Μάθημα 1ο : Γιατί και πώς μελετούμε την ιστορία

► Τι είναι η ιστορία;
— Γιατί μελετούμε την ιστορία;

► Πώς ερευνώνται τα γεγονότα της ιστορίας;

— Αίτια
— Αφορμές
— Συμπεράσματα

► Αντικειμενικότητα και αμεροληψία

Μάθημα 2ο : Η ιστορία της Εκκλησίας και η μελέτη της

► Τι είναι η Εκκλησία;
— Ετυμολογία
— Περιεχόμενο του όρου

► Σκοπός της Εκκλησίας

► Πηγές της ιστορίας

— Αρχαιολογικές πηγές
— Κείμενα

► Πώς μελετούμε τις πηγές της εκκλησιαστικής ιστορίας

Μάθημα 3ο : Πεντηκοστή: το ξεκίνημα της Εκκλησίας

► Το γεγονός της Πεντηκοστής

► Το κήρυγμα του Αποστόλου Πέτρου
— Αποτέλεσμα του κηρύγματος

► Αρχή της δράσης του Αγίου Πνεύματος

— Ενότητα των ανθρώπων
— Απελευθέρωση των ανθρώπων από τα δεσμά του θανάτου

► Παράκλητος
 Μάθημα 4ο : Ιεροσόλυμα: πρότυπο χριστιανικών κοινοτήτων

► Χαρακτηριστικά της πρώτης χριστιανικής κοινότητας

Ενότητα, Αγάπη Κοινοχρησία, Αγάπες

► Προβλήματα της πρώτης χριστιανικής κοινότητας

─ Διαφορετική νοοτροπία : ελληνιστές χριστιανοί και ιουδαϊστές χριστιανοί

─ Παράπονα για τη διανομή τροφίμων – ελληνιστές
─ Εκλογή επτά (7) Διακόνων

► Οι όροι Διάκονος και Διακονία

► Η ζωή των πρώτων χριστιανών πρότυπο για την Εκκλησία και ζητούμενο σήμερα

► Φιλανθρωπική δράση της Εκκλησίας

─ ενορίες
─ κοινόβια μοναστήρια ακτημοσύνη μοναχών, κοινοκτημοσύνη μοναχών

Μάθημα 5ο : Ο πρώτος διωγμός των Χριστιανών

► Κήρυγμα και θαύματα των Αποστόλων στο Ναό

─ Πολλοί Ιουδαίοι γίνονται μέλη της Εκκλησίας
─ Αντίδραση από το Ιερατείο του Ναού και τους Σαδδουκαίους
─ Διώξεις και φυλάκιση (2 φορές) των Αποστόλων Πέτρου και Ιωάννη
─ Άποψη του νομοδιδασκάλου Γαμαλιήλ
─ Ελευθέρωση των Αποστόλων

► Στέφανος (Διάκονος)
─ Σχέση του μηνύματος του Χριστού με το0ν Ιουδαϊσμό
─ Σύγκρουση με το Ιερατείο των Ιουδαίων
─ Ο Στέφανος στο Συνέδριο των Ιουδαίων
─ Απολογία του Στεφάνου
─ Λιθοβολισμός Στεφάνου και γιορτή του

► Διωγμός των Ελληνιστών στα Ιεροσόλυμα

─ Ανάπτυξη της Εκκλησίας της Αντιοχείας
─ Άνοιγμα του Χριστιανισμού στα Έθνη

► Σταδιακός μαρασμός της Εκκλησίας των Ιεροσολύμων

 Μάθημα 6ο : Η μεταστροφή του Παύλου
► Σαούλ
─ Βιογραφικά στοιχεία
─ Δράση του Σαούλ εναντίον των Χριστιανών

► Μεταστροφή του Σαούλ στην πορεία προς τη Δαμασκό

► Απόστολος Παύλος
─ Κηρύττει στη Δαμασκό
─ Προκαλεί την αντίδραση των Ιουδαίων
─ Αποσύρεται στην έρημο της Αραβίας
─ Επιστροφή στη Δαμασκό για 3 χρόνια
─ Ιεροσόλυμα – Συρία

