Chương II

PHÉP BIỆN
CHỨNG DUY VẬT
(Học thuyết KH về các mối liên hệ, các
quy luật chung nhất chi phối sự vận
động và phát triển của tự nhiên, xã hội
và tƣ duy)
I. PHÉP BiỆN CHỨNG VÀ PHÉP BiỆN CHỨNG DUY VẬT
1. PHÉP BIỆN CHỨNG VÀ CÁC HÌNH THỨC CƠ BẢN CỦA
PHÉP BIỆN CHỨNG

a. Khái niệm “biện chứng”, “phép biện chứng”

- Khái niệm “biện chứng”

Biện chứng là khái niệm
dùng để chỉ các mối liên hệ, sự
vận động, phát triển theo quy
luật của các sự vật, hiện tƣợng.
Biện chứng bao gồm biện chứng khách quan
và biện chứng chủ quan.

- Biện chứng khách quan

BCKQ là biện chứng của thế giới VC (các

mối liên hệ, sự vận động và phát triển diễn ra
ngoài YT, không phụ thuộc vào YT).

- Biện chứng chủ quan

BCCQ là sự phản ánh BCKQ vào bộ não của

con ngƣời. Đây là biện chứng của quá trình
nhận thức, của YT.
- Khái niệm “phép biện
chứng”

Phép biện chứng là học

thuyết về các mối liên hệ, về
các quy luật chung nhất chi
phối sự vận động, phát triển
của tự nhiên, xã hội và tƣ
duy
 b. Những hình thức cơ bản của PBC

Trong quá trình phát triển, phép biện

chứng đã thể hiện qua 3 hình thức cơ
bản:

1). Phép biện chứng chất phác.

2). Phép biện chứng duy tâm.
3). Phép biện chứng duy vật.
* Phép biện chứng chất phác

Phép BC chất phác là phép BC thời cổ

đại.
Thời kỳ này, các nhà triết học nhận thức
các mối liên hệ, sự vận động và phát
triển của thế giới ở dạng chỉnh thể, nặng
về trực quan; chƣa đạt tới trình độ mổ
xẻ, phân tích và chƣa đƣợc chứng minh
bằng những thành tựu của khoa học nên
phép BC của họ nặng tính ngây thơ, chất
phác.
* Phép biện chứng duy tâm

Phép BCDT là học thuyết duy

tâm về các mối liên hệ, về các
quy luật chi phối sự vận động
và phát triển.

Đỉnh cao của phép BCDT

đƣợc thể hiện trong triết học
cổ điển Đức TK XIX, bắt đầu
từ Cantơ và đƣợc hoàn thiện
trong triết học của Hêghen.
Hạn chế lớn nhất trong triết học của Hêghen
là tính chất duy tâm, thần bí khi ông coi mọi
sự vật, hiện tƣợng, quá trình đều là hiện thân
của “ý niệm tuyệt đối”.

Công lao của Hêghen là ông đã trình bày

những tƣ tƣởng cơ bản nhất của phép biện
chứng một cách có hệ thống dƣới dạng các
nguyên lý, các quy luật, các phạm trù. Những
nội dung hợp lý trong phép BC của Hêghen
đã đƣợc Mác và Ăngghen kế thừa để xây
dựng phép BCDV.
* Phép biện chứng duy vật
- Khái niệm “phép BCDV”

Phép BCDV là học thuyết khoa

học về các mối liên hệ phổ biến,
về những quy luật chung nhất chi
phối sự vận động, phát triển của
tự nhiên, xã hội và tƣ duy.
Phép BCDV do Mác và
Ăngghen xây dựng
vào giữa TK XIX trên
cơ sở tổng kết thực
tiễn, tổng kết thành
tựu KHTN và kế thừa
trực tiếp những nội
dung hợp lý trong
phép BCDT của Hegel
- Đặc trƣng cơ bản của phép BCDV

+ Phép BCDV đƣợc xây dựng trên

nền tảng của thế giới quan duy vật
khoa học.

+ Nội dung của phép BCDV vừa

thể hiện là thế giới quan, vừa thể
hiện là phƣơng pháp luận.
- Vai trò của phép BCDV

+ Phép BCDV tạo nên sự thống nhất hữu cơ

giữa tính khoa học và tính cách mạng của
chủ nghĩa M-LN.

