c


 




©


|
 

î

Ê


Ê  


Ê
 
c 
  






 

Daftar Isi

Daftar
Ê     ÊÊ

 rÊapan    
 ralatan
ang DÊprlukan    
 ava Dvlopmnt Êt    
 ava untÊm nvÊrontmnt    

tan
D     
 Daar-Daar ahaa mrograman ava   
 rogram llo orld    
 Êp Data     
 arÊabl     

prator    
 rcabangan    
 rulangan     
 rra
    
 mrograman rorÊntaÊ bjk    

 bjct    

 la     

 akt     



ntrfac     

nnr la     
 la   ava an    

nanganan alahan   



 nangkap alahan   


 nanganan cara rtÊngkat   


 lontarkan cptÊon  



mbuat la cptÊon   


 mbuat la untÊm cptÊon  


 lok Ênall
   

 la  la    



ÊÊ
 
c     
  
  

 trÊng    


 Dat   

 alndar    

ntang nulÊ     

ÊÊÊ
c           

ׄ
rsiapan

×ׄ
ralatan yang Dip
rlukan

ada platÊhan ava Daar ÊnÊ pralatan

ang dÊprlukan adalah 

„ ava Dvlopmnt Êt vrÊ  kata

„ ava untÊm nvÊrontmnt vrÊ  kata
„ tan
D vrÊ  kata

ׄ ava D
v
lopm
nt Kit

ava Dvlopmnt Êt mrupakan prangkat lunak

ang dÊgunakan untuk
mlakukan pro kompÊlaÊ darÊ kod ava mnjadÊ 

ang dapat
dÊmngrtÊ dan dapat dÊjalankan olh ava untÊm nvÊrontmnt

ava Dvlopmnt Êt ajÊb trÊntall pada komputr

ang akan mlakukan
pro pmbuatan aplÊkaÊ brbaÊ ava amun ava Dvlopmnt Êt tÊdak
ajÊb trÊntall dÊ komputr
ang akan mnjalankan aplÊkaÊ
ang dÊbangun
mnggunakan ava

ׄ ava Runtim
Environtm
nt

ava untÊm nvÊrontmnt mrupakan prangkat lunak

ang dÊgunakan untuk
mnjalankan aplÊkaÊ
ang dÊbangun mnggunakan java rÊ  haru ama
atau lbÊh tÊnggÊ darÊ D
ang dÊgunakan untuk mmbangun aplÊkaÊ agar
aplÊkaÊ dapat brjalan uaÊ dngan
ang dÊharapkan

ׄ Œ
tB
ans IDE

tan
D mrupakan prangkat lunak

ang dÊgunakan untuk mmbangun
prangkat lunak
ang laÊn tan
D dapat dÊgunakan untuk mmbangun
prangkat lunak brbaÊ ava tandard dÊtÊon ava ntrprÊ dÊtÊon ava
Êcro dÊtÊon ava    ub
 !roov
dan 
thon


c      

„ Dasar-Dasar Bahasa
mrograman ava

ׄ rogram H
llo World

„

„„ 

 „ „
„
„„„„
„ „
 „„„ „
„„„„„„„„ 

  
„
  „
„„„„„
„
„
„

ada kod dÊata kÊta tlah mmbuat buah program drhana

ang
mnampÊlkan tulÊan "llo orld͟ pada conol rdapat bbrapa aturan
dalam mmbuat program dalam ava
aÊtu 

„ ama fÊl haru ama dngan nama kla program Êal pada kod
dÊata nama klan
a adalah llo orld maka nama fÊl haru
llo orldjava
„ an
a bolh trdapat atu kla publÊc pada buah fÊl
„ la
ang mnjadÊ program haru mmÊlÊkÊ mtod public static void
main(String[] args)

„ rmÊnal pada ava mnggunakan tanda # $tÊtÊk koma)

„ ip
Data

rdapat bbrapa tÊp data prÊmÊtÊv

ang ada dÊ ava
aÊtu 

è    
  tru atau fal
 araktr
  - - 
 - - 
 -


 - 



 -
- 

 
 -
- 
 
  
-
 - 
 

trÊng bukanlah mrupakan tÊp data dÊ ava trÊng mrupakan bjct amutn
trÊng mmÊlÊkÊ kunÊkan
aÊtu trÊng dapat langung dÊbuat tanpa haru
mmbuat bjct


c       !

„ ariab
l

arÊabl mrupakan uatu

ang dÊgunakan untuk mnampung buah
databuah varÊabl haru ada dalam buah kla atau mtodmbuatan
buah varÊabl dÊ ava trlÊhat pada kod dÊbaah ÊnÊ

„
  „  „
„

Êp varÊabl dapat brupa tÊp data atau kla mÊal 

„
„ „
„ ! „
„

%ntuk mnambahkan nÊlaÊ k buah varÊabl maka dapat mnggunakan tanda &
$ama dngan)  mÊal jÊka kÊta akan mnambahkan nÊlaÊ  pada varÊabl nÊlaÊ
dan  pada varÊabl ÊndÊlaÊ maka dapat trlÊhat pada kod dÊbaah ÊnÊ

„
„ „
„ ! „
„
„"„#$$ „
 !„"„%&% „
„

tau dapat juga langung aat pmbuatan buah varÊabl

„
„„"„#$$ „
„ !„"„'&( „


arat-
arat pnamaan varÊabl adalah 

„ aru dÊaalaÊ dngan huruf

„ Êdak bolh trdapat karaktr unÊk prtÊ ' () dan laÊn-laÊn
„ Êdak bolh mngandung karaktr putÊh $paÊ ntr tab)

„ p
rator

prator mrupakan buah karaktr khuu

ang dÊgunakan untuk
mnghaÊlkan uatu nÊlaÊ


c "#$  % ##" #&# '##"

ׄ p
rator Aritmatika

-()* ) ( ()**
 njumlahan
 ngurangan
 rkalÊan
 mbagÊan
 Êa pmbagÊan

ontoh 

„
„„"„#$ „
„„"„) „
„„"„„*„ „
„
 

  „
„

aÊl darÊ kod program dÊata adalah  bukan  al ÊnÊ dÊkarnakan dalam
ava jÊka kÊta mlakukan opraÊ pmbagÊan dngan tÊp data Êntgr maka
haÊln
apun akan Êntgr dan Êntgr tÊdak dapat mngandung nÊlaÊ koma dalam
ava hÊngga jÊka akan mlakukan prkalÊan
ang mnghaÊlkan nÊlaÊ koma
maka haru mnggunakan tÊp data doubl atau float

„ p
rator
nugasan

-+,- , + +,--
mbrÊan nÊlaÊ
 nambahan bÊlangan
 ngurangan bÊlangan
 rkalÊan bÊlangan
 mbagÊan bÊlangan
 mrolhan Êa bagÊ

ontoh

„
„„"„#$ „
„+"„,„
„
 

  „
„

c ./0  1 //. /2/ 3//.

aÊl darÊ opraÊ & trbut adalah  al ÊnÊ dÊkarnakan a &  ama dngan
a & a  dÊkarnakan a blumn
a adalah  maka Êtu brartÊ a &  

Êka akan mlakukan pnambahan atau pngurangan dngan nÊlaÊ  maka dapat
dngan mudah mnggunakan karaktr untuk pnambahan atau -- untuk
pngurangan mÊal 

„
„„"„#$ „
--„
„
 

  „
„

aka haÊln
a adalah 

„ p
rator
mbanding

-456 5 4 4566
ama dngan
! Êdak ama dngan
" *bÊh darÊ ama dngan
# urang darÊ ama dngan
" *bÊh darÊ
# urang darÊ

aÊl darÊ opraÊ pmbandÊng adalah boolan ru jÊka opraÊ pmbandÊng
trbut bnar dan fal jÊka opraÊ pmbandÊng trbut alah mÊal 

„


 „„"„#$„""„#$$ „
„
 

  „
„

aÊl darÊ program dÊata adalah fal karna mmang  tÊdak ama dngan


„ p
rator Logika

-789 8 7 7899
$$ Dan
 tau


c :;<  = ;;: ;>; ?;;:

prator logÊka dÊgunakan untuk mmbntuk uatu kadaan darÊ dua atau lbÊh
kondÊÊ trtntu oprator logÊka bÊaan
a dÊgabungkan dngan oprator
pmbandÊng aÊl darÊ oprator logÊka adalah boolan

aÊl opraÊ logÊka dngan mnggunakan ++ adalah bagaÊ brÊkut

-@AB % -@AB & 'B

(B @ al al
(B @ ru al
è @ al al
è @ ru ru

aÊl opraÊ logÊka dngan mnggunakan ,, adalah bagaÊ brÊkut

-@
 % -@
 & '


(
@ al al
(
@ ru ru
è @ al ru
è @ ru ru

ontoh

„


 „„"„#$„""„#$$„..„#$$„""„#$$ „
„
 

  „
„

aka haÊln
a adalah tru


„
rcabangan


ׄ
rcabangan if

rn
ataan Êf mrupakan alah atu bntuk prn
ataan
ang brguna untuk
mngambÊl kputuan trhadap buah kmungkÊnan ntuk prn
ataan Êf
brupa 

„
/0
  „
„„„„„**„„0„ 10 „
„
„

ontoh 


c 
C  D







„
„„"„#$ „
„
/„""„#$ „
„„„„ 

 