► Πρώτη ιεραποστολική περιοδεία των Αποστόλων

Παύλου και Βαρνάβα (2 χρόνια)
─ Εκκλησία της Αντιόχειας
─ Κύπρος
─ Μικρά Ασία (διάφορες πόλεις)
─ Αντιδράσεις Ιουδαίων και Εθνικών
─ Λύστρα
─ Επιστροφή στην Αντιόχεια

► Εξάπλωση του Ευαγγελίου έξω από τα όρια του Ιουδαϊκού κόσμου

► Προβληματισμοί που οδήγησαν στη σύγκληση συνόδου από την Εκκλησία

 Μάθημα 7ο : Αποστολική Σύνοδος

► ─ Αιτία σύγκλησης της Συνόδου

─ Αφορμή
─ Πότε έγινε και πού
─ Ποιοι πήραν μέρος
─ Ποιοι μίλησαν
─ Τι απόφαση πήραν

► Σημασία της Συνόδου

─ Σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας της → δημοκρατικός τρόπος λειτουργίας
─ Σχετικά με την απόφαση → χειραφέτηση της Εκκλησίας από τους ιουδαϊκούς
θεσμούς

► Το Άγιο Πνεύμα βοηθά στις αποφάσεις

► Συνοδικό σύστημα στη διοίκηση και τις αποφάσεις της Εκκλησίας

 Μάθημα 8ο : Ο Απόστολος Παύλος στην Ελλάδα

α) ► 2η Αποστολική περιοδεία
─ Μικρά Ασία, Ελλάδα
─ Παύλος, Σίλας, Τιμόθεος
─ Φίλιπποι, Θεσσαλονίκη, Βέροια, Αθήνα, Κόρινθος

► Κήρυγμα στην Αθήνα

─ Βωμός στον Άγνωστο Θεό
─ Ποιος είναι αυτός ο Θεός (Δημιουργός, πνευματικός – όχι είδωλο)
─ Χριστός – Ανάσταση
─ Αντιδράσεις των Αθηναίων για την Ανάσταση

β) ► Σε ποιους απευθυνόταν ο Παύλος στις πόλεις που έφτανε

─ Ιουδαίους
─ Εθνικούς

► Στήριξη των Εκκλησιών με επισκέψεις και επιστολές

γ) ► Τρίτη περιοδεία : Μικρά Ασία,, Ελλάδα

─ Επιστροφή στα Ιεροσόλυμα
─ Σύλληψη – φυλάκιση – δίκη στη Ρώμη
─ Φυλάκιση στη Ρώμη (2 χρόνια – αθώωση)

► Τέταρτη περιοδεία: Μικρά Ασία – Ελλάδα → Ισπανία

► ─ 64 μ. Χ. φυλάκιση στη Ρώμη

─ 68 μ. Χ. μαρτυρικός θάνατος στη Ρώμη

─ Η μνήμη του τιμάται στις 29 Ιουνίου.

 Μάθημα 9ο : Οι μεγάλοι διωγμοί των Χριστιανών

α) ► Αιτίες αντίδρασης των Εθνικών:

─ Εθνικό Ιερατείο
─ Διάφοροι επαγγελματίες
Αυτοκρατορική λατρεία

β) ► Σκληροί διωγμοί κατά των χριστιανών

─ στην αρχή τοπικοί διωγμοί
─ συστηματικοί διωγμοί επί Δεκίου
─ χιλιάδες μάρτυρες

► Απολογητές

► Αποτυχία εξαφάνισης του Χριστιανισμού:

─ αγάπη, ενότητα, αυτοθυσία χριστιανών
─ βοήθεια προς τον πλησίον

► Πολύκαρπος

Μάθημα 10ο : Οι κατακόμβες: τόποι καταφυγής και μνήμης

α) ► ─ Τι ήταν
─ Περιγραφή
─ Γιατί οι χριστιανοί κατέφευγαν στις κατακόμβες

β) ► ─ Χρήση κατακομβών
─ Κρύπτες
─ Απεικονίσεις και συμβολισμοί

γ) ► Κυριότερες κατακόμβες
─ Ιταλία: Ρώμη, Νάπολη, Σικελία
─ Αίγυπτος
─ Μάλτα
─ Ελλάδα: Μήλος

