БНбД 12. 04.

06

Барилгын норматив баримт бичгийн тогтолцоо

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДЇРЭМ

Барилгын їйлдвэрлэлийн хєдєлмєрийн аюулгїй

ажиллагааны дїрэм

II хэсэг. Техникийн аюулгїй ажиллагааны дїрэм

БНбД 12 – 04 – 06

Албан ёсны хэвлэл

Монгол Улсын Барилга, Хот Байгуулалтын Яам

Улаанбаатар хот

2006

1
 БНбД 12. 04. 06

­  Барилга, Нийтийн аж ахуй хєгжлийг дэмжих тєвд боловсруулав 

­  Барилга Хот Байгуулалтын сайдын 2006 оны 03 –р сарын 17 ны єдрийн 27
дугаар тушаалаар батлав.

Боловсруулсан:
Ж.Гэрэлхїї - Монгол Улсын зєвлєх инженер, доктор (Ph.D), профессор

Хянан тохиолдуулсан :
Д. Сундуй Монгол Улсын зєвлєх инженер
С. Сїхбаатар Монгол Улсын зєвлєх инженер
Г. Тулга Барилгын инженер- конструктор

Энэхїї норматив баримт бичгийг Барилга, нийтийн аж ахуйн хєгжлийг дэмжих

тєвийн зєвшєєрєлгїйгээр бїрэн болон хэсэгчилэн хувилах, олшруулахыг хориглоно.

2 
 БНбД 12. 04. 06

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДЇРЭМ

Барилгын Їйлдвэрлэлийн хєдєлмєрийн аюулгїй

ажиллагааны дїрэм. II хэсэг. Барилгын ажлын аюулгїй
ажиллагааны дїрэм

OCCUPATIONAL SAFETY IN CONSTRUCTION. PART TWO. THE REGULATION

FOR OCCUPATIONAL SAFETY IN CONSTRUCTION

2006 оны …-р сарын …

ны єдрєєс эхлэн мєрднє

1. ХЭРЭГЛЭХ ХЇРЭЭ

1.1. Энэхїї барилгын норм ба дїрмийг барилга байгууламжийг барих, єргєтгєх,

шинэчилэх, буулгах ба их засвар хийх, мєн тїїнчилэн барилгын материалын болон
барилгын бїтээц эдлэхїїний їйлдвэрлэл эрхлэн гїйцэтгэдэг бїх байгууллага, аж
ахуйн нэгж нь ємчийн харъяалал харгалзахгїйгээр їйлдвэрлэлийн їйл
ажиллагаандаа дагаж мєрднє.
1.2. Энэ дїрэмд заагаагїй нэр тєрлийн ажил гїйцэтгэхэд тухайн ажилд зориулан
боловсруулж, эрх бїхий байгууллагын баталсан хєдєлмєрийн аюулгїй ажиллагааны
дїрмийг баримтална.

2. НОРМАТИВ ИШЛЭЛ

2.1. Энэ норм ба дїрмийг “Барилгын їйлдвэрлэлийн хєдєлмєрийн аюулгїй

ажиллагааны дїрэм. I хэсэг. Ерєнхий шаардлага”/БНбД 12-03-03/-ын “А” ба “Л”
хавсралт, энэ нормын “А” ба “Б” хавсралтад заасан норматив баримт бичгїїд болон
бусад баримт бичгийг ишлэл болгон боловсруулав.

3. ЕРЄНХИЙ ЗЇЙЛ

3.1. Энэхїї “Барилгын їйлдвэрлэлийн хєдєлмєрийн аюулгїй ажиллагааны дїрэм II

хэсэг. Барилгын ажлын аюулгїй ажиллагааны дїрэм”/БНбД 12-04-04/–д тавигдах
ерєнхий шаардлага нь Барилгын їйлдвэрлэлийн хєдєлмєрийн аюулгїй ажиллагааны
дїрэм. I хэсэг. Ерєнхий шаардлага”/БНбД 12-03-03/-ын 4-р бїлэгт зааснаар
тодорхойлогдоно.

4. ТУСГААРЛАЛТЫН АЖИЛ

4.1. Галын аюултай болон хортой бодис ялгаруулдаг материалаар тусгаарлалтын

ажил (ус ба дулаан тусгаарлал, зэврэлтээс хамгаалах) гїйцэтгэхэд ажиллагсдыг
хорны, халууны, тїїнчилэн химийн хортой їйлчлэлээс хамгаалах арга хэмжээ авна.
4.2. Хїн ба амьтны эрїїл мэндэд хортой нєлєє бїхий чулуун нїїрсний давирхай
болон бусад дэгдэмхий бодисыг їйлдвэрлэлд хэрэглэх бол MNS 001-1-1 –007:83- ын
холбогдох заалт, Эрїїл мэнд, нийгмийн хамгааллын сайдын 2000.06.19-ний 171
дїгээр тушаалаар батлагдсан “Химийн хортой бодистой харьцан ажилладаг
ажилтанд олгох хор саармагжуулах хїнсний бїтээгдэхїїний жагсаалт “ болон “
3
 БНбД 12. 04. 06
Ажилтныг эрїїл мэндийн урьдчилсан ба хугацаат їзлэгт оруулах тухай “Эрїїл мэнд,
нийгмийн хамгааллын сайдын 1999 оны А/243 дугаар тушаалыг мєрдлєг болгон
ажиллана.
4.3. Асбест, эрдэс хєвєн, шилэн эсгий, цемент зэрэг агаарт хортой тоос
ялгаруулдаг материалаар тусгаарлалтын ажил гїйцэтгэхэд ажиллагсдыг нэг
бїрчилэн хєдєлмєрийн аюулгїйн хамгаалах хэрэгслээр (хушуувч, нїдний шил, нягт
комбинзон резинэн бээлий г.м) заавал (MNSISO 13688 : 2000, Ажлын тусгай хувцас.
ЕШ) хангасан байна. Ялангуяа тоос дэгдэх їйл явц илїїтэй байх ажилбарыг
гїйцэтгэхэд (материалыг зєєх, хугалах, нугалах, хадах, сїлбэх, зїсэх г.м) ажлын
байранд сорох аагаржуулалт заавал байрлуулах хэрэгтэй.
4.4. Хортой нєлєєлєл бїхий болон аюулгїй ажиллагааны нэмэгдэл шаардлага
тавигдах ажил гїйцэтгэх ажилчдыг ажил эхлэхээс ємнє эрїїл мэндийн їзлэгт заавал
оруулж, эрїїл мэндийн дэвтэрт нь тэмдэглэж, їзлэгийн дагалт материалыг хувийн
хэрэгт хавсаргавал зохино. Тухайн ажлыг удаан хугацаагаар гїйцэтгэх ажиллагсдыг 3
сар тутам эмнэлгийн їзлэгт давтан оруулж байна.
4.5. Тусгаарлалтын ажлыг гїйцэтгэхэд энэхїї дїрэм болон тусгаарлалтын ажилтай
холбогдох галын аюулгїйн, єндєрт ажиллах, цахилгааны аюулгїйн дїрмийн
шаардлагуудыг нэгэн адил мєрднє. Тїїнчилэн барилгын талбай ба ажлын байранд
ажиллаж байгаа ажиллагч бїрт “Барилгын угсралтын ажилд мєрдєх хєдєлмєрийн
аюулгїй ажиллагааны їлгэрчилсэн заавар“ /БД12-101-05/-ыг танилцуулж мєрдїїлбэл
зохино.
4.6. Халуун ба хїйтэн битумыг ажлын байранд зориулалтын хєєрєг, эсвэл єргїїр
(єргєгч)-ээр хїргэнэ. Халуун битумыг єргїїрээр зєєхєд зориулалтын хєнєг хэрэглэнэ.
Хєнєг нь доогуураа бїдїїн суурьтай дээгїїрээ нарийхан бєгєєд нягт таглаатай,
таглаа нь найдвартай тїгжээтэй мєн єргїїрийн дэгээнд оосорлох сэнжтэй байна.
4.7. Тусгаарлалтын ажилд 1800С-ээс илїї халаасан битум хэрэглэж болохгїй.
4.8. Битум хайлуулах тогооны багтаамжийн дєрєвний гурваас илїї тївшинд
дїїргэхийг хориглоно. Барилгын талбайд битум хайлуулах тогоо нь шатдаггїй
материалаар хийсэн таглаатай байхаас гадна битумын температурыг хэмжих
тоноглолтой байвал зохино. Тогоонд хийх битумыг урьдчилан хагалж жижиглэх
бєгєєд нойтон байж болохгїй. Тогоонд ус ба цас, мєс оруулахыг хориглоно.
Тїїнчилэн битум хайлуулах тогооны орчимд тэвштэй элс, хїрз, хувин, галын хор
зэрэг гал унтраах хэрэгсэлийг зохих тооцоогоор заавал байрлуулсан байна.
4.9. Барилга дотор битумыг ил галаар халаах болон хайлуулахыг хориглоно.
4.10. Хаалга цонх байхгїй битїї байр, сав, тоноглол дотор битумыг хайлуулах
шаардлагатай бол уг байранд заавал зохиомол агааржуулалт зохион байгуулж 12В-
оос ихгїй хїчдэл бїхий цахилгаанаар ажиллах дэлбэрэлтээс хамгаалагдсан
гэрэлтїїлэгчээр тоноглох хэрэгтэй.
4.11. Битїї сав болон тоноглол дотор тусгаарлалтын ажил гїйцэтгэхээс ємнє тухайн
орчинд байгаа бїх цахилгаан хєдєлгїїрийг салган, технологийн яндан хоолойнуудыг
найдвартай бєглєх бєгєєд тухайн ажлын байранд битїї саван дотор тусгаарлалтын
ажил гїйцэтгэхэд тавигдах аюулгїйн ажиллагааны гол заалтуудыг бичсэн санамж ба
зурагт хуудас байрлуулах хэрэгтэй.
4.12. Нэг объект дээр халуун битумээр гїйцэтгэх ажлыг хэд хэдэн салаагаар зохион
байгуулж байгаа бол тэдгээр салаадыг хооронд нь 10 м-ээс ойргїй зайтай

4
 БНбД 12. 04. 06
ажиллуулна. Битум хайлуулах тогоог галын аюул гарч болзошгїй газраас 50 м-ээс
багагїй зайд байрлуулна.
4.13. Дулаалгын тусгаарлалтад хэрэглэх эрдэс эсгий болон шаарган хавтанг ажлын
байранд хїргэхдээ агаарт тоосрохоос нь хамгаалж битїї чингэлэгээр, эсвэл ороож,
боож зєєвєл зохино.
4.14. Барилгын бїтээц болон тоноглолыг дулаалсан материалыг тємєр утсаар
сїлбэх буюу хєвєрдєж тогтоосон бол тїїний гадаргыг шавардаж єнгєлєхийн ємнє уг
сїлбэсэн тємєр утасны цухуйсан їзїїрїїдийг нугалж аюулгїй болгоно.
4.15. Технологийн тоноглол болон яндан хоолойг дулаалахдаа Дэд бїтцийн
хєгжлийн сайдын 1999 .06.22-ны єдрийн 164 дїгээр тушаалаар баталсан “Уур халуун
усны хоолойг тєхєєрємжлєх, аюулгїй ашиглах дїрэм“-ийн заалтыг баримтлана.
Дулаалгын ажил нь заавал зураг тєсєлтэй байна.
4.16. Битум ба найруулагчаар хєрсжїїлэг бэлдэхэд жижиглэсэн битум дээр
найруулагчийг нэмж хутгах дарааллаар ажиллана. Найруулагч уруу битум хийхийг
хориглоно.
4.17. Тусгаарлалтын засвар болон их биш хэмжээний тусгаарлалтын ажлыг пропан,
бутан гэх мэт шатдаг хий ашиглан гїйцэтгэж болно. Энэ тохиолдолд “Барилгын
їйлдвэрлэлийн хєдєлмєрийн аюулгїй ажиллагааны дїрэм. Ерєнхий шаардлага”
/БНбД 12-03-04/-ын 9.4-т заасан шаардлагыг баримтална.
4.18. Зэврэлтээс хамгаалах ажлын їед энэхїї дїрмийн заалтуудаас гадна дараахь
шаардлагыг мєрдєнє. Їїнд:
- Зэврэлтээс хамгаалах ажлыг хэрхэн гїйцэтгэхийг ажил гїйцэтгэх тєсєл /АГТ/
буюу технологийн картаар /ТК/ баталгаажуулна.
- Ажлын явцад технологийн процесс алдагдах буюу агааржуулалт зогсох зэргээс
болж ажиллагсдын бие эвгїйдвэл /дотор муухай оргих г.м/ ажлыг даруй
зогсоож хїмїїсийг ажлын байрнаас гаргана.
- Онцгой аюул осолтой нєхцєлд ажил гїйцэтгэхэд тухайн нєхцєлд холбогдох
нэмэлт шаардлага бїхий аюулгїйн ажиллагааны дїрмийг гїйцэтгэгч
байгууллагаас эрхлэн боловсруулж холбогдох байгууллага, албан
тушаалтантай зєвшилцєнє.
- Гадаргууг шїршиж бїрэх аргаар зэврэлтээс хамгаалж байгаа бол даралтат уур
ба халуун устай харьцаж ажиллагч, єєрєє єртєхєєс онцгой сэргийлбэл зохино.
- Зэврэлтээс хамгаалах ажилд хэрэглэж байгаа тоног хэрэгслийг байрлуулах
тэдгээрийг ажиллуулахад MNS 4990:2000, MNS 5080:2000, MNS ISO
46435:2000-д заасан шаардлагыг хангасан нєхцєлд ажиллана.
4.19. Ажил гїйцэтгэх явцад MNS 0012-3.009:90-д заасан цахилгааны аюулгїй
ажиллагааны дїрмийн шаардлагыг баримтлана.
4.20. Зэврэлтээс хамгаалах ажил гїйцэтгэж буй хїмїїст MNS ISO 13688:2000-ын
дагуу ажлын тусгай хувцас ба хамгаалах хэрэгсэл эдлїїлнэ.
4.21. Гал тїймэр ба дэлбэрэлт їїсч болзошгїй нєхцєлд зэврэлтээс хамгаалах ажил
гїйцэтгэхэд БНбД 21-01-02, MNS ISO 3261:2000, MNS ISO 8421.3-8:2000, MNS
4244:1994-ийн холбогдох заалтыг баримтлахаас гадна дараахь дїрмийг баримтлана.
Їїнд:
- Ажил гїйцэтгэж байгаа їед ажлын байрны орчимд 25 метрийн орон зайд гал ба
оч гаргах, тамхи татах тїїнчлэн тоос дэгдээхийг хориглоно. Тїїнээс гадна энэ
орчинд ажиллагсад биедээ чїдэнз буюу бусад тєрлийн гал їїсгэгчтэй байх,
уландаа тємєр хадаас бїхий гуталтай байхыг хориглоно.
5
 БНбД 12. 04. 06
- Дээр дурьдсан орчинд /4.21.1/ гал гарах нєхцєлтэй їїсгїїрээр ажлын байрыг
халаах, тухайн їйлдвэрлэлд хамааралгїй хїнийг уг орчинд нэвтрїїлэхийг
хориглоно.
- Гал тїймэр ба дэлбэрэх аюултай нєхцєлт орчныг хашиж хамгаалах бєгєєд энэ
зориулалтаар мэдээлэл холбооны тоног хэрэгслийг ашиглавал зохино.
- Ямар ч тохиолдолд аюул гарах бїх нєхцлийг таслан зогсоох баримтлалаар
АГТ, ТК-ыг боловсруулж мєрдєх бєгєєд болзошгїй аюул осол гарсан
тохиолдолд хор хєнєєл хамгийн бага байхаар тооцож тєлєвлєвєл зохино.
- Болзошгїй аюулын нєхцєлд ажлын байрнаас хїмїїсийг гаргах арга хэмжээг
урьдчилан тєлєвлєсєн байх хэрэгтэй. Энэ арга хэмжээнд їїд хаалга, аюулгїй
орчинд гаргах байр талбай, хортой хийг гадагшлуулах нїх зэрэг байгууламж
багтана.
- Дээрхи байгууламж /4.21.5/ нь хїмїїс чєлєєтэй багтах хэмжээтэй /0.8х0.8м-м
багагїй/ байвал зохино. Аюул їїсч болох ажлын байр нь 2х2х2 м-ээс том
хэмжээтэй бол дээш нь гаргах аюулын гарц урьдчилан тєлєвлєнє.
- Ажлын байр нь талуудын хэмжээ 2.0-6.0м, 6.0м-ээс багагїй єндєртэй дээш
гарах ослын гарцгїй бол доошоо эсвэл хажуу тийш гарах хоёроос цєєнгїй гарц
тєлєвлєнє.
- Ажлын байр нь талуудын хэмжээ 2.0-8.0м, 12.0м-ээс багагїй єндєртэй бол
ослын гарцыг тооцоогоор тогтоох бєгєєд гарцын єндєр нь 4м-ээс багагїй
байвал зохилтой. Ослын гарцын хоорондох зай нь ажлын байрын эргэн тойрны
хэмжээний 1/4 -ээс бага байж болохгїй.
- Газар доор хязгаарлагдмал гарцтай, 1.5м-ээс багагїй гїнд ажил гїйцэтгэх їед
тухайн шуудууны єргєн 1.7м-ээс багагїй байх шаардлагатай. Ашиглаж байгаа
тоног хэрэгслийн єргєн /голч/ 1.0м-ээс бага байвал 2.0м тутамд аюулгїй зєрлєг
гаргана. Тоног хэрэгслийн єргєн 1м-ээс том байвал зєрлєгийг 1м тутамд
гаргана.
Голч нь 1.0м хїртлэх яндан хоолойд зэврэлтээс хамгаалах ажлыг нэг удаа
2.0м-ээс ихгїй хэмжээнд гїйцэтгэнэ. Голч нь 1.0м-ээс их яндан хоолойд
зэврэлтээс хамгаалах ажил гїйцэтгэхэд 10.0-12.0м тутамд 0.8м-ээс багагїй
єргєнтэй ослын гарц /нїх/ тєлєвлєж гаргана.
Налуу ба босоо байрлалтай 1.0-2.0м голчтой янданг угсрахаас ємнє
зэврэлтээс хамгаалах ажлыг хийсэн байх хэрэгтэй