+ Phép BCDV là công cụ thế giới quan,

phƣơng pháp luận chung nhất định hƣớng
cho con ngƣời trong hoạt động nhận thức
thế giới, giải thích và cải tạo thế giới.
 b. Khái quát cấu trúc của phép BCDV

Về cấu trúc, nội dung của phép biện chứng

duy vật đƣợc khái quát thành 2 nguyên lý.
2 nguyên lý đƣợc cụ thể hoá qua các quy
luật.
Các quy luật chia thành 2 loại:
Các quy luật không cơ bản (các cặp phạm
trù cơ bản) và các quy luật cơ bản.
Phép BCDV có 6 quy luật không cơ bản (6
cặp phạm trù cơ bản) và 3 quy luật cơ bản.
 Mối liên hệ

Khái niệm
Mối liên hệ phổ
biến
1/ Quan điểm
Nguyên lý về mối toàn diện
Tính khách quan
liên hệ phổ biến 2/ Quan điểm lịch
sử - cụ thể

Tính phổ biến

Tính chất của
Mối liên hệ
Tính đa dạng,
phong phú
a) Khaùi nieäm moái lieân heä, moái lieân heä phoå bieán

 Moái lieân heä? Là sự tác động qua

lại lẫn nhau, ràng
buộc nhau, ảnh
hưởng nhau, góp
phần quy định sự
tồn tại và phát triển
lẫn nhau giữa các
sự vật, hiện tượng
hay giữa các mặt,
các yếu tố trong
cùng một sự vật,
hiện tượng trong thế
giới.
 TÁC ĐỘNG QUA LẠI
LẪN NHAU

Giữa các sự
vật, hiện tƣợng

Mối RÀNG BUỘC, ẢNH

HƢỞNG LẪN NHAU
liên hệ Giữa các mặt
của sự vật

QUY ĐỊNH LẪN

NHAU

Sơ đồ: Mối liên hệ

a) Khaùi nieäm moái lieân heä, moái lieân heä phoå bieán

 Moái lieân heä phoå bieán?

Là mối liên
hệ diễn ra ở
mọi sự vật,
hiện tượng
của thế giới.
 Tính khaùch quan cuûa caùc
moái lieân heä

Tính chaát cuûa caùc Tính phoå bieán cuûa caùc

moái lieân heä moái lieân heä

Tính ña daïng, phong phuù

cuûa caùc moái lieân heä
 Tính khaùch quan
cuûa caùc moái lieân heä
Moái lieân heä laø caùi
voán coù cuûa söï vaät,
hieän töôïng, noù
khoâng phuï thuoäc
vaøo yù thức cuûa
con ngöôøi
  Tính phoå bieán cuûa
caùc moái lieân heä
Bất kỳ sự vật, hiện tượng của thế
giới đều tồn tại trong mối liên hệ
với các sự vật, hiện tượng khác.
 Xeùt veà khoâng gian:
ÔÛ ñaâu cuõng coù moái lieân heä
 Xeùt veà thôøi gian:
Luùc naøo cuõng coù moái lieân heä
 Tính ña daïng, phong
phuù cuûa caùc moái lieân heä

 ÔÛ khoâng gian khaùc nhau thì moái

lieân heä khaùc nhau
 ÔÛ thôøi gian khaùc nhau thì moái lieân
heä khaùc nhau
 Söï vaät khaùc nhau thì moái lieân heä
khaùc nhau
c. YÙ nghóa phöông phaùp luaän

 Toân troïng quan ñieåm

toaøn dieän
 Toân troïng quan ñieåm
lòch söû ‟ cuï theå
 Mối liên hệ

Khái niệm
Mối liên hệ phổ
biến
1/ Quan điểm
Nguyên lý về mối toàn diện
Tính khách quan
liên hệ phổ biến 2/ Quan điểm lịch
sử - cụ thể

Tính phổ biến

Tính chất của
liên hệ
Tính đa dạng,
phong phú
 Vận động

Khái niệm
Sự phát triển

1/ Quan điểm
Nguyên lý về sự phát triển
Tính khách quan
phát triển 2/ Bảo thủ, trì trệ

