ñöôïc
söõa sö töû caùi ñem ñeán cho vua, vua seõ chia phaân nöûa
giang san vaø gaû con gaùi uùt cho.”
Coù moät ngöôøi kia nghó laø mình coù theå laáy ñöôïc söõa
cuûa sö töû caùi, lieàn leân ñöôøng ñi tìm. Ngöôøi aáy voán raát
khoân ngoan, ña möu tuùc trí. Ban ñaàu, anh ta vaøo taän
röøng saâu, doø tìm cho ñöôïc nôi sö töû thöôøng hay veà
98
CHIA GIA TAØI
nghæ. Keá ñoù, anh môùi gieát moät con cöøu, ñem theo vaøi
cheù röôïu ngon vaøo nuùi. Roài anh chôø cho ñeán luùc sö töû
ñaõ ñi khoûi, lieàn mang thòt cöøu vôùi röôïu ñaët vaøo trong
hang.
Sö töû veà, thaáy thòt beùo röôïu ngon môùi aên uoáng no
say vaø laên ra nguû li bì. Anh ta lieàn vaøo hang vaét laáy
ñöôïc söõa vaø ra veà.
Ñeán chieàu toái, ñöôøng veà vaãn coøn raát xa, anh ta môùi
gheù vaøo moät laøng kia maø nghæ ñeâm. Luùc aáy, coù moät vò
A-la-haùn ñi du phöông cuõng döøng nghæ trong laøng ñoù,
tình côø naèm gaàn anh ta. Ñi ñöôøng meät moûi, anh ta ñaët
löng xuoáng thì nguû meâ man. Vò A-la-haùn khi aáy nhôø coù
thaàn thoâng quaùn chieáu neân thaáy ñöôïc trong khi anh ta
ñang say nguû thì caùc boä phaän trong cô theå anh ta baét
ñaàu tranh caõi nhau veà coâng traïng vöøa roài, boä phaän naøo
cuõng giaønh phaàn coâng lôùn veà mình.
Chaân noùi tröôùc raèng: “Nhôø ta neân môùi vaøo nuùi maø
laáy ñöôïc söõa sö töû.” Tay caõi laïi raèng: “Khoâng coù ta,
laøm sao maø vaét ñöôïc söõa? AÁy chaúng phaûi laø coâng lôùn
phaûi thuoäc veà ta hay sao?” Con maét noùi: “Nhôø coù ta
môùi nhìn thaáy ñöôïc sö töû, coâng ta môùi ñaùng laø hôn
heát.” Loã tai laïi noùi: “Neáu khoâng coù ta thì laøm sao nghe
ñöôïc leänh vua ñeå ñi laáy söõa? Quaû laø coâng ñaàu phaûi veà
ta.” Löôõi noùi: “Caùc anh cöù khoe taøi maø ñoaït coâng toâi
ñi. Thoâi ñeå ngaøy mai caùc anh seõ thaáy, soáng cheát do ai
ñònh ñoaït thì bieát.”
99
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Hoâm sau, anh chaøng ñem söõa veà ñeán kinh ñoâ, vaøo
taâu vôùi vua raèng: “Toâi ñaõ vaét ñöôïc söõa sö töû roài, coøn ñeå
ngoaøi thaønh chôø leänh beä haï.” Vua phaùn: “Ñem vaøo cho
traãm xem coù thaät vaäy chaêng?”
Anh ta mang söõa vaøo. Vua vöøa neám söõa, thì caùi löôõi
anh ta la leân raèng: “Ñaây khoâng phaûi söõa sö töû, maø laø
söõa löøa.” Vua nghe lôøi aáy, noåi traän loâi ñình, heùt lôùn
raèng: “Ngöôi noùi vôùi ta laø söõa sö töû, sao daùm ñem söõa
löøa maø gaït ta?”
Vua lieàn truyeàn leänh loâi ra cheùm ngay. Nhöng luùc
aáy, vò A-la-haùn nguû gaàn vôùi ngöôøi hoâm tröôùc bieát roõ
moïi chuyeän, ngaøi duøng thaàn thoâng hieän ra tröôùc maët
vua, noùi raèng: “Ñaây ñuùng thaät laø söõa sö töû. Toái hoâm
qua, baàn taêng coù nghæ chung moät choã vôùi ngöôøi naøy,
ñöôïc nghe caùc boä phaän trong cô theå cuûa ngöôøi tranh
nhau coâng ñaàu trong vieäc laáy söõa sö töû, ai cuõng giaønh
laø phaàn cuûa mình. Sau roát, baàn taêng coù nghe caùi löôõi
giaän thoát leân raèng: ‘Thoâi ñeå ngaøy mai caùc anh seõ thaáy,
soáng cheát do ai ñònh ñoaït thì bieát.’ Bôûi vaäy cho neân
baây giôø caùi löôõi noù muoán giaønh phaàn hôn maø haïi cheát
caùc boä phaän khaùc. Beä haï cöù ñem söõa maø pha vôùi thuoác,
neáu uoáng heát beänh thì coù theå bieát chaéc laø söõa sö töû.”
Vua tin lôøi vò A-la-haùn, lieàn laáy söõa hoøa vôùi thuoác maø
uoáng, quaû nhieân khoûi beänh. Vua giöõ lôøi höùa, gaû coâng
chuùa uùt cho ngöôøi tìm ñöôïc söõa vaø chia cho ngöôøi phaân
nöûa giang san.
100
CHIA GIA TAØI
Baáy giôø, vò A-la-haùn môùi baûo vua raèng: “Trong cô
theå cuûa moät ngöôøi, maø caùc boä phaän coøn tranh coâng
nhau nhö vaäy, huoáng gì laø caû muoân ngöôøi, ai cuõng
muoán cuõng ñoaït phaàn hôn veà mình thì khoå bieát bao!.”
Ngöôøi kia ñöôïc thoaùt cheát, trong loøng vui möøng
khoân xieát, lieàn phaùt taâm töø boû cuoäc soáng theá tuïc, khoâng
maøng ñeán phaàn thöôûng to taùt maø vua vöøa ban cho, chæ
theo xin vò A-la-haùn nhaän mình laøm ñeä töû. Nhôø thoâng
minh, sôùm tröø döùt moïi duïc voïng, neân khoâng bao laâu
anh ta thoâng hieåu ñaïo lyù vaø cuõng chöùng quaû A-la-haùn.
Nhaø vua cuõng nhaân dòp aáy maø hieåu ñöôïc ñaïo lyù cuûa
Phaät, laáy laøm vui möøng maø quy y Tam baûo, thoï trì Nguõ
giôùi vaø tu haønh theo Thaäp thieän ñaïo.
Boán anh em nghe ñöùc Phaät keå xong caâu chuyeän aáy
lieàn tænh ngoä, khoâng coøn nghó ñeán chuyeän tranh nhau
gia taøi nöõa. Hoï xin ñöôïc xuaát gia tu haønh theo Phaät.
Ñöùc Phaät khen raèng: “Laønh thay! Laønh thay!” Roài ngaøi
ñöa tay sôø vaøo ñaàu hoï, töùc thì raâu toùc ñaàu ruïng saïch
vaø aùo caø-sa hieän ra treân mình hoï. Loøng tham muoán ñaõ
döùt, khoâng bao laâu caû boán ngöôøi boïn hoï ñeàu chöùng quaû
A-la-haùn.
Ñaïi ñöùc A-nan khi aáy thöa hoûi Phaät raèng: “Baïch ñöùc
Theá Toân, boán ngöôøi aáy coù nhaân duyeân gì maø môùi vöøa
nhaäp haøng tyø-kheo chöa bao laâu ñaõ thoâng hieåu ñaïo lyù
vaø chöùng quaû A-la-haùn?”
101
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Phaät daïy raèng : “Thuôû xöa, khi toân giaû Xaù-lî-phaát
laø moät tyø-kheo thì boïn hoï laø boán thöông gia, cuøng nhau
mua moät boä aùo maø cuùng döôøng cho vò tyø kheo aáy. Toân
giaû Xaù-lî-phaát thuôû aáy coù lôøi nguyeän ñoä cho hoï ñöôïc
giaûi thoaùt. Vì theá neân ngaøy nay hoï ñöôïc Xaù-lî-phaát
daãn daét ñeán ñaây vaø ñöôïc giaûi thoaùt.”
VAÄT TRAÛ ÔN, NHÔN TRAÛ OAÙN
Thuôû tröôùc, coù moät nöôùc lôùn kia, nhaø vua nhôø hoïc
thoâng kinh ñieån neân hieåu bieát raát saâu xa. Thaáy roõ ñöôïc
söï giaû taïm cuûa cuoäc ñôøi, vua töï nghó raèng: “Moät mai ta
thaùc roài, thaân theå tan ra thaønh ñaát, cuoäc danh lôïi naøy
coøn coù yù nghóa gì ñaâu?”
Vua lieàn töø boû cung ñieän, xa neûo lôïi danh, döùt ñöôøng
vui söôùng, thoï phaùp xuaát gia laøm moät vò tyø-kheo. Vò
tyø-kheo naøy tu haønh tinh taán, nghieâm trì giôùi luaät, vaøo
taän trong röøng saâu nuùi thaúm ñeå chuyeân taâm tu taäp,
coù ñeán hôn ba möôi naêm chöa töøng trôû laïi choán thò
thaønh.
Moät hoâm, ngaøi ñang ngoài thieàn döôùi moät goác caây
lôùn. Gaàn ñoù coù moät caùi hang raát saâu khoâng coù ñöôøng
102
VAÄT TRAÛ ÔN, NHÔN TRAÛ OAÙN
leân. Boãng coù moät anh thôï saên, vì ham ñuoåi theo moài
maø saåy chaân teù xuoáng hang. Saùng hoâm aáy anh vöøa baén
ñöôïc moät con quaï vaø moät con raén, cuøng nhoát trong caùi
tuùi vaûi ñeo sau löng cuõng rôùt theo xuoáng hang. Ngöôøi
thôï saên caát tieáng keâu la thaûm thieát. Vò tyø-kheo nghe
tieáng keâu cöùu döôùi hang saâu, voäi ñi tìm moät sôïi daây daøi
thaû xuoáng hang. Anh thôï saên naém laáy daây maø treøo leân.
Nhaân khi teù xuoáng hang, caùi tuùi vaûi bò traày raùch neân
quaï vaø raén môùi ngoi ñaàu ra ñöôïc. Vò tyø-kheo thaáy theá
lieàn môû tuùi cöùu hai con vaät aáy ra.
Baáy giôø, anh thôï saên quyø laïy noùi raèng: “Maïng soáng
cuûa toâi may maø coøn ñöôïc laø nhôø ôn lôùn cuûa ngaøi. Vaäy
toâi nguyeän troïn ñôøi ghi nhôù vaø doác söùc ñeàn ñaùp.”
Vò tyø-kheo noùi: “Ta tröôùc ñaây laø vua moät nöôùc lôùn
giaøu maïnh. Laàu ñaøi, dinh thöï, baûo vaät, cung phi... chaúng
coù vua naøo khaùc coù nhieàu hôn ta. Söï höôûng thuï cuûa ta
ñaõ thoaû, ta muoán ñieàu chi thì coù ñieàu aáy, chaúng khaùc
naøo nhö vöøa keâu leân trong röøng naøy thì lieàn coù tieáng
vang doäi laïi lieàn. Nhöng ta ngoài treân ngoâi vua, thaáy
trieàu thaàn quan töôùc ñaày nhöõng söï ganh gheùt tranh
giaønh. Ta laïi nghó raèng, saéc ñeïp, tieáng hay, muøi thôm,
vò ngon ngoït, cuøng laø aùo quaàn chaûi chuoác, vôùi nhöõng
ham muoán duïc voïng laø saùu löôõi göôm cheùm naùt thaân
naøy, saùu muõi teân ñaâm thuûng tim mình. Saùu vieäc nhô
nhuoác xaáu xa aáy laøm cho con ngöôøi phaûi ôû maõi trong
103
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
voøng luaân hoài maø chòu ñau khoå luoân luoân. Xeùt nhö theá
cho neân ta môùi boû ngoâi vua maø ñi laøm moät thaày tu. Ta
doác loøng tìm ñaïo lyù chaân chính töø bi, khoâng coøn tham
ñaém muøi theá tuïc, chæ mong thaønh chaùnh quaû maø ñoä
chuùng sanh ra khoûi nôi khoå haûi. Ta ñaõ coù taâm nguyeän
lôùn lao ñoù, ñaâu coøn muoán thoï nhaän söï ñeàn ñaùp cuûa
ngöôi. Vaäy ngöôi cöù veà nhaø ñi. Vaø nhö coù baø con thaân
thích, haõy khuyeân hoï neân laùnh döõ laøm laønh, nhö vaäy
laø ñöôïc roài.”
Anh thôï saên noùi: “Toâi khoâng phaûi laø ngöôøi theo ñaïo
Phaät, nhöng toâi ñaõ thaáy nhieàu ngöôøi ngoaïi ñaïo cuõng aên
ôû hieàn töø nhö tín ñoà nhaø Phaät, thöôøng cöùu giuùp ngöôøi
khaùc maø khoâng maøng ñeán danh lôïi chi caû. Ngaøi ñaây
ñaõ laø moät baäc chaân tu, toâi muoán môøi ngaøi khi naøo gheù
vaøo nhaø toâi chôi.”
Roài anh thôï saên töø bieät ra veà. Anh ta ñi roài, con quaï
môùi noùi: “Thöa ngaøi, toâi khoâng kheùo noùi nhöõng lôøi bieát
ôn nhö ngöôøi kia, nhöng cuõng xin tìm caùch baùo ñaùp ôn
cöùu maïng cuûa ngaøi.” Roài noù bay ñi.
Khi aáy, con raén noùi: “Toâi teân laø Traên. Ngaøy sau neáu
ngaøi coù vieäc chi caàn ñeán, xin cöù goïi teân toâi thì toâi xin
ñeán ñeå ñeàn ñaùp ôn cöùu maïng cuûa ngaøi.” Roài noù boø ñi.
Veà phaàn anh thôï saên, tuy ngoaøi mieäng noùi lôøi bieát
ôn nhöng trong loøng nghó ñeán vieäc soång maát con quaï
104
VAÄT TRAÛ ÔN, NHÔN TRAÛ OAÙN
vôùi con raén thì ñaâm ra böïc töùc. Ñaõ vaäy, laø ngöôøi ngoaïi
ñaïo neân anh ta voán khoâng öa caùc vò tyø-kheo tu theo
ñaïo Phaät.
Moät hoâm, vò tyø-kheo nhaân ñi ra bìa röøng, môùi tieän
ñöôøng gheù ñeán nhaø anh thôï saên. Anh ta nhìn thaáy töø
xa, lieàn goïi ngöôøi vôï maø daën raèng: “Laõo tyø-kheo aáy
chaúng theo moät ñaïo vôùi ta. Nhö laõo coù vaøo nhaø, thì
mình cöù naáu côm cho ngon, nhöng naáu cho thaät chaäm.
Heã quaù ngoï thì laõo khoâng theå aên ñöôïc.” Chò vôï nghe
lôøi daën, thaáy vò tyø-kheo vaøo nhaø lieàn ra boä aân caàn giöõ
laïi ñeå doïn côm maø ñaõi. Song chò ta coá yù laøm thaät chaäm
chaïp, thaønh ra trôøi ñaõ quaù ngoï maø côm naáu chöa xong.
Vò tyø-kheo thaáy vaäy thì kieáu ra veà.
Veà phaàn con quaï, noù bay veà toå roài thì cöù nghó maõi
khoâng bieát laøm sao ñeàn ñaùp ôn cöùu maïng cuûa vò tyø-
kheo. Theá roài. Cuoái cuøng noù nghó ra moät caùch, lieàn bay
ñeán kinh thaønh, leûn vaøo cung vua. Thaáy hoaøng haäu
ñang nguû say, treân buùi toùc coù ñính moät haït kim cöông
lôùn choùi saùng röïc rôõ. Quaï lieàn caép laáy haït kim cöông
roài bay trôû veà, mang ñeán daâng cho vò tyø-kheo.
Hoaøng haäu thöùc daäy, tìm khoâng thaáy haït kim cöông
quyù, môùi baùo vôùi vua raèng haït kim cöông ñaõ maát roài.
Vua truyeàn rao trong nhaân daân raèng: “Ai tìm ñöôïc haït
kim cöông, nhaø vua seõ thöôûng cho moät ngaøn caân vaøng,
moät ngaøn caân baïc, moät ngaøn con boø vaø moät ngaøn con
ngöïa.”
105
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Vò tyø-kheo nhaän loøng thaønh cuûa con quaï daâng cho
haït kim cöông, nhöng ngaøi naøo coù muoán duøng noù laøm
gì. Nghó thöông caûnh nhaø ngöôøi thôï saên ngheøo khoù,
ngaøi môùi mang haït kim cöông aáy ñeán cho anh ta. Ngôø
ñaâu, anh ta ñaõ nghe leänh vua truyeàn, neân lieàn baét troùi
vò tyø-kheo vaø ñem noäp leân vua ñeå laõnh thöôûng.
Vua hoûi vò tyø-kheo raèng: “Haït kim cöông naøy do ñaâu
maø ngaøi coù?” Vì tyø-kheo suy nghó raèng: “Neáu ta noùi
thaät, e raèng loaøi quaï trong caû nöôùc naøy seõ bò gieát caû.
Coøn nhö nhaän raèng ta laáy haït kim cöông naøy, thì traùi
vôùi ñaïo lyù cuøa ngöôøi tu haønh, khoâng xöùng ñaùng laø ñeä
töû cuûa ñöùc Phaät vaäy.”
Nghó nhö vaäy, ngaøi beøn im laëng khoâng noùi gì caû.
Vua töùc giaän, sai mang ra duøng tröôïng ñaùnh raát naëng
neà. Nhöng duø bò cöïc hình ñau ñôùn, ngaøi cuõng khoâng
ñem loøng oaùn giaän ai caû. Ngaøi khôûi loøng töø bi maø khaán
nguyeän raèng: “Trong traàn theá coøn coù nhieàu ngöôøi ngu
si maø haønh xöû sai vôùi ñaïo lyù nhö theá, ngaøy sau khoâng
traùnh khoûi phaûi chòu quaû baùo naëng neà. Ta nguyeän tu
haønh thaønh Phaät maø cöùu vôùt cho heát thaûy boïn hoï.”
Vua thaáy ngaøi chòu ñoøn ñau maø khoâng môû mieäng
van xin, laïi sanh loøng giaän döõ, theùt quaân haàu raèng:
“Baét laõo naøy ñem choân soáng ñi, chæ ñeå loù caùi ñaàu leân
thoâi, ñôïi vaøi hoâm seõ gieát.”
Quaân lính mang ngaøi ra choã ñoàng troáng, choân caû
thaân hình xuoáng chæ chöøa loù caùi ñaàu leân treân maët ñaát.
106
VAÄT TRAÛ ÔN, NHÔN TRAÛ OAÙN
Ñeâm ñeán, ngaøi vöøa ñoùi vöøa khaùt nöôùc quaù, khoâng bieát
laøm sao môùi nhôù laïi vaø goïi teân con raén. Raén lieàn boø
ñeán. Thaáy aân nhaân laâm naïn, noù cuùi ñaàu xuoáng ñaát laïy
chaøo vaø hoûi raèng: “Sao ngaøi laïi ra ñeán noâng noãi naøy?”
Vò tyø-kheo môùi ñem ñaàu ñuoâi töï söï maø thuaät laïi. Con
raén khoùc, voäi boø ñi tìm thöùc aên nöôùc uoáng mang ñeán
cho ngaøi roài than raèng: “Loøng töø bi cuûa ngaøi roäng lôùn
nhö trôøi ñaát maø sao phaûi naïn khoå nhö theá naøy! Ñeå toâi
nghó caùch cöùu ngaøi.”
Ñeâm aáy, raén lieàn boø vaøo cung vua caén cheát thaùi töû.
Nguyeân laø nhaø vua chæ coù moät ngöôøi con trai duy nhaát.
Raén caén cheát thaùi töû roài môùi trôû laïi choã thaày tyø-kheo,
noùi raèng: “Nay thaùi töû ñaõ bò cheát vì noïc ñoäc cuûa toâi,
nhöng coù thuoác giaûi naøy cuûa toâi thì coù theå cöùu ngöôøi
soáng laïi. Ngaøi haõy nhaän laáy thuoác giaûi naøy, ngaøy mai
cöùu soáng thaùi töû thì vua nhaân ñoù coù theå tha maïng cho
ngaøi.” Roài raén ñeå thuoác giaûi laïi beân caïnh thaày tyø-kheo
maø boø ñi.
Saùng hoâm sau ngöôøi ta môùi phaùt hieän thaùi töû ñaõ
bò raén caén cheát. Nhaø vua ñau ñôùn voâ cuøng, truyeàn rao
khaép nôi raèng: “Nhö ai cöùu soáng ñöôïc thaùi töû, traãm seõ
chia cho phaân nöûa giang san maø höôûng söï vinh hoa
phuù quí.”
Roài khoâng ai ñeán cöùu ñöôïc thaùi töû, ngöôøi ta môùi
ñem xaùc thaùi töû vaøo nuùi ñeå thieâu. Khi khieâng xaùc ñi
ngang qua choã choân vò tyø-kheo, ngaøi lieàn goïi laïi maø
107
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
noùi raèng: “Haõy khoan thieâu xaùc thaùi töû ñaõ, baàn taêng
coù theå cöùu soáng ñöôïc.” Quaân haàu nghe maáy lôøi aáy, lieàn
hoái haû taâu laïi vôùi vua. Nhaø vua möøng laém, truyeàn ñöa
ngay ñeán choã ngaøi vaø noùi: “Nhö thaät ñaïi ñöùc coù theå cöùu
soáng thaùi töû, traãm seõ tha toäi cho ñaïi ñöùc, vaø traãm cuõng
seõ chia cho ngaøi phaân nöûa giang san ñeå cuøng laøm vua
nhö traãm.”
Vò tyø-kheo laáy thuoác giaûi cuûa raén caïy mieäng thaùi töû
ñoå vaøo, giaây laùt lieàn soáng laïi. Nhaø vua möøng vui khoân
xieát, truyeàn chia phaân nöûa ñaát nuôùc cuûa mình cho vò
tyø-kheo. Nhöng ngaøi töø choái khoâng nhaän.
Baáy giôø, vua môùi ngaïc nhieân hoûi raèng: “Baïch ñaïi
ñöùc, neáu nhö ngaøi khoâng tham laáy phaân nöûa giang san
cuûa traãm, thì coù lyù naøo ngaøi laïi laø ngöôøi aên caép haït
kim cöông kia? Vaäy söï thaät laø nhö theá naøo, xin ngaøi
cho traãm bieát. Vì sao ngaøi laø ngöôøi hoaøn toaøn trong
saïch laïi chaáp nhaän hình phaït maø khoâng moät lôøi than
vaõn keâu oan?”
Vò tyø-kheo lieàn noùi: “Taâu beä haï, neáu muoán baàn taêng
noùi ra söï thaät, xin beä haï giao troïn quyeàn cho baàn taêng
ñöôïc phaùn xöû nhöõng keû lieân quan.” Vua öng thuaän. Vò
tyø-kheo lieàn ñem heát ñaàu ñuoâi caâu chuyeän keå laïi cho
vua nghe. Vua nghe roài trong loøng xuùc ñoäng, nöôùc maét
traøn ra treân maët, vöøa caûm phuïc ñöùc ñoä cuûa moät vò chaân
tu, vöøa hoå theïn vì söï phaùn xeùt sai laàm cuûa mình.
108
VAÄT TRAÛ ÔN, NHÔN TRAÛ OAÙN
Lieàn khi aáy, vua truyeàn leänh baét gieát caû nhaø ngöôøi
thôï saên vaø tru di caû ba hoï. Nhöng vò tyø-kheo lieàn noùi
raèng: “Xin beä haï giöõ lôøi ñaõ höùa, giao quyeàn cho baàn
taêng ñöôïc quyeát ñònh.” Vua lieàn hoûi: “Ñaïi ñöùc phaùn xöû
theá naøo?” Vò tyø-kheo ñaùp: “Vieäc laøm thieän hay aùc cuûa
moãi ngöôøi ñeàu töï coù quaû baùo töông xöùng. Beä haï khoâng
caàn phaûi naëng tay tröøng trò. Xin tha cho ngöôøi naøy
ñöôïc veà queâ sinh soáng. Vaø xin ñöøng laøm haïi ñeán loaøi
quaï trong nöôùc naøy.”
Vua heát loøng caûm phuïc ñöùc töø bi cuûa ngaøi, nhaân ñoù
lieàn xin ñöôïc quy y Tam baûo, thoï trì Nguõ giôùi vaø tu
haønh theo Thaäp thieän ñaïo.
CUÙNG DÖÔØNG MOÄT BUÏM CAÙT
Moät hoâm, ñöùc Phaät ñang ôû gaàn thaønh Xaù Veä, trong
vöôøn Kyø Thoï, cuøng vôùi ñaïi chuùng vaøo thaønh khaát thöïc,
coù ñaïi ñöùc A-nan theo haàu.
Treân ñöôøng, coù moät ñaùm treû ñang chôi ñuøa. Chuùng
noù laáy ñaát maø ñaép thaønh ñeàn ñaøi, kho laãm, roài laáy caùt
ñoå vaøo kho giaû laøm löông thöïc luùa gaïo. Khi ñöùc Phaät ñi
ngang qua, moät ñöùa treû vöøa nhìn thaáy lieàn muoán cuùng
döôøng cho ngaøi. Noù laáy “gaïo caùt” trong kho maø ñem ra,
ñi laïi daâng leân cho ñöùc Phaät. Ngaøi nhaän laáy vaø toû daáu
109
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
raát haøi loøng, khoâng khaùc gì khi coù moät vò quoác vöông
phaùt taâm cuùng döôøng vaø quy y Tam baûo. Roài ngaøi daïy
A-nan raèng: “OÂng haõy giöõ laáy naém caùt naøy, mang veà
toâ leân treân vaùch phoøng cuûa ta.”
A-nan laøm theo lôøi Phaät daïy nhöng trong loøng thaéc
maéc khoâng hieåu ñöôïc, lieàn thöa hoûi raèng: “Baïch ñöùc
Theá Toân, chæ laø moät ñöùa nhoû cuùng döôøng naém caùt giaû
laøm gaïo, sao ngaøi laïi haøi loøng vaø traân troïng ñeán theá.”
Phaät daïy raèng: “Duø moät naém caùt, maø loøng ñöùa treû aáy
raát thaønh kính, neân phöôùc baùu voâ löôïng. Ñöùa treû cuùng
döôøng naém caùt cho ta ñoù chaúng phaûi taàm thöôøng. Sau
khi ta nhaäp Nieát-baøn, veà sau noù seõ sanh ra laøm moät vò
quoác vöông teân laø A-duïc. Coøn nhöõng treû cuøng chôi vôùi
noù, veà sau seõ laø trieàu thaàn cuûa vua A-duïc. Vua aáy seõ
laøm röïc rôõ ñaïo ta, laáy caû ñaát nöôùc maø phuïng söï ngoâi
Tam baûo, laïi laäp neân voâ soá chuøa chieàn.”
Ngaøi A-nan laïi hoûi raèng: “Chæ cuùng döôøng moät naém
caùt, sao laïi coù theå veà sau laäp neân voâ soá chuøa chieàn?”
Phaät daïy: “Thieän caên aáy chaúng phaûi chæ trong moät
ñôøi naøy maø thoâi. Thuôû xöa, vaøo thôøi Phaät Ca-dieáp ra
ñôøi, ñöùa treû aáy laø moät vò quoác vöông, heát loøng uûng hoä
ñaïo Phaät vaø khuyeán khích nhaân daân tu haønh, laïi taïo
ra raát nhieàu töôïng Phaät, chuøa thaùp... Nhôø nhaân laønh
aáy, sau naáy noù seõ laøm vua hieäu laø A-duïc vaø taïo döïng
ñöôïc nhieàu caûnh chuøa thaùp ñeå thôø Phaät vaø ngoïc xaù-
lôïi.”
110
QUYÛ MEÏ MAÁT CON
Luùc ñöùc Phaät thuyeát phaùp ôû nöôùc Ñaïi-ñaâu thì ôû trong
nöôùc aáy coù moät ngöôøi ñaøn baø sinh ñöôïc nhieàu con, vaø
raát thöông yeâu con cuûa mình, nhöng laïi thöôøng baét con
ngöôøi khaùc veà aên thòt.
Nhöõng ngöôøi laøm cha meï ôû nöôùc Ñaïi-ñaâu raát lo laéng,
luùc naøo cuõng sôï con mình bò baét maát.
Caùc vò tyø-kheo ñi khaát thöïc veà mang chuyeän naøy keå
cho ñöùc Phaät nghe, ngaøi bieát ngay ñaây khoâng phaûi laø
moät ngöôøi ñaøn baø bình thöôøng. Ngaøi bieát trong nöôùc
naøy coù moät con quyû raát thích baét treû con aên thòt, vaø
khoâng theå duøng moät vaøi caâu noùi maø caûm hoùa noù ñöôïc.
Ñöùc Phaät lieàn sai moät vò tyø-kheo, thöøa luùc quyû meï
vaéng nhaø baét ñöùa con uùt maø noù thöông yeâu nhaát teân laø
Taàn-giaø-la ñöa veà tinh xaù.
Khi quyû meï veà tôùi nhaø khoâng thaáy ñöùa con uùt beù
boûng cuûa mình, noù ñau khoå boû aên boû uoáng, khoùc loùc
khoâng ngöøng, chæ trong maáy ngaøy thoâi maø töôûng chöøng
nhö muoán hoùa ñieân leân ñöôïc.
Khi aáy, ñöùc Phaät lieàn ñeán gaëp noù, hoûi raèng:
– Ngöôi coù vieäc gì maø khoùc loùc thaûm thöông nhö
theá?
Quyû meï nhìn thaáy ñöùc Phaät, taïm ngöøng khoùc moät
luùc, chuøi nöôùc maét maø traû lôøi:
111
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
– Vì luùc con vaéng nhaø, khoâng bieát ai ñaõ leûn vaøo baét
maát ñöùa con deã thöông nhaát cuûa con ñi roài!
– Ngöôi khoâng ôû nhaø giöõ con, ñeå cho ngöôøi khaùc
leûn vaøo baét maát, vaäy luùc ñoù ngöôi ñi ñaâu? Ngöôi ñi ra
ngoaøi ñeå laøm gì?
Khi nghe ñöùc Phaät hoûi nhö theá, quyû meï giaät mình,
vì luùc con cuûa noù bò baét cuõng chính laø luùc noù leûn vaøo
nhaø ngöôøi khaùc ñeå baét con ngöôøi ta.
Quyû meï noùi ñieàu aáy cho ñöùc Phaät nghe xong, luùc ñoù
noù môùi thaáy mình taøn nhaãn vaø sai laàm. Trong loøng
khôûi leân moät nieäm hoái haän, noù lieàn phuû phuïc xuoáng
ñaát ñaûnh leã ñöùc Phaät. Ñöùc Phaät laïi hoûi:
– Ngöôi coù thöông con cuûa ngöôi khoâng?
– Taàn-giaø-la laø ñöùa nhoû maø con thöông yeâu nhaát,
moät khaéc cuõng khoâng muoán rôøi noù ra. Con khoâng theå
naøo soáng maø khoâng coù noù. Khoâng coù noù, con chæ muoán
cheát maø thoâi!
Ñöùc Phaät lieàn nhaân ñoù ñeå khai thò cho noù:
– Ngöôi thöông con cuûa mình nhö theá naøo thì ngöôøi
khaùc cuõng thöông con cuûa hoï nhö vaäy. Ngöôi ñau khoå
vì maát con, maø laïi ñi baét con ngöôøi ta ñeå aên thòt, thì
ngöôøi ta cuõng ñau khoå khoâng khaùc gì ngöôi. Baây giôø
ngöôi coù muoán tìm thaáy con cuûa ngöôi khoâng?
112
QUYÛ MEÏ MAÁT CON
– Neáu coù ai tìm ñöôïc Taàn-giaø-la veà cho con, thì baûo
con laøm gì con cuõng laøm caû.
Ñöùc Phaät bieát laø quyû meï ñaõ chuyeån taâm hoái haän
roài, lieàn noùi:
– Ta coù theå giuùp ngöôi tìm laïi con ngöôi, nhöng
ngöôi coù thaät söï aên naên veà vieäc baét con ngöôøi khaùc ñeå
aên thòt hay khoâng?
– Con raát aên naên! Theá Toân, xin ngaøi töø bi chæ giaùo
cho con. Ngaøi daïy con laøm gì con seõ laøm theo nhö
vaäy!
Ñöùc Phaät noùi:
– Töø nay trôû ñi, thöù nhaát ngöôi khoâng ñöôïc saùt
sinh, thöù hai khoâng ñöôïc troäm caép, thöù ba khoâng ñöôïc
taø daâm, thöù tö khoâng ñöôïc voïng ngöõ, thöù naêm khoâng
ñöôïc aên uoáng böøa baõi, maø phaûi laáy tình thöông cuûa
ngöôøi meï hieàn maø lo laéng cho con caùi cuûa taát caû moïi
ngöôøi.
Quyû meï hoûi:
– Khoâng cho con aên thòt treû con thì töø giôø veà sau
con bieát aên moùn gì?
– Ta seõ daïy caùc ñeä töû cuûa ta moãi laàn ñöôïc cuùng
döôøng seõ trích moät phaàn thöùc aên boá thí cho ngöôi duøng
tröôùc.
113
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Quyû meï voâ cuøng vui möøng, nhaän laõnh lôøi giaùo huaán
cuûa ñöùc Phaät moät caùch thaønh khaån.
Ñöùc Phaät ñöa ñöùa con Taàn-giaø-la traû laïi cho quyû meï.
Noù möøng rôõ khoân cuøng, beøn phaùt nguyeän töø nay veà sau
seõ hoä trì taát caû treû con cuûa loaøi ngöôøi.
Ngaøy nay, khi aên côm ngöôøi xuaát gia phaûi trích ra
tröôùc moät phaàn thöùc aên ñeå laøm phaùp thí thöïc, chính laø
do chuyeän naøy maø ra vaäy.
KEÛ HAÏ TIEÄN ÑAÉC ÑAÏO
Vaøo thôøi ñöùc Phaät, tuy xaõ hoäi AÁn Ñoä phaân chia giai
caáp vaø naïn kyø thò giai caáp raát naëng neà, nhöng ngaøi
truyeàn daïy phaùp bình ñaúng vaø xoùa boû hoaøn toaøn giai
caáp. Trong taêng ñoaøn, ngaøi ñoái xöû bình ñaúng vôùi taát caû
moïi ngöôøi, cho duø laø moãi ngöôøi ñeàu coù xuaát thaân khaùc
nhau. Khi ñaõ xuaát gia theo Phaät, duø tröôùc ñaây laø haøng
vöông toân quyù toäc hay keû baàn tieän haï löu, heát thaûy ñeàu
ñöôïc ñoái xöû bình ñaúng nhö nhau. Chæ coù moät söï khaùc
bieät duy nhaát trong taêng ñoaøn laø söï khaùc bieät veà möùc
ñoä tieán trieån treân ñöôøng tu taäp maø thoâi. Ñaây chính laø
ñieåm ñaëc bieät trong toå chöùc taêng ñoaøn Phaät giaùo maø
khoâng moät toân giaùo naøo khaùc vaøo thôøi aáy coù ñöôïc.
114
KEÛ HAÏ TIEÄN ÑAÉC ÑAÏO
Luùc aáy, trong thaønh Xaù-veä, coù moät ngöôøi raát ngheøo
khoå, phaûi laøm ngheà ñoå phaân cho thieân haï ñeå kieám
soáng. So veà söï phaân chia giai caáp trong xaõ hoäi AÁn Ñoä
baáy giôø thì anh ta bò xem laø thuoäc veà giai caáp thaáp
heøn nhaát. Moät hoâm, anh ta ñang ñi treân ñöôøng thì
nhìn thaáy ñöùc Phaät vôùi caùc vò ñeä töû vaây quanh töø xa
tieán ñeán, anh voäi vaõ tìm choã traùnh xa ra beân leà ñöôøng.
Nhöng ñöùc Phaät ñaõ nhìn thaáy, lieàn cho goïi anh ta ñeán.
Anh ta sôï seät thöa raèng: “Toâi laø ngöôøi thaáp heøn nhô
nhôùp, laøm sao daùm ñeán gaàn ngaøi.”
Phaät daïy raèng : “Khoâng sao ñaâu! Duø anh coù laøm
ngheà gì, thuoäc veà giai caáp naøo, thì cuõng vaãn laø con
ngöôøi, cuõng coù theå tu taäp ñeå ngaøy sau ñöôïc ñaéc ñaïo nhö
ta ñaây.”
Anh ta nghe Phaät daïy nhö theá thì laáy laøm laï, coù
phaàn hoaøi nghi khoâng bieát mình coù nghe laàm hay
khoâng, lieàn thöa hoûi laïi: “Baïch ngaøi, coù phaûi ngaøi vöøa
noùi laø con ñaây cuõng coù theå tu haønh ñeå ngaøy sau ñöôïc
ñaéc ñaïo gioáng nhö ngaøi?”
Phaät daïy: “Ñuùng vaäy, mieãn laø anh coù nieàm tin vaøo
Tam baûo vaø tu taäp ñuùng theo chaùnh phaùp.”
Ngöôøi ñoå phaân nghe vaäy thì vui möøng khoân xieát,
lieàn quyø xuoáng ngay giöõa ñöôøng maø xin ñöôïc xuaát gia
theo Phaät. Phaät daïy caùc vò ñeä töû ñöa ngöôøi aáy veà tinh
xaù vaø nhaän cho xuaát gia ñöùng vaøo haøng tyø-kheo.
115
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Ngöôøi aáy boãng nhieân ñöôïc thoaùt khoûi kieáp soáng
thaáp heøn, khoâng coøn bò ngöôøi trong thaønh khinh khi
haát huûi, töï thaáy vui möøng sung söôùng khaùc naøo nhö
ñöôïc taùi sinh vaøo moät ñôøi soáng môùi. Töø ñoù coá coâng tu
taäp thieàn ñònh khoâng moät phuùt naøo ngôi nghæ taïm
döøng. Nhôø noã löïc tinh taán vöôït böïc neân chæ trong möôøi
ngaøy ñaõ thaáu hieåu ñaïo lyù saâu xa, chöùng ñaéc thaùnh quaû
A-la-haùn, coù ñuû caùc pheùp thaàn thoâng töï taïi.
Baáy giôø, ñöùc vua trong thaønh nghe tin raèng Phaät
ñaõ nhaän cho moät ngöôøi ñoå phaân xuaát gia laøm sa-moân
thì raát laáy laøm ngaïc nhieân vaø suy nghó raèng: “Töø xöa
nay haøng ñeä töû cuûa Phaät ñeàu toaøn laø nhöõng ngöôøi quí
phaùi. Nay laïi coù theâm moät ngöôøi thuoäc giai caáp haï tieän
thaáp heøn, vaäy neáu traãm coù thænh chö sa-moân ñeán cuùng
döôøng thì laøm sao phaân bieät ñöôïc? Roài trong haøng sa-
moân bieát ñoái xöû vôùi keû haï tieän aáy theá naøo cho phaûi
pheùp? Quyeát ñònh naøy cuûa ñöùc Phaät haún laø khoâng ñuùng
roài. Ñeå traãm ñích thaân ñeán thöa vôùi ngaøi.”
Nghó roài, vua xa giaù ñi ngay ñeán tinh xaù ñeå gaëp
Phaät. Gaàn ñeán tinh xaù, vua nhìn thaáy beân ñöôøng coù
moät vò sa-moân ñang ngoài treân taûng ñaù lôùn maø khaâu aùo,
daùng veû raát uy nghi. Khi thaáy xa giaù nhaø vua xoân xao
ñi tôùi, vò sa-moân aáy lieàn khoan thai aån mình vaøo trong
taûng ñaù, ung dung nhö ngöôøi ta ñi vaøo moät khoaûng ñaát
troáng vaäy. Khi xa giaù ñi qua, vò aáy laïi töø trong taûng ñaù
116
KEÛ HAÏ TIEÄN ÑAÉC ÑAÏO
hieän hình ra ngoaøi, ngoài treân taûng ñaù tieáp tuïc khaâu aùo
nhö khoâng coù chuyeän gì xaûy ra.
Khi vaøo tinh xaù leã Phaät roài, ñöùc vua môùi chaép tay
thöa hoûi raèng: “Khi traãm vaøo ñaây, phía tröôùc tinh xaù
thaáy coù vò sa-moân thaàn thoâng töï taïi, ra vaøo taûng ñaù
lôùn nhö ngöôøi ta ra vaøo choã ñaát troáng. Vò aáy laø ai maø
coù thaàn thoâng vaø uy nghi nhö theá? Traãm laáy laøm kính
phuïc vaø ngöôõng moä laém!”
Ñöùc Phaät daïy: “Hoâm nay beä haï ñeán ñaây gaëp ta
chính laø vì ngöôøi naøy ñoù.”
Vua ngaïc nhieân chöa kòp hieåu ra, Phaät lieàn noùi:
“Ngöôøi aáy tröôùc ñaây laøm ngheà ñoå phaân cho moïi ngöôøi
trong thaønh naøy. Nay xuaát gia laøm sa-moân, nhôø tinh
taán tu taäp neân ñaõ chöùng thaùnh quaû A-la-haùn, coù ñöôïc
thaàn thoâng töï taïi, döùt saïch moïi tham muoán, raøng
buoäc.”
Baáy giôø, vua hieåu ra, khoâng coøn daùm ñem chuyeän
phaân bieät giai caáp ra noùi nöõa. Ñöùc Phaät hieåu thaáu
trong taâm yù vua, neân muoán nhaân ñaây döùt saïch nhöõng
tö töôûng, ñònh kieán sai laàm cuûa vua, lieàn daïy raèng:
“Naøy ñaïi vöông, chuùng ta khoâng neân döïa vaøo ñòa vò xaõ
hoäi hay thaønh phaàn xuaát thaân maø phaùn ñoaùn giaù trò,
phaåm chaát cuûa moät con ngöôøi. Ngöôøi ta sanh ra ôû ñôøi
coù söï khaùc bieät nhau chaúng qua laø do nôi nghieäp quaû
ñaõ taïo töø trong quaù khöù. Nhöng nghieäp quaû ñaõ do mình
117
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
taïo thì cuõng coù theå do mình thay ñoåi ñöôïc. Chæ caàn
bieát tu taâm döôõng taùnh, laùnh döõ laøm laønh, tu taäp theo
chaùnh phaùp, thì duø ñôøi nay coù xuaát thaân heøn haï cuõng
coù theå ñaït ñöôïc nhöõng thaùnh quaû cao quyù.”
Vua nghe xong lieàn noùi: “Baïch Theá Toân, traãm ñaõ
hieåu roài! Töø nay traãm raát vui loøng maø toû loøng cung
kính ñoái vôùi taát caû caùc vò sa-moân, khoâng coøn phaân bieät
theo giai caáp xuaát thaân cuûa caùc vò aáy nöõa.”
°°°
Vieäc xoùa boû söï phaân bieät giai caáp ñoái vôùi chuùng ta
ngaøy nay laø vieäc raát bình thöôøng vaø ai ai cuõng coù theå
hieåu ñöôïc tính ñuùng ñaén cuûa noù. Theá nhöng caùch ñaây
hôn 25 theá kyû maø ñöùc Phaät ñaõ neâu ra vaø thöïc haønh
ñöôïc ñieàu naøy trong moät xaõ hoäi phaân chia giai caáp raát
naëng neà nhö xaõ hoäi AÁn Ñoä, ñieàu ñoù quaû thaät laø chöa
töøng thaáy ôû baát cöù toân giaùo hay neàn trieát hoïc naøo khaùc.
AÙnh saùng bình ñaúng ñoù roài sau ñaõ daàn lan ra khaép coõi
AÙ chaâu, cho ñeán lan roäng treân toaøn theá giôùi. Trong
khi nhaân loaïi coøn chìm ñaém trong nhöõng tö töôûng vaø
ñònh kieán sai laàm thì trí tueä giaùc ngoä cuûa ñöùc Phaät ñaõ
sôùm nhaän ra phaåm chaát cao ñeïp saün coù nôi taát caû moïi
con ngöôøi. Ngaøi ñaõ chæ roõ raèng, phaåm chaát chaân chính
trong hieän taïi cuûa moät con ngöôøi phaûi ñöôïc ño löôøng
baèng nhöõng giaù trò ñaïo ñöùc, coøn söï giaøu sang, quyeàn
theá, cho ñeán nhöõng ñòa vò cao sang trong xaõ hoäi chaúng
118
CON CHOÙ GIÖÕ CUÛA
qua chæ laø do nôi nghieäp quaû ñaõ taïo tröôùc ñaây maø thoâi.
Vì theá, ngaøi khoâng xem troïng moät vò quoác vöông hôn
moät ngöôøi ñoå phaân thueâ cho thieân haï, cuõng nhö ngaøi
xem thöôøng moät oâng hoaøng tham lam cuøng doøng toäc
vôùi mình, nhöng laïi xem troïng moät anh thôï caïo ngheøo
khoù maø coù taâm höôùng thieän.
CON CHOÙ GIÖÕ CUÛA
Thuôû tröôùc, Phaät vaø chuùng ñeä töû moãi ngaøy ñeàu mang
bình baùt ñeán töøng nhaø ñeå khaát thöïc. Moät hoâm, ngaøi ñi
khaát thöïc ñeán nhaø moät ngöôøi teân laø Ñoâ-ñeà. Khi aáy, chuû
nhaø ñi vaéng. Trong nhaø coù moät con choù ñang aên moät
dóa thöùc aên. Thaáy Phaät böôùc vaøo, noù lieàn nhaûy xoå laïi
vaø suûa raân leân. Phaät lieàn noùi vôùi noù raèng: “Ngöôi ñaõ
ñeán nöôùc naøy maø coøn chöa bieát aên naên toäi tröôùc hay
sao?” Con choù beøn cuïp ñuoâi xuoáng, riu ríu ñi laïi naèm
trong xoù, xem veû buoàn raàu laém. Ñoâ-ñeà ñi beân ngoaøi veà,
thaáy con choù khoâng vui nhö moïi böõa, môùi hoûi ngöôøi
nhaø. Ngöôøi nhaø thuaät laïi chuyeän ñöùc Phaät ñeán khaát
thöïc, coù noùi moät caâu roài con choù buoàn raàu nhö theá.
Ñoâ-ñeà giaän laém, lieàn thaúng ñeán tinh xaù maø hoûi Phaät
cho roõ söï tình. Phaät ñaùp: “Ta chæ noùi söï thaät vôùi con
choù aáy thoâi. Ñôøi tröôùc, noù chính laø cha cuûa ngöôi. Suoát
ñôøi cha ngöôi boûn seûn, tham tieác töøng ñoàng xu caéc baïc,
119
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
tuy giaøu coù maø keo kieät laém, chaúng bao giôø boá thí cho
ai laáy moät ñoàng xu. Bôûi loøng tham tieác cuûa caûi, neân khi
thaùc môùi taùi sinh laøm kieáp choù trong nhaø ñeå tieáp tuïc
giöõ cuûa. Vaäy maø vaãn coøn chöa tænh ngoä. Baây giôø ngöôi
haõy veà baûo noù chæ choã choân giaáu vaøng baïc ngaøy tröôùc
cho.”
Ñoâ-ñeà nghe noùi nöûa tin nöûa ngôø, veà noùi vôùi con choù
raèng: “Ñôøi tröôùc ngöôi laøm cha ta. Nay ta laø con trong
nhaø, coù quyeàn thöøa höôûng gia taøi naøy. Vaäy haõy chæ choã
choân vaøng baïc cho ta.” Con choù lieàn chui xuoáng döôùi
boä vaùn, laáy chaân maø caøo ñaát. Ñoâ-ñeà sai ngöôøi laáy cuoác
xeûng ñaøo ñaát choã aáy leân, quaû thaät beân döôùi choân giaáu
raát nhieàu vaøng baïc.
Lieàn ñoù, Ñoâ-ñeà phaùt taâm theo Phaät, quy y Tam baûo,
caàu Phaät chæ daïy ñaïo lyù cho. Ñöùc Phaät daïy raèng: “Nhaân
quaû ôû ñôøi naøy nhö boùng theo hình, ai gieát haïi sanh linh
thì tuoåi thoï keùm. Ai khoâng gieát haïi sanh linh thì ñöôïc
soáng laâu. Ai sanh ra ngheøo heøn laø bôûi ñôøi tröôùc boûn
seûn vaø troäm cöôùp cuûa ngöôøi. Vì theá, ñöôïc giaøu coù thì
neân boá thí ñeå gieo nhaân laønh. Ai ñöôïc giaøu coù vaø soáng
laâu laø nhôø ñôøi tröôùc taïo nhieàu thieän nghieäp. Nhaân quaû
khoâng sai chaïy, töï mình laøm mình chòu, khoâng theå
traùnh truùt cho ai. Laïi nöõa, yù muoán sanh ra lôøi noùi, vieäc
laøm. Ñaõ noùi, ñaõ laøm töùc laø taïo nghieäp. Noùi lôøi laønh,
laøm vieäc laønh thì ñöôïc höôûng phöôùc; noùi lôøi aùc, laøm
vieäc aùc thì taát phaûi mang laáy hoaï.
120
THAÙI TÖÛ TRONG BUÏNG CAÙ
Thuôû xöa, coù moät ngöôøi laøm ruoäng, sau cheát ñöôïc
ñaàu thai laøm con vua. Ñôøi tröôùc laø ngöôøi ñi caøy, ñôøi
sau laïi laø moät oâng hoaøng, chuyeän aáy ngaãm ra thaät ít
coù. Ñoù laø nhôø ngöôøi aáy ñaõ tu nhaân tích ñöùc trong nhieàu
ñôøi tröôùc, thöôøng cuùng döôøng taêng chuùng vaø boá thí cho
keû ñoùi ngheøo, laïi coù nguyeän giöõ troïn moät ñôøi khoâng heà
saùt sanh haïi maïng.
Moät hoâm, hoaøng haäu boàng thaùi töû ñi chôi treân caàu,
ra ñeán ñoaïn giöõa soâng, coù con caù lôùn laém quaãy ñuoâi ñaäp
nöôùc voït leân raát maïnh, laøm hoaøng haäu giaät mình saåy
tay khieán hoaøng töû rôùt xuoáng nöôùc. Lieàn ñoù, con caù haû
mieäng ra nuoát maát thaùi töû vaøo buïng roài loäi ñi.
Thaùi töû ôû trong buïng caù ñeán baûy ngaøy maø khoâng
cheát, cuõng khoâng ñoùi, khoâng khaùt. Luùc aáy, caù loäi ñi raát
xa, ñeán moät nöôùc khaùc thì bò daân chaøi baét ñöôïc. Thaáy
con caù to laï thöôøng, hoï môùi ñem daâng leân cho vua nöôùc
aáy.
Luùc ngöôøi nhaø beáp cuûa vua saép laøm thòt con caù, thaùi
töû ôû trong buïng caù keâu lôùn raèng: “Caùc ngöôøi laøm caù cho
thaän troïng, keûo phaïm nhaèm ta!” Ai naáy nghe vaäy ñeàu
laáy laøm kinh haõi, nhöng cuõng ñaùnh baïo maø ñeán chaët
ñaàu caù, thì thaáy thaùi töû ôû trong boø ra. Moïi ngöôøi thaáy
121
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
roõ raøng laø moät beù trai xinh ñeïp ñeõ khoâi ngoâ, beøn daâng
leân vua vaø keå laïi moïi chuyeän.
Vua voán khoâng coù con, muoán nhaän ngay caäu beù con
mình, laäp laøm thaùi töû. Nhöng caâu chuyeän ly kyø veà vieäc
tìm ñöôïc thaùi töû trong buïng caù ñaõ lan truyeàn nhanh
choùng trong nhaân daân, chaúng bao laâu lieàn ñeán tai vò
vua cha cuûa thaùi töû. Ngaøi lieàn sai söù sang xin ñoùn thaùi
töû veà. Nhöng vua beân naøy laïi khoâng thuaän trao traû,
noùi raèng mình ñaõ tìm ñöôïc thì taát nhieân phaûi thuoäc
veà mình. Hai beân giaèng co nhau maõi, chaúng ai chòu ai,
moãi ngöôøi ñeàu quyeát giaønh veà phaàn mình, ñaõ saép phaûi
ñoäng binh ñao ñeå phaân thaéng baïi.
Nhöng cuõng may laø hai vua ñeàu coù ñaïo taâm, ñeàu ñaõ
quy y Tam baûo. Vì theá, cuoái cuøng hoï ñoàng yù tìm ñeán
moät vò sa-moân ñaïo cao ñöùc troïng ñeå nhôø phaân xöû. Vò
naøy sau khi hoûi roõ ñaàu ñuoâi caâu chuyeän, lieàn khuyeân
daïy raèng: “Neáu hoaøng haäu beân naøy khoâng sanh ra
thaùi töû, thì laøm sao coù thaùi töû ñeå hai vua tranh nhau?
Nhöng thaùi töû ñaõ vaøo buïng caù, möôøi phaàn chaéc cheát caû
möôøi, neáu vua beân kia khoâng baét ñöôïc caù maø kòp thôøi
cöùu thaùi töû ra, thì bieát ñaâu thaùi töû chaúng ñaõ phaûi boû
maïng roài? Moät beân coù coâng sanh ra, moät beân coù coâng
cöùu maïng, xem ra cuõng ñoàng nhö nhau. Nay ta coù moät
caùch, giuùp cho hai beân coù theå hoøa thuaän vôùi nhau, maø
beân naøo cuõng ñöôïc thöông yeâu, nuoâi döôõng thaùi töû.
AÁy laø neân döïng leân moät cung ñieän ôû choã bieân giôùi hai
122
VÌ HIEÁU QUEÂN THUØ
nöôùc, ñeå thaùi töû ôû nôi cung ñoù vaø laäp ngöôøi laøm thaùi töû
caû hai nöôùc.” Hai vua cho laø phaûi, thuaän tình vôùi nhau,
trôû veà cuøng cho ngöôøi chung söùc xaây döïng cung ñieän
nguy nga cho thaùi töû ôû. Veà sau, hai vua ñeàu giao vieäc
trò nöôùc cho thaùi töû.
AÁy laø moät ngöôøi laøm ruoäng maø sau ñöôïc ñaàu thai
laøm hoaøng töû, sau laïi laøm vua hai nöôùc, ñeàu laø nhôø coù
loøng töø thieän cöùu giuùp chuùng sanh. Hôn nöõa, thaùi töû
ôû trong buïng caù baûy ngaøy maø vaãn soáng, aáy laø nhôø ñôøi
tröôùc giöõ giôùi chaúng saùt sanh haïi maïng bao giôø.
VÌ HIEÁU QUEÂN THUØ
Thuôû xöa, coù moät vò vua raát hieàn haäu, nhaân töø.
Vua khoan dung, ñöùc ñoä, khoâng duøng ñeán hình phaït
nghieâm khaéc. Nhaân daân trong nöôùc nhôø ñöùc lôùn cuûa
ngaøi ñeàu ñöôïc yeân oån, laøm aên phaùt ñaït, ngöôøi ngöôøi
ñeàu trôû neân giaøu coù.
Trong khi aáy, vua nöôùc laùng gieàng laïi raát hung aùc,
baïo taøn, thöôøng hay haønh haï, tröøng phaït daân chuùng.
Khaép trong nöôùc, ngöôøi ngöôøi ñeàu ta thaùn, chaúng ñöôïc
yeân oån laøm aên, neân cuûa caûi löông thöïc trong nöôùc ngaøy
moät caïn kieät.
123
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Moät hoâm, vò vua hung döõ nghó raèng: “Vua laùng gieàng
cuûa ta sao trong nöôùc laïi ñöôïc giaøu coù ñeán theá kia?
Ngöôøi ta noùi vua aáy hieàn laém, khoâng heà saùt sanh haïi
maïng. Coù leõ trong nöôùc cuûa ngöôøi, khoâng coøn lo ñeán
vieäc quaân binh nöõa! Neáu ta keùo quaân sang ñaùnh laáy thì
coøn chi deã baèng?” Vua baøn vôùi trieàu thaàn. Ai naáy ñeàu
cho laø phaûi vaø nhaän raèng vua thaät cao trí.
Beân kia, vò vua nhaân töø nghe tin coù quaân giaëc keùo
ñeán muoán ñaùnh laáy nöôùc mình. Vua coøn löôõng löï chöa
muoán ra quaân ñoái ñòch. Baù quan ñeàu taâu raèng: “Trong
trieàu, coøn coù nhieàu töôùng taøi coù theå ñaùnh lui quaân giaëc.
Xin beä haï cöù sai ñi laø giöõ nöôùc ñöôïc yeân.” Nhöng vua
suy nghó kyõ vaø phaùn raèng: “Neáu traãm cho binh töôùng
ra choáng cöï, thì duø thaéng hay thua, traãm cuõng ñeàu
khoâng nôõ. Neáu traãm thaéng, thì quaân giaëc seõ phaûi tan
raõ vaø cheát choùc, coøn neáu traãm thua, aét nguy cho quaân
lính vôùi nhaân daân cuûa traãm. Hai ñieàu thaûy ñeàu baát lôïi
cho baäc hieàn nhaân. Traãm khoâng muoán laøm khoå haïi baù
taùnh maø giöõ laáy ngoâi vò sung söôùng rieâng moät mình.”
Vua noùi nhö vaäy, nhöng caùc quan ñeàu cho laø moät
söï sæ nhuïc cho ñaát nöôùc, neân hoïp baøn cuøng nhau quyeát
choáng quaân giaëc. Vua khoâng ngaên caûn ñöôïc cuoäc chieán,
cuõng khoâng muoán döï vaøo cuoäc saùt haïi töông taøn, neân
ngaøi noùi vôùi thaùi töû raèng: “Baây giôø, cha con ta neân
laùnh khoûi nöôùc naøy. Ngöôøi ta muoán giaønh laáy ngoâi vua,
thì ta cöù boû ñoù cho hoï tuøy tieän maø cöôùp laáy, mieãn laø
124
VÌ HIEÁU QUEÂN THUØ
baù taùnh khoâng phaûi bò saùt haïi laø cha vui loøng roài. Cha
con ta leân nuùi cao aån daät, khoâng coøn bò loâi keùo vaøo cuoäc
tranh cöôùp laãn nhau ôû coõi traàn tuïc naøy.” Thaùi töû vaâng
lôøi, hai cha con cuøng ra khoûi thaønh.
Vua khoâng ra leänh choáng cöï, neân quaân giaëc nhanh
choùng tieán ñeán kinh thaønh maø khoâng phaûi cheùm gieát
gì nhieàu. Qua hoâm sau, quaân giaëc chieám thaønh, truyeàn
leänh truy naõ vua raèng: Ai naïp maïng vua, seõ ñöôïc thöôûng
moät ngaøn caân vaøng.
Vua vaøo taän röøng saâu, ngoài döôùi goác caây maø tham
thieàn. Roài ngaøi chöùng ñaéc ñaïo quaû, thaáu lyù chaân khoâng,
beøn ñoäng loøng thöông haïi cho muoân loaøi chuùng sanh
phaûi chìm noåi nôi bieån luaân hoài, ñaém meâ trong tröôøng
danh lôïi, chaïy theo söï tham lam giaû doái cuûa traàn theá.
Boãng ñaâu coù moät ngöôøi Baø-la-moân ñi ñeán gaëp vua
vaø noùi raèng: “Toâi laø keû cuøng khoå, ngheøo ñoùi laém. Toâi
nghe ngöôøi ta noùi raèng tìm ñöôïc vua thì seõ ñöôïc giuùp
tieàn, toâi caát coâng ñi tìm nhöng ñi maõi maø khoâng bieát
oâng aáy ôû choã naøo.”
Vua ñaùp raèng: “Hôõi oâi! Ta chính laø vua ñaây. Nhöng
nay nöôùc ñaõ maát roài, ta cuøng con ta aån daät nôi non cao,
khoâng coøn cuûa caûi gì caû. Hieän giôø ta cuõng ngheøo khoù
nhö ngöôi, cuõng khoâng coù tieàn baïc nhö ngöôi. Nhöng
ta coù moät caùch coù theå giuùp ngöôi. Vò taân vöông muoán
ban thöôûng cho keû baét ñöôïc ta mang noäp. Vaäy ngöôi cöù
125
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
baét laáy ta ñöa veà kinh thaønh thì seõ ñöôïc giaøu coù sung
tuùc.”
Ngöôøi Baø-la-moân noùi: “Toâi khoâng ñaønh laøm nhö
vaäy.”
Vua ñaùp: “Khoâng, ngöôi cöù laøm theo yù ta ñi. Ñôøi
soáng cuûa con ngöôøi chaúng qua nhö côn gioù thoaûng. Neáu
soáng maø voâ ích, thì soáng coù yù nghóa gì. Nhö ta cheát maø
cöùu giuùp ñöôïc ngöôi khoûi söï ngheøo ñoùi, caùi cheát aáy môùi
thaät coù yù nghóa.”
Ngöôøi Baø-la-moân thaáy vua ñaõ quyeát, khoâng theå choái
töø, lieàn noùi raèng: “Neáu beä haï coù töø taâm nhö theá, xin
theo toâi veà kinh thaønh.”
Roài ngöôøi Baø-la-moân giao noäp vua, ñöôïc troïng
thöôûng theo lôøi truyeàn rao. Coøn vua thì bò boû vaøo nguïc
toái, roài sau bò xöû thieâu treân giaøn hoaû. Daân chuùng nghe
tin thöông xoùt laém vaø tuï taäp ñeán ñeå vónh bieät vua, ai
naáy ñeàu caûm ñoäng rôi nöôùc maét. Luùc aáy, thaùi töû giaû
daïng moät ngöôøi buoân cuûi ñeå duøng trong vieäc thieâu, neân
ñöôïc ñöùng tröôùc vua cha maø tieãn bieät vaø quyeát chôø dòp
ñeå baùo thuø. Nhöng ñöùc vua töø thieän khuyeân thaùi töû
raèng: “Con haõy noi theo göông cha, giöõ loøng töø bi nhö
cha, aáy laø con coù hieáu vôùi cha vaäy. Ñoái vôùi heát thaûy moïi
ngöôøi, cho ñeán ñoái vôùi keû gieát cha, con haõy cöù laáy loøng
nhaân aùi vaø khoan dung maø ñoái xöû.”
Roài vua bò thieâu cheát. Thaùi töû ñau loøng laém, lieàn
laùnh leân non cao ñeå khuaây khoaû taác saàu. Ngaøi nhôù ñeán
126
VÌ HIEÁU QUEÂN THUØ
thuø cha, loøng oaùn haän, quyeát chí baùo thuø. Maø vì chöa
traû ñöôïc thuø, neân trong loøng u uaát, töùc toái. Laém khi, vì
söï thuø haän uaát öùc maø ngaøi phaûi thoå huyeát. Thaùi töû theà
raèng: “Noù ñaõ gieát cha ta moät caùch gôùm gheâ, ta phaûi
baùo thuø. Ta phaûi laáy maïng noù maø baùo thuø.”
Roài vì thuø haän nung naáu, ngaøi khoâng theå ôû yeân nôi
choán non cao. Ngaøi tìm veà kinh thaønh, ñeán xin vaøo
laøm ngöôøi haàu cho moät oâng quan ñaïi thaàn. Vì ngaøi laø
ngöôøi baët thieäp, khoân ngoan, neân raát ñöôïc loøng chuû.
Khoâng bao laâu, quan ñaïi thaàn laáy laøm yeâu chuoäng ngaøi
vaø cho vaøo laøm keû taâm phuùc hoä veä.
Moät hoâm, quan ñaïi thaàn hoûi raèng: “Nhaø ngöôi coù
coøn gioûi ngheà gì khaùc nöõa chaêng?”
Ngaøi ñaùp: “Toâi laøm ngheà gì cuõng ñöôïc, nhöng gioûi
hôn heát laø naáu aên.”
Theá laø ngaøi ñöôïc giao cho vieäc naáu aên. Moät böõa noï,
vò vua chinh phuïc ngöï laïi nhaø quan ñaïi thaàn döï tieäc.
Ngaøi aên uoáng ngon laønh, raát laáy laøm vöøa mieäng, môùi
bieát raèng quan ñaïi thaàn coù ngöôøi ñaàu beáp gioûi. Vua lieàn
phaùn baûo quan ñaïi thaàn cho ngöôøi ñaàu beáp aáy vaøo cung
lo vieäc ngöï thieän. Do ñoù, thaùi töû ñöôïc phong chöùc quan
troâng coi vieäc yeán tieäc cho vua. Daàn daàn, vua ñem loøng
tin caäy, ban thöôûng vaø phong theâm chöùc töôùc. Roài sau
heã vua ngöï ñeán ñaâu thì coù thaùi töû ôû ñoù, khoâng maáy khi
rôøi xa.
127
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Cho ñeán moät hoâm, vua aáy ñi saên cuõng cho thaùi töû
theo haàu beân caïnh. Vua aáy vì ham ñuoåi theo con moài
maø laïc vaøo taän röøng saâu, khoâng bieát loái ra. Trôøi daàn
toái, hai ngöôøi ñaønh tìm choã nghæ laïi trong röøng. Vua
meät moûi, beøn giao göôm cho thaùi töû ñöùng canh, coøn
mình thì goái ñaàu treân ñuøi thaùi töû maø nguû raát say.
Luùc aáy, thaùi töû nghó raèng: “Baây giôø, keû nghòch ñaõ vaøo
tay ta, coøn ñôïi chöøng naøo? Ñaàu noù ñaõ naèm döôùi löôõi
göôm, coøn ñeå maø laøm gì?” Thaùi töû lieàn tuoát göôm ra...
nhöng nghó ñeán lôøi troái traêng cuûa cha, ngaøi laïi nheø
nheï tra göôm vaøo. Vua thöùc giaác, noùi raèng: “Traãm mô
maøng thaáy coù ngöôøi muoán cheùm traãm, khanh coù thaáy
ai chaêng?”
Thaùi töû ñaùp: “Beä haï vì quaù meät nhoïc, neân sanh ra
meâ saûng ñoù thoâi. Coù tieåu thaàn hoä veä ñaây, vieäc gì maø beä
haï phaûi lo?” Vua yeân taâm nguû laïi. Thaùi töû thaáy vua ñaõ
nguû say, ba laàn toan haï thuû, ba laàn laïi tra göôm vaøo voû.
Sau roát, vì töùc quaù môùi la leân raèng: “Vì lôøi troái traêng
cuûa cha ta, ta tha cho ngöôi, hôõi keû gieát cha ta.”
Khi aáy, vua lieàn tænh daäy vaø hoûi raèng: “Traãm vöøa
mô thaáy ngöôøi con cuûa tieân vöông nöôùc naøy tha thöù
cho traãm maø khoâng baùo thuø. Vaäy khanh coù hieåu ñieàm
aáy chaêng?”
Thaùi töû laáy laøm caûm xuùc, ñaùp raèng: “Ngöôøi con cuûa
tieân vöông ñoù chính laø toâi ñaây. Toâi ñaõ toan xuoáng tay
128
VÌ HIEÁU QUEÂN THUØ
traû thuø, nhöng phuï vöông khi thaùc coù lôøi troái traêng,
khoâng cho toâi laáy oaùn traû oaùn, baûo phaûi laáy loøng töø
bi maø tha thöù taát caû theo göông chö Phaät. Vì theá neân
toâi khoâng nôõ haïi maïng beä haï, ñaõ ba phen toan xuoáng
göôm, ba phen laïi tra göôm vaøo voû.” Vua nghe nhö
vaäy laáy laøm xuùc ñoäng, hoå theïn veà vieäc laøm ñaõ qua cuûa
mình, lieàn noùi: “Thoâi thì khanh cöù gieát traãm ñi, traãm
vui loøng chòu cheát ñeå ñeàn laïi toäi aùc cuûa mình ñaõ laøm.”
Thaùi töû noùi: “Toâi khoâng theå traùi lôøi daïy cuûa cha. Ñaõ
noùi roõ söï thaät cho beä haï bieát, giôø ñaây xin chòu toäi. Tuøy
beä haï phaùn xöû.”
Roài hai ngöôøi cuøng im laëng hoài laâu. Cho ñeán khi
trôøi höøng saùng. Baáy giôø, vua aáy raát hoái haän, noùi raèng:
“Traãm thaät laø ngöôøi chaúng bieát phaân bieät toát xaáu, ñaõ
gieát cheát moät baäc ñaïi töø ñaïi bi nhö cha cuûa khanh. AÁy
laø moät loãi laàm quaù lôùn vaäy. Tieân vöông thaät laø moät
vò thaùnh, luoân yeâu thöông vaø tha thöù, cöùu giuùp ngöôøi
khaùc. Coøn khanh cuõng xöùng ñaùng laø moät baäc ñaïi hieàn,
coù theå vì chöõ hieáu vaø noi theo ñaïo töø bi maø deïp boû oaùn
thuø.”
Trôøi saùng roõ, vua phaân vaân chaúng bieát ñi loái naøo coù
theå ra khoûi röøng. Thaùi töû lieàn noùi: “Khoâng sao, toâi vaãn
bieát ñöôøng ra, nhöng hoâm qua laø muoán laøm cho beä haï
laïc loái ñoù thoâi.”
129
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Hai ngöôøi ra khoûi röøng, gaëp quaàn thaàn chôø ñoùn raát
ñoâng. Vua lieàn hoûi baù quan raèng: “Caùc khanh coù bieát vò
thaùi töû con cuûa tieân vöông baây giôø ôû ñaâu chaêng?”
Ai naáy ñeàu ñaùp raèng: “Thaùi töû ñaõ chaïy laïc maát töø
luùc vua tröôùc bò thieâu cheát, khoâng coøn ai bieát toâng tích
ôû ñaâu caû.”
Vua lieàn naém tay thaùi töû vaø keå heát moïi chuyeän
cho baù quan nghe, khen raèng thaùi töû laø moät ngöôøi con
hieáu, vaâng theo lôøi troái traêng cuûa cha maø xoùa boû oaùn
thuø. Roài vua tuyeân boá traû laïi ñaát nöôùc naøy cho thaùi töû
trò vì.
Töø ñoù, thaùi töû leân ngoâi, noái nghieäp vò vua cha töø
thieän. Daân chuùng khaép nôi ñeàu ca tuïng coâng ñöùc cuûa
ngaøi.
CAÙI CHEÁT CUÛA ÑAØN BAØ
Thuôû xöa, coù moät laàn coâng chuùa con Long vöông leân
traàn theá ñi chôi, ruûi bò ñaùm treû chaên boø tinh nghòch
baét troùi vaø ñaùnh ñaäp. Vò vua trong nöôùc aáy ñi ngang
qua, thaáy vaäy lieàn sai quaân caûn ñaùm chaên boø laïi, môû
troùi thaû coâ beù ra.
130
CAÙI CHEÁT CUÛA ÑAØN BAØ
Coâ veà ñeán thuûy cung, khoùc loùc vôùi cha. Long vöông
hoûi raèng: “Sao con khoùc?” Coâng chuùa noùi: “Con ñi chôi
treân traàn, bò oâng vua ñaùnh con.” Long vöông noùi: “Caùc
baäc vua chuùa voán hieàn töø, ñöùc ñoä, coù lyù naøo laïi voâ côù
ñaùnh con?”
Roài Long vöông chôø ñeán toái, hoaù laøm moät con raén
nhoû, boø vaøo trong cung, ñeán gaàn giöôøng nguû cuûa vua,
nghe vua noùi vôùi hoaøng haäu raèng: “Hoâm nay traãm ñi ra
ngoaøi thaønh, gaëp ñaùm chaên boø ñaùnh moät coâ beù, traãm
ñaõ cöùu laáy vaø thaû noù ra.”
Hoâm sau, Long vöông hieän thaønh hình ngöôøi, ñeán
gaëp vua taâu raèng: “Beä haï coù ôn raát lôùn vôùi toâi. Ñöùa beù
gaùi bò ngöôøi ta ñaùnh ñaäp ñöôïc beä haï giaûi cöùu hoâm qua
chính laø con gaùi toâi. Toâi ñaây laø Long vöông, vaäy beä haï
coù mong muoán ñieàu chi, toâi höùa seõ giuùp cho.”
Vua noùi: “Nhöõng ñoà quyù giaù trong cung traãm ñaõ coù
nhieàu, khoâng caàn theâm gì nöõa. Baây giôø traãm chæ muoán
hieåu ñöôïc tieáng noùi cuûa caùc loaøi caàm thuù.” Long vöông
noùi: “Ñöôïc, vaäy thì trong baûy ngaøy, beä haï phaûi aên chay
vaø giöõ mình trong saïch, tinh khieát. Sau baûy ngaøy, toâi
seõ giuùp cho beä haï nghe hieåu tieáng caùc loaøi caàm thuù.
Nhöng beä haï khoâng ñöôïc ñeå loä vieäc naøy cho ai bieát.”
Vua laøm ñuùng theo lôøi Long vöông. Quaû nhieân, töø
ñoù vua nghe hieåu ñöôïc tieáng noùi cuûa caùc loaøi caàm thuù.
131
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA THAÁT TIEÁT VÔÙI CHOÀNG