5. ГАЗАР ШОРООНЫ АЖИЛ

5.1. Газар доор хэвийн ашиглагдаж буй инженерийн шугам сїлжээний (цахилгаан
болон бусад) орчинд газар шорооны ажил гїйцэтгэхэд гїйцэтгэгч байгууллагын
талбайн даамлын байнгын хяналтанд ажлыг явуулах бєгєєд сїлжээний ашиглалт
хариуцагч ажлын тодорхой їе шатанд (ажил эхлэх, ухах ажлыг сїлжээнд хэт ойрхон
гїйцэтгэх, сїлжээг ажлын шаардлагаар таслах ба залгах, сїлжээг зайлуулах г.м)
зохих хяналт тавьж байна.
5.2. Ажил гїйцэтгэх явцад урьдчилан мэдэгдэж зураг тєсєлд тусгагдаагїй сїлжээ
илрэх болон бусад байгууламж тїїнчилэн тїїхийн дурсгалт болон їнэт зїйл, тэсэрч
дэлбэрэх аюултай бодис, хэрэгсэл илэрвэл ажлыг даруй зогсоож хамгаалалт тавих
бєгєєд энэ талаар зохих байгууллагад нь мэдэгдэнэ. Зохих байгууллагын
зєвшєєрєлгїйгээр ажлыг дахин эхлэхийг хориглоно.
5.3. Эмгэг биологийн халдвар (хог ба жорлон, бохир худаг, мал нядлах газар,
оршуулга г.м) болон цацрагийн нэвчилт байж болзошгїй орчинд газар шорооны ажил

6
 БНбД 12. 04. 06
гїйцэтгэхэд холбогдох газруудад мэдэгдэж, тухайн газарт ажил гїйцэтгэх зєвшєєрєл
авна.
5.4. Хот, суурин газрын гудамж, талбай, хашаа, хорооны дэвсгэрт барилгын
зоорийн нїх шуудуу ухахад тээврийн хэрэгсэл, хїн малын хєдєлгєєнийг хориглох ба
зохицуулах шаардлагатай бєгєєд їїний тулд барилгын талбайг MNS 5414: 2004–ын
зохих заалтын дагуу хашиж хамгаалан MNS 00112-4-00:85–ын дагуу сануулах,
хориглох тэмдэг тавьж шєнийн цагт дохионы гэрэлтїїлэгтэй байлгана. Явган зам
сэтлэн ухсан шуудуун дээгїїр найдвартай хашлага бїхий гїїрэн гарц тавьж шєнийн
цагт гэрэлтїїлэг тавина.
5.5. Нїхний эргийн налууд давхар сул шороо, ил цухуйсан том чулуу їлдээж
болохгїй.
5.6. Газар доорхи байгууламжийн ойр орчинд ухах нїхийг дараахь гїнээс хэтрїїлж
болохгїй. Їїнд:
- том хэмхдэст ба элсэн хєрс, тїїнчилэн асгаасанд 1.0м; 
­  элсэнцэр хєрсєнд 1.25м; 
­  шавар ба шавранцарт 1.5м.
5.7. Бїх тєрлийн хєрсєнд 5 м-ээс гїнд болон геотехникийн хувьд хїндрэлтэй
хєрсєнд 5 м-ээс бага гїнтэй ухах, мєн тїїнчилэн 5.6 дугаар зїйлд хамаарахгїй
нєхцлєєр ажил гїйцэтгэхэд эргийн налууг зураг тєсєлд зааснаар авна.
5.8. Эргийн ханыг эгц ухаад тїр бэхлэх нєхцлєєр ажиллаж байгаа бол эргийн
хананаас бэхэлгээнд їзїїлэх даралтаар бэхэлгээний бат бэх, тогтворжилтыг тооцох
хийх шаардлагатай бєгєєд босоо бэхэлгээ, хашлага нь газрын гадаргаас дээш 15 см-
ээс багагїй илїї гарч байвал зохино.
5.9. Хэрвээ эргийн ханыг эгц ухах явцад бэхлэх шаардлагатай бол 0.5 м гїн ухах
бїрт бэхэлгээ хашлагыг доошлуулж байна. Ханын бэхэлгээг авахдаа суурийг буцааж
чигжих явцад мєн 0.5 м-ээр тутамд бэхэлгээг дээшлїїлэх дараалалаар ажиллана.
5.10. Шавар, шавранцар зэрэг холбоос сайтай хєрсєнд шуудууг тасралтгїй
ажиллагаатай экскаватороор ханыг бэхэлгээгїйгээр зєвхєн 3 м-ээс хэтрэхгїй гїн ухаж
болно. Харин ийм шуудуунд хїмїїс орж ажиллах бол шуудууны эгц хананд тїр
бэхэлгээ заавал хийнэ.
5.11. Эргийн налууг зохих ёсоор гаргасан боловч уг хєрсний чийгшилийн байдал
болон хур бороо, газрын доргилттой уялдаж, эрэг нурах нєхцєл бїрэлдэж, нуралт ба
гулсалт эхэлсэн, эсвэл хагаралт цууралт їїссэн эсэхийг сайтар їзэж шалгасны дараа
ажилчдад нїх рїї орж ажиллах зєвшєєрлийг барилгын даамал олгоно.
5.12. Нїхний гїн 1.3 м-ээс их байвал заавал їзлэг хийсний дараа хїмїїсийг оруулах
эсэхийг шийдэх хэрэгтэй.
5.13. Хєлдїї хєрсийг зайлшгїй шаардлагаар цахилгаанаар гэсгээж ухах нєхцєлд
БНбД 12-03-03-ын 6.4 дїгээр зїйл болон MNS 5145:2002, MNS 5146:2002,
MNS5150:2002-д заасан шаардлагуудыг мєрдвєл зохино. Цахилгаанаар халааж
байгаа талбайг дохиоллын хашлагаар (MNS5414:2004) хамгаалан аюулгїйн тэмдэг
тавьж онцлох бєгєєд шєнийн цагт гэрэлтїїлэгтэй байлгана. Халааж байгаа талбайн
захаас хамгаалалтын хашлага хїртэл 3 м-ээс багагїй зайтай байна. Цахилгаанд
залгасан талбайд хїмїїсийг оруулахыг хориглоно.
5.14. Цахилгаанаар халааж байгаа талбайд хэрэглэх цахилгаан дамжуулагч утас нь
заавал хєндийрїїлэгчтэй байх ба халаалт ба залгалтын їе дамжлага бїрт холболт
зєв эсэх, залгаасын найдвартай байдлыг шалгана.
7
 БНбД 12. 04. 06
5.15. Ухаасаас шороог хєнєг ба бункерээр гаргах тохиолдолд доор ажиллаж байгаа
хїмїїс дээр чулуу шороо унахаас хамгаалж ажлын байранд зєєврийн тїр саравч
байрлуулна.
5.16. Шороог автосамосвалд зєвхєн ар тал болон хажуу талаас нь ачина.
5.17. Шулуун шанагатай экскаватороор нїх ухахад ухаж байгаа эрэгт хїнхэр
їїсгэхгїй (ваарлаж ухахгїй) байхаар тооцож, Ажил гїйцэтгэх тєсєл (АГТ),
Технологийн картад (ТК) мєргєцєгийн хэмжээг тохируулна.
5.18. Талбай тэгшлэх ажлыг цуврал аргаар гїйцэтгэж олон тєрлийн їйлдлийг, тухайн
ажлын технологид тохирсон машинаар ажлын байрын нэг хуваалтад гїйцэтгэх їед,
цувж ажиллах машинуудын хоорондын зай 10 м-ээс багагїй байхаар зохицуулна.
5.19. Шинээр гїйцэтгэсэн тїшиц хана ба зоорийн ханын тогтвортой байдал нь
найдвартай хангагдсан нєхцєлд л тїїнийг нэг талын байрлалаас суурийн шороог
буцааж чигжиж болно.
5.20. Хєрсийг усан шахуургын аргаар угааж, ухаж зєєвєрлєхєд аюулгїй арга
ажиллагааны хувьд дараахь технологийг баримтлана. Їїнд : 
­  усан бууны ажлын бїсийг ус цацах радиусыг 1.5 дахин авсан зайн хэмжээнд,
мєн хєрсний болзошгїй нуралтын бїсийг усан бууны гурван єдрийн
бїтээмжтэй тэнцэх хэмжээнээс багагїй зайд байхаар тооцож эдгээр зайн
хязгаарт анхааруулах дохио, сануулга байрлуулах ба мєргєцгийн дээд
хїрээгээр хашаа, хаалт хамгаалалт хийнэ. 
­  гар жолоодлоготой усан бууны шїршигч хушуунаас мєргєцєгийн хана хїртлэх
зай нь мєргєцєгийн шороон хананы єндрєєс багагїй байх ба усан буунаас
цахилгаан дамжуулах агаарын шугам хїртлэх зай, тїїний ус цацах ажлын
радиусыг хоёр дахин авснаас их байх шаардлагатай; 
­  усан бууг тэжээгч ба устай шороог зєєвєрлєх яндан хоолойг ямагт цахилгааны
агаарын шугамын хамгаалалтын бїсний гадна талд байрлуулах хэрэгтэй; 
­  усан бууг ажиллуулагчаас 10 м-ээс холгїй зайд тэжээгч усан хоолойг хаах
ослын хаалт тоноглоно; 
­  мєргєцєгийг усаар олгойдуулан угааж буй тухайн орчны эргэн тойронд тїр
хашаа хийх юмуу анхааруулах хїрээ татна; 
­  устай шороо сорогчийн хушууны шїїрийг зєвхєн усан буу болон ус сорогч
хєєргийг зогсоосны дараа л орж цэвэрлэнэ; 
­  аянга цахилгаантай їед усан буугаар ажиллаж їл болно; 
­  усан буу ажиллуулагчийн ажлын байрыг мєргєцгєєс зєєврийн хєшїїн ханаар
хамгаалбал зохино.
5.21. Газрыг тэсэлгээгээр суллахад “Тэсэлгээний ажлын аюулгїй ажиллагааны
нэгдсэн дїрэм”-ийг мєрдєх бєгєєд тэслэх дэлбэлэх ажлын туршлага бїхий
мэргэжлийн хїнийг урьж ажиллуулах, тэсэлгээний ажлыг паспортын дагуу явуулах
хэрэгтэй.
5.22. Хєлдїї болон хадан хєрсийг шаантган муна, бємбєлгєн муна, дизель алх
хэрэглэж механик аргаар буталж, суллах їед буталж буй мєргєцєгт 5 м-ээс ойр зайд
хїн байлгахыг хориглоно.
5.23. Зоорийн нїх, шуудууг экскаватороор ухахад экскаваторын зогсоол ба
хєдєлгєєний чиглэлийн дагуух замыг засч тэгшлэнэ. Гинжит машины урд, хойд євдгєн
доогуур шаантган ивїїр хийсний дараа, харин хийн дугуйт машиныг шингэний
удирдлагат, зориулалтын тулгуурыг буулгаж найдвартай бэхэлсний дараа ажиллуулж
болно.
8
 БНбД 12. 04. 06
5.24. Тээврийн хэрэгсэлд шороо ачиж байхад экскаваторын шанаганы їйлчилэх
хїрээнд хїмїїсийг байлгахыг хориглоно.
5.25. Шанагандаа шороотой экскаватороор шилжих хєдєлгєєн хийхийг хориглоно.

