DIN EN 12668-3:2000

Tahribatsız Muayene-Ultrasonik Test Cihazının Niteliği ve Doğrulaması

1.Konu

Bu standart,ultrasonik cihazın uygun standart kalibrasyon blokları kullanılarak performansının

doğrulaması için kabul kriteri ve metodları tanımlar.(prEN 12668-1:1999 ve prEN 12668-2:1998'de
tanımlanan cihaz ve prob) Bu metodlar, özel uygulamalar için cihazın uygunluğunu ispatlamak için
tasarlanmamıştır.Tanımlanan metodlar, şantiye veya atölye-fabrika şartlarında çalışan operatörlerin
kullanımı için uygundur.Bu metodlar, A-taramalı pulse-ekolu cihazlara uygulanabilir. Bu metodlar,
özellikle manuel ultrasonik test cihazı için tasarlanmıştır.Otomatik muayenede uygun performans için
farklı testlere ihtiyaç vardır.

2.Referanslar

EN 12223 Tahribatsız Muayene-Ultrasonik Muayene-Kalibrasyon blok No:1 için spesifikasyon

PrEN 12668-1:1999 Tahribatsız Muayene-Ultrasonik Test Cihazının Niteliği ve Doğrulaması-

Part1:Cihazlar

PrEN 12668-2:1998 Tahribatsız Muayene-Ultrasonik Test Cihazının Niteliği ve Doğrulaması-

Part2:Problar

EN 27963 Çeliklerin Kaynağı-Kaynakların ultrasonik muayenesi için kalibrasyon bloğu

No.2(ISO7963:1985)

3.Testlerin ve Raporlamanın Tanımı

3.1 Genel

Bu standartta tanımlanan metodlar ve kontrol frekansı Tablo 1'de özetlenmiştir.

Kontrollerin uygunluğu, ultrasonik muyene raporuna kaydedilecek.
Alt Madde Başlık Kontrol Frekansı
3.2.1 Zamanın Doğrusallığı Haftalık*
3.2.2 Cihaz kazanıcının doğrusallığı Haftalık*
3.3.1 Prob indeksi Günlük
3.3.2 Dalga(sinyal) açısı Günlük
3.4.2 Fiziksel durum ve dış yönü Günlük
3.4.3 Hassasiyet ve sinyal-gürültü Haftalık*
oranı
3.4.4 Pulse süresi Haftalık*
*NOT: Haftalık kontrollerin kaydının basitleştirilmesi, kullanıcının cihazı her zaman kullanımı
esnasında yapılabilir.

3.2 Ultrasonik Cihaz Kontrolü

3.2.1 Zamanın Doğrusallığı

3.2.1.1 Genel

Bu kontrol, EN 27963 veya EN 12223'te tanımlanan standart kalibrasyon bloğu ve normal basınçlı
dalga probu veya kesme dalgalı açılı prob kullanılarak gerçekleştirilir. Doğrusallık, sonraki testlerde
kullanılan en az range(aralık)'a göre kontrol edilecek. Basınçlı dalgaların çelik içindeki 91 mm range'i,
kesme dalgalarının 50 mm olan range'ine denk olması ile toleranslar yapılır.

3.2.1.2 Prosedür

Range(aralık)'ın son arka duvar ekosuna eşit olduğu ya da aştığı yerde; prob, kalibrasyon bloğunun
üzerine, yapılması gereken doğrusallık kontrolü için yerleştirlir.Birinci ve altıncı arka duvar ekolarının
çakışabilmesi için zaman ayarlanır ve son ölçü(taksimat) işaretlenir. Diğer dört eko ile doğrusallık
kontrol edilir.
Arka duvar ekoları, tam ekran olarak aynı yüksekliğe getirilir.(mesela, %80 tam ekran) Birinci ve
altıncı ekolar yerleştirildikleri zaman aynı ekran yüksekliğinde ölçülünce sapmaların tanımlanan
tolerans dahilinde olduğu kontrol edilir.

3.2.1.3 Tolerans

Tam ekran genişliğinde; doğrusallık, 2%'den fazla olmayacak.

3.2.1.4 Kontrol Frekansı

Ultrasonik cihazların hafta boyunca kullanımı süresince; en az haftada bir defa kontrol edilecek.

3.2.2 Prosedür

Küçük bir reflektörden yansıyan bir sinyal elde etmek için prob, kalibrasyon bloğunun üstüne
yerleştirilecek.Mesela, EN 27963’teki 5 mm delikli blok.

