ÏÉ ÅÊÊËÇÓÉÏËÏÃÉÊÅÓ ÊÁÊÏÄÏÎÉÅÓ ÔÏÕ

ÆÇËÙÔÉÊÏÕ ÐÁËÁÉÏÇÌÅÑÏËÏÃÉÔÉÓÌÏÕ
(Ôü ðáñüí Cñèñï Aðïôåëår óõíÝ÷åéá ôïˆ Cñèñïõ
“’ÁíôéðáôåñéêÞ _ óôÜóç ôïˆ
æçëùôéêïˆ Ðáëáéïçìåñïëïãéôéóì)
 ÉÅÑÏÄÉÁÊÏÍÏÕ ÂÁÓÉËÅÉÏÕ
ÃÑÇÃÏÑÉÁÔÏÕ

ÏÉ ÅÊÊËÇÓÉÏËÏÃÉÊÅÓ ÊÁÊÏÄÏÎÉÅÓ ÔÏÕ

ÆÇËÙÔÉÊÏÕ ÐÁËÁÉÏÇÌÅÑÏËÏÃÉÔÉÓÌÏÕ
(Ôü ðáñüí Cñèñï Aðïôåëår óõíÝ÷åéá ôïˆ Cñèñïõ
“’ÁíôéðáôåñéêÞ _ óôÜóç ôïˆ
æçëùôéêïˆ Ðáëáéïçìåñïëïãéôéóì)

ÁÃÉÏÍ ÏÑÏÓ
2001
 ÏÉ ÅÊÊËÇÓÉÏËÏÃÉÊÅÓ ÊÁÊÏÄÏÎÉÅÓ ÔÏÕ
ÆÇËÙÔÉÊÏÕ ÐÁËÁÉÏÇÌÅÑÏËÏÃÉÔÉÓÌÏÕ

(Ôü ðáñüí Cñèñï Aðïôåëår óõíÝ÷åéá ôïˆ Cñèñïõ

“’ÁíôéðáôåñéêÞ _ óôÜóç ôïˆ æçëùôéêïˆ
Ðáëáéïçìåñïëïãéôéóì)
‘Ï ð. Íéêüëáïò äÝí äçìïóßåõóå óôü ðåñéïäéêü ôïõ, …ðùò
åy÷å ÷ñÝïò, ôü Cñèñï ìáò “’ÁíôéðáôåñéêÞ _ óôÜóç ôïˆ æçëù-
ôéêïˆ Ðáëáéïçìåñïëïãéôéóì, äéÜ ôïˆ ‚ðïßïõ Aðáíôïýóáìå,
óôÜ …óá åy÷å ãñÜøåé êáôÜ ô\ò ‘Éåñ@ò Ìïí\ò ‘Ïóßïõ Ãñçãïñßïõ
êáß ô\ò ’Åêêëçóßáò ãåíéêþôåñá. ’ÁíôéèÝôùò, Vãñáøå íÝï Tíáí-
ôßïí ìáò ôåëåßùò óõêïöáíôéêü Cñèñï 72 óåëßäùí1, ôü ‚ðïrï
ðåñéÝ÷åé Aêüìç êáß êáêüäïîåò Aðüøåéò. ‘Ï ð. Íéêüëáïò ðñïó-
ðáèår êáß ðÜëé íÜ Aðïäåßîg Aö’ Uíüò …ôé ït óçìåñéíïß Tðß-
óêïðïé ô\ò ’Åêêëçóßáò åyíáé ÷åéñüôåñïé Aðü ôïýò ²Áñåéï,
Íåóôüñéï a Äéüóêïñï êáß Aö’ UôÝñïõ …ôé ðñÝðåé íÜ Aðï-
ôåé÷éóèïˆìå Aðü á‰ôïýò âÜóåé ô\ò ðáôåñéê\ò äéäáóêáëßáò êáß
ðñÜîåùò. ÐñïêåéìÝíïõ ìÜëéóôá íÜ Šðïóôçñßîg ôßò äýï á‰ôÝò
Tíôåë™ò TóöáëìÝíåò èÝóåéò ôïõ, äéÝðñáîå ìßá ðñùôïöáí\ ðá-
ñáðïßçóé ô™í tåñ™í êåéìÝíùí, Cí êáß <ï‰÷ Bñìüæåé ¼ñèï-
äüîïéò ï¾ôù ðåñéêåêïììÝíáò ôÜò ô™í Bãßùí ðáôÝñùí öùíÜò
ðáñåêâÜëëåéí& átñåôéê™í äÝ ì@ëëïí uäéïí ôïˆôï êáèÝóôçêå> 2.
’Áðáíôïˆìå êáô’ AíÜãêç, ìÝ ôÞí å‰ëïãßá ôïˆ óåâáóôïˆ
ãÝñïíôüò ìáò ðáôñüò Ãåùñãßïõ, TðåéäÞ äÝí åyíáé óùóôü <ðñüò
ôÜò äéáâïëÜò Aðïóéùð@í, ï‰÷ wíá äéÜ ô\ò Aíôéëïãßáò _ì@ò

1. ´Áãéïé ÊïëëõâÜäåò, ôåˆ÷ïò 28.

2. Ó. ÌÞëéá, Ô™í tåñ™í óõíüäùí... óõëëïãÞ, Ðáñßóéïé 1761, ôüìïò â`,
óåë. 575â.