Moät hoâm, vua ñang daïo chôi vôùi hoaøng haäu ngoaøi töï nghó raèng: “Ta laøm vua moät nöôùc lôùn maø trí khoân
vöôøn, thaáy coù moät ñoâi böôùm vôøn bay gaàn ñoù. Vua nghe khoâng baèng moät con cöøu.”
con böôùm caùi baûo vôùi con böôùm ñöïc kieám ñoà cho noù aên.
Khi vua trôû veà cung, hoaøng haäu laïi noùi raèng: “Neáu
Con ñöïc noùi: “Ai lo phaän naáy, khoâng ai laïi kieám giuùp
beä haï khoâng noùi cho toâi bieát vì sao beä haï cöôøi, thì toâi
cho ai.” Böôùm caùi naên næ raèng, vì noù coù chöûa neân bay
xa khoâng ñöôïc. Vua thích quaù baät cöôøi to. seõ cheát lieàn nôi ñaây.” Vua ñaùp: “Thì naøng cöù cheát ñi,
trong cung cuûa ta coøn bao nhieâu laø myõ nöõ, chaû leõ khoâng
Hoaøng haäu hoûi: “Vì sao beä haï cöôøi?” Baø hoûi luoân ba choïn ñöôïc ngöôøi naøo hay sao?”
laàn, vua cuõng cöù ñaùp raèng khoâng theå noùi ñöôïc. Hoaøng
Laï thay, theá maø hoaøng haäu vaãn khoâng chòu cheát!
haäu giaän noùi: “Neáu beä haï khoâng noùi cho toâi bieát, toâi seõ
töï vaãn cho beä haï coi.” Vua vaãn khoâng theå noùi ra, loøng
buoàn chaúng bieát laøm sao môùi boû ra ngoaøi thaønh ñi daïo.
Ñeán moät choã ven soâng coû caây xanh toát lieàn ñöùng ñoù
ngaém caûnh.
THAÁT TIEÁT VÔÙI CHOÀNG
Thuôû xöa, coù moät chaøng thieáu nieân con nhaø quyù
Long vöông bieát choã khoù xöû trong loøng vua, lieàn hoaù
phaùi, khoâi ngoâ tuaán tuù hôn ngöôøi. Chaøng cho ñuùc moät
ra moät baày cöøu ñang loäi ngang soâng. Moät con cöøu caùi
pho töôïng myõ nöõ baèng vaøng vaø thöa vôùi cha meï raèng:
noùi vôùi con cöøu ñöïc raèng: “Anh ôi! Laïi ñaây dìu em ñi
“Khi naøo gaëp ñöôïc coâ gaùi ñeïp nhö töôïng naøy, con xin
vôùi.” Cöøu ñöïc ñaùp: “Cöù gaéng söùc loäi ñi, goïi ta maø laøm
cöôùi veà laøm vôï.”
gì?” Cöøu caùi noùi: “Neáu anh khoâng laïi ñaây dìu em ñi,
em seõ töï vaãn cho anh coi. Anh khoâng thaáy nhö taám Luùc ñoù, trong moät nöôùc khaùc, coù moät naøng tuyeät saéc
loøng oâng vua sao? Nhö vôï oâng aáy maø töï vaãn, oâng aáy seõ giai nhaân, cuõng ñuùc moät pho töôïng nam töû baèng vaøng,
buoàn maø cheát theo ñaáy.” Cöøu ñöïc ñaùp: “OÂng vua aáy laø khoâi ngoâ tuaán tuù voâ cuøng, cuõng thöa vôùi cha meï raèng:
keû ñieân neân môùi cheát vì ñaøn baø. Nhö em coù muoán cheát “Khi naøo gaëp ñöôïc chaøng trai ñeïp nhö töôïng naøy, con
thì cöù cheát, ôû ñaây coøn caû traêm con cöøu caùi, ta laïi khoâng xin laáy laøm choàng.”
choïn ñöôïc con naøo hay sao?”
Cha meï hai beân ñeàu nghe chuyeän aáy, môùi ñính hoân
Vua nghe caâu chuyeän ñoái ñaùp aáy chôït coù choã hieåu ra, cho ñoâi treû vaø roài cöôùi gaû cho nhau.
132 133
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Cuõng vaøo thôøi aáy, vò vua trong nöôùc hình dung ñeïp
ñeõ, thöôøng laáy göông soi maët töï ngaém mình, roài hoûi
baù quan raèng: “Trong ñôøi, coøn coù ai ñeïp baèng traãm ñaây
chaêng?” Moät vò quan ñaùp: “Keû haï thaàn nghe raèng ôû
vuøng kia coù moät chaøng trai khoâi ngoâ tuaán tuù khoâng ai
baèng.” Vua lieàn phaùi söù ñi vôøi chaøng trai aáy ñeán cho
vua xem maët. Khi söù giaû ñeán nôi, noùi vôùi chaøng trai
raèng: “Nhaø vua nghe danh ngaøi laø baäc hieàn nhaân, neân
muoán thænh ngaøi veà trieàu.” Chaøng lieàn söûa soaïn haønh
lyù, ngöïa xe vaø leân ñöôøng.
Ñi ñöôïc moät quaõng xa, chaøng chôït nghó raèng: “Vua
cho vôøi ta ñeán, coù leõ vì troïng söï hoïc thöùc cuûa ta chaêng?”
Nghó vaäy, chaøng lieàn quay xe trôû laïi ñeå laáy maáy pho
kinh söû maø xem laïi. Khoâng ngôø laø nhaân ñoù môùi baét
gaëp vôï mình ñang ngoaïi tình vôùi moät ngöôøi laï maët.
Chaøng ngaïc nhieân, giaän vaø theïn quaù, göông maët
bieán ñoåi trôû neân kyø dò, khoù coi laém. Quan haàu caän thaáy
chaøng nhö vaäy, ngôõ laø vì ñöôøng saù xa xuoâi meät nhoïc
neân maët maøy bieán saéc, beøn cho taïm nghæ ngoaøi thaønh
maáy ngaøy, chöa daùm ñöa vaøo gaëp vua. Ñeán moät ñeâm
khuya, chaøng vì buoàn môùi ñi daïo loanh quanh, baát ngôø
baét gaëp hoaøng haäu töø trong cung leûn ñi ra ngoaïi tình
vôùi quan giöõ ngöïa.
Baáy giôø, chaøng môùi tænh ngoä, töï nghó raèng: “Hoaøng
haäu maø coøn ngoaïi tình, huoáng chi laø vôï ta? Vieäc naøy
134
THAÁT TIEÁT VÔÙI CHOÀNG
hoùa ra chaúng phaûi laø moät söï thöôøng tình ñoù sao!”
Chaøng lieàn queân heát söï buoàn raàu vaø göông maët trôû laïi
xinh ñeïp nhö xöa.
Saùng ra, quan haàu caän ñöa chaøng vaøo chaàu vua. Vua
hoûi: “Khanh ñeán ñaõ ba ngaøy, sao nay môùi beä kieán?”
Chaøng ñaùp: “Khi toâi ra ñi moät quaõng ñöôøng, chôït nhôù
laø queân mang theo maáy moùn ñoà. Toâi trôû veà nhaø ñeå laáy,
baét gaëp vôï toâi ngoaïi tình vôùi keû khaùc. Toâi giaän laém,
cho neân göông maët lieàn maát heát veû ñeïp. Vì theá, toâi
phaûi chôø ôû ngoaøi thaønh ñeán ba ngaøy. Hoài khuya naøy,
toâi nhìn thaáy hoaøng haäu leûn ra ngoaïi tình vôùi quan giöõ
ngöïa. Ñaõ laø vôï vua maø coøn laøm nhö vaäy, huoáng laø haøng
daân nöõ taàm thöôøng nhö vôï toâi. Toâi lieàn boû heát söï buoàn
raàu, cho neân göông maët toâi xinh ñeïp laïi nhö xöa.”
Vua nghe lôøi aáy thì than raèng: “Phaûi, vôï traãm maø
coøn lang chaï, thì vôï cuûa baù taùnh coù thaát tieát cuõng laø
söï thöôøng.”
Roài töø ñoù vua keát laøm baïn thaân vôùi chaøng trai aáy.
Hai ngöôøi raát hôïp yù nhau.Ít laâu sau, vua cuõng boû ngoâi
vua, cuøng chaøng vaøo choán röøng nuùi, xuaát gia tu haønh
theo ñaïo Phaät. Caû hai ñeàu hieåu ra moät ñieàu raèng: “Gaàn
guõi ñaøn baø thì raát khoù loøng maø laøm ñöôïc nhöõng vieäc
cao quyù.”
Nhôø döùt boû luyeán aùi, khoâng bao laâu hai ngöôøi ñaõ
thoâng hieåu ñaïo lyù vaø chöùng ñaéc quaû giaûi thoaùt.
135