 „
„
„

Êka program dÊata dÊjalankan maka haÊln

a adalah tulÊan "puluh͟ karna
kondÊÊ pada Êf brnÊlaÊ tru jÊka kondÊÊ brnÊlaÊ alah mÊal nÊlaÊ &&  maka
program tÊdak akan mnghaÊlkan tulÊan apa-apa


„
rcabangan if-
ls

rcabangan Êf-l mrupakan prcabangan

ang ama dngan prcabangan Êf
namun mmÊlÊkÊ kondÊÊ fal artÊn
a jÊka kondÊÊ pada Êf tÊdak trpnuhÊ maka
prÊntah pada l akan dÊjalankan ntuk prn
ataan Êf-l brupa 

„
/0
  „
„„„„**„10„10„0
 „
„
  „
„„„„**„10„10„0
 „/ „
„
„

Êal

„
„„"„2 „
„
/„""„ #$„
„„„„ 

 

 „
  „
„„„„ 

 3
0„

 „
„
„

Êka program dÊata dÊjalankan maka haÊln

a adalah tulÊan "ukan puluh͟
hal ÊnÊ dÊkarnakan nÊlaÊ brnÊlaÊ  bukan 


„
rcabangan if b
rsarang

rcabangan Êf brarang mrupakan gabungan bbrapa Êf dan dapat pula

dÊgabung dngan Êf-l ntuk prn
ataan Êf brarang adalah baga brÊkut 

„
/0
 # „
„„„**„ „0
 # „


c 
EF







  „/0
 4 „
„„„**„ „0
 4 „
  „/0
 ) „
„„„**„ „0
 ) „
  „
„„„**„ „10„ 
„0
 „ 0„ „„  „
„
„

Êal

„
„„"„5 „
„  „
„
/„6"„2 „
„„„„ „"„%&% „
  „/„6"„7 „
„„„„ „"„%3% „
  „/„6"„5 „
„„„„ „"„%8% „
  „/„6"„ ,„
„„„„ „"„%9% „
  „
„„„„ „"„%:% „
„
„
 

   „
„

Êka program dÊata dÊjalankan maka haÊln

a adalah -.


„
rcabangan switch-cas

rcabangan Êtch-ca mrupakan prcabangan

ang kondÊÊn
a han
a dapat
mnggunakan prbandÊngan && $ama dngan) ntuk prn
ataan prcabangan
Êtch-ca adalah bagaÊ brÊkut 

„
;  „
„„„„ „#< „
„„„„„„„„**„10„ 
0 „
„„„„„„„„ 0„**„ 0 „
„„„„ „4< „
„„„„„„„„**„10„
0 „
„„„„„„„„ 0„**„  0„
„„„„ „4< „
„„„„„„„„**„10„
0 „
„„„„„„„„ 0„**„ 0 „
„„„„ „=< „
„„„„„„„„**„10„
0 „
„„„„„„„„ 0„**„ 0 „
„„„„ /
<„


c 
GH







„„„„„„„„**„10„
0 „
„„„„„„„„ 0„**„ 0 „
„
„

ada prcabangan Êtch prtama dÊprlukan buah varÊabl tlah Êtu bada
bagÊan ca dÊbandÊngkan jÊka ama maka ÊntrukÊ akan dÊjalankan ampaÊ
mnmuÊ tanda brak Êal 

„
„„"„, „
„
; „
„„„„ „#<„
„„„„ „4<„
„„„„ „)<„
„„„„ „=<„
„„„„ „,<„
„„„„ „5<„
„„„„„„„„ 

 3
0„„>
 „
„„„„„„„„ 0„
„„„„ „7<„
„„„„„„„„ 

 „>
 „
„„„„„„„„ 0„
„„„„ /
<„
„„„„„„„„ 

 „ 0„90 
 „
„„„„„„„„ 0„
„
„

Êka program dÊata dÊjalankan maka program akan mnghaÊlkan tulÊan "ukan
arÊ *Êbur͟

„
rulangan

ׄ
rulangan whil

rn
ataan hÊl brguna untuk mlakukan pro prulangan untuk buah
kondÊÊ lama kondÊÊ trbut brnÊlaÊ bnar $tru) maka prulangan akan
tru brjalan dan trhntÊ ktÊka kondÊÊ brnÊlaÊ alah $fal) ntuk
prn
ataan hÊl prtÊ brÊkut ÊnÊ 

„
; 0
  „
„„„„**„„
0 „
„
„

Êal 


c 
IJ







„
„1
„"„# „
„
; 1
„?"„#$ „
„„„„ 

 1
 „
„„„„1
++„**„ 00„1
 „
„
„

Êka program trbut dÊjalankan maka haÊln

a adalah tulÊan darÊ no  ampaÊ
 Dan aat jumlah brnÊlaÊ  maka prulangan akan trhntÊ dÊkarnakan
kondÊÊ brnÊlaÊ fal $ /& )

„
rulangan do-whil

rulangan do-hÊl mrupakan prulangan

ang hampÊr mÊrÊp dngan
prulangan hÊl namun prbdaann
a pada prulangan do-hÊl maka
mÊnÊmal ÊntrukÊ akan dÊjalankan kalÊ ntuk prn
ataan do-hÊl bagaÊ
brÊkut 

„

„
„„„**„
0 „
; 0
  „
„

Êal

„
„1
„"„#$$ „
„

„
„„„„ 

 1
 „
„„„„1
++„**„00„1
 „
; 1
„?"„#$ „
„

Êka program trbut dÊjalankan maka akan mnghaÊlkan kluaran  artÊn
a
alaupun kondÊÊ alah namun mÊnÊmal ÊÊ ÊntrukÊ akan dÊjalankan kalÊ hal ÊnÊ
dÊkarnakan pro do-hÊl brbda dngan hÊl dÊmana do-hÊl prtama
mlakukan ÊntrukÊ baru mngck kondÊÊ dangkan hÊl prtama mngck
kondÊÊ baru mlakukan ÊntrukÊ

„
rulangan for

rulangan for mrupakan prulangan

ang mmÊlÊkÊ varÊabl untuk mlakukan
pngkondÊÊan brbda dngan hÊl dan do-hÊl
ang kÊta haru mmbuat


c 
KL







buah varÊabl dÊluar untuk mlakukan pnkondÊÊan pada prulangan for

dÊtmpatkan buah blok untuk mmbuat varÊabl dan mlakukan pro
pngkondÊÊan ntuk prn
ataan for prtÊ brÊkut 

„
/
„0
 „ 0* 

 „
„„„
0„
„
„

Êal kÊta akan mnampÊlkan angka darÊ  &  maka dapat mnggunakan
prulangan for

„
/
„„"„#„„?"„#$$„++ „
„„„„ 

  „
„
„

„
rintah br
ak

rÊntah brak mrupakan prÊntah

ang dapat dÊgunakan untuk mnghntÊkan
pro prulangan mÊal jÊka kÊta mmbuat program prtÊ brÊkut 

„
/
„„"„#„„?"„#$$„++ „
„„„„ 

  „
„„„„/„""„,$ „
„„„„„„„„ 0„
„„„„„
„
„

aka program han

a akan mnampÊlkan angka darÊ  ampaÊ  karna pada
aat Ê mncapaÊ  program dÊhntÊkan olh prÊntah brak


„
rintah continu

rÊntah contÊnu dapat dÊgunakan untuk mloncatÊ buah prulangan

makudn
a adalah ÊntrukÊ
ang harun
a dapat dÊlat hal ÊnÊ brartÊ
ÊntruktÊ tÊdak akan dÊjalankan Êal

„
/
„„"„#„„?"„#$$„++ „
„„„„/„@„4„""„$ „
„„„„„„„„

 „
„„„„„
„„„„ 

  „


c 
MN







„
„

Êka program dÊata dÊjalankan maka haÊln

a akan mnampÊlkan angka-angka
ganjÊl aja hal ÊnÊ dÊkarnakan aat nÊlaÊ Ê mrupakan angka gnap maka prÊntah
contÊnu mmbuat program tÊdak mnampÊlkan angka gnap

„ Array

rra
mrupakan objk
ang dapat dÊgunakan untuk mn
Êmpan jumlah
dataData
ang dapat dÊtampung pada arra
dapat brupa tÊp data ataupun
kla $objk)

ׄ å
nd
klarasikan Array

%ntuk mmbuatan varÊabl arra

pun brbda dngan mmbuat varÊabl
bÊaan
a
aÊtu bagaÊ brÊkut 

„
 &„& „
„

DÊmana tÊp arra

dapat brupa tÊp data bÊaa prtÊ Ênt char hort atau juga
kla prtÊ trÊng dan
ang laÊnn
a

„ å
mbuat Array

tlah mndklaraÊkan rra

 maka prlu dÊbuat arra
n
a trlbÊh dahulu
blum arra
trbut dÊgunakan caran
a dngan mnggunakan prÊntah n

