https://engymo.wordpress.

com

Ἕλληνες στὴν κόλαση τῶν γκουλὰγκ

Ὁ 65χρονος Ἰβᾶν Τζουχὰ εἶναι γεωγράφος στὸ ἐπάγγελμα. Ἀλλὰ ἡ μοῖρα

τῆς οἰκογένειάς του (ὁ Ἕλληνας παππούς του τουφεκίστηκε ἀπὸ τὸν
Στάλιν) καὶ ἡ ἀγάπη του γιὰ ταξίδια καί... ἀρχεῖα τὸν ἔκανε
χρονικογράφο τοῦ μαρτυρίου τῆς ἑλληνικῆς μειονότητας στὴν πρώην
Σοβιετικὴ Ἕνωση.

Εἴχαμε μαζὶ ταξιδέψει τὸ 2006 στὴ ρωσικὴ Ἄπω Ἀνατολή, ἐκεῖ ὅπου τὸ
σταλινικὸ καθεστὼς δημιούργησε τὸ πιὸ γνωστὸ τμῆμα τοῦ Νταλστρόι
(«Tὸ Τρὰστ τῆς Οἰκοδόμησης τοῦ Βορρᾶ»), τοῦ ὀργανισμοῦ ποὺ
ἐνορχήστρωσε τὴν κράτηση καὶ τὴν καταναγκαστικὴ ἐργασία ὅσων εἶχαν
χαρακτηρισθεῖ «ἐχθροί του λαοῦ». Στόχος τοῦ Ἰβᾶν τότε ἦταν νὰ
μελετήσει τὰ τοπικὰ ἀρχεῖα ποὺ φυλάσσονταν στὸ Μαγκαντᾶν, μιᾶς
πόλης στὸν Εἰρηνικὸ ποὺ οἰκοδομήθηκε ἀπὸ κατάδικους. Μαζὶ
ἐπισκεφθήκαμε τὴν κόρη τοῦ κομισαρίου Γιεζόφ, ὁ ὁποῖος δολοφόνησε
τὸν παπποὺ τοῦ Τζουχᾶ τὸ 1937 καὶ συζητήσαμε γιὰ τὸ ἠθικὸ καὶ τὸ
ἀνήθικο στὴ σοβιετικὴ ἱστορία. Ἐνδεικτικὸ εἶναι ὅτι ἡ θετὴ κόρη τοῦ
Γιεζὸφ στάλθηκε στὴν Ἄπω Ἀνατολὴ ἐπειδὴ ἐκεῖ μόνο θὰ ἦταν ἀσφαλὴς
ἀπὸ τὴν ὀργὴ τῶν μελῶν τῶν οἰκογενειῶν ποὺ εἶχαν ἐκτελεστεῖ ἢ
καταδικαστεῖ τὴ δεκαετία τοῦ ’30...

Ἀνάμεσα στοὺς Σοβιετικοὺς πολῖτες-θύματα τοῦ συστήματος τῆς

σταλινικῆς καταπίεσης ἦσαν καὶ 14.000 Ἕλληνες Σοβιετικοὶ ὑπήκοοι καὶ
κάτοχοι ἑλληνικῶν διαβατηρίων. Εἴχαμε τελειώσει ἐκεῖνο τὸ ταξίδι μὲ
τὸν Τζουχὰ (καὶ τὸν Ἕλληνα ἱστορικὸ Βλάσση Ἀγτζίδη) στὸ
χρυσωρυχεῖο «Σπακόινο» (ποὺ σημαίνει «ἥσυχο»), ὅπου ὁ Γερμανὸς
μηχανικὸς Βαλόντια Νάιμαν μᾶς ἀφηγήθηκε πῶς ὁ πατέρας του εἶχε
γυρίσει ἀπὸ τὴν αἰχμαλωσία μετὰ τὸν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο γιὰ νὰ
καταλήξει στὴ σοβιετικὴ ἐξορία στὴν Ἄπω Ἀνατολὴ καὶ πῶς ὁ ἴδιος
ἀγάπησε τελικὰ αὐτὴ τὴ γωνιὰ τῆς Σιβηρίας καὶ ἔμεινε ἐκεῖ γιὰ πάντα.
Τὰ 2/3 ἐκτελέστηκαν

