UTICAJ SAOBRAĆAJA NA

ŽIVOTNU SREDINU-EMISIJA
GASOVA SAOBRAĆAJNIH
SREDSTAVA

mr Sonja Stefanov, dipl.ing.tehn.

prof emeritus dr Mirjana
Vojinović Miloradov, dipl.ing.tehn.
Šimon Bančov, dipl.ing.tehn.

III Naučno-stručnu konferenciju

SAOBRAĆAJ I ŽIVOTNA SREDINA U
URBANIM SREDINAMA
Beograd, 18.12.2009.
Ekspanziju industrije i saobraćaja prati pojava zagađenje
atmosfere, koja je u korelaciji sa stepenom industrijalizacije
određenog regiona i gustinom saobraćaja.

Automobil je postao sastavni deo života savremenog čoveka.

Izduvni gasovi automobila predstavljaju najznačajniju
komponentu zagađenja vazduha velikih gradova.
U aerosolu gradskog vazduha nalazi se nekoliko hiljada
čestica po kubnom santimetru, prema nekoliko stotina u
ruralnim naseljima. Aerosoli automobilskog porekla su čestice
od 0,5 µm, a sastoje se od čestica ugljenika, olovnih
jedinjenja, uglja, produkata sagorevanja benzina i
ugljovodonika.
 Dva primarna polutanta CO i NO2 su redovno prisutni u
izduvnim gasovima automobila i vazduhu velikih gradova, i
spadaju u najtoksičnije supstance koje zagađuju vazduh
vazduha.

 Najveći problem zagađenja atmosfere, od izduvnih gasova iz

motornih vozila, je u zemljama sa razvijenom automobilskom
industrijom i saobraćajem.
 Prva istraživanja, u cilju sagledavanja uticaja izduvnih gasova
iz motornih vozila na zagađenje atmosfere, započeta su još
1958. godine u SAD, a prvi put zakonski su regulisani 1968.
godine.
 Emisije izduvnih gasova, u Evropi, prvi put su zakonski
regulisane 1970. godine. Od tada pa do danas sve su oštriji
propisi o kontroli emisije izduvnih gasova. Dosadašnji propisi o
kontroli emisije izduvnih gasova nisu dali očekivano smanjenje
ukupnog zagađenja atmosfere
Uticaj saobraćaja na životnu sredinu
u Srbiji ogleda se kao

[Nacrt NEAP, 2005.]:

 rasuto zagađenje vazduha prouzrokovano saobraćajem (CO,

NOx, VOC, olovo, teški metali,čestice i O3);
 emisije ugljovodonika (uključujući VOC) prilikom utovara i
istovara goriva;
 zagađenja od nafte i derivata na plovnim vodotokovima;
 zagađenje bukom i vibracijama uzrokovano difuznim izvorima,
uglavnom putničkim i avio saobraćajem;
 zagađenje zemljišta i vode od saobraćaja (prašina, čađ, olovo).
Uzroci zagađenja u sektoru saobraćaja
u Srbiji

[Nacrt NEAP, 2005.]:

 zastarelost i tehnička neispravnost vozila;

 nedovoljno korišćenje gasa i drugih alternativnih goriva;
 prekomerna orijentacij a na drumski saobraćaj;
 nedovoljna gradska i vangradska mreža puteva za povećan obim
saobraćaja, uključujući i nedovoljan broj obilaznica;
 loše sprovođenje propisa o emisiji izduvnih gasova iz motornih vozila;
 neodgovarajući standardi za kvalitet goriva koji dopuštaju prekomerni
sadržaj sumpora, olova i PAH;
 nedostatak tehnologije za ponovno iskorišćenje para od isparavanja pri
rukovanju gorivom na
 terminalima, benzinskim pumpama, cisternama i tankerima;
 nedovoljna zastupljenost javnog prevoza i zastareo vozni prak javnih
saobraćajnih preduzeća.
 Zagađenje vazduha i životne sredine na
urbanom nivou predstavlja izvor brojnih
problema:

 zdravstvenih rizika uglavnom povezanih sa inhalacijom

gasova i čestica,
 ekološkim posledicama u vidu narušavanja kvaliteta
delova životne sredine i oštećenja vegetacije unutar i u
blizini gradova.
 Za pravilno rešavanje ovih problema neophodno je
identifikovati karakteristike kvaliteta urbanog vazduha i
drugih delova životne sredine, izvore zagađenja i utvrditi
koncentracije koje mogu imati negativne posledice po
okolinu.
Poboljšanja
 Prvi i najznačajniji korak u strategiji i postupcima poboljšanja
specifikacije novog proizvoda - bezolovnog benzina je
isključenje olovnog aditiva kao antidetonatorske komponente.
 Motorna vozila otrovnim (Pb, CO, HC i NOx) i zagušljivim (CO2 i
H2O) komponentama u izduvnim gasovima ugrožavaju životnu
sredinu.
 U nekim urbanim sredinama, posebno sa hladnijim klimatskim
uslovima, koncentracija pojedinih otrovnih i limitiranih
komponenti iz izduvnih gasova nije smanjena.
 Novi evropski propisi o emisiji izduvnih gasova iz motornih
vozila ne mogu se zadovoljiti postojećim sistemima za
naknadnu obradu izduvnih gasova i elektronskim sistemima za
regulaciju paljenja i napajanja motora gorivom.
 Na samom jugu Vojvodine, na ušću reke Tamiš
u Dunav, na samo 17 km od glavnog grada
Srbije-Beograda, nalazi se grad Pančevo,
ekonomsko, kulturno i administrativno sedište
Južnobanatskog okruga.

Lokacija Pančeva
Nalazi se u neposrednoj blizini koridora 10
(Salcburg-Ljubljana-Zagreb-Beograd-Niš-
Skoplje-Solun), sa kracima od Beograda do
Horgoša i od NIša do Dimitrovgrada.

Koridor 7 (Dunavska transferzala) koja

direktno povezuje Pančevo sa centralnom i
jugoistočnom Evropom. Ovaj koridor
predstavlja žilu kucavicu rečnog saobraćaja
Evrope i plovni deo Save (Severno more-Rajna-
Majna-Dunav-Crno more-dalje na istoku).
Pančevo na Dunavu ima luku i 2 pristaišta.
PANČEVO- saobraćaj
 Pančevo ima dobru drumsku I železničku vezu sa
Beogradom I nalzi se na magistralnom putu Е70
(Beograd-Pančevo-Vršac-Rumunija).
 Koridor 10 (Salcburg-Ljubljana-Zagreb-Beograd-Niš-
Skoplje-Solun), koji se nalazi u neposrednoj blizini
grada, sa kracima koji se pružaju od Beograda do
Horgoša i od Niša do Dimitrovgrada.
 Položaj Pančeva na ušću Tamiša u Dunav (dunavska
transferzala-Koridor 7), čini položaj grada još
atraktivnijom za dobar biznis, jer direktno povezuje grad
sa centralnom I jugoistočnom Evropom.
Dokumentacija koja razmatra
uticaj saobraćaja u gradovima
 Generalni plan Pančeva, 2005
 Strateška procena uticaja na životnu
sredinu, 2008
 Strategija razvoja Opštine Pančevo,
Saobraćajni institut CIP Beograd, 2005
 Strategija razvoja lokalne ekonomije,
Opština Pančevo, 2005
 Akcioni plan za smanjenje zagađenja, 2007
 Istraživanja zagađenja italijanskih
stručnjaka, 2007
Izveštaj o Strateškoj proceni
uticaja Generalnog plana Pančeva
na životnu sredinu

 Institut “Kirilo Savić” Beograd

 Obrađene emisije od strane saobraćajnih
sredstava
 Pančevo razvijenu jednu brzu saobraćajnicu, 2
magistralne na obodu grada i 4 sabirnih
saobraćajnica
 17 regulisanih saobraćajnica bez ekoloških
semafora
 5 taksi stanica, 1 autobuska stanica u centru i
66 autobuskih stajališta
 17 regulisanih
saobraćajnica
bez ekoloških
semafora

Pančevo ima jednu

razvijenu brzu
saobraćajnica , 2
magistralne na
obodu grada i 4
sabirnih

5 taksi stanica, 1
autobuska
stanica u centru i
66 autobuskih
stajališta
Industrija je izvor emitovanja
zagađujućih supstanci

 Rafinerija nafte
 Petrohemija
 Azotara

Italijanski stručnjaci su uradili studiju koja je

analizirala uticaj industrijske zone, sobraćaja i
ostalih emisija u Pančevu.
Industrijski emiteri
Lokacije mernih mesta

Merna mesta pasivnih semplera Monitoring mesta

Rezultati istraživanja u Pančevu (1)

Grafik uticaja saobraćaja za SO2 Grafik uticaja saobraćaja za NO2

na godišnjem nivou na godišnjem nivou
Rezultati istraživanja u Pančevu (2)