Bu sinyal, 80% tam ekran yüksekliğine kurulup kazanç ayarlanacak ve kalibre edilmiş kazanç
kontrolünün değeri not edilecek(dB). Kazanç, 2 dB artırılacak ve sinyalin tam ekran yüksekliğinden
daha fazla yükseldiği onaylanacak (101%). Kazanç, asıl değerine getirilicek(restore) ve daha sonra
6dB’den daha fazla düşürülecek. Sinyalin genliğinin yaklaşık olarak 40% ekran yüksekliğine düştüğü
onaylanacak. Üçten fazla 6 dB artırarak sinyali başarıyla düşürdükten sonra sinyal genliğinin 20%,
10% ve 5% ekran yüksekliğine düştüğü onaylanacak.

3.2.2.3 Tolerans

Kabul edilebilir olması için sinyal yüksekliğinin aşağıdaki Tablo 2’deki sinyal genlikleri limitleri
dahilinde olması gerekmektedir.

Tablo-2 Kazanç Doğrusallığı için Kabul Limitleri

Kazanç Beklenen ekran yüksekliği Limitler
dB %
+2 101 95%’den daha büyük
0 80 Referans çizgisi
-6 40 37%-43%
-12 20 17%-23%
-18 10 8%-12%
-24 5 Görülebilir, 8%’nin altında

3.2.2.4 Logaritmik Amplifikatörler(yükselteçler)

Eğer ultrasonik cihaz, logaritmik amplifikatör kullanıyorsa üreticinin spesifikasyonuna göre bütün
input/output genlik doğrulama testleri, alt madde 3.2.2.1-3.2.2.3 ile yer değiştirilecek.Test, hataların
herhangi bir 20 dB aralığında 1’i aşmaması ve herhangi bir 60 dB aralığında 2’yi aşmaması
doğrulanacaktır.

3.2.2.5 Kontrol Frekansı

Ultrasonik cihazların hafta boyunca kullanımı süresince; en az haftada bir defa kontrol edilecek.

3.3. Prob Kontrolleri

3.3.1 Prob indeks

3.3.1.1 Genel
Bu kontrol, sadece açılı dalga(ışın) problarına uygulanır.Prob indeksi, EN 27963 veya EN 12223
standartlarındaki silindirik reflektörlü(yansıtıcı) kalibrasyon bloğu ile kontrol edilir(quadrant).

Prob indeksi, dalga açısının kontrolünden önce kontrol edilecektir.

3.3.1.2 Prosedür

Quadranttan yansıma elde edecek şekilde prob, bloğun uygun bir tarafına yerleştirilecek. Yansıyan
sinyalin genliğinin maksimum olması için prob, ileri geri hareket ettirilecek.Probun blok yüzeylerine
paralel hareket ettiriliyor olmasına özen gösterilecek.

Genlik maksimum olduğu zaman, quadrantın geometrik olarak merkezini işaretleyen blok üzerindeki
oyulmuş çizgi ile doğru prob indeksi uygun olacak.

Prob indeks ölçümü, 1 mm dahilinde tekrarlanabilir olmalıdır. Eğer ölçülen pozisyon, mevcut
işaretten 1mm den fazla farklı ise yeni pozisyon, prob yüzeylerine işaretlenecek ve kaydedilip daha
sonraki prob kontrolleri ile hata işaretlemelerinde kullanılacak.

3.3.1.3 Tolerans

Tolerans, uygulamaya bağlı olacak. Fakat hataların işaretlemesi için prob indeks pozisyonunun 1 mm
dahilinde olduğunun bilinmesi tavsiye edilir.

3.3.1.4 Kontrol Frekansı

Bu, kullanmadan ve pürüzlü yüzeylerin taramasından dolayı oluşan aşınmaya bağlıdır. Bir prob, sürekli
kullanıldığı zaman en az birkaç saatte bir kontrol edilecektir.Yoksa problar, günlük kullanım süresince
günlük olarak kontrol edilecektir.

3.3.2 Dalga(Işın) Açısı

3.3.2.1 Genel

EN 27963 ve EN 12223’te tanımlanan referans blokları, ışının açısının hızlı bir şekilde kontrolünü
sağlar. Eğer daha yüksek bir doğruluğa ihtiyaç duyulursa, prEN 12668-2:1998’deki metodlar
kullanılarak açı tespit edilecektir.