Μετὰ τὸ 2006, ὅποτε ὁ Τζουχὰ ἔγραψε τὸ βιβλίο «Ἡ ἐπιχείρηση κατὰ

τῶν Ἑλλήνων» μὲ θέμα τὴ λεγόμενη «Ἑλληνικὴ Ἐπιχείρηση» τοῦ Στάλιν
καὶ τοῦ ἐπιτρόπου κρατικῆς ἀσφάλειας Γιεζόφ, ὁ Ἑλληνορῶσος
ἱστοριογράφος ξαναγύρισε στὸ Σπακόινο ἀκολουθῶντας τὰ ἴχνη τοῦ πιὸ
διάσημου Ρώσου κρατούμενου τῶν γκουλάγκ, τοῦ Βαρλαὰμ Σαλάμοφ,
γιὰ τὶς ἀνάγκες ἑνὸς ἄλλου βιβλίου του («Ἡ γεωγραφία τοῦ Σαλάμοφ»).
Ὁ Σαλάμοφ ἦταν ἔγκλειστος στὸ Σπακόινο καὶ ὡς συντοπίτης του ὁ
Τζουχὰ –ἔμεναν καὶ οἱ δυὸ στὴ Βολογκντά, μεσαία ρωσικὴ πόλη 400
χιλιόμετρα ἀπὸ τὴ Μόσχα– ἤθελε νὰ κάνει ἕνα δῶρο «στὴν πόλη ὅπου
γεννήθηκαν οἱ κόρες του» (τὰ συγκλονιστικὰ διηγήματα τοῦ Σαλάμοφ,
«Ἱστορίες ἀπὸ τὴν Κολιμά», κυκλοφοροῦν ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις Ἴνδικτος).

Συναντήσαμε ξανὰ τὸν Τζουχὰ πρὶν ἀπὸ μερικὲς μέρες σὲ καφενεῖο τοῦ
Μοσχάτου, προτοῦ πάρει τὸ τρένο γιὰ τὴ Θεσσαλονίκη. Ἑτοιμάζει νέο
βιβλίο μὲ τίτλο «Ἕλληνες ὑπήκοοι στὸ γκουλάγκ», γιὰ τοὺς 3.500
Ἕλληνες ποὺ ἔχασαν στὴ ζωή τους ἢ κατέληξαν στὰ σοβιετικὰ
στρατόπεδα συγκέντρωσης ὡς «ἐχθροί του λαοῦ» τὴ δεκαετία τοῦ ’30.

– Πόσοι ἀκριβῶς ἦταν;

– Τὸ 1937-38 ἦταν περίπου 3.500. Τὸ σύνολο τῶν Ἑλλήνων ποὺ

συνέλαβαν οἱ Ἀρχὲς στὴν «Ἑλληνικὴ Ἐπιχείρηση» τοῦ Στάλιν ἦταν
περίπου 14.000. Ἀπὸ αὐτούς, οἱ 11.000 ἦταν Σοβιετικοὶ ὑπήκοοι
ἑλληνικῆς καταγωγῆς καὶ οἱ 3.500 Ἕλληνες μὲ ἑλληνικὰ διαβατήρια. Δὲν
ἐξορίστηκαν μόνο στὸ Μαγκαντᾶν, δηλαδὴ στὴ ρωσικὴ Ἄπω Ἀνατολή.
Ἐκεῖ ἔφτασαν οἱ τυχεροί. Πάνω ἀπὸ τὰ 2/3 ἐκτελέστηκαν. Στὴν πόλη τῆς
νότιας Ρωσίας ἐκτελέστηκε τὸ 96% τῶν συλληφθέντων...

– Γιατί τόσο πολλοὶ στὴ συγκεκριμένη πόλη;

– Ὑπῆρχε μεγάλη συγκέντρωση Ἑλλήνων ἀπὸ τὸν Πόντο καὶ μία ἀρκετὰ
δραστήρια τρόικα (ἕνας εἰσαγγελέας, ἕνας πράκτορας τῆς μυστικῆς
ἀστυνομίας καὶ ἕνας κομματικὸς ἐπίτροπος συνέτασσαν τὶς λίστες τῶν
πρὸς ἐκκαθάριση).
Ἡ ἀνάκριση

«Ὁ ἀριθμὸς τῶν ἀνακρίσεων», γράφει ὁ Τζουχὰ στὴν «Ἐπιχείρηση κατὰ

τῶν Ἑλλήνων», «ἐξαρτᾶτο ἀπὸ τὴν καρτερικότητα τοῦ κατηγορουμένου.
Οἱ Ἕλληνες στὴν πλειονότητά τους ἦταν Πόντιοι ποὺ ζοῦσαν σὲ διάφορα
μέρη, στὸ Βατούμ, στὴν Ἀτζαρία καὶ στὴν Ὀδησσό, οἱ ὁποῖοι
ἀντιμετώπισαν τὸ λιγότερο δυὸ φορὲς τὸν ἀνακριτή. Κατὰ κανόνα, ἡ
πρώτη ἀνάκριση δὲν ἀπέφερε στὸν ἀνακριτὴ τὸ ζητούμενο ἀποτέλεσμα.
Ἡ μόνιμη, σταθερὴ ἐρώτηση ὅλων τῶν ἀνακριτῶν πρὸς ὅλους τοὺς
ἀνακρινόμενους ἦταν: «Εἶσαι μέλος ἀντεπαναστατικῆς ὀργάνωσης;». Ὁ
κρατούμενος ἀνακρινόταν ὥσπου νὰ ὑπογράψει τὸ σχετικὸ πρωτόκολλο
τῆς ὁμολογίας του...