6. ЄРГИЙН АЖИЛ

6.1. Ажлын байранд єргїїрээр тоосго, гулдмайг хїргэх, шилжїїлэхэд зориулалтын

тавцан, чингэлэг, тэвш болон бусад тоног хэрэгслийг хэрэглэх бєгєєд ачааг єргєх
явцад тоосго, гулдмай унахгїй байх нєхцлийг бїрдїїлсэн байвал зохино.
6.2. Нэг бїр нь 20 кг-аас дээш масстай тоосгон болон бетон гулдмайг тусгайлсан
єргєх хэрэгсэл ашиглахгїйгээр гараар єргєж єрєхийг хориглоно.
6.3. Барилгын ханын єргийн єндєр, єрєгчдийн зогсож ажиллах тївшингээс дээш 0,7
м болтол эсвэл уг тївшингээс доош газрын (хучилт) тївшин хїртэл 1.3 м-ээс єндєр
болмогц ажлын байранд хашлага ба гадна байрлалын торон хїрээ хийж ажилчдыг
унахаас хамгаална. Эсвэл ажилчдыг хамгаалах бїс, уяагаар хангах хэрэгтэй. Гадна
хана єрєєгїй байгаа хучилтын захаар сэрэмжлїїлэх хїрээ хийж тэмдэг тавина.
6.4. Давхрын хучилт болон шатны тавцан, гишгїїргїйгээр дараагийн давхрын
єргийн ажлыг эхлэхийг хориглоно.
6.5. Єрж буй ханын єндєр 7 м-ээс хэтрэх нєхцєлд барилгын гадна талд,
периметрийн дагуу дараах шаардлагыг хангасан хамгаалалтын хїрээ (тор) хийх
хэрэгтэй. Їїнд: 
­  хїрээний єргєн 1.5 м-ээс багагїй, хїрээнээс доошхи ханын хэсэг болон
хїрээний хавтгай хоёр хоорондоо 1100-ын єнцєг їїсгэхээр байх ба хїрээний
шалавч (тороор хийж болно) хана хоёрын хооронд 50 мм-ээс хэтрэхгїй зайтай
байх; 
­  хїрээг тухайн бїс нутгийн цасны ачааллаас гадна тулгууруудынх нь (хананд
бэхэлсэн) голд їйлчилэх 1600Н (160 кгс)–с багагїй тєвлєрсєн ачааллыг
даахаар тооцсон байх; 
­  ханын гадна талын эхний хамгаалалтын хїрээг нь газрын тєвшинєєс дээш 6 м-
ээс хэтрэхгїй зайд, зайгїй шалавчтай хийх бєгєєд єргийн ажил дуустал энэ
хїрээг буулгаж болохгїй ; 
­  эхний хїрээнээс дээш 6 - 7 м-т хоёрдугаар хїрээг тоноглох ба энэ хїрээний
шалавчийг 50мм х 50 мм-ээс илїїгїй нїдтэй тємєр тороор хийж болно.
Цаашид єрєг явагдаж буй тївшингээс доош мєн л 6 - 7 м- ийн тївшинд мєнєєх
2-р хїрээг дээшлїїлэн байрлуулж байна.
6.6. Хамгаалалтын хїрээн дээр унасан барилгын хогийг цэвэрлэх болон хїрээг
дээш нь шилжїїлж барих угсралтын ажилчдыг дїїжин шат эсвэл сунадаг люлькигээр
тоноглож ажиллуулна. Єндєрт ажиллах ажилчдыг дїїжин шат буюу люлькинээс
хамгаалах бїсээр оосорлоно. Хамгаалалтын хїрээн дээгїїр угсрагчдыг явуулах
болон материал хураахыг хориглоно.
6.7. Хамгаалалтын хїрээгїйгээр зєвхєн 7 м-ээс хэтрэхгїй єндєртэй барилгын гадна
хана єрж болно. Гэхдээ барилгын эргэн тойронд аюултай бїсийн хил, тэмдэг тавина.
6.8. Їйлдвэрийн ба уурын зуухны тоосгон яндангийн дээд хэсгийг аянга
цахилгаантай ба 15 м/с-ээс илїї салхитай їед єрж болохгїй. Єргєгчийг ачаалах
тєвшинєєс дээш 2.5 - 5 м-ийн єндєрт 40мм – ийн зузаан банзаар давхар єрц хийж
ачаа унахаас хамгаална.

9
 БНбД 12. 04. 06
6.9. Ханын мєгний тоосго болон хавтан єнгєлгєєний тїр бэхэлгээг уг хэсгийн
зуурмагийн бэхжилт зохих хэмжээндээ хїрээгїй байхад авч болохгїй.
6.10. Єргийн ажил гїйцэтгэх тєсєл (АГТ), Технологийн картад (ТК) тусгайлан
заагаагїй нєхцєлд єргийг хєлдєєж єрєхийг хориглоно. Хэрэв хєлдєєж єрсєн бол
тухайн бїтээцийг хавар хэрхэн гэсгээх, гэсэх їеийн ажиглалт, гэсэх їед ханыг тїр
бэхлэх арга зэргийг мєн АГТ, ТК-д тодорхой зааж єгнє.
6.11. Єрєгт хэрэглэх байгалийн чулууг хагалах, засах, єнгєлєх ажиллагааг
зориулалтын цех тасагт гїйцэтгэнэ. Харин барилгын талбайд дээрх ажиллагааг
гїйцэтгэвэл зориудын тїр байр засч хєдєлмєрийн аюулгїй ажиллагааны шаардлагыг
хангасан байх ёстой.
6.12. Єргийн ажилд їйлчилж байгаа єргїїр болон єрєгчийг дуут ба гэрлэн дохиогоор
заавал тоноглох бєгєєд ажиллагсдад энэ талаар зааварчилга єгсєн байвал зохино.

7. БЕТОН БА ТЄМЄР БЕТОНЫ АЖИЛ

7.1. Цутгамал бетон, тємєр бетоны ажил гїйцэтгэхээс ємнє хэвний болон
арматурын, тїїнчилэн бетон цутгах, хэв салгах ажлыг аюул осолгїй гїйцэтгэх арга
технологийг нарийвчлан тусгасан АГТ, ТК заавал боловсруулсан байвал зохино.
7.2. Цутгамал бетон ба тємєр бетоны хэвний зузаан, тулгуурын зай тїїний хєндлєн
огтлол, бэхэлгээ зэргийг хэв, арматур, цутгах бетоны жин, тїїнчилэн бетоны
нягтруулалтын тэлэлтийн ачаалалыг хїлээж авахаар тооцох бєгєєд энэ талаар АГТ-
д нарийвчлан тусгаж єгнє. Тухайн давхрын хана, каркасын хэвийг барихаас ємнє уг
давхрын хучилтын гадна захаар хамгаалалтын хашлага татаж анхааруулах тэмдэг
тавина. Доод давхруудад барьсан хамгаалалтын хашлагыг гадна ханын єрєг єртєл
буулгахыг хориглоно.
7.3. АГТ-д тухайн їйлдэл хийх талаар зааж тусгаагїй нєхцєлд хэвэн дээр материал
хураах, хїмїїс явж ажиллахыг хориглоно. Хэв барих, арматур зангидах, бетон цутгах
ажил гїйцэтгэхэд, хэвний хажуугаар зорчиход зориулсан тавцан засаж, ажилчдын
аюулгїй ажиллагааг хангана.
7.4. Хэвийг салгах ажлыг АГТ –д заасан арга, дараалал, графикийн дагуу
гїйцэтгэнэ. Онцгой нарийн болон нийлмэл бїтээц эдлэхїїний хэвийг тодорхой
аргачлал, гїйцэтгэгч байгууллага, зураг тєслийн байгууллагын ерєнхий инженерийн
шууд хяналтын доор салгана.
7.5. Арматурыг тэнийлгэх, таслах, нугалах, матах, залгах зэргээр бэлтгэх ажлыг
зориулалтын тоноглол бїхий цех тасагт гїйцэтгэнэ.
7.6. Арматурыг бэлтгэх ажлын їед доор дурдсан аюулгїйн арга хэмжээг заавал
авна. Їїнд: 
­  хуйлмал ба ороосон арматурыг тэнийлгэхдээ арматур чавхдахаас хамгаалсан
хашлага хийсэн байх ; 
­  арматурыг 0.3 м-ээс богино хэмжээгээр таслахад тасалсан тємєр харвахаас
хамгаалах; 
­  арматур нугалж матах машинаар ажил гїйцэтгэхэд уг машинаас цааш илїї
гарах (матах цангаас цааш ) арматур орших ажлын байрыг хашиж хамгаална.
Хэд хэдэн матах машин байрласан бол хооронд нь 1м –ээс багагїй єндєртэй
торон хашаа, хаалт хамгаалалт босгоно; 
­  бэлдсэн арматурыг зориулалтын тоноглол бїхий байранд хураах;

10
 БНбД 12. 04. 06

­  1 м-ээс хїртэл єргєн орц ба гарцын 2 талд хураасан арматурын багцын їзїїр
талд хамгаалалт хийсэн байна.
7.7. Арматур хєвчлєх ажлын байрын орц гарцыг 1.8 м-ээс багагїй єндєртэй
хамгаалах хашлагаар тусгаарлах ба хєвчлєх тєхєєрємжийг залгах ажиллуулах явцад
дуут, эсвэл гэрлэн дохиолол ажилладаг байхаар тоноглоно. Хэрэв халаах аргаар
хєвчилж байгаа бол арматурт 1 м-ээс ойр ажиллахыг хориглоно.
7.8. Арматурын каркасыг єргєнєєр нь ялган єргєх, зєєх нєхцєлд нь тохируулж
багцлана.
7.9. Бункер, бусад тєрлийн саванд байгаа дїїргэгч материалыг євлийн улиралд
уураар халаах тохиолдолд ажлын байр, єрєє тасалгаанд уур алдах бїх нєхцлийг
хаах хэрэгтэй. Уур залгахаас ємнє уурын хоолой тїїний дулаалга, хаалт,
тохируулгын найдвартай байдлыг сайтар шалгавал зохино.
7.10. Бетон хольцод химийн нэмэлт хийж зуурах нєхцєлд ажиллагсдын арьс, нїдийг
химийн бодис гэмтээхээс хамгаалах арга хэмжээ авбал зохино.
7.11. Бетоныг ажлын байранд хїргэх бункер нь ажлын зурагтай байхаас гадна
найдвартай ажиллагаатай байвал зохино. Бетон хольцтой ба хоосон бункерийг
єргїїрээр зєєхєд тїїний доод гоожуулга ба дээд ам нь найдвартай хаалт тїгжээтэй
байх хэрэгтэй.
7.12. Бетоны хєєргийг задлах, дахин угсрах, тїїнчилэн хэрэв тїгжирсэн бол
тїгжирэлтийг гаргахаас ємнє хєєргийг зогсоож, дотоод даралтыг нь орчны
агаарынхтай адил болгох хэрэгтэй.
7.13. Бетоны хєєргийг агаараар їлээлгэж цэвэрлэх болон турших їед тухайн ажлыг
гїйцэтгэж байгаа ажилчид хєєргєєс 10 м-ээс багагїй зайд байрлах хэрэгтэй.
7.14. Бетон хольцыг цутгахаас ємнє хэвний техникийн бїрэн бїтэн болон бат бэхийн
байдлыг шалгах хэрэгтэй. Мєн нягтруулах доргиур, доргиурт ховоо, доргиурт ховилын
бїрэн бїтэн байдал, ховооны хамгаалалтын ган татлагыг шалгана. Хэрэв ямар нэг
гэмтэл согог илэрвэл, уг согогийг зассаны дараа цутгалтын ажлыг эхлїїлбэл зохино.
7.15. Бункер, хєнєгєєр бетон хольц цутгахад хєнєг ба бункерийн доод гоожуулгын
амнаас цутгаж буй бїтээцийн дээд гадарга хїртэл 1 м-ээс ихгїй зайтай байвал
аюулгїй ажиллагааны хувьд тохиромжтой. Бетон хольцын шинж чанар ба цутгаж буй
бїтээцийн байдалтай уялдуулан дээрх зайг АГТ, ТК-д нь єєрєєр зааж болно.
7.16. Том, цул бїтээцийг гїїр (эстакад) ашиглаж бетон зуурагч, автосамосвалаас
шууд цутгахад гїїрийн хоёр захаар 0.4 м-ээс багагїй єндєртэй, бат бэх хашлага
хийнэ. Энэхїї хашлагаас замын зорчих хэсэг хїртэл хоёр талдаа тус бїр 0.6 м-ээс
багагїй зайтай байна. Гїїр нь нэг талын буюу мухар замтай бол гїїрийн нїїрийг
тээврийн хэрэгсэл давахаас хамгаалж мєн 1.5 м-ээс багагїй єндєртэй хамгаалалтаар
тоноглоно.
7.17. Цахилгаан доргиураар бетон хольцыг нягтруулах явцад доргиурыг цахилгааны
утаснаас барьж чирэх, шилжїїлэхийг хориглоно. Доргиурыг ажлын байранд зєєхєд
цахилгааны тэжээгчээс бїрэн салгасан байвал зохино.
7.18. Бетон хольцод электрод шургуулж халаах, эсвэл цахилгаанаар халдаг хэвэнд
цутгалтын ажил гїйцэтгэхэд электродод цахилгааныг найдвартай холбосон эсэх,
хэвэн доторхи бетон хольц жигд халж байгаа зэргийг байнга хянаж тэмдэглэл
хєтєлнє.

11 
 БНбД 12. 04. 06
Хяналт тавьж байгаа хїмїїс нь “Цахилгааны аюулгїй ажиллагааны дїрэм”-ийг
баримтална.
7.19. Євлийн улиралд бетоныг цахилгаанаар халаах сїлжээг цахилгаанчны III–аас
доошгїй зэрэгтэй ажилчин гїйцэтгэнэ.
7.20. Цахилгаанаар халаах байгаа бїтээцийг 24 цагийн турш байнгын ажиглалттай
(жижїїр) байлгаж, халаах їйл явцыг ажлын журналд тэмдэглэнэ.

8. БАРИЛГЫН БЇТЭЭЦ, ЭДЛЭХЇЇНИЙГ УГСРАХ АЖИЛ

8.1. Угсралтын ажил гїйцэтгэж байгаа хэсэгт єєр тєрлийн ажлыг зэрэгцээ гїйцэтгэж
болохгїй. Тїїнчилэн угсралтын ажил гїйцэтгэгчдээс бусад хїмїїсийг энэхїї ажлын
байранд байлгахыг хориглоно.
8.2. Нэг секцтэй олон давхар болон єндєр барилгад угсралт, бусад тєрлийн ажлыг
янз бїрийн давхарт зэрэг гїйцэтгэх нєхцєлд угсралт явагдаж буй давхраас доош 2-
оос доошгїй хучилтын доор угсралтын залгаа, уулзвар, анг битїїлж бетондох; 3-аас
доошгїй хучилтын доор гадна ба дотор хана єрєх; 5-аас доошгїй хучилтын доор
шавардлагын ажил; тїїнээс доош мєн 5-аас доошгїй хучилтын доор ханын єнгєлгєє,
шал, сантехникийн ажлыг гїйцэтгэхээр ажлыг зохион байгуулна. Харин ингэхдээ
аюулгїй ажиллагааны шаардлагаар угсралтын їндсэн єргїїр, доод давхруудад
гїйцэтгэж байгаа ажлуудад їйлчилэх хуваарь гаргахаас гадна угсралтаас бусад
ажилд єргєгч тоноглох, єргїїрийн їйлчлэлийн хїрээний аюултай бїс дотор угсралтын
бус ажилд зориулсан бэлтгэл їйл явцын тусгай зай, талбай гаргах шаардлагатай.
Їїний тулд єргїїрийн сумны эргэлт, шилжилтийг зориуд хязгаарлах, барилга руу
ажиллагсдыг оруулах зориудын тоноглол бїхий хонгил орц гаргах зэрэг аюул
осолгїйн арга хэмжээг АГТ –д нь тусгаж хэрэгжїїлнэ.
8.3. Угсралтын гогцоо байхгїй, эсвэл оосорлох газрыг нь заагаагїй бїтээц,
эдлэхїїнийг угсрахыг хориглоно. Уг бїтээц эдлэхїїнийг хэрхэн оосорлох тухай
холбогдох газруудтай нь зєвшилцєж шийдвэрлэнэ.
8.4. Бїтээц эдлэхїїнийг єргєж угсрахад хэрэглэж байгаа оосор, оосорлогооны арга
нь БНбД 12.03-04- ийн шаардлагад нийцэж байх хэрэгтэй.
8.5. Угсарч байгаа бїтээц, тоног тєхєєрмжийг єргєх явцад савлах, эргэхээс
хамгаалах арга хэмжээ авбал зохино.
8.6. Єргєж байгаа бїтээц эдлэхїїн дээр хїн байлгахыг хориглоно.
8.7. Ажлын завсарлагаар болон ажил тарсны хойно бїтээц эдлэхїїнийг єргїїрийн
дэгээ тэнжээнд дїїжилж орхихыг хориглоно.
8.8. Бїтээц эдлэхїїнийг угсрахад тїр бэхлэх татуургыг суурь, хучилт, зангуу гэх мэт
найдвартай зїйлээс бэхэлвэл зохино. Бэхлэх байрлал, тоо, бэхлэх оосрын хєндлєн
огтлол зэргийг АГТ (ТК)–аар тодорхойлно. Татуурга нь ямар нэг бїтээц эдлэхїїнд
хїрч, шїргэж, чиглээ єєрчилж болох бєгєєд энэ тохиолдолд татуургын їйлчлэх
хїчээс болж уг шїргїїлж буй эдлэхїїний тогтворт байдал єєрчлєгдєхгїй болохыг
тооцож шалгасан (АГТ) байвал зохино.
8.9. Угсрагчид нэг эдлэхїїнээс нєгєєд хїрч очих, эсвэл нэг урт эдлэхїїний дагуу
шилжиж явах, єндєр овор хэмжээтэй эдлэхїїнд авирч дээр нь, эсвэл цаад талд
гарахад уг эдлэхїїнд нь найдвартай бэхэлсэн тїр шат, бариул хашлага тоноглох
хэрэгтэй. Энэ тохиолдолд угсрагчдын шилжих хєдєлгєєний дагууд нь тїїнийг
хамгаалах бїсээр оосорлох нєхцлийг бїрэн бїрдїїлсэн байвал зохино.