5
á‰ôïýò Têäéê™ìåí, Aëë’ wíá ìÞ óõã÷ùñÞóùìåí å‰ïäùè\íáé
ô¨ øåýäåé êáß ôïýò ^ðáôçìÝíïõò ìÞ Tíáö™ìåí ôj âëÜâg> 3.
Åyíáé ôüóï Cäéêï íÜ ðáñáóýñùíôáé Bðëïß AëëÜ Tîáßñåôïé êáß
Šðïäåéãìáôéêïß ×ñéóôéáíïß Aðü ôÝôïéá êáêüäïîá æçëùôéêÜ êåß-
ìåíá. <Ï ‰ ãÜñ íéê\óáé æçôïˆìåí, AëëÜ ðñïóëáâårí Aäåëöïýò
£í ô¨ ÷ùñéóì¨ óðáñáóóüìåèá> 4. (‘Ç AðÜíôçóßò ìáò Aíá-
öÝñåôáé óôü ðë\ñåò Cñèñï ôïõ: “´Áãéïé ÊïëëõâÜäåò”, ôåˆ÷ïò
28).

Á` Ï ÏÉÊÏÕÌÅÍÉÓÌÏÓ ÊÁÉ Ç ÁÍÔÉÌÅÔÙÐÉÓÉÓ ÔÏÕ

1. ‘Ï Ïsêïõìåíéóìüò (ÏsêïõìåíéêÞ Êßíçóéò) êáôÜ ôüí

ðåñáóìÝíï ás™íá
‘Ï Ïsêïõìåíéóìüò ãåííÞèçêå êáß Aíáðôý÷èçêå óôïýò êüë-
ðïõò ôïˆ Ðñïôåóôáíôéóìïˆ ìÝ ôåëéêü óêïðü ôÞí Uíïðïßçóß
ôïõ. ÓðïíäõëéêÞ óôÞëç ôïˆ ðñïôåóôáíôéêïˆ Ïsêïõìåíéóìïˆ
åyíáé _ átñåôéêÞ “èåùñßá ô™í êëÜäùí”. Átñåôéêüò åyíáé êáß
‚ ðáðéêüò Ïsêïõìåíéóìüò, …ðùò TêöñÜæåôáé óôü “ÄéÜôáãìá
ðåñß Ïsêïõìåíéóì, ‚ ‚ðïrïò óõíáãùíßæåôáé óÝ AóÝâåéá ôÞí
“èåùñßá ô™í êëÜäùí”.
‘Ç ’Ïñèïäïîßá êáôÜ ôüí ðáñåëèüíôá ás™íá óõììåôår÷å
óôÞí Tí ãÝíåé ÏsêïõìåíéêÞ Êßíçóé. ÊáôÜ êáíüíá ït ’Ïñèü-
äïîïé ðïý óõììåôår÷áí ó’ á‰ôÞí TîÝöñáæáí ôÞí Cðïøß ôïõò
›ò Cðïøé ô\ò Ìé@ò, ‘Áãßáò, Êáèïëéê\ò êáß ’Áðïóôïëéê\ò ’Åê-
êëçóßáò, äçëáäÞ ô\ò ìïíáäéê\ò ’Åêêëçóßáò ôïˆ ×ñéóôïˆ. Äõ-

3. ÌåãÜëïõ Âáóéëåßïõ, ’ÅðéóôïëÞ óæ`, P.G.32, 760B.

4. Ãñçãïñßïõ ôïˆ Èåïëüãïõ, Åsò ôÞí Ð åíôçêïóôÞí, êåö. ç`, P.G.36,
440B.

6
óôõ÷™ò óÝ ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò _ óõììåôï÷Þ ô™í ’Ïñèïäüîùí
óôÞí ÏsêïõìåíéêÞ Êßíçóé äÝí TîÝöñáæå ôü ’Ïñèüäïîï öñü-
íçìá êáß ðáñïõóéÜóèçêå ìåãÜëïò êßíäõíïò íÜ åsóá÷èïˆí
ït êáêïäïîßåò ôïˆ Äõôéêïˆ Ïsêïõìåíéóìïˆ Tíôüò ô™í ðëáé-
óßùí ô\ò ’Ïñèïäïîßáò. ‘Ç TêôñïðÞ ‚ñéóìÝíùí ’Ïñèïäüîùí
Ïsêïõìåíéóô™í Têäçëþèçêå ìÝ Aðüøåéò ðïý öáíÝñùíáí äïã-
ìáôéêü ìéíéìáëéóìü a óõãêñçôéóìü, ìÝ AíôéêáíïíéêÝò TíÝñ-
ãåéåò ðïý ðáñáâßáæáí ôÞí ’Ïñèüäïîï ’Áêñßâåéá êáß ìÝ ðñïó-
ðÜèåéåò óõìâéâáóôéê™í Uíþóåùí ìÝ ôïýò Uôåñïäüîïõò.
Äçëþóåéò ðåñß “Aäåëö™í ’Åêêëçóé™í”, ðåñß “äýï ðíåõ-
ìüíùí”, ðåñß “’Åêêëçóßáò ôïˆ ×ñéóôïˆ Tí ô¨ óõíüë¤ ôçò”
a “Têôüò ô™í äéê™í ìáò (’Ïñèïäüîùí) ‚ñßùí”, ðåñß “íïìßìùí
èåïëïãéê™í Tîåëßîåùí óôÞí ’ÁíáôïëÞ êáß ôÞí Äýóé”, ðåñß
“íáñêéóóåõïìÝíçò ’Ïñèïäïîßáò” AðïãïÞôåõóáí êÜèå ’Ïñèü-
äïîï øõ÷Þ. Ìåôáäüóåéò ìõóôçñßùí óÝ Uôåñïäüîïõò, óõìðñïó-
åõ÷Ýò ìáæß ôïõò êáß Cêñáôåò öéëåíùôéêÝò ðñïóðÜèåéåò ÷áñá-
êôçñßóèçêáí äßêáéá ›ò AðáñÜäåêôåò.
ÔåëéêÜ öèÜóáìå óôßò Aíïñèüäïîåò “ÊïéíÝò Äçëþóåéò” ô™í
ìéêô™í ’Åðéôñïð™í Äéáëüãïõ ’Ïñèïäüîùí-’Áíôé÷áëêçäïíßùí
óôü Óáìðåæý êáß ’Ïñèïäüîùí-Ðáðéê™í óôü ÌðÜëáìáíô, êá-
èþò êáß óôü ðñïó÷Ýäéï óõìöùíßáò ’Ïñèïäüîùí-’Áíôé÷áëêç-
äïíßùí óôÞí ’Áíôéü÷åéá. Ït AíùôÝñù óõìöùíßåò AíáóôÜôù-
óáí ôÞí ’Ïñèïäïîßá êáß äéÞãåéñáí èýåëëá AíôéäñÜóåùí,
TðåéäÞ Vìïéáæáí ìÝ ôßò Uíþóåéò ðïý Vãéíáí ìÝ ôïýò Ëáôßíïõò
êáôüðéí äïãìáôéê™í Šðï÷ùñÞóåùí óôÞí Ëõþí (1274) êáß ôÞí
Öëùñåíôßá (1439). ‘Ç ðñïïäåõôéêÞ Tðßóçò Aðï÷ñéóôéáíïðïßç-
óéò ô™í Ðñïôåóôáíô™í êáß _ äéïëßóèçóßò ôïõò óÝ äéáñê™ò

