You are on page 1of 11

Endemic diseases of livestock poultry in Nepal.

डडा। ककेदडार कडाकर

बररष्ठ पशश चचिककत्सक

ककेन्दद्रीय पशशररोग अन्वकेषण प्रयरोगशडालडा

तत्रिपरश के श्वर

भभससीमम डडेगनमलम ररोगकरो प्रकरोप

पष्प ठभभमसीम

ममंससीरकरो महहिनम यसस पनन दकक्षिण एशशियमकम मभलभकमम धमन शभतमउनडे, परमल थन्क्यमउनडे, अनन त्यहहि परमल
गमई भभससीलमई हहिउउँ दमम खभवमएर पमल्नडे ममननन्छ । यसस पनन धमन खडेतसी, नजजिकस कभनस नहदनमलम जिसबमट कभलरो
बनमई शसउँचमई गररन्छ । धमनकम बरोटलमई ब्यमड दडे खख शभतमउनडे बडेलमसम्म पनन पमनसीकरो आवश्यकतम पदर्द छ ।
धमन दमउँइ गरर आउनडे परमल रममरोसउँग सभकमएर खभवमउउँ दम त समस्यम हिभन्न । तर परमल थन्कमउन अनघ शभज्यरो र
सभकमउन पमइएन भनडे कभहहिनडे डर हिभन्छ । यस्तम कभहहिएकम परमल खभवमउउँ दम हहिउउँ दमम भभससीकरो स्वमस्थ्यमम प्रनतकभल
असर पमछर्द । जिभन वरर्द नडेपमल लगमयतकम दकक्षिण एशशियमलर रमष्ट्रहिरुमम ममंससीर महहिनम तमकम लममरो मनसभन झरर
पनर गछर्द । जिस्कम कमरण कपरकलडे शभतमउन तरखर गरडे करो धमन खडेत मस रहिनजिमउँदम धमनकम बरोट कभहहिन पग
भ डे ।
झरर ररोककए पनछ छरोटरो समयमम धमन दमउँई गरर परमल कभन्यय लगमई समंचय गररन्छ। यसरर रममरो शसत नसभकमई
शभजिडेकरो परमल समंचय गदमर्द कभहहिन पभग्यरो, यस्तम परमल खमएकम भभससी प्रजिमतसीमम भएकरो पपौर अन्तसीम समतमबमट
पभच्छर सक्
भ नडे, खट
भ म सजभ न्ननडे, खभर ममथथकरो खभटमकरो भमगकम छमलम सक
भ डे र झनर, कमनकरो टभप्पम सक्
भ नडे समथस दध

हदनडे भभससीकरो दध
भ ७०–८०५ सम्म कमसी आएकरो तथ्य वसीगत वरर्द नडेपमलकम झमपम, सप्तरर, शसरमहिम, रपौतहिट,
थचतवन, बमउँकडे, अनसी लमजिभङ जिसील्लममम दडे खखएकरो छ । त्यस क्षिडेतमम कमयर्दरत पशिभ थचककत्समकमर, पशिभ स्वमस्थ्य
प्रमववथधकलडे यरो अवस्थम लमई कतस खरोरडे त कतस चरचरडे कतस लत
भ रो ठमनसी उपचमर गरडे करो तथ्य त भडेहटन्छ तर
ववरममसी ननकरो हिभनडे नमई ।

दकक्षिण एशशियमकरो अन्य मल


भ भकमम कडे छ

ममथसी उल्लडेख गररएकम लक्षिण, भपौगरोलरक अवस्थसीतसी तथम पशिभ पमलनकम तररकम करो वववडेचनम गनर हिरो भनडे
एउटम ररोचक तथ्य भडेहटन्छ, जिस्करो यहिमउँ चचमर्द गनभर्द उथचत हिरोलम । इ।समं। १९३० तमकम हिमलकरो पमककस्तमनकरो
पमंजिमव प्रमन्तमम डडेग नममक खरोलम छडे उछमउमम लगमएकरो धमनबमट उपलब्ध परमल हहिउउँ दमम त्यस क्षिडेतकम
भभससीलमई खभवमएर पमल्दम ममथसीकम जिस्तम लक्षिण दडे खमई भभससीहिरु ववरममसी पनर्द थमलडेछन न । त्यस वडेलम त्यहिमउँ
कमयर्दरत बब्रिहटस पशिभ स्वमस्थ्य प्रमववथधक सरलपौलडे ररोगकम सवस लक्षिण सहहित ररोगकम सवस लक्षिण सहहित ररोगकरो
नमम डडेगनमलम भनसी नमममकरण गरडे करो तथ्य भडेहटन्छ । कमरण एककन त उनलडे पनन गनर्द सकडेनन न ।

