UNIVERZITET U TUZLI

EKONOMSKI FAKULTET

Ekonomija održivog
razvoja

EKONOMSKA NAUKA I ŽIVOTNA

SREDINA

Begović Samra
I-804/04

0
 Novembar 2007
SADRŽAJ

1.EKONOMSKA NAUKA I ŽIVOTNA SREDINA 2

1.1. LJUDI I PRIRODA 2

1.1.1. PRIRODNO OKRUŽENJE I RAZVOJ 2
1.1.2. RAST LJUDSKE POPULACIJE 2
1.1.3. KORIŠTENJE RESURSA 3
1.1.4. DEGRADACIJA I ZAGAĐENJE ŽIVOTNE SREDINE 4
1.1.5. POVEZANOST POPULACIJE, KORIŠTENJA RESURSA I
DEGRADACIJE ŽIVOTNE SREDINE 5

1.2. PROCES KONCEPTUALIZACIJE ŽIVOTNE SREDINE 7

1.2.1. POSMATRANJE ODNOSA PRIRODE I DRUŠTVA 7
1.2.2. RAZLIČITI PRISTUPI RAZMATRANJU ŽIVOTNE SREDINE 7
1.2.3. RAZUMJEVANJE PROCESA U ŽIVOTNOJ SREDINI 8
1.2.4. UTICAJ EKOLOŠKIH PRISTUPA NA ISTRAŽIVAČKE I
DRUŠTVENE PROCESE 9

1.3. SHVATANJE UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU 10

1.3.1. SISTEMATSKI PRISTUP 10
1.3.2. PRIMJENA ANALIZA ŽIVOTNOG CIKLUSA 11
1.3.3. ZAMJERKE „SISTEMSKOM“ PRISTUPU 11

1.4. RAZVOJ KONCEPTA EKOLOŠKE EKONOMIJE

1.4.1. PROMJENE U EKONOMSKOM NAČINU RAZMIŠLJANJA 13
1.4.2. POVEĆANJE SPOSOBNOSTI PREDVIĐANJA UTICAJA
NA ŽIVOTNU SREDINU 13
1.4.3. KONCEPT ODRŽIVOG EKONOMSKOG SISTEMA 14

PITANJA 16

1
 EKONOMSKA NAUKA I ŽIVOTNA SREDINA

1.1. LJUDI I PRIRODA

1.1.1. PRIRODNO OKRUŽENJE I RAZVOJ

Izraz „prirodno okruženje“ je tradicionalno korišten za označavanje ambijenta

u kome određeni organizmi žive. Izraz „ekologija“ je često korišten kao surogat
prirodnom okruženju, iako, precizno govoreći, on označava naučnu disciplinu koja se
bavi izučavanjem odnosa između živih organizama i njihove životne sredine. Životna
sredina je set fizičkih i socijalnih uslova koji određuju njihove postojeće uslove
života. Međusobni uticaji između ljudi i prirodnog okruženja mogu biti pozitivni i
negativni (npr. Obezbjeđenje čiste vode za piće je pozitivan uticaj prirodnog
okruženja na ljude, dok je izbacivanje otpadne vode u vodotoke negativan
antropogeni uticaj na prirodno okruženje). Razvoj označava bolje korištenje faktora
proizvodnje, uključivanjem prirodnih resursa, koje vodi povećanju dohotka i
unapređenju kvaliteta života ljudi. Tradicionalna ekonomija tretirala je odnos između
ekonomskog razvoja i prirodnog okruženja kao konfliktan odnos (npr. Izgradnja
termoelektrane na ugalj ili cementare koje mogu degradirati životnu cjelinu
eksploatacijom prirodnih resursa i zagađivati životnu sredinu emitovanjem štetnih
gasova i prašine).

1.1.2. RAST LJUDSKE POPULACIJE

Najozbiljniji problem je veličina prostora na Zemlji za rast ljudske populacije.