7
ðéü AíôéåõáããåëéêÝò êáß AíôéðáñáäïóéáêÝò TíÝñãåéåò œèçóáí
ôïýò ’Ïñèïäüîïõò íÜ êïñõöþóïõí êáôÜ ôÞí ôåëåõôáßá äåêáå-
ôßá ôßò AíôéäñÜóåéò ôïõò Tíáíôßïí ô\ò Tí ãÝíåé Ïsêïõìåíéê\ò
ÊéíÞóåùò êáß ôïˆ Ð.Ó.Å.
²Çäç ôñårò ’Ïñèüäïîåò ’Åêêëçóßåò V÷ïõí Aðï÷ùñÞóåé Tí-
ôåë™ò Aðü ôïýò Äéáëüãïõò, Cëëåò óõììåôÝ÷ïõí BðëÜ ›ò ðá-
ñáôçñçôáß, óÝ Cëëåò ït AíôéäñÜóåéò êáôÜ ô\ò óõììåôï÷\ò óôü
Ð.Ó.Å. åyíáé ðïëý AðåéëçôéêÝò êáß ãåíéêÜ, êáôÜ ôüí Ïsêïõ-
ìåíéêü ðáôñéÜñ÷ç ê.ê. Âáñèïëïìárï, Tðéêñáôår âáñýò ÷åéìþí
<ôj êáèüëïõ Ïsêïõìåíéêj ÊéíÞóåé> 5. ÓôÞí “Äéïñèüäïîï Óõ-
íÜíôçóé” ô\ò Èåóóáëïíßêçò6 (ÌÜéïò 1998) ›ìïëïãÞèçêå, …ôé
ôü ÷Üóìá ìåôáîý ’Ïñèïäüîùí êáß Ðñïôåóôáíô™í ãßíåôáé äéáñ-
ê™ò ìåãáëýôåñï, êáß TëÞöèçóáí óçìáíôéêÝò AðïöÜóåéò, ït
‚ðïråò Vóåéóáí ôü Ð.Ó.Å. êáß AðÝäåéîáí, …ôé _ ðñïþèçóéò
ô\ò ÷ñéóôéáíéê\ò Uíüôçôïò êáñêéíïâáôår. Ëßãïõò ì\íåò Añãü-
ôåñá, êáôÜ ôÞí Ç` ÓõíÝëåõóé ôïˆ Ð.Ó.Å. óôÞí ÆéìðÜìðïõå,
_ ’Ïñèüäïîïò óõììåôï÷Þ eôáí ŠðåñâïëéêÜ ìåéùìÝíç7, Tí™
ït AíôéðáñáèÝóåéò ’Ïñèïäüîùí êáß Ðñïôåóôáíô™í eôáí ðïë-
ëÝò êáß ¼îýôáôåò.
‘Ç óõìöùíßá ôïˆ ÌðÜëáìáíô äÝí ãßíåôáé AðïäåêôÞ ƒ÷é
ìüíï Aðü ôßò ’Ïñèüäïîåò ’Åêêëçóßåò AëëÜ ï‹ôå ðëÝïí Aðü
ôïýò uäéïõò ôïýò ’Ïñèïäüîïõò ðïý ôÞí ŠðÝãñáøáí! ÊáôÜ ôÞí
ôåëåõôáßá óõíÜíôçóé ô\ò ìéêô\ò ’Åðéôñïð\ò Äéáëüãïõ ’Ïñèï-
äüîùí-Ðáðéê™í óôÞí Âáëôéìüñç (’Éïýëéïò 2000), ït Ðáðéêïß,
êáôüðéí Tíôïë\ò ôïˆ ðÜðá, äÝí AðïäÝ÷èçêáí ôÞí êáôÜñãçóé
5. Ðåñéïäéêü ’Åðßóêåøéò, Ãåíåýç, öýëëï 511. óåë. 25.
6. ’Åöçìåñßò ’ÅêêëçóéáóôéêÞ ’ÁëÞèåéá, ’Áè\íáé, ôåˆ÷ïò 452, óåë. 8.
7. Ðåñéïäéêü ÐáñáêáôáèÞêç, Èåóóáëïíßêç, ôåˆ÷ïò 4, óåë. 2-4.

