OPLODJENJE jajne celije-fertilizacija je inicijalni proces u razvicu svih vrsta zivih organizama i

karakterise ga spajanje visokospecijaliziranih haploidnih polnih gameta muskih i zenskih u diploidnu

celiju zigotu.Da bi spermatozoid prodro u jajnu celiju potrebno je da se desi niz biohemijskih procesa
specificne aktivnosti za vrijeme penetracije spermija u jaje.To su lucenje sadrzaja akrozoma
egocitozom.Reakcija kortikalnih granula desava se na mjestu dodira spermatozoida i jajne
celije.Dolazi do prskanja kortikalnih granula.Oslobodjeni sadrzaj kortikalnih granula razara plazma
membranu jajne celije i stavra se previtelinski prostor ispunjen tecnoscu na cijoj se povrsini stvara
nova oplodna opna koja sprecava ulaz veceg broja spermatozoida u jajnu celiju.Amfimiksis je proces
mijesanja muskog i zenskog pronukleusa kada nastaje amfinukleus.Put kretanja spermatozoida kroz
citoplazmu jajne celije naziva se staza ulaska u citoplazmu dok se put kretanja pronukleusa u toku
medjusobnog priblizavanja naziva staza kopulacije.Polozaj diobenog vretena odreduje pravac diobe
zigota i naziva se staza segmentacije.

EMBRIONALNA INDUKCIJA oznacava vezu izmedju pojedinih dijelova embriona u procesu

diferencijacije.Tkivo koje se nakon indukcije diferencira u odredjenom pravcu naziva se reaktant,a
tkivo koje indukuje diferenciju u odredjenom pravcu naziva se induktor.Postoji vise vrsta
medjucelijskih indukcija:medju istovrsnim,raznovrsnim celijama i medjucelijskim
materijama.Sposobnost indukcije medju celijama iste vrste vjerovatno se zasniva na afinitetu medju
istovrsnim celijama.Indukcija medju raznovrsnim celijama podrazumijeva pojavu uticaja jedne grupe
celija na drugu izazivajuci diferencijaciju njezinih celija u odredjena tkiva.Proces indukcije je
vremneski ogranicen.Mehanizam indukcije nije u potpunosti razjasnjen.Pretpostavlja se da je u
normalnoj embriogenezi induktor uglavnom molekul iRNA dok su u ekperimentalnim uslovima to
steroidi,kancerogeni,organske kiseline i dr.EI se dijeli na primarnu indukciju koja se nastupa nakon
gastrulacije i indukuje neurulaciju.Na primarnu se nastavlja sekundarna koja obuhvata stvaranje
pojedinih dijelova mozda i kicmenice.

LIZOGENI CIKLUS Suštinski proces ovog tipa životnog ciklusa je da se u zaraženoj bakteriji nukleinska
kiselina spoji sa bakterijskom DNK. Na taj način se bakteriofagna nukleinska kiselina udvaja zajedno
sa bakterijskom DNK i prenosi u svaku sledeću generaciju bakterija. Određeni spoljašnji faktori mogu
da u bakterijskoj ćeliji iniciraju litički ciklus i tako dovesti do formiranja bakteriofaga i njihovog
oslobađanja u okolnu sredinu.

KONJUGACIJA BAKTERIJA Ovim procesom se vrsi razmjena gena a potom i rekombinacija genetskog
materijala izmedju dvije bakterije.Proces se odvija izmedju zenske i muske bakterije preko
protoplazmaticnog mosta.Spolnu razliku odredjuje fertilizacionu faktor.Kada je ovaj faktor prisutan
celija je muska a kada je odsutan celija je zenska.

TRANSFORMACIJA je proces kojim je dokazano da se nadljedni materijal moze prenositi iz jedne

bakterijske celije u drugu i da je nosilac genetske informacije u organizumu molekula DNA
TRANSDUKCIJA je proces pri kojem se prenosi genetski materijal izmedju bakterijskih vrsta
posredstvom bakterijskih virusa(bakteriofaga) koji iniciraju bakterije.

GENI I GENSKE BOLESTI Metabolicke bolesti su posebna vrsta genetskih oboljenja.To su

tzv.metabolicke bolesti.Ove bolesti se nasljedjuju po jedinstvenim Mendelovim zakonima.U klinickoj
genetici poznato je preko 1000 razlicitih poremecaja uslovljenih promjenom u strukturi
DNA.Promjene u strukturi DNA i genske bolesti javljaju se kao posljedica svih vrsta
mutacija:delecija,duplikacija,misens mutacija i drugih.