XAÛO NGÖÕ VÔÙI CHOÀNG
Thuôû xöa, coù moät ngöôøi doøng doõi quí phaùi, vì sôï vôï
ngoaïi tình neân giöõ vôï ôû moät nôi kín ñaùo, khoâng cho ai
thaáy ñöôïc. Ngöôøi vôï sai ñöùa ôû ñaøo moät caùi ngaùch thoâng
ra beân ngoaøi vaø thöôøng thoâng daâm vôùi anh thôï baïc.
Veà sau, choàng nghe phong phanh, môùi sanh nghi
maø hoûi vôï. Nhöng vôï caõi raèng: “Caû ñôøi em khoâng khi
naøo laøm chuyeän nhô nhuoác aáy. Sao anh laïi noùi oan cho
em?” Choàng ñaùp: “Oan hay khoâng, roài ñaây seõ bieát. Ñeå
ta daãn mình laïi choã caây boà-ñeà maø theà.”
Nguyeân laø caây boà-ñeà aáy coù quyû thaàn raát thieâng,
nhöõng söï gian doái neáu ñeán ñoù theà thoát ñeàu bò vaïch
traàn. Nhöõng keû theà ñoäc maø maéc vaøo lôøi theà thì ñeàu
phaûi chòu söï öùng nghieäm lôøi ñaõ theà.
Ngöôøi vôï khoâng theá töø choái, ñaønh chòu cuøng choàng
ñeán ñoù theà thoát, heïn hoâm sau seõ ñi. Nhöng roài coâ sôï
laém, vì söï linh thieâng ôû choán aáy, khoâng theå noùi böøa
nhöõng lôøi gian doái. Roài coâ nghó ra moät caùch, môùi leûn
ra noùi vôùi anh thôï baïc raèng: “Söï tình baây giôø ñaõ theá,
bieát tính theá naøo? Em coù moät keá naøy, laø anh haõy giaû
ñieân, boû xoûa toùc tai roài ra giöõa chôï gaëp ai oâm naáy. Laøm
theá naøo cuõng phaûi oâm cho ñöôïc toâi tröôùc khi toâi ñi ñeán
choã theà.”
136
XAÛO NGÖÕ VÔÙI CHOÀNG
Roài hoï y theo keá aáy. Khi ngöôøi choàng ñöa vôï ñeán
choã theà, coâ môùi noùi raèng: “Xöa nay anh giöõ em ôû maõi
trong phoøng kín, chöa bieát ñeán chôï buùa, vaäy nhaân ñaây
xin anh daét em gheù qua choã ñoù cho bieát.” Ngöôøi choàng
ñoàng yù. Khi ñi tôùi chôï, thình lình coâ ta bò anh thôï baïc
giaû laøm ngöôøi ñieân chaïy tôùi oâm laáy vaø ñeø ra treân ñaát.
Coâ goïi ngöôøi choàng maø la lôùn raèng: “Sao anh ñeå yeân
cho ngöôøi ta haõm hieáp em?” Ngöôøi choàng noùi: “Noù laø
thaèng ñieân.”
Roài hai vôï choàng ñi ñeán choã caây boà ñeà thieâng ñeå theà
thoát. Khi aáy coâ ta môùi maïnh daïn maø theà raèng: “Toâi
xin theà laø töø tröôùc ñeán nay, ngoaøi choàng toâi ra chæ duy
nhaát coù ngöôøi ñieân khi naõy oâm ñöôïc toâi maø thoâi. Neáu
khoâng ñuùng vaäy xin chòu cheát theâ thaûm.”
Maø lôøi coâ noùi laø thaät, cho neân coâ khoûi cheát. Ngöôøi
choàng theïn laém, nghó laø mình ñaõ nghi oan cho vôï. Ngôø
ñaâu caû ñeán quyû thaàn cuõng phaûi chòu thua lôøi xaûo ngoân
aáy, huoáng hoà laø anh.
Nhöõng söï gaït gaãm nhö theá, ngöôøi ñaøn oâng thöôøng
maéc phaûi luoân, nhöng hoï vaãn thöôøng töï cho mình laø
haïng ngöôøi tri thöùc, khoâng theå bò laàm. Cho hay, bò
ngöôøi ngoaøi gaït gaãm coøn coù theå ñeà phoøng ñöôïc, nhöng
bò vôï nhaø gaït gaãm thì thaät voâ phöông traùnh neù.
137