Ubrzani rast ljudske populacije otpočeo je u drugoj polovini XVIII vijeka slijedeći
industrijsku revoluciju. U vremenu od 1950 – 1991 godine broj stanovnika na zemlji je
udvostručen. Predviđa se da će do 2045. godine doći do ponovnog udvostručenja

2
stanovnika na zemlji. 1980. godine prosječna godišnja stopa rasta stanovništva bila
je 1,8 % odnosno 900 puta brže nego prvih nekoliko miliona godina. Kao pokazatelj
ljudske populacije široko se koristi stopa ukupnog fertiliteta (SUF) – označava
prosječan broj djece koje žena očekuje da rodi u svom životu. Smatra se da SUF od
2,1 odražava stabilan nivo ljudske populacije, ukoliko se ne ostvaruje neto migracija.

1.1.3. KORIŠTENJE RESURSA

Pod resursima se podrazumjeva ono što ljudi uzimaju iz prirodne sredine za

zadovoljenje svojih potreba i želja. Resursi mogu biti: materijalni i nematerijalni.
Materijalni resursi su: oni resursi čiji se kvantitet može mjeriti i čija je zaliha limitirana
(obradivo zemljište, nafta, gvožđe i sl.). Nematerijalni resursi su: oni resursi su čiji se
kvantitet ne može mjeriti (ljepota pejzaža, rekreaciona vrijednost i sl.). Sa stanovišta
ljudskog mjerila vremena resursi mogu biti: neobnovljivi, trajni i obnovljivi.
Recikliranje podrazumjeva prikupljanje i/ili preradu rezidualne proizvodnje i
potrošnje, tako da se oni mogu ponovo koristiti za proizvodnju novih proizvoda, Trajni
resursi su neiscrpljivi sa stanovišta ljudskog mjerila (solarna energija). Potencijalno
obnovljivi resursi teorijski mogu neograničeno trajati, budući da se mogu brzo
reprodukovati (drveće, šuma, trava, pašnjaci).
Resursi mogu biti apsolutno ili relativno oskudni. Apsolutno oskudni resursi
nastaju onda kada je njihova raspoloživa zaliha nedovoljna ili previše skupa da
zadovolji sadašnju ili buduću potražnju (nafta). Relativno oskudni resursi nastaju
onda kada resursa ima dovoljno za zadovoljenje potražnje, ali je njihova proizvodnja i
distribucija neuravnotežena što uslovljava povećanje tržišne cijene.

3
1.1.4. DEGRADACIJA I ZAGAĐENJE ŽIVOTNE SREDINE

Prema zakonu materijalne ravnoteže, masa materijala koja ulazi u proces

transformacije mora biti jednaka masi materijala koja izlazi iz tog procesa. Ako je
masa materijala sadržana u proizvedenim dobrima manja od mase upotrijebljenih
inputa, znači da je razlika pretvorena u otpad. Zagađenje je širok pojam – označava
određenje neželjene promjene u karakteristikama vazduha, vode, zemljišta ili hrane.
Kolike efekte zagađujuće materije mogu imati u životnoj sredini zavisi od 3 faktora:

4
 1) Hemijske prirode
2) Koncentracije i
3) Dugotrajnosti zagađujućih materija.

 Prvi faktor pokazuje koliko je zagađujuća materija aktivna i

škodljiva za specifične vrste živih organizama.
 Drugi faktor pokazuje količinu zagađujućih materija po jedinici
obima vazduha, vode, zemljišta ili težine tijela.
 Treći faktor pokazuje koliko dugo zagađujuće materije ostaju u
vazduhu, vodi, zemljištu ili ljudskom tijelu.

Sagorijevanje fosilnih goriva je najveći izvor aerozagađenja.