 Fenilketonurija(F) je jedna od dobro proucenih genskih bolesti kod koje je poremecen

metabolicki put.Javlja se kao posljedica mutacije gena odgovornog za sintezu enzima fenil
alanin 4 hidroksilaza
 Galaktozemija-ova se bolest manifestira vec u prvim danima zivota.Dijete zaostaje u razvoju a
kasnije se ispoljava mentalna zaostalost,katarakta i ciroza jetre.Anomalija je uslovljena
deficitom enzima galaktoza 1 fosfat transferaza neophodnog za metabolizam secera
galaktoze u glukozu.
 Cistinurija je anomalija izrazena u obliku ekskrecije velike kolicine cistina u mokraci
 Hemofilija je bolest kod koje je genska analiza pokazala razlicite genske
poremecaje:delecije,insercije,tackaste ili misens mutacije koje dovode do poremecaja faktora
koagulacije VIIIC.
 Hemoglobinopatije obuhvataju grupu bolesti koje se javljaju kao posljedica promjene
strukture hemoglobina ili imunoglobulina usljed mutacija tipa supstitucije parova baza,sto je
slucaj sa anemijom srpastih eritrocita

GEN-dio DNA koji ima sposobnost sinteze funkcionalnog proteina ili RNA molekula.

PRIMARNI TRANSKRIPT GENA- pre iRNA koja sadrži i introne i egzone. Egzoni su kodirajuće a introni
nekodirajuće sekvence. Introni se postsintetskom obradom isijecaju.

INTRON- nekodirajuće sekvence gena, koje su dosta duže od egzona, i isijecaju se.

JACOB-MONODOV MODEL Jakob i Mono su 60-ih godina 20-og st. proučili gensku regulaciju kod
prokariota (bakterije E. Colli). Stavili su je na podlogu s laktozom i uočili da ona iskorištava laktozu
kao izvor energije uz pomoć triju enzima. Međutim kada su bakteriju maknuli na podlogu bez laktoze
nije bilo ni sinteze tih triju enzima. Upute za ta 3 enzima nose 3 strukturna gena lacZ lacY i lacA (gen
regulator nosi uputu za sintezu represorske bjelančevine). U slučaju kada nema laktoze represor se
veže za DNA i inaktivira strukturne gene, a kada ima laktoze laktoza se veže za represor i inaktivira ga.
CISTRON-dio DNA koji sadrži genetski kod za 1 polipeptid i funkcionira kao nasljedna jedinica.

EGZON-segment gena koji obuhvaća kodirajuće sekvence.

MISENS MUTACIJE-promjene u DNA kod kojih se par baza mijenja uzrokujući promjene u iRNA,
nakon čega ova kodira drugu aminokiselinu uključujući je u peptidni lanac, što je slučaj s bolesnicima
koji imaju anemiju srpastih eritrocita.

HUMANA GENETIKA

GENOM podrazumijeva cjelokuni genetski mate€rijal jednog organizma ili genom jedne celije je
sveukupna Dna jedne celije bez obzira na funkciju,gradu i aktivnost celije.Eukariotske celije imaju
vecinu genoma smjest u nukleusu zasticen jedrovom membranom.Ljudski genom se sastoji od DNA
koja je razlicito organiziranaPosjeduje multiple slicne i gotovo identicne sekvence koje se ponavljaju i
velike blokove.Dna koji ne kodiraju proteine kao i blokovi DNA koje se ne ponavljaju nazivamo
protiein kodirajucim mjestima.U odnosu na prosjecnu ucestalost nukleotida DNA se dijeli na
repetitivne i nerepetitivne sekvence DNA

INTERMEDIJALNE SEKVENCE DNA su repetitvne sekvence koje imaju umjerenu ucestalost

ponavljanja,sporije se reasorbuju nego simpl sekvence DNA.Ove sekvence su duge 150-300p.b. i
ponavljaju se do 105 primjeraka u mnostvu slicnih ili identicnih kopija u genomu koje se nazivaju
familije gena-

SIMPL SEKVENCE ILI VISOKOREPETITIVNE SEKVENCE DNA je klasa repetitivnih sekvenci DNA koja ne
sadrzava neposrednu uputu za sintezu proteina vec ima neku drugu funkciju u celiji.Ovaj blok naziva
se simpl sekvenca i ponavlja se preko 107 kopija u genomu.