Τὸ ρεκὸρ συχνότητας ὑποβολῆς στὴν ἀνάκριση ἀνήκει στὸν Ἰωάννη

Πασχαλίδη. Ἀρχίζοντας ἀπὸ τὶς 28 Δεκεμβρίου 1937 καὶ τελειώνοντας τὴ
2α Ἰανουαρίου 1938, οἱ ἀνακριτὲς Ἰβάνενκο, Ἀγκορόντνικοφ καὶ
Κραφτσένκο ὑπέβαλλαν τὸν Πασχαλίδη σὲ ἀνάκριση δώδεκα φορές. Τὴν
παραμονὴ τῆς Πρωτοχρονιᾶς τοῦ 1938 τὸν ὑπέβαλλαν σὲ διαρκεῖς
ἀνακρίσεις.

Ἡ τρίτη ἀνάκριση κράτησε ὅλη τὴ νύχτα ἀπὸ τὶς δέκα τὸ βράδυ ὡς τὴ

δεκάτη πρωινή. Τὸν μετέφεραν στὸ κελὶ τοῦ κουβαλητό. Δὲν μπόρεσε νὰ
ὑπογράψει οὔτε τὴν ἐντολὴ προσαγωγῆς. Μόλις συνῆλθε, ἀμέσως τὸν
ἀνέκριναν. Αὐτὴ τὴ φορὰ ὁ ξυλοδαρμὸς συνέπεσε μὲ τὴ βάρδια τοῦ
Κραφτσένκο, ὁ ὁποῖος δυὸ φορὲς προσπάθησε νὰ γιορτάσει τὴν
Πρωτοχρονιὰ μὲ τὴν ἀπόσπαση ὁμολογίας.

Μετὰ τὴν πρώτη ἀποτυχημένη προσπάθεια, ἀφοῦ ξεκουράστηκε ὁ

Κραφτσένκο, τὴν ἴδια μέρα ἔδωσε ἐντολὴ γιὰ νέα προσαγωγὴ τοῦ
Πασχαλίδη. Νέα ἀστοχία. Τὴν ἑπόμενη μέρα, 2 Ἰανουαρίου 1938, ὁ
Ἰβάνενκο καὶ ὁ Κραφτσένκο προσπάθησαν ἀπὸ κοινοῦ νὰ πείσουν τὸν
Πασχαλίδη ὅτι, παρ’ ὅλα αὐτά, εἶναι κατάσκοπος. Γιὰ ἀκόμη μιὰ φορᾷ
ἀπέτυχαν νὰ τὸ γιορτάσουν...
Ἡ 20ετὴς ἔρευνα καὶ τὸ παράπονο γιὰ τὴ στάση τοῦ ἑλληνικοῦ
κράτους

Ὁ Τζουχὰ λέει στὴν «Κ» ὅτι «ἀπὸ τοὺς 14.000 συνολικὰ Ἕλληνες μόλις
2.000 κατέληξαν στὰ στρατόπεδα. Οἱ ἄλλοι εἶχαν ἐκτελεστεῖ ἢ πέθαναν
στὶς ἀνακρίσεις ἢ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ἔκτισης τῆς ποινῆς τους στὰ
στρατόπεδα. Ἀπὸ ὅσους γλίτωσαν, οἱ μισοὶ εἶχαν σοβιετικὴ ὑπηκοότητα,
ἄλλοι μισοὶ μὲ ἑλληνικὰ διαβατήρια».

– Αὐτοὶ τί βιογραφίες εἶχαν;

– Ἦταν ἐργάτες, ἦταν κολχόζνικοι, ἦταν ἁπλοὶ ἄνθρωποι καὶ

κομμουνιστές. Οἱ περισσότεροι ζοῦσαν στὰ χωριά.