„
 &„& „
„
&„"„ ;„ &1
 „
„

DÊmana jumlah arra

mrupakan jumlah data
ang dapat dÊtampung olh arra


„ å
manipulasi Data dalam Array

tlah mmbuat rra

 maka untuk mlakukan pro manÊpulaÊ prtÊ
mnambahkan data k rra
 mngubah data dÊ rra
ataupun mngak data
dalam rra
 maka dÊprlukan buah Êndk dÊmana aat mmbuat buah
arra
dngan jumlah data  maka haÊln
a akan trlÊhat prtÊ ÊnÊ


c 
OP







o
ndk
 
 
 




rtÊn
a data k  dapat dÊak mnggunakan Êndk  dan trun
a Dan
untuk mlakukan pro manÊpulaÊ data dalam arra
mnggunakan Êndk
dapat dÊgunakan dngan prÊntah 

„
& 0 „
„

Êal 

„
„„"„ ;„, „
„
$„"„4)= „
#„"„5257 „
4„"„=4)= „
)„"„,5=„
=„"„4=4) „
„
 

 $ „
 

 # „
 

 4 „
 

 ) „
 

 = „
„

„ Array åultidim
nsi

ava mndukung pmbuatan arra

multÊdÊmnÊ makudn
a kÊta dapat
mnambahkan data arra
k dalam buah arra
 cara pmbuatann
a adalah
bagaÊ brÊkut 

„
 &„&„"„ ;„ &1
1
 „
„


c 
QR







„
mrograman B
rori
ntasi bj
k

mrograman brorÊntaÊ objk mrupakan pmrograman

ang mnjadÊkan
objk bagaÊ komponn utama dalam Êtmbjk mrupakan gabungan data
dan fungÊ dÊmana buah objk dÊbuat darÊ buah kla

ׄ bj
ct

bjk mrupakan haÊl darÊ buah kla jÊka dÊÊbaratkan bjk adalah ku
maka kla adalah ctakan kun
a dÊmana ku dÊbuat mnggunakan ctakan
trbutDan buah ctakan ku dapat mmbuat bbrapa ku artÊn
a buah
kla dapat mmbuat bbrapa objct

%ntuk mmbuat objk dalam ava dÊprlukan buah prÊntah n dÊmana cara
pmbuatann
a ama dngan pmbuatan varÊabl

„
A 
1 0„ "„ ;„A „
„

Êka dalam kla

ang dÊbuat objk trbut trdapat atrÊbut maka dapat
dÊpanggÊl mnggunakan  $tÊtÊk)

„
**„ 
„
 „

1 0&
„"„
 „
„

Êka dalam kla trbut mmÊlÊkÊ buah fungÊ $mtod) maka dapat dÊpanggÊl
mnggunakan  $tÊtÊk) dan dÊakhÊrÊ dngan $)

„
**„ „/
 „

1 0B
 „
„

„ lass

Dalam ava kla dÊdfÊnÊÊkan mnggunakan kata kuncÊ cla ontoh kla
drhana adalah bagaÊ brÊkut 

„
„C
„ „
„„„„„ „
„

c 
ST







ada kod dÊata kla

ang tlah dÊbuat adalah kla anuÊa Dan nama
mrupakan atrÊbut
ang dÊmÊlÊkÊ kla anuÊa trbut ontoh pmbuatan
objk untuk kla manuÊa adalah bagaÊ brÊkut 

„
**„ 
„
1 0„
 „
C
„
„"„ ;„C
 „
„
**„ 
„„
1 0„
 „

„"„:0
„A
;„A  „
„

ׄ å
tod

Dalam java trdapat dua buah mtod

„ ungÊ mrupakan mtod

ang mmÊlÊkÊ nÊlaÊ balÊk jÊka mtod trbut
dÊpanggÊl cara pmbuatan buah fungÊ adalah dngan cara
mnntukan nÊlaÊ balÊkn
a lalu mmbuat nama mtodn
a
„ rodur mrupakan mtod
ang tÊdak mmÊlÊkÊ nÊlaÊ balÊk cara
pmbuatan produr ama dngan fungÊ namun bdan
a nÊlaÊ balÊkn
a
mnggunakan kata kuncÊ voÊd

ontoh 

„
„C
„ „
„
„„„„„ „
„
„„„„**„/
 „
„„„„„!„ „
„„„„„„„„**„

0„  0„„
0„0„0
„ 
 „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„
„„„„**„ 

 „
„„„„
 „
!„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„

ada kod dÊata kla manuÊa mmÊlÊkÊ  buah mtod

aÊtu ambÊlama$) dan
hapuama$) DÊmana ambÊlama$) mrupakan buah fungÊ karna


c 
UV







mngmbalÊkan nÊlaÊ trÊng dangkan hapuama$) mrupakan produr

karna tÊdak mngmbalÊkan nÊlaÊ

aat mmbuat buah fungÊ maka untuk mngmbalÊkan nÊlaÊn

a haru
mnggunakan kata kuncÊ rturn dÊÊkutÊ nÊlaÊ
ang akan dÊkmbalÊkann
a %ntuk
mngambÊl nÊlaÊ balÊk darÊ fungÊ dapat dÊlÊh at pada contoh bagaÊ brÊkut

„
C
„
„"„ ;„C
 „

„"„:0
„A
;„A  „
„
**„ „„ „/
 „
„„"„
! „
„

„ aram
t
r

aramtr mrupakan data

ang dapat dÊtambahkan darÊ luar mtod mÊal jÊka
kÊta mmbuat buah mtod untuk mngubah nama pada kla anuÊa maka
patÊ kÊta mmrlukan nama baru untuk mnggantÊkan nama lama olh karna
Êtu dÊprlukan buah paramtr nama baru untuk mnggantÊkan nama trbut
ontoh paramtr dapat trlÊhat pada kla dÊbaah ÊnÊ 

„
„C
„ „
„
„„„„„ „
„
„„„„**„ 
„ „    „
„„„„
 „
!„3
 „
„„„„„„„„„"„3
 „
„„„„„
„
„„„„„!„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„
„„„„
 „
!„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„

ontoh pnggunaann
a adalah bagaÊ brÊkut 

„
C
„
„"„ ;„C
 „


!:0
„A
;„A  „


c 
WX







„
„„"„
! „
„

aat kod dÊata dÊkkuÊ maka varÊabl nama akan brnÊlaÊ " ko urnÊaan
hannd
͟ uaÊ dngan nama baru
ang tlah tÊdambahkan lat mtod
ubahama$namaaru)#

buah mtod dapat mmÊlÊkÊ atu atau lbÊh paramtr untuk mnambahkan
paramtr dÊpÊahkan dngan mnggunakan tanda  $koma) ontohn
a 

„
„C
„„
„
„„„„„ „
„„„„„ „
„
„„„„**„ 
„ „ „ „
„    „
„„„„
 „
9„3
D„„3
 „
„„„„„„„„„"„3
 „
„„„„„„„„„"„3
 „
„„„„„
„
„„„„**„ 
„ „
„    „
„„„„
 „
!„3
 „
„„„„„„„„„"„3
 „
„„„„„
„
„„„„„!„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„
„„„„
 „
!„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„

ontoh pnggunaann
a adalah bagaÊ brÊkut 

„
C
„
„"„ ;„C
 „


9:0
D„
 „
„

„ Kata Kunci this

ata kuncÊ thÊ dÊgunakan dalam buah kla dan dÊgunakan untuk mn
atakan
objk karang ontoh mÊal aat kÊta mmbuat buah paramtr
ang ama
dngan nama atrÊbut
ang ada dalam buah kla maka jÊka kÊta mnggunakan


c 
YZ







paramtr trbut untuk mngubah atrÊbut pada kla maka prubahan tÊdak
akan trjadÊ

„
„C
„ „
„
„„„„„ „
„„„„„ „
„
„„„„
 „
9„D„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„„„„
 „
!„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„

aat kÊta mnggunakan kla anuÊa dÊata pada program

„
C
„
„"„ ;„C
 „


9:0
D„
 „
„
 

 
 „
 

 
 „
„

tlah dÊjalankan maka program trbut akan mnghaÊlkan nÊlaÊ null

ang
artÊn
a nama dan alamat objk manuÊa tÊdak brubah mnjadÊ " ko͟ dan
"ubang͟ knapa? al ÊnÊ dÊkarnakan jÊka kÊta mmbuat buah paramtr

ang ama dngan nama atrÊbut lalu aat kÊta mmanggÊl nama atrÊbut trbut
maka bnarn
a bukan atrÊbut
ang kÊta panggÊl mlaÊnkan paramtr

gar kalahan trbut tÊdak trjadÊ maka dÊprlukan kata kuncÊ thÊ
ang
dÊgunakan untuk mn
atakan objk trbut jadÊ untuk mngubah atr Êbut
ang
naman
a ama dngan paramtr harulah bagaÊ brÊkut

„
„C
„ „
„
„„„„„ „
„„„„„ „
„
„„„„
 „
9„D„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„


c 
[\







„„„„
 „
!„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„

aat program blumn

a dÊjalankan kmbalÊ maka haÊln
a tÊdak akan null lagÊ

„ isibilitas rivat
dan ublic

ava mndukung
vÊÊbÊlÊta
aÊtu 

ÊÊbÊlÊta trangan
prÊvat an
a dapat dÊak olh kla Êtu ndÊrÊ
publÊc Dapat dÊak olh luruh kla
protctd an
a dapat dÊak olh kla Êtu ndÊrÊ
dan kla turunann
a
è
 
 an
a dapat dÊak olh kla-kla
ang
brada pada atu pakt


 

 




 
  
 
  