12
 БНбД 12. 04. 06
8.10. Угсарсан бїтээц эдлэхїїний эцсийн бэхэлгээг найдвартай хийж бэхлэж
чигжсэн бетоны бат бэх 70 % -д хїрсэн тохиолдолд татуурга, тїшїїр, ивїїр, шаантаг,
тулаас гэх мэт тїр бэхэлгээний тоноглолыг салгана. Энэ тухай АГТ, ТК-д заасан
байна.
8.11. Цас, бороотой їед угсралтын ажил гїйцэтгэхийг хориглоно. Манан будантай
байгаагаас болж ажлын байранд їзэгдэх байдал муудах, салхины хурд 15м/с –ээс
хэтрэх їед угсралтыг зогсоох хэрэгтэй. Босоо байдалд угсрах болон 6м2 – аас том
талбайтай эдлэхїїнийг салхины хурд 10м/с–ээс давсан їед угсрахыг хориглоно.
8.12. Угсралтын ажлын їед ажлын байрыг дамжиж гарах шаардлагатай бол хонгил
зам тоноглох гэх мэт хїмїїсийг хамгаалах тусгай арга хэмжээ авах хэрэгтэй.
8.13. Угсрагчдын шилжих хєдєлгєєнд зориулж бїтээц эдлэхїїнд нь бэхлэх тїр шат,
вандан, тавцан, бариулыг, уг эдлэхїїнийг єргєхєєс ємнє бэлдсэн байвал зохино.
8.14. Ажиллаж байгаа їйлдвэр, аж ахуйн газрын хїрээнд угсралт, буулгалтын ажил
гїйцэтгэхэд ажлын байрын орчны цахилгааны шугам, яндан хоолойн ажиллагааг
зогсоосон байвал зохино. Угсралтаас болж шатах дэлбэрэх аюулд хїрэх хортой
бодис алдагдах бїх нєхцлийг урьдчилан сэргийлсэн байх хэрэгтэй.
8.15. Єргєтгєл шинэчлэлт, угсралтын їед ашиглагдаж байгаа бїтээц эдлэхїїн ба
яндангаас угсралтын тоног хэрэгсэл, татуурга, оосрыг бэхлэхийг хориглоно. Зайлшгїй
бэхлэх нєхцєлд ашиглалт хариуцсан хїмїїсээс энэ тухай зєвшєєрєл авна.
8.16. Аюулгїй ажиллагааг хангах зорилгоор угсралт эхлэхээс єргїїрийн машинч ба
угсралт хариуцсан даамалыг хоорондоо харьцах шуурхай холбооны хэрэгсэлээр
(дуут ба гэрэл дохио, радио холбоо) хангасан байвал зохино. Угсралтын технологийн
дохиог зєвхєн ганц хїн (бригадын дарга, даамал, салааны дарга г.м ) єгч байвал
зохино. Харин аюул ослыг мэдэрсэн хэн боловч “зогс” гэсэн дохиог єгєх эрхтэй
бєгєєд энэ онцгой дохионы хэлийг (гэрэл, туг г.м ) ажиллагсдад урьдчилан мэдїїлсэн
байх хэрэгтэй.
Онцгой нарийн тєвєгтэй бїтээцийг, эргїїлэх болон шилжїїлэх аргаар, мєн хэд хэдэн
єргїїр, угсралтын сум, цамхаг, домкрат хэрэглэж угсрах тохиолдолд уг ажлыг заавал
хєдєлмєр хамгааллын асуудал хариуцсан инженерийн удирдлага, хараа хяналтанд
гїйцэтгэнэ.
8.17. Бїтээц ба тоног тєхєєрємжийг шилжїїлэх (надвижки) аргаар угсрахад
шилжїїлэх хєдєлгєєнд ашиглагдаж байгаа хїчтэй тэнцїї тормослох тєхєєрємж
тоноглолыг ашиглавал зохино. Энэ талаар ТК-д єєрєєр заасан байвал тухайн
заалтыг баримтлана.
8.18. Доод давхрын (ташинга) бїх эдлэхїїнийг гїйцэд угсарч найдвартай бэхлэн,
хэмжин шалгалт хийсний дараа дараагийн давхрын эдлэхїїнийг угсарна.
8.19. Угсарч байгаа эдлэхїїнээс дїїжилж тогтоох 5м-ээс єндєр угсралтын шат нь
БНбД 12-03-04-ийн 6.2.19-д заасан заалтын шаардлагыг хангахаас гадна шатны бїх
уртын дагуу хашлага хамгаалалт хийсэн байх хэрэгтэй. 10м-ээс єндєр тийм шатны 10
м тутамд тїр зогсож амрах тавцан тоногловол зохино.
8.20. Олон давхар каркасан барилгын эдлэхїїнийг угсарч эхлэхээс ємнє тухайн
давхрын гадна хїрээгээр хамгаалалтын хашлага заавал тоноглох хэрэгтэй. Доод
талын давхруудад мєн уг хамгаалалтын хашлага байх бєгєєд зєвхєн тухайн давхрын
гадна ханын хавтанг угсарч эхлэх болон гадна ханыг єрєхєд уг хашлагыг буулгаж
болно.

13
 БНбД 12. 04. 06
8.21. Хучилтын хавтан, багана, ригель болон хєндєл, тагтын хавтанг угсарч байгаа
угсрагчид найдвартай бэхэлсэн эдлэхїїн дээр зогсож ажиллахаас гадна угсарсан
эдлэхїїнд дїїжилж бэхэлсэн зориулалтын шат, вандан, зогсоол дээр гарч ажиллана.
8.22. Шатны гишгїїр, тавцан тїїнчилэн ачаа ба хїн зєєх єргєгчийг (лифт) угсралтын
ажилтай хамт гїйцэтгэж хїмїїсийг угсралтын байранд аюулгїй хїргэх нєхцлийг
бїрдїїлж єгнє. Шат, шатны тавцанг угсарсан даруйд нь тїр хашлагаар хамгаална.
8.23. Угсралт явагдаж байгаа давхарт ачаа ба хїн зєєх єргєгчийг ажиллуулахыг
хориглоно.
8.24. Хуйлмал болон ороосон тємєр эдлэхїїнийг єргєх явцад єєрєє задрахаас нь
хамгаалж зориулалтын бэхэлгээр боосон байна.
8.25. Ган бїтээц эдлэхїїн, тоног тєхєєрємжийг талбайд байхад уулзвар, зангилаа
хїртэл нь будах, зэврэлт эсэргїїцэх тууш хамгаалалтын ажлыг гїйцэтгэнэ. Бїтээц
эдлэхїїнийг тєслийн байранд угсарсаны дараа уулзвар, зангилаа, анг гїйцээж будах
болон зэврэлтээс хамгаалах ажлыг гїйцэтнэнэ.
8.26. Ган эдлэхїїн, тоног тєхєєрємжийг АГТ – ийн дагуу зохих байрлалд нь тавиур,
тавцан дээр хураах ба доогуур нь 100мм-ээс багагїй єндєр ивїїр хийх, бїтээх
зэргээр арчилна. Шатах дэлбэрэх аюултай бараа материал, тоног тєхєєрємжийг
ажлын байранд хадгалахыг хориглоно.
8.27. Бїтээц эдлэхїїн ба тоног тєхєєрємжийг томсгох болон зарим бэлтгэл ажлыг
(эрээс татах, тайрах, матах, уулзвар залгааг цэвэрлэх г.м) барилгын талбайд
тусгайлан зассан зориулалтын тоног хэрэгсэл бїхий талбайд гїйцэтгэнэ.
8.28. Угсралтын їед ган эдлэхїїний болтын нїхийг тааруулж шалгахад зориулалтын
чиг, эсвэл хуруу тємєр ашиглах хэрэгтэй. Нїх уруу хуруугаа хийх зэргээр шалгахыг
хатуу хориглоно.
8.29. Босоо ба хэвтээ байрлалтай резервуарыг ширхгийн ган нуман хуудсаар
тїїнчилэн хуйлмал ган бэлдцээр угсрахад хуудас хєвчирч харвахаас хамгаалах
зориулалтын сэнж, гадас, хуруу шаантаг, бусад тоног хэрэгслийг ТК-д зааснаар авч
хэрэглэвэл зохино.
8.30. Гал тїймрийн ба дэлбэрэх аюултай орчинд MNS 4244-1994 “Галын аюулгїй
байдал”-ын шаардлагад нийцїїлэн угсралт явуулахад оч їїсгэдэггїй тоног хэрэгсэл
ашиглах хэрэгтэй.
8.31. Тоног тєхєєрємжийг угсрахад уг тєхєєрємж ямар нэг тохиолдлын шалтгаанаар
гэнэт ажиллах, тєхєєрємжийн эд анги салах, нурах бїх нєхцєлєєс урьдчилан
сэргийлсэн байна.
8.32. Хїнд том овортой бїтээц, тоног тєхєєрємжийг хэд хэдэн єргїїр, эсвэл домкрат,
полиспастаар татах тохиолдолд тэдгээрийн хїч ба хурдыг адил байлгах, хэт их
хїчээр ажиллуулахгїй байх аргыг ТК-аар тодорхойлж, хэрэгжїїлбэл зохино.
8.33. Ємнє нь угсарч бэлэн болгосон бїтээц, тоног тєхєєрємжийн орчинд угсралтын
бїтээцийг шилжїїлэхэд тэдгээрээс хэвтээ чиглэлд 1м, босоо чиглэлд 0.5 м-ээс
багагїй зайтайгаар хєдєлгєєнийг гїйцэтгэнэ.
8.34. Угсралтын ачаа (бїтээц, тоног тєхєєрємж) єргєж буй тэнжээ ба оосрын босоо
гадаргад їїсгэх налалтын єнцєг, тэдгээрийн бат бэхийг АГТ ба ТК –аар тодорхойлсон
байх хэрэгтэй.

14
 БНбД 12. 04. 06
8.35. Угсралтын явцад домкрат онхолдох, гэнэт суларч агшихаас хамгаалсан арга
хэмжээг тєлєвлєсєн байвал зохино.
8.36. Бїтээц, эдлэхїїнийг налуу гадаргаар гулсуулж буулгах болон єгсєєж татахад
тоормослох, хурд тохируулах тоног хэрэгсэл ашиглана.
8.37. Яндан хоолой, агаарын хоолой болон тоног тєхєєрємжийг цахилгаан
дамжуулах шугамын орчинд (бїтээцийн урт нь єргєх байрлалаас шугам хїрэх
зайнаас урт бол) угсрахад цахилгааны хїчдэлийг салгасан байна. Хїчдэл салгах
боломжгїй бол ашиглалтын болон гїйцэтгэгчдийн хариуцах ИТА –ны хараа хяналтад
гїйцэтгэнэ.
8.38. Угсралтын їйл явцтай холбоотойгоор їїссэн хїлцэх алдааг цаашдын їйл
ажиллагаагаар залруулах аюул осолгїй арга замыг захиалагч, гїйцэтгэгч, туслан
гїйцэтгэгчдийн харилцан тохиролцоогоор сонгож хэрэгжїїлнэ.
8.39. Ажиллаж байгаа тоног тєхєєрємжтэй шинээр угсарч тоноглосон тєхєєрємжийг
холбох, ашиглаж буй сїлжээнд (цахилгаан, уур ус, технологийн шугам г.м) угсралтын
зориулалттай тїр зуурын тоноглол ба шугамыг холбох ажлыг зєвхєн ерєнхий
гїйцэтгэгч, захиалагч байгууллагын албан ёсны тохиролцоонд їндэслэн гїйцэтгэнэ
8.40. Тоног тєхєєрємж, бїтээц эдлэхїїнийг буулгах шийдэл нь зєвхєн зураг тєсєл,
АГТ-ийн хїрээнд шийдвэрлэгдэх бєгєєд уг АГТ-д буулгах зїйлсийн дараалал, буулгах
аргыг заасан байвал зохино.

9. ЦАХИЛГААН СЇЛЖЭЭНИЙ УГСРАЛТЫН АЖИЛ

9.1. Цахилгааны сїлжээ ба цахилгаанд холбох тоног тєхєєрємжийг MNS 5145 :

2002; MNS 5146 : 2002; MNS 5147 : 2002; MNS5149 : 2002; MNS5150 : 2002 ба Дэд
бїтцийн сайдын 2003.12.24-ны єдрийн 257 дугаар тушаалаар батлагдсан “Цахилгаан
байгууламжийн ашиглалтын їед мєрдєх аюулгїй ажиллагааны дїрэм”- ийг
баримтлан угсрана.
9.2. Ашиглалт, їйлчилгээ хариуцсан байгууллагын зєвшєєрєлгїйгээр, эсвэл зохих
журмын дагуу ашиглалтад хїлээн аваагїй байсан шугамд барилгын угсралтын ажилд
хэрэглэх цахилгааны тїр шугамыг холбохыг зєвшєєрєхгїй. Энэ нєхцєл байдалд
цахилгааны угсралтыг гїйцэтгэж буй хариуцлагатан сїлжээний ашиглалттай
холбоотой асуудлаар ямар ч ажлыг гїйцэтгэхийг хориглоно.
9.3. Агаарын шугамын холболт туршилт хийж буй газарт 50 м-ээс ойр зайд
барилгын ямар нэг ажил гїйцэтгэхийг хориглоно. Агаарын шугамыг салгах
тєхєєрємжийн агаар цуглуулах хамгаалалтын клапанг ажлын даралтын 10% -иас їл
хэтрэх хэмжээнд тохируулж тєхєєрємжилбєл зохино. Хэрэв зайлшгїй шаардлагаар
агаар цуглуулагч дотор хїмїїс ажиллах байвал агаар оруулах хаалтыг сайтар
хаагаад анхааруулах дохионы тэмдэгт єлгєх хэрэгтэй. Тїїнчилэн буулгах хаалтыг
нээлттэй хэвээр байлгах бєгєєд энэ тухай анхааруулах пайз єлгєнє.
9.4. Хуурай таслуурыг суурилуулах ба шилжїїлэн зєєх, єргєх тїїнчилэн босоо
маягийн бусад аппаратыг тоноглоход “залгаатай” байрлалд харин чєлєєт
хуваарилалттай механизм буюу буцаах пружин бїхий тєхєєрємжийг “тасархай”
байрлалд тавьж ажлыг гїйцэтгэнэ.
9.5. Дамжлага бїхий хуурай салгуур, таслуурын тохируулгын ажлыг гїйцэтгэх їед
єєрєє залгагдах буюу тасрах боломжийг хаасан арга хэмжээ авсан байна.

