Φυσική Γ λυκείου κατεύθυνσης Τυπολόγιο – συνοπτική θεωρία «Κρούσεις και Σχετικές κινήσεις»

Αρχή διατήρηση ορμής Η ορμή ενός σώματος η συστήματος σωμάτων διατηρείται όταν η
συνισταμένη των εξωτερικών δυνάμεων που ασκούνται στο σώμα ή
Αν ΣFεξωτερικών=0 τότε ∆Ρ=0 ή Ρπριν = Ρμετά στο σύστημα είναι μηδέν.
Ένα τέτοιο σώμα ή σύστημα ονομάζεται μονωμένο.

Κεντρική ελαστική κρούση

Πριν Μετά Γενικά, με τον όρο "κρούση μεταξύ δύο σωμάτων", ονομάζουμε την
οποιαδήποτε ανταλλαγή ενέργειας και ορμής μεταξύ δύο σωμάτων
m1 m2
σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Η χρονική διάρκεια του φαινομένου
u1 u2 V1 V2 της κρούσης είναι πολύ μικρή και η δύναμη που ασκεί το ένα σώμα
στο άλλο (σε μορφή δράσης-αντίδρασης) πολύ μεγάλη.
(m1  m 2 )u1  2m 2u 2 (m  m1)u 2  2m1u1 Κατά το φαινόμενο της κρούσης τα σώματα δεν είναι απαραίτητο
V1  V2  2 να έρθουν σε επαφή. Στο μικρόκοσμο της πυρηνικής φυσικής,
m1  m 2 m1  m 2 καθώς πλησιάζουν με μεγάλες ταχύτητες ομώνυμα φορτισμένα
διερεύνηση σωμάτια, αναπτύσσονται ισχυρές απωστικές ηλεκτρικές δυνάμεις σε
 αν m1=m2 τότε οι μάζες ανταλλάσσουν μικρή χρονική διάρκεια. Σε τέτοιες περιπτώσεις, αν και τα σωμάτια
ταχύτητες δεν έρχονται σε επαφή, θεωρούμε ότι έχουμε κρούση, οπότε
V1 = u2 και V2 = u1 παρατηρούνται μεταβολές ορμής και ενέργειας κάθε σωματιδίου σε
μικρό χρονικό διάστημα.
 αν u2=0 και m1m2τότε Κατά την κρούση δύο σωμάτων που έρχονται σε επαφή, όπως
(m  m 2 )u1 2m1u1 αναφέρθηκε παραπάνω, ασκεί το ένα σώμα στο άλλο ισχυρή
V1  1 V2  δύναμη σε μικρό χρονικό διάστημα, η οποία μεταβάλλεται χρονικά
m1  m 2 m1  m 2 με πολύπλοκο τρόπο και έχει σαν αποτέλεσμα την παραμόρφωση
Αν η αρχικά κινούμενη σφαίρα έχει μεγαλύτερη μάζα και τη μεταβολή της ορμής κάθε σώματος. Επειδή η δύναμη που
από την αρχικά ακίνητη τότε διατηρεί την φορά ασκεί το ένα σώμα στο άλλο κατά την κρούση δρα για μικρό
κίνησης της, διαφορετικά αλλάζει η φορά κίνησης της. χρονικό διάστημα και μεταβάλλεται χρονικά, μας "βολεύει" να τη
 αν m1=m2 και u2=0 τότε θεωρούμε σταθερή ή να αναφερόμαστε στη μέση τιμή της.
V1 = 0 και V2 = u1
Επειδή κατά την κρούση υπεύθυνες για τη μεταβολή της ορμής κάθε
Η αρχικά κινούμενη σφαίρα ακινητοποιείται και η αρχικά σώματος είναι οι εσωτερικές δυνάμεις, θεωρούμε την επίδραση
ακίνητη αποκτά την ταχύτητα της αρχικά κινούμενης των εξωτερικών δυνάμεων ασήμαντη, οπότε η ορμή του
 αν m1 <<< m2 και u2=0 τότε συστήματος λίγο πριν την κρούση και ακριβώς μετά από αυτήν είναι
V1 = -u1 ίδια. ∆ηλαδή, στα προβλήματα της κρούσης θεωρούμε ότι ισχύει
Η μικρή σφαίρα ανακλάται με αντίθετη ταχύτητα πάντα η αρχή διατήρησης ορμής του συστήματος λίγο πριν και
ακριβώς μετά την κρούση.
Κεντρική πλαστική κρούση Όταν η παραμόρφωση των σωμάτων είναι παροδική, τότε η
μηχανική ενέργεια του συστήματος πριν και μετά την κρούση είναι
Πριν Μετά ίδια. Σ' αυτή την περίπτωση η κρούση ονομάζεται ελαστική.
m1 m2 (m1+m2) Αν η παραμόρφωση των σωμάτων είναι μόνιμη τότε η κινητική
u1 u2 V ενέργεια του συστήματος πριν και μετά την κρούση δεν είναι ίδια. Η
κρούση σ' αυτή την περίπτωση ονομάζεται ανελαστική , ειδική
περίπτωση ανελαστικής κρούσης είναι η πλαστική όπου τα σώματα
μετά την κρούση κινούνται σαν ένα σώμα.
m1u1  m2u2
V και ΕΜηχ (ΠΡΙΝ) > ΕΜηχ (ΜΕΤΑ)
m1  m2
θερμότητα λόγω κρούσης Ανάλογα με τις διευθύνσεις των ταχυτήτων των σωμάτων οι
κρούσεις διακρίνονται σε κεντρικές ή μετωπικές, σε έκκεντρες και
1 2 1 2 1 σε πλάγιες. Κεντρική κρούση έχουμε όταν τα κέντρα μάζας των
Q  m1u1  m 2u 2  (m1  m 2 )V 2
2 2 2 σωμάτων πριν την κρούση κινούνται πάνω στην ίδια ευθεία.
Έκκεντρη κρούση έχουμε όταν τα κέντρα μάζας των σωμάτων πριν
την κρούση κινούνται σε παράλληλες ευθείες Πλάγια κρούση έχουμε
Κεντρική ανελαστική κρούση όταν τα κέντρα μάζας των σωμάτων πριν την κρούση κινούνται σε
Πριν Μετά διαφορετικές διευθύνσεις.
m1 m2
u1 u2 V1 V2

