‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ارزﺷﻬﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮐﺎﺷﯿﮑﺎري زﯾﺮﻟﻌﺎﺑﯽ ازاره ﻫﺎي ﺳﺮﺳﺮاي ورودي ﮐﺎخ ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺑﺎ روﯾﮑﺮد ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ‬

‫ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻬﺎي ﻓﺮا_ رواﯾﺖ در ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر‬

‫‪Assessment of Cultural Values of underglaze tile-workings in the Entrance Gallery‬‬
‫‪(Portico, Antechamber) of Golestan Palace with approach toward Para_ narrative‬‬
‫‪dialectic in the art-works of Qajar epoch‬‬

‫ﭼﮑﯿﺪه‬
‫ﺳﺮﺳﺮاي ورودي ﮐﺎخ ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ داﺷﺘﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻨﻮع از ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي زﯾﺮﻟﻌﺎﺑﯽ ﻣﺰﯾﻦ ﺑﻪ ﭼﻬﺮه ﺷﺨﺼﯿﺘﻬﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ و اﻓﺴﺎﻧﻪ اي و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رواﯾﺘﻬﺎﯾﯽ از داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺑﻮﻣﯽ داراي اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋه در ﻣﯿﺎن ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎراﻧﻪ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺳﺖ‪ .‬رواﯾﺖ و رواﯾﺘﮕﺮي ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﯽ از‬
‫ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺗﺠﺴﻤﯽ ﺳﻨﺘﯽ اﯾﺮان ﺑﻮده و ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯿﺎن ادﺑﯿﺎت و ﻧﻘﺎﺷﯽ در ﻫﻨﺮ ﭘﯿﺶ از ﺳﻘﻮط ﺻﻔﻮﯾﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺣﺎﻣﯿﺎن ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻫﻨﺮ ﻗﺮار‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ارزﯾﺎﺑﯽ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي وﯾﮋه ﻓﻨﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﮐﺎﺷﯽ ﻧﮕﺎر ﻗﺎﺟﺎري در اراﺋﻪ ﺑﯿﺎﻧﯽ ﻧﻮآوراﻧﻪ از داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ و ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﯽ ﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر از روش ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯿﺪاﻧﯽ ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻨﺪﻧﮕﺎري ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺗﺠﺰﯾﻪ و‬
‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺻﻮري)ﻓﺮﻣﺎل( و ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ ﺳﺎﺧﺘﺎر آﺛﺎر ﮐﺎﺷﯿﮑﺎري در ﺑﻨﺎي ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪ .‬ﺷﻮاﻫﺪ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﺑﺮرﺳﯿﻬﺎي ﻣﯿﺪاﻧﯽ ﺣﺎﮐﯽ از ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ در ﻃﻮل زﻣﺎن و اﻧﺠﺎم ﻣﺪاﺧﻼت ﺗﻌﻤﯿﺮي ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮاي ﻫﻤﺴﺎن ﺳﺎزي ﮐﺎﺷﯿﻬﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ داراي ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﻇﺎﻫﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ رﻏﻢ ﮔﺰارﺷﻬﺎي‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺣﺎﮐﯽ از ﺣﻀﻮر و رﻗﺎﺑﺖ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺟﺮﯾﺎﻧﻬﺎ و ﺳﻼﯾﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻨﺮي در ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ دو ﺟﺮﯾﺎن اﺻﻠﯽ دﺧﯿﻞ در ﺗﻬﯿﻪ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي‬
‫اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ‪ 12‬ﺳﺎل ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻓﻌﺎل ﺑﻮده اﻧﺪ و ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ده ﺳﺎل ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه ﺗﺎ دوران ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ در ﻃﺮاﺣﯽ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان از ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺎب‬
‫ﺑﻨﺪﯾﻬﺎي ﻣﺘﻨﻮع ﻫﻨﺪﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي از اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻧﻘﺎﺷﯽ زﯾﺮ ﻟﻌﺎﺑﯽ در ﺟﻬﺖ ﮐﺎرﺑﺮد آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و دﻗﯿﻖ ﭘﺎﻟﺖ رﻧﮓ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﺠﺎد ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﻣﯿﺎن‬
‫ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎي رواﯾﯽ و ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻏﯿﺮ رواﯾﯽ ﺗﺎﺑﻠﻮ‪ ،‬در ﮐﻨﺎر اﻧﺘﺨﺎب ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺐ از ﻣﯿﺎن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨﺮ اﯾﺮان و‬
‫ﺗﻼش ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﯾﯽ زداﯾﯽ از آﻧﻬﺎ از ﻃﺮﯾﻖ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف و ﮐﻨﺎر ﻧﻬﺎدن ﭘﺎره اي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺗﺼﻮﯾﺮي ﻣﻨﺪرج در آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎﺻﯽ از رواﯾﺖ‬
‫)ﻓﺮا_رواﯾﺖ( ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﻘﺶ آﺛﺎر در ﻓﻀﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ و ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻋﺼﺮ ﺧﻮد دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫واژﮔﺎن ﮐﻠﯿﺪي‪ :‬ﮐﺎﺷﯽ زﯾﺮ ﻟﻌﺎﺑﯽ‪ ،‬ﮐﺎخ ﮔﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﮐﺎﺷﯿﮑﺎري‪ ،‬ازاره‪ ،‬ﮐﺎﺷﯽ ﻗﺎﺟﺎر‬

‫‪ _1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺳﺮﺳﺮاي ورودي ﮐﺎخ ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻓﻀﺎﯾﯽ در ﺟﺒﻬﻪ ﺷﻤﺎﻟﯽ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ﻣﻬﻤﯽ از اﯾﻦ ﺑﻨﺎ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﺗﺎﻻر ﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺎﻻر آﯾﯿﻨﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻻر ﻇﺮوف‪ ،‬ﺗﺎﻻر ﻋﺎج ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﻓﻀﺎ را ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﺗﻤﻬﯿﺪي ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮي در ﻣﻮرد اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺴﯿﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﯾﺎ ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﺮاﺟﻌﻪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﮐﺎخ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي‬
‫ﺧﺎص در ﻃﺮاﺣﯽ ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت اﯾﻦ اﺛﺮ‪ ،‬آن را از ﺳﺎﯾﺮ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﮐﺎخ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﻟﮕﻮي وﯾﮋه در ﻫﻨﺮ ﻃﺮاﺣﯽ‬
‫ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ در اﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﮔﭽﺒﺮي‪ ،‬آﯾﯿﻨﻪ ﮐﺎري و ﮐﺎﺷﯿﮑﺎري _ ﺑﻪ وﯾﮋه‬
‫در ﻗﺎﻟﺐ ﻓﻦ ﻧﻘﺎﺷﯽ زﯾﺮ ﻟﻌﺎﺑﯽ‪ .‬در ﻣﯿﺎن ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت ﯾﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﮐﺎﺷﯿﮑﺎري ازاره ﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﺗﻨﻮع ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ و ﻓﻨﻮن اﺟﺮا ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻮع رﻧﮕﻬﺎي ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ و ﮐﺎرﺑﺮد ﻧﻘﻮش ﭘﺮﮐﺎر ﺑﺎﻓﺘﯽ ﺟﺬاب را ﺑﻪ دﯾﻮاره ﻫﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪه ﮐﻪ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ‬
‫ﮔﺴﺘﺮده ﺧﺎﻣﻮش و ﺧﺎﮐﺴﺘﺮي دﯾﻮارﻫﺎ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﻓﺮاﺗﺮ از ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ دوﺳﻄﺢ ﻣﯽ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﺎﺷﯽ ﻫﺎي‬
‫ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ در اﯾﻦ ﻓﻀﺎ داراي ﺗﻨﻮع ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺑﻌﺎد در اﻧﺪازه‪ ،‬ﺷﮑﻞ‪ ،‬رﻧﮓ ﺑﻨﺪي و ﻣﻀﻤﻮن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻨﺸﯿﻨﯽ اﯾﻦ‬
‫آﺛﺎر ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﻮﺟﻮد در دوره ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻣﺎﻧﯽ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﻧﺪ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻔﺮدي از ﺳﻠﯿﻘﻪ ﻫﺎ و‬
‫ﺟﺮﯾﺎﻧﻬﺎي ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻧﯿﻤﻪ دوم ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬از دوران ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﺎن او ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽﮔﺬراد‬
‫ﮐﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻓﻦ ﮐﺎﺷﯽ زﯾﺮ ﻟﻌﺎﺑﯽ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ در ﺑﻨﺎﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ دوره در ﻃﯽ زﻣﺎن‬
‫ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر از ﻣﺤﻞ اﺻﻠﯽ ﺧﻮد ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﺪه و در ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ و ﯾﺎ در ﻫﻤﺎن ﻓﻀﺎي اﺻﻠﯽ در ﻗﺎﻟﺐ ﭼﯿﺪﻣﺎﻧﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ‬