15
 БНбД 12. 04. 06
9.6. Угсарч байгаа цахилгааны аппаратын удирдлагын сїлжээний хамгаалалтын
тєхєєрємжийг угсралтын туршид салгасан байвал зохино.
9.7. Угсарсан сїлжээ болон цахилгааны аппарат, тоноглолд хїчдэл єгч шалгалт
туршилт хийхэд холбогдолгїй тєхєєрємжийг салгасан байх бєгєєд ажлын байрнаас
хїмїїсийг гаргах хэрэгтэй. Хїчдэл єгєх туршилт зїгшрїїлэлт хийх їед тухайн орчинд
туршилт зїгшрїїлэлт хийж байгаа тухай анхааруулах санамж байрлуулах хэрэгтэй.
Туршилт зїгшрїїлэлтийн хїчдэлд холбоход ашиглалтын ба угсралтын байгууллагууд
харилцан тохиролцсон акт їйлдэнэ. Туршилтын хїчдэлийг шугамд ямар дараалалаар
хэрхэн єгєхийг харилцагч байгууллагууд урьдчилан тохиролцоно.
9.8. Угсарч байгаа трансформаторын анхдагч ба хоёрдогч ороомгийн гаргалгааг
богино холбож угсралтын ажил явагдах хугацааны туршид газардуулсан байна.
9.9. Сїлжээнд холбогдсон цахилгаан машин, трансформаторыг хатаах хїртэл
тэдгээрийн их биеийг газардуулсан байна. Трансформаторыг єєрийнх нь хайрцагт
болон тусгай тємєр хайрцагт индукцийн алдагдлын аргаар хатаах їед соронзлох
ороомогт хїрэх боломжийг хаасан арга хэмжээ авна.
9.10. Цахилгаан гїйдлээр хатаах їед тусгаарлагчийн эсэргїїцлийг хэмжихдээ ажлын
болон соронзлох ороомогийн тэжээлийг тасалсан байна.
9.11. Аккумляторын зай угсарч буй єрєєнд аккумляторын хавтанг гагнах ба
электролитийн савыг уусмалаар дїїргэхийн ємнє барилгын заслын ажил дууссан
байхаас гадна халаалт ба агаар сэлгэлт, гэрэлтїїлэгийн сїлжээг ажиллуулж туршсан
байх хэрэгтэй. Зохих газруудад хїчил шїлтийг саармагжуулах їйлчилгээний уусмал
бїхий сав байрлуулсан байна.
9.12. Хїчдэлд байгаа кабелийг цахилгааны шугам байрлах хайрцаг, хоолой, блокод
нь сунгаж чирэх, тэдгээр шугамыг яндан, ховил хайрцаганд зураг тєсєлд заасан
аргаар бэхлэхгїйгээр угсрахыг хориглоно.
9.13. Дамжуулах болон кабелийн хєндийрїїлэгчийн эсэргїїцлийг мегомметрээр
хэмжиж шалгах хїн цахилгааны угсрагчийн III – аас доошгїй зэрэгтэй байна. Хїчдэл
єгч шалгаж буй кабель, утасны тєгсгєлийг найдвартай хєндийрїїлж хамгаалсан байх
хэрэгтэй.
9.14. Задгай тавцантай єргєгчєєр цахилгааны угсралт гїйцэтгэх їед тухайн орчинд
байгаа гэрэлтїїлгийн болон хїчний шугамыг салгах ба хашиж хамгаалсан байна.
9.15. Цахилгааны кабель угсрахад БНбД 12-03-04 –ийн шаардлагыг хангавал
зохино. Дамартай кабелийг сунгахад зєвхєн тормослох тєхєєрємжтєй нєхцєлд
гїйцэтгэнэ. Хїчдэлтэй кабелийн цахилгааныг салгаж8 газардуулга хийсний дараа
угсрах хэрэгтэй.
9.16. Кабелийг цахилгаанаар халаахад 380 В –оос илїї хїчдэл хэрэглэхийг
хориглоно. Кабелийг 42 В –оос илїї хїчдэлээр халааж байгаа аппаратын их бие ба уг
кабелийн ган бїрээсийг газардуулсан байх хэрэгтэй. Ийм ажлын байранд гал унтраах
тоног хэрэгсэл байрлуулж байнгын эргїїл жижїїртэй байлгана.
9.17. Кабелийн худгаас 2 м-ээс дотогш зайд халаагуурын паяльник, тєєнєх лампыг
асаах, кабелийг халаах, цутгуурын уусмалыг хайлахыг хориглоно.
9.18. Кабелийн муфтэн холбоосын цутгуурын уусмалыг єрєєн дотор халаах їед
ажлын байрыг зохиомол агааржуулалттай байлгавал зохино. Цутгуурын уусмалыг
хайлуулах сав, халаах арга нь MNS 4244:1994 “Галын аюулгїй байдал” стандартын
галын аюулгїйн шаардлагыг хангаж байх хэрэгтэй.

16
 БНбД 12. 04. 06
9.19. Цахилгаан дамжуулах агаарын шугам угсрахад аюулгїйн ажиллагааны
дараахь арга хэмжээг авна. Їїнд: 
­  шугамыг 3 км-ээс холгїй зайд хэсэгчилэн газардуулга хийх; 
­  агаарын шугам, ажлын ган татлагыг энгийн газарт 4.5 м-ээс, зам дээгїїр 6 м-
ээс багагїй єндєрт татах; 
­  угсрахаас ємнє газарт утас байрлуулах болон тулгуурт єнцєг гаргаж угсарсан
шугамын єнцгийн дотор талд ажиллагсдыг байлгахыг хориглоно.
9.20. Ажиллаж байгаа цахилгаан тоноглолд цахилгааны холболт, засвар хийхэд уг
тоноглолын цахилгаанд холбоотой бїх эд ангийн сїлжээг салгасан байвал зохино.
Салгасан эд ангийг газардуулсан байна. Хїчдэл бїхий тоноглолд санамсаргїй
хїрэхээс хамгаалж хашлага хаалт тавина.
9.21. Хашлага хамгаалалт бїхий талбайд угсралтын байгууллагын хїмїїс, машин
механизмыг оруулах їед ажиллаж байгаа цахилгаан тоног тєхєєрємжийг заавал
салгах шаардлагагїй. Харин ажиллаж буй цахилгаан тоноглолд хїрэхгїй байх
сануулгыг єгсєн байвал зохино.
9.22. Ажил їйлдвэрлэл гїйцэтгэх байранд хїмїїс машин механизмыг оруулахаас
ємнє цахилгааны аюул осол гаргахгїй байхын тулд БНбД12-03-04- ийн “В”
хавсралтын актыг бєглєсєн байвал зохино. Тїїнчилэн зайлшгїй шаардлагатай гэж
їзвэл БНбД 12-03-04 –ийн “Д” хавсралтын актыг мєн бєглєнє. Дээр дурьдсан
актуудыг хэрэгжїїлэх зарим нэмэлт заалт шаардлагуудыг уг баримт бичигт нэмж
тусгаж болно.
9.23. Барилгын гадна болон дотор байрлах хїчдэл бїхий хуваарилах байгууламжид
цахилгаан угсралтын ажил гїйцэтгэх їед энэ нормын 9.20-р зїйлд заасан шаардлагыг
баримтлах ба энэ нєхцєлд нормын 9.21-д заасан шаардлага биелэгдэх боломжгїй
бол БНбД 12-03-04-ийн “Д” хавсралтын актын дагуу ажлыг явуулах хэрэгтэй. Энэ
тохиолдолд цахилгаан сїлжээний ашиглалт хариуцсан байгууллагаас тусгай
тєлєєлєгч томилж ажиллуулбал зохино. Хашлага хамгаалалт бїхий цахилгааны
хуваарилах байгууламжийн дэвсгэрт ажлын зориулалтаар хїмїїс ба механизмыг
оруулахад тухайн байгууламжын ашиглалтыг хариуцсан тєв байгууллагаас албан
ёсоор зєвшєєрєл заавал авна.
9.24. Энэ нормын 9.20, 9.21–р заалтыг хэрэгжїїлэх боломжгїй нєхцєлд БНбД12-03-
04–ийн “Д” хавсралтад заасан актыг бєглєж хэрэгжїїлнэ. Энэ журмаар ажил
гїйцэтгэхэд ашиглалт хариуцсан байгууллагын бие тєлєєлєгч ажиглагчийг
байлцуулах нь зїйтэй. Ажиглагч нь хуваарилах байгууламжийн хашилга
хамгаалалтын бїрэн бїтэн байдлыг хариуцаж, хїчдэл бїхий тоног хэрэгсэлд
ажиллагсдыг ойртуулахгїй байх, сэргийлэн анхааруулах зураг тэмдэг бичиг бїхий
пайз тавих ажлыг эрхэлнэ.
9.25. Цахилгааны угсралтын ажлыг хїчдэлтэй орчинд гїйцэтгэх зєвшєєрєл олгохоос
ємнє тухайн орчинд ажиллах ба нэвтрэх зєвшєєрлийг олгогч байгууллага албан
тушаалтнаас аюулгїйн ажиллагааны зааварчилгааг авсан байна.
9.26. Дахин угсарсан цахилгаан тєхєєрємжид ажлын хїчдэлийг зєвхєн ажлын
комиссын шийдвэрээр єгнє. Цахилгаан тєхєєрємжийн доголдлыг арилгах
шаардлагатай їед тєхєєрємжийн оруулга, шин, шлейфыг задлах замаар цэнэгийг
шавхах ба кабелийг салгах, гїйдэл дамжуулагч хэсгїїдийг богино холбож доголдол
саатлыг арилгах ажил хийх бїх хугацаанд тїїнийг газардуулсан байна.

17
 БНбД 12. 04. 06
10. БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН ИНЖЕНЕРИЙН
ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖИЙН УГСРАЛТ

10.1. Барилга байгууламжид инженерийн тоног тєєєрємжийг (яндан хоолой

тэдгээрийн холбох хэрэгсэл, халуун, хїйтэн ус, шатдаг хий тїгээгїїрийн тоног
хэрэгсэл, агаар сэлгэлт болон цахилгаан шат, ариутгах татуургын тоноглол ) угсарч
суурилуулахад энэхїї дїрмийн заалт ба холбогдох стандарт, Барилгын техникийн
улсын хяналтыг хэрэгжїїлэх байгууллагын батлаж мєрдїїлсэн дїрэм журам болон уг
тоног тєхєєрємжийг їйлдвэрлэсэн заводаас угсралтын аюулгїй ажилгаатай
холбогдуулж дагалдуулсан заавар, тїїнчилэн барилгын угсралтын гїйцэтгэгч,
ашиглагч байгууллагаас мєрдїїлж байгаа журам зэргийг мєрдлєг болгож ажиллана.
10.2. Инженерийн ямарч шугам хоолой, тоног тєхєєрємжийг суурилуулж угсарахаас
ємнє уг тоног тєхєєрємж угсрагдах барилгын бїтээц эдлэхїїн, эд анги нь зураг
тєслийнхээ дагуу бїрэн гїйцэд бєгєєд зурагт заасан бат бэх, тогтвортой байдлыг
найдвартай хангасан эсэхийг шалгаж тогтоосон актыг тоног тєхєєрємж угсрах ажлыг
хариуцсан талбайн инженер, бригадын дарга шалгасны дараа тоног тєхєєрємжийг
угсрах хїмїїсийг уг ажлын байранд оруулна.
10.3. Барилга байгууламжийн инженерийн тоног тєхєєрємжийг угсрах ТК-ыг
боловсруулсан байна. Энэхїї ТК-д уг тоног тєхєєрємжийг аюул осолгїй угсрах арга
ажиллагааг тодорхой заах хэрэгтэй. Їїнд: 
­  ажиллагсдад хєдєлмєрийн аюулгїй ажиллагааны ажлын байрны зааварчилга
єгєх; 
­  гар ба цахилгаан багаж хэрэгслийн аюулгїй ажиллагааг хангахад БНбД
12.03.04-ийн 7-р бїлэгт заасан заалтуудыг мєрдлєг болгох; 
­  ажлын байрыг угсралтын, материал хураах, зєєврийн бїс болгон хувааж
тэдгээрийн хэмжээг тотоох ; 
­  єндєрт ажиллагсдын ажлын байрыг хашиж хамгаалах болон ажилчдыг
хамгаалах бїсээр хангах; 
­  хїнд, овор ихтэй тоног тєхєєрємжийг тєслийн байранд єргєх, оосорлох арга,
дэгээ, тэнжээ, оосрын бат бэхийн найдварын тооцоо; 
­  єндєрт ажиллах ажлын байрыг хэрхэн бэлдэх, дээшээ гарах шатыг найдвартай
бэхлэх арга; 
­  цахилгаан ба хийн гагнуурын ажил гїйцэтгэхэд цахилгаан хїчдэлийн болон
шатах, дэлбэрэхээс болгоомжлох їйл ажиллагааг аюулгїй гїйцэтгэх аргыг
тогтоох; 
­  угсрагчдад аюулгїй ажиллагааны хувийн хамгаалах хэрэгсэл, хувцас
хэрэглїїлэх нєхцєл; 
­  угсрах, матах, таслах, халаах, улайсгах, чирэх, єргєх, буулгах, гулгуулах зэрэг
технологи ажиллагааг аюулгїй гїйцэтгэх арга; 
­  євлийн улирал болон зуны хуурай халуун цагт ажлын байрыг бэлдэх (цас
мєсийг цэвэрлэх, нар салхины сїїдрэвч, хаалт барих, халуун ба сэрїїн ундаар
хангах, халуун хїйтэнд тохирсон хувцасаар хангах г.м) аргыг заах ; 
­  ажлын байрны гэрэлтїїлгийг зохих тєвшинд байлгах, ялангуяа шєнийн цагийн
гэрэлтїїлгийн тооцоог зєв гїйцэтгэж гэрэлтїїлгийн ажлыг зохион байгуулах; 
­  ослын гэрлэн ба дуут дохионы тоног хэрэгсэл, сэргэмжлїїлэх хаалт,
санамжийг ажлын байранд хэрхэн байрлуулах; 
­  ажлын байранд аюулгїй хїрэх ба гадагшаа гарах орц гарцыг заах болон
зориулалтын орц гарц барих;