► Σύμβολα ηρωισμού
 Μάθημα 12ο : Διάταγμα των Μεδιολάνων

α) ► Παράγοντες που οδήγησαν στο διάταγμα των Μεδιολάνων

─ Πολιτικά αίτια
• Προσπάθεια για ενότητα της αυτοκρατορίας
• Η χριστιανική πίστη δυναμικός φορέας
του μελλοντικού ρωμαϊκού πολιτισμού

─ Θρησκευτικά αίτια
• Με την ανεξιθρησκία οι Χριστιανοί δεν ήταν υποχρεωμένοι να λατρεύουν τον
αυτοκράτορα, επομένως έλειψαν και οι λόγοι διωγμού τους, γεγονός που πριν
ταλαιπωρούσε την αυτοκρατορία
• Δημιουργήθηκε μια νέα πολιτισμική πραγματικότητα μέσα από τις επιρροές του
Χριστιανισμού
• Επιρροές που δέχτηκε ο Κωνσταντίνος από το οικογενειακό του περιβάλλον

β) ► Το διάταγμα των Μεδιολάνων ( ανεξιθρησκία )

─ Πότε αποφασίστηκε: το 313 μ. Χ.
─ Από ποιους: Κωνσταντίνο και Λικίνιο
─ Πού: στα Μεδιόλανα ( Μιλάνο )
─ Τι ήταν: συζητήσεις και αποφάσεις των συναυτοκρατόρων.
Δεν πρόλαβε να λάβει νομική μορφή.
─ Η απόφαση: πλήρης θρησκευτική ελευθερία όλων των Ρωμαίων πολιτών.

γ) ► Εξελίξεις που έφεραν οι αποφάσεις στα Μεδιόλανα:

─ Οι χριστιανοί αποκτούν θρησκευτική ελευθερία
─ Αναγνωρίστηκε νομικά η Εκκλησία ως κοινωνικός θεσμός
─ Καθιερώθηκε η Κυριακή ως αργία για όλους τους πολίτες
─ Απελευθερώθηκαν οι δούλοι
─ Επιστράφηκαν οι περιουσίες των χριστιανών
που είχαν κατασχεθεί στους διωγμούς
─ Το δίκαιο επηρεάστηκε από τη χριστιανική διδασκαλία
─ Χριστιανοί κατέλαβαν ανώτατα αξιώματα της πολιτείας και του στρατού
─ Δημιουργήθηκαν εκκλησιαστικά δικαστήρια για υποθέσεις της Εκκλησίας
─ Ανοικοδομήθηκαν λαμπροί ναοί
 Μάθημα 13ο : Χριστιανισμός – Ελληνισμός: μια ιδιότυπη συνάντηση

α) ► Η συνάντηση Χριστιανισμού και Ελληνισμού

─ Ο ελληνικός πολιτισμός ήταν και ο πολιτισμός
όλων των λαών της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας
─ Ο Απόστολος Παύλος χρησιμοποιεί την ελληνική γλώσσα
για να κηρύξει το Χριστιανισμό

β) ► Προσφορά του Ελληνισμού στο Χριστιανισμό

─ Η ελληνική γλώσσα
─ Η ελληνική φιλοσοφία
─ Οι ηθικές και ανθρωπιστικές αξίες
─ Οι τέχνες
─ Μορφές κοινωνικής ζωής

γ) ► Επιδράσεις του Χριστιανισμού στον Ελληνισμό

─ Η σχέση Θεού και ανθρώπου
─ Η αντίληψη για τον κόσμο
─ Η αντίληψη για την ιστορία
─ Η αντίληψη για τον άνθρωπο
─ Η αντίληψη για την κοινωνία

δ) ► Αντίθεση και σύνθεση

 Μάθημα 14ο : Αιρέσεις: εσωτερική πληγή της Εκκλησίας

► Τι ονομάζουμε αίρεση;

α) ► Αίτια των αιρέσεων

─ Η υπερτίμηση της ανθρώπινης λογικής
─ Η αλαζονεία και ο εγωισμός του ανθρώπου
─ Ο θρησκευτικός συγκρητισμός