Tính phổ biến

Tính chất của
Sự phát triển
Tính đa dạng,
phong phú
2. NGUYEÂN LYÙ VEÀ SÖÏ PHAÙT TRIEÅN

a. Khaùi nieäm söï phaùt trieån

 Phaùt trieån?
 TÖØ THAÁP ÑEÁN CAO
 TÖØ ÑÔN GIAÛN ÑEÁN PHÖÙC
TAÏP
 TÖØ CHÖA HOAØN THIEÄN
ÑEÁN HOAØN THIEÄN
 Tính khaùch quan cuûa söï
Phaùt trieån

Tính chaát cuûa söï Tính phoå bieán cuûa söï

Phaùt trieån Phaùt trieån

Tính ña daïng, phong phuù

cuûa söï phaùt trieån
 Tính khaùch quan
cuûa söï phaùt trieån

Xuaát phaùt töø chính

nhu caàu toàn taïi cuûa söï
vaät hieän töôïng
 Tính phoå bieán cuûa söï
phaùt trieån
 ÔÛ khoâng gian naøo cuõng
coù söï phaùt trieån
 ÔÛ thôøi gian naøo cuõng coù
söï phaùt trieån
 Söï vaät naøo cuõng coù söï
phaùt trieån
 Tính ña daïng, phong
phuù cuûa söï phaùt trieån

 ÔÛ khoâng gian khaùc nhau thì söï

phaùt trieån khaùc nhau
 ÔÛ thôøi gian khaùc nhau thì söï phaùt
trieån khaùc nhau
 Söï vaät khaùc nhau thì söï phaùt trieån
khaùc nhau
c. YÙ nghóa phöông phaùp luaän
 Toân troïng quan ñieåm
phaùt trieån
 Choáng tö töôûng baûo thuû,
trì treä
 Phaïm truø
Caùi chung, caùi rieâng

Quan heä bieän chöùng giöõa

NOÄI DUNG CAÀN NAÉM
Caùi chung vaø caùi rieâng

YÙ nghóa phöông phaùp luaän

 Cái riêng là dùng để chỉ một sự vật,
một hiện tƣợng, một quá trình riêng nhất
định.
Cái chung là dùng để chỉ những mặt,
những thuộc tính chung đƣợc lặp lại
trong nhiều sự vật, hiện tƣợng hay quá
trình riêng lẻ khác.

ÑN CR
CR
CC
b. Mối quan hệ biện chứng giữa cái chung, cái riêng
cái riêng, cái chung có quan hệ hữu
cơ với nhau.
Thứ nhất, cái chung chỉ tồn tại trong
cái riêng, thông qua cái riêng mà biểu
hiện sự tồn tại của mình.
Thứ hai, cái riêng chỉ tồn tại trong
mối quan hệ đưa đến cái chung.

ÑN CR
CR
CC
c. Ý nghĩa phƣơng pháp luận
- Để phát hiện cái chung cần xuất phát từ
những cái riêng
- Vì cái chung là một bộ phận của cái riêng
nên khi áp dụng vào cái riêng cần được cụ thể
hoá chứ không nên rập khuôn. Ngược lại, nếu
xem thường cái chung, chỉ chú ý cái riêng thì
trong hoạt động thực tiễn sẽ rơi vào tình trạng
mò mẫm, tùy tiện, mất phương hướng…

ÑN CR
CR
CC
 Phaïm truø
nguyeân nhaân, keát quaû

Quan heä bieän chöùng giöõa

NOÄI DUNG CAÀN NAÉM
nguyeân nhaân vaø keát quaû

YÙ nghóa phöông phaùp luaän

 Là chỉ sự tác động lẫn nhau giữa
các mặt trong một sự vật hoặc giữa
các sự vật với nhau, gây ra những biến
đổi nhất định của nó.

Ví dụ:
Không phải nguồn điện làm bóng đèn phát sáng,
mà chỉ là tác động lẫn nhau của dòng điện với dây
dẫn,với dây tóc của bóng đèn mới thực sự là
nguyên nhân làm cho bóng đèn phát sáng.
 Là những biến đổi xuất hiện do sự tác
động lẫn nhau của các mặt trong một sự vật
hoặc giữa các sự vật với nhau gây ra.
Ví dụ:

Kết quả:
Nguyên nhân:
b/ Quan hệ biện chứng giữa
nguyên nhân và kết quả
- Moái quan heä nguyeân nhaân
vaø keát quaû laø moái quan heä khaùch
quan, bao haøm tính taát yeáu, ñoù laø:
Khoâng coù nguyeân nhaân naøo
khoâng daãn tôùi keát quaû nhaát
ñònh vaø ngöôïc laïi
b/ Quan hệ biện chứng giữa nguyên nhân và kết quả