NEREPETITIVNA DNA je blok koje se ne ponavlja(protein kodirajuca mjesta).Ovi blokovi su gusto

zbijeni te se sporo reasorbuju nakon denaturacije lanca DNA.Geni u ovom bloku nalaze se u samo
jednoj kopiji u haploidnom genomu i cine glavninu funkcionalnog genoma.Za ovaj blok
karakteristicno je prisustvo malih familija gena i velike kolicine prazne DNA.
SNP (single nucleotide polymorphism) je polimorfizam jednog nukleotida u kojem je jedan od četiri
nukleotida (A, T, C ili G) zamijenjen drugim. SNP-ovi uzrokuju promjenu sekvencije DNK. U ljudskom
genomu ima oko 15 milijuna SNP-a, od kojih 50 000 do 100 000 može promjeniti funkciju ili izražaj
gena. 70% SNP-a ima frekvenciju u populaciji manju od 5%, tako da ih nazivamo rijetkim SNP-om.

KOLICINA DNA U HUMANOM GENOMU je razlicita za svaku vrstu.Uglavnom je smjestena u

hromosomima nosiocima naslijedja.Ukupna duzina DNA lanca iznosi oko 2 m.U projetku ljudskog
genoma desifrovano je i mapirano 31000 gena na 23 para hromosoma.Procijenjeno je da hromosom
sadrzava oko oko 250 mil.pari baza a cijeli genom 3 milijarde pari baza.

TEHNIKE MAPIRANJA HUMANIH GENA Mapiranje gena pocelo je pocetkom proslog vijeka kada je
americki geneticar Morgan konstruisao prvu hromosomsku kartu.Prema ucestalosti krosingovera bilo
je moguce poredati gene u seriju i time odrediti njihov polozaj za grupu od najmanje tri gena.Kao
markere koristi se mutiranim genima.Rastojanje medju genima mjerio je morganidama(1%
rekombinacije).Za sekvenciranje DNA koristena je tehnika po F.Sangeru uz modifikaciju po Hood-u uz
koju se izvrsi fluorescentno markiranje baza a zatim njihovo reflektovanje laserom.Jedna od
koristenih metodda je metoda somatske celijske hibridizacije koja se zasniva na hibridizaciji celija
koje pripadaju istim ili razlicitim celijskim vrstama(koristene celije misa ciji je genom slican
ljudskom.)Za lociranje ugradenih gena u sinkarionu(fuzionisanom nukleusu) koristi se elementima
kao sto su:sistem razdvajanja hromosomalnih fragmenata nastalih delecijom,razlike u morfoloskom
izgledu i broju,razlike u kolicini DNA.Prethodno opisana metoda povezuje se sa FISH tehnikom kojom
se posmatraju in sit metafazni hromosomi hibridnih celija.Ova tehnika omogucava razlaganje
hibridnih celija i izdvajanje svakog benda metafaznih promosoma.Metodom RFLO dobivaju se
restrikcioni fragmenti razlicite duzine pomocu enzima restriktivnih endonukleaza.Elektroforeza je
proces u kojem se molekule mofu razdvojiti shodno velicini i el.naboju primjenom struje.Molekule se
nalaze.Molekule se nalaze na tankom sloju gela kroz cije pore klize.Jedan od metoda je i PCR metoda
zasnovana na promjeni aktovnosti enzima polimeraze,omogucava neogranicen broj kopija
jednostrukog dijela DNA.

ZNACAJ PROJEKTA LJUSKOG GENOMA Mnoge bolesti koje su bile neizljecive bit ce moguce
izlijeciti.Ovo posebno vrijedi za nasljedne bolesti,tumore,dusevne bolesnike.Korist imaju i
farmaceutske institucije.Na osnovu ovih saznanja moguce je pomocu razlicitih testova ispitivati
efekte lijekova.