  

 


 
 

 
   
 
 

 

  






    

ÊÊbÊlÊta prÊvat mrupakan vÊÊbÊlÊta

ang dapat dÊgunakan pada atrÊbut
mtod ataupun kla!unan
a vÊÊbÊlÊta prÊvat adalah untuk mn
mbun
Êkan
atrÊbut mtod atau klatrÊbut mtod atau kla
ang mnggunakan
vÊÊbÊlÊta han
a dapat dÊak olh objk Êtu ndÊrÊ

ontoh atrÊbut
ang mnggunakan vÊÊbÊlÊta prÊvat

„C
„ „
„
„„„„  „„ „
„„„„„ „
„
„„„„
 „
9„D„„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„„„„
 „
!„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„

ada kod dÊata atrÊbut nama mnjadÊ prÊvat hÊngga han

a kla anuÊa


c 
]^







Êtu ndÊrÊ
ang bÊa mngak atrÊbut nama hÊngga aat kla laÊn mngak
atrÊbut trbut maka akan trjadÊ rror

„„ 

 „ „
„
„„„„
„„
 „ „„ „
„„„„„„„„C
„
„"„ ;„C
 „
„„„„„„„„

9:0
D„
 „
„
„„„„„„„„ 

  
 „
„„„„„„„„ 

 
 „
„„„„„
„

ada kod dÊata maka akan trjadÊ rror ktÊk kla llo orld mngak
atrÊbut nama objk manuÊa dÊkarnakan atrÊbut trbut brÊfat prÊvat

ÊÊbÊlÊta publÊc mrupakan vÊÊbÊlÊta

ang dapat dÊtrapkan pada atrÊbut
mtod dan klaDngan vÊÊbÊlÊta publÊc maka atrÊbut mtod atau kla
ang
mmÊlÊkÊ Êfat publÊc trbut dapat dÊak olh kla manapun dan darÊ packag
manapun

ontoh pada kod blumn

a kÊta akan mnambah buah mtod publÊc

ang brnama ambÊlama$)

ang mngmbalÊkan nama mahaÊa

„C
„ „
„
„„„„  „„ „
„„„„„ „
„
„„„„
„„!„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„
„„„„
 „
9„D„„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„„„„
 „
!„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„

Dngan dmÊkÊan untuk mngak atrÊbut nama karang kÊta dapat

mnggunakan mtod ambÊlama$)

„„ 

 „ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„„„„„„„„C
„
„"„ ;„C
 „


c 
_`







„„„„„„„„

9:0
D„
 „
„
„„„„„„„„ 

  
! „
„„„„„„„„ 

 
 „
„„„„„
„


„ Konstruktor

ontruktor mrupakan mtod

ang cara otomatÊ dÊpanggÊl ktÊka buah
objk dÊpanggÊl ara mmbuat mtod kontruktor adalah nama mtod haru
a
a dngan nama kla dan tÊdak mngmbalÊkan nÊlaÊ balÊk dan tÊdak pula
mnggunakan kuncÊ voÊd ontoh 

„C
„ „
„
„„„„  „„ „
„„„„„ „
„
„„„„
„C
„ „
 

 EF1 0„C;„9
GGGH „
„„„„„
„
„„„„
„„!„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„
„„„„
 „
9„D„„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„„„„
 „
!„ „„
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„

Dngan dmÊkÊan aat mmbuat buah objk ahaÊa maka kontruktor

trbut akan otomatÊ dÊpanggÊl Êal jÊka kÊta mmbuat buah objk
mahaÊa

C
„
„"„ ;„C
 „

aka akan mnampÊlkan tulÊan "bjk ahaÊa DÊbuat!!!͟

ontruktor juga mndukun pnggunakan paramtr mÊal aat mmbuat

buah objk manuÊa maka nama namuÊa trbut haru dÊtntukan maka
kÊta dapat mnambahkan buah paramtr nama dÊ kontruktor prtÊ brÊkut


c 
ab







„C
„ „
„
„„„„  „„ „
„„„„„ „
„
„„„„
„C
„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„„„„
„„!„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„
„„„„
 „
9„D„„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„„„„
 „
!„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„

Dngan bgÊtu maka aat mmbaut objk manuÊa maka kÊta haru
mnggunakan paramtr nama

C
„
„"„ ;„C
 :0

„A
; „

„ v
rloading Konstruktor

vrloadÊng mrupakan mkanÊm dÊmana kÊta dapat mmbuat lbÊh darÊ atu
buah kontruktor pada buah klaamun dngan ktntuan tÊap
kontruktor haru mmÊlÊkÊ paramtr
ang brbda bÊa brbda jumlah
paramtrn
a ataupun bÊa brbda tÊp data paramtrn
a

Êal kÊta akan mngubah kla manuÊa trbut mnjadÊ mmÊlÊkÊ dua
konturktor dÊmana kontruktor prtama kÊta dapat mmbuat objk manuÊa
tanpa haru mnggunakan nama dan kontruktor kdua kÊta haru mnggunakan
nama untuk mmbuat objk mahaÊa

„C
„ „
„
„„„„  „„ „
„„„„„ „
„
„„„„
„C
„ „
„„„„„„„„**„ „    „
„„„„„
„
„„„„
„C
„„ „
„„„„„„„„„"„ „


c 
cd







„„„„„
„
„„„„
„ „!„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„
„„„„
 „
9„D„„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„„„„
 „
!„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„

Dngan bgÊtu kÊta dapat mnggunakan dua cara untuk mmbuat objk darÊ
kla ahaÊa
aÊtu tanpa paramtr dan mnggunakan paramtr nama

„„ 

 „ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„„„„„„„„C
„
#„"„  ;„C
 „
„„„„„„„„C
„
4„ "„ ;„C
:0
„A
;„A  „
„„„„„
„

„ v
rloading å
tod

laÊn pada kontruktor ovrloadÊng juga bÊa dÊlakukan pada mtod mÊal kÊta
akan mmbuat dua buah mtod ubah mtod prtama mnggunakan
paramtr nama dan mtod kdua mnggunakan paramtr nama dan alamat

„C
„ „
„
„„„„  „„ „
„„„„  „„ „
„
„„„„
„C
„ „
„„„„„„„„**„ „    „
„„„„„
„
„„„„
„C
„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„„„„
„
 „
„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„„„„
„
 „
„D„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„„„„„"„ „


c 
ef







„„„„„
„

Dngan bgÊtu kÊta dapat mnggunakan mtod ubah untuk mngubah nama
ataupun untuk mngubah alamat

„„ 

 „ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„„„„„„„„C
„
„"„ ;„C
 „
„„„„„„„„

:0
„ „
„„„„„„„„

:0
„A
;D„
 „
„„„„„
„

„
warisan K
las

arÊan mrupakan mkanÊm dÊmana buah kla dapat marÊÊ luruh

atrÊbut atau mtod mÊlÊk kla laÊn dngan ktntuan trtntu Êal ada
buah kla rang dngan atrÊbut nama dan alamat *alu ada kla gaaÊ
dngan atrÊbut nÊp nama dan alamat

„„F„ „
„
„„„„  „„ „
„„„„  „„ „
„
„„„„
„
 „
!„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„„„„
„„!„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„
„„„„
„
 „
&„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„„„„
„„&„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„

„„I ;„ „
„
„„„„  „„  „
„„„„  „„ „
„„„„  „„ „
„
„„„„
„
 „
! „ „ „

c 
gh







„„„„„„„„ „"„  „
„„„„„
„
„„„„
„„! „ „
„„„„„„„„ 
„  „
„„„„„
„
„„„„
„
 „
!„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„„„„
„„!„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„
„„„„
„
 „
&„„ „
„„„„„„„„„" „„
„„„„„
„
„„„„
„„&„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„

ada kod dÊata bÊa bandÊngkan antara kla rang dan kla gaaÊ mmÊlÊkÊ
bbrapa atrÊbut dan mtod
ang ama
aÊtu nama alamat ubahama$)
ambÊlama$) ubahlamat$) dan ambÊllamat$) rtÊn
a ban
ak trjadÊ duplÊkaÊ
kod olh karna Êtu lbÊh baÊk kla trbut dÊgabungkan mnggunakan
parÊan
aÊtu rang dÊturunkan mnjadÊ gaaÊ karna mua atrÊbut dan
mtod rang ada dÊ gaaÊ namun tÊdak mua atrÊbut dan mtod gaaÊ
ada dÊ kla rang

%ntuk mngatakan baha kla  turunan darÊ kla 0 kÊta dapat mnggunakan
kata kuncÊ tnd Dngan bgÊtu kÊta han
a prlu mngubah kla gaaÊ
mnjadÊ bagaÊ brÊkut

„„I ;„   „F„ „

„
„„„„  „„  „
„
„„„„
„
 „
! „ „ „
„„„„„„„„ „"„  „
„„„„„
„
„„„„
„„! „ „
„„„„„„„„ 
„  „
„„„„„
„


c 
ij







alaupun kla gaaÊ tÊdak mmÊlÊkÊ atrÊbut dan mtod untuk nama dan
alamat namun bnarn
a gaaÊ trbut mmÊlÊkÊn
a karna gaaÊ
mrupakan turunan darÊ rang hÊngga luruh Êfat darÊ rang ada pada
gaaÊ