-Nguyên nhân sinh ra kết quả,

nên nguyên nhân luôn luôn có
trƣớc kết quả, còn kết quả bao giờ
cũng xuất hiện sau nguyên nhân.
b/ Quan hệ biện chứng giữa nguyên nhân và kết quả

-Moät nguyeân nhaân coù theå

sinh ra moät hoaëc nhieàu keát
quaû vaø moät keát quaû coù theå do
moät hoaëc nhieàu nguyeân nhaân
taïo neân.
Ví dụ:
1) Chặt phá rừng có thể sẽ gây ra nhiều kết quả trong đó có
những hậu quả nhƣ: lũ lụt, hạn hán, thay đổi khí hậu của cả 1
vùng, tiêu diệt 1 số loài hệ động vật, sinh vật…
2) Mất mùa có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân nhƣ: hạn
hán, lũ lụt, sâu bệnh, chăm bón không đúng kỹ thuật…
b/ Quan hệ biện chứng giữa nguyên nhân và kết quả

- Nguyên nhân và kết quả có

thể thay đổi vị trí cho nhau
+ Điều này có nghĩa là một sự vật, hiện tƣợng
nào đó trong mối quan hệ này là nguyên nhân,
nhƣng trong mối quan hệ khác lại là kết quả và
ngƣợc lại.
+ Nguyên nhân và kết quả có thể chuyển hóa
lẫn nhau trong những điều kiện nhất định. Nguyên
nhân sinh ra kết quả, rồi kết quả lại tác động đến sự
vật, hiện tƣợng khác và trở thành nguyên nhân sinh
ra khác nữa. Do đó sự phân biệt nguyên nhân và
kết quả chỉ có tính chất tƣơng đối.
Ví dụ:
c/ Ý nghĩa phƣơng pháp luận
- Vì moái quan heä nhaân quaû laø
moái quan heä coù tính khaùch quan, taát
yeáu neân trong nhaän thöùc vaø thöïc tieãn
khoâng theå phuû nhaän quan heä - nhaân
quaû.
- Vì moái quan heä nhaân quaû raát
phöùc taïp, ña daïng neân phaûi phaân bieät
chính xaùc caùc loaïi nguyeân nhaân.
- Vì moät nguyeân nhaân coù theå daãn
ñeán nhieàu keát quaû vaø ngöôïc laïi, neân
trong nhaän thöùc vaø thöïc tieãn caàn
phaûi coù caùch nhìn toaøn dieän vaø lòch
söû – cuï theå.
 Phaïm truø
Taát nhieân, ngaãu nhieân

Quan heä bieän chöùng giöõa

NOÄI DUNG CAÀN NAÉM
Taát nhieân vaø ngaãu nhieân

YÙ nghóa phöông phaùp luaän

 a/ Phạm trù tất nhiên và ngẫu nhiên

ĐIỀU KIỆN PHÁT TRIỂN

HẠT LÚA NẨY MẦM CÂY LÚA

 Là cái do những
nguyên nhân cơ bản, bên
trong của kết cấu vật chất
quyết định và trong
những điều kiện nhất
định phải xảy ra nhƣ thế
không thể khác đƣợc.
 Là cái do các nhân tố
bên ngoài, do sự ngẫu
hợp nhiều hoàn cảnh
bên ngoài quyết định.
- Tất nhiên chi phối sự phát triển của sự
vật còn ngẫu nhiên có ảnh hƣởng tới sự
vật làm cho sự phát triển đó diễn ra nhanh
hoặc chậm.

- Cả hai không tồn tại bất biến mà thƣờng

xuyên thay đổi, phát triển và trong những
điều kiện nhất định, chúng chuyển hoá lẫn
nhau. Do vậy, ranh giới giữa tất nhiên và
ngẫu nhiên chỉ có ý nghĩa tƣơng đối.
c/ Ý nghĩa phương pháp luận
- Vì caùi taát nhieân, taát yeáu seõ xaûy ra coøn
ngaãu nhieân chæ laø caùi coù theå xaûy ra hoaëc
khoâng neân trong hoaït ñoäng thöïc tieãn ta
phaûi döïa vaøo caùi taát nhieân.
- Khoâng neân xem nheï ngaãu nhieân
- Trong nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh, caùi
taát nhieân vaø caùi ngaãu nhieân coù theå
chuyeån hoùa cho nhau.Vaäy tuøy theo muïc
ñích maø chuùng ta taïo nhöõng ñieàu kieän
caàn thieát cho quaù trình ñoù dieãn ra.
 Phaïm truø
Noäi dung vaø hình thöùc