BIEÁT CHUYEÄN ÑÔØI SAU
Thuôû xöa, coù hai ngöôøi baïn thaân. Vôï cuûa hai ngöôøi
ñeàu coù thai cuøng luùc, môùi ñính öôùc vôùi nhau theá naøy:
“Neáu hai treû sanh ra, moät trai, moät gaùi, thì ngaøy sau
cho keát laøm vôï choàng.” Sau quaû nhieân laø moät nhaø sanh
trai, moät nhaø sanh gaùi. Nhöng roài cuoäc soáng troâi noåi,
moãi ngöôøi löu laïc moät phöông khoâng coøn bieát gì tin töùc
cuûa nhau.
Roài chaúng may ngöôøi cha ñöùa beù trai cheát sôùm. Lôùn
leân moà coâi cha, chaøng trai chæ soáng vôùi meï, thöôøng ñi
buoân baùn nuoâi meï, chöa tính ñeán chuyeän gia thaát.
Moät hoâm, trong khi ñi baùn haøng, chaøng tình côø laïi
gheù ñuùng vaøo nhaø ngöôøi baïn cuûa cha mình ngaøy xöa,
ngöôøi ñaõ sanh ra ñöùa con gaùi. Cha naøng hoûi thaêm
queâ quaùn, cha meï cuûa chaøng. Chaøng ñem chuyeän nhaø
thöa laïi ñaønh raønh. Nghe xong, cha naøng laáy laøm ngaïc
nhieân, möøng rôõ noùi raèng: “Hoài cha chaùu coøn soáng,
cuøng ta keát tình baèng höõu vaø coù cuøng ta giao öôùc raèng,
neáu sanh con ra moät trai, moät gaùi, thì cho keát laøm vôï
choàng. Ta coù yù tìm chaùu ñaõ laâu nhöng khoâng bieát ôû nôi
naøo, neân con gaùi ta coøn chöa daùm gaû choàng.” Chaøng
138
BIEÁT CHUYEÄN ÑÔØI SAU
trai thöa raèng: “Naøo chaùu coù hay bieát gì ñaâu!” Ngöôøi
cha coâ gaùi baûo chaøng cöù veà hoûi laïi meï thì roõ.
Chaøng veà nhaø ñem chuyeän aáy keå laïi vôùi meï. Baø meï
nhaän laø coù thaät. Chaøng môùi trôû qua beân nhaø coâ gaùi.
Doïc ñöôøng, boãng thaáy moät caùi suoái nöôùc chaûy maõi
vaøo moät caùi soï, maø soï khoâng ñaày. Chaøng sôï laém. Ñi
nöõa, gaëp moät caùi caây traùi chín sai oaèn. Chaøng ñöa tay
toan haùi ít traùi ñeå aên, thì bao nhieâu traùi khaùc ñeàu noùi
roä leân raèng: “Naøy, haùi toâi ñi! Naøy, haùi toâi ñi.” Chaøng
ta sôï quaù, chaïy ñi raát mau vaø vaáp chaân teù. Ñi nöõa, vöøa
tôùi nhaø coâ gaùi thì coù moät con choù chaïy ra chaøo, quyø
hai chaân tröôùc xuoáng vaø theø löôõi lieám chaân chaøng.
Nhöng trong buïng choù, laïi coù tieáng choù suûa leân toan
caén chaøng. Chaøng saûng soát, teù naèm treân ñaát. Laùt sau,
chaøng môùi hoaøn hoàn ñöùng daäy. Gaëp ngöôøi cha coâ gaùi
ñi ra ñeå ñoùn chaøng, chaøng beøn ñem heát nhöõng chuyeän
khi naõy maø thuaät laïi.
OÂng giaø vaøo nhaø noùi vôùi con gaùi. Naøng giaûi thích
raèng: “Ñi doïc ñöôøng thaáy suoái nöôùc chaûy maõi vaøo moät
caùi soï khoâng ñaày, nghóa laø trong nhöõng ñôøi sau, ngöôøi
ta tom goùp taát caû nhöõng tieàn cuûa chaâu baùu ñeå daâng leân
cho moät ngöôøi, maø khoâng khi naøo thoaû caùi loøng tham
lam cuûa ngöôøi aáy. Thaáy caây sai oaèn traùi chín, muoán haùi
ít traùi maø aên, nhöng traùi laïi giaønh nhau maø baûo phaûi
haùi mình, nghóa laø khi hoûi cöôùi coâ gaùi lôùn trong nhaø,
139
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
thì coâ gaùi nhoû ngaên laïi vaø hoûi sao chaúng cöôùi mình.
Con choù chaïy ra chaøo, chaân thì quyø, löôõi thì lieám, maø
trong buïng laïi suûa leân vaø muoán caén, nghóa laø ngöôøi ñôøi
beà ngoaøi raát dòu ngoït, maø beà trong chöùa nhöõng göôm
ñao, veû maët ra tuoàng vui veû maø taám loøng ñaày nhöõng
möu keá ñoäc ñòa. AÁy laø nhöõng vieäc trong caùc ñôøi sau,
chöù baây giôø thì chöa coù.”
Chaøng trai naøy vôùi coâ gaùi noï, moät ngöôøi thaáy, moät
ngöôøi hieåu nhöõng chuyeän ñôøi sau, thaät raát xöùng ñoâi
vöøa löùa, ñöôïc keát nghóa traêm naêm theo lôøi giao öôùc cuûa
hai ngöôøi cha laø baïn vôùi nhau, quaû thaät laø nhaân duyeân
tieàn ñònh.
YÙ NGHÓA CUOÄC ÑÔØI
Thuôû xöa, veà ñôøi vua Kieâu Lieân, trong nöôùc coù moät
caây ñaïi thoï. Thaät laø moät caây to lôùn laï thöôøng, thaân
troøn ñeán naêm, saùu möôi daëm. Beân döôùi goác caây chu vi
ño ñöôïc taùm traêm boán möôi daëm, cao ñeán boán ngaøn
daëm, caønh laù toûa ra caùc höôùng ñeán hai ngaøn daëm. Caây
aáy coù naêm phía: phía tröôùc coù traùi ñuû cho vua ngöï duøng
vôùi caùc cung phi, phía keá nuoâi ñuû caùc quan trieàu thaàn,
phía thöù ba nuoâi troïn caû nhaân daân trong nöôùc, phía
thöù tö nuoâi ñuû caùc vò taêng, vaø phía thöù naêm nuoâi soáng
taát caû caùc loaøi caàm thuù.
140
YÙ NGHÓA CUOÄC ÑÔØI
Traùi caây to nhö caùi voø ñöïng nöôùc, aên vaøo coù muøi
thôm ngoït nhö maät. Khoâng coù ai giöõ gìn, maø cuõng
khoâng coù ai haùi troäm nhöõng traùi aáy ñeå aên moät mình.
Thuôû aáy, con ngöôøi ta tuoåi thoï coù ñeán 84 ngaøn naêm.
Trong cuoäc soáng, chæ phaûi khoå veà maáy ñieàu naøy: noùng,
laïnh, ñoùi, khaùt, ñaïi tieåu tieän, tình aùi vaø giaø, beänh.
Ngöôøi ta chöa phaûi chòu ñöïng caû traêm ngaøn noãi khoå
nhö ñôøi sau naøy. Ñaøn baø thuôû aáy ñeán naêm traêm tuoåi
môùi laáy choàng.
Coù moät vò tröôûng giaû giaøu coù teân laø A-lyù-nieân. Tuy
giaøu coù hôn ngöôøi, nhöng oâng thöôøng suy nghó raèng
cuoäc ñôøi ngaén nguûi laém. Khoâng coù ai ñöôïc soáng maõi
khoâng cheát. Söï giaøu sang phuù quyù cuõng khoâng theå keùo
daøi maõi maõi, vaø thöôøng ngöôøi ta vì noù maø luî thaân.
OÂng nghó: “Toát hôn laø ta neân boá thí cuûa caûi cho keû
ngheøo, vì duø hieän taïi ta coù ñöôïc may maén giaøu sang,
nhöng naøo coù giöõ ñöôïc laâu? Toát hôn laø ta neân döùt boû
ñôøi soáng gia ñình baän roän, döùt boû cuoäc soáng traàn tuïc,
giöõ cho tinh thaàn trong saïch vaø soáng cuoäc soáng xuaát
gia trau gioài ñaïo ñöùc.”
Nghó nhö vaäy, tröôûng giaû A-lyù-nieân lieàn töø boû taát caû
gia saûn ñoà soä cuûa mình, tìm ñeán caùc vò tröôûng laõo taêng
ñaïo cao ñöùc troïng maø phaùt nguyeän qui y Tam baûo vaø
thoï giôùi xuaát gia.
141
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Daân chuùng noi göông oâng , khoâng bao laâu cuõng ruû
nhau caû ngaøn ngöôøi cuøng xuaát gia theo Phaät. Ai cuõng
thaáy ñöôïc ñôøi ngöôøi laø giaû taïm, coù thònh taát coù suy,
coù thaønh taát coù hoaïi, coù sinh taát coù dieät, chæ coù ñaïo lyù
chaân thaät laø beàn vöõng maø thoâi.
Khi coù raát ñoâng ngöôøi xuaát gia, cuøng ñi theo oâng A-
lyù-nieân maø tu taäp, oâng môùi giaûng thuyeát vôùi moïi ngöôøi
raèng:
“Ñôøi ngöôøi ngaén nguûi, chæ thoaùng qua nhö boùng
chôùp. Ta neân döùt boû söï tham lam vaø aùi luyeán trong ñôøi
naøy ñeå ñöôïc an höôûng söï vui beàn vöõng trong nhöõng
ñôøi sau. Khoâng ai soáng maõi maø khoûi cheát. Vaäy ta neân
dieät loøng duïc voïng, döùt boû söï tham lam vaø boá thí cho
keû ngheøo khoù. Ta neân vöôït qua söï ñam meâ taàm thöôøng
vaø caùc neûo taø kieán. Ngöôøi ta soáng coù ñöôïc bao laâu, sao
coù theå xem ñoù laø laâu daøi? Ñôøi ngöôøi chæ nhö haït möa
sa treân maët nöôùc, boït vaêng leân roài tan maát lieàn. Ñôøi
ngöôøi nhö aùnh chôùp, nhö tia ñieän xeït, nhö nhaùy maét...
laïi coøn ngaén nguûi hôn theá nöõa. Ñôøi ngöôøi nhö thoi
ñöa, thoi deät vöøa qua, thì ñôøi cuõng vöøa döùt... Maø trong
caùi cuoäc ñôøi ngaén nguûi aáy, laïi coù bieát bao söï nguy nan
khoå cöïc! Ngöôøi ta nhö con vaät bò daét ra loø moå, caøng
böôùc caøng ñi gaàn ñeán choã maïng vong, moãi moät ngaøy
qua cuõng nhö con vaät aáy böôùc theâm moät böôùc ñeán choã
bò gieát thòt, laïi coøn ngaén nguûi hôn theá nöõa. Ñôøi ngöôøi
142
CHUYEÄN NGÖÔØI HAI VÔÏ
troâi nhanh nhö nöôùc treân non cao cuoàn cuoän ñoå xuoáng,
khoâng khi naøo ngöøng laïi, moãi ngaøy troâi qua laïi caøng
ñeán gaàn vôùi caùi cheát. Ngöôøi ta soáng treân ñôøi chòu laém
söï saàu öu, khoå naõo. Ñôøi laø giaû taïm, thaáy ñöôïc söï giaû
taïm aáy môùi coù theå nöông theo ñaïo chaân thaät, tu taâm
döôõng taùnh vaø cöùu giuùp chuùng sanh.”
CHUYEÄN NGÖÔØI HAI VÔÏ
Thuôû xöa, coù moät ngöôøi trung nieân coù hai baø vôï, moät
treû moät giaø. Khi ñeán nhaø ngöôøi vôï treû thì chò ta noùi
raèng: “Em tuoåi coøn nhoû maø anh thì giaø. Soáng vôùi anh,
em bò ngöôøi ñôøi cöôøi cheâ, em buoàn quaù. Thoâi anh haõy
ñeán nhaø chò aáy maø soáng.” Ngöôøi aáy muoán soáng vôùi vôï
nhoû, beøn nhoå bôùt maáy sôïi toùc baïc treân ñaàu cho ra veû
treû trung hôn.
Roài khi ñeán nhaø ngöôøi vôï lôùn tuoåi hôn, chò naøy laïi
noùi raèng: “Toâi ñaõ giaø, ñaàu baïc caû roài, maø anh thì ñaàu
toùc ñen möôùt theá kia coi sao ñöôïc.” Anh ta cuõng muoán
ñöôïc ôû vôùi baø vôï naøy, neân môùi ñeå laïi maáy sôïi toùc baïc
maø nhoå bôùt maáy sôïi toùc ñen.
Thay qua ñoåi laïi nhieàu laàn nhö vaäy, toùc treân ñaàu
anh bò nhoå gaàn heát. Hai ngöôøi vôï baây giôø thaáy anh xaáu
143
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
xa dò hôïm quaù, beøn boû haún khoâng theøm soáng vôùi anh
nöõa.
Ngöôøi naøy thuôû tröôùc voán laø moät con choù, soáng trong
moät nhaø naèm ôû khoaûng giöõa hai ngoâi chuøa, caùch nhau
moät con soâng. Chuøa beân naøy veà höôùng ñoâng, chuøa beân
kia veà höôùng taây. Khi choù nghe tieáng chuoâng ôû chuøa
naøo, noù bieát chuøa ñoù coù leã cuùng, lieàn chaïy ñeán ñeå ñöôïc
caùc thaày cho aên. Moät hoâm, caû hai chuøa cuøng coù leã cuùng,
cuøng neän chuoâng moät löôït. Choù ta vöøa bôi ñeán giöõa
soâng, boãng nghe tieáng chuoâng gioùng giaû ôû caû hai bôø
ñoâng taây. Muoán qua chuøa beân naøy, thì sôï chuøa beân kia
coù ñoà aên ngon hôn. Coøn muoán trôû laïi beân kia, thì sôï
beân naøy coù ñoà aên ngon hôn. Phaân vaân löôõng löï nhö vaäy
maõi, moät hoài laâu ñuoái söùc maø cheát chìm.
Ngöôøi vì quaù tham saéc duïc maø bò hai vôï ñuoåi xua,
coù khaùc naøo ñôøi tröôùc laøm con choù, bôûi tham mieáng aên
ngon neân phaûi cheát chìm. Söï tham lam laøm cho con
ngöôøi ta trôû neân ngu toái, chìm ñaém maõi trong bieån
luaân hoài. Nhaát laø söï tham saéc duïc, noù ñaøy ñoaï vaø vuøi
laáp bieát bao cuoäc ñôøi, gaây ra nhöõng söï sæ nhuïc raát gôùm
gheâ!
144
HAÏT KIM CÖÔNG
Thuôû tröôùc, coù moät thaày tyø-kheo ñi khaát thöïc thöôøng
gheù nhaø moät ngöôøi thôï kim hoaøn, bôûi ngöôøi naøy thöôøng
hay cuùng döôøng vaät thöïc cho thaày.
Moät hoâm, ngöôøi thôï kim hoaøn cuõng cuùng döôøng
thaày moät böõa côm nhö thöôøng leä. Thaày ñang duøng côm
thì ngöôøi thôï coù vieäc phaûi ra ngoaøi. Ngöôøi thôï khi aáy
sô yù coù ñeå moät haït kim cöông raát quyù ôû ngay treân baøn.
Thaày tyø-kheo duøng côm xong khoâng daùm ñi ra vì chuû
nhaø chöa veà, e coù ngöôøi laï vaøo laáy maát haït kim cöông
aáy. Baát ngôø, trong nhaø coù nuoâi moät con chim keùc, noù
nhìn thaáy haït kim cöông laáp laùnh boãng bay xuoáng ñôùp
laáy vaø nuoát luoân vaøo buïng.
Khi ngöôøi thôï trôû veà, nhôù ñeán haït kim cöông, khoâng
thaáy ôû treân baøn lieàn hoûi thaày tyø-kheo raèng: “Naõy giôø
toâi ñi vaéng, coù ai vaøo ñaây chaêng?”
Thaày tyø-kheo traû lôøi: “Khoâng, chæ coù moät mình baàn
taêng ngoài ñaây thoâi.”
Ngöôøi thôï kim hoaøn baáy giôø nghi cho thaày tyø-kheo
laáy haït kim cöông, môùi xaúng gioïng: “Vaäy thì haït kim
cöông toâi ñeå treân baøn naøy ñaâu maát roài?”
Thaày tyø-kheo laëng thinh.
145
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Ngöôøi thôï gaëng hoûi nhieàu laàn, thaày vaãn laëng thinh.
Anh ta noåi noùng vaø nghi quyeát cho thaày ñaõ laáy haït
kim cöông, beøn duøng caây ñaùnh ñaäp thaúng tay, quyeát
laøm cho thaày traû laïi. Thaày tyø-kheo bò ñoøn, maùu ra leânh
laùng. Nhöng heã ngöôøi thôï hoûi ñeán haït kim cöông thì
thaày chæ noùi raèng: “Baàn taêng khoâng coù laáy haït kim
cöông cuûa oâng.”
Sau roát, thaày tyø-kheo bò ñoøn nhieàu quaù, ngaõ xuoáng
ngaát xæu, maùu phun ñaày. Con keùc thaáy maùu, lieàn bay
xuoáng toan uoáng. Nhöng vöøa luùc aáy, ngöôøi thôï vung
caây ñaùnh thaày tyø-kheo, laïi va nhaèm con keùc sa xuoáng
cheát töôi. Chuû nhaø vaãn coøn giaän sao thaày lôùn gan giaáu
maõi, neân cöù ñaùnh maõi. Thaày thaáy con keùc ñaõ cheát roài,
thì môùi ñöa tay ngaên laïi maø noùi raèng: “Haït kim cöông
maø oâng nghi toâi laáy, laø con keùc naøy ñaây luùc naõy ñaõ ñaõ
nuoát vaøo buïng roài.”
Ngöôøi thôï môùi thoâi ñaùnh, laáy dao moå buïng con keùc
ra, quaû nhieân thaáy haït kim cöông cuûa mình.
Baáy giôø, ngöôøi thôï kim hoaøn laáy laøm hoái haän, quyø
xuoáng xin loãi thaày tyø-kheo vaø hoûi raèng: “Thaày quaû laø
ngöôøi ngay thaät, sao tröôùc khoâng noùi ra cho toâi bieát, ñeå
toâi phaûi naëng tay xuùc phaïm.”
Thaày tyø-kheo ñaùp raèng: “Nhö baàn taêng noùi ra, thì
con keùc phaûi bò haïi. Baàn taêng tu haønh giöõ theo ñaïo
146
NGÖÔØI THÔÏ NHUOÄM
lyù, khoâng nôõ laøm haïi ñeán ai, duø laø loaøi vaät cuõng vaäy.
Thaø laø baàn taêng chòu ñoøn, duø ñeán cheát cuõng khoâng oaùn
traùch.”
Chuû nhaø caøng theâm hoái haän vaø kính phuïc thaày laém.
Coøn thaày tyø-kheo tuy bò ñoøn ñau ñôùn, maø thaàn saéc vaãn
ung dung nhö thöôøng, khoâng loä veû giaän hôøn chi caû.
NGÖÔØI THÔÏ NHUOÄM
Thuôû tröôùc, coù moät laõo thôï nhuoäm soùi ñaàu, thöôøng
ngaøy ñem vaûi ra bôø soâng maø giaët vôùi ñöùa con trai. Giaët
xong, laõo môùi xaû, vaét cho raùo nöôùc, roài ñem phôi naéng.
Ñoà khoâ, laõo xeáp laïi vaø boû vaøo bao, roài ñem veà nhaø.
Coâng vieäc ñeàu ñaën ngaøy naøo cuõng theá.
Moät hoâm, trôøi naéng gaét laém, loùa caû maét laøm laõo
khoâng thaáy ñöôøng. Gaàn leà ñöôøng coù moät caây lôùn, laõo
môùi laáy bao vaûi ñeå goái ñaàu, roài naèm nguû döôùi goác caây.
Boãng ñaâu coù con muoãi bay laïi ñaäu treân caùi ñaàu soùi cuûa
laõo maø huùt maùu. Ñöùa con nhìn thaáy, töùc giaän laém. Noù
nghó raèng: “Cha mình nhaân luùc meät moûi naèm nghæ, maø
con muoãi khoán kieáp naøy noù daùm ñeán huùt maùu, thaät
ñaùng giaän quaù.”
Lieàn ñoù, saün caùi ñoøn gaùnh moät beân, noù môùi giô cao
maø ñaäp thaät maïnh vaøo con muoãi. Muoãi cheát, maø laõo
147
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
giaø toäi nghieäp laõnh moät ñoøn chí töû vaøo ñaàu cuõng cheát
töôi.
Caùc nhaø thoâng thaùi thöôøng noùi raèng: “Thaø ñoái
nghòch vôùi ngöôøi khoân ngoan coøn hôn thaân thieän vôùi
keû daïi doät. Chuyeän naøy cuõng töông töï nhö chuyeän “Con
gaáu vaø oâng giaø” cuûa thi só phaùp La Fontaine: Coù oâng
giaø kia laøm baïn vôùi con gaáu. Nhaân moät böõa oâng nguû
tröa, coù con ruoài ñaäu treân traùn oâng. Gaáu giaän oâm ñaù
neùm xuoáng, coá gieát con ruoài, laøm cho oâng giaø cuõng heát
ñöôøng soáng!
CHIM PHUÏNG
Thuôû xöa, coù moät con chim phuïng chuùa, coù ñeán naêm
traêm vôï ñeïp theo haàu. Nhöng vì chim phuïng say meâ
moät con coâng maùi saéc xanh neân boû caû 500 coâ vôï maø
laøm baïn traêm naêm vôùi con coâng maùi.
Con coâng maùi naøy keùn aên laém. Noù thích traùi ñaøo vaø
nhöõng traùi ngon ngoït. Moãi ngaøy, chim phuïng ñeàu phaûi
ñi kieám thöùc aên veà cho tình nhaân.
Moät hoâm, hoaøng haäu trong cung ñau naëng, naèm
moäng thaáy chim phuïng, laïi nghe coù tieáng ngöôøi maùch
raèng: neáu ñöôïc aên thòt chim phuïng thì seõ khoûi beänh.
148
CHIM PHUÏNG
Hoaøng haäu thöùc daäy, keå laïi giaác moäng cho vua hay.
Vua truyeàn leänh cho quaân binh phaûi ñi khaép nôi saên
tìm cho ñöôïc chim phuïng. Hoaøng haäu thì noùi: “Ai baét
ñöôïc chim phuïng ñem veà ñaây, ta seõ gaû coâng chuùa cho
vaø thöôûng moät ngaøn caân vaøng.”
Nhöõng ngöôøi thôï saên trong xöù chia nhau ñi khaép
nôi ñeå tìm chim phuïng. Trong soá ñoù coù moät ngöôøi gaëp
ñöôïc chim phuïng ñi vôùi con coâng maùi maøu xanh, taïi
choã maø chuùng thöôøng ñeán kieám aên. Ngöôøi thôï saên aáy
lieàn laáy maät ong troän vôùi baùnh, ñeå ôû maáy choã gaàn ñoù
maø nhöû cho chim phuïng tôùi laáy veà cho coâng maùi aên.
Ñöôïc naêm ba laàn, roài anh ta laáy baùnh vôùi maät ong maø
treùt khaép thaân mình, sau ñoù ngoài co moät choã im lìm
khoâng ñoäng ñaäy. Chim phuïng tôùi saùt beân ñeå laáy thöùc
aên, lieàn bò anh thôï saên toùm laáy.
Chim phuïng bò baét roài, môùi noùi raèng: “Anh chòu
nhieàu khoù nhoïc, baøy ra möu chöôùc tinh xaûo nhö vaäy
ñeå coá baét laáy toâi, chaéc laø cuõng vì moái lôïi naøo ñoù. Nay
neáu anh chòu thaû toâi ra, toâi seõ chæ cho anh moät hoøn nuùi
baèng vaøng. Anh coù theå tôùi ñoù tha hoä laáy vaøng veà maø
laøm giaøu hôn caû thieân haï.”
Anh thôï saên ñaùp: “Hoaøng haäu coù höùa raèng, heã ai
baét ñöôïc mi thì thöôûng cho moät ngaøn caân vaøng vaø gaû
coâng chuùa cho.” Noùi roài khoâng chòu thaû maø ñem chim
phuïng veà daâng noäp leân vua.
149
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Chim phuïng bò ñöa ñeán choã vua, lieàn noùi: “Muoân taâu
beä haï! Neáu chæ vì trò beänh hoaøng haäu maø baét toâi, xin
mang cho toâi moät chuùt nöôùc, toâi seõ hoïa moät caâu linh
phuø vaøo ñoù thì nöôùc coù theå trò döùt beänh hoaøng haäu.
Neáu khoâng hieäu nghieäm, toâi cam chòu toäi.”
Vua nghe theo, roài mang nöôùc ñaõ ñöôïc chim phuïng
hoïa linh phuø cho hoaøng haäu uoáng, beänh lieàn döùt ngay.
Hoaøng haäu coøn trôû neân xinh ñeïp tuyeät saéc hôn xöa.
Chim phuïng laïi noùi: “Taâu beä haï! Baây giôø toâi muoán
loäi xuoáng hoà naøy maø ñoïc moät caâu thaàn chuù. Nöôùc hoà seõ
trôû thaønh nöôùc thuoác. Heát thaûy daân gian, ai coù beänh
chæ vieäc ñeán ñaây muùc nöôùc naøy uoáng, seõ ñöôïc maïnh
khoeû nhö thöôøng. Neáu chaúng linh nghieäm, toâi chòu xöû
toäi.”
Vua öng thuaän. Chim phuïng loäi xuoáng hoà vaø ñoïc
thaàn chuù. Roài heát thaûy daân trong xöù nghe tieáng, beøn
keùo nhau ñeán uoáng nöôùc döôùi hoà. Baáy giôø, keû ñieác ñöôïc
nghe, keû muø ñöôïc thaáy, keû caâm ñöôïc noùi, keû böôùu ñöôïc
laønh... Noùi chung, nöôùc aáy trò ñöôïc heát thaûy caùc loaïi
beänh taät.
Hoaøng haäu döùt beänh roài vaø trong nöôùc khoâng coøn
ai ñau oám nöõa, taát khoâng coøn ai ñeå yù muoán haïi chim
phuïng. Phuïng bieát nhö vaäy, taâu vôùi vua raèng: “Beä haï
tha maïng soáng cho toâi, toâi ñaõ vì ôn aáy maø cöùu beänh
150
CHIM PHUÏNG
khoå cho heát caû nhaân daân trong nöôùc cuûa beä haï. Nhö
vaäy cuõng coù theå goïi laø ñeàn ñaùp nhau roài. Nay xin beä haï
ñeå cho toâi ñi.” Vua baèng loøng.
Chim phuïng ñöôïc thaû ra, bay leân ngoïn caây cao vaø
noùi raèng: “Trong ñôøi naøy coù ba keû ñieân.” Vua hoûi: “Ba
keû aáy laø ai?” Chim phuïng ñaùp: “Keû thöù nhaát laø toâi,
keû thöù hai laø ngöôøi thôï saên, vaø keû thöù ba chính laø beä
haï.”
Vua noùi: “Vì sao ngöôi noùi theá, haõy giaûi thích cho ta
nghe xem?”
Phuïng ñaùp raèng: “Saéc ñeïp cuûa ñaøn baø laø ngoïn löûa,
noù ñoát chaùy tinh thaàn vaø thaân theå chuùng ta, vaø laøm
luî caû cuoäc ñôøi ta nöõa. Toâi ñaõ boû naêm traêm ngöôøi vôï
maø say meâ theo moät con coâng maùi. Toâi phaûi ñi kieám ñoà
aên ngon laønh maø cung phuïng cho noù, thaønh ra toâi laø
keû noâ leä cuûa vôï. Roài toâi bò ngöôøi thôï saên baét ñöôïc. AÁy
cuõng vì ñi kieám thöùc aên ñeå nuoâi noù maø suyùt nöõa thaân
maïng toâi ñaõ khoâng coøn. AÁy laø toâi ñieân.
“Coøn vôùi ngöôøi thôï saên, toâi ñaõ thaät tình höùa chæ cho
anh ta moät hoøn nuùi baèng vaøng, maø anh ta laïi khoâng
keå gì ñeán moái lôïi lôùn lao aáy, chæ tin troïn vaøo lôøi huyeãn
hoaëc vaø phaàn thöôûng nhoû nhoi cuûa hoaøng haäu. Anh ta
laïi coøn mong seõ ñöôïc keát duyeân vôùi coâng chuùa. Trong
ñôøi, caùc leõ ñieân khuøng voâ lyù ñeàu gioáng heät theo ñoù caû.
Ngöôøi ta khoâng ngoù ngaøng gì ñeán chaân lyù, maø laïi chæ
151
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
töôûng ñeán nhöõng vieäc doái traù xaûo mî maø thoâi. Naøo laø
hoï ngaû nghieâng nôi töûu ñieám traø ñình, naøo laø hoï ñaém
vaøo nhöõng cuoäc vui suoát saùng thaâu ñeâm, naøo laø hoï meâ
muoäi trong voøng hoa nguyeät taø daâm... Nhöõng toäi aùc aáy
sanh ra laém vieäc nguy haïi, tan nhaø naùt cöûa, roài nhöõng
keû si meâ aáy ñeán cheát phaûi ñoïa vaøo ba ñöôøng aùc: ñòa
nguïc, ngaï quyû, suùc sanh. Maø duø nhöõng keû aáy coù muoán
trôû laïi sanh laøm ngöôøi töû teá, thì cuõng chaúng deã chuùt
naøo. Hoï bò aùc nghieäp loâi keùo, coù khaùc naøo moät con chim
ñaõ maát caùnh laïi muoán bay leân trôøi! Naøy beä haï, saéc duïc
cuûa ñaøn baø cuõng gioáng nhö caùi söï ñoäc aùc cuûa boïn yeâu
quyû, noù coù theå laøm cho tan naùt cöûa nhaø, maø keû ñaõ meâ
maãn ñaém say vaøo ñoù laïi yeâu quyù voâ cuøng. Ngöôøi thôï
saên kia boû moái lôïi lôùn maø tin vaøo lôøi huyeãn hoaëc cuûa
moät ngöôøi ñaøn baø! Vì theá neân toâi noùi laø anh ta ñieân.
“Coøn nhö beä haï, ñaõ coù ñöôïc vò danh y coù thaàn döôïc
cöùu ñöôïc nhaân daân caû nöôùc. Heát thaûy caùc beänh khoå
ñeàu nhaát loaït tieâu tröø, thieân haï ñöôïc haân hoan, giaø treû
ñöôïc vui cöôøi. Theá maø beä haï khoâng tìm caùch giöõ laïi
maø ñeå cho nhaø danh y aáy ra ñi. Cho neân toâi noùi beä haï
ñieân.”
152
CON CHOÀN MUOÁN CÖÔÙI COÂNG
CHUÙA
Thuôû xöa, coù moät vò tu só laùnh mình trong ñoäng nuùi
saâu maø tuïng kinh. Coù moät con choàn thöôøng ñeán nghe
kinh. Noù hieåu ñöôïc ít nhieàu trong caùc ñoaïn kinh, töï cho
nhö vaäy laø mình khoân ngoan laém. Noù môùi nghó raèng:
“Nay ta ñaõ hieåu ñöôïc lôøi giaûng trong kinh, ta phaûi laøm
vua trong loaøi thuù môùi xöùng!” Noù nghó nhö vaäy, beøn
ñöùng daäy ñi.
Roài noù gaëp moät con caùo oám, lieàn xoâng tôùi toan gieát.
Con caùo oám hoûi: “Sao anh muoán gieát toâi?” Noù ñaùp: “Ta
laø chuùa caùc loaøi vaät. Ngöôi gaëp ta khoâng haï mình, mang
toäi khi quaân. Toäi aáy laø toäi cheát neân ta gieát ngöôi.” Con
caùo sôï noùi: “Xin ngaøi tha cho, toâi seõ theo haàu ngaøi.”
Roài hai con cuøng ñi tôùi nöõa. Con ñi tröôùc gaëp moät
con caùo khaùc. Noù cuõng ñoøi gieát. Con naøy phaûi xin toäi
vaø nguyeän theo haàu noù nhö con tröôùc. Cöù vaäy, noù ñi tôùi
maõi, chieâu moä ñöôïc caû thaûy gioáng choàn caùo.
Roài noù duøng choàn caùo maø laøm chuùa caû thaûy loaøi voi.
Keá noù laïi duøng loaøi voi maø laøm chuùa caû thaûy loaøi coïp.
Sau noù laïi duøng loaøi coïp maø ñöùng ñaàu caû thaûy loaøi sö
töû. Sau roát, noù töï xöng laø chuùa teå caùc loaøi vaät.
153
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Khi noù laøm chuùa thuù, noù laïi nghó raèng: “Baây giôø, ta
ñaõ nghieãm nhieân laø moät vò thieân töû. Ta khoâng neân cöôùi
vôï taàm thöôøng trong loaøi caàm thuù.”
Noù lieàn cöôõi treân moät con voi lôùn maø ñi ñeán thaønh
Ba-la-naïi. Phía sau, quaân thuù saép haøng noái ñuoâi nhau
haèng haø sa soá. Vua trong thaønh phaùi söù ra hoûi raèng:
“Caùc ngöôi laø loaøi thuù, sao laïi daùm raàm roä keùo veà ñaây
nhö vaäy?” Choàn ñaùp: “Ta laø vua loaøi thuù, nay ta ñeán
ñaây laø xin cöôùi coâng chuùa trong cung. Coù thuaän theo
thì toát, baèng khoâng chòu gaû coâng chuùa cho ta, ta seõ ñaïp
naùt caû thaønh naøy.” Söù giaû trôû veà ñem lôøi aáy taâu leân
vua.
Vua hoäi quaàn thaàn baøn caùch ñoái phoù. Caùc quan ñeàu
taâu raèng: “Beä haï neân trao coâng chuùa cho noù. Vì sao? Laø
vì trong nöôùc ta chæ coù voi vôùi ngöïa laø maïnh hôn heát.
Ta coù voi vôùi ngöïa, maø chuùng noù laïi coù sö töû. Heã ngöïa
vôùi voi nghe hôi sö töû thì hoaûng sôï maø boø moïp xuoáng
ñaát. Nhö vaäy, ra traän aét ta phaûi thua, cuõng ñuû bò maáy
con thuù aáy ñaïp cheát. Beä haï khoâng neân tieác moät ngöôøi
con maø laøm maát caû ñaát nöôùc.”
Luùc aáy, duy coù moät oâng quan ñaïi thaàn laø ngöôøi thoâng
minh, möu trí, leân tieáng taâu raèng: “Haï thaàn ñoïc saùch
coå kim, chöa töøng thaáy coù coâng chuùa laïi ñem gaû cho
moät con thuù heøn. Tuy haï thaàn laø keû taøi sô trí thieån,
154
CON CHOÀN MUOÁN CÖÔÙI COÂNG CHUÙA
nhöng chæ muoán gieát quaùch con caùo aáy ñi vaø thaû cho
caùc loaøi thuù phaân nhau ñi töù taùn.”
Vua hoûi laøm theá naøo. Quan ñaïi thaàn aáy ñaùp: “Beä haï
cöù phaùi söù sang ñònh ngaøy giao chieán, roài giao öôùc vôùi
noù raèng, ñeán ngaøy ñoù neáu nhö ñeå sö töû ñi tieân phong,
thì phaûi ñaùnh nhau tröôùc roài môùi roáng sau. Con choàn
taát ngôõ raèng mình sôï tieáng roáng cuûa sö töû, theá naøo noù
cuõng ñeå sö töû ñi tieân phong vaø baét roáng tröôùc roài môùi
ñaùnh sau. Ñeán ngaøy aáy, beä haï chæ vieäc truyeàn cho trong
thaønh ai naáy ñeàu nheùt chaët loã tai laïi vaø chôø xem keát
quaû.”
Vua nghe theo lôøi, cho söù ra ñònh ngaøy giaùp chieán
vaø y theo keá cuûa quan ñaïi thaàn. Ñeán ngaøy giaùp traän,
vua laïi phaùi söù sang giao heïn laïi nhö tröôùc. Roài vua
cho quaân keùo ra.
Khi hai beân giaøn quaân chænh teà, saép ñaùnh nhau,
choàn lieàn ra leänh cho sö töû roáng leân. Nhöng choàn ta
vöøa nghe tieáng roáng cuûa sö töû, traùi tim lieàn vôõ ra laøm
baûy maûnh, ngaõ nhaøo töø treân löng voi xuoáng ñaát. Lieàn
ñoù, bao nhieâu loaøi thuù khaùc ñeàu chaïy töù taùn heát.
155
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
LAÁY ÑUOÂI LAØM ÑAÀU
Thuôû xöa, coù moät con raén lôùn, haèng ngaøy ñi kieám
aên trong röøng. Moät hoâm, ñuoâi raén vôùi ñaàu raén sanh
chuyeän ñoái nghòch caõi vaõ nhau. Ñuoâi thaáy mình cöù
phaûi theo sau maõi, coøn ñaàu thì ñöôïc ñi tröôùc moät caùch
oai veä thì töùc laém, phaøn naøn. Noù ñoøi ñöôïc ñi tröôùc.
Ñuoâi môùi noùi raèng, mình khoûe vaø to hôn, ñaùng laõnh
phaàn tröôùc. Nhöng ñaàu noùi raèng, mình phaûi ñi tröôùc
luoân, bôûi vì coù tai ñeå nghe, coù maét ñeå thaáy, khoûi bò laàm
laïc, vaø nhaát laø coù mieäng ñeå aên maø giuùp cho ñuoâi ñöôïc
soáng. Noù laäp luaän raèng, nhö mieäng maø khoâng chòu aên
nöõa, thì ñuoâi soáng theá naøo? Ñaàu laïi coøn noùi raèng, mình
rôø raãm ñöôïc taát caû, thì caùi traùch nhieäm ñaøng anh phaûi
thuoäc veà mình.
Nhöng ñuoâi khoâng chòu thua, caõi laïi raèng: “Neáu
khoâng coù toâi thì laøm sao anh ñi ñöôïc? Roài neáu toâi quaán
vaøo goác caây trong naêm ba ngaøy, chöøng aáy mieäng anh
laáy gì maø aên, chaúng phaûi anh seõ cheát ñoùi hay sao?”
Roài ñuoâi noùi sao laøm vaäy, lieàn quaán chaët vaøo goác
caây, khieán raén khoâng theå boø ñi ñaâu ñöôïc maø kieám aên.
Qua maáy ngaøy, ñaàu ñoùi khaùt quaù, ngoùc daäy khoâng noåi,
sôï cheát, beøn chòu thua vaø nhaän ñuoâi laøm beà treân maø
nhöôøng cho ñi tröôùc. Noù noùi: “Thoâi, töø nay anh cöù ñi
156
SÖ TÖÛ VAØ CON CHIM NHOÛ
tröôùc, coøn toâi thì theo sau.” Ñaàu noùi xong, hai ñaøng ñeàu
thay böïc ñoåi ngoâi.
Nhöng ñi tröôùc ñöôïc moät laùt, ñeán moät caùi hoá coù
löûa ñang chaùy maïnh. Ñuoâi voán khoâng quen ñi tröôùc,
tröôøn ngay vaøo ñaùm löûa bò boûng da chaùy thòt, ñau ñôùn
voâ ngaàn. Cuõng may, khi aáy ñaàu hoaûng quaù khoâng coøn
nhöôøng nhòn gì nöõa, môùi quay ngoaéc laïi maø boø traùnh
ra xa, nhôø vaäy maø raén khoûi cheát chaùy.
Töø ñoù, ñuoâi chaúng bao giôø coøn tranh ñi tröôùc nöõa.
SÖ TÖÛ VAØ CON CHIM NHOÛ
Moät buoåi saùng kia, vöøa môùi raïng ñoâng, vua sö töû
thöùc daäy, ñöùng yeân khoâng lay ñoäng. Roài chuùa sôn laâm
roáng leân moät tieáng chaán ñoäng caû ñaát trôøi. Lieàn ñoù, caùc
loaøi thuù ñeàu naèm moïp, caùc loaøi chim ñeàu xeáp caùnh rôi
xuoáng. Khi aáy sö töû môùi ñi kieám aên. Gaëp moät con voi,
sö töû gieát voi vaø xeù thòt aên töôi. Chaúng may coù moät
caùi xöông voi chaën ngang nôi cuoáng hoïng, khoâng caùch
chi laáy ra ñöôïc. Sö töû bò maéc xöông, laáy laøm ñau nhöùc,
soáng thì khoù chòu, maø cheát cuõng khoâng xong!
Boãng ñaâu coù moät con chim nhoû ñang baét saâu, thaáy
sö töû reân la thì döøng laïi ñöùng nhìn. Sö töû lieàn môû toaùc
haøm ra vaø noùi raèng: “Naøy chim ôi! Nhö ngöôi gaéng cöùu
157
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
ñöôïc ta thì ta khoâng queân ôn ngöôi. Veà sau, kieám ñöôïc
moài ta seõ chia cho ngöôi.”
Chim nghe noùi ñoäng loøng, môùi bay vaøo mieäng sö töû
vaø raùng heát söùc moå rôùt mieáng xöông ra. Sö töû nhôø ñoù
maø thoaùt hieåm.
Vaøi hoâm sau, sö töû ñi kieám aên, ñöôïc thòt raát nhieàu.
Chim nhoû ñaäu gaàn ñoù, ngoû lôøi xin chuùt ít ñoà aên. Sö töû
khoâng theøm ñaùp, laïi ngaâm moät baøi thô ñeå cheá nhaïo
chim raèng:
Oai quyeàn moät coõi chuùa sôn laâm,
Quen taùnh nhai bay, luõ thuù caàm.
Maëc söùc aên töôi, xöông chaát ñoáng.
Tha hoà xôi noùng, thòt ñaày maâm.
Vì ngöôi troùt daïi neân ta baûo,
Naøy chuùa ñaõ dung thaû khoûi haøm.
Moät luùc khaù thöông neân chaúng nôõ,
Sao maøy laïi voäi phuï ôn thaâm?
AÁy laø noù baûo con chim nhoû phaûi nhôù ôn noù ñaõ tha
cho thoaùt ra khoûi haøm maø khoâng nhai xaùc. Ñaõ vaäy sao
coøn daùm ñoøi hoûi noù chia thöùc aên cho?
Chim nhoû nghe xong lieàn ngaâm moät baøi hoaï laïi
raèng:
Nhoû nhen chuùt phaän choán sôn laâm.
Neân chaúng neà chi maïng tieåu caàm.
158
SÖ TÖÛ VAØ CON CHIM NHOÛ
Naøo phaûi keå ra ôn chuùt daï,
Maø sao laïi tieác thòt ñaày maâm?
Ví chaêng ñoù troïn lôøi nguyeàn tröôùc,
Thì tôù coøn phen cöùu laáy haøm.
Veïn veõ ñoâi beân ta xöû kheùo,
Taám loøng quaân töû tôù ghi thaâm.
AÁy laø noù nhaéc kheùo, giöõ theo leã pheùp cuûa keû beà
döôùi, nhöng cuõng ngaàm ñe sö töû raèng “laàn naøy coøn laàn
khaùc”. Song sö töû chaúng ñeám xæa gì ñeán, boû ñi.
Chim môùi nghó raèng: “Mình ra ôn cöùu laáy maïng noù,
maø noù trôû laïi khinh thò mình. Baây giôø ta phaûi quyeát
theo sau maø traû thuø. Neáu chaúng röûa ñöôïc haän, theà
chaúng ñoäi trôøi chung.”
Töø ñoù, chim cöù bay theo maõi. Ñaâu ñaâu, noù cuõng
baùm saùt theo sö töû maø chôø dòp. Moät böõa kia, sö töû gieát
raát nhieàu con thuù, aên thaät no neâ roài naèm laên ra nguû,
khoâng lo sôï ñeà phoøng chi caû. Chim nhoû môùi bay laïi
gaàn, ñaäu leân traùn sö töû, roài duøng heát söùc löïc maø moå loït
ra heát moät troøng maét. Sö töû ñau ñôùn saûng soát, vuøng
daäy ngoù quanh quaát chaúng thaáy ai, duy chæ coù moät con
chim nhoû ñaäu treân caây, môùi hoûi raèng: “Vì sao ngöôi laïi
moå ñui maét ta?”
Chim chaäm raõi ñaùp laïi raèng moät baøi thô raèng:
Naøy ai laø keû phuï ôn saâu.
Ñem taám loøng nhaân chuoác laáy thuø.
159
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Raøy ñaõ dung cho coøn moät maét,
AÁy laø giuùp ñoù nghóa thaâm saâu.
Chuùa laâm oai döõ töøng ngang ngöûa,
Chim choùc thaân heøn deã khaät khuø!
Raøy kíp ñoâi ta thoâi taùch neûo,
Cuõng ñöøng ñeå haän maõi cho nhau.
SÖ TÖÛ VAØ CHOÙ SOÙI
Thuôû xöa, treân daõy Hy-maõ-laïp sôn coù moät con sö töû
chuùa sôn laâm, laøm chuùa ñeán naêm traêm con sö töû khaùc.
Sö töû chuùa ngaøy caøng giaø, thöôøng bò beänh, cho neân
thaân hình gaày oám, maét môø.
Moät hoâm, chuùa sö töû daét naêm traêm con sö töû ñi, ruûi
suïp chaân teù xuoáng moät caùi haàm khoâ. Naêm traêm con sö
töû lieàn boû ñi, khoâng theøm cöùu. Luùc ñoù, gaàn haàm coù moät
con choù soùi nhoû. Thaáy sö töû chuùa bò naïn, noù nghó raèng:
“Mình ôû nuùi naøy ñöôïc bình yeân vaø ñöôïc aên thòt no neâ,
thoaû thích, aáy laø nhôø ñöùc lôùn cuûa ngaøi. Nay vua bò naïn,
nôõ naøo ngoài ngoù cho ñaønh?”
Baáy giôø gaàn haàm coù moät vuõng nöôùc lôùn, choù soùi beøn
laáy chaân maø taùt nöôùc qua haàm. Cho ñeán khi nöôùc ngaäp
ñaày haàm, sö töû môùi nhôø ñoù noåi leân maø ra khoûi.
Cho neân nhaân ñaây môùi coù thô raèng:
160
QUAÏ, CHOÙ SOÙI VAØ NHAØ SÖ
Oai theá vang löøng thaûy chuùng gheâ,
Coøn khi nhôø ñeán boïn heøn queâ.
Chôù khinh keû thaáp taøi sô sieån,
Huøm maïnh nhaèm phen choù cöùu veà.
Thi só La Fontaine coù chuyeän nguï ngoân “Sö töû vaø
chuoät” noäi dung khaù töông töï vôùi chuyeän naøy. OÂng
cuõng cho raèng, duø ngöôøi coù söùc maïnh vaø oai theá ñeán
ñaâu, cuõng coù khi phaûi nhôø ñeán nhöõng keû thaáp heøn hoaëc
yeáu keùm hôn mình. Trong chuyeän cuûa oâng, chuùa sôn
laâm nhaân khi ngoaïn caûnh bò vöôùng baãy, vaãy vuøng maõi
khoâng sao ra ñöôïc, may nhôø coù con chuoät ñeán caén ñöùt
daây maø cöùu thoaùt cho. Cuõng nhö choù soùi nhoû nhen kia
taùt nöôùc maø cöùu ñöôïc chuùa sö töû ra khoûi haàm.
QUAÏ, CHOÙ SOÙI VAØ NHAØ SÖ
Thuôû xöa, coù moät ngöôøi cheát, ngöôøi nhaø ñem thaây
ra boû trong röøng, döôùi goác caây. Lieàn ñoù, coù moät con choù
röøng vaø moät con quaï tìm ñeán ñeå aên thaây cheát. Hai con
gaëp nhau, chaøo hoûi vaø khen taëng nhau laém lôøi. Quaï
ngaâm thô khen choù soùi raèng:
Chuùa laâm quaû thaät toát hình dung,
Ñaàu laùng nhö sö tröôùc cöûa khoâng.
Loâng laù mòn maøng, nai deã saùnh?
Dòu daøng töôùng taù ñieäu phuø dung.
161
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Choù nghe, laáy laøm khoaùi yù, ñöùng döôùi goác caây ngöôùc
leân hoaï laïi raèng:
Naøy ai treân ñoù tieáng ung dung,
Ngoân ngöõ ra maøu saéc vôùi khoâng.
Trí tueä saùng soi cuøng boán höôùng,
Thaùnh hieàn ñaâu keùm ñöùc nhieâu dung.
Quaï nghe, heát söùc vui loøng, beøn ngaâm theâm moät
baøi nöõa taëng choù raèng:
Ñöôøng ñöôøng thaùnh ñeá haù thöôøng nhaân?
Bôûi bieát ngaøi ñaây tôù ñeán gaàn.
Vua caû, loaøi höôu naøo daùm ví,
Roõ raøng long theå ñeïp möôøi phaân.
Choù laïi caøng khoaùi yù hôn, hoaï laïi raèng:
Lôøi ngay voán cuûa böïc cao nhaân,
Ta laïi bieát ta, haù chaúng gaàn?
Quaân töû moät phen cuøng hoäi hieäp,
AÂu laø xôi thòt moät vaøi phaân.
Gaàn ñoù coù moät vò sö ñaõ laùnh mình vaøo nôi thanh
tónh ñeå tu taäp. Thaät laø moät ngöôøi trong saïch, thoâng
minh, laïi ñang doác chí tu hoïc.
Nhaø sö nghe hai con vaät quaùi gôû khen taëng nhau
qua laïi nhö vaäy, beøn nghó raèng: “Hai con vaät naøy cöù
ca tuïng nhau baèng nhöõng lôøi hoa myõ caàu kyø ñeán voâ lyù,
khoâng coù choã naøo laø thaønh thaät caû.”
162
QUAÏ, CHOÙ SOÙI VAØ NHAØ SÖ
Ngaøi lieàn ñoïc leân moät baøi thô raèng:
Nhoá nhaêng bay nhöõng noùi doâng daøi,
Haún thaät laø bay laùo caû hai.
AÅn nuùp aên theo ba mieáng thuùi,
Laïi coøn muùa meùp vôùi khoe taøi.
Quaï nghe nhaø sö chaâm bieám nhö theá thì giaän laém,
môùi ngaâm hoaï laïi raèng:
Côù chi laõo troïc baûo doâng daøi,
Huøm, phuïng töøng öa thòt caû hai.
Theá söï nguoâi chöa muøi tuïc luî?
Coøn mong cöôùp laáy saéc hay taøi?
Nhaø sö thaáy con quaï naøy coøn ra söùc caõi böôùng, beøn
ñoïc theâm moät baøi nöõa raèng:
Loái caây hoâi haùm thuùi khoân taøy,
Caàm thuù ñaâu coøn leùo haùnh ñaây.
Moät naém ñaát hoang nôi raäm coû.
Ba beà röøng vaéng choã choân thaây.
Khen cho quaï, soùi laø khoân vaäy.
Tieác baáy phuïng, huøm chaúng bieát thay!
Hai maët gaàm aên ngöôøi cheát ruïc,
Laïi coøn xöng tuïng khaùch cao tay!
Söï ñôøi vaãn theá. Nhöõng keû doát vaø baát taøi laïi thöôøng
hay hôïm mình khoe khoang, nhaát laø khi coù ai taâng
boác vaø bôï ñôõ, thì hoï caøng vui thích bieát bao! Nhö coù ai
tröïc taâm noùi thaúng, hoï chaúng bao giôø chòu nghe ñeå söûa
mình, maø laïi coøn sanh loøng oaùn gheùt nöõa.
163