β) ► Το νόημα των αιρέσεων

─ Εξήγηση του φαινομένου των αιρέσεων

► Μεγαλύτερες αιρέσεις
─ Αρειανισμός
─ Νεστοριανισμός
─ Μονοφυσιτισμός

γ) ► Επιπτώσεις των αιρέσεων

─ Οι αιρέσεις διαίρεσαν την Εκκλησία
─ Οι αιρετικοί έχασαν τη δυνατότητα της σωτηρίας
─ Άσχημο παράδειγμα στα μάτια των πιστών των άλλων θρησκειών
─ Ανάμειξη του αυτοκράτορα στα εσωτερικά της Εκκλησίας
─ Γρηγορότερη εξάπλωση του Ισλάμ
 Μάθημα 15ο : Μέγας Αθανάσιος: αγωνιστής της ορθής πίστης

α) ► Βιογραφικά στοιχεία
─ Πού και πότε γεννήθηκε
─ Δράση του στην Α’ Οικουμενική Σύνοδο
─ Εκλογή του ως Πατριάρχη Αλεξανδρείας
─ Εξορία ( 5 φορές )
─ Το έργο του
─ Πότε απεβίωσε, πότε τιμάται

β) ► ─ Αγώνας για την αλήθεια

─ Απόψεις για το πρόσωπο του Χριστού
─ Καθορισμός προϋποθέσεων για τη σύγκλιση Οικουμενικής Συνόδου

γ) ─ Χαρακτηρισμός του Μεγάλου Αθανασίου και του έργου του

Μάθημα 16ο : Μέγας Βασίλειος: ένας κορυφαίος ιεράρχης

α) ► Βιογραφικά στοιχεία
─ Πού και πότε γεννήθηκε
─ Το οικογενειακό του περιβάλλον
─ Σπουδές
─ Συνάντηση με το μοναχισμό

 363 μ.Χ . χειροτονήθηκε πρεσβύτερος

 Δράση του στο λιμό του 367/368 μ.Χ.

 370 μ.Χ. χειροτονήθηκε αρχιεπίσκοπος

 372 μ.Χ. ίδρυσε τη Βασιλειάδα

β) ► Ο άνθρωπος ως κοινωνικό ον
 Αγάπη
 Κοινοκτημοσύνη
 Εργασία για το κοινό καλό
 Βοήθεια στους ανήμπορους
 Οργάνωση του μοναχικού βίου

γ) ► Συγγραφικό έργο
 δογματικό  ομιλίες  ποιμαντικό  επιστολές

► Χαρακτηρισμός
 Μάθημα 17ο : Χριστιανική άσκηση – μοναχισμός

α)  Η λέξη άσκηση στην εκκλησιαστική γλώσσα

 Απαιτήσεις του ασκητικού τρόπου ζωής

β)  Αναχωρητές
 Λόγοι που οδήγησαν στον αναχωρητισμό
 «Εκκοσμίκευση»
 Κοινοβιακός μοναχισμός

γ) Κοινωνική προσφορά του μοναχισμού

 Νοσοκομεία, γηροκομεία, σχολεία
 Άσυλα καταδιωγμένων
 Τεχνικά σχολεία
 Αντιγραφές έργων της αρχαιότητας
 Ζωγραφική, γλυπτική
 Ιστορημένα χειρόγραφα
 Ποίηση, μουσική
 Μάθημα 18ο : Ο ρόλος των Οικουμενικών Συνόδων στη ζωή της Εκκλησίας

► Γ’ Οικουμενική Σύνοδος 431 μ.Χ.

 Έφεσος Μικράς Ασίας
 Δ’ Οικουμενική Σύνοδος 451 μ.Χ.
 Χαλκηδόνα (Μονοφυσιτισμός)

α)  Απόφαση Γ’ Οικουμενικής Συνόδου

• Ο Χριστός είχε δύο φύσεις, θεία και ανθρώπινη ενωμένες στο πρόσωπό του

 Απόφαση Δ’ Οικουμενικής Συνόδου

• Καταδίκη του Μονοφυσιτισμού
• Χριστολογικό δόγμα

• Προχαλκηδόνιοι ή Αντιχαλκηδόνιοι

β)  Τι είναι Σύνοδος
 Τι είναι Οικουμενική Σύνοδος
 Διάκριση Συνόδων

► Όροι και κανόνες των Οικουμενικών Συνόδων

► Αναγνώριση των Συνόδων από το λαό

 Μάθημα 19ο : Εικονομαχία: μια τραγωδία που συγκλόνισε την Εκκλησία

α) ► Αίτια της εικονομαχίας

1. Ανεικονικές αντιλήψεις Ισλάμ και Ιουδαϊσμού
2. Προσπάθεια του Λέοντα του Γ’ να επιβάλλει τις εικονομαχικές του απόψεις
3. Υπερβολές και δεισιδαιμονίες μοναχών και λαϊκών
4. Αντίδραση των ασθενέστερων στις μεταρρυθμίσεις των Ισαύρων

β) ► Α΄ φάση εικονομαχίας (726 – 787 μ.Χ.)