‫‪٢‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺶ در آﻣﺪه اﻧﺪ )آﻗﺎﺟﺎﻧﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‪ 15 ،1385 ،‬و ذﮐﺎء‪ . (24 ،1382 ،‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺳﻠﯿﻘﻪ ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در‬
‫ﭼﯿﺪﻣﺎن اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﺛﺎر در ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ﺗﺰﺋﯿﻦ اﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﻮﻓﻖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬
‫در ﻗﺎﻟﺐ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎ ﻃﺮاﺣﯽ زﯾﺒﺎي ﺧﻮد ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺠﺎﻟﯽ ﺑﺮاي اراﺋﻪ و ﻧﻤﺎﯾﺶ آن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﺠﺎد دﯾﺎﻟﮑﺘﯿﮑﻬﺎي ﺟﺪﯾﺪ )اﻟﻒ( ﻣﯿﺎن ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﻣﺘﻨﻮع ﭼﯿﺪﻣﺎن و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ )ب(‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ و ﻓﻀﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺠﻠﯽ و ﻇﻬﻮر ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و اﯾﺪه ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬دوران ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‬
‫ﯾﮏ دوران ﭘﺮﻓﺮاز و ﻧﺸﯿﺐ در ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺘﯽ ﺑﺮاي روﯾﺎروﯾﯽ اﻧﺴﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﻧﻮﻋﯽ وﯾﮋﮔﯽ آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ )ﻫﯿﺒﺮﯾﺪي( و ﺑﯿﺎﺑﯿﻨﯽ )ﻟﯿﻤﯿﻨﺎل( در ﺑﺴﯿﺎري از آﺛﺎر اﯾﻦ دوره دﯾﺪه ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﻮﻣﯽ ﺑﺎ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﺠﺪد ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺷﻨﺎ )دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻫﻨﺮ ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮي(‪ ،‬رﺟﻮع ﺑﻪ ﮔﻨﺠﯿﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﯿﺮاث دورﺗﺮ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه ﺧﻮد )ﻣﺜﻞ ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻫﺎي ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم( و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻏﺮب ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺎزﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫﻮﯾﺖ ﺧﻮد ﺗﻼش ﻣﯽ ﮐﻨﺪ)ﻧﺠﻮﻣﯿﺎن‪ .(1391 ،‬اﯾﻦ ﺗﻼش ﺧﻮد را در ﺧﻠﻖ ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺮ‬
‫ﻫﻤﮑﻨﺶ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﮑﻤﻞ و ﻣﺘﻀﺎد آﺷﮑﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از ﺑﺮﻫﻤﮑﻨﺶ ﻣﯿﺎن وﺟﻮه ﻇﺎﻫﺮي‪ -‬ﺑﺎﻃﻨﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻣﯽ‪-‬‬
‫ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ و رواﯾﺖ‪ -‬ﻏﯿﺮ رواﯾﺖ‪ ،‬زﻣﺎن ﻣﻨﺪي و ازﻟﯽ ﺑﻮدن در آﺛﺎر اﯾﻦ دوره ﻣﺘﺠﻠﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﯿﻞ اﯾﻦ ﺑﺮﻫﻤﮑﻨﺸﻬﺎ‬
‫ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻓﺮا_رواﯾﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﮋوﻫﺶ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ‬
‫ﻧﻘﻮش و رواﯾﺎت در آﺛﺎر ﯾﺎد ﺷﺪه ﺑﺎ آﺛﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬آﺛﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﻨﺮي آﺛﺎر ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه ا ﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ _ 2‬ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ :‬ﺗﺒﯿﯿﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻓﺮا_ رواﯾﺖ در ﻫﻨﺮ ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮان‬
‫ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺗﺎرﯾﺦ و زﻣﺎن ﺑﻪ دو ﺑﻌﺪ ﻧﺎﺳﻮﺗﯽ و ﻗﺪﺳﯽ در ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ دﯾﺮآﺷﻨﺎي اﻧﺴﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ)ﮐﺮﺑﻦ‪ .(1390،446،‬اﯾﻦ‬
‫ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص در ﻗﺎﻟﺐ ﻃﺮاﺣﯽ ﺳﻨﺘﯽ ﺑﺮاي ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺮش و ﻧﻘﺎﺷﯽ ﺧﻮد را آﺷﮑﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ روش‬
‫ﺗﺬﻫﯿﺐ در ﻗﺮون ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﯿﻮه ﺑﯿﺎﻧﯽ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ﻗﺪﺳﯽ اﻣﮑﺎن وﯾﮋه اي را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ آراﺳﺘﻪ ﺗﺮ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮاي ﺧﻠﻖ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﻫﻤﭽﻮن ﻧﯿﺎﯾﺸﮕﺎه ﻫﺎ در اﺧﺘﯿﺎر اﯾﺮاﻧﯿﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻗﺮار داد‪ .‬در ﮐﻨﺎر اﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﺑﯿﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان آن را ﺑﯿﺎن ﻏﯿﺮ رواﯾﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ از ﺑﯿﺎن ﻧﯿﺰ در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ رواﯾﺖ ﺣﻤﺎﺳﻪ ﻫﺎ و ﺣﮑﺎﯾﺎت ﮐﻬﻦ ﺑﻮﻣﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع‬
‫ﺑﯿﺎن در ﻇﺮوف ﺧﺎص ﺗﺼﻮﯾﺮي ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ دو ﻧﻮع ﺑﯿﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن و در ﻋﺼﺮ ﺗﺠﺎرب ﺧﻼق‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻠﻔﯿﻖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷﯿﻮه ﺗﺬﻫﯿﺐ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﻨﺪﺳﻪ اي ﻇﺮﯾﻒ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﯾﻪ اي ﺑﺮاي‬
‫ﻧﮕﺎرﮔﺮي ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺷﮑﺎل ﺧﺎﺻﯽ از ﻫﻨﺮ ﻏﯿﺮ رواﯾﺘﮕﺮا ﻫﻤﭽﻮن ﺗﺸﻌﯿﺮ از درون ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﻧﮕﺎرﮔﺮان‬
‫آﺷﮑﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف آراي ﻣﻄﺮح در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎي ﺻﻮرﺗﮕﺮا )ﻓﺮﻣﺎﻟﯿﺴﺘﯽ( ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﺬﻫﯿﺐ‪ ،‬ﺗﺸﻌﯿﺮ‪ ،‬ﮔﺮه ﺳﺎزي و‬
‫دﯾﮕﺮ اﺷﮑﺎل ﻫﻨﺮ ﻏﯿﺮ رواﯾﺘﮕﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺗﺰﺋﯿﻦ ﯾﺎ ﻟﺬت ﺑﺼﺮي ﻣﺤﺾ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ)ﺑﻮرﮐﻬﺎرت‪ (20 ،1370 ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻣﺒﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪ اي از ﺑﯿﺎن ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻇﺮف زﺑﺎن و رواﯾﺖ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ)ﻟﯿﻨﮕﺰ‪ . (78-72 ،1377 ،‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﺤﻠﯿﻞ‬
‫آﺛﺎر ﻫﻨﺮي ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان آن را ﺧﻮاﻧﺶ ﻗﺪﺳﯽ از ﻫﻨﺮ ﻏﯿﺮ رواﯾﯽ ﺑﻮﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻓﺮا_رواﯾﺖ‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن در ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻏﺮب و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺣﺎﻣﯿﺎن ﻣﺎﻟﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﺮﺑﯽ و ﻏﺮﺑﮕﺮا از ﯾﮑﺴﻮ و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻮع ﻧﮕﺮش ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ و ﻣﯿﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در ﻣﯿﺎن ﻧﺨﺒﮕﺎن از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اي ﺑﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻓﺮا _رواﯾﺖ در آﺛﺎر ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﮐﺎﺷﯿﮕﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺑﻮﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ _ 3‬روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫‪٣‬‬
‫ﻓﺮﺿﯿﻪ اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﮐﺎﺷﯽ ﻧﮕﺎر ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي و ﺗﻠﻔﯿﻖ ﻣﺼﺪاﻗﻬﺎي دو ﺟﻨﺒﻪ رواﯾﺘﮕﺮي‬
‫و ﺑﺮﺧﻮرد ﻏﯿﺮ رواﯾﯽ ﮐﻪ در ﻫﻨﺮ ﭘﯿﺶ از ﻋﺼﺮ ﺧﻮد ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺷﯿﻮه ﺟﺪﯾﺪي از ﻃﺮح ﻣﻮﺿﻮع رواﯾﺖ را در آﺛﺎر ﮐﺎﺷﯽ‬
‫زﯾﺮﻟﻌﺎﺑﯽ ﺳﺮﺳﺮا اراﺋﻪ ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ از ﯾﮑﺴﻮ رواﯾﺖ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﻧﺎ آﺷﻨﺎ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﻣﺨﺎﻃﺐ‬
‫ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ را ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺶ ﻣﺠﺪد رواﯾﺖ دﻋﻮت ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﯿﺪاﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺮداري‪،‬‬
‫ﻣﺴﺘﻨﺪﻧﮕﺎري ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ در ﻣﺤﻞ‪ ،‬ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت ﺗﺼﻮﯾﺮي‪ ،‬ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اي در ﺧﺼﻮص ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ اﯾﻦ آﺛﺎر‪،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ_ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺗﺼﺎوﯾﺮ آﺛﺎر ﻣﺸﺎﺑﻪ در ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮزه ﻫﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ _ 4‬ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬

‫ﺗﻨﻮع آﺛﺎر ﮐﺎﺷﯿﮑﺎري در ﺳﺮﺳﺮاي ورودي‬
‫ﮐﻠﯿﻪ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﺟﻬﺖ ﺗﺰﺋﯿﻦ ازاره ﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﺛﺎر را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ آﻧﻬﺎ در‬
‫ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان در ﮔﺮوه ﻫﺎي زﯾﺮ ﻗﺮار داد‪:‬‬
‫اﻟﻒ_ ﻓﻀﺎي ﻣﮑﺚ در ﻃﺒﻘﻪ اول‪ :‬ورودي ﺳﺮﺳﺮا از ﻃﺮﯾﻖ ﮔﻮﺷﻮاره ﻫﺎ‬
‫ب_ ﭘﻠﮑﺎن‬
‫ج _ ﮔﻮﺷﻮاره‪ :‬ﻓﻀﺎي ﺑﺎﻻي ﭘﻠﮑﺎن ورودي در ﻃﺒﻘﻪ دوم‬
‫د _ داﻻن‪ :‬ﺣﺪﻓﺎﺻﻞ ﮔﻮﺷﻮاره و ﻓﻀﺎي ﭘﺨﺶ در ﻃﺒﻘﻪ دوم‬
‫ه_ ﻓﻀﺎي ﭘﺨﺶ‪ :‬در ﻃﺒﻘﻪ دوم ﮐﻪ ﻓﻀﺎﯾﯽ ﻣﺸﺮف ﺑﺮ ﭘﻠﮑﺎن اﺻﻠﯽ ﻋﻤﺎرت اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺮده ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮ ورودي ﺑﻨﺎ ﻣﺴﻠﻂ اﺳﺖ و‬
‫دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺗﺎﻻرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮔﻠﺴﺘﺎن را ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺑﺨﺸﻬﺎي ﺳﺮﺳﺮا ﮐﻪ ﻓﻮﻗﺎً ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻧﻮع ﮐﺎﺷﯽ ﺑﺎ ﻃﺮاﺣﯽ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪي و ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﮑﺎر‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل در ﻃﺮاﺣﯽ ﮐﺎﺷﯿﮑﺎري ﻣﯿﺎن ﺑﻌﻀﯽ از ﻓﻀﺎﻫﺎ ﻣﺸﺘﺮﮐﺎﺗﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ‬
‫ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ در ﺗﺰﺋﯿﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﻀﺎﻫﺎي اﯾﻦ ﻋﻤﺎرت داراي ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ زﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ _ 1‬ﭼﻬﺮه ﻧﮕﺎري ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن اﯾﺮان‪ ،‬اﻋﻢ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن اﻓﺴﺎﻧﻪ اي و ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﭘﯿﺶ و ﭘﺲ از اﺳﻼم‬
‫‪ _ 2‬ﭼﻬﺮه ﻧﮕﺎري ﺳﻼﻃﯿﻦ و رﺟﺎل ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه ﻣﺒﺬول ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﯾﻨﺤﺎل ﺷﺨﺼﯿﺘﻬﺎي دﯾﮕﺮي ﻫﻤﭽﻮن اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﺧﺎن اﺗﺎﺑﮏ‪ ،‬ﺳﺮدار ﻣﻨﺼﻮر )ﺳﭙﻬﺪار رﺷﺘﯽ( ﻧﯿﺰ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ _ 3‬اراﺋﻪ اﺟﺮاي ﺟﺪﯾﺪ ﯾﺎ ﺑﺎزﻧﮕﺎري آﺛﺎر ﻫﻨﺮي ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﺮان ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻘﺎﺷﯿﻬﺎي دﯾﻮاري ﭼﻬﻠﺴﺘﻮن و ﺳﺮدر ﻗﯿﺼﺮﯾﻪ اﺻﻔﻬﺎن‪،‬‬
‫ﺣﺠﺎرﯾﻬﺎي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯽ و ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ در ﻓﺎرس و ﭘﺎره اي از آﺛﺎر ﻧﮕﺎرﮔﺮي اواﺧﺮ ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮي ﻫﻤﭽﻮن ﺗﺎﺑﻠﻮ ﺑﻬﺮام و ﮔﻠﻨﺪام‪.‬‬
‫‪ _ 4‬رواﯾﺖ ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎﯾﯽ از ﺣﻤﺎﺳﻪ ﻫﺎ و داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮان ﻣﺜﻞ رﺳﺘﻢ و ﺧﺎﻗﺎن ﭼﯿﻦ‪ ،‬ﻟﯿﻠﯽ و ﻣﺠﻨﻮن‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﺻﻨﻌﺎن و‬
‫دﺧﺘﺮ ﺗﺮﺳﺎ‬
‫‪ _ 5‬ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﺰم‪ ،‬ﺷﮑﺎر‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺳﻮاران‬
‫‪ _ 6‬ﻣﻨﺎﻇﺮي از ﻋﻤﺎرات ﻣﻬﻢ ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﺮان و ﺑﻌﻀﯽ آﺛﺎر ﻣﻌﻤﺎري ﻣﺸﻬﻮر اروﭘﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﻋﮑﺴﻬﺎي ﺳﯿﺎه‬
‫و ﺳﻔﯿﺪ آن دوران ﮐﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ _ 7‬ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﯽ ﻣﺜﻞ ﺑﺰ ﮐﻮﻫﯽ‪ ،‬ﮔﻮزن‬
‫‪ _ 8‬ﺑﻨﺎﻫﺎي ﺧﯿﺎﻟﯽ ﺑﺎ اﻟﮕﻮي ﻣﻌﻤﺎري ﺑﺮﺟﺪار ﻓﺮﻧﮕﯽ ﮐﻪ ﺟﻤﻠﮕﯽ در ﮐﻨﺎر آب )رودﺧﺎﻧﻪ( ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ _ 9‬ﭼﻬﺮه ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﺟﻮان در ﻟﺒﺎﺳﻬﺎي ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر و دوراﻧﻬﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ در ﺣﺎﺷﯿﻪ آﺛﺎر ﮐﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ _10‬ﻃﺮﺣﻬﺎي ﮔﻞ و ﻣﺮغ‪.‬‬
‫‪ _11‬ﻣﻮﺟﻮدات ﺗﺨﯿﻠﯽ ﻣﺜﻞ اژدﻫﺎ و ﻫﯿﻮﻻﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﺳﺮ‬