„„ „ „
„
„„„„
„„
 „„„„„„„„„„„ „
„„„„„„„„I ;„ ;„"„ ;„I ; „
„
„„„„„„„„ ;
!:0
„A
; „
„„„„„„„„ ;
&
 „
„„„„„„„„ ;
! #$#$5$)# „
„„„„„
„
„

„ isibilitas prot
ct
d

blumn
a kÊta tlah mmbaha tntang vÊÊbÊlÊta prÊvat dan publÊc kalÊ ÊnÊ
kÊta akan mmbaha tntang vÊÊbÊlÊta protctd trÊbut mtod atau kla

ang dÊtandaÊ dngan vÊÊbÊlÊta protctd han

a dapat dÊak olh kla Êtu
ndÊrÊ dan turunann
a Êal pada kla blumn
a kÊta tlah mmbuat kla
rang dan gaaÊ

ada kla rang vÊÊbÊlÊta untuk atrÊbut nama dan alamat adalah prÊvat
artÊn
a han
a kla rang trbut
ang dapat mngak atrÊbut trbut
alaupun kla gaaÊ mrupakan turunan darÊ kla rang ttap aja kla
gaaÊ tÊdak dapat mngak atrÊbut nama dan alamat darÊ kla rang

„„I ;„   „F„ „

„
„„„„  „„  „
„
„„„„
„
 „
! „ „ „
„„„„„„„„ „"„  „
„„„„„
„
„„„„
„„! „ „
„„„„„„„„ 
„  „
„„„„„
„
„„„„
„
 „

 „
„„"„ „
„„„„„
„

Êka kÊta mnggunakan kod dÊata untuk mngak atrÊbut nama darÊ kla
rang maka patÊ akan trjadÊ rror amun jÊka kÊta mngubah vÊÊbÊlÊta


c 
kl







namamnjadÊ protctd maka atrÊbut nama dapat dÊak olh kla turunann
a

aÊtu kla gaaÊ

„ „F„ „

„

  „„ „

  „„ „
„
„„„„
„
 „
!„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„„„„
„„!„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„
„„„„
„
 „
&„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„„„„
„„&„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„

„„I ;„   „F„ „

„
„„„„  „„  „
„
„„„„
„
 „
! „ „ „
„„„„„„„„ „"„  „
„„„„„
„
„„„„
„„ ! „ „
„„„„„„„„ 
„  „
„„„„„
„
„„„„
„
 „

 „
„„„„„„„„**„  „
„„„„„„„„„„"„ „
„„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„

ׄ v
rriding

vrrÊdÊng tÊdak ama dngan ovrloadÊng ovrrÊdÊng mrupakan mkanÊm

dÊmana buah mtod dapat dÊdklaraÊkan ulang pada kla turunann
a

Êal ada dua kla

aÊtu a
Ê dan Daa pada kla ba
Ê tbut trdapat
mtod larÊ$)
ang mmrÊntahkan untuk larÊ

„„3„ „


c 
mn







„
„„„„
„
 „„ „
 

  0 „3„< „
„„„„„
„

tlah Êtu kla Daa mrupakan kla turunan darÊ kla a

Ê

„„9 ;„   „3 „

„
„

tlah Êtu jÊka kÊta coba buat buah objk kla Daa dan mn
uruhn
a larÊ

„„ „ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„„„„„„„„9 ;„ ;„"„ ;„9 ; „
„„„„„„„„ ; „
„„„„„
„
„

aka haÊln
a adalah "Êdak Êa $͟ artÊn
a mtod larÊ$)
ang dÊpanggÊl
bnarn
a mÊlÊk kla a
Ê
ang patÊn
a tÊdak dapat brlarÊ karang jÊka
dÊanggap kla Daa dapat brlarÊ maka kÊta haru mnggubah mtod larÊ$)
trbut agar dapat brlarÊ caran
a adalah dngan mlakukan pndklaraÊan
ulang $ovrrÊdÊng) aran
a adalah dngan mmbuat mtod
ang ama dngan
mtod
ang dÊarÊÊn
a

„„9 ;„   „3„ „

„
„„„„
„
 „„ „
 

 >GGGG „
„„„„„
„

aka jÊka program t blumn

a dÊjalankan kmbalÊ maka klauarann
a
patÊ "*arÊ!!!!͟ artÊn
a mtod larÊ$) mÊlÊk kla Daa
ang dÊpanggÊl

×ׄKata Kunci sup
r

ata kuncÊ upr mrupakan kata kuncÊ

ang dÊgunakan untuk mngak kla
parnt $
ang dÊturunkan) mÊal jÊka kÊta mnggunakan kata kuncÊ upr pada
kla Daa artÊn
a upr trbut mrujuk pada kla a
Ê

„„9 ; „   „3„ „


c 
op







„
„„„„
„
 „3„ „
„„„„„„„„**„ 0 „ 
„„0„3 „

 „
„„„„„
„
„„„„
„
 „„ „
 

 >GGGG „
„„„„„
„

laÊn Êtu kata kuncÊ upr juga dapat dÊgunakan untuk mngak kontruktor
mÊlÊk kla
ang dÊarÊkan

„„3 „ „
„
„„„„  „„ „
„
„„„„
„3 „ „
„
„„„„„
„
„„„„
„3 „„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„„„„
„„! „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„

„„3 

„   „3  „

„
„„„„  „„

 „
„
„„„„
„3 

„ „
„
„„„„„
„
„„„„
„3 

„D„„

 „

 „
„„„„„„„„

„"„

 „
„„„„„
„
„„„„
„„J
 „
„„„„„„„„ 
„

 „
„„„„„
„
„


c 
qr







ׄKata Kunci final

ata kuncÊ fÊnal mrupakan kata kuncÊ

ang dapat dÊgunakan untuk mnandaÊ
baha uatu atrÊbut mtod atau kla udah fÊnal artÊn
a tÊdak dapat dÊubah
lagÊ

šs

 t t


   trÊbut tÊdak dapat dÊdklaraÊkan lagÊ


t  arÊabl tÊdak dapat dÊdklaraÊkan lagÊ
  tod tÊdak dapat dÊdklaraÊkan $ovrrÊdÊng) lagÊ

 la tÊdak dapat dÊturunkan

Êka kÊta mnambahkan buah atrÊbut dngan kata kuncÊ fÊnal maka atrÊbut
trbut haru langung dÊdklaraÊkan mÊal prtÊ ÊnÊ

„„8

„ „
„
„„„„  „/„„ „"„9 „
„

Êka tÊdak dÊdklaraÊkan langung maka akan trjadÊ kalahan $rror) tau jÊka
kÊta mlakukan pndklaraÊan ulang atrÊbut trbut maka akan trjadÊ rror

„„8

„„
„
„„„„  „/„„ „"„9 „
„
„„„„
„
 „
9„  „
„„„„„„„„**„ 
„
 „"„  „
„„„„„
„

ׄK
las Abstract

la abtract mrupakan kla dÊmana mmÊlÊkÊ mtod-mtod namun tÊdak

dÊdklaraÊkan pndklaraÊann
a trjadÊ pada kla turunann
a %ntuk
mmbuat kla abtract ama dngan mmbuat kla bÊaan
a namun dÊaalÊ
dngan kuncÊ abtract pada klan
a dan dÊaalÊ dngan kata kuncÊ abtract
pada mtod
ang akan dÊbuat namun tÊdak akan dÊdklaraÊkan tod
ang
abtract tÊdak prlu brÊÊkan dklaraÊn
a

Êal kÊta mmbuat kla abtract an lalu turunann

a# ucÊng ambÊng dan
njÊng la han trbut mmÊlÊkÊ mtod bÊcara$)
ang mn
uruh an


c 
u







trbut bÊcara$) namun karna tÊap han bÊaan

a brbda nada bÊcaran
a
maka kÊta buat mtod bÊcara$) trbut mnjadÊ abtract

„„„ ;„ „

„
„„„„
„„
 „ „
„
„

„„&1„   „ ; „

„
„„„„
„
 „„ „
 

 K
„
 „
„„„„„
„
„

„„A„   „ ; „

„
„„„„
„
 „„ „
 

 :  „
„„„„„
„
„

„„A
„   „ ; „

„
„„„„
„
 „„ „
 

 C
 „
„„„„„
„
„

Êka kla turunan darÊ an tÊdak mndklaraÊkan mtod bÊcara$) maka akan
trjadÊ rror kcualÊ kla trbut juga kla abtract

ׄ olimorfism

olÊmorfÊm mrupakan kmampuan untuk buah kla mmÊlÊkÊ ban

ak kla
turunan tÊap kla turunan mmÊlÊkÊ dklaraÊ maÊng-maÊng
ang unÊk dan
dapat brbagÊ fungÊonalÊta
ang ama dngan kla parnt $
ang dÊturunkan)

ontoh polÊmorfÊm adalah kla an

ang blumn
a tlah dÊbuat

„„ „ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„„„„„„„„ ;„ ;#„"„ ;„&1 „
„„„„„„„„ ;# „


c 
v







„
„„„„„„„„ ;„ ;4„"„ ;„A „
„„„„„„„„ ;4 „
„
„„„„„„„„ ;„ ;)„"„ ;„A
 „
„„„„„„„„ ;) „
„„„„„
„

„ ak
t

Dalam ava bbrapa kla dapat dÊgabungkan dalam buah unÊt brnama
pakt $packag) nggunaan pakt angat dÊanjurkan agar kla-kla trlÊhat
lbÊh tratur