तत्पश्चमत इ।समं। १९६०–७० तसीर फडेरर पमककस्तमन तथम भमरतकरो पमंजिमब क्षिडेतकम पशिभ
थचककत्समकमरहिरुलडे पभनम यस ररोगबमरडे चचमर्द गरडे करो अशभलडेख पमइन्छ । इ।समं। १९७३ नतर भमरतकरो पमंजिमब प्रमन्त
लभथधयमनम क्षिडेतबमट ररोग दडे खखएकरो क्षिडेतबमट भभससीलमई हहिउउँ दमम खभवमउनडे परमल बब्रिटडे नकरो क्यय सरर मम रहिडे करो
प्रयरोगशिमलममम पररक्षिण गदमर्द परमल फ्यभजिमररयम प्रजिमनतकरो ढभशिसीबमट प्रदवभ रत भएकरो ठहिर हिभन गएकरो पभष्टर
भएकरो छ । यसरर ढभशिसी प्रदवभ रत दमनम, परमल खमउँदम सरो दमनम परमलसउँग ढभशिसी पनन शिरररमम चय–अपचय हिभउँदम
ढभशिसीबमट उत्पन्न ववरक्तसीकरो असरकम रुपमम भभससीहिरुमम उपररोक्त अनभशिमरकम लक्षिण दडे खखनडे गरडे करो
अनभसन्धमनकतमर्दहिरुकरो ठहिर रहिडे करो छ । आजिकरो जस्थतसी सम्म आइपभग्दम ममथसी उल्लडेखखत ररोग डडेगनमलम
पमककस्तमनकरो डडेग खरोलम क्षिडेतमम ममत नभई धमन खडेतसी गररनडे क्षिडेतमम पमलरनडे भभससीमम दडे खखन्छ नस । भमरतमम
पनन भमरतकम उत्तरर रमज्य, पमंजिमब, हिररयमणम, उत्तर प्रदडे शि, उत्तरमञ्चल, ववहिमर, बमंगमल, झमरखण्ड, छत्तसीसगढ
जिस्तम प्रदडे शिमम प्रत्यडेक वरर्द ननयमसीत रुपमम दडे खखनडे गरडे करो छ ।हिममरो आफ्नरो नडेपमलकस समंदभर्दमम भनडे ममथसी
उल्लडेखखत लक्षिणकम ररोग सवर्द प्रथम २०४४ तसीर बमउँकडे जजिल्लममम पहहिलरो पटक यस स्तम्भकमरलडे त्यहिमउँ कमयर्दरत
हिभउँदम गरडे करो अशभलडेख छ ।हिममरो आफ्नरो समंदभर्दमम अन्य वरर्दमम फमटफभट दडे खखनडे यरो समस्यम २०५६ समलमम भनडे
ममहिमममररकस रुपमम नडेपमलकरो झमपम, मरोरङ्ग, सभनसरर, शसरमहिम, सप्तरर, बमउँकडे, बहदर्द यममम दडे खम परडे करो तथ्य
भडेहटन्छ ।

हठक बमह बरर्द पनछ २०६८समलमम फडेरर ममथसी उल्लडेखखत जजिल्लममम पभनम दडे खम परडे करो छ । यसकरो मभख्य
कमरक तत्व यस बरर्दकरो हहिउउँ दडे झररलमई नस ममन्न सककन्छ । यसस ररोग गरमउन तम्ससीनडे ढभशिसी फ्यभजिमररयमकरो
आनसीबमनसी सम्बन्धमम यस स्तम्भकमरलडे पशिभ थचककत्सक ववजमनकरो स्नमत्तकरोत्तर अध्ययन गनर क्रममम
गरडे करो अनभसन्धमनलडे ककन पभच्छर सभक्छ, खभटमकरो छमलम ककन सभक्छ, हहिउउँ दमम भभससी खमउँदम खमउँदस ककन
दब्भ लमउछन न, ककन सदडे भभससीकरो दध
भ उत्पमदन घटडे र जिमन्छ बमरडे ननम्न तथ्य ननकमलडेकरो छ । यस ढभशिसीकरो चय
अपचयबमट ननस्कनडे बबरकम ववरमक्तसीकम कमरण छमलम, ममसभ तथम रगतकम नशिममम पमइनडे, करोलमजिन रडे शिमलमई
करोलमजजिनडेजि इन्जिमइममम पररवतर्दन गछर्द भनडे इलमसहटन रडे शिमलमई इलमजस्टनडेजिमम पररवतर्दन गछर्द । जिसकम
कमरण शिरररकम तल्लम भमग पभच्छर, खभटममम रक्त समंचमर अवररोध हिभउँदम छमलममम पमनसी, हिमवम तथम परोरण तत्व
अभमव हिभन जिमन्छ अनसी तन्तभ मरडे र जिमन्छन न । यसी बमहिडे क ढभशिसी जिन्य ववरमक्तसीलडे कलडेजिरो, फरोक्सरो, मट
भ भ,
मग
प पौलममम समडेत क्षिनत पभ¥यमउछ जिस्कम कमरण एक त ढभशिसी प्रदवभ रत परमल जिन
भ रममरर पच्न पमउउँ दस न समथस पथच
हिमलडे पनन शिरररकम ववशभन्न भमगमम सहिजि आपभतर हिभन सक्तसन । त्यसकमरण भभससीकम वथमनमम ममथसी
उल्लडेखखत लक्षिण दडे खखनडे गदर्द छ ।

अब यसकरो ररोकथमम ननयन्तण तथम उपचमरकरो व्यवस्थमपन गनरपरो कसरर

यरो स्तम्भकमर यस वरर्द हिमल सम्म थचतवन, बमउँकडे, शसरमहिम, सप्तरर, रपौतहिट, लमजिभङ पभगसी फकरकरो अवस्थम छ ।
त्यस क्षिडेतमम कमयर्दरत पशिभ थचककत्समकमरलडे एण्टरवमयरोहटक उपलब्ध खरोप, जिक
भ म जिन्य औरथध अत्यमथधक
ममतममम प्रयरोग गरडे करो तर ननष्प्रभमवसी एकमतसीर कपरककरो आथथर्दक क्षिनत एवमं मनरोबसजमननक तमस अकर तसीर पशिभ
थचककत्समकमरकरो प्रनतष्ठममम नस आचकरो जस्थतसी छ ।नब
प मकरोट त जिरोखखममम