MEØO VAØ GAØ
Thuôû tröôùc, trong moät khu röøng raát lôùn coù moät con
meøo caùi thöôøng ñi rình baét moài. Moät hoâm, meøo ñi caû
ngaøy maø chaúng ñöôïc mieáng aên naøo. Noù ñoùi buïng laém
vaø theøm aên ñeán chaûy nöôùc daõi. Roài noù nhìn leân caây,
thaáy con gaø röøng ñang ñaäu treân ñoù, maäp maïp vaø loâng
laù töôi toát laém. Gaø voán hieàn laønh, hay thöông meán caùc
loaøi vaät khaùc. Nhöng meøo thaáy gaø thì ñaõ muoán haïi
maïng roài. Noù môùi nheø nheï ñeán gaàn döôùi caây, ngöôùc
ñaàu leân, duøng lôøi dòu ngoït maø ngaâm moät baøi thô töù
tuyeät ñeå duï doã raèng:
Duyeân ñaâu ta kheùo gaëp nhau ñaây,
Phaän thieáp thaàm yeâu nhöõng baáy chaày.
Chaøng neáu chaúng cheâ laø thaáp thoûi.
Thì xin môøi xuoáng ñeå sum vaày.
Gaø ôû treân caây nghe xong hoïa laïi raèng:
Tình côø maø hoäi ñoù cuøng ñaây,
Ta thaät möøng cho bieát chaúng chaây.
Nhöng tôù hai chaân, ngöôøi boán caúng.
Laøm sao coù theå ñöôïc sum vaày?
Meøo thaáy coù hôi traéc trôû, nhöng cuõng coá boài tieáp
moät baøi thô nöõa raèng:
164
MEØO VAØ GAØ
Trong baáy laâu nay lòch duyeät nhieàu,
Goùt heøn raûo khaép daùm ñaâu kieâu.
Phoàn hoa laém keû mình quen bieát,
Thoân daõ nhö ngöôi, tôù môùi chieàu.
Quaân töû oai nghieâm xem ñaõ thích,
Thuyeàn quyeân ñaàm thaám thaáy maø yeâu.
Hay laø tô nguyeät xui ta ñoù,
Coù nghóa traêm naêm keát chæ ñieàu.
Gaø nghe töùc cöôøi, vì thaáy meøo töôûng mình laø daïi
neân cöù theo voã veà maõi. Tuy vaäy, gaø cuõng ñaùp laïi baèng
moät baøi taùm caâu:
Ta daãu chöa khoân cuõng ít nhieàu,
Ngoùn ngheà nhö theá môùi laø kieâu.
Trôù treâu vôùi moå löøa ñaâu maéc,
Saâu saéc cuøng ai gaït bôûi chieàu.
Hai chöõ a dua maø baûo thích,
Moät nieàm gao gaét aáy raèng yeâu.
Nôï duyeân gì laï maø ngöôi ñaët?.
Chaúng nghóa traêm naêm, mieáng thòt ñieàu!
Meøo nghe gaø mieät thò maø khoâng thoái chí, cöù duøng
luoân caùi ngheà “ngoït buøi ñaùnh laän”. Cho neân noù môùi
tieáp moät baøi nöõa raèng:
Taøi töû giai nhaân nôï saün saøng,
Theá maø nôõ phuï khaùch ña mang.
Vui chi caùi kieáp bay thô thaån,
Söôùng baáy cuoäc ñôøi nghæ raûnh rang.
165
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖASANH RA TRONG LÖÛA

Ví ñoù muoán vaày tình nhaãm tòch,(1) VÖÔÏN VAØ RUØA

Thì ñaây nguyeàn veïn nghóa taøo khang.(2)
Cuøng nhau vì neát caøng öu meán,
Thuôû xöa, coù con vöôïn ôû treân moät caây lôùn trong
Cuøng boùng ñoâi beân thieáp vôùi chaøng.
röøng. Vöôïn raát hieàn laønh, khoâng saùt sanh haïi maïng,
Gaø ñaõ töùc cöôøi laém roài, nhöng vaãn coù yù khoân, neáu
ñoùi thì aên hoa quaû, khaùt thì uoáng nöôùc khe. Vöôïn coù
laëng thinh thì thaønh ra baát taøi, neân cuõng ñaùp laïi
laøm baïn vôùi moät con ruøa. Caû hai thaân nhau, raát hôïp
raèng:
yù nhau. Ruøa thöôøng ñeán chôi choã vöôïn, cuøng nhau aên
Traùo trôû laø ngöôi ñöùa soã saøng, uoáng vaø ñaøm ñaïo raát thích chí, nhaát laø hay baøn veà luaân
Baïc tình laïi daùm noùi ña mang. lyù, ñaïo ñöùc laém.
No neâ bay khaép ca thong thaû.
Ñoùi khoù doâng cuøng thoát tieáng ran. Vôï ruøa thaáy choàng thöôøng hay ñi chôi, ñoaùn raèng
Maét ñuïc, loâng hoàng ñaâu nhaãm tòch? choàng ñi theo choù ñieám meøo ñaøng. Môùi hoûi choàng raèng:
Hieàn nhaân, tuïc töû deã taøo khang? “Mình cöù ñi hoaøi, vaäy chöù mình tôùi nhaø ai ñoù? Em sôï
Thoâi ñöøng noùi nöõa maø voâ ích,
laø mình meâ sa theo traêng hoa ñaøng ñieám thì vieäc nhaø
Treân döôùi rieâng hai chaúng thieáp chaøng.
phaûi hoûng maát.” Choàng cöù tình thaät ñaùp: “Toâi laøm baïn
Roài gaø muoán döùt chuyeän maø bay ñi, neân ñoïc moät vôùi anh vöôïn. Anh aáy khoân ngoan hieàn haäu laém, vaû
baøi töù tuyeät ñeå ñaäp tan caùi aûo moäng löøa bòp cuûa meøo. laïi coøn thoâng hieåu ñaïo lyù nöõa. Heã toâi ñi ra, töùc laø ñeán
Thô raèng: chôi nhaø anh aáy, cuøng nhau ñem kinh saùch ra maø baøn
Raøy ta muoán daïy ñöùa si taâm, luaän, hoïc theo vieäc nhaân töø hieàn ñöùc chöù naøo coù chôi
Chôù töôûng laø ta deã maéc laàm. bôøi leâu loûng ñaâu.”
Leõ aùc chaúng qua chaân lyù caû.
Nhöng vôï ruøa khoâng tin, cöù ngôø raèng choàng coøn coù
Haún maøy chöa hieåu ñaïo cao thaâm!
yù gì khaùc, maø nhö vaäy chaéc phaûi laø ñoàng möu vôùi anh
(1)
Nhaãm tòch (衽席): chieác chieáu traûi giöôøng, yù noùi tình vôï choàng, chung chaên vöôïn. Noù nghó vaäy neân giaän anh vöôïn laém, môùi töï nghó
goái. raèng: “Anh aáy quyeán ruõ choàng ta, laøm cho choàng ta tôùi
(2)
Ñuùng ra laø tao khang (糟糠), ta quen ñoïc laø taøo khang: nghóa ñen laø baõ röôïu
vaø gaïo naùt, chæ nhöõng moùn aên cuûa ngöôøi raát ngheøo; nghóa boùng duøng chæ tình lui maõi. Ta phaûi laäp keá maø gieát quaùch ñi, choàng ta môùi
vôï choàng töø thuôû coøn haøn vi, ngheøo khoù. khoâng coøn ra khoûi nhaø nöõa.”
166 167
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Chò ta lieàn giaû ñau, noùi raèng meät yeáu laém, vaø naèm
lieät treân giöôøng. Choàng chaêm soùc kyõ löôõng, thuoác men
ñuû moùn, nhöng beänh cöù ngaøy caøng theâm traàm troïng.
Vôï ruøa noùi vôùi choàng raèng: “Beänh em khaùc vôùi beänh
thöôøng. Mình lo laéng vaø thuoác men cho laém cuõng voâ
ích. Baây giôø chæ coù moät vaät aên vaøo laø döùt beänh, aáy laø
maät cuûa anh vöôïn laøm baïn vôùi mình ñoù. Nhö ñöôïc
caùi maät cuûa anh aáy, maïng soáng cuûa em môùi mong cöùu
ñöôïc.”
Choàng noùi: “Anh vöôïn laø baàu baïn vôùi toâi, cö xöû heát
tình vôùi toâi, laáy loøng thaønh thaät maø ñaõi toâi. Baây giôø
baûo toâi haïi maïng aûnh ñeå cöùu maïng em sao ñaønh?”
Vôï noùi: “Mình vôùi em laø tình vôï nghóa choàng, tuy
hai maø nhö moät. Nhöng mình laïi boû maëc em cheát ñeå
giöõ laáy con vöôïn xa laï kia. Nhö vaäy thì coù coøn gì laø tình
nghóa vôï choàng.”
Choàng bò vôï xuùi giuïc maõi cuõng xieâu loøng, vaû anh ta
cuõng thöông vôï laém, neân ñaùnh baïo ñeán nhaø vöôïn vaø
noùi raèng: “Ñaõ nhieàu phen toâi laïi nhaø anh, nhöng anh
chöa sang nhaø toâi. Vaäy hoâm nay toâi môøi anh qua beân
toâi duøng côm.” Vöôïn noùi: “Toâi ôû treân ñaát lieàn, coøn anh
ôû döôùi nöôùc, laøm sao toâi xuoáng nhaø anh cho ñöôïc?” Ruøa
ñaùp: “Ñeå toâi coõng anh treân löng toâi. Anh cöù leo leân ñi,
trong tình anh em khoâng coù chi phaûi ngaïi.”
168
VÖÔÏN VAØ RUØA
Vöôïn ngoài treân löng ruøa maø ñi. Khi ñeán nöûa ñöôøng,
ruøa môùi noùi raèng: “Toâi muoán xin anh giuùp cho moät
vieäc, nhöng khoâng bieát yù anh theá naøo? Soá laø vôï toâi ñau
naëng, muoán xin caùi maät cuûa anh ñeå aên cho laønh beänh.”
Vöôïn ñaùp: “Cô khoå! Sao anh khoâng noùi sôùm? Toâi laïi boû
queân caùi maät treân caây roài. Vaäy thì ta trôû laïi cho mau
ñeå laáy maø ñem theo.”
Ruøa lieàn quaøy ñaàu coõng vöôïn trôû laïi. Ñeán nôi, vöôïn
phoùng ñöôïc leân caây roài thì nhaûy nhoùt coi boä raát vui veû.
Ruøa hoûi raèng: “Sao anh khoâng laáy maät xuoáng maø ñi vôùi
toâi, laïi ôû treân caây maø nhaûy nhoùt?” Vöôïn ñaùp: “Trong
ñôøi haún khoâng coøn ai khôø daïi hôn anh nöõa. Toâi chæ coù
moät caùi maät, laøm sao laïi boû queân treân caây ñöôïc? Naøy,
luùc tröôùc chuùng ta laø baèng höõu, toâi ñem heát tình yù maø
ñaõi anh, coøn anh thì laïi nghe lôøi xuùi giuïc cuûa ñaøn baø
maø muoán haïi maïng toâi. Thoâi töø ñaây chuùng ta neân taùch
nhau moãi ngöôøi moät ngaû laø hay hôn caû.”
Ruøa nghe vöôïn noùi, laáy laøm xaáu hoå, ruït ñaàu boø ñi
moät nöôùc.
Cuõng nhö con ruøa aáy, treân ñôøi naøy cuõng khoâng ít
ngöôøi caïn xeùt, chæ vì nghe theo lôøi xuùi giuïc cuûa ñaøn baø
maø phaïm vaøo nhieàu ñieàu toäi loãi, thaønh ra beø baïn vaø
thaân thuoäc phaûi xa lìa.
169