Quan heä bieän chöùng giöõa

NOÄI DUNG CAÀN NAÉM
Noäi dung vaø hình thöùc

YÙ nghóa phöông phaùp luaän

a/ Phạm trù nội dung và
hình thức
Là tổng hợp tất cả
những mặt, những
yếu tố, những quá
trình tạo nên sự vật.
Là phƣơng thức
tồn tại và phát
triển của sự vật
b/ Mối quan hệ biện chứng giữa
nội dung và hình thức.
- Sự thống nhất giữa nội dung
và hình thức.
- Vai trò quyết định của nội dung
so với hình thức trong quá trình
vận động, phát triển của sự vật.
- Sự tác động tích cực trở lại
của hình thức đối với nội dung
c/ Ý nghĩa phương pháp luận
- Trên thực tế ta không nên tách rời
chúng và không đuợc tuyệt đối hóa một
mặt
- Khi xem xét một vật, hiện tượng cần
căn cứ vào nội dung của nó, và muốn
biến đổi sự vật, hiện tượng thì cần tác
động để thay đổi nội dung của nó.
- Trong hoạt động thực tiễn chúng ta cần
thường xuyên đối chiếu giữa nội dung và
hình thức
 Phaïm truø
Baûn chaát vaø hieän töôïng

Quan heä bieän chöùng giöõa

NOÄI DUNG CAÀN NAÉM
Baûn chaát vaø hieän töôïng

YÙ nghóa phöông phaùp luaän

a/ Phạm trù bản chất và hiện tượng

Là tổng hợp những mặt, những mối liên hệ tất

nhiên, tương đối ổn định bên trong sự vật quy
định sự vận động phát triển của sự vật đó.

Là biểu hiện ra bên ngoài của bản chất.

b/ Mối quan hệ biện chứng giữa
bản chất và hiện tượng

 Cả hai tồn tại khách quan

 Gắn bó chặt chẽ với nhau,

 Vừa đối lập nhau.

c/ Ý nghĩa phƣơng pháp
luận
+ Muốn nhận thức được bản chất
của sự vật phải xuất phát từ
những hiện tượng, quá trình thực
tế.
+ Trong nhận thức không chỉ dừng
lại ở hiện tượng mà phải tiến đến
nhận thức được bản chất của sự
vật
 Phaïm truø
Khaû naêng vaø hieän thöïc

Quan heä bieän chöùng giöõa

NOÄI DUNG CAÀN NAÉM
Khaû naêng vaø hieän thöïc

YÙ nghóa phöông phaùp luaän

6. Khả năng và hiện thực
a/ Phạm trù khả năng và hiện thực

Là cái hiện chưa có, chưa tới,

nhưng sẽ có, sẽ tới khi các điều
kiện tương ứng.