3.3.2.2 Prosedür

Prob, kalibrasyon bloğunun üzerine yerleştirilir ve seçilen hole(delik)’ten bir sinyal alınır.Delikten
gelen sinyali maksimize etmek için prob, ileri-geri hareket ettirilir. Sinyal, maksimum genliğinde
olduğu zaman ışın açısı, kalibrasyon bloğu üzerindeki cetvelden ölçülen prob indeks noktasının altında
okunabilir. Ölçülen ve nominal açı arasındaki sapma kaydedilecek.

3.3.2.3 Tolerans

Daha önce tanımlanan metod kullanılarak; yaklaşık olarak 1,50 doğrulukta ışın açısını ölçmek
mümkündür. Prob tarihi bilinmezse, daha önce işaretlenmiş prob açıları-özellikle 700’li ve daha üstü
problar veya aşınmış problar için- doğrulukla belirlenemeyebilir. Yeni bir prob üzerine ölçülen açının
işaretlenerek ve kaydedilerek gelecekteki prob kontrolleri ve/veya hata işaretlemeleri için kullanılması
tavsiye edilir.

Toleranslar, uygulamaya bağlı olacak ama bazı prosedürler için açının 20 içinde olması tavsiye edilir.

3.3.2.4 Kontrol Frekansı

Kontrol sıklığı, kullanımdan ve pürüzlü yüzeylerin taramasından dolayı probun aşınmasına bağlı
olacaktır. Bir prob, sürekli kullanıldığı zaman en az zaman aralıklarıyla kontrol edilecektir. Yoksa
problar, günlük kullanım süresince günlük olarak kontrol edilecektir.

3.3.3 İndeks Noktası ve Işın Açısının Eşzamanlılığı

Bu metod, en az 3 ve tercihan 4 veya daha fazla taraftan delikli farklı derinliklerde referans bloğunun
kullanımını gerektirir.

Her bir delikten alınan direkt eko maksimize edilir ve probun merkezindeki delikten probun ön
yüzeyine kısaltılmış projeksiyon mesafesi(a) her durum için ölçülür.Referans bloğunun bir bölgesi
üzerine; bu mesafeler ve deliklerin derinliği(t) ölçülü bir şekilde işaretlenir. Bu noktalardan düzgün bir
çizgi çekilir.Prob indeksi ve ışın açısı eşzamanlı saptanır(bkz. Şekil 1).

***Bu şekil, standardın orjinalinde mevcuttur.(B.M.G.)***

3.4 Sistem Kontrolleri: Prob, kablo ve ultrasonik cihaz ekipmanları

3.4.1 Temel Değerlerin Ölçümü

İlk olarak; kullanıcı, sinyal-ses(noise) oranı için temel değerleri ve puls süresini 3.4.2 ve 3.4.3’te
verilen metodları kullanarak belirler.Bunların her ikisi de sonraki testlerde kullanılacak olan asıl prob
ve ultrasonik cihaz için ölçülecek. Bu ilk temel ölçümler süresince; ultrasonik cihaz kontrolleri(frekans,
pulse enerji, bastırma/red, pulse tekrar frekansı), daha sonraki kontrollerle benzer olacak. Bu ilk temel
ölçümler için test bloğunun tipi, kablo tipi ve uzunluğu daha sonraki kontrollerde kullanılanlarla ile
benzer olacak. Bu temel ölçümlerde kullanılan ultrasonik cihaz ve prob, prEN 12668-1:1999 ve prEN
12668-2:1998 ile uyumlu olacaktır. Bu temel değerler, ölçülen değerlerle karşılaştırılacak.

3.4.2 Fiziksel Durum ve Dış Görünüş

3.4.2.1 Prosedür

İlerisi için ve sistemin akışını etkileyecek aşınma veya fiziksel hasar için ultrasonik cihazın, probların,
kablonun ve kalibrasyon bloklarının dış yüzeyi görsel olarak muayene edilir.Özellikle prob yüzeyinin
fiziksel hasarı veya aşınması muayene edilir.Eğer prob ayrı parçalardan oluşuyorsa parçalar da doğruca
kontrol edilir. Elektriksel bağlantının değişkenliği kontrol edilir.

3.4.2.2 Kontrol Frekansı

Cihaz, kullanıldığı gün süresinde günde bir defa muayene edilecek.

3.4.3 Hassasiyet ve Sinyal-Ses(noise) Oranı

3.4.3.1 Genel

Bu kontrollerin gayesi, operatöre basit metodlarla ekipmanın performansının kötüye gitmesi konusu
tanımlanır.Bu kontroller, uygulama esnasında yapılması gereken kontrollerin monitörden tam olarak
gösterilmesidir.