1.1.5. POVEZANOST POPULACIJE, KORIŠTENJA RESURSA I DEGRADACIJE

ŽIVOTNE SREDINE

Populacije koje prekorače mogućnosti svoje životne sredine primorane su na

stradanje i odumiranje. Degradacija i zagađenje životne sredine na datom području
zavise od 3 faktora:
 Broja ljudi
 Prosječnog broja jedinica resursa koje svaki čovjek koristi, i
 Količine degradacije (zagađenja) koje prouzrokuje korištenje jedinice resursa.

Model uticaja ovih faktora na životnu sredinu pokazuje ovaj primjer:

5
Navedeni faktori utiču na dvije vrste preopterećenosti raspoloživih resursa i životne
sredine:
 Populacionoj i
 Potrošačkoj preopterećenosti.
Populaciona preopterećenost nastaje kada ima više ljudi nego hrane, vode i drugih
resursa koji obezbjeđuju minimum egzistencije. Potrošačka preopterećenost –
karakteristična je za industrijalizovane zemlje. Koristi je manji broj ljudi velikim
intenzitetom tako da to dovodi do brzog iscrpljivanja resursa, velikog zagađenja i
degradacije životne sredine.
Na životnu sredinu sve veći uticaj ima povećanje raskoraka u razvoju između
razvijenih i nerazvijenih zemalja. Razvijene zemlje učestvuju sa 22% u ukupnoj
svjetskoj populaciji, raspolažu sa 80% svjetskog ekonomskog bogatstva minerala i
energije, a proizvode najveći dio zagađenja i otpada. Ako svijet nastavi sa ovakvim
tempom razvoja, mnogi resursi će nestati, a priroda će postati zagušenija i
zagađenija. Razvoj mora da bude usklađen sa razvojem eko sfere, a svijet povezan
kao integralna cjelina.

6
1.2. PROCES KONCEPTUALIZACIJE ŽIVOTNE SREDINE

1.2.1. POSMATRANJE ODNOSA PRIRODE I DRUŠTVA

Sa istorijskog stanovišta priroda nije uvijek istraživana odvojeno od društva.

Prva transformacija uključivala je razmatranje prirode kao neosjetljive i mrtve
sredine. Priroda je posmatrana kao određeni set zakona, slučajeva i pravila koje je
moguće otkriti istraživanjem i njime ovladati.
Druga transformacija = priroda, to je stanje prije čovječanstva, odnosno
civilizovanog čovjeka. Razmatranja prirode i društva bila su odvojena
„modernistička“.
Mnogi efekti industrijalizacije kritikovani su kao nehumani i neprirodni. Tržište je
shvaćeno kao prirodni, a njegovi zakoni analogni zakonima prirode. Sistem tržišne
ekonomije ne treba ometati intervencijama niti ga treba osporavati.

1.2.2. RAZLIČITI PRISTUPI

RAZMATRANJU ŽIVOTNE SREDINE

Danas je moguće dokazati da

prirodno okruženje ima konačne limite i
da nije beskonačno darežljivo.
Istraživački programi operišu se velikim
brojem pretpostavki kao što su:

1) Prirodno okruženje je fizičko

okruženje,
2) Priroda je pristupačna za naučno i
racionalističko istraživanje,
3) Između ljudske kulture i fizičkog prirodnog okruženja postoji fundamentalna
odvojenost.

Osnovna implikacija ovakvih gledanja je da prirodna okolina predstavlja limit za ono

što ljudi mogu da postignu. Suprotno ovome, postoje mišljenja da prirode ne moraju

7
biti ograničene i da njihove sposobnosti mogu biti povećane. Najnovija shvatanja =
prirodu ne treba posmatrati kao nešto što bi trebalo ukrotiti i osvojiti.

1.2.3. RAZUMJEVANJE PROCESA U ŽIVOTNOJ SREDINI

Čuvanje i razumjevanje prirodne sredine je nešto što je naučeno, a proces

učenja se razlikuje u različitim društvima. Teoretičari su identifikovali koncept
doživotnog društva kao područje protiv samouništavajućeg procesa modernizacije i
nov pogled na sistem odnosa prirode i društva (Environmentalism).
Istraživanja u društvenim naukama identifikovala su dva pogleda:

1) Empirijski ekološki fenomeni postaju sve više sagledavani kao problemi

životne sredine, a ne kao ispoljavanje promjena u životnoj sredini.
2) Različite vrste ekoloških ishoda sagledavane su kao dio krize ukupne
životne sredine koja je izložena prijetnjama sve većeg skupa različitih
problema i uticaja.