Là tất cả những gì hiện có, hiện

đang tồn tại thực sự.
b/ Mối quan hệ giữa biện
chứng giữa khả năng và hiện
thực
- Khả năng và hiện thực tồn tại trong
mối quan hệ chặt chẽ với nhau, không
tách rời nhau
- Cùng trong những điều kiện nhất định,
ở cùng một sự vật có thể tồn tại nhiều
khả năng
- Để khả năng biến thành hiện thực,
thƣờng cần không chỉ một điều kiện mà
là tập hợp nhiều điều kiện.
c/ Ý nghĩa phƣơng pháp
luận
- Trong hoạt động thực tiễn
chúng ta phải dựa vào hiện thực
chứ không thể dựa vào khả
năng.
- Không đƣợc tuyệt đối hoá một
mặt nào.
- Việc chuyển từ khả năng sang
hiện thực cần có sự nỗ lực chủ
quan cao của mỗi ngƣời.
IV. CÁC QUY LUẬT CƠ BẢN CỦA
PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
1. Quy luật chuyển hóa từ những sự thay
đổi về lƣợng thành những sự thay đổi
về chất và ngƣợc lại
a/ Khái niệm về chất và lƣợng
Là dùng để chỉ những thuộc tính vốn có
của sự vật, làm cho sự vật là nó chứ
không phải cái khác (là cái làm cho sự
vật này khác với sự vật khác).
Là dùng để chỉ tính quy định vốn
có của sự vật về mặt số lƣợng,
quy mô, trình độ, nhịp độ của sự
vận động và phát triển
b/ Mối quan hệ giữa sự thay đổi về lƣợng
và sự thay đổi về chất.
- Sự tích lũy về lượng quy định sự
thay đổi về chất.
Lượng của vật có thể thay đổi trong
một giới hạn mà chưa làm thay đổi
chất của sự vật, phải vượt quá giới
hạn này mới có sự thay đổi về chất.
Giới hạn đó được gọi là độ.
Những điểm mà tại đó sự thay đổi
về lượng đủ làm thay đổi về chất
của sự vật được gọi là điểm nút.
Một giai đoạn biến đổi về lượng được kết
thúc bằng một bước nhảy, sự vật chuyển
thành sự vật mới.
Bước nhảy là dùng để chỉ sự chuyển
hoá về chất của sự vật do sự thay đổi
về lượng của sự vật trước đó gây
nên.
- Sự thay đổi về chất kéo theo
lƣợng thay đổi.
Lƣợng của vật có thể thay đổi
chƣa đến giới hạn độ nhất định,
nhƣng khi có điều kiện thuận
lợi bƣớc nhảy vẫn đƣợc thực
hiện, chất mới ra đời, sau đó
tiếp tục làm thay đổi về lƣợng
- Các hình thức của
bước nhảy
+ Xét về quy mô: có bƣớc
nhảy toàn bộ và bƣớc nhảy cục
bộ.
+ Xét về nhịp độ: Có bƣớc
nhảy đột biến và bƣớc nhảy
dần dần
c/ Ý nghĩa phương pháp luận của quy
luật lượng – chất
+ Trong hoạt động thực tiễn chúng ta phải
có sự chuẩn bị, không đƣợc nôn nóng,
“đốt cháy giai đoạn”
+ Không đƣợc thụ động chờ đợi. Việc thực
hiện hình thức của các bƣớc nhảy cũng
phải rất linh hoạt, tùy theo điều kiện cụ thể.
+ Trong hoạt động của mình chúng ta phải
biết cách tác động vào phƣơng thức liên
kết giữa các yếu tố tạo thành sự vật trên
cơ sở hiểu rõ bản chất, quy luật, kết cấu
của sự vật đó.
2. Quy luật thống nhất và đấu tranh
giữa các mặt đối lập
a/ Khái niệm các mặt đối lập, mâu thuẫn, sự
thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập.

Các mặt đối lập nằm trong sự

liên hệ, các động qua lại lẫn nhau
tạo thành mâu thuẫn biện chứng.
+ Sự thống nhất của
các mặt đối lập
Là sự nƣơng tựa lẫn
nhau, tồn tại không tách
rời nhau giữa các mặt
đối lập (các mặt đối lập
cùng tồn tại)
+ Sự đấu tranh của
các mặt đối lập
Là sự tác động qua lại
theo xu hƣớng bài trừ,
phủ định lẫn nhau giữa
các mặt đó.
b/ Mâu thuẫn là nguồn gốc của
sự vận động và phát triển
Mâu thuẫn biện chứng bao hàm cả
“sự thống nhất” và “đấu tranh” của
các mặt đối lập. Sự thống nhất của
các mặt đối lập là tạm thời, thoáng
qua, tƣơng đối, còn sự đấu tranh
giữa các mặt đối lập, sự bài trừ lẫn
nhau là trạng thái tuyệt đối.
c/ Phân loại mâu thuẫn
- Mâu thuẫn bên trong và
mâu thuẫn bên ngoài
- Mâu thuẫn chủ yếu và
mâu thuẫn thứ yếu
- Mâu thuẫn đối kháng và
không đối kháng
d/ Ý nghĩa phương
pháp luận
- Trong thực tiễn ta cần
phải phát hiện ra mâu
thuẫn và giải quyết nó.
- Không được tuyệt đối
hoá một mặt đối lập nào
3. Quy luật phủ định của phủ định
a/ Khái niệm về phủ định và về
phủ định biện chứng .