18
 БНбД 12. 04. 06

­  болзошгїй аюул ослын їед аюулын дараачийн їйлдлийг таслах ба

саармагжуулах арга ажиллагаа тєлєвлєх зэрэг болно.
10.4. Халаалтын ба уурын тогоог угсрах, тїїнд их засвар хийх ажилчдыг тушаалаар
томилж, инженерээр газар дээр нь удирдуулж ажиллуулна.
10.5. Тогооны засвар хийх ажиллагсдыг зориулалтын хувцас, нїдний шил,
хушуувчтай ажиллуулах бєгєєд дотор ажиллагсдыг тогооны ам болон зориуд
гаргасан нїхээр гадна талаас байнга ажиглах бололцоотой байвал зохино. Тогооны
бїх ам, нїхийг нээлттэй байлгана.
10.6. Халаалтын зуухны тємєр яндан босгоход, тїїнийг єргєж босгох технологийн
схемтэй байх хэрэгтэй. Технологийн схемд янданг богино хэсгээр залгаж гагнах,
унагч сум, эсвэл єргїїр ашиглаж татаж босгох арга, янданг татах хїч, тогтворжуулах
тїр зуурын ган татлагыг байрлуулах байдал, тїїнийг газарт бэхлэх арга зэргийг
нарийвчлан заасан байна. Шєнийн цагт, мєн 6 баллаас илїї салхитай, бороо цастай
їед тємєр яндан угсрахыг хориглоно.
10.7. Ариутгах татуургын ба ус хангамжийн худагт їзлэг засвар хийхэд аюулгїй
ажиллагааны дїрмийг чанд баримталж ажиллана.
10.8. Ариутгах татуургын ба ус хангамжийн худагт хїмїїс оруулахаас ємнє тухайн
сїлжээний ашиглалтыг хариуцсан инженерийн оролцоотойгоор уг худагт хортой хий
ялгарсан эсэхийг тогтоож, энэ талаар акт їйлднэ. Хорт хийг бїрэн гадагшлуулсны
дараа худагт орохыг зєвшєєрнє.
10.9. Худаг дотор ажиллагсдыг ажлын тусгай хувцас, хорт хийний хушуувч ємсгєж,
хамгаалалтын бїсийг тохирсон урттай уяагаар оосорлож, доош нь оруулах бєгєєд
ажилчдын зарим нь худагны амсарт байрлаж, дотор ажиллагсадтай утсан холбоотой
байх ба шаардлагатай їед дотор ажиллагчийг татан гаргах тоноглолтой байх
хэрэгтэй.
10.10. Хорт хий эрчимтэй ялгарч байгаа болон ажлын байрны агаарт 15% -иас бага
хїчилтєрєгчтэй нєхцєлд газар доор ажиллагчид хїчил тєрєгчийн амьсгалын баг
ємсгєх ба гадна цэвэр агаартай шууд холбосон урт хоолойгоор (шланги) хангаж
ажиллуулна. Агаарын хоолойтой баг бїхий ажилчинг 20 минут тутам 10 минут амрааж
байна. Агаарын хоолойн гадна їзїїр нь газрын гадрагаас 2 м-ээс багагїй єндєрт
найдвартай бэхлэгдсэн байх хэрэгтэй. Агаарын хоолойд нугаралт, мушгиралт
їїсэхийг байнга ажиглаж агаар хэрэглэгчтэй байнгын холбоотой байна.
10.11. Хортой агаарт хїчилтєрєгчийн хэмжээ 15% -иас багагїй байвал амьсгалын
шїїртэй (фильтр) багийг тїр зуурын ажилд хэрэглэж болно.
10.12. Хортой болон тэсэрч дэлбэрэх аюултай агаар бїхий худаг дотор
ажиллагаанаас болж оч їїсгэж болох багаж хэрэглэхийг хориглоно.
10.13. Агаарын температур 400С-ээс их байгаа худаг, камер, туннелд сэрїїцїїлэх
тєхєєрємжгїй ажиллуулахыг хориглоно.
10.14. Дэлбэрэх аюултай агаар бїхий орчны ажлын байрыг гэрэлтїїлэхэд уурхайчны
дэнлїї буюу 12в-оос ихгїй хїчдэлээр ажиллах чийдэн хэрэглэнэ.
10.15. Шатдаг хий тїгээгїїрийн байнгын болон зєєврийн сїлжээнд засвар їйлчилгээ
хийх, дараа нь буцааж хий тавихад ашиглалтын байгууллагаас энэ талаар аюулгїйн
ажиллагааны дїрэм боловсруулж ажиллана.
10.16. Шаттдаг хийн сїлжээний засварын ажил гїйцэтгэгч нь мэргэжлийн III –аас
багаггїй зэрэгтэй бєгєєд аюулгїй ажиллагааны арга барил эзэмшсэн байх хэрэгтэй.
19 
 БНбД 12. 04. 06
10.17. Шатдаг хийн салбар сїлжээ, тоноглолыг гол шугамаас салгаагїй орчинд
ажиллагсдыг заавал хорт хийнээс хамгаалах багтай ажиллуулна. Хийн салбар
шугамыг хаасан нєхцєлд ажиллагсдад заавал баг ємсгєх шаардлагагїй боловч хий
алдагдаж байгаа эсэхийг тогтмол хянаж байх хэрэгтэй.
10.18. Засварын салаа нь 3-4 хїнтэй байх бєгєєд тэдгээрийн нэг нь ажлын байрны
захад, бусад ажилчид харагдах газарт осол эндэгдэлгїй ажиллаж байгаа байдлыг
ажиглах, тогтмол холбоо барих їїрэгтэй байна.
10.19. Засварын салаа нь эхлээд хийн шугамыг хаахаас ємнє алдагдсан хийн
хуримтлалыг шалгаад багтай ба баггїй ажиллах нєхцлийг тогтооно. Нєгєєтэйгїїр гол
хаалтнаас нааш салбар шугамд байсан хийг албадлагын аргаар гадагшлуулна.
Гадагшлуулсан хий єрєє тасалгаанд хургаж їлдсэн буюу ойр орчны єрєєнд
нэвтэрсэн эсэхийг зориулалтын багажаар (газоанализатор ) шалгасны дараа
засварчдыг ажлын байранд оруулна.
10.20. Цахилгаан шатны угсралт, засварыг гїйцэтгэхээс ємнє шатны техникийн бїрэн
бїтэн байдлыг нягт шалган угсрах ба засварлах эд ангийг бэлдэн ажлын дараалалыг
тогтоосон технологийн схем гаргана.
10.21. Шатны бїх хаалгыг зориулалтын багажгїйгээр онгойхгїй байхаар хааж хаалга
бїр дээр “Засаж байна. Бїї хїр !” – гэсэн анхааруулга тавих хэрэгтэй.
10.22. Шатны хонгил, машины бїхээгийн хэсгийг зохих нормын дагуу гэрэлтїїлэх
бєгєєд засварын ажилчидын хувцас нь эргэж байгаа болон хєдєлж буй биетэд хїрч
орооцолдож хавчигдахааргїй байвал зохино. Эмэгтэй засварчин урт їсээ боож
алчуураар тумлайдаж їс ба алчуурын їзїїр гаргахгїйгээр зангидах буюу малгай
ємсвєл зохино.
10.23. Засварчин нь ажлынхаа багажийг зориулалтын саванд хийж биедээ авч
ажиллана. Хэрэв шатны хонгил уруу багаж унавал ажлыг даруй зогсоож уг унасан
багажыг авсны дараа ажлыг эхлїїлнэ.
10.24. Шатны хонгилд орж ажиллахад онцгой анхаарал болгоомжтой байх хэрэгтэй.
Хїн зєєврийн бїхээгний дээр гарах тохиолдолд зєвхєн тємєр жааз ба хїрээн дээр
зогсох хэрэгтэй.
10.25. Бїхээгэн дээр ажиллах нєхцєлд бїхээгийг зєвхєн доошлуулахад л цахилгаан
хєдєлгїїрийг ашиглаж болно. Харин бїхээгийг дээшлїїлэх ажиллагааг зєвхєн гараар
гїйцэтгэнэ. Энэ їед цахилгаан хєдєлгїїрийн тэжээлийг салгасан байна.
10.26. Бїхээг дээр зогсож хонгилд ажиллах засварчин нь бїхээг дотор удаан зогсож
удирдлагын самбарыг ажиллуулах туслагчтайгаа (эсвэл шатны оператор) “доош”,
“зогс”, “ нэг давхар”,” хоёр давхар”- гэх мэтчилэн тодорхой командаар харилцахаа
урьдчилан тохиролцоно.
10.27. Цахилгаан шатны хонгилын доод ханцуй нїхэнд (приямка) орж ажиллахад
шатны хєдєлгїїрийг зогсоон машины бїхээгийг гадны хїн орохооргїй цоожлохоос
гадна нїхний шалнаас дээш 1.5 м-ээс багагїй єндєрт найдвартай тулгуур тавьж
бїхээг унахаас хамгаална.
10.28. Шатны хонгилд дээр доор тєвшинд хїмїїс ажиллах нєхцєлд тэдгээр
ажиллагсдын хооронд бат бєх самбаран хаалт барьж, багаж ба эд анги доош унахаас
хамгаална. Энэхїї самбар нь хонгилын хананд зайгїй нягт бэхлэгдсэн байна.
10.29. Цахилгаан шатыг шинээр барих болон шинэчилэх, ган татлага, хєдєлгїїр,
лебедкийг сольсоны дараа шатыг ашиглалтад оруулахад мэргэжлийн хяналтын

20
 БНбД 12. 04. 06
газрын зохих мэрэгжилтэнгээр шалгуулж энэ тухай цахилгаан шатны дэвтэрт
тэмдэглэл хийлгэнэ. Цахилгаан шатны даацыг зєвхєн ачаа ачиж шалгана.

11. ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖИЙГ ТУРШИХ АЖИЛ

11.1. Угсарч бэлэн болгосон тоног тєхєєрємжийг туршихад энэхїї дїрмийн заалт ба
Барилгын техникийн улсын хяналтыг хэрэгжїїлэгч байгууллагын батлаж мєрдїїлсэн
дїрэм журам болон уг тоног тєхєєрємжийг їйлдвэрлэсэн заводаас дагалдуулсан
ашиглалтын зааврыг мєрдлєг болгоно.
11.2. Тоног тєхєєрємжийг туршихын ємнє дараахь арга хэмжээнїїдийг зайлшгїй
авна. Їїнд : 
­  туршилтын ажлыг гїйцэтгэх ажилтнуудад уг ажлыг гїйцэтгэх аюулгїйн
ажиллагааны дїрмийг танилцуулан туршилтыг аюул осолгїй явуулах АГТ буюу
ТК, эсвэл технологийн журам боловсруулах; 
­  туршилт явуулах хэсэгт зэргэлдээ орших тасаг, цех, єрєєний ажиллагсдад энэ
талаар анхааруулж, мэдэгдэх; 
­  турших тоног тєхєєрємжийн суурийн болон бусад бэхэлгээ холбоо,
тусгаарлалтын байдал, цахилгааны газардуулга, хаалт, тохируулагчийн
(сантехникийн) тїїнчилэн цахилгааны залгуур болон тормослох тєхєєрємж ,
хэмжин хянах багажны самбар (багана) болон таглаа, бєглєєний найдвартай
байдлыг шалгах; 
­  туршилтын бїсийг сэргэмжлїїлэх туузаар хашиж анхааруулах тэмдэг, пайз
тавих; 
­  шаардлагатай гэж їзвэл ослын дохиолол тавих; 
­  турших тоног тєхєєрємжийг туршилтын ямарч шатанд зогсоож чадах ослын
тоногоор тоноглох; 
­  турших тоног тєхєєрємжийн ойр орчинд болон тєхєєрємж дотор ямар нэг сул
эд зїйлс байгаа эсэхийг шалгах; 
­  яндан хоолойн тїр бєглєє, тєхєєрємжийн люк, фланцен холбоосон дээр
анхааруулах тэмдэг, пайз тавих; 
­  урт шугаман байгууламж, тоноглолыг турших їед хянагч-дохиочид нь бие
биенээ харах зайд байрласан байх ба аюултай бїсэд энэ зай 200 м-ээс холгїй
байх; 
­  туршилт гїйцэтгэж байгаа ажилтнуудын байрлах аюулгїй зай ба хамгаалах
хэрэгслийг тодорхойлох; 
­  гал тїймрийн ослоос урьдчилан сэргийлэх, гарч болзошгїй тїймрийн їед
тїїнийг унтраах хїмїїс тоног хэрэгсэлээр хангах; 
­  ажлын байрыг 50 лк-ээс багагїй гэрэлтїїлгээр хангах; 
­  зохих журмын дагуу туршилтыг удирдан явуулах талбайн инженер техникийн
ажилтанг тушаалаар томилох зэрэг болно.
11.3. Даралтаар туршиж байгаа тєхєєрємжийн туршилтын даралтыг ажлын
хэмжээнд хїртэл бууруулсны дараа тїїнд їзлэг хийнэ.
11.4. Туршилтын їед тоног тєхєєрємж болон яндан хоолой тїїнчилэн люк ба
штуцерээс хий, шингэн алдагдвал тїїнийг хааж хамгаална. Хаалтыг урьдчилан
бэлдсэн байна.
11.5. Тодорхой ачаалалд ажиллах тєрєєрємжийг эхлээд ачаалалгїй ажиллуулж
шалгасны дараа ачааллыг туршилтын журмын дагуу єгнє.

21
 БНбД 12. 04. 06
11.6. Туршилтын удирдагчаас зєвшєєрєл авч туршилт явуулах ба ойр орчны
ажиллагсдад анхааруулах дохио єгсєн даруй тоног тєхєєрємж турших ажлыг
эхлїїлнэ. Туршилтын явцад дараахь їйлдлїїдийг хоргилоно. Їїнд: 
­  хамгаалалтын хашлага, туузыг буулгах; 
­  тєхєєрємжийн хєдєлгєєнт хэсэг, тїїнтэй холбоотой тоноглолд їйлчилгээ хийх,
тослох, цэвэрлэх, хаалт, люкийг онгойлгох; 
­  цахилгааны шугам сїлжээг шалгах, засварлах.
11.7. Туршилтыг бїрэн зогсоож, тоног тєхєєрємжийг унтрааснаас хойш туршилтын
журамд заасан хугацаа єнгєрсний дараа илэрсэн согогыг засварлана.
11.8. Нэг тулгуур буюу эстакад дээр байрласан хэд хэдэн яндан хоолойг хамтад нь
нэг зэрэг гидравлик туршилт хийхээс ємнє уг тулгуурын даац, тогтворыг зураг тєсєлд
заасантай нь тулгаж тооцоолж шалгавал зохино.
11.9. Яндан хоолойг агаарын даралтаар туршихаас ємнє уг яндангийн
хамгаалалтын хавхлагыг зохих хэмжээнд нь бэхлэж тохируулна.
11.10. Яндан хоолойг турших явцад тїїний гагнаасан оёдолыг цохиж шалгахыг
хориглоно.
11.11. Туршилтад ашигласан хийн шахуургыг бїрэн зогсоож тїїний даралт нь гаднах
агаарынхтай адил болсон нєхцєлд холболтын шугамыг салгана.
11.12. Шинээр суурилуулсан цахилгаан тоноглолыг ашиглалт хариуцсан
мэргэжилтнээр нь ашиглалтын горимд шилжїїлїїлэн, тохируулгын ажил хариуцсан
удирдагчаас (ерєнхий инженер, цехийн дарга) бичгээр зєвшєєрєл авсны дараа уг
тоноглолд тохируулгын ажлыг гїйцэтгэнэ. Ашиглалтын горимд шилжїїлээгїй байгаа
цахилгаан самбар, станцын хяналтын самбарыг байнгын схемд ажиллуулан
тохируулга хийхийн тулд 1000В-оос хэтрэхгїй хїчдэл тїр єгєхийг зєвшєєрєх бєгєєд
энэ тохиолдолд тухайн хїчдэлийн їеийн аюулгїй ажиллагааны нєхцлийг сайтар
хангаж ажиллах ба заслага тохируулгын ажлын удирдагч нь биечлэн хариуцаж
байвал зохино.
11.13. Гадна сїлжээний яндан хоолойг (ус, дулаан хангамж, ариутгах татуургын)
даралтат хийгээр шалгахад энэхїї дїрмээс гадна тухайн ажлуудыг гїйцэтгэх ба
хїлээн авах барилгын норм ба дїрэм, тїїнчилэн барилгын техникийн улсын хяналтыг
хэрэгжїїлэгч байгууллагаас гаргаж, мєрдїїлж буй заавар журмыг нэгэн адил дагаж
мєрднє. Єндєр тулгуур дээгїїр гїїрэн байрлалтай эсвэл ил буюу задгай сувагт
байрласан хуучин ажиллаж байгаа инженерийн шугам сїлжээтэй зэрэгцээ (нэг
тулгуур буюу сувагт) угсарсан шугам хоолойг хийн даралтаар шалгаж болохгїй.
11.14. Шуудуунд байрласан яндан хоолойг хийн даралтаар шалгахад 1 дїгээр
хїснэгтэд зааснаар аюултай бїсийн хэмжээг тогтооно. Аюултай бїсийн хил хязгаарыг
MNS 5414:2004 –д зааснаар сэргэмжлїїлэх туузаар хашиж анхааруулах тэмдэг
тавина. Янданд агаар шахаж байх їе болон хязгаарын даралтыг барих хугацаанд
аюултай бїсэд хїмїїсийг оруулахыг хориглоно.
11.15. Орон сууцны болон ашиглагдаж байгаа олон нийт, їйлдвэрийн барилгын
ойролцоо орших яндан хоолойг хийн даралтаар шахаж шалгахад уг барилгын цонх
хаалганы нїх 1 дїгээр хїснэгтэд заасан аюултай бїсийн дотор байвал тэдгээрийг
самбар болон тороор хамгаалсан нєхцєлд туршилтыг эхлїїлнэ.
11.16. Хийн даралтын туршилтад ашиглаж буй хийн шахуурга ба манометрийг
аюултай бїсийн гадна талд байрлуулна. Зайлшгїй шаардлагаар хийн шахуургыг

22
 БНбД 12. 04. 06
аюултай бїсийн дотор шуудууны ирмэгээс 10-м ээс холгїй зайд байрлуулбал тїїнийг
самбар болон тороор хамгаална.
1 дїгээр хїснэгт
Турших даралт Шуудууны
Яндангийн тєрєл (урьдчилан Яндангийн голч, ирмэгээс аюултай
тогтоосоноор ) мм бїсийн хил
МПа хїртлэх зай,м
Ган 0.6-гаас 1.6 300 хїртэл 7.0
300-гаас1000 10.0
1000 - с дээш 20.0
Ширэм 0.15 500 хїртэл 10.0
0.6 500 хїртэл 15.0
0.15 500 - с дээш 20.0
0.6 500 - с дээш 25.0
Асбестоцемент 015 500 хїртэл 15.0
0.6 500 хїртэл 20.0
0.15 500 - с дээш 20.0
0.6 500 - с дээш 25.0
Нийлэгжїїлээгїй
поливинилхлорид ПВХ
тєрєл:
ОТ 1.6 63-аас 315 10.0
Т 1.0
С 0.6
СЛ 0.4
Дараахь тєрлийн
полипропилен ПП:
Г 0.1 63-аас 315 8.0
СЛ 0.6
Л 0.25
Дараахь тєрлийн нам
даралтын полиэтилен
ПНД:
Т 1.0 63-аас 1200 6.0
С 0.6
СЛ 0.4
Л 0.35
Дараахь тєрлийн єндєр
даралтын полиэтилен
ПВД:
Т 1.0 63- аас 160 4.0
С 0.6
СЛ 0.4
Л 0.25
(ПВХ, ПП, ПНД, ПВД)* 0.06 110-аас 1200 1.0
Тайлбар :* Ариутгах татуургын єєрийн урсгалтай шугамд

11.17. Даралтаар шалгасан яндангийн дотоод даралт доорх хэмжээнд орж буурсан
нєхцєлд янданд їзлэг хийхийг зєвшєєрнє. Їїнд:
- ган ба пластмас янданд - 0.3 хїртэл МПа;
- ширэм ба тємєр бетон, асбесто цементэн янданд - 0.1 хїртэл
Яндангийн даралтыг гадна агаарынхтай адил болсон нєхцєлд тїїний согогыг арилгах
ажлыг эхлїїлнэ.