Pojavljivanje globalnih institucija: UN, Svjetska banka, Friends of the Earth i dr.
Globalnih medija, pomoglo je stvaranju novog globalnog identiteta – procesi su
tretirani kao globalni planetarni.
U modernim ekonomskim naukama o životnoj sredini priroda je
konceptualizovana na dva osnovna načina:

1) Postoji pojam prirode kao „ugrožene“ životne sredine (ugrožavanje rijetkih

vrsta, zagađenje vazduha,vode i sl.)
2) Priroda kao carstvo čistoće i moralne snage.

8
Treći način na koji ekonomske nauke mogu doprinjeti razumjevanju procesa u
životnoj sredini odnosi se na istraživanja koja pomažu opisivanju i upoznavanju
društveno-ekonomskih procesa koji proizvode ono što mi poznajemo kao štetni efekti
u životnoj sredini. Među takve efekte svrstavamo: industrijalizaciju, konzumerizam,
turizam, globalizaciju i dr.

1.2.4. UTICAJ EKOLOŠKIH PRISTUPA NA ISTRAŽIVAČKE I DRUŠTVENE

PROCESE

Ekonomske nauke korištenjem ekološkog pristupa značajno doprinose

razumjevanju programa i pokreta za očuvanje i zaštitu životne sredine. Pojavljuju se
labavija, nepartijska i samoorganizovana udruženja i savezi za samopomoć kao novi
iskorak u zaštiti životne sredine. Postoji veza između novih društvenih grupa i
globalnih kriza u životnoj sredini. Postoji višestruki identitet životne sredine – od
lokalnih do globalnih identiteta, od realnih do izražajnih, i od orjentisanih na pejzaž do
korisnički orjentisanih.

9
1.3. SHVATANJE UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU

1.3.1. SISTEMATSKI PRISTUP

Pojam „životna sredina“ je definisan (do sada) kao „fizička okolina i uslovi“.
Ovo objašnjenje naziva se termodinamičkim konceptom životne sredine. U ovom
definisanju prvi korak predstavlja definisanje „sistema“, odnosno dijela kosmosa ili
našeg svijeta koji se istražuje. Životna sredina tako obuhvata „fizičku okolinu i uslove“
izvan sistema. Teoretičari društvenih nauka su odgovorni za ovakvo površno
definisanje – opisivanje i razvijanje sistema i njegovog „okruženja“.
Ajnštajnova izreka „okruženje je sve
što nisam ja „ je tipičan primjer
takvog razmišljanja. Postoje razlike
između sistema i okruženja –
suštinski značaj za upravljanje i
ocjenjivanje životne sredine.
Sistem je ljudska aktivnost koja
obezbjeđuje dobra i usluge kao
svoj autput. Za obezbjeđenje
takvog autputa sistem zahtjeva
inpute materijala i energije iz
obnovljivih i neobnovljivih izvora.
Inputi dolaze iz okruženja (životne
sredine) u sistem.

Analiza životnog ciklusa je ustanovljena kao sredstvo za korištenje u ekološkoj

ekonomiji i ekološkom menadžmentu. Ocjenjivanje uticaja na životnu sredinu počinje
identifikovanjem položaja proizvodnje, prema tome „sistem“ je fabrika ili proces.
Poseban pristup ocjenjivanju životne sredine predstavlja analiza životnog cikllusa –
poznata kao analiza proizvoda. U ocjenjivanju životnog ciklusa „sistem“ je određeni
tok materijala i energije neophodnih za obezbjeđenje autputa. Definisanje granice
sistema i granice okruženja u analizi životnog ciklusa je formalizovano kao funkcija
cilja. Ovakav korak može biti podvrgnut kritici.