Ölçülen sinyal-ses oranı, ultrasonik cihaz ve prob için kullanıcı tarafından belirlnen temel değerlerle
karşılaştırılır. Hassasiyet kontrolü için basit bir metod-gerekliliklere ve uygulanan standartlara uygun
olarak- verilir.

EN 12223 kalibrasyon bloğu-küçük çaplı delik veya EN 27963 bloğu-5 mm çaplı delik uygundur.

Hassasiyet, geçerli ultrasonik cihaz kontrolleri ile yapılacak(frekans, pulse, enerji, bastırma/red, pulse
tekrar frekansı, range(aralık) kurma, temel ölçümler sırasındaki pozisyonlar).

Kalibresiz kazanç kontrolleri, maksimum veya daha önce belirlenen pozisyonlara kurulur. Kullanılan
kablonun tipi ve uzunluğu, temel ölçümler sırasındaki kullanılanlarla benzer olacak. Sonraki testlerde
kullanılacak olan ultrasonik cihazın benzeri kullanılacak.

3.4.3.2 Prosedür
Prob, seçilen kalibrasyon bloğunun üzerine yerleştirilir ve enine delikten alınan sinyal, hassasiyet
kontrolü için maksimum pozisyonuna ayarlanacak. Ekran yüksekliği 20% olacak şekilde kalibre
kontrolü(dB) ayarlanacak ve kazanç kontrolünün kurulumu not edilecek. Prob, test bloğunun üzerinden
kaldırılıp silinip temizlenecek. Prob, yerine yerleştirilecek. Delikten alınan sinyalin ekran yüksekliğinin
20%’sine ulaşmasındaki gibi bütün sistem sesi(noise) benzer aralığa(range) kadar kalibre kontrolü
kullanılarak artırılacak ve kazanç kontrolünün yeni kurulumu not edilecek.

Not edilen ilk kazanç kontrolü, probun ve ultrasonik cihazın hassasiyetinin kontrolünü sağlayacak.
Birinci ve ikinci ölçümler arasındaki fark(dB), sinyal-ses(noise) oranını verir. Her bir durumda; temel
ölçümler için seçilen özel aralıktaki bu parametreler kontrol edilecek.

3.4.3.3 Tolerans

Hassasiyet ve sinyal-ses(noise) oranı, ultrasonik cihazın ve probun bu tipi için kullanıcı tarafından
yapılan temel ölçümlerinde 6 dB içinde olacak.

3.4.3.4 Kontrol Frekansı

Probların hafta boyunca kullanımı süresince; en az haftada bir defa kontrol edilecek.

3.4.4 Pulse Süresi

3.4.4.1 Genel

Prob ve ultrasonik cihazdaki bu kontrol, prEN 12668-2:1998'dekine benzer. Akımın düzeltilmesi,

bastırılmanın oluşturulması, yükseltici(amplifikatör) band genişliği, eşleşme ve şekillenme pulse'unun
gösterilen sinyal üzerinde etkisi ölçülür. Bu süre içinde ölçülen pulse, ultrasonik cihaz ve prob için
kullanıcı tarafından kurulan temel değerle karşılaştırılır.

Pulse süresi kontrolü için sadece kalibre edilmiş zamanın gösterimi gereklidir. Kesme dalga probları
için EN 27963 veya EN 12223 kalibrasyon bloğundan yansıyan sinyal veya basınçlı dalga probları için
bir arka duvar ekosu. Kontrol, konuyla ilgili ultrasonik cihaz kontrolleri yapılmalıdır. Kullanılan
kablonun tip ve uzunluğu, temel ölçümlerde kullanılanın benzeri olacak. Pratikte de sonraki testlerde;
benzer cihaz kurulumları ve kablo kullanılmalıdır.

3.4.4.2 Prosedür

Uygun kurulumlar ve kalibrasyonlardan sonra yansıyan sinyalin genliği, ekran yüksekliğinin 100%'üne
ayarlanacak. 10% ekran yüksekliğinde; sinyalin genişliği mm olarak ölçülecek.

İstenirse, ölçülen milimetre mikrosaniyeye çevrilebilir.

3.4.4.3 Tolerans

Pulse süresi, temel ölçümlerin 1.5 katından fazla olmayacak.Bu tip prob ve ultrasonik cihaz için
kullanıcı tarafından yapılacak.

3.4.4.4 Kontrol Frekansı

Probların hafta boyunca kullanımı süresince; en az haftada bir defa kontrol edilecek. Kesme dalgalı
problar için ölçümler, prob indeksinin kontrolü ile birleştrilerek yapılacak.(bkz.3.3.1)