GENETSKO SAVJETOVANJE moguce je definisati kao komunikacijski proces koji ima za cilj informisati
odnosno educirati osobe o bolestima sa genetskom predispozicijom.Genetski savjet omogucava da
osobe autonomno odluce o reprodukciji,testiranju ili lijecenju s obzirom an njihovo shvacanje
bolesti,eticke i religiozne stavovo.
PRENATALNA DIJAGNOSTIKA Koncept PD je da se ur anoj trudnoci obicno pomocu genetskih testova
utvrdi da li je plod nosilac genetske mutacije.U slucaju da se utvrdi mutacija par moze izabrati da li da
se trudnoca prekine.U suprotnom moze se rasteretiti straha i psihickog pritiska.najcesci razlozi za PD
ukljucuju:starost trudnice,screening testove,monogenske predismozicije(strukturne
aberacije),kongenitalne anomalije,psiholosko opterecenje.Metode PD:

 Amniocenteza je postupak u kojem ginekolog pod kontrolom UZ uzima iz amnionske supljine

oko 5 ml plodne vode.Celije vode uzgajaju se 14 dana u kulturu a za tim se pristupa
citogenetskoj analizi
 Biopsija horionskih cupica je postupa u kojem ginekolog po kontrolom UZ odvoji oko 20 mg
horionskih cupica.Zbog mitotske aktivnosti ovog tkiva moze se odmah pristupiti citogenetskoj
analizi.
 Kordocenteza je postupak u kojem ginekolog po kontrolom UZ uzima 5 ml plodove krvi iz
pupcanje zile.
 PGD-genetska analiza koja se vrsi prije implantacije embrija u maternicu.

KONGENITALNE ANOMALIJE (KA) su strukturni defekti tkiva i organa, nastali tokom morfogeneze,
prisutne i vidljive na rođenju.Mogu se podijeliti u 4 grupe:deformacije,disrupcije,malformacije i
displazije.

GENSKA TERAPIJA

GENETSKOM TERAPIJOM smatramo smatramo sve postupke pomocu kojih unosimo u tijelo
bolesnika gene/molekule DNA/RNK ili genetsko modificiranje celije sa svrhom lijecenja.Kod
autosomno recesivnih bolesti najcesce se radi o smanjenju produkta nekog gena,npr. Enzima.Terapija
se zasniva na dodavanju gena u bolesne celije.Primjer takve bolesti je nedostatak ADA(nedostatak
enzima koji ucestvuje u metabolizmu nukleinskih kiselina).Drugaciji pristup GT zahtijevaju bolesti kod
kojih je mehanizam bezan za povecanu funkciju/kolicinu genskog produkta,odnosno novu fuknciju
gena.U onkogenim tumorima GT moze biti usmjerena u potiskivanju gena tzv.antisense tehnologijom
ili zamjenom mutiranog gena zdravim. Metodom in-vivo genetski materijal direktno unosimo u tijelo
putem krvnog sustava, udisanjem aerosola (cistična fibroza) ili ubrizgavanjem genetskog materijala
direktno u bolesno tkivo. Najveći problem je efikasnost prijenosa genetskog materijala u bolesno
tkivo i kontrola genetske regulacije genetskog materijala u transfeciranim stanicama, zatim uspješno
unošenje genetskog materijala u nervne ili mišićne ćelije jer imaju ograničenu sposobnost
regeneracije nakon rođenja.Metodom ex vivo osobi prvo uzmemo njene celije najcesce
nediferencirane celije kostane srzi.Oduzete celije razmnozimo,genetski modificirano unesemo gen za
produkt koji nedostaje i na kraju vratimo u organizam.Prednost GT spolnih celija je u sprecavanju
ispoljavanja nasljednih bolesti kod potomaka roditelja s genetskom predispozicijom.Kod potomaka
ne bi doslo do procesa patogeneze jer bi sve njegove celije nadalje imale popravljen genom

NACINI PRENOSA GENETSKOG MATERIJALA U CELIJE/TIJELO BOLESNIKA Cilj svake GT je sto efikasniji
prenos GM.GM kojim se koristimo u svrhu GT MOZE BITI gol odnosno ubrizgan direktno u krv ili
tkivo.Efikasnog ovog pristupa je mala pa se korsitimo genetske vektore najcesce virusne vektore ili
liposome.Virusu imaju sposobnost umnozavanja svog genetskog materijala ili integrisanje svog GM u
genom domacina.U svhu GM virusi se modificiraju tako da se eliminisu oni dijelovi koji su odgovorni
za patogenost te se u njih unosi GM koji sluzi za GT.Liposomi se mogu koristiti u in vivo i ex vivo
pristupu.Prednost liposoma je da prakticno nema ogranicenja za velicinu DNK GM kojeg zelimo
upotrijebiti u GT.Nedostatci su u slaboj efikasnosti i prenosa GM u celije i kratka duzina ekspresije
kada se unesena DNA ne integrise u genom primaoca.Zaa terapiju celijama obicno se upotrebljavaju
nediferencirae celije tkiva zahvaceno procesom procesa bolesti.Maticne celije mogu se razmozavati
ex vivo te prenijeti u tkivo bolesnika.Maticne celije uzimaju se od osobe koja se lijeci pa tako nema
imunog odogovora.