अब कडे गनर्द सककन्छ

—सकडेसम्म कभहहिएकरो परमल नखभवमउनडे कक

—परमललमई रममरोसउँग सभकमउनडे, टकटक्यमउनडे, हिमल खभवमउनडे भन्दम आधम ममत खमन हदनडे, आधम हिररयरो घमउँस,
डमलडे घमउँस खभवमउनडे कक

— परमललमई कडेहिर सरोडडयम हिमइडरो अक्समइड १ गमम, १०० एम।एल। पमनसीमम झरोल बनमई प्रनत २० कडे।जिसी।कम
दरलडे परमल उपचमर गनर हिरो कक ।

— पमइन्छ भनडे पडेन्टम सल्फडेट पहहिलरो हदन ६० गमम त्यस पनछ ३० गममकम दरलडे अकर १५ हदन खभवमउनडे वम

— एन्टरडडेगनमलम झरोल १० एम।एल।कम दरलडे ७ दडे खख १० हदन हदनडेकक वम

— ल्यमक्टरोलमइन जिस्तम औरथध परो खभवमउनडे समथस परोरण यभक्त खनसीजि शमश्रण कभहहिएकरो परमल खभवमउनडे
ववकल्प नभएसम्म भभससीकरो आहिमरमम आपभनतर्द गनभर्द त झनस वडेशि ।

— यरो वरर्द त अबकम १५ हदनमम गमर चकर पनछ ररोगकरो प्रकरोप आफभ कम हिरोलम । परमलमम शमसमउनडे, गहिभउँकरो
भभस दलहिनकम भभस पमइएलम, क्षिनत नहिभनभ भइसक्यरो ।

आउदरो वरर्द कडे गनर

— प्रमववथधक तथम कपरकलमई सचडेतनममयलक तमशलम त हदनस प¥यरो ।

— यस्तम खमलडे ररोगलमई प्रमथशमकतम हदनस पनर हिभन्छ ।

— कममनम गरय अकर वरर्दमम ममंशसरमस मनसभन नआओस बरु कसलमई भनसभन गनभर्द पलमर्द सवर्दपकक्षिय भडेलमबमट
ननणर्दय शलउलम ।

— ककन त्यरो भभससीकरो पभच्छर कहहिलडे सक्


भ लम भनडेर कभनर, हहिउउँ दमम परमल ममत खभवमउनडे बडेलम ममथसी भनडेकम औरधसी
फडेरर खभवमउनडे, त्यरो ववरलडे असर गनभर्द भन्दम पहहिलडे भभससी चनमखरो भई हिमल्छ, हिस न भनडे यसपमलर जिस्तरो १ महहिनम
कभरडे र खबर गनभक
र्द रो समटरो तभरुन्तस खबर गनभस
र्द न ।

ढभयससी समंक्रशमत परमलकरो गमई प्रजिमतसीमम पनर असर

पष्प ठभभशमम
दकक्षिण एशसयममम समग रुपमम पशिभपमलन मभख्य रुपमम कपवरकम उप—उत्पमदन जिस्तस, धमनकरो परमल, गहिभउँकरो
भभस, करोसडेबमलरकम भभस, ढभटरो वपनम खमन हदएर त हिरो । यस वरर्दकरो ममंशसरमस परडे करो अप्रत्यमशसत झरर पनछ
थन्कमउनडे तयमर धमनकम बरोट खडेत मस शभज्दम कभहहिन गई त्यसबमट उत्पमहदत परमलकरो प्रयरोगबमट दडे शिकम
अथधकमशिमं भडेगमम भभससीमम सन न १९३० तमकम वव्रिहटस पशिभ स्वमस्थ्य प्रमववथधक सरलपौलडे भनडे जिस्तस डडेगनमलम ररोग
दडे खखएकरो स्थसीनत छ । तर कडे त्यरो कभहहिएकरो परमल नस खभवमउउँ दम अरु प्रजिमनत

१ हहिड्दम थरथर कमप्नडे । त्यरो ढकडेरर बमङ्गडे जिस्तस ।

२ अत्यथधक ¥यमल शसमंगमन कमड्नडे ।

३ बमन्तम गरडे जिस्तस गनर । उघमर कमट्नडे जिनमवरलडे बमन्तम गदर्दै न भन्थडे ।

४ जिसीउ भरर रगतस चहभ हिएलम जिस्तरो गरर ववशमरम आउनडे ।

५ खमनडे रुचसी कम हिभनभकम समथस पडेट ढमडडनडे, पखमलम लमग्नडे पनन हिभन सक्छ ।

६ त्यरो प्रचशलत औरथधलडे ननकरो नहिभनडे थभनडेलरो, पमठडे घरकरो समंक्रमण अनन वमलर न थममसीनडे समस्यम वथमनमम
दडे खखए आश्चयर्द ममन्नभ पनर कमरण छस न ।

७ वथमनमम पशिभहिरु थमररो हिभनभ कभनस नपौलरो कभरम रहिडे न, हदन कस कपबतम गभमर्दधमन गरमउदम पनन ।

८ लरटरमम दध
भ हदनडे भनसी ककनसी ल्यमएकरो त्यरो जिसर, हिरोल्स्टरउन कफ्रिजिनलडे थरोपम पनन दध
य हदएन भनडे टमउकरोमम
हिमत रमखसी पछभतरो ककन गनर ।