8
ô\ò ωíßáò, êáèþò Aðáéôïˆóáí ït ’Ïñèüäïîïé. ²Åôóé, ït ’Ïñ-
èüäïîïé Aíôéðñüóùðïé äÞëùóáí, …ôé èåùñïˆí ôÜ Tí ÌðÜëá-
ìáíô ãåíüìåíá âÞìáôá Šðï÷ùñçôéêüôçôïò Víáíôé ô™í ωíéô™í
<›ò ìÞ ãåíüìåíá> êáß TðéóôñÝöïõí êáß ðÜëé <åsò ìçäåíéêÞí
âÜóéí> Tðß ôïˆ èÝìáôïò ô\ò ωíßáò! ÊáôÝêñéíáí ôÞí ðáñÝì-
âáóé ôïˆ ðÜðá óôüí ÄéÜëïãï ›ò AðáñÜäåêôç, êáèþò êáß ôïýò
Ðáðéêïýò, TðåéäÞ Tìðáßæïõí ôïýò ’Ïñèïäüîïõò. Óõíåð™ò ‚
ÄéÜëïãïò êáôÝëçîå óÝ <ï‰óéáóôéêü íáõÜãéï> 8, êáèþò ït ’Ïñ-
èüäïîåò ’Åêêëçóßåò äÝí äÝ÷ïíôáé íÜ óõæçôçèj êáíÝíá èåï-
ëïãéêü èÝìá ìÝ ôïýò Ðáðéêïýò ðñü ô\ò ‚ñéóôéê\ò êáôáäßêçò
ô\ò ωíßáò êáß Aðü ôßò äýï ðëåõñÝò.
’ÁëëÜ êáß ït “ÊïéíÝò Äçëþóåéò”, êáèþò êáß ôü ðñïó÷Ýäéï
óõìöùíßáò óôÞí ’Áíôéü÷åéá ìåôáîý ’Ïñèïäüîùí-’Áíôé÷áëêç-
äïíßùí êáôáêñßèçêáí Aðü ðïëëïýò ’Ïñèïäüîïõò, ìÝ AðïôÝ-
ëåóìá íÜ èåùñ\ôáé ï‰ôïðßá _ Xíùóéò ìÝ ôïýò ’Áíôé÷áëêçäï-
íßïõò, Cí äÝí Aðïäå÷èïˆí …ëåò ôßò ÏsêïõìåíéêÝò óõíüäïõò.
ʼn÷üìáóôå ït AíôéäñÜóåéò íÜ óõíå÷éóèïˆí, ï¾ôùò ióôå êáß
ït “ÊïéíÝò Äçëþóåéò” íÜ êáôáäéêáóèïˆí ‚ñéóôéêÜ êáß _ ðáñï-
÷Þ ìõóôçñßùí a _ Aðü êïéíïˆ ôÝëåóéò ‚ñéóìÝíùí ìõóôçñßùí
(ƒ÷é èåßá ëåéôïõñãßá) ðïý V÷ïõí óõìöùíçè\ óôÞí ’Áíôéü÷åéá
(êáß ôÜ ‚ðïrá, Að’ …,ôé ãíùñßæïõìå, Töáñìüæïíôáé ðïëý ðåñéï-
ñéóìÝíá) íÜ Tîáëåéöèïˆí. Ðïëý ðåñéóóüôåñï íÜ ìÞ Aðïôïë-
ìçèj êÜðïéá óõìâéâáóôéêÞ Xíùóéò, _ ‚ðïßá Aíáìößâïëá èÜ
äé÷Üóg ôÞí ’Ïñèüäïîï ’Åêêëçóßá. ²Áëëùóôå ït UíùôéêÝò
ðñïóðÜèåéåò ôïˆ ê` ás™íïò ƒ÷é ìüíï äÝí TðÝöåñáí ôÞí Tðé-

8. Ðåñéïäéêü ’Åêêëçóßá, ’Áè\íáé, ôåˆ÷ïò 10, 2000, óåë. 934-935 êáß

951-952.