Là trạng thái này thay

thế cho trạng thái khác
Là dùng để chỉ sự
phủ định làm cho sự
vật thụt lùi, đi xuống,
tan rã
 Là dùng để chỉ sự phủ định tự thân, sự
phát triển tự thân, là mắt khâu trong quá
trình dẫn tới sự ra đời sự vật mới, tiến bộ
hơn sự vật cũ.
 VD: Sự tiến hóa của loài người

Từ loài vượn người đi bằng bốn chi  qua nhiều quá trình
phát triển và lao động  loài người đi bằng hai chân, lưng
thẳng, hai tay phát triển linh hoạt để có thể cầm, nắm, bắt, và
con người có bộ não tiến hóa nhất.
b/ Nội dung của quy luật
phủ định của phủ định
+ Mọi sự vật, hiện tượng đều
vận động và phát triển theo
chu kỳ
+ Trải qua 2 lần phủ định gọi là
PĐ của PĐ
 Ví dụ:
Gà con

Quả trứng Con gà

VD: Sự hình thành của
ếch.
trứng (1)  nòng nọc (1)
 ếch (1) trứng (2) 
nòng nọc (2)  ếch (2)
Ta thấy, ếch (1) là điểm
kết thúc của một chu kỳ
(1) và cũng là điểm bắt
đầu của chu kỳ (2). Và
mọi vật ở chu kỳ (2) sẽ
phát triển ở hình thái cao
hơn, hoàn thiện hơn chu
kỳ trước nó
„ Khuynh
höôùng cuûa
söï phaùt
trieån
„ “xoaén oùc
ñi leân”
c/ Ý nghĩa phƣơng pháp luận
+ Phải có thái độ ủng hộ cái mới
+ Cần chống hai khuynh hướng:
Một là, thái độ phủ định sạch trơn
sự vật cũ
Hai là, thái độ bảo thủ
+ Vì quá trình phát triển là phức tạp
nên trong thực tế chúng ta không
được quá lạc quan khi thành công,
cũng như không nên quá bi quan khi
thất bại
V. LÝ LUẬN NHẬN THỨC DUY VẬT
BIỆN CHỨNG
1. Thực tiễn, nhận thức và vai trò của
thực tiễn với nhận thức
a/ Thực tiễn và các hình thức cơ bản
của nó
Thực tiễn là toàn bộ hoạt động vật chất
có mục đích, mang tính lịch sử -xã hội của
con người nhằm cải biến tự nhiên và xã
hội .
 Hoạt động sản xuất vật chất
 Hoạt động chính trị -xã hội
 Hoạt động thực nghiệm khoa học
b/ Nhận thức và các hình thức
của nhận thức
Nhận thức là một quá trình phản ánh tích cực,
tự giác và sáng tạo thế giới khách quan vào bộ óc
con người trên cơ sở thực tiễn, nhằm sáng tạo ra
những tri thức về thế giới khách quan.
 Nhận thức kinh nghiệm và nhận thức lý luận
 Nhận thức thông thường và nhận thức khoa học.
c/ Vai trò của thực tiễn đối với nhận thức
- Thực tiễn là cơ sở của nhận thức
- Thực tiễn là động lực, mục đích của
nhận thức
- Thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý
2. Con đường biện chứng của sự nhận
thức
a/ Con đường biện chứng của sự nhận
thức
Quá trình nhận thức đi “Từ trực quan
sinh động tới tư duy trừu tượng và từ tư
duy trừu tượng đến thực tiễn…”
- Giai đoạn nhận thức cảm tính (trực quan sinh
động)
Chủ thể phản ánh trực tiếp với khách thể
bằng các giác quan thông qua 3 hình thức là cảm
giác, tri giác và biểu tượng.
- Giai đoạn nhận thức lý tính
(tƣ duy trừu tƣợng)
Là sự phản ánh khái quát
và gián tiếp hiện thực khách
quan. Các hình thức cơ bản
của giai đoạn này là khái
niệm, phán đoán và suy lý.
b/ Chân lý và vai trò của chân lý
đối với nhận thức
- Khái niệm chân lý
Chân lý là tri thức
phù hợp với HTKQ và
được thực tiễn kiểm
nghiệm.
-Tính chất của chân
lý:
+ Tính khách quan của
chân lý
+ Tính cụ thể của chân lý
+ Tính tương đối và tuyệt
đối của chân lý