‫‪٤‬‬
‫‪ _12‬ﻃﺮﺣﻬﺎي اﺳﻠﯿﻤﯽ‪ ،‬ﺧﺘﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﺮﻧﺠﻬﺎ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮي ﮐﻪ در ﻃﺮاﺣﯽ ﻓﺮش و ﺗﺬﻫﯿﺐ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ رﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ _13‬ﻃﺮﺣﻬﺎي ﺳﺘﺎره ‪ 8‬ﭘﺮ‪ ،‬ﭼﻠﯿﭙﺎ و ﻣﺪاﻟﯿﻮﻧﻬﺎﯾﯽ از ﻧﻘﻮش ﭘﯿﭻ در ﭘﯿﭻ اﺳﻠﯿﻤﯽ و ﺧﺘﺎﯾﯽ‬

‫از ﻣﯿﺎن ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ذﮐﺮ ﺷﺪه ﻣﻮارد ﯾﮏ ﺗﺎ ﺷﺶ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﯾﺎ آﺛﺎر ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﯾﺎ ﺣﮑﺎﯾﺘﻬﺎي ﻣﺸﺨﺺ اﻓﺴﺎﻧﻪ اي اﺷﺎره‬
‫دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻣﯽ ﺗﻮان راﺑﻄﻪ آﺷﮑﺎر ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﯽ از رواﯾﺖ را ﺗﺸﺨﯿﺺ داد‪ .‬ﻣﻮارد ﻫﻔﺖ ﺗﺎ ﯾﺎزده اﮔﺮﭼﻪ داراي‬
‫اﺑﻌﺎد ﺑﺎزﻧﻤﺎﯾﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻟﯿﮑﻦ داراي ﺑﺎر رواﯾﯽ )ادﺑﯽ( ﻣﺤﺪودﺗﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﺤﺎل ﻣﯿﺰان اﺗﮑﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺗﺨﯿﻞ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﺴﯿﺎري از اﯾﻦ ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻻت ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺷﻤﺎره ﻫﺎي )‪ (8‬و )‪ (9‬ﺑﺎ اﻟﮕﻮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺑﺎﺳﻤﻪ ﻫﺎي وارداﺗﯽ ﮐﻢ ارزش ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮ و ﭼﻬﺮه ﭘﺮدازﯾﻬﺎي ﮐﻢ ارزش اروﭘﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ)ﻓﻠﻮر و‬
‫ﻫﻤﮑﺎران‪ .(26-20 ،1381،‬ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ دوازده و ﺳﯿﺰده ﺑﻪ اﺷﮑﺎل ﮐﺎﻣﻼ اﻧﺘﺰاﻋﯽ اﺷﺎره دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺬﻫﺒﯿﻦ و ﻃﺮاﺣﺎن ﻓﺮش و‬
‫ﮐﺎﺷﯽ ﺑﻪ ﺗﺮﺳﯿﻢ آﻧﻬﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﻃﺮﺣﻬﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﺗﺰﺋﯿﻦ ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﻟﯿﮑﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮﺣﯽ ﮐﻪ در اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺮز ﻣﯿﺎن ﺣﺎﺷﯿﻪ و ﻣﺘﻦ در ﮐﺎﺷﯿﮑﺎري ﺳﺮﺳﺮاي ورودي ﻋﻤﻼ ﻣﺤﻮ و ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ ﻃﺮح رواﯾﯽ و ﺗﺰﺋﯿﻦ در ﻻﺑﻼي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و در ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻤﺰوج ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺟﺪول زﯾﺮ‬
‫ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ‪ 13‬ﮔﺎﻧﻪ ﻓﻮق را در ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺳﺮﺳﺮا ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻀﺎي ﭘﺨﺶ‬ ‫داﻻن‬ ‫ﮔﻮﺷﻮاره‬ ‫ﭘﻠﮑﺎن‬ ‫ﻓﻀﺎي ﻣﮑﺚ‬ ‫ﻓﻀﺎﻫﺎ‬ ‫ردﯾﻒ‬

‫ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ‬
‫*‬ ‫*‬ ‫ﭼﻬﺮه ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن‬ ‫‪1‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫ﭼﻬﺮه رﺟﺎل ﻗﺎﺟﺎر‬ ‫‪2‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫ﺑﺎزﻧﮕﺎري ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬ ‫‪3‬‬
‫ﻫﻨﺮ اﯾﺮان‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫ﺣﻤﺎﺳﻪ ﻫﺎ و‬ ‫‪4‬‬
‫داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺑﻮﻣﯽ‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫ﺑﺰم‪ ،‬ﺷﮑﺎر‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه‬ ‫‪5‬‬
‫*‬ ‫ﻋﻤﺎرات ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬ ‫‪6‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت‬ ‫‪7‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫و‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮ‬ ‫‪8‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎي‬
‫ﺧﯿﺎﻟﯽ‬
‫*‬ ‫*‬ ‫ﭼﻬﺮه ﻣﺮدان و‬ ‫‪9‬‬
‫زﻧﺎن ﺟﻮان‬
‫*‬ ‫ﮔﻞ و ﻣﺮغ‬ ‫‪10‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات ﺗﺨﯿﻠﯽ‬ ‫‪11‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫اﺳﻠﯿﻤﯽ و ﺧﺘﺎﯾﯽ‬ ‫‪12‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫ﺷﻤﺴﻪ و ﭼﻠﯿﭙﺎ و‬ ‫‪13‬‬
‫ﻃﺮﺣﻬﺎي ﻫﻨﺪﺳﯽ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺷﻤﺎره )‪ (12) ،(5) ،(4‬و )‪ (13‬ﭘﺮ ﺗﮑﺮارﺗﺮﯾﻦ ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ در‬
‫ﻃﺮاﺣﯽ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺮﺳﺮاي ورودي ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٥‬‬
 ‫‪ _1_ 4‬ﻃﺮاﺣﯽ ﮐﺎﺷﯿﮑﺎري در ﺳﺮﺳﺮاي ورودي‬
‫ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ در ﺗﺰﺋﯿ ﻦ ﺳﺮﺳﺮاي ورودي را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻃﺮاﺣﯽ ﭼﯿﺪﻣﺎﻧﯽ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﺳﻄﻮح ﺑﺰرگ ﻣﻌﻤﺎري‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﻪ زﯾﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي در ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﮑﺘﻮب ﻣﻄﺮح ﺷﺪه و در ﻣﻌﺪود ﻣﻮاردي ﮐﻪ‬
‫ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ در ﻣﻨﺎﺑﻌﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﻧﺪ اﻃﻼﻋﺎت اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻣﻮرد آﺛﺎر ﺑﻮﯾﮋه از ﻧﻈﺮ اﺑﻌﺎد و اﻧﺪازه ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‬
‫)ﺳﯿﻒ‪ ،1376 ،‬ﺻﺺ ‪ .(262 ،150 ،148‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻈﺎم ﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﭼﯿﺪﻣﺎن ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺑﯿﺎن اﻧﺪازه اﻧﻮاع ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻒ_ ﺻﺤﻨﻪ ﭘﺮدازﯾﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺮ ﭼﯿﺪﻣﺎن ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﻣﺴﺘﻄﯿﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه‪ ،‬ﺷﮑﺎر ﻧﺎﺻﺮي‪ ،‬ﺑﺎزﻧﮕﺎري ﻧﻘﺶ‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻫﺎي ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم‬

‫‪ :2‬ﺟﻠﻮس ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه‪ ،‬ﭼﯿﺪﻣﺎن ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ‪ 33×28 ،‬س‪.‬م‪،‬‬ ‫‪ :1‬ﺑﺎزﻧﮕﺎري ﺻﺤﻨﻪ ﭘﯿﺸﮑﺶ آورﻧﺪﮔﺎن از ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ‪،‬‬
‫ﭘﻬﻨﺎي ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺑﺎﻻﯾﯽ ‪ 4‬س‪.‬م‪ ،‬ﭘﻬﻨﺎي ﺣﺎﺷﯿﻪ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ‪ 13‬س‪.‬م‬ ‫ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﻣﺴﺘﻄﯿﻠﯽ ‪ 32×50‬س‪.‬م‬

‫ب_ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺮه ﭘﺮدازي اﺷﺨﺎص ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﯿﺪﻣﺎن ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﻣﺴﺘﻄﯿﻠﯽ و ﺗﻠﻔﯿﻖ ﻫﺸﺖ و ﭼﻠﯿﭙﺎ ﮐﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ :4‬ﭼﻬﺮه ﭘﺮدازي ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺑﺮ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﻫﺸﺖ و ﭼﻠﯿﭙﺎ‪،‬‬ ‫‪ :3‬ﭼﻬﺮه ﻧﮕﺎري ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن‪ ،‬ﭼﯿﺪﻣﺎن ﮐﺎﺷﯽ ﻣﺴﺘﻄﯿﻠﯽ‪ ،‬اﺑﻌﺎد ﮐﺎﺷﯽ ‪32 × 60‬‬
‫ﻃﻮل ﻫﺮ ﺑﺎزوي ﭼﻠﯿﭙﺎ ‪ 25‬س‪.‬م‬ ‫س‪ .‬م‬

‫ج _ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﯿﺪﻣﺎﻧﻬﺎي ﭼﻨﺪ رواﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﻣﺮﺑﻊ‪ ،‬ﺗﻠﻔﯿﻖ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﻫﺸﺖ ﺿﻠﻌﯽ و ﻣﺮﺑﻊ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﻫﺸﺖ ﺿﻠﻌﯽ‪ ،‬ﻃﺒﻞ‪ ،‬ﺳﻠﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٦‬‬
 ‫‪ :6‬ﭼﯿﺪﻣﺎن ﭼﻨﺪ رواﯾﺘﯽ‪ ،‬ﮐﺎﺷﯽ ﻣﺮﺑﻌﯽ ﺑﺎ ﻗﺎب ﺑﻨﺪي‬ ‫‪ :5‬ﭼﯿﺪﻣﺎن ﭼﻨﺪ رواﯾﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﻫﺸﺖ ﺿﻠﻌﯽ و ﻣﺮﺑﻊ‪ ،‬ﻃﻮل‬
‫داﺧﻠﯽ ﻫﺸﺖ و رﺑﻊ داﯾﺮه‪ 29×29 ،‬س‪.‬م‪.‬‬ ‫اﺿﻼع ‪ 8‬ﺿﻠﻌﯽ و ﻣﺮﺑﻊ ‪ 15‬س‪.‬م‬

‫د _ ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﻨﻔﺮد از ﭼﻬﺮه اﻓﺮاد ﺧﯿﺎﻟﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺑﺰم‪ ،‬ﺷﮑﺎر و رواﯾﺖ ﻫﺎي داﺳﺘﺎﻧﯽ‬

‫‪ :7‬ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﻨﻔﺮد ﮐﺎﺷﯽ ﻣﺠﻠﺴﯽ در ﮔﻮﺷﻮاره‬

‫ردﯾﻒ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ از راﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﭗ ‪ :‬ﺑﺰم ﻓﺮﻧﮕﯿﻬﺎ‪ 46×43‬س‪.‬م‪ ، .‬ﺻﺤﻨﻪ ﺷﮑﺎر ‪ 46×46‬س‪.‬م‪ ،.‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎه ﻋﺒﺎس ‪ 43×43‬س‪.‬م‪ ،.‬ﻟﯿﻠﯽ و‬
‫ﻣﺠﻨﻮن‪ 41×28 ،‬س‪.‬م‪ ،.‬ﺑﻬﺮام و ﮔﻠﻨﺪام ‪ 41×28‬س‪.‬م‪.‬‬
‫ردﯾﻒ ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ :‬ﺻﺤﻨﻪ ﺷﮑﺎر‪ 35×43‬س‪.‬م‪ ،.‬ﺗﻌﻤﯿﺪ ﻋﯿﺴﯽ )ع( ﺑﺪﺳﺖ ﯾﺤﯿﯽ ‪ 35×46‬س‪.‬م‪ ،.‬ﺑﻬﺮام و ﮔﻠﻨﺪام ‪ 35×43‬س‪.‬م‪ ،.‬ﺑﻬﺮام و ﮔﻠﻨﺪام ‪41×28‬‬
‫س‪.‬م‪ ،.‬ﺷﯿﺮﯾﻦ و ﻓﺮﻫﺎد ‪ 41×28‬س‪.‬م‪.‬‬