DNA TESTIRANJE U GENETSKO USLOVNJENIM BOLESTIMA Dijagnoza genetsko uslovnjene bolesti

moze se pojaviti na razlicitim nivoima odnosno razlicitim pristupima:

 Klinicka dijagnoza je rezultat klinicke obrade pacijenta

 Na celijskom nivou mikroskopski moze se analizirati celija,npr.oblik eritrocita kod srpaste
anemije
 Na proteinskom nivou moze se analizirati aktivnost enzima ili ih analizirati kvalitativno ili
kvantitativno
 Na molekularnom nivou moze se genetski defekt prikazati pomocu analize RNA

DIREKTNIM DNA TESTOM se želi otkriti mutacija u nekom genu u kojem se treba znati u kojem ćemo
genu tražiti mutaciju, taj gen treba prethodno identificirati i znati njegovu DNA. Senzitivnost
direktnog DNA testa je uslovljena molekularnom patologijom istraživanog gena.

INDIREKTAN DNA TEST Primijenjuje se u slučaju kada gen za genetsko uvjetovanu bolest još nije
otkriven ili zbog veličine gena nije dostupan direktnom pristupu DNA dijagnostici. U ovom slučaju se
upotrebljavaju polimorfni genetski-DNA markeri i fenomen vezanog nasljeđivanja.

TKIVA ZA PRETRAGU Obicno se za DNA test upotrebljava uzorak perifernekrvi,medjutim kao izvor GT
moze posluziti bilo koja celija sa jezgrom(amniociti,horionske cupice,blastomera i dr.)
 GENETSKA DETERMINACIJA IMUNLOSKIH SVOJSTAVA

Tjelesne tecnosti dijele se na vancelijske i celijske.U vancelijsku tecnost se ubrajaju medjucelijske

tekucine,plazma,cerebrospinalna tecnost,intraokularna tekucina,tekucina u probavnom traktu i one
tekucine koje se nadju u potencijalnim prostorima.Medjucelijska tekucina nalazi se u prostoru
izmedju celija i manjim je dijelom u slobodnom tekucem stanju.Unutarcelijska tekucina dio je
citoplazmatskoh sadrzaja u kojoj se nalaze rasprsene vece ili manje cestice i organele.Zivot je promet
materija i sadrzaja kroz polupropusne membrane unutar i van celije.Otuda su potrebne razlike u
sadrzaju odjeljaka tjelesnih tecnosti.Kada te razlike nestanu ili izostanu nastupa smrt celije odnosno
organizma.U covjeka i vecine zivotinjskih vrsta protokom krvi omogucava se snadbijevanje svihc elija
organizma hranljivim materijama i kiseonikom odnosno odvodjenje nus produkata organizma ugljen
dioksida.

KRV-SASTAV I FUKCIJA Krv se kod kicmenjaka sadrzi od plazme i krnih celija.Plazmi cini vecinski
maseni dio od oko 55% a krve celije cine oko 45%.Osnovu plazme cini voda sa oko 91,5%.U njoj su
otopljenje materije anorganske i organske prirode.Od neorganskih tu su hloridi,fosfati i bikarbonati
te joni kalija,kalcija i magnezija.Pored kristaloida od organskih najvise ima hlorida.Od bjelancevina
najvise su zastupljeni algumini,globulini i fibrinogen.Albumini su odgovorni za koloidno osmotski
pritisak plazme.Fibrinogen je zaduzen za organizaciju ugruska u procesu zgrusavanja krvi.Globulini su
ukljuceni u u procese transporta razlicitih materija.Dijele se na alfa beta i gama frakcije.U krvne celije
ubrajamo eritrocite,trombocite i leukocite

ERITROCITI su crvena krva zrnca bikonkavnog oblika ciji je glavni sastojak crveno obojena
bjelancevina hemoglobin.Ovaj najvazniji sastojak eritrocita gradjen je od hema i globina sadrzi zeljezo
ze pomocu njega veze i kiseonik i ugljicni dioksid u molekularnom obliku.Na taj nacin eritrociti sluze
za transport gasova od respiratornih organa do udaljenih celija,tkiva i obratno.Zreli eritrociti nemaju
jezgro,zive oko 120 dana i potom propadaju.