m1u1+m2u2 =m1V1+m2V1 και ΕΜηχ (ΠΡΙΝ)ΕΜηχ (ΜΕΤΑ)

Γεώργιος Στυλιανίδης σελίδα O - 1

Φυσική Γ λυκείου κατεύθυνσης Τυπολόγιο – συνοπτική θεωρία «Κρούσεις και Σχετικές κινήσεις»

Ελαστική κρούση σώματος με ακλόνητο επίπεδο Κατά την ελαστική κρούση σώματος με ακλόνητο επίπεδο ισχύει:
 η ταχύτητα του σώματος πριν την κρούση είναι ίση με την
ταχύτητα μετά την κρούση
 η γωνία προσπτώσεως είναι ίση με την γωνία ανακλάσεως
 η δύναμη που δέχεται το σώμα από το επίπεδο είναι κάθετη
u στο επίπεδο.
Αν η κρούση δεν είναι ελαστική τότε η δύναμη που ασκεί το
u δάπεδο στο σώμα έχει συνιστώσες Fx και Fy:
θ θ
∆Px m (u2x  u1x )
ΣFx   Fx 
∆t ∆t
∆Py m (u2y  u1y )
ΣFy   Fy  mg 
∆t ∆t

Αδρανειακά και μη αδρανειακά συστήματα  Αδρανειακό σύστημα αναφοράς ονομάζουμε το σύστημα στο
οποίο αναφέρεται η κίνηση ενός σώματος και ισχύει ο νόμος
Μετασχηματισμοί Γαλιλαίου μεταξύ δύο αδρανειακών συστημάτων της αδράνειας.
Οxy και Ο΄x ΄y ΄ που το Ο΄x ΄y ΄ κινείται με ταχύτητα uσ ως προς  Όταν ένα σύστημα αναφοράς Ο΄x΄y΄ κινείται με σταθερή
το Οxy ταχύτητα ή παραμένει ακίνητο ως προς ένα αδρανειακό
σύστημα Οxy τότε το σύστημα αναφοράς Ο΄x΄y΄ θεωρείτε και
 Θέση: x = x ΄ + uσx t και y = y ΄ + uσy t αυτό αδρανειακό,
 Μεταξύ δύο παρατηρητών που βρίσκονται σε διαφορετικά
 ταχύτητα: υx = υx΄ + uσx t και υy = υy΄ + uσy t αδρανειακά συστήματα υπάρχει συμφωνία όσο αφορά την
ή διανυσματικά υ = υ΄ + uσ t μάζα, τον χρόνο, την επιτάχυνση ,την δύναμη και την ισχύ των
(όπου uσx και uσy οι συνιστώσες της uσ στους άξονες Ox και Oy) νόμων Newton και διαφωνία όσο αφορά την ταχύτητα και την
θέση.
 Όταν ένα σύστημα αναφοράς Ο΄x΄y΄ κινείται με ταχύτητα που
 επιτάχυνση: αx = αx΄ και αy = αy΄
δεν είναι σταθερή ως προς ένα αδρανειακό σύστημα Οxy τότε
ή διανυσματικά α = α΄ το σύστημα αναφοράς Ο΄x΄y΄ θεωρείτε μη αδρανειακό,
 Μεταξύ δύο παρατηρητών που βρίσκονται σε διαφορετικά μη
 ∆ύναμη: Fx = Fx΄ και Fy = Fy΄ αδρανειακά συστήματα υπάρχει συμφωνία όσο αφορά την