10
1.3.2. PRIMJENA ANALIZA ŽIVOTNOG CIKLUSA

Konvencionalna analiza životnog ciklusa uključuje samo kvantitativne uticaje

proizvodnje i neiskorištenih proizvoda na životnu sredinu. Analizom postrojenja za
proizvodnju lesonita mokrim tehnološkim postupkom obuhvataju se samo
kvantitativni tokovi materijala i energije za
proizvodnju postrojenja.
Analiza životnog ciklusa nastavlja se
pretvaranjem evidentiranih tokova više
stotina supstanci u mali broj
kvantifikovanih uticaja na životnu sredinu
(sve emisije u atmosferi koje troše
atmosferski ozon mjerene su prema
njihovom potencijalu trošenja ozona da bi
se dobila njihova vrijednost uticaja na
životnu sredinu). Osnovni zadatak analize
životnog ciklusa je smanjenje navedenih
rezultirajućih uticaja na životnu sredinu na
određenu numeričku vrijednost. Rješenje
ovog problema nameće dva pitanja: kako utvrditi uporedive vrijednosti za različite
efekte? I kako ustanoviti mogućnost razlikovanja tih vrijednosti među društvima?
Ako relativne vrijednosti variraju među različitim društvima, onda će u globalnom
vrednovanju uticaja na životnu sredinu analiza životnog ciklusa biti napuštena.

1.3.3. ZAMJERKE „SISTEMSKOM“ PRISTUPU

U sistemskom pristupu termodinamički bazirane analize, postrojenje za

proizvodnju lesonita je shvaćeno kao sistem, a sve ostalo kao okruženje. Ekonomske
i druge društvene nauke moraju svoju pažnju usredsrediti na razmatranje istorijskog,
kulturnog i društvenog konteksta razvoja. Druga zamjerka sistemskom pristupu
odnosi se na pogled koji podrazumjeva da su uticaji na životnu sredinu
prouzrokovani na mehanički način.

11
 Iako je očigledno da je fabrika za proizvodnju lesonita prouzrokovala zagađenje
rijeke i promjenila estetski izgled okoline, identifikacija njenog uticaja kao problema
nije automatska.
Naučne teorije o društvenom sistemu tretiraju društvo kao sistem sa
tendencijom prema ravnoteži. Društvo se razmatra kao stabilan set određenih
entiteta koji se zajedno drže pomoću održavanja konsenzusa o vrijednostima i
prioritetima. Neki ekonomisti ističu da je globalna životna sredina prevelika za ljude
da bi stekli određeni realni osjećaj za nju, dok je lokalna životna sredina ona u kojoj
su oni „kao kod kuće“ i koju intimnije poznaju. Ovakvo posmatranje ukazuje da
životna sredina nema uniformno značenje. Promjena životne sredine u svim
situacijama izaziva različito reagovanje.

12
1.4. RAZVOJ KONCEPTA EKOLOŠKE EKONOMIJE

1.4.1. PROMJENE U EKONOMSKOM NAČINU RAZMIŠLJANJA

XIX vijek je bio period u kome su fizičke nauke ostvarile spektakularni razvoj.
Pri kraju XX vijeka globalizacija je pojačala ove veze, mjenjala međunarodnu podjelu
rada, koristila nove tehnologije i tražila da se čuvaju egzotični predjeli i sistemi kao
artikal potrošnje. Naglašavanje da su ljudske kulture različite dovelo je u pitanje
„ekosistem“.

Podjela na prirodu i okolinu bila je odskočna daska za napredovanje društvenih

nauka i njihovo efektnije suočavanje sa nerješenim problemima. Neoklasična
ekonomija je povećala povjerenje industrijskog kapitalizma u sopstvene uspjehe.
Mnogi neoklasični ekonomisti značaj oskudice prihvataju kroz koncepte kao što su
ekonomski troškovi i obezbjeđenje resursa. Zagađenje i umnožavanje „eksternih
efekata“ smatrani su rasipništvom, a ne oskudice i ljudske nesposobnosti upravljanja
njihovim posljedicama.