‫‪٧‬‬
 ‫‪ _ 8‬ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﺣﺎﺷﯿﻪ‬

‫‪ :8‬ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺑﺎ ﻧﻘﻮش اﻧﺴﺎﻧﯽ) ﭼﭗ( و ﻧﻘﻮش اﺳﻠﯿﻤﯽ )راﺳﺖ(‪ ،‬ﻓﻀﺎي ﻣﮑﺚ ورودي ﻃﺒﻘﻪ اول ﺳﺮﺳﺮا‬

‫‪ _ 5‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻃﺮاﺣﯽ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻬﺎي رواﯾﺖ _ ﻓﺮا رواﯾﺖ‬

‫‪_١_5‬زﻣﺎن ﺳﺎﺧﺖ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻘﺎن آﺛﺎر و ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﻧﺼﺐ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ در ﺳﺮﺳﺮا‬
‫ﺗﻌﺪاد ﮐﻤﯽ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﺳﺮﺳﺮا داراي اﻣﻀﺎء ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي از ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﯿﺪﻣﺎﻧﻬﺎي ﭼﻨﺪ‬
‫رواﯾﺘﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺼﻄﻔﯽ اﻣﻀﺎء ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎي دو ﮐﺎﺷﯽ ﺑﺰرگ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﻣﻨﻔﺮد ﻣﺠﻠﺴﯽ ﻧﯿﺰ‬
‫اﻣﻀﺎء ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﺧﻮد را‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮده اﺳﺖ )‪ 1304‬ق(‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ وي از ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻣﻌﺘﺒﺮ ﮐﺎﺷﯽ ﭘﺰي و ﻧﻘﺎﺷﯽ ﺑﺮ روي ﮐﺎﺷﯽ در ﻋﺼﺮ‬
‫ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع اﻣﻀﺎء وي ﺑﺮ روي ﺳﻪ ﺗﺎﺑﻠﻮ ﻓﺮﻫﺎد و ﺷﯿﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺷﮑﺎر ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه و ﻧﺒﺮد ﺷﺎه‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ و ازﺑﮑﺎن دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺮ روي ﭼﯿﺪﻣﺎﻧﻬﺎي ﭼﻨﺪ رواﯾﺘﯽ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪه ﺑﺮ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺎ زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﻻﺟﻮردي و ﻗﺎب ﺑﻨﺪي داﺧﻠﯽ ﻫﺸﺖ و ﭼﻠﯿﭙﺎ اﺟﺮا ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﻨﺴﻮب ﮐﺮد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ دﻗﺖ در ﺷﯿﻮه رﻧﮓ ﮔﺬاري و ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ در آﺛﺎر داراي رﻗﻢ وي ﻣﯽ ﺗﻮان‬
‫ﺗﻌﺪاد دﯾﮕﺮي از ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺮﺳﺮا را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ وي ﻣﻨﺴﻮب ﮐﺮد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ اﻃﻼﻋﺎت دﻗﯿﻘﯽ در ﻣﻮرد اﯾﻦ‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﭼﯿﺮه دﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه اي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﻘﺎﺷﺎن اواﺧﺮ دوره ﺻﻔﻮﯾﻪ در اﺻﻔﻬﺎن ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻣﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ :11‬اﻣﻀﺎء اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ در ﭘﺎي ﺗﺎﺑﻠﻮ‬

‫ﻟﯿﻠﯽ و ﻣﺠﻨﻮن‬

‫‪ :9‬ﻟﯿﻠﯽ و ﻣﺠﻨﻮن در ﺑﯿﺎﺑﺎن‪ ،‬ﺳﺮﺳﺮاي ورودي ﮐﺎخ ﮔﻠﺴﺘﺎن‬ ‫‪ :10‬ﻣﺠﻨﻮن در ﺑﯿﺎﺑﺎن اﺛﺮ ﻣﺤﻤﺪ زﻣﺎن )ﮐﻨﺒﺎي‪(328 ،1377 ،‬‬
‫‪٨‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه اي از ﻓﻀﺎي ﻣﮑﺚ در ﻃﺒﻘﻪ اول ﺳﺮﺳﺮا ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎي ﮐﺎﺷﯿﮑﺎري ﺑﺰرگ از ﭼﻬﺮه ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﮔﻮﺷﻮاره ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺪاد دﯾﮕﺮي از اﯾﻦ ﭼﻬﺮه ﭘﺮدازﯾﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت در اﺑﻌﺎد ﮐﺎﺷﯽ و ﮐﺎدر ﺑﻨﺪي وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎي ﺑﺰرگ‬
‫ﻓﻀﺎي ﻣﮑﺚ داراي ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 1318‬ق اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﺷﻤﺴﻪ ﻫﺸﺖ در ﮔﻮﺷﻮاره ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 1316‬ق ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﭘﺎره اي ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎ ﺷﯿﻮه ﮐﻠﯽ اﺟﺮاي اﯾﻦ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﺰﺋﯿﻦ ﮐﺎﺷﯿﮑﺎري ﺑﻪ وﯾﮋه در ﻋﺼﺮ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺸﺮوﻃﻪ در ﺑﻨﺎﻫﺎي اﻋﯿﺎن ﻧﺸﯿﻦ آن ﻋﺼﺮ راﯾﺞ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در آن ﻋﺼﺮ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﮐﺎﺷﯽ ﭘﺰ از ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم "ﻧﺎﻣﻪ ﺧﺴﺮوان"‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﻣﯿﺮزا ﭘﺴﺮ ﻓﺘﺤﻌﻠﯿﺸﺎه ﺑﺮاي ﺻﻮرت ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان ﺑﻬﺮه ﻣﯽ‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ)ذﮐﺎء‪ .(24 ،1382 ،‬ﺑﻠﻮﮐﯽ ﻓﺮ از ﻧﻘﺎﺷﺎن ﻧﺴﻞ دوم ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻗﻬﻮه ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ دارد ﮐﻪ ﺗﺰﺋﯿﻦ ﮐﺎﺷﯽ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم‬
‫از ﮐﺘﺎب ﻧﺎﻣﻪ ﺧﺴﺮوان‪ ،‬از ﻣﺸﻐﻠﻪ ﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ ﻗﻮﻟﻠﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ)ﺑﻠﻮﮐﺒﺎﺷﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‪ .(52 ،1382 ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎﯾﯽ‬
‫در دوران ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻈﻔﺮ اﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه و ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﺎن او ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺳﭙﻬﺪار رﺷﺘﯽ درﺳﺖ در ﮐﻨﺎر درب ﺳﺮﺳﺮا ﺑﺎ‬
‫ﻋﻨﻮان وزﯾﺮ ﭘﺴﺖ و ﺗﻠﮕﺮاف ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﺎﺷﯽ ﭘﺲ از ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﺎﺑﯿﻨﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺟﺪﯾﺪ در دوران ﻣﺸﺮوﻃﻪ‬
‫ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯿﺎن دو ﮔﺮوه ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﺗﺎرﯾﺨﺪار ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﺗﻘﺎﺑﻞ و ﮐﻨﺶ ﺟﺬاﺑﯽ ﺑﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن رواﯾﺖ در ﻫﻨﺮ ﺗﺼﻮﯾﺮي ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر ﺑﺎ ﺣﺬف ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .2‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ در ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي اﻣﻀﺎء ﺷﺪه‬
‫ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 1304‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت رواﯾﯽ از داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻓﺎرﺳﯽ اﺧﺬ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻌﺪ ‪ 1316‬ﻣﻮﺿﻮع ﮐﺎﺷﯽ‬
‫اﺣﯿﺎء دوران ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ و اﺷﮑﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺗﺼﻮﯾﺮي ﻧﯿﺰ در ﻃﯽ اﯾﻦ دو دوره ﺑﻪ ﺷﺪت دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ اﺳﺎس ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪي ﺑﺨﺶ رواﯾﯽ در ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﻣﺤﺪوده ‪ 1304‬ﻫﻤﭽﻨﺎن از اﺻﻮل ﻣﺠﻠﺲ ﺳﺎزي ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﻧﮕﺎرﮔﺮي‬
‫اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻬﺮه ﻣﯽ ﺑﺮد‪ .‬در دوره دوم اﺳﺎس ﺗﺼﻮﯾﺮ در ﺑﺨﺶ رواﯾﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺳﻄﺤﯽ از ﺷﯿﻮه ﭼﻬﺮهﭘﺮدازي در ﺑﺎﺳﻤﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻓﺮﻧﮕﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﺘﺐ ﭼﺎپ ﺳﻨﮕﯽ و روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي دوﻟﺘﯽ آن ﻋﺼﺮ ﺗﻮﺳﻂ اﻋﻀﺎء ﺧﺎﻧﺪان ﻏﻔﺎري ﻣﻌﻤﻮل ﺷﺪه ﺑﻮد)ﭘﺎﮐﺒﺎز‪،‬‬
‫‪ .(162 ،1386‬در ﻣﯿﺎن ﻧﻘﺎﺷﺎن اﯾﻦ ﻋﺼﺮ ﺻﻨﯿﻊ اﻟﻤﻠﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ از ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ روﯾﮑﺮدي ﺑﻪ ﻧﻘﺎﺷﯽ از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪي‬
‫ﻫﺎي ﻧﮕﺎرﮔﺮاﻧﻪ ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﺮزﻫﺎي ﭘﺮﺗﺮه ﺳﺎزي ﺑﻪ ﺳﺒﮏ اروﭘﺎﯾﯽ اﺳﺖ)ﭘﺎﮐﺒﺎز‪ .(1386،159 ،‬ﻧﮑﺘﻪ ﺑﺎرز دﯾﮕﺮ در دوره دوم‬
‫)ﻣﺤﺪوده ‪ 1316‬ﺗﺎ ‪ (1318‬ﺑﺎزﻧﮕﺎري و ﺗﻼش ﺑﺮاي اﺣﯿﺎء ﻣﺠﺎﻟﺲ و ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻫﺎي ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم اﺳﺖ)ﮐﺎرﺑﻮﻧﯽ و‬
‫ﻣﺎﺳﻮﯾﺎ‪ .(51 ،1381 ،‬ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از ﻣﯿﺮاث ﺗﺼﻮﯾﺮي ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم در ﻣﯿﺎن ﮐﺎﺷﯽ ﻧﮕﺎران ﻓﺎرس در دوران ﻗﺎﺟﺎر‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﭘﺎره اي از ﮐﺎﺷﯽ ﻧﮕﺎران ﺷﯿﺮازي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﻣﻬﺎﺟﺮت ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻨﺠﯿﻨﻪ داﻧﺶ‬
‫وﺳﯿﻊ ﺧﻮد در ﻣﻮرد ﻣﯿﺮاث ﺗﺼﻮﯾﺮي ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم در اﻗﻠﯿﻢ ﻓﺎرس را وارد ﻃﺮاﺣﯽ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﺗﻬﺮان ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ‬
‫ﻇﺎﻫﺮا ﮐﺎﺷﯽ ﻧﮕﺎران اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ اﻻﺻﻞ ﺗﻬﺮان ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻫﻤﺎن ﻣﯿﺮاث ﺗﺼﻮﯾﺮي ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮي را دﻧﺒﺎل ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ در‬
‫دوره دوم ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش آﮔﺎﻫﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ اﯾﺮان زﻣﯿﻨﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺟﺪﯾﺪي ﺑﺮاي ﮐﺎﺷﯽ ﻧﮕﺎران‬
‫ﮔﺮوه اول ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻠﻮﮐﯽ ﻓﺮ ﺧﺎﻧﺪان ﻗﻮﻟﻠﺮ ﮐﺎﺷﯽ ﻧﮕﺎراﻧﯽ اﺻﺎﻟﺘﺎ ﺷﯿﺮازي ﺑﻮدﻧﺪ)ﺑﻠﻮﮐﺒﺎﺷﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‪،1382 ،‬‬
‫‪ .(52‬ذﮐﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻋﻼﻗﻪ ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯾﯽ از ﺻﻮرﺗﻬﺎي ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻣﻔﯿﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ ﻫﻤﭽﻮن اﺳﺘﺎد ﻋﻠﯽ ﻣﺤﻤﺪ )ﻣﮑﯽ ﻧﮋاد‪ ،(1387 ،‬ﻣﯿﺮزا ﻋﺒﺪاﷲ )ذﮐﺎء‪،‬‬
‫‪ (1382‬و ﺣﺴﯿﻦ ﮐﺎﺷﯽ ﭘﺰ )ﻣﮑﯽ ﻧﮋاد‪ (1388 ،‬ﮐﻤﺎﺑﯿﺶ ﻫﻤﺎن روش ﮐﺎﺷﯽ ﻧﮕﺎري ﻣﺘﺎﺛﺮ از ﻧﮕﺎرﮔﺮي اﺻﻔﻬﺎن را دﻧﺒﺎل‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ دو ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﮐﻤﺘﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﺎﺷﯽ ﻧﮕﺎر ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺮﺳﺮا ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺼﻄﻔﯽ و ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻫﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻨﺖ اﺻﻔﻬﺎن ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺤﻮه ﻧﺼﺐ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ ﺑﺮ دﯾﻮاره ﻫﺎي ﺳﺮﺳﺮا و ﺑﻪ وﯾﮋه ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻗﺎب ﺑﻨﺪي ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﺪﻫﻨﺪه ﺗﻼش ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﻧﻮﻋﯽ ﺗﺠﺎﻧﺲ ﻣﯿﺎن ﮐﺎﺷﯿﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ رﻏﻢ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﮐﻠﯽ در ﻃﺮح و ﺗﺰﺋﯿﻦ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺑﻪ‬