ή διανυσματικά F = F΄ μάζα και τον χρόνο και διαφωνία όσο αφορά την ταχύτητα,
την θέση, την επιτάχυνση ,την δύναμη και την ισχύ των νόμων
Σχετική ταχύτητα Newton
Έστω δύο κινητά που κινούνται ως προς το ίδιο σύστημα
αναφοράς με ταχύτητες uA και uB αντίστοιχα τότε η σχετική  Για να συμφωνήσει ένας μη αδρανειακός παρατηρητής με ένα
ταχύτητα του Α ως προς το Β θα είναι η ταχύτητα που βλέπει αδρανειακό όσο αφορά την ισχύ των νόμων Newton δέχεται
ένας παρατηρητής, ο ποίος βρίσκεται στο Β, να κινείται το Α. ότι σε κάθε σώμα ασκείται μη επιπλέον δύναμη (αδρανειακή
Η σχετική ταχύτητα του Α ως προς το Β θα προκύπτει από το δύναμη ) η οποία έχει αντίθετη κατεύθυνση από την επιτάχυνση
διανυσματικό άθροισμα του μη αδρανειακού παρατηρητή και μέτρο που δίδεται από την
   σχέση F= m Σώματος α Παρατηρητή
u A,B  u A  u B
Συστήματα αναφοράς κέντρου μάζας  Το σύστημα αναφοράς του κέντρου μάζας δεν είναι
Συντεταγμένες κέντρου μάζας συστήματος υποχρεωτικό να είναι ένα αδρανειακό σύστημα.

x cm 
m1x1  m 2x 2  m 3x 3  .....  m v x v

m x i i
 Αν σε ένα σύστημα σωμάτων δεν ασκούνται εξωτερικές
δυνάμεις τότε το κέντρο μάζας του συστήματος θα κινείται με
m1  m 2  m 3  .....  m v m i σταθερή ταχύτητα.

y cm 
m1y1  m 2y 2  m 3 y 3  .....  m v y v

m y i i
 Αν σε ένα σύστημα (μονωμένο) η ορμή του παραμένει σταθερή
τότε ορίζοντας ως σύστημα αναφοράς το κέντρο μάζας λέμε
m1  m 2  m 3  .....  m v m i
ότι η ορμή του συστήματος είναι μηδέν.

Προώθηση πυραύλου
dm  Η προώθηση του πύραυλου στηρίζεται με στην αρχή
F u διατήρησης της ορμής
dt
u η σχετική ταχύτητα των καυσαερίων μαζών ως προς το κέντρο dm ισχύει με
μάζας του πυραύλου.
 Ο τύπος της προωστικής δύναμης F u
dt
dm την προϋπόθεση ότι το σύστημα πύραυλος - καύσιμα
ο ρυθμός εκτόξευσης καυσαερίων από τον πύραυλο αέρια είναι μονωμένο δηλαδή δεν λαμβάνεται υπ’ όψιν η
dt βαρυτική δύναμη

Γεώργιος Στυλιανίδης σελίδα O - 2