९ अचमनक वथमनकम गमई तभहहिन पभगडे कडेलमई रुनभ ।

१० समसस फडेनर्द गमहरो शस। आर। डड। हिस न हिस ।

११ व्यमउनडे वडेलमकम गमई थलम परडे कडे उठ्लमन ।

औरथध उपचमर कडे गररएकरो छ, तर गनभर्द कडे पनर थथयरो ।

आजि नडेपमलकरो समग गमई पमलन क्षिडेतकम कपरकसमंग भएकरो अन्तरकपयममम, यसवडेलम यरो स्तम्भकमरलडे पमएकरो
सयचनम बडरो कहिमलर लमग्दरो छ । समग पशिभ पमलक कपरक समभदमयलडे उपलब्धसी हहिन रुपमम अनमवश्यक रुपमम
औरथधमम खचर्द व्यहिरोरडे करो गभनमसरो गरडे कम छन न । अकर तफर्द कमयर्दक्षिडेतमम कमयर्दरत प्रमववथधककरो दक्षितममम चन
भ पौतसी
थवपएकरो स्थसीतसी । ममथसीकम समग लक्षिणकम आधमरमम शसफमररशि गररएकम औरथध अन्धरोलडे हिमत्तसी छममडेर
ननकमलडेकरो ननष्करर्द भन्दम फरक छस न न । यस अवथधमम भ्यमगभतडे, चरचरडे , खरोरडे त, दमद, लभतरो, नमम्लडे, जिभकमकम
औरथध ननष्प्रयरोजिन प्रयरोग गनर गरमइएकरो छ, यरो शसशमत उपलब्ध श्ररोतकरो चरम दरु
भ पयरोग बमहिडे क कडेहिर हिस न ।
ररोगस पहहिचमन नस नगरर औरथधकरो सल्लमहि हदनभ वम ननशिभल्क बमउँड्नभ थचककत्सम शिमतसीय मयमर्ददमकरो चरम उल्लघमंन
हिरो भन्दम अनतसयरोक्तसी नहिरोलम । तसथर्द यस वरर्द शभजिसी कभहहिएकरो परमल नस खभवमउन वमध्य भएकम कपरकलमई
तत्कमल ममथसी उल्लडेखखत ररोग लमगडेकरो भनसी औरथध उपचमरकरो सल्लमहि नहदनभ वडेशि ।

गनभर्द कडे पनर थथयरो र

१० त्यरो कभहहिएकरो परमल सकभर न खभवमउन सल्लमहि परो हदनडे, ववकल्प खस रु

२० खभवमउनस परडे कभन्यपौ लगमइ थभपमरडे करो परमल रममरर सभकमइ, टकटकमएर उपचमर गरर खभवमउनडे ।

३० १५ करो सरोडडएम हिमइडरोअक्समइड झरोललडे प्रनतहदन परमल उपचमर गनर ।

४० यसरर उपचमर गरडे करो परमल पनन प्रनत जिनमवर आजि खभवमउनडे भन्दम आधम ममतम ममत बमउँकक हिररयरो घमउँस,
डमलडेघमउँसलडे सरोध भनमर्द गनर ।

५० उच्च गण
भ स्तर, भरपदर उतपमदनकरो खनसीजि शमश्रण ववजकरो सल्लमहि अनभसमर कभहहिएकरो परमल नस खव
भ मउन
पनर वमध्यमत्मक पररस्थसीतसीमम गमईलमई खमन हदनडे ।

६० ल्यमक्टरोलमइन पमउडरकरो उपयभक्त समंघभलन बनमइ आवश्यकतम अनभसमर औरथध उपचमर गनर वम पमइन्छ भनडे
पडेन्टम सल्फडेट उथचत ममतममम प्रयरोग गनर, यरो अशल झन्झटरलरो छ वम एजण्ट डडेगनमलम झरोल ७ दडे खख १० हदन
सम्म वथमनलमई हदनडे ।

ररोकथममकरो लमथग गनर कडे त रु

१० अकर वरर्द ममंशसरमम धमन शभतमउनडे वडेलम मनसभन नआओस न भनसभन गनर्द सहिमनत गनर हिरो कक नतरोड्नडे गरर

२० परमल शभजिडे रममरर सभकमउनडे भण्डमरण अथध शभजिडे गरय उपचमर ।

३० परमल नस खभवमउन पनर ववकल्प नभएकरो स्थसीतसीमम ममथसीकम लक्षिण कहहिलडे दडे खखन्छ भनडेर कभरडे र ककन बस्नडे
बरु ममथसी भनडे झभ कम औरथध यस वरर्द औरथध उपचमरकम लमगसी प्रयरोग गररएकरो ममतम वम अवथध आधम परमल
खभवमउन शिभरु गदमर्द नस हदमंदम वडेशि । ववरजक्तलडे असर दडे खमउन भन्दम पहहिलडे नस चनमखरो भइ हिमल्लमन अनन ररोग
कजिस्लडे गदमर्द हिममम गमई, भभससी ढभससी प्रदवभ रत ेडे दडे खखन्थ्यरो, समग स्थसीतसीकरो वववडेचनम गनर हिरो भनडे भन्नस पछर्द
यसकरो उथचत अनभसमंधमन कपरक, प्रमववथधकलमई अशभमभखसीकरण गनर्दै पछर्द ।