9
óôñïöÞ ô™í Uôåñïäüîùí óôÞí Ìßá ’Åêêëçóßá, AëëÜ AíôéèÝôùò
äéÝóðáóáí êáß ôÞí ’Ïñèïäïîßá, ãåãïíüò ðïý Aðïäåéêíýåé ôÞí
ðëÞñç Aðïôõ÷ßá ôïõò. ’Åëðßæïõìå äÝ, …ôé ‚ å‰óåâÞò êë\ñïò
êáß ëáüò ô™í Ôïðéê™í ’Åêêëçóé™í èÜ Tíôåßíg ôüí Aã™íá
ôïõ, ðñïêåéìÝíïõ íÜ êáôáóôåßëg ‚ëïêëçñùôéêÜ êÜèå ïsêïõ-
ìåíéóôéêÞ TíÝñãåéá, AëëÜ êáß êÜèå AðáñÜäåêôç a äéðëùìáôéêÞ
äÞëùóé ô™í Ïsêïõìåíéóô™í, _ ‚ðïßá ðñïóâÜëëåé ôÞí ’Ïñèü-
äïîï å‰áéóèçóßá ôïõ êáß ôáðåéíþíåé ìÝ AíÜñìïóôï ôñüðï
ôÞí ’Ïñèüäïîï óõíåßäçóß ôïõ.
Óôü ðñïçãïýìåíï Cñèñï ìáò AíáöÝñáìå, …ôé ït AíùôÝñù
óðïñáäéêÝò, Aíåðßóçìåò êáß Cíåõ óõíïäéê™í Aíáãíùñßóåùí
AðáñÜäåêôåò TíÝñãåéåò a Aðüøåéò ìåìïíùìÝíùí Ïsêïõìåíé-
óô™í äÝí óõíéóôïˆí Tðßóçìç äéáêÞñõîé átñÝóåùò, Töüóïí
äçëáäÞ äÝí V÷ïõí ðáãéùè\ a Tãêñéè\ Aðü ôßò ’Ïñèüäïîåò
’Åêêëçóßåò. ÔÞí Cðïøß ìáò á‰ôÞ AðïäÝ÷ïíôáé ðëÞñùò Aêüìç
êáß ‚ëüêëçñç ðáëáéïçìåñïëïãéôéêÞ ðáñÜôáîéò, ït ‚ðïrïé ëÝ-
ãïõí:
<Ð ñùôßóôùò äÝí åyíáé ¼ñèüí, Aëë’ ï‹ôå êáß äßêáéïí, íÜ
÷áñáêôçñßæåôáé êáß èåùñ\ôáé ìßá ÔïðéêÞ ’Åêêëçóßá óõíïëéê™ò
›ò ïsêïõìåíéóôéêÞ, TðåéäÞ Xíáò Añéèìüò, Tíßïôå ìÜëéóôá ìé-
êñüò, êëçñéê™í ôçò åyíáé ƒíôùò Ïsêïõìåíéóôáß: á‰ôïß âåâáßùò
äÝí ôáõôßæïíôáé ìÝ ôÞí ôïðéêÞí ’Åêêëçóßáí. Á t Ôïðéêáß ’Ï ñèü-
äïîïé ’Åêêëçóßáé óÞìåñïí åyíáé êáôÜ âÜèïò Aíôé-ïéêïõìåíé-
óôéêáß& _ AäñÜíåéá ô\ò óéùðþóçò ðëåéïøçößáò äÝí óçìáßíåé
‚ðùóäÞðïôå óõìöùíßáí êáß Tðéäïêéìáóßáí ô™í ïsêïõìåíéóôé-
ê™í ðñÜîåùí êáß äéäáóêáëé™í. ÄÝí èÜ ðñÝðåé íÜ ëçóìïí\ôáé,
…ôé êáììßá ÔïðéêÞ ’Åêêëçóßá äÝí TêÞñõîå óõíïäéê™ò ôü êý-

10
ñéïí äüãìá ôïˆ Ï sêïõìåíéóìïˆ ›ò ðéóôåõôÝáí êáß Aíáãêáßáí
äéÜ ôÞí óùôçñßáí äéäáóêáëßáí ô\ò ’Ïñèïäüîïõ ’Åêêëçóßáò&
Aëë ï‹ôå êáß ðáíïñèïäüîùò äéåêçñý÷èç ðïôÝ ôïˆôï> 9. ÌåôÜ
Aðü á‰ôÞ ôÞí ‚ìïëïãßá <ôß Vôé ÷ñåßáí V÷ïìåí ìáñôýñù í;> 10
ÊáôÜ óõíÝðåéá èåùñïˆìå …ôé, Töüóïí äÝí V÷åé ðñáãìáôï-
ðïéçè\ Xíùóéò ìÝ átñåôéêïýò ï‹ôå ‚ðïéáäÞðïôå Tðßóçìç äéáêÞ-
ñõîéò átñÝóåùò, äÝí Šößóôáôáé ëüãïò äéáêïð\ò Têêëçóéáóôé-
ê\ò êïéíùíßáò. Èåùñïˆìå Tðßóçò ›ò TóöáëìÝíç ôÞí ðñ@îé
á‰ôÞ Aðü ‚ñéóìÝíïõò êáß säßùò ôÞí ðñïó÷þñçóß ôïõò óÝ æç-
ëùôéêÝò ‚ìÜäåò, ït ‚ðïråò Šößóôáíôáé ôåëåßùò AíôéêáíïíéêÜ
Aðü ôü 1924. ²Áëëùóôå êáß ït ÐáôÝñåò, …ôáí ðáñïõóéÜóèçêå
AíÜãêç Töáñìïã\ò ô\ò äéáêïð\ò Tðéêïéíùíßáò (ëü㤠ð.÷. ô\ò
Uíþóåùò ìÝ ôïýò Ëáôßíïõò ôü 1274), äÝí ðñïó÷þñçóáí óôßò
ôüôå ŠðÜñ÷ïõóåò ðáñåêêëçóéáóôéêÝò æçëùôéêÝò ‚ìÜäåò (’Áñóå-
íéÜôáò), ï‹ôå wäñõóáí “’Åêêëçóßåò Ã.Ï.×.”. ’ÁíôéèÝôùò, óõíÝ-
÷éóáí íÜ V÷ïõí TêêëçóéáóôéêÞ êïéíùíßá ìÝ ôïýò ’Ïñèïäüîïõò
ô™í Šðïëïßðùí ’Åêêëçóé™í êáß Aãùíßóèçêáí ìÝ÷ñé èáíÜôïõ
ŠðÝñ ô\ò äéáóöáëßóåùò ô™í ’Ïñèïäüîùí äïãìÜôùí.
‘Ï êáôáôåìá÷éóìüò ìÜëéóôá ô™í Æçëùô™í ì@ò êáèéóô@ ðÜ-
ñá ðïëý Tðéöõëáêôéêïýò óôÞí TöáñìïãÞ ô\ò äéáêïð\ò ô\ò
Têêëçóéáóôéê\ò êïéíùíßáò. Ì@ò ðñïôñÝðåé Tðßóçò íÜ Tîáí-
ôëÞóïõìå êÜèå …ñéï ðáôåñéêÜ ôåêìçñéùìÝíçò êáß íïìßìïõ Tê-
êëçóéáóôéê\ò Ïsêïíïìßáò, äåäïìÝíïõ …ôé êáß ït AóõãêñÜôçôïé
Öéëåíùôéêïß TíäÝ÷åôáé íÜ êáôáíïÞóïõí ôü Aóýìöïñï êáß A-
äýíáôï ô™í Tðéäéþîåþí ôïõò.
9. ’Ï ñèüäïîïò ²Åíóôáóéò êáß Ìáñôõñßá, ‘ÉåñÜ óýíïäïò ’ÅíéóôáìÝíùí,
ôåˆ÷ïò 1, 2000, óåë. 21.
10. Ìáôèáßïõ êóô`, 65.

