Öz

Topkapı Sarayı’ndan yükselen sesler: III. Selim Dönemi (1789-1807) Osmanlı

Sarayı’nda ve İstanbul’unda Müzik

Tuğrul Özer

Bu çalışma, III. Selim döneminde Osmanlı Sarayı’nda icra edilen müzik ve İstanbul’un
saray dışındaki müzik hayatı arasındaki etkileşimi konu alır. Osmanlı padişahları arasında
müziğe en çok ilgi duyan ve kendisi de bir bestekâr olan III. Selim’in, Topkapı Sarayı’nda üst
düzey bir müzisyen topluluğu bir araya getirmesi ve bu müzisyenleri belli bir amaç etrafında
birleştirmesi şehrin müzik hayatında büyük bir hareketliliğe sebep olmuş, geleneksel Osmanlı
müziğinde derin bir iz bırakmıştır. Yazılı bir geleneğe dayanmayan Osmanlı müziğinde,
aktarımın meşk (birlikte çalma) usulüyle yapılması, müzisyenler arasındaki etkileşimi ayrıca
önemli kılar. III. Selim’in sağladığı imkanlar sayesinde müzik üstatlarının çok sesli Batı müziği
ile karşı karşıya kalmaları ve yaklaşımları bu çalışmada incelenen ilginç konulardan biridir.

Enderun (Imperial Academy) bünyesinde akademik bir hüviyet kazanan bu müzisyen

topluluğunun etnik veya dinî herhangi bir ayrıma tabi tutulmaması, müzik dünyasında diğer
sanat alanlarına nazaran çok daha kapsayıcı, geçirgen ve bağdaştırıcı bir kültürel alan
yaratmıştır. Şehirdeki müziğin saraya yansıması, saray müziğinin de gerek padişah ve onun
şehirdeki kullanım alanları (köşkler, kasırlar, bahçeler, mesire alanları vs.), gerekse
müzisyenlerin ait olduğu çevreler ve ortamlar (cami, kilise, tekke gibi ibadet yerleri,
kahvehaneler, meyhaneler vs.) vasıtasıyla şehrin günlük hayatına yansıması, İstanbul’un müzik
dünyasında -bugün dahi Avrasya coğrafyasında farklı milletlerin aidiyet hissettiği- ortak bir
müzikal üslubun olgunlaşmasını sağlamıştır.

Bu çalışmada üst-üslubun şehirdeki yayılım noktaları, kültür ortamlarında müziğin nasıl

çeşitlendiği, kullanılan çalgılar, kültürel bir simge özelliği taşıyan çalgıların hangi çevreler
tarafından sahiplenilerek oda müziği topluluklarını nasıl şekillendirdiği, sarayın veya
muhaliflerin bu ortamlarda müziği bir propaganda aracı olarak nasıl kullandıkları gibi
konularına değinilmiştir.