%ntuk mndklaraÊkan pakt han

a prlu mnggunakan kuncÊ packag pada
bagÊan ata fÊl java dÊÊkutÊ nama pakt ama pakt tÊdak bolh dÊaalÊ dngan
nomor dan tÊdak bolh mnganduk karaktr unÊk dan paÊ akt bÊaan
a
brtÊngkat untuk mmbrÊkan tÊngkatan pada pakt kÊta dapat mngunakan
tanda  $tÊtÊk) mÊal


  (  

 
)

 aplÊkaÊdata

 
)


 aplÊkaÊdataba

 
)
 aplÊkaÊform

DÊanjurkan jÊka kÊta mmbangun buah Êtm

ang bar maka dÊprlukan
pnglompokkan jnÊ-jnÊ kla dalam pakt Êal untuk kla-kla tabl
dapat dÊ maukkan k pakt data kla-kla form bÊa dÊmaukkan k pakt
form dan laÊn-laÊn

0 „ 0  „

„

„„A;„ „
„
„„„„
„„  „
„„„„
„„ „
„„„„
„„ „
„
„

Êka kÊta akan mnggunakan kla dngan lokaÊ pakt

ang ama kÊta dapat
mnggunakann
a langung namun jÊka kÊta akan mnggunakan kla dngan
pakt
ang brbda maka kÊta prlu mnggunakan Êmport dÊrtaÊ lokaÊ pakt
dan nama klan
a


c 
 







0 „ 0 
 „
„

„ 0 A; „
„

„„I
„ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„„„„„„„„A;„0;„"„ ;„A; „
„„„„„
„
„

ׄ isibiliti D
fault

blumn
a tlah dÊbaha tntang vÊÊbÊlÊtÊ prÊvat publÊc dan protctd
bnarn
a ada atu lagÊ vÊÊbÊlÊt

aÊtu dfault namun tÊdak mnggunakan kata
kuncÊ dfault mlaÊnkan tÊdak prlu mnggunakan kata kuncÊ $koong)

Êka buah atrÊbut mtod atau kla dÊtandaÊ dngan vÊÊbÊlÊtÊ dfault maka Êtu
artÊn
a atrÊbut mtod atau kla trbut han
a dapat dÊak olh kla-kla

ang ada dalam atu pakt Êka akan dÊak darÊ luar pakt maka akan trjadÊ
rror

ontoh vÊÊbÊlÊtÊ dfault 

0 „ 0  „

„

„„C;„ „
„
„„„„„ „
„„„„„ „
„
„

„ Int
rfac

ntrfac mrupakan mkanÊm dÊmana kÊta dapat mnntukan mtod-

mtod
ang haru ada pada kla
ntrfac hampÊr mÊrÊp dngan kla abtrak
namun ada bbrapa prbdaan pada Êntrfac dan kla abtrak

„ la abtrak bÊa mngandung mtod abtrak dan mtod tÊdak
abtrak dangkan pada Êntrfac haru mua mtod abtrak
„ la abtrak dapat mmÊlÊkÊ atrÊbut dangkan Êntrfac tÊdak bolh
mmÊlÊkÊ atrÊbut
„ la abtrak dÊgunakan olh kla laÊn mnggunakan parÊan
$tnd) dangkan Êntrfac mnggunakan ÊmplmntaÊ
$Êmplmnt)


c 
 







ׄ å
nd
klarasikan Int
rfac

ntrfac mÊrÊp dngan la han

a
ang mmbdakan adalah kata kuncÊ
ang
dÊgunakan bukan cla mlaÊnkan Êntrfac ontoh drhana buah Êntrfac

0 „ 0 

  „
„

„ / „&0„„
„
„„„„
„„
 „ 0 „
„
„

cara dfault luruh mtod

ang ada dalam Êntrfac Êtu brÊpat abtract
dan publÊc hÊngga kÊta dapat mnghapun
a mnjadÊ lbÊh drhana prtÊ
brÊkut

0 „ 0 

  „
„

„ / „&0„ „
„
„„„„
 „ 0 „
„
„

rlu dÊÊngat baha mtod dalam Êntrfac tÊdak dapat prÊvat

„
warisan Int
rfac

Dalam hal parÊan Êntrfac ama dngan cla han

a
ang mmbdakan
adalah Êntrfac dapat marÊÊ lbÊh darÊ atu Êntrfac dangkan cla han
a
dapat marÊÊ atu kla

0 „ 0 

  „
„

„ / „  „ „
„
„„„„
 „   „
„
„

0 „ 0 

  „
„

„ / „I
0
„ „
„
„„„„
 „
0
 „
„
„

c 
 







0 „ 0 

  „
„

„ / „&0„   „  D„I
0
 „
„
„
„

„ å
nggunakan Int
rfac

buah kla dapat mnggunakan Êntrfac mlaluÊ kata kuncÊ Êmplmnt

brbda dngan tnd buah kla dapat mnggunakan bbrapa Êntrfac
mnggunakan Êmplmnt

0 „ 0 
 „
„

„ 0 

 &0 „
„

„„8

&0„   „&0 „
„
„„„„
„
 „  „ „
„„„„„„„„ 

    „
„„„„„
„
„„„„
„
 „
0
„ „
„„„„„„„„ 

 I
0
 „
„„„„„
„
„

arna Êntrfac kÊ mrupakan turunan darÊ Êntrfac ndangan dan ukulan
maka mua kla
ang mngÊmplmntaÊ Êntrfac kÊ haru
mndklaraÊkan luruh mtod
ang ada pada Êntrfac kÊ ndangan dan
ukulan


„ Inn
r lass

ava mndukung pmbuatan kla dÊ dalam kla ara mmbuat kla dÊ dalam
kla ama dngan mmbuat kla prtÊ bÊaan
a han
a lokaÊn
a brada
dalam buah badan kla mÊal

0 „ 0 
 „
„

„„>
„ „
„
„„„„  „„  „
„
„„„„
„
 „
9„ „ „
„„„„„„„„ „"„  „
„„„„„
„
„„„„
„„9„ „


c 
 







„„„„„„„„ 
„  „
„„„„„
„
„„„„
„„9„ „
„
„„„„„„„„  „„

 „
„
„„„„„„„„
„
 „
8

„

„ „
„„„„„„„„„„„„ 

„"„

 „
„„„„„„„„„
„
„„„„„„„„
„„8

„ „
„„„„„„„„„„„„  
„

 „
„„„„„„„„„
„„„„„
„


ׄ Anonymous lass

la anonÊmou mrupakan kla

ang dÊdklaraÊkan tanda nama bÊaan
a
kla ÊnÊ dÊbuat ktÊka mndklaraÊkan buah varÊabl ontoh

0 „ 0 
 „
„

„ 0 

 I
0
 „
„

„„I
„ „
„
„„„„
„„
 „ „„ „
„
„„„„„„„„I
0
„
0
„"„ ;„I
0
„ „
„
„„„„„„„„„„„„
„
 „
0
„ „
 

 I
0
„ „
„„„„„„„„„„„„ „
„„„„„„„„„
„
„„„„„„„„
0

0
 „
„„„„„
„

kÊla pada kod dÊata kÊta han

a mmÊlÊkÊ kla rogram adahal bnarn
a
trdapat dua kla
aÊtu dngan kla non
mou
ang mrupakan turunan darÊ
Êntrfac ukulan nggunaan kla anonÊmou ÊnÊ bÊaa dÊlakukan ktÊka kÊta
han
a akan mmbuat buah kla
ang han
a kalÊ pakaÊ aja


„ Kata Kunci static

ata kuncÊ tatÊc bnarn

a mrupakan pn
lngan darÊ konp
pmrograman brorÊntaÊ objkDngan mnggunakan kata kuncÊ tatÊc kÊta
dapat mngak buah atrÊbut atau mtod darÊ kla cara langung tanpa


c 
 







haru mmbuat objk kla trbuthÊngga ÊnÊ mn

alahÊ aturan
pmrograman brorÊntaÊ objk
ang mn
atakan baha untuk mngak
buah atrÊbut atau mtod haru mlaluÊ objk

ata kuncÊ tatÊc bÊaan

a dÊgunakan jÊka kÊta akan mmbuat buah kla
utÊlÊta hÊngga kÊta dapat dngan mudah mnggunakan mtod-mtod
ang
ada dalam kla trbut tanpa mmbuat objkn
a Êal

0 „ 0 
 „
„

„„B
C 0„ „
„
„„„„
„„„„D„„„ „
„„„„„„„„„„"„„+„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„
„„„„
„„„0„D„„„ „
„„„„„„„„„„"„„L„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„

Dngan bgÊtu kÊta dapat langung mngak mtod kalÊ dan tambah tanpa
mmbuat objk ungÊatmatÊka prtÊ 

0 „ 0 
 „
„

„„I
„ „
„
„„„„
„ „
 „„„ „
„„„„„„„„„„"„#$ „
„„„„„„„„„„"„#$ „
„
„„„„„„„„„„"„B
C 00D„ „
„„„„„
„

rlu dÊÊngat jÊka mtod tatÊc han

a dapat mmanggÊl mnggunakan atrÊbut
atau mtod tatÊc laÊnn
a artÊn
a jÊka kÊta mmanggÊl mtod non tatÊc dalam
mtod tatÊc cara langung maka akan trjadÊ rror