– Ὑπῆρχαν ἄνθρωποι ποὺ τὸ εἶχαν σκάσει ἀπὸ τὸν Μεταξᾶ στὴν ΕΣΣΔ
καὶ βρέθηκαν στὸ γκουλάγκ;

– Λίγοι. Στὴν Κομιντὲρν ὑπῆρχαν πανεπιστήμια γιὰ ξένους μεταξὺ τῶν

ὁποίων καὶ γιὰ Ἕλληνες. Καὶ σὲ αὐτὴ τὴ σχολὴ ὑπῆρχαν στελέχη τοῦ
ΚΚΕ, ὅπως ὁ Κωνσταντῖνος Εὐτυχίδης (Καρακόζωφ ἦταν τὸ ψευδώνυμό
του). Ἦταν μέλος τῆς Κ.Ε. τοῦ ΚΚΕ καὶ τοῦ Πολιτικοῦ Γραφείου. Ὁ
Γεώργιος Ψηλέας (ψευδώνυμο τοῦ Ἀποστόλη Κλειδωνάρη), ἕνα ἄλλο
μέλος τοῦ Π.Γ., κατάφερε νὰ ἀποδράσει ἀπὸ τὶς φυλακὲς τῆς Αἴγινας μὲ
τὴ συμπαράσταση τοῦ Ζαχαριάδη. Συνελήφθη τὴν πρώτη μέρα τῆς
«Ἑλληνικῆς Ἐπιχείρησης». Στὴν πρώτη του ἀνάκριση, στὶς 15
Δεκεμβρίου 1937, «ὁμολόγησε» ὅτι κατέφυγε στὴν ΕΣΣΔ γιὰ τὴν
«ἀνάπτυξη τῆς ἀντεπαναστατικῆς καὶ ἐθνικιστικῆς δραστηριότητας
ἀνάμεσα στὸν ἑλληνικὸ πληθυσμό». Ὑπέγραψε τὸ πρωτόκολλο τῆς
«ὁμολογίας» του. Ὁ ἴδιος καὶ ὁ Εὐτυχίδης θὰ ἀποκατασταθοῦν ἀπὸ τὸ
ΚΚΕ μόλις τὸ 2008.

Δὲν εἶναι εὔκολο νὰ πείσεις Πόντιους ὅτι ἔχουν ἄδικο, ἰδιαίτερα ὅταν
ἔχουν δίκιο. Ὁ Τζουχά, στὴ διάρκεια τῆς 20χρονης ἐρευνητικῆς του
διαδρομῆς στὰ διάφορα κρατικὰ ἀρχεῖα, βρῆκε ἐλάχιστες περιπτώσεις
ἀντίστασης στοὺς ἀνακριτές. Ἕνας ἀπὸ αὐτούς, ὁ Χριστόφορος
Παπατσίδης, ἦταν μακάριος μέχρις ὅτου ὁ ἀνακριτὴς ἄρχισε νὰ τοῦ λέει
«βρωμιές» γιὰ τὴν ἀρραβωνιαστικιὰ τοῦ («ὅσο εἶσαι ἐσὺ ἐδῶ, αὐτὴ τὴ
“βρίσκει” μὲ τὸν καταδότη»). Ὁ Παπατσίδης πέταξε τὸ τασάκι στὸ
κεφάλι τοῦ ἀνακριτῆ, ἀλλὰ σώθηκε διότι ὁ ἀνακριτὴς ἔβγαλε τὸ πιστόλι
νὰ τὸν πυροβολήσει καὶ σωριάστηκε ἀπὸ τὴν ἔνταση λιπόθυμος στὸ
πάτωμα. Τὸν Παπατσίδη τὸν ἔστειλαν στὸ στρατόπεδο χωρὶς ἄλλη
«ἀνάκριση».

Ἀντὶ ἐπιλόγου

Ὁ Τζουχὰ βιάζεται νὰ πάρει τὸ τρένο, ἀλλὰ λίγο πρὶν χωρίσουμε

ἐκφράζει ἕνα αὐθεντικὸ παράπονο. Ἡ ἐπίσημη Πολωνία τὸν ἔχει καλέσει
νὰ μιλήσει γιὰ τὴν «Ἑλληνικὴ Ἐπιχείρηση», τὰ βιβλία του ἔχουν
κυκλοφορήσει στὰ ἀγγλικὰ καὶ στὰ γερμανικά, ἀλλὰ ὁ ἴδιος οὐδέποτε
ἔχει κληθεῖ ἀπὸ τὸ ἑλληνικὸ κράτος νὰ μιλήσει γιὰ ὅσα ἐπὶ 20 χρόνια
συλλέγει ἀπὸ ἀρχεῖα καὶ μαρτυρίες ἀνθρώπων.

21.05.2018

TΑΣΟΣ ΤΕΛΛΟΓΛΟΥ

Καθημερινὴ

https://engymo.wordpress.com