TROMBOCITI su male krvne ćelije prečnika od 2 do 4 mikrometra čija je osnovna uloga zaustavljanje
krvarenja putem stvaranja trombocitnog čepa i koagulacije krvi.Ako dođe do krvarenja, tj. povrede
krvnog suda, reakcija organizma se može opisati u tri faze:

 U prvoj fazi se sužava krvni sud pod dejstvom odgovarajućih supstanci koje se izlučuju.
 U drugoj fazi se aktivaraju trombociti. Oni menjaju svoj oblik, na njihovoj površini se stvaraju
nastavci, uz pomoć kojih se trombociti međusobno povezuju i stvaraju trombocitni čep.
Ukoliko je povreda manja, ovde se reakcija organizma na krvarenje zaustavlja, a ako nije,
onda započinje i treća faza, odnosno koagulacija krvi.
 U trećoj fazi dolazi do koagulacije krvi u čemu trombociti imaju bitnu ulogu jer luče kalcijum,
fosfolipide i ostale supstance kojima se regulišu proces koagulacije.

Suština koagulacije krvi je aktiviranje proteina fibrina koji se povezuje u polimere gradeći mrežu u
koju se hvataju krvne ćelije: eritrociti, leukociti i trombociti.
LEUKOCITI bela krvna zrnca su ćelije imunološkog sistema čija je osnovna uloga zaštita organizma od
zaraznih bolesti i stranih materija.Leukociti nastaju u koštanoj srži, ali delom i u timusu (grudna žlezda
koja se nalazi ispod grudne kosti), limfnim žlezdama i čvorovima, i slezini.Povećanje broja leukocita
iznad gornje granice se nazivaleukocitoza, a smanjenje ispod donje granice leukopenia.
Postoje tri glavne vrste leukocita:

 Granulociti koji čine većinu belih krvnih zrnaca u perifernoj cirkulaciji. Postoji tri vrste
granulocita:
o Neutrofili koji se bore protiv bakterija,
o Eozinofili koji se bore protiv većih parazita i kontrolišu reakcije na alergije koje se
javljaju udisanjem,
o Bazofili koji oslobađaju histamin prilikom reakcija nastalih udisanjem.
 Limfociti uglavnom kruže limfnim sistemom. Postoji tri vrste limfocita:
o B limfociti nastaju u koštanoj srži (eng. Bone marrow - B-cells). B-ćelije stvaraju
antitela koja uništavaju patogene činioce.
o T limfociti nastaju u koštanoj srži, ali sazrevaju u timusu (eng. Thymus - T-cells). T-
ćelije postoje kao:
 Citotoksične T-ćelije,
 Pomagačke T-ćelije, i
 Supresorske T-ćelije.

U uništavanju ćelija inficiranih virusima i ćelija raka, direktno učestvuju samo

citotoksične T-ćelije, dok pomagačke i supresorske T-ćelije imaju ulogu regulacije
ponašanja ostalih ćelija u imunološkom sistemu. Npr. pomagačke ćelije tipa CD4+
regulišu odziv imunološkog sistema i njihov nedostatak je jedna od pojava izraženih
kod HIV-a.

o Ćelije ubice takođe nastaju u koštanoj srži (eng. Natural Killer Cells). Njihova uloga
jeuništavanje ćelija inficiranih virusima i ćelija raka kao i kod citotoksičnih T-ćelija.
 Monociti uglavnom kruže limfnim sistemom. Monociti ulaze u druga tkiva gde deluju kao
"usisavači", odnosno sposobni su da "pojedu" (fagocituju) ostatke izumrlih ćelija u
organizmu.

IMUNOLOSKI SISTEM stiti domacina od uticaja samih antigena,prioritetno mikroorganizama.U to su

uljuceni imunoloski sistem kao i humoralna antitijela pomocu slozenih odbrambenih
mehaznizama.Celije imunoloskog sistema su limfociti T i limfociti B.