‫‪ -1‬اﺻﻞ اﯾﺪه وﺟﻮد ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻣﺼﻮر از ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن دوره ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻌﻮدي اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﻔﯿﺴﯽ را‬
‫در ﻗﺮن ‪ 10‬م‪ .‬ﻫﻨﻮز ﻣﻮﺟﻮد ب‪.‬ده و وي آن را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ دﯾﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ )ﺑﻮﺳﺎﯾﻠﯽ و ﺷﺮاﺗﻮ‪.(79 ،1376 ،‬‬
‫‪ -2‬ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه در ‪ 23‬ذﯾﻘﻌﺪه ‪ 1313‬ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪ‪) .‬ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ‪(533 ،1365 ،‬‬

‫‪٩‬‬
‫ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻃﺮﺣﻬﺎﯾﯽ ﻣﺜﻞ ﻃﺮح ﭼﻬﺮه ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ و آراﯾﺸﻬﺎي ﻫﺸﺖ و ﭼﻠﯿﭙﺎ از داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي‬
‫ادﺑﯽ ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﺗﺰﺋﯿﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺑﻨﺎﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻋﯿﺎﻧﯽ دوره ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎب ﺑﻨﺪﯾﻬﺎي‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﺗﺨﺖ از ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﺑﺰرگ زﯾﺮ ﻟﻌﺎﺑﯽ ﺑﺎ زﻣﯿﻨﻪ ﻻﺟﻮردي و ﺣﺎﺷﯿﻪ اي از ﻃﺮﺣﻬﺎي اﺳﻠﯿﻤﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﻌﻤﻮﻟﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮارد‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﮐﺮدن ﮐﺎﺷﯿﻬﺎﯾﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻃﺮاﺣﯽ ﮐﻠﯽ از ﺑﻨﺎﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﯾﮑﺪﺳﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮد و در ﺟﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮي ﺑﺎزﭼﯿﻨﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﻬﺮه ﻫﺎي ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن در ﻓﻀﺎي ﻣﮑﺚ ﻃﺒﻘﻪ اول‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎرزي از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﭼﯿﺪﻣﺎن ﭼﻬﺮه ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺑﺪون رﻋﺎﯾﺖ ﺗﻮاﻟﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ در ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎرزﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭼﻬﺮه اﻓﺮاﺳﯿﺎب ﭘﺎدﺷﺎه ﺗﻮراﻧﯽ و دﺷﻤﻦ ﺳﺮﺳﺨﺖ اﯾﺮاﻧﯿﺎن در ﮐﻨﺎر ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا‬
‫ﭘﺪرﺑﺰرگ ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه و ﻗﻬﺮﻣﺎن دﻟﯿﺮ ﺧﺎﻧﺪان ﻗﺎﺟﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎه ﻧﯿﺰ در ﻓﻮاﺻﻠﯽ ﻣﯿﺎن ﭼﻬﺮه ﻫﺎي ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎﯾﯽ ﺑﯽ‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﯽ ﺑﺎ ﻧﻘﺶ ﮔﻞ و ﻣﺮغ ﯾﺎ ﺑﺰﻫﺎي ﮐﻮﻫﯽ در ﻗﺎب ﺑﻨﺪي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﻗﺎب ﺑﻨﺪي ﭼﻬﺮه ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﮐﻪ ﻇﺎﻫﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﮐﻠﯽ از ﻧﻈﺮ رﻧﮓ ﺑﻨﺪي ﺑﺮاي ﭘﺮ ﮐﺮدن ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﺷﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻧﺸﺎن‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﻣﻨﻘﻮش ﺑﻪ ﭼﻬﺮه ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻫﻢ اﺑﻌﺎد ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ از ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺗﻼش ﺷﺪه ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﮐﻮﺗﺎه ﺗﺮ را ﺑﺎ اﻟﺼﺎق ﻗﻄﻌﺎت ﺑﺮش ﺧﻮرده از ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي‬
‫ﻻﺟﻮردي ﺑﺎ ﻧﻘﻮش ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻃﺮح ﺣﺎﺷﯿﻪ ﮐﺎﺷﯽ اﺻﻠﯽ ﺑﺎ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﺑﻪ ﺗﺠﺎﻧﺲ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻣﻮاردي ﻣﺠﺒﻮر‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ ﮐﺎﺷﯽ را از ﭘﻬﻨﺎ ﺑﺮش ﺑﺰﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺗﻨﮓ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه را ﭘﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻮرد دﯾﮕﺮ ﭼﯿﺪﻣﺎﻧﻬﺎي‬
‫ﮐﺎﺷﯽ در ﺳﺮﺳﺮا ﻫﻢ ﺑﻪ دﻗﺖ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﻣﺠﺎل ﮐﻮﺗﺎه اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ از آن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬آﻧﭽﻪ اﻫﻤﯿﺖ دارد‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺟﺎﯾﺠﺎﯾﯽ ﻣﮑﺮر ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي زﯾﺮ ﻟﻌﺎﺑﯽ ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر از ﻣﺤﻞ اﺻﻠﯽ ﺧﻮد و ﺑﺎزﭼﯿﻨﯽ ﻣﮑﺮر آﻧﻬﺎ در ﺑﻨﺎﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﯾﯽ اﯾﻦ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ارزﺷﻬﺎي وﯾﮋه ﺑﺼﺮي و اﻧﺮژي ﻧﻘﺎﺷﺎﻧﻪ ﻧﻬﻔﺘﻪ در آﻧﻬﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﯿﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺴﮑﻦ اﯾﻦ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺮور ﺿﻌﯿﻒ ﺷﺪه‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ وﻟﯽ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﺗﺰﺋﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎ‬
‫دﺳﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻔﺮي ﺑﯽ ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺮاي ﮐﯿﻤﯿﺎي ﮐﺎﺷﯽ ﻧﮕﺎران‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﺤﺎل ﮐﺎﺷﯽ ﻧﯿﺰ ﭼﻮن ﻫﺮ اﻣﺮ ﻣﺎدي ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ﻧﻘﺼﺎن ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻃﺮﺣﻬﺎي روي اﯾﻦ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ ﺗﮑﺮار ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﮔﺎه ﮐﺎﺷﯽ ﻧﮕﺎر از روي‬
‫ﻫﺮ ﻃﺮح ﺧﻮد ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدﺗﺮي از ﻣﯿﺰان ﺳﻔﺎرش ﻧﯿﺰ ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽ ﮐﺮده ﺗﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﯾﺪه ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻧﺎﺷﯽ از‬
‫ﮐﺎرﺑﺮد ﻧﯿﺰ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﺤﺎل ﺣﺘﯽ اﯾﺪه ﻫﺎ ﻧﯿﺰ روﻧﺪ ﻓﺴﺎد ﺧﻮد را ﻃﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﮔﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﻀﺎي ﺳﺮﺳﺮا در ﻧﻬﺎﯾﺖ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ اﯾﺴﺘﺎﯾ ﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺳﻔﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽ اﯾﻦ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ‪ .‬ﮔﻮﯾﯽ ﮔﻔﺘﻤﺎن رواﯾﯽ و ﻓﺮارواﯾﯽ اﯾﻦ آﺛﺎر در اﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﺗﺜﺒﯿﺖ‬
‫ﺷﺪه رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ _٢_5‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺼﻮﯾﺮي ﻃﺮاﺣﯽ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺼﻮﯾﺮي ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮاي ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ از ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﭼﺸﻢ ﻧﻮاز ﻣﺤﻔﻮظ در اﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺮاي ﻃﺮاح و ﻧﺤﻮه‬
‫ﻋﻤﻞ ﻃﺮاح ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﯿﺶﻣﺘﻨﯿﺖ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﻣﯽ ﺷﻮد )ﮐﻨﮕﺮاﻧﯽ‪ .(1388 ،‬ﺗﺎﺑﻠﻮي ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎه ﻋﺒﺎس و‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن )ﺳﯿﻒ‪ ،(١٩۵ ،1376 ،‬ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ‪ 43× 43‬ﺳﺎﻧﺘﯿﻤﺘﺮ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎي ﻣﻨﻔﺮد در ﻓﻀﺎي ﮔﻮﺷﻮاره ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺎﺑﻠﻮ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻮﺿﻮع و ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪي ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻘﺎﺷﯽ دﯾﻮاري در ﭼﻬﻠﺴﺘﻮن اﺻﻔﻬﺎن را ﺑﻪ ﯾﺎد ﻣﯽ‬
‫آورد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﺤﺎل اﯾﻦ ﺗﺎﺑﻠﻮ ﺑﺮداﺷﺖ دﻗﯿﻖ و ﺟﺰء ﺑﻪ ﺟﺰﺋﯽ از ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از آن ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺎزﻧﺪه اﯾﻦ ﺗﺎﺑﻠﻮ از ﻣﺠﺎﻟﺲ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ از ﭼﻬﻠﺴﺘﻮن وام ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﭼﻬﻠﺴﺘﻮن ﻫﻤﺎﯾﻮن ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻧﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺎه ﻋﺒﺎس ﺑﻠﮑﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺷﺎه ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻬﺮه ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن در اﯾﻦ ﺗﺎﺑﻠﻮي ﮐﺎﺷﯿﮑﺎري ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻪ ﭼﻬﺮه ﻫﻤﺎﯾﻮن ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ‬
‫دارد) آﻗﺎﺟﺎﻧﯽ و ﺟﻮاﻧﯽ‪ .(75-71 ،1386 ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﭼﻬﺮه ﺷﺎه ﻋﺒﺎس ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪه در اﯾﻦ ﺗﺎﺑﻠﻮ ﺑﺎ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﭼﻬﻠﺴﺘﻮن‬
‫ﻧﯿﺰ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺷﺎه ﻋﺒﺎس ﺣﺎﺿﺮ در اﯾﻦ ﺗﺎﺑﻠﻮ ﻧﻪ ﺷﺎه ﻋﺒﺎس اول ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﮐﺒﯿﺮ ﺑﻠﮑﻪ ﺷﺎه ﻋﺒﺎس دوم )ﺷﺎه ﻋﺒﺎس‬