13
Ekološka ekonomija sugeriše nadmoć prirode i sposobnost kontrole ekoloških
posljedica ljudskog ponašanja. Rješenja za probleme životne sredine ne mogu se
tražiti izvan ljudskog društva koje ih je stvorilo .

1.4.2. POVEĆANJE SPOSOBNOSTI PREDVIĐANJA UTICAJA NA ŽIVOTNU

SREDINU

Mogućnost uspješnog procjenjivanja očekivane sigurnosti doprinjela je porastu

povjerenja u nauku. Sa razvojem nauke i tehnike poboljšala se mogućnost
predviđanja. Predviđanje uticaja na životnu sredinu i procjena ekoloških ishoda tih
uticaja pokazali su se vrlo složenim, zbog složenosti sistema životne sredine i
nepredvidljivosti ljudskih aktivnosti. Problemi životne sredine povezani sa ljudskim
zdravljem, uništavanjem biloških vrsta ili obezbjeđenjem života na zemlji izgledaju
veći sa proširenjem ljudskog znanja.
Globalni problemi životne sredine kao što su: trošenje ozonskog omotača i
globalno zagrijavanje, nepristupačni su za tehničko izučavanje.
Postoje dvije vrste neizvjesnosti:
o Vremenska i
o Prostorna neizvjesnost
Ekološki pristupi zahtjevaju određeni maštoviti skok u budućnosti. Mnoge
promjene u životnoj sredini su sistematske. One se najbolje upoznaju kroz načine na
koji se sistemi mjenjaju. Prostorna dimenzija je važna u razmatranju vrijednosti
životne sredine.

1.4.3. KONCEPT ODRŽIVOG EKONOMSKOG SISTEMA

Prirodni resursi kao što su voda, zemljište i čist vazduh označavani su kao
„slobodna dobra“ koja se besplatno nalaze na raspolaganju i koja ne zahtjevaju
nikakve izdatke. Danas ipak, čista voda, vazduh i zemljište nisu „besplatni“ u prirodi.

Ekološka ekonomija uključila je troškove

čišćenja životne sredine i troškova zaštite
prirodnih resursa radi osiguranja
dugoročnog održivog razvoja. U
dosadašnjem razvoju ekološke ekonomije
došlo se do tri različita pristupa:

1) Ne postoje nikakve teškoće u

utvrđivanju ekonomske vrijednosti
životne sredine.
2) Vrijednost prirode se ne može
utvrđivati na isti način kao
vrijednost ekonomskih dobara.

Među navedena dva pristupa nalaze se ostali pristupi koji se nazivaju institucionalnim
ekonomistima. Oni smatraju da je vrijednovanje prirode moguće.

14
 3) Pristalice trećeg pristupa sugerišu korištenje intervencije i regulacije za zaštitu
životne sredine, prije svega za zadovoljenje ljudskih potreba, a ne zahtjeva
prirode.