BAÀY NGÖÏA XAY LUÙA
Thuôû xöa, trong xöù AÁn Ñoä coù moät vò vua nuoâi ñeán
naêm traêm con ngöïa chieán. Trong nöôùc thaùi bình ñaõ
laâu, khoâng xaûy ra nhöõng chuyeän binh ñao. Vua thaáy
ngöïa chieán khoâng coøn duøng ñeán maø phaûi saên soùc toán
hao, neân ñònh duøng ngöïa laøm vieäc khaùc ñeå sinh lôïi.
Nghó vaäy, vua môùi truyeàn leänh duøng caû thaûy naêm
traêm con ngöïa chieán aáy vaøo vieäc keùo coái xay luùa. Toäi
nghieäp! Ngöïa voán quen giong ruoåi trong vieäc chieán
tranh, maø nay phaûi ñi maõi theo moät voøng troøn ñeå keùo
coái xay luùa thì laøm sao ñöôïc? Neân chuùng vuøng vaãy maø
cöôõng laïi. Nhöng theo leänh vua, ngöôøi ta quyeát reøn cho
chuùng laøm ñöôïc coâng vieäc môùi, lieàn bòt maét ngöïa laïi,
laáy daây buoäc vaøo coái, roài laáy roi quaát ngöïa keùo ñi voøng
troøn maø xay luùa caû ngaøy. Ban ñaàu chöa quen, nhöng
laâu daàn roài ngöïa cuõng xay luùa ñöôïc. Nhaø vua laáy laøm
haøi loøng veà quyeát ñònh saùng suoát cuûa mình, vì ít ra
thì chuùng cuõng coù vieäc laøm ñeå sinh lôïi. Laâu daàn, naêm
traêm con ngöïa chieán thuaàn cuûa vua trôû thaønh baày ngöïa
chuyeân xay luùa.
Ngaøy kia, boãng coù quaân giaëc keùo ñeán xaâm laán, vaây
chaët caû thaønh. Baáy giôø, vua truyeàn leänh daét ngöïa ra,
thaéng yeân cöông vaøo nhö tröôùc ñeå ra traän ñaùnh giaëc.
Nhöng quaân töôùng vöøa cöôõi leân, thì ngöïa vuøng vaãy
170
BAÀY NGÖÏA XAY LUA
khoâng chòu xoâng ra traän, laïi cöù chaïy quanh maõi theo
voøng troøn. Quaân töôùng duøng roi maø ñaùnh raát ñau,
nhöng caøng ñaùnh ngöïa caøng chaïy, cuõng chæ chaïy theo
voøng troøn loanh quanh maø thoâi. Bôûi theá, quaân giaëc
nhanh choùng chieám ñöôïc thaønh vaø baét gieát vua.
Coù taøi trí maø ñem duøng vaøo nhöõng vieäc taàm thöôøng,
thaáp keùm, töôûng cuõng laø moät söï tai haïi khoâng nhoû
vaäy. Taâm trí ta khaùc naøo con ngöïa chieán, caàn phaûi
trau gioài, reøn luyeän noù, taäp cho noù chieán thaéng ñöôïc
nhöõng phieàn naõo, meâ duïc, ñeå tinh thaàn ngaøy caøng trôû
neân thanh cao. Neáu ñeå noù chaïy theo nhöõng tham muoán
nhoû nhaët, taàm thöôøng, thì coù khaùc naøo nhöõng con ngöïa
chieán kia phaûi ñi xay luùa? Roát cuøng, ta phaûi bò luõ giaëc
tham duïc khoáng cheá maø gaây bao toäi loãi, tinh thaàn phaûi
sa vaøo choã ngu si thaáp heøn maõi maõi.
QUAÛ BAÙO HIEÄN TIEÀN
Trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn, quyeån 31, ñöùc Phaät
Thích-ca Maâu-ni coù keå laïi cho Boà Taùt Sö Töû Hoáng nghe
caâu chuyeän tieàn thaân cuûa ngaøi nhö sau:
Ta nhôù laïi thuôû xöa, ta sanh ôû mieàn nam AÁn Ñoä, taïi
thaønh Phuù-ñan-na, trong moät nhaø Baø-la-moân. Thuôû aáy,
171
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
coù vò vua teân laø Ca-la-phuù, taùnh tình baïo aùc, kieâu maïn
töï ñaïi, laïi ñang tuoåi thanh xuaân cöôøng traùng, ham meâ
naêm duïc.
Thuôû aáy, vì muoán ñoä chuùng sanh, ta ôû phía ngoaøi
thaønh, ngoài yeân tham thieàn. Nhaèm luùc tieát trôøi ñaàu
xuaân, traêm hoa ñua nôû, vua aáy daãn theo quyeán thuoäc
cuûa mình cuøng vôùi cung nhaân theå nöõ, ra ngoaøi thaønh
maø du ngoaïn.
Vua ñi vaøo trong röøng moät röøng caây, maëc tình vui
thuù. Khi aáy, caùc theå nöõ beøn boû vua maø ñi daïo chôi, sau
cuøng ñeán choã ta ngoài. Luùa aáy, muoán döùt loøng tham
muoán cuûa caùc coâ, ta môùi thuyeát phaùp cho caùc coâ nghe.
Roài vua ñi tìm caùc coâ, nhìn thaáy ta lieàn sanh aùc
taâm, phaùn hoûi ta raèng: “Nay oâng ñaõ ñaéc quaû A-la-haùn
roài sao?”
Ta ñaùp: “Chaúng ñaéc.”
Laïi hoûi: “OÂng ñaõ ñaéc quaû Nieát-baøn roài chaêng?”
Ta ñaùp: “Chaúng ñaéc.”
Laïi hoûi nöõa: “Nay nhö oâng chöa ñaéc hai quaû aáy, töùc
laø ngöôøi coøn ñaày phieàn naõo tham duïc, laøm sao laïi coù
theå maëc tình nhìn ngoù caùc nöõ nhaân cuûa traãm?”
172
QUAÛ BAÙO HIEÄN TIEÀN
Ta lieàn ñaùp raèng: “Ñaïi vöông! Ngaøi neân bieát raèng,
nay toâi chöa ñoaïn tröø heát phieàn naõo tham duïc, nhöng
trong taâm toâi thaät khoâng coù moät maûy may vöôùng
maéc.”
Vua noùi: “Laõo ngu si naøy! Coù nhöõng tieân nhaân chæ
hôùp khí trôøi, aên traùi caây maø soáng, nhöng thaáy saéc ñeïp
coøn tham. Huoáng hoà ngöôi ñang tuoåi thaïnh traùng, chöa
ñoaïn tham duïc, laøm sao thaáy saéc maø baûo laø khoâng
vöôùng maéc?”
Ta ñaùp: “Ñaïi vöông! Thaáy saéc chaúng vöôùng, thaät
khoâng do ôû söï hôùp khí trôøi vaø aên traùi caây, maø laø do
bieát buoäc taâm vaøo nhöõng leõ voâ thöôøng, baát tònh.”
Vua phaùn: “Neáu mình khinh thò keû khaùc maø sanh söï
phæ baùng, laøm sao ñaùng goïi laø ngöôøi tu trì tònh giôùi?”
Ta ñaùp: “Ñaïi vöông! Neáu ai coù loøng ñoá kî, môùi coù
phæ baùng. Toâi khoâng coù loøng ñoá kî, sao ngaøi noùi toâi phæ
baùng?”
Vua laïi hoûi: “Ñaïi ñöùc! Sao goïi laø giôùi?”
“Ñaïi vöông! Nhaãn nhuïc goïi laø giôùi.”
“Neáu nhaãn laø giôùi, vaäy ta seõ caét tai cuûa oâng. Neáu
oâng nhaãn ñöôïc, ta seõ bieát oâng laø ngöôøi trì giôùi.”
173
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Vua lieàn caét tai cuûa ta. Baáy giôø ta bò caét tai maø thaàn
saéc vaãn khoâng bieán ñoåi. Thaáy vieäc aáy roài, quaàn thaàn
cuûa vua lieàn can giaùn vua raèng:
“Chaúng neân haïi theâm vò Ñaïi só aáy.”
Vua phaùn vôùi caùc quan raèng: “Laøm sao caùc ngöôi
bieát raèng oâng aáy laø Ñaïi só?”
Caùc quan ñaùp: “Vì chuùng toâi thaáy raèng, ñang luùc thoï
khoå maø veû maët oâng aáy vaãn an nhieân khoâng heà bieán
ñoåi.”
Vua laïi noùi raèng: “Traãm seõ thöû laàn nöõa, ñeå xem coù
bieán hay laø chaúng bieán.”
Lieàn ñoù, vua xeûo muõi ta, chaët tay chaân ta.
Baáy giôø, ta ñaõ traûi qua voâ löôïng voâ bieân ñôøi soáng
maø tu taäp töø bi, thöông xoùt chuùng sanh khoå naõo, cho
neân khi bò haønh hình nhö theá, boán vò thieân vöông ñem
loøng phaãn noä, ñoå möa xuoáng baèng moïi thöù: caùt, saïn,
soûi ñaù...
Vua thaáy vaäy raát kinh sôï, beøn ñeán tröôùc choã ta
ngoài, quyø moïp xuoáng baïch raèng: “Xin ngaøi thöông xoùt,
nghe toâi saùm hoái!”
Ta noùi: “Ñaïi vöông! Trong loøng toâi khoâng saân haän,
khoâng heà giaän ngaøi.”
174
SANH RA TRONG LÖÛA
Vua hoûi: “Ñaïi ñöùc! Laøm sao toâi bieát ñöôïc raèng loøng
ngaøi khoâng saân haän?”
Ta lieàn laäp lôøi nguyeän raèng: “Neáu quaû thaät toâi khoâng
coù saân haän, thì khieán thaân toâi bình phuïc nhö xöa!” Ta
phaùt nguyeän vöøa xong, thaân theå lieàn bình phuïc.
Phaät keå xong caâu chuyeän naøy, daïy raèng: “AÁy goïi laø
quaû baùo hieän tieàn do haïnh nguyeän cuûa moät vò Ñaïi Boà
Taùt.”
SANH RA TRONG LÖÛA
Luùc aáy, ñöùc Phaät ñeán nguï taïi thaønh Chieâm-baø
(Campaka), kinh ñoâ xöù An-ga.
Baáy giôø, trong thaønh coù moät vò ñaïi tröôûng giaû khoâng
con keá töï. OÂng naøy theo phuïng söï 6 oâng thaày ngoaïi
ñaïo, goïi laø Luïc sö, ñeå nhôø hoï caàu cho oâng ñöôïc coù con
noái doøng.
Roài chaúng bao laâu, ngöôøi vôï mang thai. Tröôûng giaû
möøng laém, ñeán choã Luïc sö, vui veû hoûi raèng: “Thöa caùc
ngaøi, vôï toâi ñang mang thai, khoâng bieát ñoù laø trai hay
gaùi?”
Luïc sö ñaùp raèng: “Baø seõ sanh con gaùi.”
175
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Nghe roài, tröôûng giaû laáy laøm buoàn khoå, phieàn muoän.
Coù ngöôøi baïn ñeán chôi, hoûi tröôûng giaû raèng: “Taïi sao
anh saàu naõo nhö vaäy?”
Tröôûng giaû ñaùp raèng: “Vôï toâi mang thai, toâi chöa
bieát laø trai hay gaùi, neân coù ñeán hoûi caùc thaày Luïc sö.
Caùc thaày daïy raèng: “Nhö töôùng phaùp cuûa chuùng ta, aét
baø seõ sanh con gaùi.” Toâi töï xeùt raèng mình ñaây tuoåi giaø,
giaøu coù voâ cuøng, neáu chaúng coù con trai, thì laáy ai noái
doøng? Vì theá neân toâi saàu khoå.”
Ngöôøi baïn aáy noùi raèng: “Anh khoâng coù trí tueä. Töø
tröôùc tôùi nay, anh chaúng nghe bieát gì sao? Ba anh em
caùc ngaøi Öu-laâu-taàn-loa Ca-dieáp laø ñeä töû cuûa ai? Cuûa
Phaät hay cuûa Luïc sö? Neáu Luïc sö laø baäc Nhaát thieát trí,
taïi sao anh em Ca-dieáp boû ñi maø chaúng thôø, laïi ñeán
laøm ñeä töû Phaät.
“Laïi nöõa, ngaøi Xaù-lî-phaát vôùi Muïc-kieàn-lieân, roài caùc
vò quoác vöông, ñaïi vöông Taàn-baø-sa-la, caùc vò phu nhaân
cuûa caùc vua, phu nhaân Maït-lî... cho ñeán caùc vò tröôûng
giaû coù danh cuûa caùc nöôùc nhö Tu-ñaït-ña... Nhöõng ngöôøi
nhö vaäy, haù chaúng phaûi ñeàu ñeán laøm ñeä töû Phaät hay
sao?
“Cho ñeán Quæ vöông Khoaùng Daõ haïi ngöôøi, vua A-
xaø-theá hung baïo, con voi say Hoä Taøi muoán haïi Phaät,
Öông-quaät-ma-la aùc taâm maõnh lieät muoán gieát caû meï
mình... nhöõng haïng quæ thaàn, ngöôøi, vaät nhö theá, haù
176
SANH RA TRONG LÖÛA
chaúng phaûi ñeàu ñöôïc Nhö Lai ñieàu phuïc cho trôû neân
hieàn löông, thuaàn haäu hay sao?
“Naøy anh baïn, Nhö Lai Theá toân thaáy bieát taát caû caùc
phaùp moät caùch voâ ngaïi, cho neân toân xöng laø Phaät. Lôøi
cuûa ngaøi noùi ra ñeàu laø chaân lyù duy nhaát, cho neân xöng
laø Nhö Lai. Ngaøi ñoaïn tröø heát phieàn naõo, cho neân xöng
laø A-la-haùn. Choã thuyeát daïy cuûa Theá Toân laø chaân thaät
khoâng phaân hai leõ. Luïc sö ngoaïi ñaïo voán khoâng ñöôïc
nhö theá, laøm sao anh coù theå tin hoï ñöôïc?
“Hieän nay, Nhö Lai ñang an truï gaàn ñaây, neáu anh
muoán bieát roõ, neân ñeán choã ngaøi maø thöa hoûi.”
Tröôûng giaû lieàn ñi vôùi ngöôøi baïn aáy, ñeán choã Phaät
ngöï, cuùi ñaàu vaø maët laøm leã saùt chaân Phaät, ñi nhieãu
quanh Phaät ba voøng, roài chaép tay quyø moïp xuoáng, thöa
raèng: “Theá Toân! Ngaøi ñoái vôùi chuùng sanh laø bình ñaúng
khoâng hai, loøng thöông xoùt khoâng phaân bieät keû oaùn,
ngöôøi thaân. Con nay bò daây aùi luyeán troùi buoäc, chöa theå
döùt boû söï phaân bieät giöõa keû oaùn vôùi ngöôøi thaân. Nay
con muoán thöa hoûi Nhö Lai Theá Toân, nhöng töï thaáy
raát theïn thuoàng, sôï seät, neân chöa daùm phaùt ra lôøi.
“Baïch Theá Toân! Vôï con mang thai, Luïc sö ñeàu noùi
raèng seõ sanh con gaùi. Xin ngaøi daïy cho vieäc aáy theá
naøo?”
177
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Phaät daïy: “Tröôûng giaû! Ñöùa con maø vôï ngöôi ñang
mang thai ñoù, chaéc chaén laø moät beù trai. Treû aáy sanh ra
roài seõ coù phöôùc ñöùc khoâng ai saùnh baèng.”
Nghe lôøi Phaät daïy nhö theá, tröôûng giaû raát vui veû,
beøn laïy töø trôû veà nhaø.
Khi aáy, Luïc sö nghe noùi Phaät ñaõ noùi roõ raèng ñöùa
treû saép chaøo ñôøi laø con trai vaø coù phöôùc ñöùc lôùn, hoï
lieàn sanh loøng taät ñoá. Hoï duøng traùi am-la, hoaø vôùi
thuoác ñoäc, ñem ñeán nhaø tröôûng giaû, noùi vôùi ngöôøi raèng:
“Khoaùi thay! Sa moân Coà-ñaøm noùi hay veà töôùng cuûa vôï
con ngöôi. Khi naøo vôï ngöôi saép sanh, neân cho uoáng
thuoác naøy. Uoáng thuoác naøy roài, ñöùa con seõ ñöôïc ñoan
chaùnh, baø meï khoâng coù beänh hoaïn.”
Tröôûng giaû vui veû, thoï laõnh ñoäc ñöôïc cuûa hoï, ñöa
cho vôï uoáng. Uoáng roài, baø aáy cheát. Luïc sö ngoaïi ñaïo laáy
laøm möøng rôõ, ñi khaép thaønh thò, reâu rao raèng: “Sa moân
Coà-ñaøm ñaõ noùi tröôùc raèng vôï tröôûng giaû aáy seõ sanh con
trai, ñöùa con aáy seõ coù phöôùc ñöùc lôùn, trong thieân haï
chaúng ai hôn. Nay ñöùa con chöa sanh maø ngöôøi meï ñaõ
maát maïng.”
Khi aáy, tröôûng giaû maát vôï lieàn sanh taâm baát tín ñoái
vôùi Phaät. OÂng ta môùi y theo cheá phaùp, taåm lieäm quan
quaùch, ñöa ra ngoaøi thaønh, chaát nhieàu cuûi khoâ, laáy löûa
maø thieâu xaùc.
178
SANH RA TRONG LÖÛA
Khi aáy, Phaät duøng ñaïo nhaõn thaáy roõ moïi vieäc, lieàn
daïy ngaøi A-nan raèng: “Ñem aùo ñeán cho ta, ta muoán ñeán
ñoù phaù dieät taø kieán.”
Ngay luùc ñoù, Thieân vöông Tyø-sa-moân phaùn vôùi ñaïi
töôùng Ma-ni-baït-ñaø raèng: “Nay Nhö Lai muoán ngöï ñeán
vuøng moà maû aáy, khanh neân mau tôùi ñoù tröôùc, doïn deïp
queùt röûa saïch seõ, ñaët toøa sö töû trang nghieâm, cuøng vôùi
höông hoa tinh khieát thôm ñeïp maø trang hoaøng choã
ñaát ngaøi saép ñeán.”
Roài Phaät ñi ñeán choã thieâu xaùc vôï tröôûng giaû. Nhìn
thaáy ñöùc Phaät töø xa ñi laïi, Luïc sö lieàn noùi vôùi moïi
ngöôøi raèng: “Sa moân Coà-ñaøm ñeán vieáng choã moà maû
naøy ñaëng kieám thòt aên chôù gì?”
Khi aáy, coù nhöõng ñeä töû xuaát gia chöa ñaéc phaùp nhaõn,
cuøng vôùi nhieàu ngöôøi trong haøng nam cö só, ai naáy ñeàu
oâm loøng hoå theïn, baïch vôùi Phaät raèng: “Ngöôøi ñaøn baø
aáy quaû ñaõ cheát roài, xin ngaøi khoâng neân ñeán ñoù.”
Toân giaû A-nan lieàn noùi vôùi moïi ngöôøi raèng: “Haõy
chôø moät chuùt! Ñôïi xem Nhö Lai seõ môû roäng caûnh giôùi
cuûa chö Phaät.”
Khi Phaät ñaõ ñeán nôi, ngöï leân toaø sö töû, tröôûng giaû
trong loøng böïc töùc, vaën hoûi Phaät raèng: “Ngaøi xöa nay
khoâng noùi hai lôøi neân ñöôïc xöng laø Theá Toân! Nay ngaøi
179
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
noùi quyeát laø sanh con trai, maø ngöôøi meï ñaõ cheát thaät
roài, laøm sao sanh con trai?”
Phaät noùi: “Tröôûng giaû!. Luùc tröôùc ngöôi thaät khoâng
coù hoûi ta raèng ngöôøi meï thoï maïng daøi hay ngaén, ngöôi
chæ hoûi ta raèng caùi thai maø ngöôøi meï ñang mang laø
trai hay gaùi maø thoâi. Chö Phaät Nhö Lai chaúng heà noùi
hai lôøi. Cho neân ngöôi phaûi bieát raèng, ngöôi chaéc ñöôïc
con trai.”
Luùc aáy, töû thi bò löûa thieâu, buïng nöùt toaïc moät ñöôøng.
Trong ñoù, ñöùa con hieän ra, ngoài ñoan trang trong löûa,
döôøng nhö chim uyeân öông ñaäu treân toaø sen.
Luïc sö ngoaïi ñaïo thaáy vaäy lieàn noùi raèng: “Yeâu mò!
Coà-ñaøm thaät kheùo laøm troø aûo thuaät!”
Tröôûng giaû nhìn thaáy con roài, trong loøng vui veû,
gaën hoûi Luïc sö ngoaïi ñaïo raèng: “Neáu caùc oâng noùi laø aûo
thuaät, sao caùc oâng chaúng laøm nhö vaäy thöû xem?”
Baáy giôø, ñöùc Phaät baûo Kyø-baø raèng: “Ngöôi haõy ñeán
boàng ñöùa treû aáy laïi ñaây.”
Kyø-baø vöøa muoán ñi, Luïc sö ñöùng caûn tröôùc maët, noùi
vôùi Kyø-baø raèng: “Choã hoùa taùc aûo thuaät cuûa sa-moân Coà-
Ñaøm, vò taát ñaõ laø chaéc chaén, coù khi ñöôïc, coù khi chaúng
ñöôïc. Neáu nhö chaúng ñöôïc, taát laø coù haïi cho ngöôi. Sao
nay ngöôi voäi tin lôøi oâng aáy?”
180
SANH RA TRONG LÖÛA
Kyø-baø ñaùp raèng: “Ví daàu Nhö Lai sai toâi vaøo ñòa
nguïc A-tyø, nôi ñoù coù löûa maïnh, löûa coøn chaúng ñoát toâi
ñöôïc, huoáng chi löûa theá gian!”
Lieàn ñoù, Kyø-baø ung dung böôùc vaøo ñoáng löûa, döôøng
nhö loäi xuoáng doøng soâng vaø ôû döôùi nöôùc trong maùt meû.
Roài oâng boàng ñöùa treû aáy ra, ñi ñeán choã Phaät, trao ñöùa
treû cho Phaät.
Nhaän ñöùa treû aáy roài, Phaät noùi vôùi tröôûng giaû raèng:
“Ñôøi soáng cuûa taát caû chuùng sanh chaúng phaûi nhöùt ñònh,
döôøng nhö chuùt boït treân maët nöôùc. Nhöng neáu chuùng
sanh coù nghieäp quaû naëng ñaày, thì duø löûa cuõng chaúng
thieâu cheát ñöôïc, duø ñoäc cuõng chaúng haïi cheát ñöôïc. Ñaây
laø nghieäp quaû cuûa treû naøy, chöù chaúng phaûi do ta hoaù
taùc.”
Baáy giôø, tröôûng giaû baïch raèng: “Laønh thay! Theá Toân!
Ñöùa treû naøy maø coù ñöôïc thaät laø meänh trôøi, nguyeän Nhö
Lai ñaët teân cho noù.”
Phaät daïy: “Tröôûng giaû! Treû naøy sanh trong löûa
maïnh. Löûa goïi laø Thoï-ñeà,(1) vaäy ñaët teân noù laø Thoï-ñeà.
Nhöõng chuùng sanh ñöôïc chöùng kieán söï vieäc naøy, coù
voâ soá ngöôøi phaùt taâm theo Phaät.
(Theo kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn, quyeån 30)
(1)
Thoï-ñeà (樹提), dòch aâm tieáng Phaïn laø Tejas.
181
 ÑÖÙC COÅ PHAÄT THÍCH CA

Ngöôøi aáy nghe vaäy laáy laøm hoan hyû, nhaän lôøi vaø noùi
ÑÖÙC COÅ PHAÄT THÍCH-CA raèng: “OÂng trao tieàn cho toâi, roài cho toâi heïn trong baûy
ngaøy. Coâng vieäc cuûa toâi xong, toâi seõ theo oâng.”
Thuôû xöa, coù moät theá giôùi goïi teân laø coõi Ta-baø, coù Ngöôøi kia ñaùp: “Baûy ngaøy thì khoâng ñöôïc, haõy thoûa
ñöùc Phaät Theá Toân hieäu laø Thích-ca Maâu-ni. Ngaøi ôû giöõa thuaän theá naøy, toâi cho chuù nghæ moät ngaøy.”
ñaïi chuùng maø thuyeát giaûng kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn.
Ngöôøi aáy baèng loøng. Nhaän ñuû tieàn roài, lieàn ñi ngay
ñeán choã Phaät, cuùi ñaàu vaø maët leã saùt chaân Phaät, roài
Thuôû aáy, coù moät ngöôøi nghe baïn höõu lan truyeàn raèng
mang heát soá tieàn vaøng vöøa nhaän ñöôïc maø cuùng döôøng.
coù ñöùc Phaät ñang thuyeát giaûng kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn
Sau ñoù, ngöôøi ôû trong phaùp hoäi thaønh taâm laéng nghe
vôùi ñaïi chuùng. Ngöôøi aáy nghe roài, trong loøng hoan hyû,
Phaät thuyeát giaûng Kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn. Tuy thaønh
phaùt nguyeän cuùng döôøng. Nhöng ngöôøi ngheøo khoù laém,
taâm laéng nghe, nhöng taâm trí ngöôøi aáy coøn ngu toái, chæ
chaúng coù vaät chi ñeå cuùng döôøng caû.
coù theå thoï trì ñöôïc moät baøi keä sau ñaây maø thoâi:
Ngöôøi aáy trôû veà nhaø, treân ñöôøng ñi gaëp ñöôïc moät
如來證涅槃
ngöôøi khaùc, beøn noùi raèng: “Toâi muoán baùn thaân naøy,
oâng coù theå mua hay chaêng?” 永斷於生死
若有至心聽
Ngöôøi kia ñaùp: “Nhaø toâi coù moät vieäc khoâng ai laøm
常得無量樂
ñöôïc. Nhö chuù coù theå laøm, toâi seõ mua chuù.”
Dòch aâm:
Ngöôøi aáy lieàn hoûi raèng: “Nhaø oâng coù vieäc chi maø
Nhö-lai chöùng Nieát-baøn,
khoâng ai laøm ñöôïc.”
Vónh ñoaïn ö sanh töû.
Ngöôøi kia ñaùp raèng: “Toâi coù beänh kyø quaùi, löông y Nhöôïc höõu chí taâm thính.
hoát thuoác, daën moãi ngaøy phaûi aên ba laïng thòt ngöôøi. Thöôøng ñaéc voâ löôïng laïc.
Neáu nhö chuù coù theå moãi ngaøy caét laáy ba laïng thòt trong Dòch nghóa:
thaân mình maø chu caáp cho toâi, toâi seõ mua veà vaø nuoâi Nhö lai chöùng Nieát-baøn,
döôõng chuù, vôùi giaù naêm ñoàng tieàn vaøng.” Döùt haún cuoäc sanh töû.
182 183
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Ai chí taâm laéng nghe,
Thöôøng an vui khoân xieát.
Thoï trì baøi keä aáy roài, ngöôøi aáy lieàn ñeán nhaø ngöôøi
chuû ñaõ boû tieàn mua thaân mình.
Töø ñoù, tuy moãi ngaøy ngöôøi aáy ñeàu phaûi caét xeûo ba
laïng thòt treân thaân theå ñeå trao cho chuû, nhöng nhôø
nhaân duyeân nhôù töôûng baøi keä treân, neân ngöôøi chaúng
laáy laøm ñau ñôùn. Chòu ñöïng söï ñau ñôùn aáy cho ñeán troïn
ñuû moät thaùng.
Roài nhôø coâng ñöùc thoï trì baøi keä trong kinh, beänh
cuûa ngöôøi chuû qua moät thaùng ñöôïc laønh, maø thaân ngöôøi
aáy duø bò caét xeûo cuõng bình phuïc, thaäm chí khoâng coù ñeå
laïi moät veát seïo naøo caû. Ngöôøi aáy thaáy söï kyø dieäu nhieäm
maàu nhö theá, lieàn phaùt taâm Boà-ñeà, nguyeän tu haønh cho
ñeán khi thaønh quaû Phaät.
Uy löïc cuûa moät baøi keä trong kinh coøn lôùn lao nhö
vaäy, huoáng hoà laø ai coù theå thoï trì, ñoïc tuïng ñöôïc troïn
boä kinh?
Ngöôøi thuôû aáy thoï trì baøi keä, khoâng phaûi ai xa laï
maø chính laø tieàn thaân cuûa ñöùc Phaät Thích-ca Maâu-ni ôû
hieän kieáp naøy. Ngaøi nhôø coù nhaân duyeân thoï trì moät baøi
keä trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn do ñöùc coå Phaät Thích-
ca Maâu-ni thuyeát giaûng, thaáy ñöôïc söï lôïi ích lôùn lao
184
QUÆ THAÀN KHOAÙNG DAÕ
nhö vaäy, neân ñaõ phaùt nguyeän raèng ngaøy sau khi thaønh
Phaät cuõng seõ laáy hieäu laø Thích-ca Maâu-ni.
(Theo kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn, quyeån 22)
QUÆ THAÀN KHOAÙNG DAÕ
ÔÛ caùc chuøa coù leä, tröôùc khi thoï trai thöôøng coù nghi
thöùc thí thöïc cho cho quæ thaàn Khoaùng Daõ. Leä thí thöïc
aáy laø xuaát phaùt töø söï tích döôùi ñaây:
Moät thuôû noï, ñöùc Phaät ñi du hoùa ñeán cuïm röøng kia,
thuoäc veà tuï laïc Khoaùng Daõ. Phía döôùi röøng coù moät quæ
thaàn, cuõng coù teân goïi laø Khoaùng Daõ. Vò aáy aên toaøn maùu
thòt, ñaõ gieát raát nhieàu chuùng sanh ñeå nuoâi thaân mình.
Quyû aáy hung haêng laém, neân ngöôøi trong xoùm aáy phaân
chia nhau maø ñöa ngöôøi ñeán noäp maïng cho quyû, khoâng
daùm troán traùnh, sai chaïy. Khi aáy ñaõ ñeán luùc quæ thaàn
saép aên thòt moät ngöôøi.
Luùc aáy, ñöùc Phaät vì loøng töø bi, lieàn giaûng roäng nhöõng
leõ coát yeáu cuûa Phaät phaùp cho quæ thaàn aáy nghe. Nhöng
quyû aáy baïo aùc, ngu si voâ trí, neân chaúng chòu thoï nhaän
giaùo phaùp.
Phaät lieàn hoaù thaân laøm moät vò Ñaïi löïc quyû, ñeán laøm
naùo ñoäng cung ñieän cuûa quyû Khoaùng Daõ, khieán cho
185
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA QUÆ THAÀN KHOAÙNG DAÕ

chaúng ñöôïc yeân oån. Quyû aáy lieàn daét nhöõng quyeán thuoäc Phaät daïy: “Töø nay, caùc ñeä töû cuûa ta khi tu haønh ôû
cuûa mình ra khoûi cung ñieän ñaëng ñaùnh ñuoåi Ñaïi löïc baát kyø choã naøo, ñeàu seõ boá thí moùn aên vaät uoáng cho caùc
quyû. Nhöng vöøa nhìn thaáy Ñaïi löïc quyû, quyû Khoaùng Daõ ngöôi.”
ñaõ hoàn xieâu phaùch taùn, hoaûng sôï teù nhaøo xuoáng ñaát,
Vì nhaân duyeân aáy, Phaät coù daïy caùc tyø-kheo ñieàu
meâ man khoâng bieát gì nöõa, döôøng nhö ñaõ cheát.
giôùi nhö theá naøy: “Töø nay veà sau, ñeä töû Phaät phaûi
Ñöùc Phaät ñem loøng töø maãn, duøng tay xoa nheï thaân thöôøng thí thöïc cho quæ Khoaùng Daõ. Neáu nhö töï vieän
hình quyû. Quyû lieàn tænh laïi vaø ngoài daäy, töï nghó raèng: naøo khoâng tuaân theo pheùp thí thöïc naøy, neân bieát raèng
“May thay! Hoâm nay ta coøn soáng laïi ñöôïc! Vò Ñaïi löïc ñoù chaúng phaûi choã ôû cuûa ñeä töû Phaät, maø laø ñoà ñaûng
quyû vöông ñaây coù oai ñöùc lôùn, laïi coù loøng töø maãn neân quyeán thuoäc cuûa ma.”
ñaõ tha toäi cho ta.”
(Theo kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn, quyeån 16)
Lieàn ñoù, ôû tröôùc maët Ñaïi löïc quyû vöông, quyû Khoaùng
Daõ phaùt khôûi loøng laønh. Ñöùc Phaät lieàn khi aáy hieän
trôû laïi thaân Phaät, laïi giaûng thuyeát vôùi quyû Khoaùng Daõ
moïi leõ phaùp yeáu, khieán cho quyû aáy thoï giôùi khoâng saùt
sanh.