‫‪١٠‬‬
 ‫ﺛﺎﻧﯽ( اﺳﺖ ﮐﻪ در ﭼﻬﻠﺴﺘﻮن در ﻣﺠﻠﺲ دﯾﺪار ﺑﺎ اﻣﯿﺮ ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪي ﺗﺎﺑﻠﻮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺳﺎزي در ﭼﻬﻠﺴﺘﻮن ﻗﺪري ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎي ﭼﻬﻠﺴﺘﻮن ﺑﺮ اﺳﺎس رﻋﺎﯾﺖ دﻗﯿﻖ ﭘﺎره اي از ﻗﺮدادﻫﺎي رواﯾﯽ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪه‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﮐﺎﺷﯽ ﻧﮕﺎر ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎي ﭼﻬﻠﺴﺘﻮن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﯿﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺧﺎﻃﺮه ﻣﻠﯽ‬
‫ﺧﻮد ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ و ﻧﻪ ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﯿﺎن آن‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻮرد از اﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪ رواﯾﯽ‬
‫اﺷﺎره ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎي ﭼﻬﻠﺴﺘﻮن ﮐﻪ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺻﻔﻮي و اﻣﯿﺮان ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﻣﯽ ﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﯾﮏ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه و در ﻣﻮﺿﻊ ﺿﻌﻒ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺎه ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﮔﺮوه ﻫﻤﺮاه وي ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ زﯾﺮدﺳﺘﯽ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎﻣﻮران ﺻﻔﻮي ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎ ﭘﺎدﺷﺎه ﺻﻔﻮي در ﻣﯿﺎن ﻣﺎﻣﻮران ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺴﻠﺢ و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺧﻮد در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﯿﺮ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﮐﻪ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﻮاﺿﻊ در ﻣﯿﺎن ﯾﺎران ﻓﺎﻗﺪ ﺳﻼح ﺧﻮد ﭼﺸﻢ اﻣﯿﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ دوﺧﺘﻪ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﮐﺎﺷﯽ ﻧﮕﺎر ﻗﺎﺟﺎري ﻣﺄﻣﻮران ﺻﻔﻮي را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺷﺎه ﻫﻨﺪ و ﻣﺄﻣﻮران ﻫﻨﺪي را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺷﺎه اﯾﺮان ﻗﺮار‬
‫داده اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻ وي ﻗﺼﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺗﻮزاﻧﯽ از ﻧﻈﺮ ﺷﮑﻞ ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻓﯿﮕﻮرﻫﺎ در ﮐﻞ ﺗﺼﻮﯾﺮ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ و دو‬
‫ﻗﻄﺒﯽ ﺷﺪن ﺗﺼﻮﯾﺮ را ﮐﺎﻫﺶ دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﮑﺘﻪ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﺮ در اﯾﻨﺠﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﯿﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺣﺎﺿﺮ در اﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ‬
‫ﻣﺄﻣﻮر ﻫﻨﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ در دﺳﺖ دارد‪ .‬ﻫﺮ دو ﮔﺮوه ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺑﺮاﺑﺮ و در ﺣﺎﻟﺖ دﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﯿﻨﻪ ‪/‬آﻣﺎده‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﮔﺬاري ﺑﺮاي ﯾﮏ ﺑﺰم ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﯾﮏ دﯾﺪار ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر ﻋﺎﻣﺪاﻧﻪ در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪي و‬
‫رواﯾﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ -‬ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺛﺮ ﺻﻔﻮي دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و آن را ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﻮد دﮔﺮﮔﻮن ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ وي ﭘﯿﺶ ﻣﺘﻦ ﺗﺎرﯾﺨﯽ را ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽ زﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ دو ﻣﺘﻦ ﻧﻮ و ﮐﻬﻨﻪ در ﮐﻨﺸﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫در ذﻫﻦ ﺑﺎزدﯾﺪ ﮐﻨﻨﺪه آﮔﺎه ﭘﻮﯾﺸﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ را رﻗﻢ ﻣﯽ زﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ :13‬ﺷﺎه ﻋﺒﺎس ﺛﺎﻧﯽ و اﻣﯿﺮ ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭼﻬﻠﺴﺘﻮن )آﻗﺎﺟﺎﻧﯽ و ﺟﻮاﻧﯽ‪(75 ،1386 ،‬‬

‫‪ :12‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎه ﻋﺒﺎس و ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‪ ،‬ﮐﺎﺷﯽ زﯾﺮﻟﻌﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺳﺮﺳﺮاي ورودي ﮐﺎخ ﮔﻠﺴﺘﺎن‪ 43× 43 ،‬س‪.‬م‪.‬‬
‫‪ :14‬ﺷﺎه ﺗﻬﻤﺎﺳﺐ و ﻫﻤﺎﯾﻮن‪ ،‬ﭼﻬﻠﺴﺘﻮن‪) ،‬آﻗﺎﺟﺎﻧﯽ و ﺟﻮاﻧﯽ‪(71 ،1386 ،‬‬

‫‪١١‬‬
 ‫‪ _٣_5‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪي ﺧﻄﯽ‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪي ﺧﻄﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﺛﺎر ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﺮﺳﺮا را ﻣﯽ ﺗﻮان از دو ﻧﻈﺮ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار داد‪ :‬اﻟﻒ_ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪي ﺧﻄﯽ‬
‫در ﭼﯿﺪﻣﺎﻧﻬﺎ و ب_ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪي ﺧﻄﯽ در ﻫﺮ ﮐﺎﺷﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﻔﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ از ﯾﮑﺴﻮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه در درون ﺧﻮد اﯾﻦ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ اﺳﺖ و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺗﻼش اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺮاي‬
‫اراﺋﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي ﻣﻮزون از ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه از ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ در دوره ﻫﺎي ﻣﺘﺄﺧﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻌﺪاي از اﯾﻦ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎ ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي از ﺳﻄﺢ ﭼﯿﺪﻣﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮ رواﯾﯽ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ رواﯾﯽ درون‬
‫ﻗﺎﺑﻬﺎﯾﯽ ﺑﻪ اﺷﮑﺎل ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻣﺜﻞ داﯾﺮه‪ ،‬ﺷﻤﺴﻪ ﻫﺸﺖ‪ ،‬ﻫﺸﺖ ﺿﻠﻌﯽ ﻣﻨﺘﻈﻢ و ﯾﺎ ﺗﺮﻧﺞ زﯾﻨﺘﯽ ﻣﺤﺪود ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﯽ‬
‫ﻣﯿﺎن ﻋﻨﺎﺻﺮ رواﯾﯽ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮ رواﯾﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻧﻘﻮش اﻧﺘﺰاﻋﯽ اﺳﻠﯿﻤﯽ و ﺧﺘﺎﯾﯽ و ﺣﺘﯽ ﺧﻮد ﻗﺎﺑﻬﺎي زﯾﻨﺘﯽ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﭘﺮ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ رواﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﮑﺮار و ﻧﻈﻢ ﺧﻮد ﺑﻪ ﭼﯿﺪﻣﺎن رﯾﺘﻢ ﻣﯽ ﺑﺨﺸﻨﺪ و ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ ﺗﺼﻮﯾﺮي را ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺨﺸﻬﺎي رواﯾﯽ و ﻣﺤﻞ ﻗﺮار ﮔﯿﺮي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﯿﯿﻨﺪه اﯾﻦ ﭼﯿﺪﻣﺎﻧﻬﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ رﯾﺘﻢ و وزن ﻧﺎﺷﯽ از‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮ رواﯾﯽ درﮔﯿﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮاﻧﺶ ﺑﺨﺶ رواﯾﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺷﺪن ﺑﻪ اﺛﺮ و ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮارواﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﺄﻣﯿﻦ رﯾﺘﻢ از ﯾﮑﺴﻮ ﻋﻨﺎﺻﺮ رواﯾﯽ را از ﭼﺸﻤﻬﺎي ﮐﻢ ﺣﻮﺻﻠﻪ دور ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ و ﺣﻔﻆ ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﭼﺸﻢ داراي اﻫﻠﯿﺖ ﻧﻘﺶ دﻋﻮت ﮐﻨﻨﺪه را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﻓﺮارواﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ ﺣﺠﺎب و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺗﺠﻠﯽ ﺑﺨﺸﯽ را ﺑﺮاي ﺑﺨﺶ رواﯾﯽ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﺑﻌﺎد دﯾﮕﺮي از اﯾﻦ ﺑﺤﺚ‬
‫در ﺑﺨﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﻧﮓ ﺑﻨﺪي ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ذﮐﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺧﺎﻟﯽ از ﻟﻄﻒ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺪود ﮐﺮدن ﺑﺨﺶ‬
‫رواﯾﯽ ﺑﻪ ﻗﺎب ﺑﻨﺪﯾﻬﺎﯾﯽ ﺑﺎ اﺷﮑﺎل ﻣﺘﻨﻮع ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻣﺜﻞ ﻣﺪاﻟﯿﻮﻧﻬﺎ ﯾﺎ ﺷﻤﺴﻪ ﻫﺎ‪ ،‬اﻣﮑﺎﻧﺎت و وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﺧﺎﺻﯽ را در ﻣﺴﯿﺮ‬
‫رواﯾﺘﮕﺮي ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ آورد ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ در ﻗﺎﺑﻬﺎي ﻣﺘﺪاول ﻣﺴﺘﻄﯿﻠﯽ اﻣﮑﺎن ﻃﺮح آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻋﺼﺮ‬
‫ﻗﺎﺟﺎر در روﯾﮑﺮد ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻗﺎﺑﻬﺎ ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﻧﻘﺎﺷﯽ ﺑﺎ ﻣﯿﻨﺎ و ﻗﻠﻢ زرﯾﻦ ﻓﺎم را ﺑﺮ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﻋﺼﺮ ﺳﻠﺠﻮﻗﯽ و اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ در ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺧﻮد داﺷﺘﻪ اﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ :15‬ﺟﺰﺋﯿﺎت ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪي ﺧﻄﯽ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﺳﺮﺳﺮا‪ :‬اﻟﻒ _ ﭼﯿﺪﻣﺎﻧﻬﺎي ﭼﻨﺪ رواﯾﺘﯽ از ﮐﺎﺷﯽ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺎ ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت ﻫﺸﺖ )ﻗﺎب ﺑﻨﺪي ﺑﺨﺶ رواﯾﯽ( و ﭼﻠﯿﭙﺎ )ﻏﯿﺮ رواﯾﯽ( ب _‬
‫ﭼﯿﺪﻣﺎن ﭼﻨﺪ رواﯾﺘﯽ از ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﻫﺸﺖ ﮔﻮش )ﺑﺨﺶ رواﯾﯽ( و ﮐﺎﺷﯽ ﻣﺮﺑﻊ )ﻏﯿﺮ رواﯾﯽ( ج_ ﭼﯿﺪﻣﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن‬
‫ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﺑﺰرگ ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ﺷﮑﻞ ﺑﺎ ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت داﺧﻞ ﺗﺮﻧﺞ )رواﯾﯽ( و ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻫﺎي اﺳﻠﯿﻤﯽ )ﻏﯿﺮ رواﯾﯽ(‬