Neodrživa priroda – ekonomski sistem zasnovan na maksimiziranju koristi putem

iscrpljivanja prirodnih resursa i uništavanja životne sredine. Ekološka ekonomija je
ponudila u obliku zasnovanom na dugoročno usklađenom ekonomskom razvoju sa
mogućnostima i ograničenjima ekosfere – koncept održivog ekonomskog sistema.
Koncept održivog ekonomskog sistema nudi odgovore kako da se ekonomski
sistem upotrijebe za proizvodnju ekonomskih dobara za zadovoljenje ljudskih
potreba, a da se pri tome ne nanose štete ekološkim sistemima. On podrazumjeva
prelazak sa ekonomije neograničenog rasta na ekonomiju zasnovanu na „saradnji sa
prirodom“. Zagovornici koncepta održivog ekonomskog sistema polaze od toga da
ekonomski sistem ne može da funkcioniše nezavisno od ekosfere. Zato, ekonomski
razvoj ne može da bude neograničen, jer su zalihe resursa ograničene i za njih se
uvijek ne može naći zamjena. Životna sredina ima ograničenu sposobnost da
razlaže, ili degradira otpad koji proizvode ekonomije. Ekonomski sistem zasnovan na
maksimiziranju neograničenog ekonomskog rasta izaziva veći broj društvenih
problema, uključujući i problem životne sredine.
Ekološka ekonomija je zasnovana na saznanjima kako se razvijeniji i zreli
ekonomski sistemi održavaju. Koncept održivog ekonomskog sistema podrazumjeva
transformaciju dosadašnjih ne samo ekonomskih, nego i političkih, pravnih, moralnih i
drugih principa. Koncept održivog ekonomskog sistema zahtjeva podsticanje
aktivnosti za usklađivanje ekonomskog razvoja sa mogućnostima i ograničenjima
ekosfere u cilju očuvanja i kvaliteta životne sredine. U takve aktivnosti ubrajaju se:

 Transformacija društva,
 Stabilizacija populacije,
 Spriječavanje zagađenja,
 Korištenje obnovljivih resursa,
 Ograničenje ispuštanja otpadnih voda i sl.

Koncept održivog ekonomskog sistema posebnu pažnju obraća na eliminisanje

siromaštva kao jednog od glavnih uzroka ljudske i ekološke tragedije. Jaz između
siromašnih i bogatih izražajniji je poslije 1980. godine.
Održivi ekonomski sistem predstavlja usklađeni razvoj resursa fizičkog
bogatstva i populacije ljudi na Zemlji.

15
 PITANJA

1.Šta je prirodno okruženje, ekologija a šta životna sredina?

Izraz „prirodno okruženje“ je tradicionalno korišten za označavanje ambijenta u

kome određeni organizmi žive.
Izraz „ekologija“ je često korišten kao surogat prirodnom okruženju, iako, precizno
govoreći, on označava naučnu disciplinu koja se bavi izučavanjem odnosa između
živih organizama i njihove životne sredine.
Životna sredina je set fizičkih i socijalnih uslova koji određuju njihove postojeće
uslove života.

2.Šta podrazumjevate pod resursima i koje su osnovne podjele

resursa?

Pod resursima se podrazumjeva ono što ljudi uzimaju iz prirodne sredine za

zadovoljenje svojih potreba i želja.
Resursi mogu biti: materijalni i nematerijalni. Materijalni resursi su oni resursi čiji se
kvantitet može mjeriti i čija je zaliha limitirana (obradivo zemljište, nafta, gvožđe i sl.).
Nematerijalni resursi su oni resursi čiji se kvantitet ne može mjeriti (ljepota pejzaža,
rekreaciona vrijednost i sl.). Sa stanovišta ljudskog mjerila vremena resursi mogu biti:
neobnovljivi, trajni i obnovljivi.
Recikliranje podrazumjeva prikupljanje i/ili preradu rezidualne proizvodnje i
potrošnje, tako da se oni mogu ponovo koristiti za proizvodnju novih proizvoda,
Trajni resursi su neiscrpljivi sa stanovišta ljudskog mjerila (solarna energija).
Potencijalno obnovljivi resursi teorijski mogu neograničeno trajati, budući da se
mogu brzo reprodukovati (drveće, šuma, trava, pašnjaci).
Resursi mogu biti apsolutno ili relativno oskudni. Apsolutno oskudni
resursi nastaju onda kada je njihova raspoloživa zaliha nedovoljna ili previše skupa
da zadovolji sadašnju ili buduću potražnju (nafta). Relativno oskudni resursi
nastaju onda kada resursa ima dovoljno za zadovoljenje potražnje, ali je njihova
proizvodnja i distribucija neuravnotežena što uslovljava povećanje tržišne cijene.