Ngay hoâm aáy, ngöôøi trong thoân Khoaùng Daõ ñöa ñeán
moät vò tröôûng giaû tôùi phieân noäp maïng cho quyû. Khi
nhaän ñöôïc ngöôøi aáy, quyû khoâng aên thòt nhö tröôùc nöõa
maø ñem daâng cho Phaät. Phaät lieàn nhaän laáy, roài ñoåi teân
vò tröôûng giaû aáy laø Thuû tröôûng giaû roài thaû cho veà.

Luùc aáy, quæ thaàn Khoaùng Daõ baïch Phaät raèng: “Baïch
Theá Toân! Toâi vaø quyeán thuoäc xöa nay soáng nhôø maùu
thòt maø thoâi. Nay thoï giôùi khoâng saùt sanh, chuùng toâi
bieát laøm sao maø soáng?”
186 187

UY LÖÏC CUÛA LOØNG TÖØ BI
Chö Phaät, Boà Taùt thöôøng tu taäp taâm töø bi, cho neân
khi ñoái dieän vôùi nhöõng hoaøn caûnh nguy nan thì coù taâm
töø aáy phaùt ra uy löïc kyø dieäu ñeå baûo veä caùc ngaøi hoaëc
ñeå cöùu giuùp chuùng sanh. Trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn,
caùc quyeån 15 vaø 16 coù cheùp laïi nhieàu tröôøng hôïp linh
dieäu veà uy löïc cuûa loøng töø bi, chuùng toâi xin theo noäi
dung trong kinh maø löôïc keå laïi döôùi ñaây.
Coù moät luùc, Ñeà-baø-ñaït-ña xuùi giuïc vua A-xaø-theá laøm
haïi Nhö-lai. Luùc aáy, ñöùc Phaät cuøng vôùi caùc vò ñeä töû ñi
khaát thöïc vaøo thaønh Vöông Xaù. Vua A-xaø-theá lieàn cho
con voi döõ Hoä Taøi uoáng röôïu ñeán say cuoàng roài thaû ra,
muoán cho voi aáy laøm haïi Phaät vaø caùc ñeä töû.
Luùc ñoù, voi say hung döõ ñaïp cheát raát nhieàu ngöôøi,
maùu ñoå ra leânh laùng khaép nôi, muøi maùu boác leân tanh
noàng khaép nôi caøng laøm cho voi theâm haêng maùu. Noù
thaáy nhöõng ngöôøi ôû gaàn Phaät maëc aùo maøu ñoû, ngôõ laø
maùu, lieàn hung haêng xoâng tôùi. Trong caùc ñeä töû cuûa
Phaät, nhöõng ngöôøi chöa chöùng thaùnh quaû ñeàu sôï chaïy
töù taùn, chæ tröø ngaøi A-nan laø khoâng chaïy.
Trong thaønh Vöông Xaù, taát caû nhaân daân ñeàu ñoàng
thôøi keâu khoùc, than vaõn raèng: “Ñaùng buoàn thay! Ñaùng
188
UY LÖÏC CUÛA LOØNG TÖØ BI
buoàn thay! Hoâm nay ñöùc Nhö Lai chaéc phaûi cheát maát!
Taïi sao chæ trong moät buoåi mai maø Chaùnh giaùc phaûi
taùn hoaïi?”
Luùc aáy, Ñeà-baø-ñaït-ña laáy laøm vui veû, thoát leân raèng:
“Sa-moân Coà-ñaøm cheát ñi laø phaûi laém!. Töø nay trôû ñi,
chaéc chaén laø oâng aáy chaúng coøn treân ñôøi naøy nöõa. Khoaùi
thay! Sung söôùng thay! Chuû yù cuûa ta nay ñöôïc toaïi
nguyeän!
Luùc aáy, ñöùc Phaät muoán haøng phuïc con voi say hung
döõ Hoä Taøi, lieàn nhaäp ñònh töø bi, roài duoãi tay ra chæ noù.
Töùc thôøi, töø nôi naêm ngoùn tay cuûa Phaät hieän ra naêm
con sö töû. Voi thaáy vaäy hoaûng sôï, phuû phuïc ngay xuoáng
ñaát nôi chaân ñöùc Phaät.
Veà sau, Phaät daïy caùc ñeä töû raèng: “Luùc aáy, ôû naêm
ngoùn tay cuûa Nhö Lai thaät ra khoâng coù sö töû. Ñoù laø söùc
thieän caên tu töø cuûa Nhö Lai, khieán cho con voi aáy nhìn
thaáy nhö theá vaø chòu khuaát phuïc.
Moät luùc khaùc, khi Phaät ñònh nhaäp Nieát-baøn, môùi ñi
veà phía thaønh Caâu-thi-na. Ñöôïc nöûa ñöôøng, ngaøi nhìn
thaáy coù naêm traêm ngöôøi löïc só ñang doïn deïp, queùt töôùc
ñöôøng saù. Ngay giöõa ñöôøng coù moät hoøn ñaù. Hoï muoán
deïp hoøn ñaù aáy, nhöng duøng heát söùc maø khoâng sao nhaác
noåi. Luùc aáy, ñöùc Phaät laáy laøm thöông xoùt, taâm töø bi
phaùt khôûi maïnh meõ. Lieàn ñoù, Phaät duøng ngoùn chaân
189
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
caùi haát hoøn ñaù to aáy leân hö khoâng, roài ñöa tay ra ñoùn
laáy, ñaët naèm yeân trong baøn tay maët. Roài ngaøi thoåi cho
ñaù aáy tan thaønh buïi, sau ñoù laøm cho buïi aáy hôïp trôû laïi
thaønh hoøn ñaù. Söùc thaàn thoâng maàu nhieäm aáy khieán
cho loøng kieâu ngaïo cuûa caùc löïc só aáy bò döùt saïch.
Khi aáy, Phaät môùi thuyeát giaûng cho hoï nghe veà
nhöõng leõ coát yeáu trong Phaät phaùp, khieán cho caû boïn
hoï ñeàu phaùt taâm Boà-ñeà, nguyeän seõ tinh taán tu haønh
thaønh Phaät.
Veà sau, Phaät daïy caùc ñeä töû raèng: “Luùc aáy, thaät ra
Nhö Lai khoâng heà laáy ngoùn chaân caùi maø haát hoøn ñaù
to leân hö khoâng, ñaët noù vaøo loøng baøn tay, thoåi cho tan
thaønh buïi, roài laøm cho hieäp laïi nhö cuõ. Neân bieát raèng,
ñoù laø söùc maïnh cuûa loøng töø bi, khieán cho caùc löïc só ñeàu
nhìn thaáy söï vieäc roõ raøng nhö vaäy.”
Cuõng vaøo thôøi Phaät coøn taïi theá, ôû mieàn nam AÁn
Ñoä coù moät thaønh lôùn teân laø Thuû-ba-la. Trong thaønh coù
moät tröôûng giaû teân laø Lö-chí, laøm Ñaïo chuû moät chuùng
tu haønh. OÂng ta laø moät ngöôøi ñaõ töøng laøm raát nhieàu
vieäc thieän trong quaù khöù, vaø ñaõ töøng ñöôïc gaëp raát
nhieàu ñöùc Phaät ra ñôøi.
Trong thaønh Thuû-ba-la, taát caû nhaân daân ñeàu tin
theo taø ñaïo, heát loøng phuïng söï caùc thaày tu loõa theå cuûa
phaùi Ni-kieàn.
190
UY LÖÏC CUÛA LOØNG TÖØ BI
Luùc aáy, vì muoán hoùa ñoä cho tröôûng giaû Lö-chí vaø
nhaân daân trong thaønh Thuû-ba-la, ñöùc Phaät lieàn rôøi
khoûi thaønh Vöông Xaù maø ñeán thaønh aáy.
Boïn loõa theå phaùi Ni-kieàn khi nghe bieát raèng ñöùc
Phaät saép ñeán thaønh Thuû-ba-la, lieàn nghó raèng: “Neáu sa
moân Coà-ñaøm ñeán ñaây, chaéc haún nhaân daân ôû ñaây seõ boû
chuùng ta maø tin theo oâng aáy. Nhö vaäy, hoï seõ khoâng coøn
chu caáp, phuïng söï chuùng ta nöõa. Chuùng ta seõ ngheøo
khoù, thieáu thoán, laøm sao coù theå töï sinh soáng ñöôïc?”
Boïn Ni-kieàn beøn cuøng nhau phaân taùn ra khaép thaønh,
reâu rao vôùi nhaân daân ôû thaønh aáy raèng: “Sa-moân Coà-
ñaøm nay saép ñeán ñaây. Nhöng sa moân aáy laø ngöôøi phuï
raãy cha meï, chaïy ñoâng chaïy taây. OÂng ta ñeán ñaâu thì
khieán cho ñaát ñai vaø luùa thoùc ôû ñoù maát muøa, nhaân daân
ngheøo ñoùi, cheát choùc, dòch beänh xaâm haïi, khoâng theå
giaûi cöùu. Coà-ñaøm laø keû voâ laïi. Ñi theo oâng ta chæ toaøn
laø boïn La-saùt, quæ thaàn hung döõ. Nhöõng keû khoâng cha
khoâng meï, coâ ñôn cuøng quaãn môùi ñeán vôùi oâng ta, hoûi
han vaø chòu laøm moân ñoà cuûa oâng ta. Nhöng nhöõng ñieàu
maø oâng ta coù theå daïy, chaúng qua chæ toaøn laø thuyeát hö
khoâng. OÂng ta ñeán nôi naøo thì nôi aáy khoâng bao giôø
ñöôïc an laïc.”
Nhöõng ngöôøi daân trong thaønh nghe lôøi aáy thì ñem
loøng sôï seät, lieàn ñaûnh leã boïn Ni-kieàn aáy maø baïch raèng:
“Ñaïi sö! Nay chuùng toâi bieát phaûi laøm sao ñaây?”
191
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Boïn Ni-kieàn ñaùp: “Sa-moân Coà-ñaøm taùnh öa thích
röøng caây, suoái chaûy, nöôùc trong. ÔÛ ngoaøi thaønh, nôi
naøo coù nhöõng caûnh vaät aáy, neân phaù huyû heát ñi. Caùc
ngöôi neân keùo nhau ñi ra khoûi thaønh, ñeán nhöõng nôi coù
caây coái vöôøn röøng thì chaët ñoán cho heát, ñöøng ñeå laïi chi
caû. Coøn nhöõng suoái, gieáng, ao nöôùc thì neân truùt phaån
dô vaøo. Haõy ñoùng chaët caùc cöûa thaønh, moãi nôi ñeàu saép
ñaët binh khí nghieâm chænh, nôi vaùch thaønh neân phoøng
hoä, giöõ gìn cho kieân coá. Neáu ngöôøi aáy ñi ñeán, ñöøng cho
ai ñi tôùi tröôùc maët oâng ta. Caùc ngöôi laøm nhö theá thì
seõ ñöôïc an oån. Chuùng ta cuõng seõ tìm moïi caùch ñeå laøm
cho oâng Coà-ñaøm aáy cöù theo ñöôøng cuõ maø trôû veà.”
Nhaân daân trong thaønh aáy nghe vaäy roài thaûy ñeàu
cung kính, vaâng leänh thi haønh. Hoï beøn ñoán chaët caây
coái, laøm oâ ueá caùc nguoàn nöôùc, roài boá trí binh khí, caét cöû
ngöôøi tuaàn phoøng vaø hoä veä moät caùch nghieâm ngaët.
Khi aáy, ñöùc Phaät vöøa ñeán thaønh Thuû-ba-la, thaáy caây
coái vöôøn röøng ñeàu bò chaët phaù taøn heùo, laïi coù nhöõng
ngöôøi nghieâm bò binh khí ñang phoøng veä ôû caùc vaùch
thaønh. Thaáy caûnh hoang taøn nhö vaäy, Phaät laáy laøm
thöông xoùt, lieàn môû loøng töø bi höôùng veà nhöõng caây coái
bò chaët phaù. Ngay khi aáy caây coái lieàn xanh töôi trôû laïi
nhö cuõ, laïi coøn naûy nôû sinh soâi theâm nhieàu caây choài
môùi, um tuøm raäm raïp. Nhöõng nguoàn nöôùc gieáng, soâng
suoái, ao hoà, thaûy ñeàu trôû neân trong saïch, ñaày traøn. Caùc
192
UY LÖÏC CUÛA LOØNG TÖØ BI
vaùch thaønh boãng hoùa ra trong suoát nhö maøu löu ly,
khieán cho töø beân trong thaønh nhaân daân ñeàu nhìn thaáy
ñöùc Phaät vaø ñaïi chuùng oai nghi röïc rôõ. Roài cöûa thaønh
töï nhieân môû roäng, khoâng coøn ai coù theå ngaên caûn ñöôïc.
Caùc moùn binh khí töï nhieân ñeàu hoùa thaønh nhöõng thöù
hoa laù xinh ñeïp, meàm maïi.
Khi aáy, tröôûng giaû Lö-chí daãn ñaàu taát caû nhaân daân
trong thaønh, cuøng ñeán nôi Phaät ngöï. Ñöùc Phaät lieàn
giaûng cho hoï nghe moïi leõ coát yeáu trong Phaät phaùp,
khieán cho taát caû moïi ngöôøi ñeàu phaùt taâm Boà-ñeà, nguyeän
tu haønh tinh taán cho ñeán khi thaønh töïu quaû Phaät.
Veà sau, Phaät daïy caùc vò ñeä töû raèng: “Luùc aáy, thaät
Nhö Lai chaúng heà bieán hoaù ra moïi thöù caây coái xanh
toát, nöôùc saïch ñaày traøn soâng raïch ao hoà... Nhö Lai
cuõng chaúng coù laøm cho vaùch thaønh aáy hoùa ra trong
suoát nhö löu ly, laøm cho nhaân daân ñöôïc nhìn thaáy
Phaät. Nhö Lai cuõng chaúng coù môû cöûa thaønh, bieán hoùa
ñoà binh khí thaønh hoa laù. Neân bieát raèng, ñoù ñeàu do söùc
maïnh cuûa loøng töø bi, khieán cho taát caû nhöõng ngöôøi aáy
thaáy vieäc nhö vaäy.”
Cuõng vaøo thôøi ñöùc Phaät, trong thaønh Xaù-veä coù moät
ngöôøi phuï nöõ Baø-la-moân, hoï Baø-tö-traù. Baø chæ coù moät
ñöùa con trai maø thoâi. Baø raát yeâu thöông noù, nhöng noù
chaúng may bò beänh maát ñi.
193
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Luùc aáy, söï buoàn phieàn ñau ñôùn xaâm chieám loøng baø,
khieán baø cuoàng loaïn maát trí. Baø loaõ loà thaân theå maø
khoâng bieát theïn, ñi lang thang ñeán caùc ngaõ tö ñöôøng,
la khoùc thaát thanh, roài gaøo theùt raèng: “Con ôi! Con ôi!
Con ñi ñeán choán naøo?” Baø ñi khaép trong caùc thaønh aáp,
khoâng bieát meät moûi.
Nhöng ngöôøi phuï nöõ aáy laïi voán laø ngöôøi ñaõ coù caên
laønh, vun troàng coäi ñöùc töø thôøi chö Phaät thuôû xöa.
Baáy giôø, ñöùc Phaät khôûi loøng töø maãn ñoái vôùi ngöôøi
phuï nöõ toäi nghieäp aáy. Ngay luùc aáy, baø ta lieàn ñöôïc nhìn
thaáy Phaät, nhöng trong taâm töôûng raèng Phaät laø ñöùa
con ñaõ maát cuûa baø. Baø ta lieàn tænh taùo nhö xöa, ñeán
tröôùc ñöùc Phaät vaø oâm hoân thaân Phaät.
Ñöùc Phaät lieàn daïy ngaøi A-nan raèng: “Ngöôi haõy
ñem aùo laïi ñaây cho nöõ nhaân naøy maëc.” Khi baø coù aùo
maëc vaøo roài, ñöùc Phaät lieàn giaûng cho baø nghe moïi leõ
coát yeáu trong Phaät phaùp. Nghe phaùp xong, baø laáy laøm
vui veû thích chí. Baø lieàn phaùt taâm Boà-ñeà, nguyeän tu
haønh thaønh Phaät.
Veà sau, Phaät daïy caùc ñeä töû raèng: “Luùc aáy, thaät ra
Nhö Lai chaúng coù hieän hình laø con cuûa baø aáy, baø cuõng
chaúng phaûi laø meï cuûa Nhö Lai, cuõng chaúng coù ñeán oâm
hoân thaân Phaät. Neân bieát raèng ñoù laø ñeàu laø söùc maïnh
194
UY LÖÏC CUÛA LOØNG TÖØ BI
cuûa loøng töø bi, khieán cho ngöôøi phuï nöõ aáy thaáy vieäc
nhö vaäy.”
Cuõng vaøo thôøi ñöùc Phaät, trong thaønh Ba-la-naïi coù
moät ngöôøi nöõ cö só teân laø Ma-ha Tö-na-ñaït-ña. Ngöôøi
phuï nöõ aáy ñaõ gieo troàng caùc caên laønh trong ñôøi quaù
khöù, ñaõ ñöôïc gaëp voâ soá chö Phaät ra ñôøi. Ngöôøi nöõ cö só
aáy coù xin pheùp chuùng taêng, trong chín möôi ngaøy muøa
haï ñöôïc phuïng thí thuoác thang cho nhöõng vò tyø-kheo
ñau oám.
Trong chuùng taêng khi aáy coù moät thaày tyø-kheo coù
beänh naëng. Thaày thuoác xem maïch, noùi chaéc raèng:
“Neân duøng moùn thòt laøm thuoác. Neáu oâng duøng ñöôïc
thòt, beänh oâng seõ döùt. Neáu oâng chaúng duøng ñöôïc thòt,
maïng oâng phaûi maát.”
Luùc aáy, ngöôøi nöõ cö só kia nghe ñöôïc lôøi cuûa thaày
thuoác, lieàn mang tieàn vaøng ñi khaép caùc chôï, rao hoûi
raèng: “Ai coù thòt baùn, toâi seõ ñoåi baèng vaøng, vaøng vôùi
thòt caân löôïng baèng nhau.”
Coâ ta ñi khaép thaønh thò, nhöng cuõng chaúng tìm
ñöôïc thòt. Cuoái cuøng, coâ môùi trôû veà, töï tay caàm dao
theûo thòt ôû baép veá mình, caét ra naáu chaùo, duøng nhieàu
thöù gia vò thôm tho roài ñem daâng cho thaày tyø-kheo coù
beänh. Thaày tyø-kheo aáy aên xong lieàn döùt beänh.
195
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Coøn ngöôøi nöõ cö só aáy, choã caét thòt hoaù thaønh gheû
ñoäc, ñau ñôùn khoå naõo khoân xieát. Trong côn ñau ñôùn
cuøng cöïc, coâ môùi lôùn tieáng nieäm raèng: “Nam moâ Phaät-
ñaø! Nam moâ Phaät-ñaø!”
Luùc aáy, ñöùc Phaät ñang ôû taïi thaønh Xaù-veä, nghe ñöôïc
tieáng nieäm Phaät, lieàn khôûi loøng ñaïi töø ñoái vôùi ngöôøi nöõ
cö só aáy. Töùc thì ngöôøi nöõ cö só aáy lieàn nhìn thaáy Phaät
hieän ñeán, tay caàm löông döôïc pheát leân gheû ñoäc, da thòt
lieàn laønh laën nhö cuõ. Ñöùc Phaät laïi thuyeát giaûng moïi leõ
coát yeáu cuûa Phaät phaùp cho coâ nghe. Nghe phaùp xong,
ngöôøi nöõ cö só aáy laáy laøm vui veû, lieàn phaùt taâm Boà-ñeà,
nguyeän tu haønh tinh taán cho ñeán khi thaønh Phaät.
Veà sau, Phaät daïy caùc vò ñeä töû raèng: “Luùc aáy, thaät
Nhö Lai chaúng coù hieän ñeán thaønh Ba-la-naïi, ñem thuoác
hay maø pheát leân gheû ñoäc cuûa ngöôøi nöõ cö só aáy. Neân
bieát raèng, ñoù laø do söùc maïnh cuûa loøng töø bi, khieán cho
nöõ nhaân aáy thaáy coù vieäc nhö vaäy.”
Laïi coù moät laàn, Ñeà-baø-ñaït-ña loøng tham voâ ñoä,
chaúng heà bieát ñuû, aên moùn bô nhieàu quaù neân bò nhöùc
ñaàu, ñau buïng, raát khoå sôû. OÂng ñau ñeán möùc khoâng
chòu noåi, môùi nieäm lôùn raèng: “Nam moâ Phaät-ñaø! Nam-
moâ Phaät-ñaø!.”
Luùc aáy, ñöùc Phaät ñang ôû taïi thaønh Öu-thieàn-ni,
nghe tieáng nieäm Phaät, lieàn sanh khôûi loøng töø bi. Lieàn
196
UY LÖÏC CUÛA LOØNG TÖØ BI
ñoù, Ñeà-baø-ñaït-ña nhìn thaáy Phaät hieän ñeán, laáy tay xoa
ñaàu, xoa buïng cho oâng vaø ñöa thuoác cho uoáng. OÂng ta
uoáng xong lieàn bình phuïc.
Veà sau, Phaät daïy caùc ñeä töû raèng: “Luùc aáy, thaät Nhö
Lai chaúng coù ñeán choã Ñeà-baø-ñaït-ña, xoa ñaàu, xoa buïng,
ñöa thuoác cho ngöôøi uoáng. Neân bieát raèng, ñoù ñeàu do söùc
maïnh cuûa loøng töø bi, khieán cho Ñeà-baø-ñaït-ña thaáy coù
vieäc nhö vaäy.”
Cuõng vaøo thôøi ñöùc Phaät, ôû nöôùc Kieàu-taùt-la coù moät
boïn cöôùp ñeán naêm traêm ngöôøi, chuyeân cöôùp gieát ngöôøi,
gaây haïi lôùn cho baù taùnh. Vua Ba-tö-naëc ñang cai trò taïi
kinh thaønh Xaù-veä cuûa nöôùc aáy, laáy laøm lo ngaïi vì söï
hoaønh haønh baïo ngöôïc cuûa chuùng, môùi sai quaân binh
vaây baét hoï. Sau khi baét ñöôïc, môùi laøm cho muø maét boïn
hoï roài ñem boû vaøo nôi röøng saâu ñen toái.
Nhöng nhöõng ngöôøi aáy voán tröôùc ñaây ñaõ töøng troàng
caên laønh coäi ñöùc khi gaëp chö Phaät quaù khöù ra ñôøi,
neân cho ñeán nay tín taâm vaãn khoâng hoaïi maát. Khi
bò muø maét roài, hoï ñau ñôùn khoå naõo khoân xieát, môùi
ñoàng thanh nieäm lôùn raèng: “Nam moâ Phaät-ñaø! Nam
moâ Phaät-ñaø! Hoâm nay ñaây khoâng coù ai cöùu hoä chuùng
toâi!” Roài hoï khoùc loùc, keâu than.
Luùc aáy, ñöùc Phaät ñang ôû taïi tinh xaù Kyø-hoaøn gaàn
thaønh Xaù-veä, nghe tieáng than khoùc aáy, lieàn sanh khôûi
loøng ñaïi töø bi. Töùc thì, coù moät ngoïn gioù laønh thoåi höông
197
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
vaøo choán röøng saâu ñen toái aáy. Caùc thöù höông thuoác
xoâng vaøo maét cuûa nhöõng ngöôøi kia, daàn daàn hoï ñöôïc
saùng maét trôû laïi, y nguyeân nhö cuõ.
Nhöõng ngöôøi aáy vöøa saùng maét ra, lieàn thaáy Nhö Lai
ñang ñöùng tröôùc hoï, thuyeát phaùp vôùi hoï. Nghe phaùp
xong, boïn hoï ñoàng phaùt taâm Boà-ñeà, nguyeän tu haønh
tinh taán cho ñeán khi thaønh quaû Phaät.
Veà sau, Phaät daïy caùc ñeä töû raèng: “Luùc aáy, thaät Nhö
Lai chaúng coù laøm ra gioù laønh thoåi höông vaøo nuùi cuøng
vôùi nhöõng thöù höông thuoác trò laønh ñöôïc maét muø cuûa
hoï, cuõng chaúng coù ñöùng tröôùc boïn hoï maø thuyeát phaùp.
Neân bieát raèng, ñoù ñeàu laø do söùc maïnh cuûa loøng töø bi,
khieán cho boïn ngöôøi aáy thaáy coù nhöõng vieäc nhö vaäy.”
Cuõng vaøo thôøi ñöùc Phaät, thaùi töû Löu-ly laø con vua
Ba-tö-naëc ôû thaønh Xaù-veä, nöôùc Kieàu-taùt-la. Vì ngu si
neân pheá truaát vua cha, töï mình cöôùp laáy ngoâi vua.
Thaùi töû laïi nhôù tôùi moät moái thuø haän xa xöa, neân laøm
haïi nhieàu ngöôøi thuoäc doøng hoï Thích-ca ôû thaønh Ca-
tyø-la-veä. Ngöôøi baét ñöôïc moät vaïn hai ngaøn nöõ nhaân hoï
Thích-ca, môùi ñem caét tai, xeûo muõi, chaët ñöùt heát tay
chaân roài xoâ xuoáng haøo saâu.
Nhöõng ngöôøi nöõ aáy bò khoå sôû ñau ñôùn cuøng cöïc, lieàn
ñoàng thanh nieäm lôùn raèng: “Nam moâ Phaät-ñaø! Nam
moâ Phaät-ñaø! Nay chaúng coù ai cöùu hoä chuùng toâi.” Roài hoï
laïi keâu la, than khoùc thaûm thieát.
198
UY LÖÏC CUÛA LOØNG TÖØ BI
Nhöõng ngöôøi nöõ naøy voán ñaõ töøng troàng caùc caên
laønh ñoái tröôùc chö Phaät trong quaù khöù.
Luùc aáy, ñöùc Phaät ñang ôû taïi tinh xaù trong vöôøn Truùc
Laâm gaàn thaønh Vöông Xaù. Nghe tieáng khoùc la cuûa boïn
hoï, ngaøi lieàn khôûi loøng ñaïi töø. Töùc thì, caùc ngöôøi nöõ aáy
thaáy Phaät hieän ñeán thaønh Ca-tyø-la-veä, duøng nöôùc maø
röûa caùc veát thöông cho hoï vaø duøng thuoác maø ñaép leân
cho hoï. Daàn daàn, hoï heát ñau nhöùc, loã tai, loã muõi, tay
chaân cuõng laønh laën trôû laïi y nguyeân nhö cuõ.
Baáy giôø, ñöùc Phaät môùi thuyeát nhöõng leõ coát yeáu cuûa
Phaät phaùp cho hoï nghe, khieán caû thaûy ñeàu phaùt taâm
Boà-ñeà, nguyeän tu haønh tinh taán cho ñeán khi thaønh quaû
Phaät. Ngay hoâm aáy, hoï tìm ñeán choã baø tyø-kheo ni Ñaïi
AÙi Ñaïo, xin xuaát gia thoï giôùi cuï tuùc.
Veà sau, Phaät daïy caùc ñeä töû raèng: “Luùc aáy, thaät Nhö
Lai chaúng coù hieän ñeán thaønh Ca-tyø-la-veä, chaúng coù
duøng nöôùc röûa caùc veát thöông vaø duøng thuoác chöõa laønh
cho caùc nöõ nhaân aáy. Neân bieát raèng, ñeàu laø do söùc maïnh
cuûa loøng töø, khieán caùc nöõ nhaân aáy thaáy coù vieäc nhö
vaäy.”
199