मध्यपजश्चमकम बमखममम लमग्नडे कटर पक्षिघमत ररोग कभमरर०

यसस पनन बमखम पमल्न कम खथचर्दलरो हिभन्छ । अन्य पशिभभन्दम ररोग ब्यमध पनन कम लमग्छ । शसममन्त गममसीण
कपरक एवमं महहिलमहिरुकरो बसकजल्पक आयकरो श्ररोत पनन हिरो । नडेपमलकरो प्रसमंगमम हिममम कडेहहि धमशमर्दक परम्परमलडे
गदमर्द अन्य जिनमवरकरो ममसभभन्दम खससीकरो ममसभ बढर प्रचलन हिभनडे गरडे करो पमइन्छ, नत भनडे बसरनन त्यतरो खशस—
बरोकम हिममम शसमम क्षिडेतबमट शभबतनडे थथएनन न हिरोलम । अभसm पनन यस पडेशिमकरो सभदृढरकरणतपर्द m खमसस महित्व
हदइएकरो पमईंदस न । बमखम पमलनकम ववववध समस्यम मध्यडे ररोगब्यमधसी पनन प्रमभख ममननन्छ । बमखमलमई
“गररवकरो गमई” भनसी महिमत्मम गमन्धसीलडे भनडेकरो भनमई छ । पजश्चम बमउँकडे, बहदर्द यम,दमङ,सभखरत, कसलमलरकम
गममसीण बमखमपमलन क्षिडेतमम कमजत्तक, ममंशसर महहिनमनतर नपौलरो ररोग दडे खम पनर्द थमलडेकरो छ । यसबमरडे पशिभ
थचककत्समकमर तथम बमखमपमलक अनशभज रहिडे करो अनभभव यस स्तम्भकमरलमई थमहिम छ । समथस यस ररोगबमरडे
पशिभथचककत्सम ववजमनकरो पमठ्यपभस्तकमम पनन कमस उल्लडेख गरडे करो पमइन्छ ।नडेपमलकरो सन्दभर्दमम यरो ररोग
सवर्दप्रथम वव। समं। २०४४÷०४५ समलमम बमउँकडेकरो करोहिलपभर, ढकडेरर, वनकटवम क्षिडेतमम पसm शलउँ दम यस स्तम्भकमरलडे
सफल उपचमर गरडे करो अनभभव यस भडेगकम कपरकलडे गरडे कम छन न ।

कडे हिरो त कटर पक्षिघमत

शिमजब्दक अथर्द त कम्मर कमजिरोर पक्षिघमत हिभनभ हिरो । यसकम कमरण चरोटपटक लमग्नभ वम कभनस सयक्ष्म तत्व,
खननजि, शभटमशमनकरो अल्पतम वम कभनस ररोग लगमउनडे कमरकतत्व हिभन सक्लमन न । तर, कभनस खमस मपौसममम
बथमनकम बथमन ररोग गशसत हिभन पग्भ दम पहहिलम दव
भ स कमरणलमई यरो ररोग ल्यमउनडे तत्वकम रुपमम ममन्न सककन्न ।
न त क्षिडेतभररकम कपरकहिरुलडे एकस पटक बथमनकम बथमन बमखमलमई लठसीलडे कभट्लमन न न त कभपरोरण त्यरो पनन
खमसस मपौसम हिरोलम, नत ररोग वरर्दैभरर दडे खखन्थ्यरो हिरोलम । त्यसस त जिमपमननजि इन्सडेफ्लमइहटसलडे प्रत्यक वरर्दमम
ननम्तरो कमट्नडे यस क्षिडेतमम हिभलमकक लममखभटडे हिभउँदमहिभउँदस बमखमलमई पनन खबर छरोडडेर हिरोलम भन्नलमई कडे आइतबमर
कभनर ।

यस ररोगलमई कतस—कतस कभमरर, लम्बर प्यमरमलमइशसस, परोस्टडे ररयर प्यमरमलमइशसस पनन भननन्छ । यरो ररोग
आशिमढ—असरोजि s महहिनमनतर महिमममररकरो रुपमम फसशलन्छ । कतस कतस घरोडममम पनन दडे खखएकरो छ । यरो ररोग
सडेटडेररयम डडजजिटमटम प्रजिमनतकरो ममइक्ररोफमइलडेररयम ९जिभन प्रमकपनतक रुपमम गमई भभससीमम पमइन्छ० लमई लममखभटडेलडे
बमखमलमई समनर गछर्द । जिन
भ तथ्य यस पमंजक्तकमरलडे गमई भभससीलमई तसी परजिसीवसी पहहिचमन तथम ररोगसी बमखमकरो
रगतमम पमइएकरो पमइएकरो ममइक्ररोफमइलडेररयम पनन पहहिचमन गररसकडेकरो प्रममखणकतम उपलब्ध छ । ररोग लमग्दम
पछमडडकरो खभटम खरोच्यमउनडे, पयणर्द पक्षिघमत भई नघसमरडे र हहिउँड्नडे, सम्पयणर्द शिररर अधर्द पक्षिघमत, पयणर्द पक्षिघमत हिभनडे ।
कडेहिर बबरममसीमम पछमडडकरो एकमपहटकरो खट
भ म, अगमडड पहटकरो ववपररत खट
भ मकरो भमग पक्षिघमत हिभउँदम हहिउँ ड्दम
असन्तभलन हिभनडे, ववरममसीलमई पक्षिघमतकम अवस्थमअनभसमर हहिउँडडभल गनर्द अपठ्यमररो पनर हिभउँदम आफस खमनम खमन
नसक्नडे हिभउँदम स्यमहिमर नपभगडे मत्प यभ पनन हिभन सक्छ । ररोगकरो अवथध, १०—१५ हदनसम्म रहिनडे गछर्द । समयमम
उपचमर गरडे ननकरो हिभन्छ तर हढलरो गरडे ररोग हिरमए पनन असर पनछसम्म रहिन सक्छ ।