3. Šta je zagađenje okoline i kolike efekte zagađujuće materije imaju

u životnoj sredini?

Zagađenje je širok pojam – označava određenje neželjene promjene u

karakteristikama vazduha, vode, zemljišta ili hrane.
Kolike efekte zagađujuće materije mogu imati u životnoj sredini zavisi od 3 faktora:
1)Hemijske prirode
2)Koncentracije i
3)Dugotrajnosti zagađujućih materija.
 Prvi faktor pokazuje koliko je zagađujuća materija aktivna i škodljiva za
specifične vrste živih organizama.
 Drugi faktor pokazuje količinu zagađujućih materija po jedinici
obima vazduha, vode, zemljišta ili težine tijela.

16
  Treći faktor pokazuje koliko dugo zagađujuće materije ostaju u
vazduhu, vodi, zemljištu ili ljudskom tijelu.
Sagorijevanje fosilnih goriva je najveći izvor aerozagađenja.

4. Različiti pristupi razmatranju životne sredine!

Danas je moguće dokazati da prirodno okruženje ima konačne limite i da nije

beskonačno darežljivo.
Istraživački programi operišu se velikim brojem pretpostavki kao što su:
1) Prirodno okruženje je fizičko okruženje,
2) Priroda je pristupačna za naučno i racionalističko istraživanje,
3) Između ljudske kulture i fizičkog prirodnog okruženja postoji fundamentalna
odvojenost.
Osnovna implikacija ovakvih gledanja je da prirodna okolina predstavlja limit za ono
što ljudi mogu da postignu. Suprotno ovome, postoje mišljenja da prirode ne moraju
biti ograničene i da njihove sposobnosti mogu biti povećane.
Najnovija shvatanja = prirodu ne treba posmatrati kao nešto što bi trebalo
ukrotiti i osvojiti.

5. Koncept održivog ekonomskog sistema!

Ekološka ekonomija je ponudila u obliku zasnovanom na dugoročno usklađenom

ekonomskom razvoju sa mogućnostima i ograničenjima ekosfere – koncept
održivog ekonomskog sistema.
Koncept održivog ekonomskog sistema nudi odgovore kako da se ekonomski
sistem upotrijebe za proizvodnju ekonomskih dobara za zadovoljenje ljudskih
potreba, a da se pri tome ne nanose štete ekološkim sistemima. On podrazumjeva
prelazak sa ekonomije neograničenog rasta na ekonomiju zasnovanu na „saradnji sa
prirodom“. Zagovornici koncepta održivog ekonomskog sistema polaze od toga da
ekonomski sistem ne može da funkcioniše nezavisno od ekosfere. Zato, ekonomski
razvoj ne može da bude neograničen, jer su zalihe resursa ograničene i za njih se
uvijek ne može naći zamjena.
Koncept održivog ekonomskog sistema podrazumjeva transformaciju dosadašnjih ne
samo ekonomskih, nego i političkih, pravnih, moralnih i drugih principa. Koncept
održivog ekonomskog sistema zahtjeva podsticanje aktivnosti za usklađivanje
ekonomskog razvoja sa mogućnostima i ograničenjima ekosfere u cilju očuvanja i
kvaliteta životne sredine. U takve aktivnosti ubrajaju se:

 Transformacija društva,
 Stabilizacija populacije,
 Spriječavanje zagađenja,
 Korištenje obnovljivih resursa,
 Ograničenje ispuštanja otpadnih voda i sl.

Koncept održivog ekonomskog sistema posebnu pažnju obraća na eliminisanje

siromaštva kao jednog od glavnih uzroka ljudske i ekološke tragedije. Jaz između
siromašnih i bogatih izražajniji je poslije 1980. godine.
Održivi ekonomski sistem predstavlja usklađeni razvoj resursa fizičkog
bogatstva i populacije ljudi na Zemlji.

17
18