UÛNG HOÄ CHAÙNH PHAÙP
Ñöùc Phaät coù daïy raèng, ngöôøi coù theå hoä trì chaùnh
phaùp, ñôøi sau seõ thaønh töïu ñöôïc thaân theå raén chaéc beàn
bæ nhö kim cang, chaúng heà hö hoaïi.
Thuôû xöa, ñöùc Phaät cuõng ñaõ töøng coù nhaân duyeân hoä
trì chaùnh phaùp, neân ngaøy nay môùi thaønh töïu thaân kim
cang thöôøng truï, chaúng heà hö hoaïi.
Phaät laïi daïy raèng, ngöôøi hoä trì chaùnh phaùp duø chaúng
thoï naêm giôùi, chaúng tu oai nghi, coù theå duøng caùc loaïi
vuõ khí, phöông tieän, söùc maïnh maø baûo veä cho caùc vò
tyø-kheo trong saïch, giöõ gìn giôùi haïnh.
Nhö coù vò tyø-kheo, trong khi heát loøng tuyeân döông
chaùnh phaùp, coù nhöõng keû phaù giôùi nghe ñöôïc, laáy laøm
oaùn haän, lieàn keùo ñeán haõm haïi vò aáy. Vò phaùp sö aáy,
nhö coù bò chuùng haïi cheát, cuõng ñaùng ñöôïc goïi laø böïc Trì
giôùi, coù lôïi cho mình vaø lôïi laïc cho moïi ngöôøi. Vì nhaân
duyeân aáy, ñöùc Phaät taùn thaùn nhöõng vò quoác vöông,
quaàn thaàn, teå töôùng, cö só... bieát heát loøng uûng hoä vaø
baûo veä ngöôøi thuyeát phaùp.
Trong ñôøi quaù khöù, caùch nay ñaõ voâ soá kieáp, taïi thaønh
Caâu-thi-na coù Phaät ra ñôøi hieäu laø Hoan Hyû Taêng Ích.
200
UÛNG HOÄ CHAÙNH PHAÙP
Thuôû aáy, caûnh giôùi cuûa ñöùc Phaät aáy roäng lôùn, trang
nghieâm, saïch seõ, doài daøo, an laïc. Nhaân daân phoàn
thaïnh, khoâng heà bò naïn ñoùi khaùt, ñeàu gioáng nhö chö
caùc vò Boà Taùt ôû coõi nöôùc An Laïc. Ñöùc Phaät aáy truï theá
giaùo hoaù chuùng sanh ñeán voâ löôïng kieáp. Sau roát, ngaøi
ñeán röøng caây Ta-la coù hai caây Ta-la soùng ñoâi maø nhaäp
Nieát-baøn.
Sau khi Phaät nhaäp Nieát-baøn, chaùnh phaùp truï ôû theá
gian voâ löôïng öùc naêm. Roài ñeán khoaûng hôn boán möôi
naêm tröôùc khi chaùnh phaùp dieät, coù moät vò tyø-kheo trì
giôùi teân laø Giaùc Ñöùc. Vò naøy coù nhieàu ñoà ñeä theo haàu
chung quanh, coù khaû naêng tuyeân döông chaùnh phaùp,
giaûng roäng ñöôïc 9 boä kinh ñieån laø: Tu-ña-la, Kyø-daï,
Thoï-kyù, Giaø-ñaø, Öu-ñaø-na, Y-ñeá-muïc-ña-giaø, Xaø-ñaø-
gia, Tyø-phaät-löôïc, A-phuø-ñaø-ñaït-ma. Vò naøy nghieâm
caám caùc tyø-kheo khoâng ñöôïc nuoâi döôõng toâi tôù, boø, deâ
cuøng chöùa tröõ taøi vaät khoâng ñuùng theo giôùi luaät.
Khi aáy, coù nhieàu tyø-kheo phaù giôùi nghe oâng tuyeân
thuyeát nhö vaäy, thaûy ñeàu sanh loøng aùc. Hoï caàm dao,
xaùch gaäy, keùo nhau ñeán raát ñoâng, aùp böùc vò phaùp sö
chaân chính aáy.
Baáy giôø, vò vua trong nöôùc teân laø Höõu Ñöùc, nghe
bieát vieäc aáy, vì loøng uûng hoä chaùnh phaùp, lieàn ngöï ñeán
201
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA UÛNG HOÄ CHAÙNH PHAÙP

choã phaùp sö, chieán ñaáu maõnh lieät choáng laïi nhöõng tyø- Vò vua heát loøng uûng hoä chaùnh phaùp vaøo thuôû aáy,
kheo ñoäc aùc phaù giôùi kia ñeå baûo veä cho phaùp sö khoûi chính laø tieàn thaân cuûa ñöùc Phaät Thích-ca Maâu-ni.
söï nguy haïi. Ngöôøi uûng hoä chaùnh phaùp ñöôïc quaû baùo toát ñeïp khoâng
theå nghó baøn, nhôø nhaân duyeân aáy maø ñöùc Phaät coù ñuû
Vì boïn aùc taêng aáy raát ñoâng, neân sau traän chieán ñaáu
caùc töôùng ñeïp trang nghieâm nôi thaân, thaønh töïu ñöôïc
aáy thaân vua phaûi chòu nhieàu thöông tích, khaép ngöôøi
thaân khoâng theå hö hoaïi.
khoâng coøn moät choã naøo laønh laën.
Vì theá, Phaät daïy raèng caùc haøng tyø-kheo, tyø-kheo
Tyø-kheo Giaùc Ñöùc khi aáy taùn thaùn ñöùc vua raèng:
ni, cö só nam, cö só nöõ, ñeàu neân heát loøng heát söùc hoä
“Laønh thay! Laønh thay! Vua quaû thaät laø ngöôøi uûng hoä
trì chaùnh phaùp. Quaû baùo cuûa vieäc hoä phaùp thaät to lôùn
chaùnh phaùp. Ñôøi sau thaân vua aét seõ trôû thaønh voâ löôïng
khoân löôøng.
phaùp khí.”
Baáy giôø, vua ñöôïc nghe thuyeát phaùp xong, loøng raát (Theo kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn, quyeån ba)
hoan hyû, truùt hôi töø boû coõi traàn, lieàn sanh ra ôû nöôùc
Phaät A-suùc, laøm ñeä töû baäc nhaát cuûa ñöùc Phaät aáy. Nhöõng
nhaân daân vaø quyeán thuoäc theo vua, hoaëc coù coâng chieán
ñaáu hay coù loøng tuyø hyû, taát caû ñeàu ñaït ñöôïc taâm Boà Taùt
khoâng thoái chuyeån, khi maïng chung ñeàu ñöôïc sanh veà
nuôùc cuûa phaät A-suùc.
Tyø-kheo Giaùc Ñöùc, veà sau vieân tòch cuõng ñöôïc vaõng
sanh veà nöôùc Phaät A-suùc.

Phaät daïy raèng, vaøo luùc chaùnh phaùp saép dieät taän,
neân thoï trì vaø uûng hoä Phaät Phaùp nhö vaäy ñoù.

202 203

CHUYEÅN LUAÂN THAÙNH VÖÔNG
Vaøo thôøi quaù khöù, ngöôøi ta soáng laâu voâ löôïng. Baáy
giôø, ôû theá gian coù moät vò vua teân laø Thieän Truï. Vua
aáy töø thuôû coøn treû ñöôïc laäp laøm thaùi töû ñaõ naém quyeàn
chính, keá ñoù leân ngoâi vua, soáng troïn cuoäc ñôøi laø taùm
vaïn boán ngaøn tuoåi.
Thuôû aáy, vua chaúng coù con. Nhöng moät ngaøy kia
treân ñænh ñaàu vua boãng noåi leân moät caùi boïc baèng thòt.
Caùi boïc aáy meàm maïi, nhuyeãn mòn. Noù lôùn leân daàn daàn,
nhöng chaúng laøm cho vua ñau ñôùn chi caû. Qua moät thôøi
gian, caùi boïc aáy boãng vôõ ra, trong boïc coù moät beù trai
hình dung tuaán tuù, ñeïp ñeõ chaúng ai baèng. Vua laáy laøm
sung söôùng, lieàn ñaët teân con laø Ñænh Sanh.
Roài sau, vua Thieän Truï ñem vieäc nöôùc maø giao laïi
cho thaùi töû Ñænh Sanh. Vua lìa boû cung ñieän, vôï con,
quyeán thuoäc, vaøo nuùi saâu tu haønh vaø soáng troïn taùm
vaïn boán ngaøn tuoåi.
Moät hoâm, nhaèm ngaøy raèm, Ñænh Sanh ôû treân laàu
cao, taém goäi thoï trai. Boãng ñaâu, töø phöông ñoâng coù moät
204
CHUYEÅN LUAÂN THAÙNH VÖÔNG
moùn baùu laø baùnh xe baèng vaøng hieän ra. Baùnh xe aáy coù
moät ngaøn caây nan hoa, vaø coù ñuû caùc boä phaän. Baùnh xe
aáy hieän ra roài töï nhieân bay ñeán tröôùc maët vua Ñænh
Sanh.
Ñaïi vöông lieàn nghó raèng: “Töø tröôùc, ta töøng nghe
nhöõng vò tieân nhaân ñaït Nguõ thoâng noùi raèng: “Neáu vò
vua doøng saùt-ñeá-lî, nhaèm ngaøy raèm, ôû taïi laàu cao, taém
goäi thoï trai, nhö coù baùnh xe baèng vaøng coù ñuû moät ngaøn
caây nan hoa vaø ñuû caùc boä phaän, töï nhieân bay laïi öùng
haàu, neân bieát raèng vua aáy seõ ñöôïc laøm Chuyeån luaân
Thaùnh vöông.”
Vua laïi nghó raèng: “Ñeå ta thöû xem.” Vua lieàn laáy tay
traùi naâng baùnh xe vaøng aáy leân. Keá ñoù, tay maët caàm lö
höông, quyø xuoáng phaùt theä raèng: “Neáu baùnh xe vaøng
naøy laø thaät, chaúng phaûi hö giaû, thì haõy töï ñi moät ñöôøng
nhö nhöõng baùnh xe cuûa caùc vò Chuyeån luaân Thaùnh
vöông trong quaù khöù ñaõ ñi.”
Vua phaùt theä xong, baùnh xe baèng vaøng aáy lieàn bay
leân hö khoâng, ñi khaép möôøi phöông vaø trôû veà truï nôi
baøn tay traùi cuûa vua. Luùc aáy, vua Ñænh Sanh laáy laøm
vui möøng thích yù. Ngöôøi nghó raèng: “Nay ta chaéc raèng
seõ laøm Chuyeån luaân Thaùnh vöông.”
Sau ñoù chaúng laâu, laïi coù moät moùn baùu khaùc laø con
voi traéng ñeïp hieän ra. Vua Ñænh Sanh lieàn nghó raèng:
205
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
“Töø tröôùc, ta töøng nghe nhöõng vò tieân nhaân ñaït Nguõ
thoâng noùi raèng: “Neáu vò vua doøng saùt-ñeá-lî, nhaèm ngaøy
raèm, ôû taïi laàu cao, taém goäi thoï trai, nhö coù con voi
traéng ñeïp töï nhieân hieän ra öùng haàu, neân bieát raèng vua
aáy seõ ñöôïc laøm Chuyeån luaân Thaùnh vöông.” Vua laïi
nghó raèng: “Nay ta thöû xem.” Vua lieàn naâng lö höông,
quyø xuoáng phaùt theä raèng: “Neáu vaät baùu voi traéng naøy laø
thaät, chaúng phaûi hö giaû, haõy ñi moät ñöôøng nhö nhöõng
voi traéng quyù cuûa caùc vò Chuyeån luaân Thaùnh vöông
trong quaù khöù ñaõ ñi.”
Vua phaùt theä xong, voi traéng quyù aáy lieàn ra ñi töø
saùng tôùi chieàu, ñuû khaép taùm phöông, ñeán taän bôø bieån
caû, roài trôû veà ñöùng ôû choã cuõ. Luùc aáy, vua Ñænh Sanh
laáy laøm vui möøng thích yù. Ngöôøi laïi nghó raèng: “Nay ta
chaéc seõ ñöôïc laøm Chuyeån luaân Thaùnh vöông.”
Sau ñoù chaúng laâu, laïi coù moät vaät baùu khaùc nöõa laø
con ngöïa maøu xanh da trôøi, choùi saùng nhö ngoïn löûa,
loâng ñuoâi nhö vaøng roøng. Ñænh Sanh thaáy vaäy roài, laïi
nghó raèng: “Töø tröôùc ta töøng nghe nhöõng vò tieân nhaân
nguõ thoâng noùi raèng: Neáu coù vua Chuyeån luaân, nhaèm
ngaøy raèm, ôû taïi laàu cao, taém goäi thoï trai, boãng coù con
ngöïa quyù maøu xanh da trôøi, choùi saùng nhö ngoïn löûa,
loâng ñuoâi nhö vaøng roøng, hieän laïi öùng haàu, neân bieát
raèng vua aáy töùc laø Thaùnh vöông.”
206
CHUYEÅN LUAÂN THAÙNH VÖÔNG
Vua laïi nghó raèng: “Nay ta thöû xem.” Vua lieàn naâng
lö höông, quyø xuoáng phaùt theä raèng: “Neáu ngöïa quyù
maøu xanh da trôøi naøy laø thaät, chaúng phaûi hö giaû, haõy
ñi moät ñöôøng nhö nhöõng ngöïa quyù cuûa caùc vò Chuyeån
luaân Thaùnh vöông trong quaù khöù ñaõ ñi.” Vua phaùt lôøi
theà aáy roài, ngöïa quyù lieàn ñi töø saùng tôùi chieàu, ñi khaép
taùm phöông, ñeán taän bôø bieån caû, roài trôû veà ñuùng choã
cuõ. Luùc aáy, Ñænh Sanh laáy laøm vui möøng thích yù. Ngaøi
laïi noùi raèng: “Nay ta chaéc raèng seõ laøm baäc Chuyeån
luaân Thaùnh vöông.”
Sau ñoù chaúng bao laâu, laïi coù moät myõ nhaân hình
dung ñoan chính, ñeïp ñeõ chaúng ai baèng, töø caùc loã chaân
loâng nôi thaân laïi toûa ra muøi thôm nhö hoa sen xanh.
Maét cuûa myõ nhaân aáy coù theå troâng xa, thaáy ñöôïc nhöõng
vaät ôû caùch moät do-tuaàn,(1) tai coù theå nghe xa, muõi coù
theå ngöûi xa, cuõng vôùi khoaûng caùch baèng nhö vaäy. Löôõi
cuûa myõ nhaân aáy raát lôùn vaø roäng, khi theø ra coù theå
truøm caû maët, laïi mòn vaø moûng ñeïp, maøu nhö ñoàng ñoû.
Myõ nhaân aáy laïi thoâng minh saùng suoát, thöôøng noùi lôøi
eâm dòu vôùi heát thaûy moïi ngöôøi. Khi myõ nhaân aáy duøng
tay sôø vaøo aùo vua, lieàn coù theå bieát raèng thaân vua ñang
an laïc hay coù beänh, laïi coù theå bieát ñöôïc trong loøng vua
ñang nghó nhöõng ñieàu gì.
(1)
Töông ñöông khoaûng 9.216 meùt.
207
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Luùc aáy, vua Ñænh Sanh laïi nghó raèng: “Neáu coù ngöôøi
myõ nhaân kheùo bieát ñöôïc trong taâm vua, aáy laø baùu vaät
voâ giaù.”
Roài sau ñoù chaúng bao laâu, trong cung vua töï nhieân
xuaát hieän moät vaät baùu nöõa laø haït chaâu Ma-ni, coù maøu
xanh löu ly, coù theå ôû trong choã toái chieáu ra aùnh saùng
xa tôùi moät do tuaàn. Neáu khi trôøi ñoå möa, haït möa lôùn
nhö caùi truïc baùnh xe, haït chaâu aáy coù theå hoùa ra caây
loïng quyù che khaép moät do tuaàn, chaúng ñeå cho haït möa
naøo coù theå rôi xuoáng trong khoaûng aáy.
Baáy giôø, Ñænh Sanh laïi nghó raèng: “Nhö vua Chuyeån
luaân maø ñöôïc haït chaâu naøy, aét laø Thaùnh vöông.”
Sau ñoù chaúng bao laâu, laïi coù moät vò quan vaên goïi
laø Chuû taïng thaàn töï nhieân tìm ñeán. Vò aáy coù nhieàu
cuûa caûi traân baûo, giaøu coù voâ löôïng, kho baùu ñaày traøn,
khoâng thieáu moùn chi. Vò aáy coù caëp maét nhìn suoát phía
döôùi ñaát, thaáy ñöôïc kho taøng aån khuaát ôû caùc nôi, yù vua
muoán caàn bao nhieâu, vò aáy ñeàu coù theå lieäu kieám ñöôïc
ñuû cho vua duøng.
Luùc aáy, Ñænh Sanh laïi muoán thöû xem. Vua cuøng ngoài
thuyeàn vôùi vò Chuû taïng thaàn aáy, vaøo nôi bieån caû, phaùn
vôùi Chuû taïng thaàn raèng: “Nay ta muoán coù nhöõng moùn
traân baûo laï.” Nghe xong, vò Chuû taïng thaàn lieàn laáy hai
baøn tay maø quaäy nöôùc döôùi bieån caû. Luùc aáy, ôû nôi möôøi
208
CHUYEÅN LUAÂN THAÙNH VÖÔNG
ñaàu ngoùn tay cuûa vò aáy boãng xuaát hieän möôøi kho baùu,
ngöôøi daâng leân Thaùnh vöông vaø taâu raèng: “Ñaïi vöông
caàn nhöõng chi, tuyø yù duøng. Coøn dö bao nhieâu, toâi xin
traû laïi bieån caû.” Luùc aáy, Ñænh Sanh laáy laøm vui möøng
thích yù voâ cuøng. Vua laïi noùi raèng: “Nay ta chaéc chaén
raèng ta seõ laø Chuyeån luaân Thaùnh vöông.”
Sau ñoù chaúng bao laâu, laïi coù vò quan voõ goïi laø Chuû
binh thaàn töï nhieân tìm ñeán. Vò aáy raát duõng löôïc, traùng
kieän, ña möu tuùc trí, thoâng thaïo binh phaùp, nhö xeùt
thaáy ñaùnh ñöôïc thì mang binh tieán ñaùnh giuùp Thaùnh
vöông, nhö bieát ñaùnh chaúng ñöôïc thì thoái binh aån
khuaát. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi chöa khuaát phuïc, vò aáy
khieán hoï khuaát phuïc, ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ khuaát
phuïc, thì ra tay baûo hoä cho hoï.
Luùc aáy, vua Ñænh Sanh nghó raèng: “Neáu vua Chuyeån
luaân ñöôïc vò töôùng soaùi taøi gioûi aáy, chaéc chaén phaûi laø
Chuyeån luaân Thaùnh vöông.”
Luùc aáy vò Chuyeån luaân Thaùnh vöông Ñænh Sanh
môùi phaùn hoûi caùc ñaïi thaàn raèng: “Caùc khanh neân bieát,
coõi Dieâm-phuø-ñeà naøy ñaõ ñöôïc an oån, phoàn thaïnh. Nay
ta coù ñuû baûy moùn baùu vaø moät ngaøn ñöùa con, vaäy caùc
khanh noùi xem phaûi laøm vieäc chi nöõa?”
Caùc quan taâu raèng: “Taâu Ñaïi vöông! Phaát-baø-ñeà ôû
phöông ñoâng chöa qui thuaän ñöùc cuûa vua. Ngaøi neân ñeán
ñoù maø thaûo phaït.”
209
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
Luùc aáy, Thaùnh vöông vôùi baûy baùu cuûa ngaøi vaø taát caû
quaân binh ñeàu bay leân hö khoâng maø ñeán coõi Phaát-baø-
ñeà ôû phöông ñoâng. ÔÛ chaâu aáy, nhaân daân thaûy ñeàu vui
loøng qui thuaän.
Vua laïi phaùn vôùi caùc ñaïi thaàn raèng: “Chaâu Dieâm-
phuø-ñeà vaø chaâu Phaát-baø-ñeà ñaõ ñöôïc an oån, phoàn thaïnh,
nhaân daân thaûy ñeàu qui thuaän. Traãm coù ñaày ñuû baûy baùu
vaø moät ngaøn ñöùa con, vaäy caùc khanh noùi xem phaûi laøm
vieäc chi nöõa?”
Caùc quan taâu raèng: “Daï! Ñaïi vöông! Coà-ñaø-ni ôû
phöông taây haõy coøn chöa quy thuaän ñöùc lôùn cuûa ngaøi.”
Luùc aáy, Thaùnh vöông vôùi baûy baùu cuûa Ngaøi vaø taát caû
quaân binh ñeàu bay treân khoâng maø ñeán Coà-ñaø-ni ôû
phöông taây. Khi vua ngöï tôùi ñoù roài, nhaân daân ôû coõi aáy
laïi cuõng quy phuïc ñöùc lôùn cuûa ngaøi.
Vua laïi phaùn hoûi caùc ñaïi thaàn raèng: “Chaâu Dieâm-
phuø-ñeà, chaâu Phaát-baø-ñeà vaø chaâu Coà-ñaø-ni nay ñeàu
ñöôïc an oån, phoàn thaïnh, nhaân daân thaûy ñeàu quy thuaän.
Traãm coù ñaày ñuû baûy baùu vaø moät ngaøn ñöùa con. Vaäy caùc
khanh noùi xem phaûi laøm vieäc chi nöõa?”
Caùc quan taâu raèng: “Taâu Ñaïi vöông! Uaát-ñan-vieät ôû
phöông baéc haõy coøn chöa qui thuaän.”
210
CHUYEÅN LUAÂN THAÙNH VÖÔNG
Luùc aáy, Thaùnh vöông vôùi baûy baùu cuûa ngaøi vaø taát caû
quaân binh ñeàu bay leân hö khoâng maø ñeán chaâu Uaát-ñan-
vieät ôû phöông baéc. Khi vua ngöï tôùi ñoù roài, nhaân daân ôû
coõi aáy ñeàu vui loøng qui thuaän ñöùc lôùn cuûa ngaøi.
Vua laïi phaùn vôùi caùc ñaïi thaàn raèng: “Boán coõi thieân
haï ñeàu ñöôïc an oån, phoàn thaïnh, nhaân daân thaûy ñeàu qui
thuaän ñöùc lôùn cuûa ta. Ta coù ñuû baûy baùu vaø moät ngaøn
ñöùa con, vaäy caùc khanh noùi xem giôø phaûi laøm vieäc chi
nöõa?”
Caùc quan ñaùp raèng: “Daï! Thaùnh vöông! ÔÛ mieàn Ba
möôi Ba caûnh trôøi,(1) ñôøi soáng cuûa chö thieân raát laâu
daøi, an oån, khoaùi laïc. Chö thieân ôû ñoù thaân hình ñoan
nghieâm khoâng chi saùnh baèng. Cung ñieän maø hoï ôû,
giöôøng nguû, giöôøng nghæ, ñoà loùt naèm, ñeàu baèng baûy thöù
baùu. Hoï caäy phöôùc ôû caûnh tieân, neân chöa chòu ñeán quy
hoùa. Nay ñaïi vöông neân ñeán ñoù maø laøm cho hoï khuaát
phuïc.”
Luùc aáy, Thaùnh vöông nghe theo lôøi aáy, cuøng vôùi
baûy baùu cuûa ngaøi vaø taát caû quaân binh ñeàu bay leân hö
(1)
Ba möôi Ba caûnh trôøi: (Tam thaäp tam thieân, 三十三天) cuõng goïi laø Ñao-
lôïi thieân (忉利天, Phaïn: Trayastrimsa) vì Ñao-lôïi thieân goàm 33 caûnh trôøi.
Boán phöông, moãi phöông coù 8 caûnh trôøi, vôùi 1 caûnh trôøi ôû trung taâm laø 33.
Moãi caûnh coù moät vò Thieân Ñeá cai quaûn, ôû trung taâm coù thaønh goïi laø Hyû Kieán,
coù ñöùc Ñeá Thích ngöï taïi Thieän Phaùp Ñöôøng.
211
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
khoâng, leân tôùi cung trôøi Ñao-lôïi, nhìn thaáy moät caùi caây
maøu xanh luïc. Thaùnh vöông lieàn hoûi caùc ñaïi thaàn: “Ñoù
laø caây gì vaäy?” Ñaïi thaàn ñaùp raèng: “Ñoù laø caây Ba-lò-
chaát-ña-la. Chö thieân ôû caûnh trôøi Ñao-lî naøy, trong ba
thaùng muøa haï thöôøng vui chôi ôû coäi caây aáy.”
Vua laïi thaáy moät toøa nhaø ñeïp raát uy nghieâm, maøu
traéng döôøng nhö maây baïc. Vua laïi hoûi caùc ñaïi thaàn
raèng: “Ñoù laø toøa nhaø gì vaäy?” Ñaïi thaàn ñaùp raèng: “Ñoù
laø Thieän phaùp ñöôøng. Chö thieân ôû Ñao-lî thöôøng hoïp
laïi trong ñoù, luaän vieäc thieân thöôïng vaø nhaân gian.”
Luùc aáy vò Thieân chuû Thích-ñeà-hoaøn-nhaân bieát raèng
vua Ñænh Sanh ñaõ ñeán, coøn ôû ngoaøi, beøn ra nghinh
tieáp. Gaëp nhau roài, vò Thieân chuû chaép tay môøi leân
Thieän phaùp ñöôøng, phaân choã maø ngoài.
Luùc aáy, hai vua hình dung töôùng maïo y heät nhö
nhau, duy chæ caëp maét coù phaàn hôi khaùc nhau maø thoâi.
Ngay luùc aáy, Thaùnh vöông coù caùi yù töôûng naøy: “Nay ta
coù neân töø boû ngoâi vua kia maø ôû laïi nôi ñaây laøm Thieân
vöông chaêng?”
Thuôû aáy, Ñeá Thích laø baäc cao ñöùc, ñaõ töøng thoï trì,
ñoïc tuïng kinh ñieån Ñaïi thöøa, môû mang, chæ baûo, phaân
bieät, dieãn thuyeát vôùi nhöõng keû khaùc. Chæ ñoái vôùi nghóa
lyù thaâm saâu chöa thoâng ñaït ñeán möùc cuøng toät maø thoâi.
Nhôø söùc nhaân duyeân thoï trì, ñoïc tuïng, phaân bieät vaø
212
CHUYEÅN LUAÂN THAÙNH VÖÔNG
thuyeát roäng vôùi nhöõng keû khaùc, neân ñöôïc oai ñöùc raát
lôùn.
Coøn Ñænh Sanh, tuy coù phöôùc ñöùc lôùn ñöôïc sanh laøm
baäc Chuyeån luaân Thaùnh vöông, nhöng do loøng tham
muoán ngoâi vò Thieân chuû maø khôûi leân taâm nieäm chaúng
laønh ñoái vôùi Ñeá Thích, lieàn phaûi rôi xuoáng coõi Dieâm-
phuø-ñeà.
Vua Ñænh Sanh töø ñoù laïi oâm loøng mong muoán, nhôù
töôûng caûnh trôøi, neân trong taâm phaûi chòu khoå naõo lôùn.
Laâu ngaøy phaùt thaønh beänh naëng, cuoái cuøng phaûi maïng
chung.
Chuyeån luaân Thaùnh vöông Ñænh Sanh khoâng phaûi
ai khaùc maø chính laø moät tieàn thaân cuûa ñöùc Phaät Thích-
ca Maâu-ni, coøn vò Ñeá-thích coù oai ñöùc cao hôn ngaøi
chính laø tieàn thaân cuûa Phaät Ca-dieáp, vò Phaät ñaõ ra ñôøi
tröôùc Phaät Thích-ca.
(Theo kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn, quyeån ba)
213
CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
MUÏC LUÏC
LÔØI NOÙI ÑAÀU............................................................. 5
THIEÄN HÖÕU VAØ AÙC HÖÕU .......................................... 7
HAI VUA HIEÀN ÑÖÙC .............................................. 36
THÍ THAÂN CHO COÏP ............................................... 42
NAI CÖÙU NGÖÔØI ..................................................... 48
NGÖÔØI KYÕ NÖÕ ........................................................ 60
VÒ DANH Y ............................................................. 63
MEÏ CHEÁT CON SOÁNG............................................. 75
NGÖÔØI THÔÏ TIEÄN VÔÙI NGÖÔØI THÔÏ VEÕ .................. 83
HOÏC PHAÛI SUY XEÙT ................................................ 86
LEÃ VU LAN .............................................................. 88
KEÛ DOÁT HAY CAÕI .................................................... 92
CHIA GIA TAØI.......................................................... 97
VAÄT TRAÛ ÔN, NHÔN TRAÛ OAÙN ............................ 102
CUÙNG DÖÔØNG MOÄT BUÏM CAÙT ........................... 109
QUYÛ MEÏ MAÁT CON .............................................. 111
KEÛ HAÏ TIEÄN ÑAÉC ÑAÏO ......................................... 114
CON CHOÙ GIÖÕ CUÛA .............................................. 119
THAÙI TÖÛ TRONG BUÏNG CAÙ .................................. 121
VÌ HIEÁU QUEÂN THUØ ............................................. 123
CAÙI CHEÁT CUÛA ÑAØN BAØ....................................... 130
THAÁT TIEÁT VÔÙI CHOÀNG ....................................... 133
214
MUÏC LUÏC
XAÛO NGÖÕ VÔÙI CHOÀNG ......................................... 136
BIEÁT CHUYEÄN ÑÔØI SAU ........................................ 138
YÙ NGHÓA CUOÄC ÑÔØI ............................................. 140
CHUYEÄN NGÖÔØI HAI VÔÏ...................................... 143
HAÏT KIM CÖÔNG.................................................. 145
NGÖÔØI THÔÏ NHUOÄM ............................................ 147
CHIM PHUÏNG ....................................................... 148
CON CHOÀN MUOÁN CÖÔÙI COÂNG CHUÙA ................ 153
LAÁY ÑUOÂI LAØM ÑAÀU............................................. 156
SÖ TÖÛ VAØ CON CHIM NHOÛ ................................... 157
SÖ TÖÛ VAØ CHOÙ SOÙI ............................................... 160
QUAÏ, CHOÙ SOÙI VAØ NHAØ SÖ .................................. 161
MEØO VAØ GAØ .......................................................... 164
VÖÔÏN VAØ RUØA ...................................................... 167
BAÀY NGÖÏA XAY LUÙA ............................................ 170
QUAÛ BAÙO HIEÄN TIEÀN ........................................... 171
SANH RA TRONG LÖÛA .......................................... 175
ÑÖÙC COÅ PHAÄT THÍCH-CA .................................... 182
QUÆ THAÀN KHOAÙNG DAÕ ...................................... 185
UY LÖÏC CUÛA LOØNG TÖØ BI ..................................... 188
UÛNG HOÄ CHAÙNH PHAÙP ....................................... 200
CHUYEÅN LUAÂN THAÙNH VÖÔNG ......................... 204
215
 CHUYEÄN PHAÄT ÑÔØI XÖA
ÑOAØN TRUNG COØN

Chòu traùch nhieäm xuaát baûn

Nguyeãn Thanh Xuaân

Bieân taäp: Traàn Xuaân Lyù

Söûa baûn in: Nguyeãn Minh Tieán
Bìa:
Trình baøy:

NHAØ XUAÁT BAÛN TOÂN GIAÙO

Nhaø soá 4 - loâ 11 - Traàn Duy Höng - Haø Noäi

ÑT: 04-5566701 - FAX: (04).5566702

Soá löôïng in: 2000 baûn. Khoå 13 x 19

Taïi:........................................................................
Soá xuaát baûn: 36 - 484 /XB-QLXB ngaøy 7-4-2005
In xong vaø noäp löu chieåu quyù.............naêm 2005