CELIJE IMUNOLOSKOG SISTEMA Limfociti T porijeklom su iz timusa,na osnovu membranskih oznaka

CD4 i CD8 svrstavamo ih u dvije subpopulacije.Oni limfociti koji nose CD4 molekule pripadaju T
pomocnickim limfocitima i obliljezavamo ih kao CD4+ celije.U CD8+ celije ubrajamo T citotoksicne
limfocite koji su odgovorni za efektorski kraj imunoloske reakcije i zaduzeni su za ubijanje stranog
tijela.CD4+ celije imaju sposobnost prepoznavanja stranog tijela dok su CD8+ celije odogovorne za
celijski tip imunoloske reaktivnosti prema stranom.Tokom imunoloske reaktivnosti ukljucene su i
druge celije poput NK celija koje su sposobne same da prepoznaju strano tijelo i da ga uniste.
ANTIGENI su slozene molekule koje imunokompetentne celije u organizmu prepoznaju kao
tudje.Antitijela ne prepoznaju citavu molekulu antigena vec samo one dijelove koje zovemo
antigenske determinante ili epitopi.Vrlo male molekule koje reaguju sa antitijelima ali same za sebe
nemogu potaknuti njihovu proizvodnju zovemo haptenima.

ANTITIJELA (protutijela) su glikoproteini koji se stvaraju nakon kontakta imunološkog sistema sa

antigenima s kojima kada se stvore, imaju sposobnost specifičnog vezanja, pripadaju serumskoj
frakciji γ-globulina ili imunoglobulina

HLA SISTEM (humani leukocitni antigeni) naziv je za glavni kompleks tkivne srodnosti (MHC) u
čovjeka. Sadrži veliki broj gena koji su u vezi s imunim sustavom. Nalaze se na kratkom kraku
kromosoma 6, na odsječku 6p21.3 i kodiraju sintezu proteina koji predočavaju antigene imunološki
kompetentnim stanicama. Ovi geni prisutni su u svih vertebrata. S obzirom na različite genske
porodice, humana MHC regija podijeljena je u tri razreda koji zauzimaju oko 7,6 Mb (Mega baza):

- geni HLA razreda I smješteni su telomerično

- geni HLA razreda II nalaze se centromerično
- geni HLA razreda III smješteni su između njih.

IMUNOLOSKA REAKCIJA Uloga humoralnog imuniteta sastoji se u sintezi antitijela (imunoglobulina)

sposobnih da se sjedine sa antigenima koji su izazvali njihovo obrazovanje i da ih, u krajnjem ishodu,
odstrane. Ukoliko neki mikroorganizam ili stana materija dospe u organizam, ona deluje kao antigen i
izaziva stvaranje antitela. Na ćelijskoj membrani B-limfocita nalazi se jedan receptorni protein koji se
vezuje za antigen. Taj kontakt aktivira B-limfocite da se dele na brojne ćelije. Novonastale ćelije luče
antitela koja su specifična za taj antigen i ista su kao receptorni protein na membrani B-limfocita.
Antitela se vezuju za antigen pri čemu se stavara kompleks antigen-antitelo koji vrši razaranje ili
neutralizaciju antigena. Deo antitela koji je odgovoran za vezivanje sa antigenom je aktivni centar i
nalazi se na varijabilnom delu teškog lanca. Tako antigen koji uđe u ćeliju igra ulogu kalupa prema
kome se proizvodi određeno antitelo.

Reakcije antigen-antitelo Za svaki antigen stvara se odgovarajuće antitelo koje deluje na jedan od
niza različitih načina:

 neutralizacijom deluju antitoksini na toksine tako što se stvori kompleks kojim se sve toksične
grupe blokiraju antitelom;
 aglutinacijom antitela se vezuju za površinu bakterija i virusa i dovode do njihovog slepljivanja
(aglutinacije); i eritrociti mogu da aglutiniraju ako se unesu u organizam druge osobe (vidi krvne
grupe);
 lizom antitela rastvaraju membranu bakterija čime one postaju bezopasne.
 GENETIKA TUMORA

GENETIKA TUMORA Kancer je rezultat defekata osnovnih celijskih regulatornih

mehanizama.Osnovna abnormanost koja rezultira u razvoj kancera je kontinuirana,neregulisana
proliferacija kancer celija koje napadaju normalno tkivo i eventualno se sire kroz organizam.U
patologiji najbitnije je odrediti benigne(dobrocudne) odnosno maligne(zlocudne )tumore.Najvise
kancera spada u tri grupu:karcinomi,sarkomi i limfomi.Najcesci su karcinomi epitelnih tkiva.Sarkomi
su rjedji i to su najcesce tumori konektivnog tkiva,misicnog,fibroznog i kostiju.Limfomi zahvataju
krvne celije i celije imunog sustava.