Εικονομάχοι Εικονόφιλοι
• Λέων Γ΄ Ίσαυρος ─ Πατριάρχης Γερμανός
─ Αυτοκρατορικές εντολές ─ Πάπας Γρηγόριος Γ΄
κατά των εικόνων • Επανάσταση πιστών σε Ελλάδα και Ιταλία
─ Καταστροφή εικόνων • Ιωάννης Δαμασκηνός : «Υπέρ των αγίων
─ 730: Διάταγμα καταστροφής εικόνων εικόνων»
• Κωνσταντίνος Ε’ ─ Ειρήνη η Αθηναία

─ Έκλεισε μοναστήρια • Ζ’ Οικουμενική Σύνοδος στη Νίκαια

─ Καταδίωξε μοναχούς και ιερείς ─ Αναστήλωση των εικόνων (787)
─ 754: εικονομαχική σύνοδος στην Ιέρεια

► Β’ φάση εικονομαχίας (815 – 843)

• Λέων Ε’ ο Αρμένιος • Θεόδωρος Στουδίτης
─ Επαναφορά των αποφάσεων της • Θεοδώρα, σύζυγος Θεόφιλου
συνόδου της Ιέρειας ─ Σύνοδος στην Κωνσταντινούπολη (843)
• Αυτοκράτορας Θεόφιλος ─ Σε ισχύ οι αποφάσεις της
Ζ’ Οικουμενικής συνόδου
─ Αναστήλωση των εικόνων

γ) ► Ζ’ Οικουμενική Σύνοδος – Κωνσταντινούπολη – 787 μ.Χ.

─ Συμμετέχοντες: Πατριάρχης Ταράσιος, 350 επίσκοποι και αντιπρόσωποι από τις
Εκκλησίες Ρώμης, Αντιόχειας, Αλεξάνδρειας.
─ Καταδίκη της εικονομαχίας ως αίρεσης
─ Αναστήλωση εικόνων
─ Τιμή στο εικονιζόμενο πρόσωπο

• Η σάρκωση του Χριστού μας επιτρέπει την απεικόνισή του

• Η σημασία των εικόνων είναι θεολογική και παιδαγωγική
• Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μάθημα 20ο : Εκκλησιαστική τέχνη: Ναοδομία

 Εκκλησιαστική τέχνη ονομάζεται η τέχνη που αναπτύχθηκε στους κόλπους της Εκκλησίας
και έχει σχέση με τη ζωή και τις ανάγκες της. Οι μορφές της χριστιανικής τέχνης είναι: α)
ναοδομία, β) εικονογραφία, γ) υμνολογία.

α) Ρυθμοί χριστιανικών ναών

► Εξέλιξη των χριστιανικών ναών
─ σπίτια πιστών
─ Ευκτήριοι οίκοι ή Κυριακά
─ Κατακόμβες
─ Βασιλική (4ος αιώνας)
─ Περίκεντροι ναοί
─ Βασιλική με θόλο (6ος αιώνας)
─ Σταυροειδής με τρούλο (9ος αιώνας) – Βυζαντινός ρυθμός

β) Ο συμβολισμός των μερών του χριστιανικού ναού

─ Το τετράγωνο που είναι εγγεγραμμένος ο σταυρός συμβολίζει τη γη
─ Ο τρούλος συμβολίζει τον ουρανό
• Ο ναός συμβολίζει το κτιστό και το άκτιστο, δηλ. τις δύο φύσεις του Χριστού

Μάθημα 20ο : Εκκλησιαστική τέχνη: Αγιογραφία

 • Κατακόμβες: νωπογραφίες με θέματα συμβολικά
• 4ος αιώνας: τοιχογραφίες → νωπογραφίες (al fresco)
→ ξηρογραφίες (tempera)
• φορητές εικόνες,
• ψηφιδωτά
─ Ελευθερία στην απεικόνιση
─ Νατουραλισμός

