a 50
La forma -ml va después de consonante y de las semivocales y, w.
Se convierte en -m después de vocal.
Enclitico -si/s.
Con este sufijo el hablante transmite una informacién recibida, es
decir que lo que dice no le consta, sino que es una informacion oida
por él y por lo tanto una informacion de segunda mano.
Pis hamusqa Dicen quien ha venido.
Maryas Dicen que Maria.
Ral
Al igual que el sufijo mi, hay casos en que las expresiones se
formulan y entienden como si estuviera presente el verbo ser.
‘También la frase marcada por este sufijo adquiere mayor importancia
dentro del enunciado:
Mamay Ayakuchumantas hamun.
Dicen que es de Ayacucho de donde viene mi madre.
Mamaysi Ayakuchumanta hamun,
Dicen que es mi madre la que viene de Ayacucho.
Mamay Ayakuchumanta hamuchkansi.
Dicen que mi madre esta viniendo de Ayacucho.CHUNKA + HUK
diez mas uno
CHUNKA HUKNIYUQ
diez mas uno igual
CHUNKA + — ISKAY
diez mas dos
CHUNKA ISKAY NI YUQ
diez mas dos igual a:
DOCECHUNKA + KIMSA
con tres
CHUNKA ‘UQ
diez, mas tresiguaLa.
TRECE
CHUNKA + TAWA
Diez con cuatro
CHUNKA TAWA YUQ
Diez mas cuatro igual a:
CATORCECHUNKA + SUQTA
diez con seis
CHUNKA SUQTA YUQ
diez mas seis igual a:
DIECISEIS
CHUNKA + ISQUN
diez con nueve
CHUNKA ISQUN Ni YUQ
diez mas nueve igual a:
DIECINUEVEER
Si deseamos seguir construyendo las cantidades subsiguientes
sencillamente procedes como en el caso anterior con la diferencia de
que la PALABRA base ya sera PACHAK.
PACHAK HUK NI YUQ = ciento uno
Partiendo de 101 llegaremos al digito nueve y tendremos:
PACHAK ISQUN NI YUQ, es decir 109, para arribar ahora asi a:
PACHAK CHUNKAYUQ es decir 110, para continuar tendremos que
colocar, nuevamente las nuevas bases y unidades y tendremos:
PACHAK CHUNKA HUK + NI+YUQ, es decir 111
y de alli continuaremos hasta llegar a:
PACHAK CHUNKA ISQUN + NI +YUQ, = 119; para arribar a
PACHAK ISKAY CHUNKA = 120, y seguimos el mismo proceso
hasta llegar a 199
Es decir PACHAK IQUN CHUNKA ISQUNNIYUQ, 199, para arribar a
ISKAY PACHAK, es decir 200, si deseamos seguir construyendo,
tendremos:
ISKAY PACHAK HUK NI YUQ - 201, sobre esta base llegaremos al
digito ISQUN -9- y arribaremos a:
ISKAY PACHAK CHUNKAYUQ - 210, y seguiremos construyendo
hasta llegar al digito ISQUN - 9 - y arribaremos a:
ISKAY PACHAK ISKAY CHUNKA, si observamos la construccién,
podemos encontrar muy claramente lo siguiente:
ISKAY PACHAK ISKAY. CHUNKA - 220 - en donde
bsewaremos que a cada dgio le acompafa el nombre ya sea dela
‘decena o de lacentena, segin sea la cantidad constuida,
Siguiendo la misma mecanica de constuccion,
400,e, hasta amar al numero -998- que
ISQUN PACHAK ISQUN CHUNKA ISQUN + NI +YUO y de éste
‘numero anibames a-1000 ~ y se eseribe a:
WARANQAWARANQA HUK PACHAK CHUNKA ISQUN YUQ, y arribamos a 1120, que se
escribe asi:
WARANQA HUK PACHAK ISKAY CHUNKA YUQ, siguiendo la misma
mecanica de construccién arribaremos hasta 1999, que se escribe asi:
WARANQA ISQUN PACHAK ISQUN CHUNKA ISQUN NI YUQ, para arribar a -
2000 -, que se escribe a
ISKAY WARANQA.
‘Ahora hagamos un ejemplo de adicién alas unidades, luego a las
ecenas. alas centenas, alos miles, hasta llegar al 1,000,000.
2-ISKAY
9-1SQUN
10 CHUNKA
11- CHUNKA + HUK + NI+ YUQ
{99—ISQUN CHUNKA ISQUN+NI-YUQ
100 HUK PACHAK
101 -HUK PACHAK HUK NI YU
199 HUK PACHAK ISQUN CHUNKA ISQUN NIYUG
200. ISKAY PACHAK
201 -ISKAY PACHAK +HUK M40
200-ISKAY PACHAKHSQUN CHUNKA + ISQUN NIYUQ
(CBE) kiMsa PACHAK ~~ _
‘201- KIMSA PACHAK sHUK NIYUQ
999 ISQUN PACHAK +ISQUN CHUNKA +iSQUN NIYUG
+1000 HUK WARANQA40,010 —chunka WARANOA,chunksYUQ
10,100 - chunka WARANGA pachak Ni YUQ
10,990 ~ chunka WARANOA isqun PACHAK isqun CHUNKA isqun
iyug
11,000 - CHUNKA HUKNIYUQ WARANGA
99,000 ~ISQUN CHUNKA ISQUN NIYUG WARANGA
100,000 - PACHAK WARANQA.
{900,000 = ISGUN PACHAK WARANGA
Ut yea
99¢)900 — ISQUN PACHAK ISQUN CHUNKA ISQUN NIYUG.
/ARANOA, ISGUN PACHAK ISQUN CHUNKA ISQUN NIYUQ y
llegamos at
1,000,000
HUNU