RAZVOJ KANCERA Osnovna krakteristika kancera je kloniranje tumora tj.razvoj od samo jedne celije
tumora koja zapocinje abnormalnu priliferaciju celija.Prvi korak u ovom prcesu je inicijacija tumora
sto je rezultat genetske promjene koja vodi u abnormalnu diobu i umnozavanje jedne
celije.Porliferacija jedne celije prerasta u populaciju kloniranih tumorskih celija.Jedna celija iz
populacije proizvodi adenom ili polip.Maligni karcinom nastaje od benignog adenoma.

UZROCNICI KANCERA Supstance koje uzrokuju kancer nazvane su kancerogenima,mogu se

identificirati pri eksperimentalnim studijama kao i pri epidemioloskoj analizi.Mnogi agensi ukljucuju
radijaciju,hemikalije koje djeluju na DNA inducirajuci mutacije gena sto prestavlja glavni faktor u
razvoju kancera.Neki od agensa su i dijellovi UV zracenja,kancerogene materije duhana.Druga grupa
kancerogena razvijaju kancer stimulisuci diobu celije i njeno umnozavanje,drugi pak induciraju
mutacije te se oznaceni kao promotori tumora.Hormoni su takodjer uzrocnici nekih humanih kancera
npr.estrogen i drugi.Humani kancer uzrokuju i virusi.Jedna od osnovnih specificnosti kancer celia je
poremeceni mehanizam celijskog ciklusa,nediferenciranost celija i sposobnost brzog dijeljenja.Imaju
drugaciju RNA i vise slobodnih ribosoma a manje granuliranog ER u citoplazmi

VIRUSNI TUMORI Virusi su vazni ne samo kao uzrocnici kancera vec i kao model za israzivanje celijske
molekularne transformacije.

 HEPATITIS B VIRUS ima najmanji genom.Animalni DNA virus ima specificnu razornu moc vise
vrsta ukljucujuci i covjeka.Hronicna infekcija ovim virisom asocira sa kancerom jetre
 SV4O I POLIOMAVIRUS Nakon infekcije animalnih celija ovim virusom virusi se
repliciraju,potom dolazi do lize stanica domacina i oslobadjanja potomaka-viralnih partikula
koje napadaju nove celije
 PAPILOMAVIRUSI su virusi sa malom kolicinom DNA indukuju benigne i maligne tumore ljudi i
zivotinjskih vrsta.Ima oko 60 vrsta papiloma virusa.Neki od ovih vrsta uzrokuju samo benigne
tumore(bradavice)
  HERPESVIRUSI su najslozeniji animalni virusi induciraju tumore kod visih zivotinjskih vrsta.Dva
clana herpesvirusne familije asociraju sa humanim kancerom.
 ADENOVIRUS ne uzrokuje razvoj kancera u ljudi i drugih vrsta ali je vazan model u
proucavanju kancera
 RETROVIRUSI su clanovi familije RNA virusa,uzrokuju kancer razlicitih vrsta zivotinja i covjeka

ONKOGENI su stanični geni koji aktiviranjem započinju promjenu do tada zdrave stanice, tj. to su geni
koje sadrži čovjekova stanica, a imaju ulogu da uzrokuju karcinom.

PROTOONKOGEN normalni stanični geni nazvani su protoonkogeni, to su važni regulatorni geni u

stanici u mnogim slučajevima, kodiraju proteine sa funkciom signaliziranja normalne ćelijske
proliferacije, onkogeni imaju mutantne forme koje prelaze u protoonkogene. Kao posljedica
promjene onkogeni induciraju abnormalnu ćelijsku proliferaciju u razvoju tumora.

TUMOR SUPRESORNI GENI inhibiraju staničnu proliferaciju i razvoj tumora; u mnogim genima su
izgubljeni ili neaktivni što doprinosi nenormalnoj proliferaciji tumorskih sta$nica; inhibiraju razvoj
tumora.

SAVREMENE TEORIJE O MEHANIZMU NASTANKA TUMORA:

 Hipoteza o djelovanju onkogenih RNA virusa

 DNA virusna hipoteza
 Tumori kao posljediva poremecaja genetske kontrole transkripcije
 Imunogenetska hipoteza