11
 2. ‘Ç óôÜóéò ô™í Bãßùí ÐáôÝñùí Víáíôé ô™í
“Ïsêïõìåíéóô™í” (‘Åíùôéê™í, Ëáôéíïöñüíùí)
Ït TêôñïðÝò ô™í Ïsêïõìåíéóô™í ðïý ðñïáíáöÝñáìå äÝí
åyíáé öõóéêÜ êÜôé ôü êáéíïöáíÝò óôÞí ‘Éóôïñßá ô\ò ’Åêêëç-
óßáò. ÌåñéêÝò ìÜëéóôá óõíÝâáéíáí ðáëáéüôåñá óÝ ðïëý ÷åéñü-
ôåñï âáèìü. ÊáôÜ óõíÝðåéá, ðñüôõðü ìáò ãéÜ ôÞí Aíôéìåôþðéóß
ôïõò Aðïôåëår _ ó÷åôéêÞ äéäáóêáëßá êáß ðñ@îéò ô™í Bãßùí
ÐáôÝñùí, ðïý Væçóáí ðáñüìïéåò êáôáóôÜóåéò, êáß säßùò ô™í
ÐáôÝñùí ô\ò â` ÷éëéåôßáò.
1. ÊáôÜ ôü á` cìéóõ ô\ò â` ÷éëéåôßáò ït Ëáôéíüöñïíåò ‘Å-
íùôéêïß Aãùíßæïíôáé <ðÜóg èõóßI> 11, …ðùò ëÝãåé ‚ ÆçëùôÞò
èåïëüãïò ð. Èåïäþñçôïò, íÜ Tðéôý÷ïõí ôÞí Xíùóé ìÝ ôïýò
Ëáôßíïõò. ‘Õðïóôçñßæïõí ìÜëéóôá (ôÝëïò éâ` ás™íïò), …ôé ït
’Ïñèüäïîïé äÝí Vðñáîáí <êáë™ò> 12 ðïý Aðïó÷ßóèçêáí Aðü
ôïýò Ëáôßíïõò ðñü ô\ò êáôáäßêçò ôïõò. ÐáñÜ ôáˆôá, ït ìåãÜ-
ëïé ÐáôÝñåò êáèþñéóáí ìÝ ôÞí äéäáóêáëßá êáß ôü ðáñÜäåéãìÜ
ôïõò ›ò …ñï äéáêïð\ò Têêëçóéáóôéê\ò êïéíùíßáò ôÞí Xíùóé
ìÝ ôïýò átñåôéêïýò êáß ƒ÷é ôÞí ¾ðáñîé ‘Åíùôéê™í êáß Ëáôéíï-
öñüíùí (Víáíôé ô™í ‚ðïßùí Aãùíßóèçêáí öõóéêÜ ìÝ AêáôÜ-
âëçôï _ñùéóìü) a ôßò êéíÞóåéò ðñüò Xíùóé êáß ôïýò Äéáëü-
ãïõò. ÓõãêåêñéìÝíá:
á`. ÊáôÜ ôü 1273 ‚ âáóéëåýò Ìé÷áÞë ‚ Ðáëáéïëüãïò æÞôç-
óå ôÞí ãíþìç ô™í ‘Áãéïñåéô™í ÐáôÝñùí13 ãéÜ ôßò UíùôéêÝò

11. Ì ïíá÷éóìüò êáß áwñåóéò, ’Áè\íáé 1977, óåë. 98.

12. Èåïäþñïõ Âáëóáì™íïò, ‘Åñìçíåßá åsò ôüí éå` ô\ò ÁÂ` óõíüäïõ,
P.G.137, 1069AB.
13. ’É. ’Áíáóôáóßïõ, ‘Ï èñõëïýìåíïò äéùãìüò..., Tí ’Áèùíéêj ÐïëéôåßI,
Èåóóáëïíßêç 1963, óåë. 229.