23
 БНбД 12. 04. 06
12. ДЭЭВРИЙН АЖИЛ

12.1. Барилгын адрын хучилт болон хамгаалалтын хашлагын бат бэхийг шалгасны
дараа дээврийн ажлыг эхлїїлнэ. Дээврийн ажил гїйцэтгэхэд MNS ба БНбД- ийн
аюулгїй ажиллагаатай холбогдох заалтуудыг энэ дїрмийн нэгэн адил мєрднє.
12.2. Барилгын дээврийн налуу 200- аас их нєхцєлд ажилчдыг хамгаалалтын бїстэй
ажиллуулна. Хамгаалалтын бїсийг бэхлэх газрыг ажил хариуцсан инженер (даамал)
зааж єгнє.
12.3. Налуу нь 200–аас их болон хучилтыг нь ажиллагсдын жингийн ачааллыг хїлээж
авахгїйгээр тєсєллєсєн дээврийн дээгїїр хїмїїс явуулах зорилгоор 0.3м-ээс багагїй
єргєнтэй банзан шатыг дээврийн бїтээцэд бэхлэж байрлуулна. Энэ банзанд хїний
хєл тулах хєндлєн гишгїїр хадсан байна.
12.4. Дээвэр дээр материал байрлуулах бол тэрхїї материалыг хураах,
гулсуулахгїй ба салхинд хийсгэхгїй торгоох аргыг дээврийн ажлын ТК-д зааснаар
гїйцэтгэнэ. Ажил завсарлах хугацаанд ажлын багаж хэрэгсэлийг гулсаж унахгїйгээр
бэхлэх ба, эсвэл буулгаж хучилтан дээр тавина.
12.5. Дээврийн эдлэхїїн ба эд анги, тухайлбал гєлмєн тємєр дээврийн тууш гудас,
дээврийн заадсын компенсатор, хамгаалалтын хормогч, парапет ханын таглаа, усны
яндан, хормойвч болон цоргоны гудас зэргийг газарт эсгэж, томсгон угсарч бэлдээд
дээвэр дээр гаргана.
12.6. Хар цаасан дээврийн ажлыг 4-р бїлгийн аюулгїй ажиллагааны шаардлагын
дагуу гїйцэтгэнэ.
12.7. Битум тїрхлэг хэрэглэж байгаа їед ажиллагсдын амрах єрєє, дулаацах байр,
хїнс хадгалах ба хоол идэж, цай уух газрыг ажлын байрнаас 10-м-ээс багагїй зайд
байрлуулна.
12.8. Халуун битумтэй ажиллах ажилчдад хатуу ултай гутал, эсгий гутал, эсвэл эсгий
оймстой ажлын гутал ємсгєж байвал зохино. Мєн берзентэн болон нийлэг бус
материалаар оёсон ажлын хувцас, хєвєнтэй бээлий, нїдний хамгаалалтын шил,
малгай зэрэг хувцас хэрэглсээр хангана.

13. ЗАСЛЫН АЖИЛ

13.1. Шавардлага, будгийн ажил гїйцэтгэж буй шат вандангийн доор єєр ажил
гїйцэтгэх бол, шат вандангийн тавцан (шалавч) нь цул байхаас гадна ханандаа нягт
нийлсэн байна. Засал, дулаалгын ажлыг барилгын гадна талаас гїйцэтгэх нєхцєлд
шатны ажлын тавцанг 1м-ээс дээш єндєр хашлагаар хамгаалах ба тор татаж болно.
13.2. Шавардсан єрєє тасалгааг цахилгаан ба шингэн, хийн тїлшээр галладаг
тєхєєрємжєєр хатаах їед MNS 4244:1994 “Галын аюулгїй байдлал”-ын дїрмийн
шаардлагыг баримтлана. Єрєє тасалгаан дотор утаа тортог гаргаж галлах, ил гал
тїлэх зэргийг хориглоно.
13.3. Будаг бэлдэх цехийг тєвлєрсєн байдлаар зохион байгуулбал зохино. Хэрэв
объект дээр будгийн тасаг зохион байгуулж байгаа бол будагнаас ялгарч буй хорт
бодисыг хїний бие болон амьсгалын замын эрхтэнд хор болохооргїй тївшинд
байлгахуйц хїчин чадалтай агааржуулалтын тєхєєрєг суурилуулах хэрэгтэй. Уг тасаг
нь халуун, хїйтэн ус бїхий гар нїїр угаах тоноглолтой байвал зохино. Механик
агааржуулагчгїй зєєврийн будгийн станци ажиллуулахыг хориглоно. Засалчны ажлын

24
 БНбД 12. 04. 06
байрын эрїїл ахуйн шаардлагыг MNS 4905:2000; MNS5085:2001 –ийн заалтын дагуу
хангана.
13.4. Агаарт дэгдэх хортой бодисын нэр, тоо хэмжээг (концентраци) заагаагїй
тїїнчилэн їйлдвэрлэгчийн хаяггїй ба хэрхэн хэрэглэх, аюул осолгїй ажиллагааны
талаар заалтгїй будгийн бїрдэл хэсгийг хэрэглэхийг хориглоно.
13.5. Нитро будаг болон дэлбэрэх уур агаарт дэгдээдэг лак ба тийм шинж чанартай
бїрдэл хэсгийг ашиглаж байгаа ажлын байранд гал гаргах, оч їсэргэх їйлчлэлтэй
цахилгаан тоноглол ба богино холбоо їїсэх боломжтой цахилгаан дамжуулах утас,
залгуур, унтраалга хэрэглэхийг хориглоно.
13.6. Нитро будаг, лак гэх мэт дэлбэрэх аюултай бїрдэл хэсгийг агуулсан савыг
ажлын завсарлагаагаар сайтар бєглєж (таглах) байх бєгєєд нээхдээ оч їл гаргах
багажаар онгойлгоно.
13.7. Хортой бодис, хийг агаарт ууршуулдаг будгийг тоосруулан шїршиж будахад уг
ажлын байрыг найдвартай механик агааржуулалттай байлгахаас гадна ажиллагчдад
нягт материалаар оёсон ажлын хувцас (юїїдэн бїхий), нїдний шил, резин бээлий,
хушуувч ємсгєнє.
13.8. Шиллэгээний ажлын байранд гадны хїмїїс орохыг сэргэмжлїїлэх туузан
хаалт, хайс, хашлага босгоно.
13.9. Шиллэхээс ємнє цонх, хаалганы хїрээний бїрэн бїтэн, бат бэх байдлыг
шалгана.
13.10. Шилийг хайрцагнаас салгаж авах, єргєж зєєхєд зориулалтын тоног хэрэгсэл
ашиглах бєгєєд шилчдэд нягт материалаар оёсон ажлын хувцас, тїрийтэй гутал,
нїдний шил, бээлий, малгай ємсгєнє.
13.11. Шавардлага ба хуурай шавардлага, дїїжин тааз хийх, тєрєл бїрийн
хавтанцраар єнгєлгєєний ажил гїйцэтгэхэд ажиллагсдын зогсох тївшин нь газрын
гадаргаас дээш 1.3м-ээс єндєр болмогц шат, вандангийн гадна хїрээгээр 1м-ээс
багагїй єндєртэй хашлага тоноглох ба ажилчдыг хамгаалах бїстэй ажиллуулна.

14. ЗОХИОМОЛ БУУРЬ БА ЄРЄМДЛЄГИЙН АЖИЛ

14.1. Газар доорхи шугам сїлжээний ойр орчинд, мєн шатах дэлбэрэх аюултай
орчинд, тїїнчилэн эмгэг хордлого (нефть, цацраг, хорт бодис, халдварт нян г.м)
бїхий хєрс шороотой газарт єрємдлєг, гадсан суурийн ажил гїйцэтгэх, хєрсийг
зохиомлоор бэхжїїлэх, зохиомол буурь хийхэд энэ нормын 5-р бїлгийн заалтыг
мєрдєнє.
14.2. Єрмийн цамхаг, тулцыг босгох, буулгах, зєєхєд уг ажлын ТК -ыг баримтлан
ажлыг гардан хариуцагч газар дээр нь биечилэн удирдан гїйцэтгэх їїрэгтэй. Салхины
хурд 15м/ с-ээс давсан ба бороотой, аянга цахилгаантай їед энэ ажлыг зогсооно.
14.3. Єрмийн цамхаг, тулцыг єргєхєєс ємнє тэдгээрийн бїх бїрдэл хэсгийг
(эдлэхїїн, эд анги, багаж тоноглол) ТК –ын дагуу найдвартай бэхлэн угсарсан байна.
Их биед нь бэхлээгїй бїрдэл хэсэг, багаж тоноглолыг буулгасан байвал зохино.
Хэвтээ байрлалд угсарч бэлэн болгосон бїтээцийг єргєж босгох явцад уг цамхагийн
урт дээр 5 м нэмсэн хэмжээний радиустай тойрог газарт єєр бусад ажил гїйцэтгэхийг
хориглоно.
14.4. Єрмийн цамхаг, тулцын техникийн найдвартай байдлыг (бїрдэл хэсгийн
зангилааны боолтын найдвар, их биеийн ба налуу холбоос гэмтэж тахийгаагїй байх,

25
 БНбД 12. 04. 06
ажлын тавцан хэвийн байх) ээлж бїрийн ажил эхлэхээс ємнє заавал шалгаж ажлын
журналд тэмдэглэнэ.
14.5. Єрмийн цамхаг, тулц бїр дуут дохиотой байна. Єрємдлєг эхлэх бїр ємнє нь
дуут дохиогоор сэрэмжлїїлэг єгнє.
14.6. Єрмийн тєхєєрємжийн ашиглалтын найдвартай байдлыг хангах зорилгоор
цамхагт, єрєм єргєх єндрийг хязгаарласан тоноглол байрлуулна.
14.7. Холбох залгах эд ангийг нь гїйцэд боогоогїй, эрээсэн холбоосоор эрэгдэж
бэхлээгїй єрмєєр ажиллахыг хориглоно.
14.8. Гэр хоолойг буулгах ба сугалах їед тухайн ажлыг гардаж хийхгїй ажиллагсдыг
єрмийн цамхагийн єндрийн 1,5 хэмжээний зайд оруулахыг хориглоно.
14.9. Ээлжит їзлэг явуулах, тослох, цэвэрлэх, тїїнчилэн єрмийн машин болон
єрємд учирсан гэмтэл согогыг засах їед машин ба єрмийг хєдєлгєєнгїй байдалд
тавьж хєдєлгїїрийг унтраана.
14.10. Єрємдєж дуусаад ажлыг зогсооход тухайн ажлын байрыг MNS 5414:2004-д
заасан шаардлагын дагуу хашиж хамгаалах бєгєєд сэрэмжлїїлэх тэмдэг, дохионы
гэрэлтїїлэгтэй байлгана.
14.11. Зоох гадасны тохирох урт ба алхны хамгийн их жинг зєєх тєхєєргийн их бие,
босоо тулц дээр бичсэн байна.
14.12. Гадсыг татаж авахад зєвхєн тулц шонгийн чангаах тєхєєргийг ашиглах бєгєєд
энэ їед гадсыг тєхєєргийн машинч гїйцэд харах боломжтой байна. Гадсыг татаж
авахын ємнє тїїнийг тєхєєргийн татах чиглэлтэй нэг тэнхлэгт болгож тавина.
14.13. Тєхєєргийг шинэ байрлалд шилжїїлэхдээ явах газрыг тэгшилсэн байх бєгєєд
алхыг буулгана.
14.14. Гадас зоох алх, гадсыг (шпунт) дараалуулж єргєнє. Алх ба гадсыг хамтад нь
єргєхийг хориглоно.
14.15. Мєсєн дээрээс гадас зооход ээлж эхлэхийн ємнє ба хойно мєсний байдал,
зузааныг шалгаж ажлын журналд тэмдэглэнэ. Ажлын байрны цасыг цэвэрлэсэн
байна. Гадас зооход тїїний эргэн тойронд бий болсон нїхийг самбараар таглан,
хашиж хамгаална. Нїх тагларч хєлдсєн нєхцєлд самбар, хашлагыг буулгаж болно.
14.16. Гадсыг доргиурт тєхєєргєєр зоож байгаа нєхцєлд тїїнийг гадасны толгойд нягт
(хєдєлгєєнгїй) бєгєєд найдвартай бэхлэх бєгєєд доргиурт алхыг уясан ган татлага
сулхан байвал зохино. Ажил завсарлах буюу тїр зогсоох їед доргиурыг зогсоож
байна.
14.17. Хєндий гадсыг суулгах їед нэгэнт суулгасан гадасны тєгсгєлд дараагийн
гадсыг залгах ба гадасны оройд доргиурт тєхєєргийг тоноглохын тулд шинэ гадас,
доргиурт тєхєєргийг єргєж доод гадсанд 30 см-ээс ихгїй ойртуулсан нєхцєлд уг
ажлыг гїйцэтгэх ажилчдыг дїїжин тавцан дээр гаргана.
14.18. Буулгах худгийг суулгах бїх їе шатны ажилбарыг зєвхєн ажил эрхэлсэн гол
мэргэжлтний (инженер, даамал) шууд хяналтад явуулна.
14.19. Буулгах худгийн дотор талд хоёроос доошгїй дїїжин шатыг найдвартай
бэхэлнэ.
14.20. Буулгах худгийн ирний доод талын (хажуу хацрын) хєрсийг авахдаа ирний
тогтвортой байдлыг хангаж, тїїнийг эвдэх хугарахаас болгоомжилно. Ирнээс доош 1