 8ος αιώνας: επικρατεί η ζωγραφική προσώπων με βάση πρότυπα

─ Απουσία βάθους
─ Οι εικόνες αναφέρονται στο θεατή

• Εικονογραφικοί κύκλοι
1. Δογματικός κύκλος: μας διδάσκει αλήθειες της πίστης μας
─ Νάρθηκας, τρούλος, σφαιρικά τρίγωνα, κόγχη του ιερού
2. Λειτουργικός κύκλος: Ιερό βήμα
3. Ιστορικός ή εορταστικός κύκλος: καμάρες, τοίχοι, νάρθηκας

Μάθημα 22ο : Ο εκχριστιανισμός των σλαβικών λαών

• 5ος αι.: Σλαβικά φύλα εγκαθίστανται στα βόρεια της βυζαντινής αυτοκρατορίας
• 862 μ.Χ.: Οργάνωση ιεραποστολής στους Μολδαβούς
• Κωνσταντίνος (Κύριλλος) και Μεθόδιος
• Δημιουργία σλαβικού αλφαβήτου: γλαγολιτικό – Κυρίλλειο
• Μετάφραση Αγίας Γραφής και Θείας Λειτουργίας
• 9ος αι.: εκχριστιανισμός Βουλγάρων, Κροατών, Σλοβένων, Σέρβων
• 10ος αι.: εκχριστιανισμός των Ρώσων
• Ανάπτυξη των τεχνών με βάση τα ελληνικά πρότυπα
• 11ος αι.: ανάπτυξη του μοναχισμού στη Ρωσία με αφετηρία το Άγιο Όρος
• Σχολή Κιέβου
 Μάθημα 21ο : Εκκλησιαστική τέχνη: Υμνολογία

Yμνολογία → ο επιστημονικός κλάδος που ερευνά τους ύμνους.

Yμνογραφία → η ποίηση και η μελωδία που γράφονται για να δημιουργηθεί ένας ύμνος.

α. Τα θέματα της Υμνογραφίας προέρχονται:

α) από την Αγία Γραφή,
β) από τα απόκρυφα Ευαγγέλια,
γ) από τα Μαρτυρολόγια και τα Συναξάρια των αγίων,
δ) από τα συγγράμματα των Πατέρων της Εκκλησίας και
ε) από σύγχρονα γεγονότα διαφόρων εποχών (σεισμούς, επιδημίες, πολιορκίες κτλ.).

β. Κύρια είδη ύμνων

Κοντάκιο → 5ος αιώνας → Ρωμανός ο Μελωδός
Ονομασία: από το ξύλο που τυλίγονταν, το κοντό.
Περιεχόμενο: ιστορικό – διδακτικό
Δομή: προοίμιο – 18 με 24 οίκοι, δηλ. στροφές - εφύμνιο
Γνωστό κοντάκιο είναι ο Ακάθιστος Ύμνος

Κανόνας → 6ος-7ος αιώνας → Ανδρέας ο Κρης, Ιωάννης ο Δαμασκηνός

Ονομασία: από τη λέξη κανόνας, δηλ. χάρακας
Περιεχόμενο: δογματικό
Δομή: εννιά ομάδες τροπαρίων που ονομάζονται ωδές
Το πρώτο τροπάριο κάθε ωδής ονομάζεται ειρμός

• Στην εκκλησιαστική γλώσσα οι ύμνοι καλούνται και τροπάρια, επειδή το καθένα έχει το
δικό του τρόπο που ψάλλεται.

γ. Η εκκλησιαστική μουσική
• Προέρχεται από την αρχαία ελληνική μουσική
• Έχει συνολικά 8 ήχους, τέσσερις «κύριους» και τέσσερις «πλάγιους»
• Πρώτος συστηματοποίησε αυτούς τους ήχους ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός τον 8ο μ.Χ. αι.
• Η βυζαντινή μουσική συνοδεύει και υπογραμμίζει τη δύναμη του λόγου.
• Εκτελείται με την ανθρώπινη φωνή, χωρίς τη συνοδεία οργάνων και είναι μονοφωνική.