0 „ 0 
 „
„

„„B
 C 0„ „
„
„„„„
„„„0„D„„„ „
„


 „
„
„„„„„„„„„„"„„L„ „


c 
 







„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„
„„„„
„
 „

 „
„„„„„„„„**„„

 „
„„„„„
„

„ K
las  / ava B
an

la  atau ava an mrupakan kla dÊmana buah kla mmÊlÊkÊ
atrÊbut dan mmÊlÊkÊ mtod gttr dan ttrDÊmana atrÊbutn
a brÊfat prÊvat
dan mtod gttr dan ttr n
a brÊfat publÊctod gttr dÊgunakan untuk
mndapatkan nÊlaÊ atrÊbut trbut dangkan mtod ttr dÊgunakan untuk
mngubah nÊlaÊ atrÊbut

namaan kla  mÊrÊp prtÊ punuk untaÊal 

Œ


   




Œ



 namaDpan
Œ




 namalakang



 lamat
è

š
  tanggal*ahÊr
   

c
 contohtrÊbutanjangkalÊ

dangkan untuk pnamaan gttr dan ttrn

a pun mÊrÊp prtÊ punuk unta
mÊal 

      c  




 gtamaDpan tamaDpan




 gtlamat tlamat


š
  gtanggal*ahÊr tanggal*ahÊr

amun ada bbrapa pngcualÊan jÊka tÊp atrÊbutn

a adalah boolan maka
gttr n
a bÊa dÊgantÊ darÊ gt mnjadÊ Ê hÊngga prtÊ ÊnÊ

   è

   


 boolan ÊudahnÊkah



 1mua tÊp1 gtama

ontoh kla  ahaÊa

ang mmÊlÊkÊ nÊm nama dan alamat

0 „ 0  „

„


c 
 







„„C;„ „
„
„„„„  „„ „
„„„„  „„ „
„„„„  „„ „
„
„„„„
„„ &„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„
„„„„
„
 „ &„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„„„„
„„ !„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„
„„„„
„
 „ !„„ „
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„
„„„„
„„ !„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„
„„„„
„
 „ !„ „„
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„


c 
 







„
nanganan K
salahan

da dua jnÊ kalahan prtama kalahan pada aat kompÊlaÊ ada pula
kalahan ada aat brjalan Êaan
a kalahan kompÊlaÊ dapat langung trjadÊ
ktÊka pro kompÊlaÊ hÊngga pro kompÊlaÊ akan dÊbatalkan amun jÊka
kalahann
a trbut adalah kalahan aat brjalan maka program akan
brhaÊl brjalan namun aat kalahan trbut trjadÊ maka program akan
mnjadÊ rror

ontoh kalahan mÊaln

a 

0 „ 0 
 „
„

„„I
„ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„„„„„„„„„„"„#$ „
„„„„„„„„„„"„$ „
„„„„„„„„„„"„#$„*„ „
„
„„„„„„„„ 

  „
„„„„„
„

kÊla mungkÊn tÊdak ada

ang alah dngan kod dÊata
up dan kod
dÊatapun dapat dÊkompÊl dngan baÊk amun aat dÊjalankan akan trjadÊ
rror
aÊtu rror karna trjadÊ pmbagÊan  dÊmana haÊl darÊ pmbagÊan 
adalah tÊdak trdfÊnÊÊkanlh karna Êtu prlu dÊlakukan pnanganan
kalahan

ׄ å
nangkap K
salahan

gar kalahan
ang trjadÊ dapat dÊ dÊtangkap maka kÊta dapat mnggunakan
tr
catch

„
„„„**„„„ 
00„ 
 „
1 „ 
 „
„„„**„ 10„10„ 1 „ 
 „
„

Êal pada kod blumn

a kÊta tlah mmbuat buah program
ang
mlakukan pro pmbagÊan 
ang mn
babkan rror maka kÊta dapat
mlakukan pnanganan kalahnn
a

0 „ 0 
 „


c 
 







„

„„I
„ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„„„„„„„„„„
„„„„„„„„„„„„ „„"„#$ „
„„„„„„„„„„„„ „„"„$ „
„„„„„„„„„„„„ „„"„#$„*„ „
„
„„„„„„„„„„„„  

  „
„„„„„„„„„„
; „ „ „
„„„„„„„„„„„„  

 J D„ 1 „ 
„< „
„„„„„„„„„„„„  

   C   „
„„„„„„„„„
„„„„„
„

Êka program dÊata dÊjalankan maka akan mnghaÊlkan kluaran "%p trjadÊ
rror  b
2ro͟

la hroabl mrupakan kla kalahan

ang palÊng tÊnggÊ jadÊ kÊta dapat
mnanganÊ luruh kalahan mnggunakan kla hroabl

„
nanganan S
cara B
rtingkat

r
catch tÊdak han
a dapat dÊtanganÊ olh atu kla cptÊon dapat juga
dÊtanganÊ olh bbrapa kla cptÊon prtÊ brÊkut 

„
„„„**„
0„„ 
00„ 1 „ 
 „
1 „ 
„# „
„„„**„10„1 „ 
„#„ 1  „
1 „ 
„4 „
„„„**„10„1 „ 
„4„ 1  „
1 „ 
„) „
„„„**„10„1 „ 
„)„ 1  „
„

nanganan cara brÊngkat haru brtÊngkat pula jnÊ kla rror n

a palÊng
baah harulah kla cptÊon
ang palÊng tÊnggÊ mÊal kla hroabl

„ å
lontarkan Exc
ption

adang ada kalan

a kÊta prlu mmbuat kalahan Êal aat kÊta mmbuat
buah kla ahaÊa maka nÊm ajÊb dÊmaukkan lalu jÊka nÊm tÊdak
dÊmaukkan maka dÊanggap alah

0 „ 0  „

„

„„C;„ „


c 
 







„
„„„„  „ „„
„
„„„„
„„ !„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„
„„„„
„
 „ !„„ 
;„
; „ „
„
„„„„„„„„/„„""„
„ „

;„ ;„
; !„
„9 „
„„„„„„„„„
„
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„

%ntuk mlontarkan kalahan kÊta haru mnggunakan kuncÊ thro dan mtod

ang mmungkÊnkan mlontarkan kalahan haru mmÊlÊkÊ thro dÊÊkutÊ

dngan kla cptÊon n
a

Dngan bgÊtu jÊka kÊta akan mngubah nÊm maka haru dÊtanganÊ kalahann
a
mnjadÊ prtÊ ÊnÊ 

0 „ 0 
 „
„

„ 0 C; „
„

„„I
„ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„„„„„„„„„„
„„„„„„„„„„„„ C;„;„"„ ;„C; „
„„„„„„„„„„„„ ; !
 „
„„„„„„„„„„
; „ „ „
„„„„„„„„„„„„  

 J D„ 1 „ 
„< „
„„„„„„„„„„„„  

   C   „
„„„„„„„„„
„„„„„
„

„ å
mbuat K
las Exc
ption

la cptÊon mrupakan kla rror

ang dapat dÊgunakan untuk mmbangun
kla cptÊon
ang haru dÊtanganÊ rror ÊnÊ bÊa dÊbÊlang compÊlatÊon cptÊon
artÊn
a ajÊb dÊtanganÊ

%ntuk mmbuat kla cptÊon kÊta han

a prlu mmbuat kla turunan darÊ
kla cptÊon

0 „ 0 
 „


c 
 







„

„„:
1„   „:  
„ „
„
„„„„
„:
1„  „ „
„„„„„„„„
   „
„„„„„
„


„ å
mbuat K
las Runtim
Exc
ption

la untÊm cptÊon mrupakan kla rror

ang rrorn
a trjadÊ ktÊka
aplÊkaÊ brjalan artÊn
a rror jnÊ ÊnÊ tÊdak prlu langung dÊ catchÊrÊp dngan
pmbagÊan dngan Êta dapat tÊdak mnangkap rror trbut%ntuk mmbuat
rror jnÊ ÊnÊ kÊta dapat mmbuat kla turunan darÊ untÊm cptÊon

„„K03
 A

„   „M
 :  
„ „
„
„„„„
„K03
 A

 „  „ „
„„„„„„„„
   „
„„„„„
„

Êal kÊta ubah rror pada nÊm kla ahaÊa mnjadÊ rror trbut

0 „ 0  „

„

„ 0 
K03
 A

 „
„

„„C;„ „
„
„„„„  „„ „
„
„„„„
„„ !„ „
„„„„„„„„ 
„ „
„„„„„
„
„„„„
„
 „ !„„
;„K03
 A

„ „
„
„„„„„„„„/„„""„
„ „
„„„„„„„„„„„„ 
;„ ;„K03
 A

!„
„9 „
„„„„„„„„„
„
„„„„„„„„„"„ „
„„„„„
„

Dngan dmÊkÊan tanpa mnangkap rrorpun kÊta dapat langung mmanggÊl

mtod tÊm$nÊm)

0 „ 0 
 „
„


c 
 








„ 0 C; „
„

„„I
„ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„„„„„„„„C;„;„"„ ;„C; „
„„„„„„„„; !#$#$5$)# „
„„„„„
„