12
ôïõ ðñùôïâïõëßåò êáß ôüí öéëïðáðéêü “Ôüìï ðßóôåùò”, ðïý
åy÷å óõíôÜîåé ìÝ Ëáôéíüöñïíáò êëçñéêïýò 14. Ït ‘Áãéïñårôáé
ÐáôÝñåò äé’ Tðéóôïë\ò ôïõò ôüí ðñïÝôñåøáí ôüôå íÜ ìÞ ðñáã-
ìáôïðïéÞóg Xíùóé ìÝ ôïýò AìåôáíïÞôïõò Ëáôßíïõò, äéüôé äéá-
öïñåôéêÜ èÜ äéáêüøïõí ôÞí TêêëçóéáóôéêÞ êïéíùíßá15 ìÝ
…óïõò ôÞí Aðïäå÷èïˆí. Ït ÐáôÝñåò …ìùò äÝí äéÝêïøáí ôÞí
Tðéêïéíùíßá ìÝ ôïýò Ëáôéíüöñïíáò ðñü ô\ò Uíþóåùò ìÝ ôïýò
Ëáôßíïõò (1274), ãåãïíüò ðïý TëÝã÷åé ›ò ôåëåßùò AíôéðáôåñéêÞ
êáß á‰èáßñåôç ôÞí óôÜóé ô™í óçìåñéí™í Æçëùô™í.
‘Ï ð. Íéêüëáïò AðÝöõãå íÜ AíáöÝñg óôÞí äéÞãçóß ôïõ
ôÞí Xíùóé ìÝ ôïýò Ëáôßíïõò. ²Åôóé …ìùò äÝí Vãéíå êáôáíïçôü,
…ôé ‚ ëüãïò äéáêïð\ò ô\ò êïéíùíßáò eôáí _ Xíùóéò êáß ƒ÷é
BðëÜ _ ¾ðáñîéò ô™í Ëáôéíïöñüíùí! ÄÝí äéåõêñßíçóå Tðßóçò
ôü Uî\ò: Ït ÐáôÝñåò äÝí Tðéêáëïˆíôáé ôüí éå` êáíüíá ô\ò
ÁÂ` óõíüäïõ ãéÜ íÜ AðåéëÞóïõí ôïýò Ëáôéíüöñïíáò, …ôé èÜ
äéáêüøïõí ðñü óõíïäéê\ò êñßóåùò ôÞí TêêëçóéáóôéêÞ êïéíù-
íßá ìáæß ôïõò (…ðùò äõóôõ÷™ò AöÞíåé íÜ Tííïçèj a …ðùò
ðáñáðëáíçôéêÜ ëÝãïõí Cëëïé Æçëùôáß êáß ìÜëéóôá ‘Áãéïñår-
ôáé16), AëëÜ ãéÜ íÜ äéêáéïëïãÞóïõí …ôé <äéêáßùò êáß êáíïíé-
ê™ò Tîåêüðçìåí> 17 Aðü ôïýò Ëáôßíïõò <ðñü ôïˆ êáôáäéêá-
óè\íáé> 18 á‰ôïýò.

14. Â. Óôåöáíßäïõ, ’ÅêêëçóéáóôéêÞ ‘Éóôïñßá, ’Áè\íáé 1970, § êã`, óåë.

386.
15. Êáëëßóôïõ Âëáóôïˆ, Ðåñß ôïˆ Ó÷ßóìáôïò ô\ò Äõôéê\ò ’Åêêëçóßáò...,
Tí ’ÁèÞíáéò 1896, óåë. 108.
16. Ðåñß Têêëçóéáóôéê\ò êïéíùíßáò êáß ìíçìïóýíïõ..., ´Áãéïí ²Ïñïò 1993,
óåë. 32.
17. Êáëëßóôïõ Âëáóôïˆ, Víè’ Aíùô. óåë. 107.
18. Èåïäþñïõ Âáëóáì™íïò, Víè’ Aíùô.

13
 â`. ’ÁëëÜ êáß ‚ tåñüò ÂñõÝííéïò äÝí äéÝêïøå ôÞí Tðéêïé-
íùíßá ìÝ ôïýò Öéëåíùôéêïýò ô\ò Tðï÷\ò ôïõ. ²Åêáíå ìÜëéóôá
Äéáëüãïõò ìÝ Ðáðéêïýò êáß Aãùíßóèçêå íÜ ìÞ Šðïôá÷èj _
’Ïñèïäïîßá. Ôü äéïñáôéêü ìÜôé ôïˆ Âñõåííßïõ äéÝêñéíå, …ôé
_ ’Ïñèüäïîïò ’Åêêëçóßá Tðñüêåéôï íÜ Šðïóôj Aíõðïëüãéóôç
óõìöïñÜ. ’ÅðåéäÞ Šðïøéáæüôáí, …ôé _ <Aðåéñßá> 19 á‰ô™í ðïý
Tðéèõìïˆóáí ôÞí Xíùóé èÜ ›äçãïˆóå óôÞí ðñáãìáôïðïßçóé
ô\ò <TðáñÜôïõ óõãêáôáâÜóåùò> 20 (Xíùóé ìÝ ôïýò Ðáðéêïýò
÷ùñßò íÜ AðïâÜëëïõí ôü Filioque êáß ôßò Cëëåò êáéíïôïìßåò
ôïõò) êáôÝêñéíå äñõìýôáôá (1419) ôüí “ïsêïõìåíéóôéêü” á‰ôü
ôñüðï Uíþóåùò êáß …óïõò ôüí ðñïùèïˆóáí21.
‘Ï tåñüò ’ÉùóÞö åy÷å Aðïóôáëår Tðßóçò ›ò Añ÷çãüò Aðï-
óôïë\ò óôÞí Êýðñï (1406) Aðü ôÞí óýíïäï ôïˆ ðáôñéÜñ÷ïõ
Êùíóôáíôéíïõðüëåùò Ìáôèáßïõ ãéÜ ôÞí ðñáãìáôïðïßçóé ô\ò
Tðéóôñïö\ò ô\ò ŠðïôáãìÝíçò óôïýò Ëáôßíïõò ’Åêêëçóßáò ô\ò
Êýðñïõ óôÞí ’Ïñèüäïîï ’Åêêëçóßá. ‘Ï ÂñõÝííéïò ð\ãå óôÞí
Êýðñï, AëëÜ äÝí ŠðÞêïõóå óôßò AðáñÜäåêôåò TíôïëÝò ô\ò
óõíüäïõ íÜ Vëèg óÝ êïéíùíßá ìÝ ôüí êë\ñï ô\ò íÞóïõ êáß
íÜ äéåõèåôÞóg ôü æÞôçìá ìÝ <ïsêïíïìßá> 22. ÓÝ åsäéêÞ ìåëÝôç
ôïõ äÝ, ðïý Tîåöþíçóå ôü 1412 ðñüò ôÞí tåñÜ óýíïäï,
TðÝêñéíå …óïõò ðñïóðáèïˆóáí ðáñÜëïãá íÜ äéêáéïëïãÞóïõí
ôïýò Têôüò ’Åêêëçóßáò åŠñéóêïìÝíïõò Êõðñßïõò êáß Tðéèõ-
ìïˆóáí ôÞí Xíùóé ìáæß ôïõò23.