Η βυζαντινή μουσική είναι κοινό κτήμα όχι μόνο όλων των ελληνόφωνων Εκκλησιών, αλλά
και των αραβόφωνων ορθοδόξων της Συρίας και της Παλαιστίνης και όλων των ορθοδόξων
λαών των Βαλκανίων, και μάλιστα των Ρουμάνων και των Βουλγάρων και σε μεγάλο μέρος
των Σέρβων. Επίσης, ίχνη της ανακαλύπτονται στην ψαλμωδία της Ρωσικής και της
Φιλανδικής Εκκλησίας.
 Μάθημα 26ο : Το σχίσμα του 1054: γεγονός μεγάλης οδύνης
α) ► Αίτια του σχίσματος:
• Η προσθήκη από τους Δυτικούς στο Σύμβολο της Πίστεως του filioque
• Η απαίτηση του Πάπα να του αναγνωρίζεται το «πρωτείο»
• Η προσπάθεια του Πάπα Λέοντα Θ’ να επιβάλει στη Νότια Ιταλία και Σικελία τα
λατινικά έθιμα στη λατρεία και τη ζωή των κατοίκων

β) ► Το Σχίσμα
• O Πάπας Λέων ο Θ’ διεκδικεί την προσάρτηση των Εκκλησιών
της Βουλγαρίας και της Ιλλυρίας στη δικαιοδοσία του
• Απεσταλμένοι του Πάπα στην Κωνσταντινούπολη με έγγραφο
που αναθεματίζει την Ανατολική Εκκλησία
• Απάντηση του Πατριάρχη Μ. Κηρουλάριου με αναθεματισμό των Δυτικών
• Το Σχίσμα είναι πι9α πραγματικότητα

γ) ► Συνέπειες του Σχίσματος

Ανατολή
• Ο Πατριάρχης Κων/πολης αυξάνει την πνευματική του κυριαρχία στην Ανατολή
• Το συνοδικό σύστημα διοίκησης της Εκκλησίας διατηρείται
• Για την αυτοκρατορία το Σχίσμα είναι καταστροφικό. Οι Δυτικοί οργανώνουν σχέδια
κατάκτησης της Ανατολής με τις Σταυροφορίες.
Δύση
• Η Δυτική Εκκλησία διατηρεί τις αυταρχικές της θέσεις με αποτέλεσμα
να γνωρίσει αργότερα διαδοχικά σχίσματα.

γ) ► Προσπάθειες άρσης του σχίσματος

• Σύνοδος της Λυών ( 1274 )
• Σύνοδος της Φερράρας – Φλωρεντίας ( 1438 – 1439 )
• Ακύρωση των αναθεμάτων το 1964 από τον Πάπα Παύλο Στ’
και τον Πατριάρχη Αθηναγόρα
• Ο διάλογος της αγάπης συνεχίζεται

Filioque: εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος και από τον Υιό

Είναι λάθος γιατί:
1) Εισάγει τη διαρχία στην Αγία Τριάδα
2) Υποτιμά το Άγιο Πνεύμα
3) Καταργεί τη μοναδικότητα των προσώπων της Αγίας Τριάδος και τα προσωπικά τους
ιδιώματα, που είναι: Πατέρας → αγέννητος, Υιός → γεννητός, Άγιο Πνεύμα → εκπορευτό
 Μάθημα 27ο: Μαρτίνος Λούθηρος. Η Μεταρρύθμιση στη Δυτική Χριστιανοσύνη

α) Κρίση στη Δυτική Εκκλησία

► Χαρακτηριστικά της κρίσης
— 1378 – 1415: Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία έχει δύο Πάπες
— Επιβάλλεται αβάσταχτη φορολογία στο λαό
— Χαμηλό επίπεδο του κλήρου
► Αναγκαιότητα για κάθαρση
— Σαβοναρόλα, Χους, Ουίκλιφ
— Θάνατος στην πυρά από την Ιερά Εξέταση
► Κλονίζεται η θεοκρατική αντίληψη του Μεσαίωνα (15ος αιώνας)
— Προετοιμάζεται η Αναγέννηση
— Μετατόπιση του ενδιαφέροντος από το Θεό στον άνθρωπο