‫‪١٢‬‬
‫‪ :16‬ﺳﻮار ﮐﺎر ﻧﯿﺰه ﺑﺪﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪي ﺧﻄﯽ ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﻨﺪ رواﯾﺘﯽ ﻓﻀﺎي ﭘﺨﺶ ﻃﺒﻘﻪ دوم ﺳﺮﺳﺮا‪ ،‬اﺑﻌﺎد ‪ 32×32‬س‪.‬م‪ ،‬ﺑﺨﺶ‬
‫رواﯾﯽ درون ﻗﺎب ﻣﺪاﻟﯿﻮن در ﻣﯿﺎﻧﻪ ﮐﺎﺷﯽ ﻣﺤﺪود ﺷﺪه و ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻓﺮارواﯾﯽ )ﻃﺮﺣﻬﺎي اﺳﻠﯿﻤﯽ و ﺧﺘﺎرﯾﯽ( در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ _۴_5‬رﻧﮓ ﺑﻨﺪي‬
‫ﭼﯿﺪﻣﺎﻧﻬﺎي ﮐﺎﺷﯽ ﻣﻮرد اﺷﺎره‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪي ﺧﻄﯽ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻧﻈﺮ ﻓﻀﺎي رﻧﮕﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه ﻧﯿﺰ ﻣﯽ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﭼﻨﺪ رواﯾﺘﯽ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ رﻧﮓ ﺳﻨﺠﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ‪ Lab‬ﻣﯽ ﺗﻮان رﻧﮓ ﺑﻨﺪي اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ را از دو ﺟﻬﺖ اﻟﻒ_‬
‫اﺛﺮ آن ﺑﺮ اﯾﺠﺎد ﻓﻀﺎ ي ﺗﺎرﯾﮏ و روﺷﻦ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ب_ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﺎﯾﻪ ﻫﺎي رﻧﮕﯽ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺧﺎﮐﺴﺘﺮي ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه از اﺛﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺗﯿﺮﮔﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺪاﻟﯿﻮﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺸﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺷﺪن رواﯾﺘﻬﺎ در ﻣﺘﻦ ﭼﯿﺪﻣﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﺤﺎل در ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﻨﺘﺮاﺳﺖ ﺑﺎﻻي ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه‬
‫از ﻫﻤﯿﻦ اﺛﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه روﺷﻨﯽ ﺑﺎﻻ در ﺗﺮﻧﺠﻬﺎ ﻣﯿﺎن ﻣﯿﺪاﻟﯿﻮﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﺎﺷﯽ ﻧﮕﺎر ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻻﺟﻮردي ﮐﻪ‬
‫ﺗﯿﺮه ﺗﺮﯾﻦ رﻧﮓ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﻧﮕﻬﺎي ﭘﺎﻟﺖ وي ﺑﻮده ﺑﺮاي زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺨﺶ رواﯾﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﻔﯿﺪ ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﺳﻠﯿﻤﯽ ﻫﺎي ﺷﮑﻞ‬
‫دﻫﻨﺪه ﺗﺮﻧﺠﻬﺎي ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻣﺪاﻟﯿﻮﻧﻬﺎ ﻃﺮح ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﺑﺨﺶ رواﯾﯽ و ﺑﺨﺶ ﻓﺮارواﯾﯽ را ﺑﺎ ارزﺷﻬﺎي ﺗﯿﺮﮔﯽ و روﺷﻨﯽ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﭘﺎﯾﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮي ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪي ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﮑﺮار داراي رﯾﺘﻢ و ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﯿﻨﺪه را‬
‫ﻣﻀﻄﺮب ﯾﺎ ﺧﺴﺘﻪ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﺎﯾﻪ ﻫﺎي رﻧﮕﯽ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻋﻤﻼ ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﺎﯾﻪ رﻧﮕﯽ ﻻﺟﻮردي ﺑﺮاي زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺪاﻟﯿﻮﻧﻬﺎ و ﻗﺮﻣﺰ ﺑﺮاي ﺗﺮﻧﺠﻬﺎ و ﺳﺒﺰ‬
‫روﺷﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺲ زﻣﯿﻨﻪ ﮐﺎر ﻧﻮﻋﯽ اﯾﺠﺎد ﻋﻤﻖ در ﮐﺎر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻻﯾﻪ ﻫﺎي ﻓﺮارواﯾﯽ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ رواﯾﺖ دﻋﻮت ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺎ ﻗﺮار دادن رواﯾﺖ در ﻋﻤﻖ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از آن و ﺣﺮﻣﺖ ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ آن‬
‫ﻧﯿﺰ اﻗﺪام ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﺎﺷﯽ ﻧﮕﺎر ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﻣﺘﺪاول در ﻧﻘﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع رواﯾﺖ را در‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﭘﻼن ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺧﻮد ﭼﺎﻟﺶ دو ﺑﺨﺶ رواﯾﺖ‪ -‬ﻓﺮارواﯾﺖ را داﻣﻦ زده و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ذﻫﻨﯽ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻌﻤﻖ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع و دﺳﺖ ﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻓﺮارواﯾﯽ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ آورد‪ .‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻘﻮش ﮐﻮﭼﮏ و‬
‫ﺗﻮزﯾﻊ ﻓﺸﺮده آﻧﻬﺎ در ﮐﻠﯿﻪ ﻓﻀﺎﻫﺎ و ﭘﻼﻧﻬﺎ اﻣﮑﺎن ﭼﺮﺧﺶ و ﺣﺮﮐﺖ رﻧﮕﻬﺎ در ﮐﻠﯿﻪ ﻓﻀﺎﻫﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪﯾﻬﺎي ﮐﻠﯽ ﮐﺎر ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١٣‬‬
 ‫اﻟﻒ‬ ‫ب‬ ‫ج‬

‫‪ :17‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﺎﺷﯿﮑﺎري زﯾﺮ ﻟﻌﺎﺑﯽ ﺑﺎ رواﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪ دوم ﺳﺮﺳﺮاي ﮐﺎخ ﮔﻠﺴﺘﺎن‪ .‬اﻟﻒ_ رﻧﮓ ﺑﻨﺪي ﻋﻤﻮﻣﯽ ب _ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺳﯿﺎه و ﺳﻔﯿﺪ ﺗﻬﯿﻪ‬
‫ﺷﺪه از ﻫﻤﺎن ﻗﺴﻤﺖ ج_ ﻫﻤﺎن ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﻨﺘﺮاﺳﺖ‬

‫‪ _۵_5‬ﭼﯿﺪﻣﺎن ﻧﻘﻮش‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻗﺒﻞ ﻧﻘﻮش ﯾﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺼﺮي ﮐﻮﭼﮏ را ﻣﯽ ﺗﻮان از دو درﯾﭽﻪ ﻧﻘﺶ آﻧﻬﺎ در ﺑﯿﺎن رواﯾﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﮑﻤﯿﻞ‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ اﻣﺮ ﻏﯿﺮرواﯾﯽ ﺗﻮأﻣﺎن ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻃﺮح ﺧﻄﯽ ﺗﺎﺑﻠﻮ »ﺳﻮارﮐﺎر ﻧﯿﺰه ﺑﺪﺳﺖ« را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داد‪ .‬در اﯾﻦ اﺛﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ دو دﺳﺘﻪ از ﻧﻘﻮش را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﺸﺨﯿﺺ داد‪ .‬اﻟﻒ_ ﺗﺮﻧﺠﻬﺎ و ﻧﻘﻮش اﺳﻠﯿﻤﯽ‬
‫ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ ﺗﺬﻫﯿﺐ و ﮐﺘﺎب آراﯾﯽ ب_ ﮔﻠﻬﺎي ﻓﺮﻧﮕﯽ ﻣﺜﻞ ﮔﻞ ﺳﺮخ‪ ،‬ﮔﻞ زﻧﮕﻮﻟﻪاي‪ ،‬زﻧﺒﻖ و ﻻﻟﻪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ‬
‫در ﻣﺘﻦ ﺑﺨﺶ رواﯾﯽ )ﻓﻀﺎي داﺧﻞ ﻣﺪاﻟﯿﻮن( ﮔﻠﻬﺎي ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺎزﻧﻤﺎﯾﯽ از ﮔﻠﻬﺎي واﻗﻌﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﭘﻼن دوم‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻮاري ﻻﺟﻮردي و ﺳﺒﺰ ﻣﺪاﻟﯿﻮن را در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺬﻫﯿﺐ و اﯾﻦ ﮔﻠﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد و‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﺳﻄﺢ ﺳﻮم ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺮﻧﺠﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ رﻧﮓ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ از اراﯾﻪ ﻫﺎي ﺗﺬﻫﯿﺐ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻮﺷﯿﺎري‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ در اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﯿﺎﻫﯽ ﺑﺮاي اﺗﺼﺎل ﺳﻪ ﺳﻄﺢ رواﯾﯽ‪ -‬واﺳﻄﻪ_ ﻏﯿﺮ رواﯾﯽ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺳﺘﺎﯾﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻠﻬﺎي ﻓﺮﻧﮕﯽ ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ در اﯾﻦ آﺛﺎر اﺑﺘﺪاﺋﺎ در ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ و ﺳﻔﺎﻟﻬﺎي ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ اﯾﺰﻧﯿﮏ در ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪﻧﺪ )ﭘﻮرﺗﺮ‪،1381 ،‬‬
‫‪ .(109‬ﺷﻬﺮت اﯾﻦ آﺛﺎر ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ از اواﺧﺮ ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮي ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﻮش ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد و ﻃﯽ ﭼﻨﺪ ﻗﺮن اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﺗﺰﺋﯿﻦ‬
‫ﭘﺎﯾﻪ ﻫﻨﺮ ﺗﺠﺴﻤﯽ ﺑﻮﻣﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﻃﺮﺣﻬﺎي اﺳﻠﯿﻤﯽ و ﺑﻮﯾﮋه دﻫﻦ اژدرﻫﺎ در ﺑﺨﺶ ﻏﯿﺮ رواﯾﯽ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻟﯿﮑﻦ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺟﺎﻟﺐ در ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن رواﯾﺖ‪ -‬ﻓﺮارواﯾﺖ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺟﺎﻟﺒﯽ‬
‫ﻣﯽ رﺳﺪ‪ .‬در ﻣﯿﺎن ﻣﺪاﻟﯿﻮﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺼﺎوﯾﺮي آﺷﻨﺎ از ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻗﺪﯾﻤﯽ ﭘﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻣﺪاﻟﯿﻮن‬
‫اﻧﺪك ﻣﺰﯾﻦ ﺑﻪ ﺗﺼﺎوﯾﺮي ﺑﺴﯿﺎر ﻋﺠﯿﺐ از ﻫﯿﻮﻻﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺑﺪﻧﻬﺎي ﭘﯿﭽﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﮐﺜﺮا ﺑﺮ ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﯿﺰي‬
‫ﺳﻮار ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﻓﺎﻗﺪ دﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮔﺎه ﺑﻪ ﺟﺎي دﺳﺘﻬﺎ داراي ﺳﺮﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ در‬
‫ﺟﻨﮓ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﮔﺎه ﺑﺎﻟﻬﺎي ﻓﺮاواﻧﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻌﺎﻋﻬﺎي ﯾﮏ ﻧﯿﻢ ﺷﻤﺴﻪ ﺑﻪ ﮔﺮدن آﻧﻬﺎ وﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات در ﻓﻀﺎﯾﯽ ﻓﺮاﺗﺮ از ﻓﻀﺎي ﻧﻄﻖ و ﺑﯿﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ از ﻫﻤﺎن آراﯾﻪ ﻫﺎي ﺗﺬﻫﯿﺒﯽ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺮﺳﯿﻢ اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮدات اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ در ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻏﯿﺮ رواﯾﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﻧﻘﻮش‬
‫دﻫﻦ اژدري ﮐﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﯾﮏ ﻧﻘﺶ ﻏﯿﺮ رواﯾﯽ ﺑﺮاي آراﯾﺶ ﺗﺮﻧﺠﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻨﺒﺎر ﺑﺮاي ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺧﻮد‬
‫اژدﻫﺎ ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﺗﺎﺑﻠﻮ ﻣﺤﺪود ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻓﺮا _رواﯾﺖ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﺧﻮد‬
‫رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٤‬‬
 ‫‪ :18‬ﻧﻘﻮش ﻫﯿﻮﻻ در ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي زﯾﺮﻟﻌﺎﺑﯽ ﻃﺒﻘﻪ دوم ﺳﺮﺳﺮاي ورودي ﮐﺎخ ﮔﻠﺴﺘﺎن‬