„ Blok Finally

lok fÊnall
mrupakan blok
ang lalu dÊjalankan pada pro tr
catch baÊk Êtu
trjadÊ rror ataupun tÊdak lok fÊnall
trdapat pada bagÊan akhÊr tr
catch
ontoh 

0 „ 0 
 „
„

„ 0 C; „

„ 0 
K03
 A

 „
„

„„I
„ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„„„„„„„„„„
„„„„„„„„„„„„ C;„;„"„ ;„C; „
„„„„„„„„„„„„ ; !#$#$5$)# „
„„„„„„„„„„K03
 A

„ 
„ „
„„„„„„„„„„„„  

  1 „:
„<„ „
„„„„„„„„„„„„  

  
 C   „
„„„„„„„„„/„ „
„„„„„„„„„„„„  

 I„910 „
„„„„„„„„„
„„„„„
„

Êka program dÊata dÊjalankan maka akan kluar tulÊan "atÊ DÊjalankan͟ dan
alaupun kÊta maukkan data alah 

0 „ 0 
 „
„

„ 0 C; „

„ 0 
K03
 A

 „
„

„„I
„ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„„„„„„„„„„
„„„„„„„„„„„„ C;„;„"„ ;„C; „
„„„„„„„„„„„„ ; !
 „
„„„„„„„„„„K03
 A

„ 
„ „
„„„„„„„„„„„„  

  1 „:
„<„ „
„„„„„„„„„„„„  

  
 C   „

c 
 







„„„„„„„„„/„ „
„„„„„„„„„„„„  

 I„910 „
„„„„„„„„„
„„„„„
„

aka blok fÊnall

akan lalu dÊjalankan alaupun program dÊata rror


c 
 







„ K
las Ȃ K
las

ׄ String

prtÊ
ang tlah dÊbaha pada matrÊ tÊp data trÊng bukanlah tÊp data
trÊng adalah buah klaamun kla trÊng mmÊlÊkÊ kunÊkan
aÊtu kÊta dapat
mnggunakan trÊng tanpa mndklaraÊkann
a trlbÊh dahulu

„
„ „"„    „
„

adÊ tÊdak prlu mmbuat buah trÊng dahulu

„ „"„  ;„ „

DÊkarnakan trÊng mrupakan kla hÊngga trÊng pun mmÊlÊkÊ ban

ak
mtod
ang dapat kÊta gunakan untuk mlakukan pro manÊpulaÊ trÊng
trbut prtÊ mnjadÊkan luruh hurufn
a bar $uppr) kcÊl $uppr) d an
laÊn-laÊn

ontoh 

„ „"„    „
„
„„"„ 
J 8  „
„
 

  „

aÊl darÊ prÊntah dÊata adalah uppr darÊ "hhh͟

aÊtu "   ͟

×ׄ å
nggabungkan String

trÊng mrupakan objk

ang unÊk bahkan kÊta dapat mnggabung dua buah
trÊng atau lbÊh da dua cara mnggabungkan trÊng
aÊtu mnggunakan tanda
$tambah)

„
„„"„
„„+„
„„+„„„+„   „
„

tau dapat mnggunakan mtod concat agar lbÊh trlÊhat brorÊntaÊ objk

„
„„"„ „


c 
 








„

„
„
   „

ׄ å
mbandingkan String

adang ada kalan

a kÊta mlakukan prbandÊngkan trÊng mÊal 

0 „ 0 
 „
„

„„I
„ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„
„„„„„„„„„ #„"„„+„ „
„„„„„„„„ #„"„ #„+„ „
„
„„„„„„„„„ 4„"„ „
„
„„„„„„„„/„ #„""„ 4„ „
„„„„„„„„„„„„  

  #„+„„„ „„+„ 4 „
„„„„„„„„„  „„
„„„„„„„„„„„„  

  #„ +„ „  0„ „ „ „ +„
4„
„„„„„„„„„
„
„„„„„
„

aat dÊjalankan maka haÊln

a adalah "abc tÊdak ama dngan abc͟ *ho
kok?adahal abc patÊ ama dngan abc $

n
ataan
a adalah prbandÊngan && han
a dapat dÊgunakan untuk
mmbandÊngkan tÊp data tÊdak dapat dÊgunakan untuk mmbandÊngkan kla
karna trÊng adalah kla maka tÊdak dapat dÊbandÊngkan mnggunakan tanda
&&

%ntuk mmbandÊngkan objk maka kÊta haru mnggunakan mtod ual$)

mÊlÊk kla trbut jadÊ harun
a mmbandÊngkan trÊng adalah bagaÊ
brÊkut

0 „ 0 
 „
„

„„I
„ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„
„„„„„„„„„ #„"„„+„ „
„„„„„„„„ #„"„ #„+„ „
„
„„„„„„„„„ 4„"„ „
„
„„„„„„„„/„ # N
 4 „„


c 
 







„„„„„„„„„„„„  

  #„+„„„ „„+„ 4 „
„„„„„„„„„  „„
„„„„„„„„„„„„  

  #„ +„ „  0„ „ „ „ +„
4„
„„„„„„„„„
„
„„„„„
„

Êka program dÊata dÊjalankan maka haÊln

a adalah "abc ama dngan abc͟

„ Dat

Dat mrupakan rprntaÊ untuk tanggal dalam ava la Dat brapa pada
pakt javautÊlontoh mmbuat tanggal karang

0 „ 0 
 „
„

„1
9  „
„

„„I
„ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„
„„„„„„„„9 „  „"„ ;„9  „
„„„„„„„„ 

    „
„
„„„„„
„

a
angn
a alaupun Dat mrupakan rprntaÊ tanggal dalam ava namun
ban
ak mtod-mtod mÊlÊk kla Dat
ang udah dprcatd $tÊdak
dÊanjurkan untuk dÊgunakan) olh karna Êtu dÊprlukan kla laÊn untuk
mlakukan manÊpulaÊ Dat
aÊtu alndar

„ al
ndar

alndar hampÊr mÊrÊp dngan Dat kla ÊnÊ mrupakan rprntaÊ tanggal
dalam ava ara mmbuat alndar tÊdak mlaluÊ buah kontruktor
mlaÊnkan mnggunakan mtod tatÊc 

0 „ 0 
 „
„

„1
8   „
„

„„I
„ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„
„„„„„„„„8  „  „"„8   O  „
„


c 
 







„„„„„
„

ׄ å
ngubah al
ndar

Êka kÊta akan mlakukan pngubah tanggal atau aktu buah calndar baÊk Êtu
mnÊt dtÊk jam harÊ bulan dan tahun maka kÊta dapat mnggunakan mtod
t$) 

„
   /  D„
 „
„

DÊmana fÊld n
a adalah 

(   




) šš c-Œ ngubah data mÊlÊkon


)c-Œ ngubah data dtÊk


) Œ è ngubah data mnÊt


)'-
 ngubah data jam


)-(-Œè' ngubah data harÊ dalam bulan


)-( ngubah data harÊ dalam mÊnggu


)-(
 ngubah data harÊ dalam tahun


)-Ώ' ngubah data bulan


)
 ngubah data tahun

ontohn
a 

0 „ 0 
 „
„

„1
8   „
„

„„I
„ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„
„„„„„„„„8  „  „"„8   O  „
„
„„„„„„„„   8  P:&MD„#Q22 „
„„„„„„„„   8  CF!D„8  9:8:C3:M „
„„„„„„„„   8  9&PRFBRCF!D„4Q „
„
„„„„„
„

%ntuk bulan valu

ang dÊmaukkan bukanlah angka mlaÊnkan bulan
ang ada
dalam alndar mÊal alndarD   


c 
 







„ å
nambah dan å
ngurangi al
ndar

laÊn mngubah cara manual mnggunakan t$) alndar juga mmÊlÊkÊ

mtod add$)
ang dÊgunakan untuk mnambah atau mngurangÊ data calndar
trbut formatn
a adalah bagaÊ brÊkut 

„
   /  D„
 „
„

DÊmana fÊld pada mtod add$) ama dngan fÊld pada mtod t$) ontoh 

0 „ 0 
 „
„

„1
8   „
„

„„I
„ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„
„„„„„„„„8  „  „"„8   O  „
„
„„„„„„„„**„ „#$„„
   8  9&PRFBRCF!D„#$ „
„
„„„„„
„

Êka akan mnguraÊ data cukup mmaukkan data ngatÊf mÊal 

0 „ 0 
 „
„

„1
8   „
„

„„I
„ „
„
„„„„
„„
 „„„ „
„
„„„„„„„„8  „  „"„8   O  „
„
„„„„„„„„**„ 
 „#$„„
   8  9&PRFBRCF!D„ -#$„
„
„„„„„
„


c


 




è


uli w

Ê  î 
x
*
xy

c zx+ z
šÊ Ê
   
 {   Ê
 
Ê     ÊvÊ

 

Ê

 ÊÊ Ê j Ê

î | 

,|
Ê c
 
Ê 

 Ê   

Ê Ê
Ê

Ê Ê

Ê  Ê Ê Ê
Ê  

Ê 

 ÊÊ Ê   š
Ê
Ê 

}
-



  j .
 
Ê
Ê Œ 
/

Ê   ÊÊ Ê 

a„ c
 
Êc

a„  Êc
 

a„  c

c