26
 БНбД 12. 04. 06
м-ээс гїн хєрсийг хэсэгчилэн ухахыг хориглоно. Худгийг даралтат усаар угааж
суулгах болон худагны ирнээс дээд тєвшинд буй їе хєрсийг гадагшлуулах (хєєргєєр
болон бусад аргаар) їед хєрс цємєрч нурах болон худаг гэнэт доошоо унахаас
хамгаалж хїмїїсийг яаралтай холдуулах арга хэмжээг урьдчилан тєлєвлєсєн байвал
зохино.
14.21. Буулгах худгийн дотор эргэн тойронд хамгаалалтын дїїжин тавцан тоноглоно.
Энэхїї дїїжин тавцангийн зургийг мэргэжлийн байгууллага хїмїїсээр зохиолгосон
байна. Угсрах, дїїжлэх, тавцанг бэхлэх ажлыг АГТ-єєр тодорхойлно.
14.22. Хєрсийг зохиомлоор хєлдєєхєд зориулсан яндан хоолой, тєхєєрєг хэрэгслийг
дараахь нєхцлєєр туршсан байна. Їїнд: 
­  хєлдєєгч тєхєєргийг угсарч суурилуулсны дараа уг тєхєєргийн паспортод
заасан хийн болон гидравлик даралтаар, гэхдээ сорох талыг 1.2 МПа, шахахыг
нь 1.8 МПа –гаас багагїй хэмжээнд байлгах; 
­  хєлдєєгч янданг цооногт суулгахаас ємнє 2.5 МПа – аас багагїй гидравлик
даралтаар тус тус шалгана.
14.23. Зохиомлоор хєлдєєж їїсгэсэн хєрс-мєсєн ханын зузаан нь АГТ-д заасан
хэмжээнд хїрэхээс нааш газар шорооны, суурийн гэх мэт барилгын ажил эхлэхийг
хориглоно.
14.24. Хєрс-мєсєн ханыг нар, борооноос сїїдэрлэн хамгаалсны дараа тїїний дотор
зоорийн нїхийг ухаж болно. Барилгын ажлын їед хєрс-мєсєн ханыг хагаралт,
цємрєлт зэрэг механик гэмтлээс хамгаалах арга хэмжээг авсан байна.
14.25. Хєрс–мєсєн ханыг бий болгох ба барилгын суурийг гїйцэтгэсний дараа хєрсийг
гэсгээж, уг ханыг хайлуулах бїх їйл явцын хугацаанд мєсний байвал зохих
температурыг АГТ-д зааж хэрэгжїїлнэ.
14.26. Хєрсийг химийн аргаар (силикатчилах г.м) бэхжїїлэх ажилд хэрэглэх яндан,
шланги, шахуургын тоног хэрэгслийг, ажлын даралтыг 1.5 дахин авсан хэмжээний
даралтаар, гидравлик аргаар туршина. Даралтын хэмжээ ямар ч тохиолдолд 0.5
МПа- аас бага байж болохгїй.
14.27. Ажиллах їед даралтанд орших автоклавын тєрлийн силикат чанах тогоо, тоног
хэрэгсэл нь техникийн дагалдах баримт бичигтэй байхаас гадна тэдгээрийг зохих
дїрэмд (“Даралтат савны аюулгїй ажиллагаааны дїрэм”, “Уурын ба ус халаах
тогооны аюулгїй ажиллагааны дїрэм”) заасны дагуу тодорхой хугацаанд гидравлик
даралтаар шалгаж байна.
14.28. Хєрс бэхжїїлэх химийн бодисыг зохих ёсоор битїїмжлэгдсэн таглаатай
саванд хадгалахаас гадна найруулах єрєє тасалгааг агааржуулалтын тоноглолоор
тєхєєрємжилнє.

15. ГАЗАР ДООРХИ АЖИЛ

15.1. Далд аргаар гїйцэтгэх газар доор гїйцэтгэх уурхай, газар доорхи инженерийн
шугам сїлжээ болон тээврийн хэрэгсэл явах туннель ухах зэрэг газар шорооны
ажлын аюулгїй ажиллагааг хангахад энэ бїлгийн шаардлагуудыг баримтална.
15.2. Газар доорхи ажил гїйцэтгэхэд энэхїї нормын заалтаас гадна холбогдох
тєрийн захиргааны байгууллага, эрх бїхий газраас урьд ємнє батлан гаргасан норм
ба дїрмийг (уулын нэвтрэлтийн ажлын аюулгїй ажиллагааны дїрэм г.м) нэгэн адил
мєрдлєг болгоно.

27
 БНбД 12. 04. 06
15.3. Газар доорхи бїх тєрлийн ажлыг гїйцэтгэхэд болзошгїй аюул ослоос хэрхэн
хамгаалах, аюул болсон нєхцєлд хор уршгийг тїргэн арилгах хийгээд ажиллагсдад
аюул ослын їед ажиллах нєхцєл горимыг байнга зааж сургаж байх тухай АГТ –д нь
тодорхой тусгаж єгнє.
15.4. Газар доорхи ажил гїйцэтгэхээс ємнє тухайн орчинд газар доор ба дээр орших
барилга байгууламжийг хамгаалж їлдээх, эсвэл буулгах тухай байгууламжийн зураг
тєсєлд нарийвчлан заасан байна.
15.5. Газар доорх ажлын удирдагчид нь байгууламжийн баригдах газрын геологи,
гидрогеологийн нєхцєл байдлыг сайн судлаж болзошгїй аюулаас сэргийлэх болон
шаардлагатай їед ажлыг зогсоох їйл ажиллагааг шуурхай хэрэгжїїлэх
тєлєвлєгєєтэй байвал зохино. Болзошгїй ослын їед хэрэглэх бїх тєрлийн материал,
тоног хэрэгсэл, тїймэр унтраах тоног хэрэгслийн зохих нєєцийг газар доорх
байгууламжийн тодорхой хэсэг бїрт (урт тууш байгууламжид) урьдчилан байрлуулж
бэлэн байдалд байлгана.
15.6. Газар доорх нэвтрэлтийн їед болон барилгын ажлын явцад хєрсийг хэрхэн
бэхлэхийг ТК-д зааснаар гїйцэтгэнэ. Талбайн геологи, гидрогеологийн нєхцєл
єєрчлєгдєх бїр ТК-д зохих єєрчлєлт нэмэлт тусгана.
15.7. Газар доорх ажлын туршид мєргєцєгийн бэхэлгээний байдал, хєрсний геологи,
гидрогеологийн нєхцєл нь зураг тєсєлд заасантайгаа нийцэж байгаад байнгын хяналт
тавьж, акт бичих болон ажлын журналд тэмдэглэх зэргээр баталгаажуулна.
15.8. Мєргєцгийг орцны дээрээс юм унахаас хамгаалж уг нїхэнд хамгаалалтын
тавцанг тоноглоно.
15.9. Самбарын аргаар туннель ухах тохиолдолд : 
­  угсарсан самбарыг зєвхєн актаар хїлээн авсны дараа тїїний механизм,
тоноглолыг ашиглаж эхлэх; 
­  хєрсийг ухаж авахдаа угсарсан самбарын саравчнаас цааш илїї
хєндийрїїлэхгїй байх; 
­  самбарыг урагш нь ахиулахдаа єнгєлгєє цагирганы єргєнєєс хэтрїїлэхгїй
байх; 
­  сул хєрсний мєргєцєгийн духыг тїр зуур тулж бэхлэх бєгєєд нуранги хєрсний
самбарыг хэвтээ тавцангуудаар нэмж тоноглоно. Энэхїї тавцангуудын
хоорондын зай нь (єндрийн дагуу) тухайн хєрсний тавцан хооронд нурах
байдлаас хамаарч єєрчлєгддєг байх; 
­  самбарыг урагш ахиулах їед ажил хариуцсан ээлжийн ахлагч уг ажилд
биечлэн хяналт тавьж удирдах бєгєєд ажлын байранд, хєрсний нуралтаас
хамгаалах бэхэлгээ, тавцангийн байдлыг ажиглагчдаас бусдыг байлгахыг
хориглоно.
15.10. Дэлбэрэх аюултай нєхцєлд нэвтрэлтийн ажил гїйцэтгэгчид дэлбэрэлтээс
хамгаалах зориулалтын арга, техник хэрэглэнэ.
15.11. Уурхай туннель ухах їеийн ажлын болон ослын гэрэлтїїлгийн шугамыг хэд
хэдэн эх їїсгэврээс холбосон байна.
15.12. Газар доорх нэвтрэлтийн ажлын їед ашиглах цахилгаан тоног хэрэгслийг їл
шатах материалаар бїрж бєхєлсєн байна.
15.13. Ухсан шороог хємрєн асгах тэргэнцэрээр зєєх нєхцєлд тэдгээрийг
тохиолдлоор гэнэт онхолдохоос сэргийлж тэргэнцэр бїрт тїгжээ хийнэ. Тэргэнцрийн

28
 БНбД 12. 04. 06
хайрцагт шороо овоолж ачихыг хориглох бєгєєд тэргэнцрийн хєдєлгєєнийг явц дунд
нь бїрмєсєн зогсоохыг хориглоно.
15.14. Нэг мєргєцєг дотор шороотой тэргэнцрийг механик ба гар аргаар шилжїїлж
тїрэхийг хориглоно. Тэргэнцрийг гараар тїрэхэд тїїний нїїрэн талд гэрэл дохио
єлгєсєн байна.
15.15. Уурхай ба туннель ухах їед гагнуур хийх болон ажлын явцад хорт бодис дэгдэх
орчинд тусгайлан тоноглосон агааржуулалтын (сорох) тоноглол тавих бєгєєд эдгээр
тоноглолыг нэгдсэн шугамд холбоно.
15.16. Голч нь 1200 мм-ээс багагїй, урт нь 40 м-ээс ихгїй янданг газар доогуур тїлхэх
аргаар тавихад тухайн яндан дотор хїмїїс орж ажиллахыг зєвшєєрнє. Хїмїїсийг
яндан дотор оруулж ажиллуулах хугацаа 1 цагаас бага, дахин оруулахад 30 минутаас
бага завсарлагатай байхыг хориглоно. Яндангийн урт 10м-ээс хэтрэх їед тїїн дотор
ажиллагсдыг цэвэр агаараар хангах 10м3/ц–аас багагїй хїчин чадалтай агааржуулагч
тоноглоно.
15.17. Газар доогуур тїлхэх аргаар угсарсан яндан доторхи шороонд ямар нэгэн хий,
ус тїїнчилэн бохирын худаг (жорлон) таараагїй нєхцєлд шороог гараар зєєж
гаргахыг зєвшєєрнє. Яндан дотор ажиллаж байгаа хїмїїсийг гадна талтай нь шууд
харилцах радио холбоотой байлгавал зохино. Тїлхэж буй яндангийн тєгсгєлийн
ирмэгээс цааш илїї гаргаж ухахыг хориглоно.
Тєгсєв

29
 БНбД 12. 04. 06

Хавсралт А
Ишлэл авсан норматив баримт бичгийн жагсаалт
1. БНбД 12-01-03. Барилгын їйлдвэрлэлийн зохион байгуулалт
2. БНбД 12-03-03. Барилгын їйлдвэрлэлийн хєдєлмєрийн аюулгїй ажиллагааны
дїрэм. I хэсэг Ерєнхий шаардлага
3. MNSISO13688:2000. Ажлын тухай хувцас. ЕШ
4. MNS001-1-1 –007:83. Хортой бодис
5. БД12-101-05. Барилгын угсралтын ажилд мєрдєх хєдєлмєрийн аюулгїй
ажиллагааны їлгэрчилсэн заавар
6. MNS 5414:2004. Барилгын талбайн тїр хашаа. ТШ
7. MNS 5415:2004. Барилгын талбайн зохион байгуулалтын зургийн тэмдэглэгээ
8. MNS 00112-4-00:85. Сануулах ба хориглох тэмдэг
9. MNS 5145:2002 “Хєдєлмєрийн аюулгїй байдал, їйлдвэрлэлийн эрїїл ахуй.
Цахилгааны аюулгїй ажиллагаа. Хїрэх хїчдэл ба гїйдлийн зєвшєєрєгдєх дээд
тївшин”
10. MNS 5146:2002 “Хєдєлмєрийн аюулгїй байдал, їйлдвэрлэлийн эрїїл ахуй.
Цахилгааны аюулгїй ажиллагаа. Хамгаалах газардуулга, тэглэлт”
11. MNS 5147:2002 “Хєдєлмєрийн аюулгїй байдал, їйлдвэрлэлийн эрїїл ахуй.
Цахилгаан статик орон. Ажлын байрны хїчлэгийн зєвшєєрєгдєх тївшин, хяналт тавих
шаардлага”
12. БНбД 51.01.05. Цутгамал бетон, тємєр бетон бїтээц
13. MNS 5149:2002 “Хєдєлмєрийн аюулгїй байдал, їйлдвэрлэлийн эрїїл ахуй.
Їйлдвэрлэлийн давтамжтай цахилгаан орон. Ажлын байрны хїчлэгийн зєвшєєрєх
тївшин, хяналт тавих шаардлага”
14. MNS 5150:2002 “Хєдєлмєрийн аюулгїй байдал, їйлдвэрлэлийн эрїїл ахуй.
Цахилгааны аюулгїй ажиллагаа. Ерєнхий шаардлага”
15. ГОСТ 12.3.016:87. Строительство.Работы антикоррозионные. Требования
безопасности
16. БНбД 21.01-02. Барилга байгууламжийн галын аюулгїй байдал.
17. MNS 4244:1994. Галын аюулгїй байдал.
18. ГОСТ 12.3.038:85. Строительство. Работы по тепловой изоляции оборудования и
трубопроводов. Требования безопасности
19. ГОСТ 23.704:78. Ограждения инвентарные строительных площадок и участков
производства строительно монтажных работ. ТУ
20. ГОСТ 21807:76. Бункеры (бадьи) переносные вместимостью до 2м3 для бетонной
смеси . ОТУ

30
 БНбД 12. 04. 06
Хавсралт Б
Ишлэл авсан бусад баримт бичгийн жагсаалт
[1] Химийн хортой бодистой харьцан ажилладаг ажилтанд олгох хор саармагжуулах
хїнсний бїтээгдэхїїний жагсаалт (ЭМНСайдын 2000 оны 6-р сарын
19-ний 171-р тушаал )
[2] Ажилтныг эрїїл мэндийн урьдчилсан ба хугацаат їзлэгт оруулах тухай
(ЭМНСайдын 1999 оны А/243 тоот тушаал )
[3] Уур халуун усны хоолойг тєхєєрємжлєх , аюулгїй ашиглах дїрэм ( ДБХСайдын
1999-06-22- ны єдрийн 164-р тушаал )
[4] Цахилгаан байгууламжийн ашиглалтын їед мєрдєх аюулгїй ажиллагааны дїрэм
( ДБХСайдын 2003-12-24-ны єдрийн 257-р тушаал )

31
 БНбД 12. 04. 06

Гарчиг
1. Хэрэглэх хїрээ 3
2. Норматив ишлэл 3
3. Ерєнхий зїйл 3
4. Тусгаарлалтын ажил 3-5
5. Газар шорооны ажил 6-9
6. Єргийн ажил 9 - 10
7. Бетон ба тємєр бетоны ажил 10 - 12
8. Барилгын бїтээц эдлэхїїнийг угсрах ажил 12 - 15
9. Цахилгааны сїлжээний ажил 15 - 17
10. Барилгын байгууламжийн инженерийн тоног тєхєєхєємжийн
угсралт 18 - 21
11. Тоног тєхєєрємжийг турших ажил 21 - 23
12. Дээврийн ажил 24
13. Заслын ажил 24 - 25
14. Зохиомол буурь ба єрємдлєгийн ажил 25 - 27
15. Газар доорхи ажил 27 - 29
Хавсралт А . Ишлэл авсан норматив баримт бичгийн жагсаалт 30
Хавсралт Б. Ишлэл авсан бусад баримт бичгийн жагсаалт 31

32