Grafik uticaja saobraćaja za C6H6 Grafik uticaja saobraćaja za NH3

na godišnjem nivou na godišnjem nivou
Rezultati istraživanja
EPA US

Zavod za javno zdravlje

PANČEVO
Opterećenost saobraćaja Pančeva
 Iz Pančeva se godišnje izvuče najmanje 2.000.000
tona naftnih derivata i petrohemijskih proizvoda što
predstavlja oko 300 teretnih vozila na dan, nosivosti
oko 20 tona.
 Odnosno 109 500 teretnih vozila godišnje, nosivosti
preko 20 tona
 U “Luci Dunav" se obavlja promet robe, betonsko
gvožđe, građevinski meterijal i dr.
 Kroz Pančevo prolaze tranzitni putevi od Smedereva
prema Vršcu I Rumuniji, odnosno prema Subotici I
Mađarskoj.
 Kroz Pančevo se obavlja transport poljoprivrednih
proizvoda, silosi “Graneksporta” na Dunavu, transport
repe iz istočnih delova Južnog Banata ka šećerani u
Kovačici.
Registrovani uticaji na zagađenost
vazduha
 Izduvi gasovi i čvrste čestice
 Glavni štetni sastojci su :
 Ugljen-monoksid (CO)
 Nepotpuno razgrađeni ugljovodonici
 Čestice čađi
 Azotni oksidi (NOx)
 Sumpor dioksid (SO2)
 Olovo (Pb).
Emisija štetnih materija u Pančevu (1)
Iz “Strategija razvoja Opštine Pančevo”
 Ugljovodonici (sa BTX) iz JIZ i saobraćaja
 Sadašnja vrednost je 0.0864 t/st/god
 Napomena: vrednosti emisije za organske zagađujuće
materije su mnogo veće, jer ne postoje podaci za
najznačajne emitere u fabrikama kao ni pouzdani podaci
o obimu saobraćaja u tranzitu
 Ugljendioksid je 13.00 t/st/god
 Sumpordioskid 2.227 t/st/god
 Amonijak 0.19 t/st/god
 Azotdioksid 0.159 t/st/god
Emisija štetnih materija u Pančevu (2)
 Ukupno taložne materije (sa toksičnim
metalima Hg, Cd, Zn, Pb, Cr) je 0.043
t/st/god
 Suspendovane materije sa poliaromatičnim
ugljovodonicima i arsenom, PM10 je 0.0657
t/st/god
 Ugljemonoksid je 0.254 t/st/god
 Gasovi “kisele kiše” 2.7 t/st/god
Negativni uticaj emisija štetnih
gasova
 Zdravlje humane populacije,
 Na rast i razvoj vegetacije
 Na materijalna i kulturna dobra (fasade
zgrada i spomenike),
 Smanjuju vidljivost i sunčevu radijaciju,
 Izazivaju promene raspodele vetra i
temperature u prizemnom sloju vazduha
 Imaju značajan uticaj na celokupnu klimu
grada.
Izduvni gasovi motornih vozila
 Sadrže око 180 organskih komponenti
 Od čega je 47% nezasićenih ugljovodonika
 7% raznih aromatičnih jedinjenja
 4% aldehida i ketona
 1% fenola, 0,7% аlkohola.
 Većina ovih gasova je kancerogena I svi se javljaju
kao rezultat nepotpunog sagorevanja goriva u
motonim vozilima.
 Najčešće se javljaju nesagoreli ugljovodonici
 oksidi azota i
 ugljenmonoksid
Izduvni gasovi motornih vozila
 Od neorganskih jedinjenja najzastupljeniji su oksidi
ugljenika i jedinjenja olova.
 Najveća koncentracija je na raskrsnicama i drugim
saobraćajnicama u centru gradova, zbog velikog broja
vozila, pri čemu motori rade i pri stajanju vozila
(raskrsnice i semafori). Ista situacija je i na drugim
putnim čvorištima.
 Smatra se da se na 1.000 litara olovnog benzina, koji
sagori u motoru vozila, emituje u atmosferu 98 kg
ugljen-monoksida, od 6 do 8 kg oksida azota, od 4
do 5 kg aldehida, oko 4,5 kg sumpornih jedinjenja
i oko 0,5 kg olova.
Procena godišnjeg nivoa emisije izduvnih
gasova u Pančevu iz drumskih vozila za
2002. i 2003. godinu

Urađena na osnovu:
 Studije «Pančevo – zdrav grad»
 Izveštaja o sistematskom merenju buke I obima
saobraćaja u Pančevu za 2001. i 2005.godinu, izračunate
su dnevne emisije izduvnih gasova
 Na osnovu broja vozila Statističkog godišnjaka korišćeni
su za proračun iskustveni podaci za grad u Srbiji od 100
000 stanovnika
 Pretpostavljen je odnos broja automobila na benzin /
dizel = 2,33 odn. (70 : 30 ) %
 Procena godišnjeg nivoa emisije izduvnih
gasova u Pančevu iz drumskih vozila za
2002. i 2003. godinu
Emisija, tona / god
Vr Broj Sr. Emisioni faktori, g/km Ugljov.
sta vozila duzina Prašina SO2 NOx CO
Tip Tre
go vožnje u nd
vozila
riv gradu
2003
a 2002 2003 km / god Praši
SO2 NOx CO
Ugljo
2002 2003 2002 2003 2002 2003 2002 2003 2002
na v.