उपचमर

१। डमइथ्यमइल कमवशमजजिन १० ककगम । प्रनतकडेजिसी ३–५ हदनसम्म खमन हदनडे,

२। कपर सल्फडेट ५५ प्रनतशित १० एमएल खमन हदनडे,


३। एमटमइलमसर्दन ४ एमएम छमलम, ममसभमम १ हदन बबरमएर ४ हदनसम्म,

४। वपठ्ययउँमम रडे ड आयरोडमइड मकर्दररलडे ममशलस गनर ।

ररोकथमम, ननयन्तण

1. गमई—भभससीलडे ररोग पमल्छ । उपचमर गनभस


र्द नदख
भ डेकरो टमउकरो दख
भ मउउँ छ ।
2. बमखमकरो गरोठ वररपरर पमनसी जिम्न नहदनभस न, लममखभटडेलडे बमस नपमउलम ।
3. बमखमलमई बबहिमन–बडेलभकम लममखटडे लडे टरोक्नबमट बचमउनभस न, झभल म्यमट छउँ दसछ ।
4. नभए, सभकडेकरो परमल, पमत बमलडेर गरोठमम धयवमउँ लगमउनभस न लममखभटडेलमई कफ्र्यभ लमथगहिमल्यरो ।

नडेपमलमम दडे खम परडे करो खरर ररोग — समंभमव्य कमरण, उपचमर तथम ररोकथमम एक
शसमंहिमवलरोकन

पररचय ेम

नडेपमलकरो सभदरय पजश्चमकरो पहिमडसी जजिल्लमकम कडेहिर भमगमम खमसगरर पभर दडे खख वरमर्द आरमढसम्म भभससी प्रजिमतसीमम
ममत ववशिडेर लक्षिणकरो ररोग कडेहिर वरर्दयतम ननयशमत रुपमम दडे खम पनर्द थमलडेकरो छ । ररोगकरो लक्षिणकम आधमरमम
स्थमननय बरोलचमलकरो भमरममम “खरर” वम “चपौखरर” नमममकरण प्रचलनमम ल्यमएकरो छ । यरो दडे खम पदमर्द
भसससीहिरुमम पभच्छरकरो झभप्पमकरो रय झनर छमलम फभसरो हिभनडे, खमन मन नगनर, वडेसभध भई हहिमंड्नडे, डभल्नडे, अगमडडकरो
पमतम बमहहिर पहट फरमककलरो पमरर उशभनडे, घभउँडम टडे कक बस्नडे, खभरबमट सडेतरो धभलरो झरर नयमउँ खभर पलमएर असमधमरण
आकमर ९च्यअपयच कजिबउभम० शलनडे हिभउँदम हहिमंडडभल गनर्द असजजिलरो हिभनडे हिभन्छ । ररोग दडे खम पदमर्दकरो जस्थनतमम
कडेहहि प्रनतशित मत्प यभ पनन हिभनडे ननजश्चत मपौसम पररवतर्दन हिभउँदम दडे खम पनर गरडे करो पमइएकरो दडे खखन्छ ९ननमर्दल वव।
कडे। आहद २०००० ।

ररोग ननदमन तथम उपचमरकम लमथग गररएकम प्रयमसहिरुकरो वववडेचनम ेम

सन न वरर्द १९९२ मम प्रथम पटक ररोग प्रभमववत क्षिडेतकरो ववरममसीकरो लक्षिणकरो अशभलडेखखकरण गरर कभपरोरण, लत
भ रो,
ढभउँससीजिन्य ववकमर तथम असन्तभशलत व्यवस्थमपनकम कमरण लक्षिणहिरु दडे खम परडे करो अनभममन गररएकरो छ ९रतमलम
आहद १९९२० । वरर्द सन न १९९४ मम पररक्षिणकरो रुपमम ररोग दडे खम परडे करो क्षिडेतमम, आइभरमडेकटरन प्रयरोग गदमर्द ७५५
ररोगसी ननकरो भएकरो दडे खखन्छ ९रतमलम तथम शसमंहि १९९४० । ववरममसीकरो रगतकरो प्रयरोगशिमलम ववश्लडेरण गदमर्द
रक्तकरोवरकम—इयरोशसनरोकफल, मरोनरोसमइटकरो ममपदण्ड बढडे करो तर शलम्फरोसमइटकरो ममपदण्ड घटडे करो तथम
ववरममसीलमई खभवमउन प्रयरोग गरडे करो घमउँसपरमल ढभउँससी पमउनभकम समथस छमलममम लभतरोजिन्य परजिसीववकरो अवजस्थतसी,
जिम
भ मकरो प्रकरोप अवलरोकन गररएकरो पमइन्छ । यसस वरर्दकरो अशभलडेखमम फसफरोरसकरो अल्पतममम पनन यस्तस
प्रकमरकरो लक्षिण दडे खखएकरो छ ९शसमंहि तथम श्रडेष्ठ १९९६० । उपररोक्त अध्ययनकम आधमरमम हिमलसम्म पनन सरोहिर
अनभसमर उपचमर गररदभछ तर ररोगकरो ननयन्तण हिभन नसकडेकरो जस्थनत दडे खखन्छ ।