‫‪ _ 6‬ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪي‬
‫ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻃﺮح ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻬﺎﯾﯽ در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزﺧﻮاﻧﯽ ﻣﯿﺮاث‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ -‬ﻫﻨﺮي ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﺑﺴﺘﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﻓﻨﺎوراﻧﻪ_ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ‪ .‬ﻣﺒﺎدﻻت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در درون ﮐﺸﻮر و در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن‬
‫ﺧﺎرج اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان اﯾﻦ ﻋﺼﺮ ﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ ﺑﺎ اﺗﮑﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺘﻌﺪد ﺧﻮد ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻧﻮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻨﺮ ﺑﻮﻣﯽ اراﺋﻪ‬
‫داده و آﺛﺎر ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﺧﻮد ﻣﺠﺪدا ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮده و از ﻧﻮ از آن ﺧﻮد ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر روﯾﮑﺮدﻫﺎي ﺗﺎزه‬
‫اي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺗﺠﺴﻤﯽ و ادﺑﯿﺎت ﺑﻮﻣﯽ آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻏﺎﯾﺖ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار دادن ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻮد‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺠﺪد ﺑﻪ رواﯾﺘﮕﺮي ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﯾﮑﯽ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﭘﺮ رﻧﮓ ﻫﻨﺮ ﺑﻮﻣﯽ ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮاي ﻣﺼﻮر ﮐﺮدن ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮاي دادن ﻣﻌﻨﺎي ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﻮم دﺳﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد و از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻀﺎي ﻣﻌﻤﺎراﻧﻪ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﺣﯿﺎء ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪن ﺷﺨﺼﯿﺘﻬﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ادﺑﯽ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﺗﺮﯾﻦ‬
‫اﯾﻦ ﮔﺮاﯾﺸﺎت ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي زﯾﺮﻟﻌﺎﺑﯽ ﻣﺤﻔﻮظ در ﻓﻀﺎي ﺳﺮﺳﺮاي ﮐﺎخ ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎرزي از ﻣﺴﺘﻨﺪات وﻗﻮع‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺴﺘﺠﻮﮔﺮي در ﻧﺰد ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻧﻘﺎش و ﮐﺎﺷﯽ ﭘﺰ در اﯾﻦ دوره اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﮑﻞ ﻃﺮح ﻣﻮﺿﻮع رواﯾﺖ در اﯾﻦ آﺛﺎر‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر در اراﺋﻪ ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻬﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯿﻬﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺗﺎﺛﯿﺮ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﺮوﻧﯽ و داﺧﻠﯽ ﺑﺮ ﺧﻠﻖ اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬از ﯾﮑﺴﻮ‬
‫ﺗﻨﻮع ﮔﺮاﯾﺸﺎت و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﺳﻠﯿﻘﻪ ﺣﺎﻣﯿﺎن ﻫﻨﺮ دراﯾﻦ ﻋﺼﺮ و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ وﺟﻮد ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در‬
‫ﻣﯿﺎن ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻣﻮﺟﺐ ﻇﻬﻮر ﻃﯿﻒ ﮔﺴﺘﺮده اي از آﺛﺎر در اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﮑﺎن ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬
‫ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ در ﻃﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻗﺮن ﺳﺒﺐ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺷﺪن و ﺑﺎز ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﺠﺪد ﭘﯿﻮﻧﺪ اﯾﻦ ﮐﺎﺷﯿﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﺪﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐﻪ ﺷﮑﻞ ﺣﺎﺿﺮ اﯾﻦ آﺛﺎر در ﺳﺮﺳﺮا ﺣﺎﺻﻞ ﺗﺠﺎرب ﻃﻮﻻﻧﯽ در ﻣﺴﯿﺮ اﯾﺠﺎد ﭼﻨﯿﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪي اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺠﺎرب‬
‫ﺑﻪ رﻏﻢ آﻧﮑﻪ در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ اي داﺷﺘﻪ و ﺳﺒﺐ ﺑﺮوز ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ در ﺷﮑﻞ اراﺋﻪ ﻣﻨﻄﻘﯽ آﺛﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ ﻟﯿﮑﻦ‬
‫در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺎ ﺷﮑﺴﺖ ارﺗﺒﺎﻃﺎت رواﯾﯽ و اﻏﺮاض ﻣﻘﻄﻌﯽ در ﻃﺮاﺣﯽ و اﺟﺮاي ﮐﺎﺷﯿﮑﺎري و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر زﯾﺒﺎي‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ درون آﺛﺎر ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻮﻋﯽ از ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﯾﻦ آﺛﺎر ﺷﺪه ﮐﻪ در ﻋﯿﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺳﻬﻢ ﺟﺪﯾﺘﺮي ﺑﻪ ﺑﯿﺎن و‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﻦ آﺛﺎر ﺑﺎ ﻓﻀﺎي ﻣﻌﻤﺎراﻧﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﮐﻨﺎر اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﺮوﻧﯽ‪ ،‬ﺷﻮاﻫﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي از ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﺎرز ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان در ﺟﻬﺖ ﺷﮑﺴﺘﻦ ﻣﺮز ﻣﯿﺎن رواﯾﺖ‬
‫داﺳﺘﺎﻧﯽ و اﺻﻮل زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻓﺮا_رواﯾﯽ ﺟﻬﺖ ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺟﺪﯾﺪي از رواﯾﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان آن را ﻓﺮا_رواﯾﺖ ﻧﺎﻣﯿﺪ در‬
‫ﺧﻮد آﺛﺎر وﺟﻮد دار‪ .‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪﯾﻬﺎي ﻣﺘﻨﻮع‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺎب ﺑﻨﺪي‪ ،‬ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻓﻦ زﯾﺮﻟﻌﺎﺑﯽ‬

‫‪١٥‬‬
‫ﺟﻬﺖ ﮔﺴﺘﺮش دادن اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻧﻘﺎﺷﺎﻧﻪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻟﺖ رﻧﮕﯽ ﺧﻮد و اﻧﺘﺨﺎب ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ رﻧﮕﻬﺎ رواﯾﺖ را از ﺷﮑﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺧﻮد در ﻧﻘﺎﺷﯽ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﺎرج ﮐﺮده و ﺑﺪواً در ﺗﻌﻠﯿﻖ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﻤﯿﻦ اﻣﮑﺎﻧﺎت راﻫﮑﺎرﻫﺎﯾﯽ را‬
‫ﺑﺮاي دﻋﻮت ﺑﻪ ﻧﻮع ﺟﺪﯾﺪي از ﺧﻮاﻧﺶ ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ از دﺧﻞ و‬
‫ﺗﺼﺮف در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪﯾﻬﺎي آﺷﻨﺎ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺑﺎﯾﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺗﺎ ﻣﺮز در ﻫﻢ رﯾﺨﺘﻦ رواﯾﺖ آﺷﻨﺎ ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺶ ﻣﯽ رود‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻌﯽ‬
‫ﭼﻮن ﻧﺸﺮﯾﺎت ﭼﺎپ ﺳﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﯿﻬﺎ و ﺣﺠﺎرﯾﻬﺎي ﮐﻬﻦ‪ ،‬ﻋﮑﺲ و آﺛﺎر ﮐﺎﺷﯿﮑﺎري ﮐﻬﻦ ﻫﻤﮕﯽ در اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫_آﻗﺎﺟﺎﻧﯽ‪ .‬رواﻧﻔﺮ‪ .‬ﺣﻤﯿﺪي‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ‪ .‬ﺣﻤﯿﺪ‪ .‬ﺳﺎﻏﺮ‪ ،‬ﻣﺮﻣﺖ ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺣﻤﺎم ﻋﻠﯿﻘﻠﯽ آﻗﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوران ﺻﻔﻮﯾﻪ‬
‫اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﺷﺸﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﻣﺮﻣﺖ آﺛﺎر ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪-‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻌﻤﺎري‪ ،‬ﺳﺎرﻣﺎن ﻣﯿﺮاث‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪34-11 ،1385 ،‬‬
‫_ آﻗﺎﺟﺎﻧﯽ‪ .‬ﺟﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ‪ .‬اﺻﻐﺮ‪ ،‬دﯾﻮارﻧﮕﺎري ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮﯾﻪ در اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻫﻨﺮ‪1386 ،‬‬
‫_ ﺑﻠﻮﮐﯽ ﻓﺮ‪ .‬ﺳﺘﺎري‪ .‬دارش‪ .‬ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‪ .‬ﻋﺮﺑﺸﺎﻫﯽ‪ .‬ﻣﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ .‬ﻋﺒﺎس‪ .‬ﺟﻼل‪ .‬ﺑﻬﺮوز‪ .‬ژازه‪ .‬ﻣﺴﻌﻮد‪ .‬ﺟﻮاد‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻗﻬﻮه ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻘﺎﺷﯽ ﯾﺎ‬
‫ﻧﻘﺎﻟﯽ؟‪ ،‬ﻫﻨﺮ و ﻣﺮدم‪2 ،‬و ‪1382 ،3‬‬
‫_ ﺑﻮرﮐﻬﺎرت‪ ،‬ت‪ ،.‬ﺟﺎوداﻧﮕﯽ و ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﻮد آوﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺮگ‪20 ،1370 ،‬‬
‫_ ﭘﺎﮐﺒﺎز‪ ،‬روﯾﯿﻦ‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﯽ اﯾﺮان از دﯾﺮﺑﺎز ﺗﺎ اﻣﺮوز‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات زرﯾﻦ و ﺳﯿﻤﯿﻦ‪1386 ،‬‬
‫_ ﭘﻮرﺗﺮ‪ ،‬وﻧﯿﺘﯿﺎ‪ ،‬ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﻨﺎز ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻓﺮ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﯽ‪1381 ،‬‬
‫_ ذﮐﺎ‪ ،‬ﯾﺤﯿﯽ‪ ،‬ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي ﮐﺎخ ﻓﺮﻣﺎﻧﯿﻪ‪ ،‬ﻫﻨﺮ و ﻣﺮدم‪2 ،‬و‪1382 ، 3‬‬
‫_ ﺳﯿﻒ‪ ،‬ﻫﺎدي‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﯽ روي ﮐﺎﺷﯽ‪ ،‬ﺳﺮوش‪1376 ،‬‬
‫_ ﺷﺮاﺗﻮ‪ ،‬ﻣﺎرﯾﻮ‪ .‬اوﻣﺒﺮﺗﻮ‪ ،‬ﻫﻨﺮ ﭘﺎرﺗﯽ و ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﯾﻌﻘﻮب آژﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻟﯽ‪1376 ،‬‬
‫_ ﻓﻠﻮر‪ .‬ﭼﻠﮑﻮﻓﺴﮑﯽ‪ .‬اﺧﺘﯿﺎر‪. ،‬ﯾﻠﻢ‪ .‬ﭘﯿﺘﺮ‪ .‬ﻣﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﯽ و ﻧﻘﺎﺷﺎن دوره ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﯾﻌﻘﻮب آژﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﯾﻞ ﺷﺎﻫﺴﻮن ﺑﻐﺪادي‪،‬‬
‫‪1381‬‬
‫_ ﮐﺎرﺑﻮﻧﯽ‪ .‬ﻣﺎﺳﻮﯾﺎ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎﻧﻮ‪ .‬ﺗﻮﻣﻮﮐﻮ‪ ،‬ﮐﺎﺷﯿﻬﺎي اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻬﻨﺎز ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻓﺮ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﯽ‪1381 ،‬‬
‫_ ﮐﺮﺑﻦ‪ ،‬ﻫﺎﻧﺮي‪ ،‬ﻣﻌﺒﺪ و ﻣﮑﺎﺷﻔﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻧﺸﺎءاﷲ رﺣﻤﺘﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻮﻓﯿﺎ‪1390 ،‬‬
‫_ﮐﻨﺒﺎي‪ ،‬ﺷﯿﻼر‪ ،‬دوازده رخ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﯾﻌﻘﻮب آژﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻟﯽ‪1377 ،‬‬
‫_ ﮐﻨﮕﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻨﯿﮋه‪ ،‬ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻨﯿﺖ روﺷﯽ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻻت دوﻣﯿﻦ و ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻫﻢ اﻧﺪﯾﺸﯽ ﻫﻨﺮ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‬
‫ﻫﻨﺮ‪82-55 ،1388 ،‬‬
‫_ ﻟﯿﻨﮕﺰ‪ ،‬ﻣﺎرﺗﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻨﺮ ﺧﻂ و ﺗﺬﻫﯿﺐ ﻗﺮآﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺮداد ﻗﯿﻮﻣﯽ ﺑﯿﺪﻫﻨﺪي‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﮔﺮوس‪1377 ،‬‬
‫_ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬ﺷﺮح زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﻦ ﯾﺎ ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اداري دوره ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ‪ ،‬زوار‪1365 ،‬‬
‫_ ﻣﮑﯽ ﻧﮋاد‪ ،‬ﻣﻬﺪي‪ ،‬ﮐﺎﺷﯽﮐﺎران ﮔﻢ ﻧﺎم دوره ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ )‪ :(1‬اﺳﺘﺎد ﻋﻠﯽ ﻣﺤﻤﺪ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻫﻨﺮ‪112-105 ،1387 ،13 ،‬‬
‫_ ﻣﮑﯽ ﻧﮋاد‪ ،‬ﻣﻬﺪي‪ ،‬ﮐﺎﺷﯽﮐﺎران ﮔﻢ ﻧﺎم دوره ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ )‪ :(2‬ﺧﺎﻧﺪان ﺧﺎك ﻧﮕﺎر ﻣﻘﺪم‪ ،‬ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻫﻨﺮ‪86-80 ،1388 ،15 ،‬‬
‫_ ﻧﺠﻮﻣﯿﺎن‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﻋﻠﯽ ﮔﺰارش ﻫﻢ اﻧﺪﯾﺸﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ‪ ،http://anthropology.ir/node/7651 ،3‬ﺗﺎرﯾﺦ دﺳﺘﺮﺳﯽ ‪91/7/23‬‬

‫‪١٦‬‬