Putnička Benz 17 1861 32,8 13,0 26,0 260, 4141 4284 264, 273,
vozila in 995 5
7 000 0,1 0,2 2
8
2,1 12,6
3
25,2
6
252
6 ,7 ,4 5 6
t

Putnička 7 7 32,8 53,9 55,8 107, 111, 53,9 55,8 1832

vozila
Dizel
712 978
7 000 1 2 1
2
0
8 5 97 69 8 5
1772
,9
0 0 t

Kamioni
Vučna
voz 6 7 480, 961, 961,
Radna
Dizel
699 120
45 000 1,5 3 3 0 0 452
6
904
2
904
2
0 0 0 0 t
voz
Autobusi

518, 549, 103 109 121 127 591 611 264, 273, t
58 48 6,9 9 0 7,7 3,7 7,3 5 6

Ukupno,t/god Ukupno t/god/stani

0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,04 0,04 0,00 0,00
0,01 t
41 43 82 86 95 7 8 28 21
Zagađenje atmosfere kao posledica rada
benzinske stanice (1)

Značajnije evaporacije tečnih goriva javljaju se pri manipulaciji,

odnosno prilikom pretakanja goriva iz cisterni u rezervoare
benzinske stanice i pri izdavanju goriva kupcima.
Postoje procene koje ukazuju na činjenicu da prilikom pretakanja
benzina iz cisterne u rezervoare dolazi do emisije oko 160 kg
benzina po autocisterni, procenjeno u odnosu na godinu dana
iznosi prosečno oko 21 t a emisija para benzina prilikom točenja u
rezervoare motora sa unutrašnjim sagorevanjem iznosi oko 130 g
po vozilu.
Zagađenju vazduha okoline benzinske stanice doprinose i izduvni gasovi
motora sa unutrašnjim sagorevanjem. Prilikom sagorevanja tečnih goriva
dolazi do izdvajanja čitavih klasa ugljovodonika koji potiču od nepotpunog
sagorevanja, pre svega aldehida, ketona, organskih kiselina, alkohola i
drugih štetnih materija.
Kod nepotpunog sagorevanja tečnog goriva dolazi i do izdvajanja ugljen-
monoksida i čađi koja je posebno štetna jer sadrži i kancerogene materije
kao što je benzo-a-piren.
 Zagađenje atmosfere kao posledica rada
benzinske stanice (2)

 Smatra se da su drumska vozila jedan od glavnih zagađivača vazduha

u svetu, naročito u većim gradovima. Značajni udeo u izduvnim
gasovima automobila imaju nesagorivi ugljovodonici nafte i njeni
derivati (PAH jedinjenja). Pored toga, značajnu ekološku opasnost
predstavlja olovo koje nastaje pri sagorevanju motornih benzina u
automobilskom motorima i koje se deponuje u zemljištu pored puteva.
 Iz izduvnih gasova oslobađaju se SO2, CO, NOx, O3, i čestice olova u
atmosferu. Zagađenje sumporom i olovom je posebno problematično u
Srbiji zbog lošeg kvaliteta goriva (visoko-sumporni dizel i olovni
benzin).
 Koncentracija azot-oksida i ugljen-monoksida i olova, redovno prelazi
dozvoljeni nivo u Beogradu (posebno u centru grada). Zagađenje
vazduha usled saobraćaja je povećano tokom poslednjih pet godina
zbog uvoza velikog broja polovnih automobila [Nacrt NEAP, 2005.]
Zaključak (1)
 Uticaj emisija iz saobraćajnih
sredstava se može smanjiti
korišćenjem kvalitetnijeg goriva i
vozila sa potpunijim sagorevanjem i
manjom potrošnjom goriva
 Rekonstrukcijama sistema za
pretakanje goriva i prilagodjavanje
vozila za novu vrstu pretakanja
Zaključak (2)
 Nove investicije u

 RAFINERIJI NAFTE PANČEVO

(proizvodnja bezolovnog benzina
niskosumpornog goriva kao i Euro dizela) i
rekonstrukcija pretakališta za gorivo
(autocisterne, železničke cisterne kao i
pretakalište sa vodene barže)

 HIP-Petrohemija (rekonstrukcija
pretakališta pirolitičkog benzina)
Uvođenjem novih evropskih standarda u
Srbiji za gorivo i standarda za motorna
vozila omogućava se fazno smanjenje
emisije štetnih materija u vazduhu.