हिमलसम्म हिममरो ध्यमन पभग्न नसकडेकरो क्षिडेत कडे त

ममथथ उल्लडेखखत लक्षिण दडे खखनडे सम्भमवनमकम समंदभर्दमम उपलव्ध समंदभर्द सममगसीकरो गहिन वववडेचनम गररनडे हिरो भनडे
ननम्न तथ्य फडेलम पदर्द छन न । शसलडेननयमकरो ववरमक्ततमकरो ववशभन्न अवस्थम मध्यडे जजिणर्द अवस्थममम पनन यस्तम
लक्षिण दडे खखन सक्दछ ९शसमंहि तथम चपौहिमन २००३० । यस्तरो ववरमक्तचम, शसलडेननयमकरो ममटरोमम अत्यथधक
ममतमकरो उपजस्थनत भएकरो घमउँस परमल खमनमलडे पनन हिभन सक्तछ वम ववशभन्न ममतम दमनममम शमसमइएकरो
शसलडेननयमबमट पनन हिभन सकछ ९वव। कडे। रमय २००१० । यस बमहिडे क चरन क्षिडेतमम कनतपय वरोट ववरुवम यस्तम
पनन छन न जिसलडे ममटरोमम ववरमक्त गरमउनडे शसलडेननयम जिन
भ तसी वरोट ववरुवमलमई आवश्यक त पदर्दै न तर आफयमम
समंथचत गरर रमख्दछन न त्यस्तम वरोटववरुवम जिनमवरलडे आफ्नरो आहिमरमम लममरो समय प्रयरोग गदमर्द उपररोक्त लक्षिण
दडे खम पदर्द छन न । यसी ववरुवमहिरु प्रमकपनतक रुपमम ननजश्चत जिलवमयभ तथम मपौसममम ममत दडे खखन्छन । चरनमम
यसीनकरो उपजस्थनतलडे यस्तम लक्षिणकम ररोग दडे खमपनर जस्थनत श्रजि
प नम गरमउउँ दछ । त्यसकमरण पनन यस ररोगकरो
ननजश्चत भपौगरोशलक क्षिडेत खमस मपौसममम शसशमततम दडे खखन्छ ९वव। कडे। रमय २००१० ।मत
प जिनमवरकरो शिव
ननस्छडे दन गरर अवलरोकन गदमर्द शसनरोबमट लसभनकरो जिस्तरो गन्ध आउनडे, मभटभकरो आकमर समनरो भई खभम्चनभ
कलडेजिरोमम शसहरोशसस हिभनभ तथम आन्दम, भउँड
भ सी तथम मग
प पौलममम ववकमरकम लक्षिण दडे खखनभलडे पनन ररोगकरो पभजष्ट गनर
अनभममन गररएकरो छ । ९भमरस्नडेयम तनम तडेलङ्ग २००२०

ररोग ननदमन ेम

प्रमभखतम ववरममसी बमरडे कम पयवजि


र्द मनकमरर, जिनमवरलडे शसलडेननयम सममहहित एवमं समंचय गनर्द सक्नडे खमलकम
वरोटववरुवम खमए नखमएकरो आधमरमम शिमंक ेमगनर्द सककन्छ । शसनरोबमट लसभनकरो गन्ध आए, सभसभप्त तथम
नतक्ष्ण शसलडेननयमकरो ववरमक्तसीकरो अनभममन गनर्द सककन्छ । रगतमम १—२५ वप।वप।एम। कलडेजिरो मग
प पौलम ४—
२५ वप।वप।एम।।, वपसमवमम ०।१—८ वप।वप।एम। तथम दध
य मम ३ वप।वप।एम। शसलडेननयमकरो अवजस्थनतलडे यस
प्रकमरकरो ररोगकरो समंकडेत गदर्द छ ९भमरस्नडेयम तथम तडेलमङ्ग २००२० ।

उपचमर ेम

शिरररकरो आन्दमभउँभडसीमम पभगडेकरो शसलडेननयम सलमइन परगडेहटभ खभवमइ पखमलम, छडे रपौटर गरमइ ननकमल्नडे ।
आसमननकल एशसड ५०—१०० वप।वप।एम। यभक्त खननजि शमश्रणलडे शसलडेननयमलमई वपसमवद्वमरम शिरररबमट
वमहहिर ननकमल्न मद्दत गरमई ववरममसी ननकरो पमदर्द छ भन्नडे तथ्य पनन भडेहटन्छ ।यस बमहिडे क पडेन्टमसल्फडेटकरो प्रयरोग
पनसी ।

ररोकथममकरो उपमय ेम
शसलडेननयमकम श्ररोत हिभनसक्नडे घमउँस, परमल, दमनम, आहिमर नखभवमउनडे । उच्च गभणस्तरकरो प्ररोहटनयभक्त आहिमरम
खमन हदनडे यसलडे पनन शसलडेननयमकरो ववरमक्ततमबमट बचमउउँ छ । ९भमस्नडेयम तथम तडेलङ्ग २००२० नडेपमलकरो
प्रसमंगमम यस हदशिममम अध्ययन अवलरोकन जिरुरर छ ।