β) ► Μαρτίνος Λούθηρος
— Βιογραφικά στοιχεία
— 1517, ο Τέτσελ πουλά συγχωροχάρτια
— Θυροκόλληση 95 θέσεων στη μητρόπολη της Βιττεμβέργης
— 1520: απόφαση του Πάπα εναντίον του Λούθηρου – ο Λούθηρος την καίει
— Αναθεματισμός Λούθηρου – καταφύγιο στη Σαξωνία
— Μετάφραση της Βίβλου στα Γερμανικά
— Είναι ο μεγαλύτερος δάσκαλος για τους Μεταρρυθμιστές

γ) ► Ζβίγγλιος – Ελβετία
— Δέχεται μόνο τη Βίβλο
— Υποστηρίζει ότι η Θεία Χάρη δικαιώνει τον άνθρωπο
— Περιορίζεται σε λίγα καντόνια της Ελβετίας

► Καλβίνος, Γαλλία – Ελβετία

— Η Αγία Γραφή λειτουργεί κυρίως ως κανόνας για κάθε χριστιανική διδασκαλία
— Μόνο οι προορισμένοι να σωθούν σώζονται από τη θυσία του Χριστού
— Οι απόψεις του επικράτησαν σε: Ελβετία, Κάτω Χώρες, Σκοτία
 Μάθημα 29ο : Προσπάθειες ανασυγκρότητσης της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας

α) ► Τι είναι Αντιμεταρρύθμιση: τα μέτρα που πήρε η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία

για να αντιμετωπίσει τη Μεταρρύθμιση
► Σύνοδος στο Τρέντο
► Ιερή Παράδοση
 Εξουσία και παπική αυθεντία
 Καθαρτήριο πυρ
 Αποκλεισμός λαϊκών από το ποτήριο της Θείας Ευχαριστίας
 Χρήση αγαλμάτων στους ναούς
► Ιησουίτες  Ιγνάτιος Λογιόλα ─ Δράση του τάγματος

γ) ► Μπαρόκ (παράδοξο)
 Αρχιτεκτονική, ζωγραφική
 Θεατρικότητα, κατάπληξη στη ζωγραφική
 Αρχιτεκτονική: μεγάλοι χώροι, υπερβολική διακόσμηση

 Ο Μπαρόκ ρυθμός επικράτησε στις χώρες που επικράτησε

ο Ρωμαιοκαθολικισμός στην Ευρώπη, καθώς και στη Λατινική Αμερική.
Μάθημα 30ο : Η ανατολική Εκκλησία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας

α) ─ Αναγνώριση από τους Τούρκους τεσσάρων εθνοτήτων (μιλλέτια)

─ Αναγνώριση προνομίων στον Πατριάρχη
Σκοπός των παραπάνω η ευκολότερη διοίκηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας,

β) ► Βίαιοι εξισλαμισμοί
─ Κρυπτοχριστιανοί
─ Νεομάρτυρες
─ Εθνομάρτυρες

γ) ─ Οργάνωση κοινοτήτων
─ Κέντρο ο Ναός

─ Ίδρυση σχολείων και ανώτερων σχολών από την Εκκλησία

─ Διδασκαλία ανάγνωσης και γραφής από μοναχούς
─ Κρυφό σχολειό
─ Διδάσκαλοι του Γένους

Μάθημα 31ο : Η Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδας

α) ─ Τουρκική κυριαρχία → Οικουμενικό Πατριαρχείο

─ Αγώνας για απελευθέρωση → Διακοπή των σχέσεων με το οικουμενικό Πατριαρχείο
─ Καποδίστριας

β) ► Όθωνας και Βαυαροί αντιβασιλείς

─ Χωρισμός της Ελλαδικής Εκκλησίας από το Πατριαρχείο
─ Ανακήρυξη αυτοκέφαλου
─ Υποταγή της Εκκλησίας στο κράτος
─ Μάουρερ και Φαρμακίδης
─ Πραξικοπηματική ανακήρυξη του αυτοκέφαλου το 1833

γ) ► Ίδρυση Θεολογικής σχολής και της Ριζαρείου σχολής στην Αθήνα

─ Αποκατάσταση σχέσεων με το Πατριαρχείο το 1850

─ Περιοχές που περιλαμβάνει η Εκκλησία της Ελλάδας

─ Μητροπόλεις — Ιερά Σύνοδος — Αποστολική Διακονία