कभखरभ ममम ममइकरोटरोक्ससीनकरो लक्षिनहिरु ।

यस्तम बथमनमम मरडे कम कभखभरमकरो प्रयरोगशिमलममम शिव पररक्षिण गदमर्द झट हिडे दमर्द कभखभरमकम समममन्य प्रचलनमम
दडे खखनडे सबस खमलडे लक्षिण दडे खखन सक्छ । जिस्लडे गदमर्द कभखभरम पमलक, प्रमववथधक पनन द्ववववधममम पनर गरडे करो
पमइन्छ । त्यस अनभशिमर उपचमर गररएकरो पमइन्छ, जिभन ननरथर्दक भई कपरकलमई थप आथथर्दक व्यय भमर पनर्द
जिमनडे गदर्द छ । प्रयरोगशिमलम पररक्षिणकरो ननतजिम ववश्लडेरण गदमर्द कभखभरमहिरु रमनसीखडेत, गम्बरोररो, वडर्द˚लभ, ककससीडसीयस
जिस्तम ररोगबमट मभक्त दडे खखन्छन । ममत ढभशिसी प्रदर
भ सीत दडे खखन्छ । जिन
भ वमतमवरणसीय प्रदर
भ ण्कम कमरण दमनम
पमनसीबमट गहिण गररएकरो तथ्य ववश्वव्यमपसी रुपमम पमइन्छ । जिस्कम कमरण यरो अवस्थमलमई सडडेन डडेथ शसन्डरोम
भननएकरो छ ।

लक्षिण अशभलडेखसीरकण गररनडे हिरो भनडे ननम्नअनभशिमर ववश्वब्यमपसीरुपमम पमइन्छ । जिस अनभशिमर ेम

● खमइलमग्दम ब्रिरोइलर कभखभरम एक्कमससी उत्तमनरो परर वम घरोप्टरो परर बथमनमम मरडे करो पमइनभ ।

● समस फडेनर्द गमहरो भई टमउकरो घमउँटर तमनसी क¥यमक कभरूक्क गनर ।

● पखडेटम फटफटमउनडे ।

● खभटम रममरोशसत टडे कडेर हहिउँड्डभल गनर्द नसक्नडे ।

● रमतरो, ननलरो, पहिहलरो, फरोसरो तथम सडेतरो हदसम गनर दडे खखन्छ । समथस ववस्तमरस तपौल घट्दस जिमनभ नपौलरो कभरम
भएन

● खमनडे अरुचसी

● दमनम घटनडे

● बढर मनर

● पमतलरो रबर जिस्तरो फयलकरो खरोल

● खभटमकरो तल्लरो भमग पहिडे लरो हिभनडे

● पमउँगम गलडेर जिमनडे

● समस लरन असजिसीलरो हिभनडे


● खभटम लभलरो हिभनडे

● कलडेजिरो खरमब हिभनडे

● फयल पडेटमम फभटनडे

● प्ररोभडेन्ट्ररकभलस तथम थगजिमर्दड जिस्तम अमंगकरो ममथथल्लरो भमग गलडेर जिमनडे सम्म हिभन्छ ।

❖ न्ययननकरण कम गनर्द कडे गनर्द सककन्छ

❖ उच्चकरोटरकम इनरोफ्लरोकसम शसन करोलडेस्टरक टमइलरोशसन, अनन आइनरोफरोर समभहिकरो औरधसीकरो प्रयरोग
ननरुत्समहिरत गनर । एन्टरवमयरोहटक प्रयरोग गनर, परम्लडेट ट्रडे ट्रम समइजक्लन ममत प्रयरोग गनर ।

❖ ग्लभकरोजि शमथश्रत समंतभशलत इल्करो ट्ररोडेलमइट ननयशमत हदनडे ।

❖ दमनम पमनसीमम टकससीन वमइन्डर तथम सहिजिसववक औरधसी ननयशमत प्रयरोग गनर ।

LANTANA POISONING IN CATTLE:

Lantana (Lantana camara and Lantana montevidensis) is a shrub that was once grown as
garden ornamentals and is now a major weed across all states and territories of Australia. It
is one of the country’s most invasive and debilitating weeds due to its effects on primary
industries, conservation and the extent of its distribution.

WHAT DOES LANATANA LOOK LIKE?

Lantana is a heavily branched, thicket forming shrub that ranges from 2-4m in height. The
creeping version is a low woody shrub that crows over rocks and along tree branches.
Lantana is easily recognized by its vibrant flours that vary in colour from red-yellow, orange-
pink and white depending on the location and plant maturity. Lantana is mostly seen in
coastal and sub-tropical areas however it can survive in dry areas as well.

SUSCEPTABLE SPECIES :

Cattle, sheep, goats and camelids are affected by the plants. Lantana is not toxic to humans
unless berries are ingested.

TOXICITY:

All variants of lantana are thought to be toxic with the red-flowered forms most toxic to
stock. Most cases of lantana poisoning occur when animals are introduced to an area where
toxic forms of lantana grows or during droughts when other feed sources are scarce.

SIGNS OF LANTANA POISONING:


Signs of lantana poisoning depend on the type of lantana consumed, how much of it and the
intensity of sunlight. Signs include: - Depression, loss of appetite - Constipation, frequent
urination - Jaundice (yellow discolouration) of the insides of the eyes, mouth and vulva -
Drooling and weeping eyes - Inflammation/peeling of the un-pigmented skin (e.g. muzzle,
white areas on coat, feet) - Severely affected animals may have a short period of diarrhea
with black strong smelling faeces - Death may take between 2d-3wks depending on the
severity.

DIAGNOSIS:

Diagnosis is based on the animal’s access to lantana and clinical signs shown (e.g. jaundice).

You might also like