19. ÔÜ åŠñåèÝíôá, Ëüãïò óõìâïõëåõôéêüò..., Èåóóáëïíßêç 1991, ôüìïò

á`, óåë. 400.
20. ²Åíè’ Aíùô. óåë. 403.
21. ²Åíè’ Aíùô. óåë. 409-410.
22. Í. ’Éùáííßäç, ‘Ï ’ÉùóÞö ÂñõÝííéïò, ’ÁèÞíá 1985, óåë. 80.

14
 ÊáôÜ ôü 1430, Vðåéôá Aðü AëëåðÜëëçëåò AðïóôïëÝò ðñÝ-
óâåùí ðñüò ôüí ðÜðá êáß AíôáëëáãÝò Tðéóôïë™í (1415-1430)
ãéÜ ôü æÞôçìá ô\ò Uíþóåùò ’Ïñèïäüîùí-Ëáôßíùí, ‚ âáóéëåýò
óõíåêÜëåóå óýóêåøé <Tí ôj Ð áëáôéáíj>. ÊáôÜ ôÞí óýóêåøé
á‰ôÞ, óôÞí ‚ðïßá óõììåôår÷å ‚ ðáôñéÜñ÷çò êáß Cëëïé Tðßóçìïé
êëçñéêïß êáß ðïëéôéêïß, ‚ ÂñõÝííéïò äéåöþíçóå ìÝ ôÞí íÝá
AðïóôïëÞ ðñÝóâåùí ðñüò ôüí ðÜðá24. Ëßãï Añãüôåñá ìÜëéóôá
äéçãÞèçêå ðñüò ôüí ìÝãá TêêëçóéÜñ÷ç ôÜ Uî\ò AðïêáëõðôéêÜ:
<’Åãþ Aö’ ïbðåñ aêïõóá …óá Tí ôj Ðáëáôéáíj AêÞêïá (êáß
Tðß ôïýôïéò Têðëçêôéêüí ôé âïÞóáò êáß ôÞí ÷årñá êáôÜ ôü
óôüìá èÝìåíïò) Vêôïôå Vãíùí, Vöçí, ›ò ï‰äÝí ôé Aãáèüí
Tíôáˆèá ãåíÞóåôáé& AíôÝóôçí ãÜñ åyðå ðñüò Têåríï ôü âïý-
ëåõìá, êáèþò ^äõíÜìçí>25. Äõóôõ÷™ò ït AðïóôïëÝò ðñÝ-
óâåùí óõíå÷ßóèçêáí, ƒ÷é ìüíï ðñüò ôüí ðÜðá, AëëÜ êáß
ðñüò ôÞí Aíôßèåôç ðñüò á‰ôüí óýíïäï ô™í Ëáôßíùí Tðéóêü-
ðùí ô\ò Âáóéëåßáò26.
ã`. ‘Ç UíùôéêÞ óýíïäïò ðïý Aêïëïýèçóå óÝ ’Éôáëéêü Väá-
öïò ðñïåôïéìáæüôáí Šðü AðáñÜäåêôåò ðñïûðïèÝóåéò. ‘Ï á‰ôï-
êñÜôùñ Vðåéôá Aðü Aðáßôçóé ôïˆ ðáðéêïˆ Aíôéðñïóþðïõ Vðåéóå
ôïýò ðáôñéÜñ÷áò ô\ò ’Áíáôïë\ò íÜ ìÞ AðáéôÞóïõí Aðü ôïýò
ôïðïôçñçôÜò ôïõò íÜ Aðïäå÷èïˆí ìßá Xíùóé óýìöùíç ìÝ <ôÜò
ðáñáäüóåéò ô™í Bãßùí Ïsêïõìåíéê™í óõíüäùí êáß ô™í äéäá-
23. ÔÜ åŠñåèÝíôá, ÌåëÝôç ðåñß ô\ò ô™í Êõðñßùí..., ôüìïò â`, óåë. 23,
24.
24. ÔÜ åŠñåèÝíôá, ôüìïò á`, óåë. éå`.
25. Sylvestre Syropoulos, Les Memoires, Roma 1971, ôì\ìá â`, êåö. éç`,
óåë. 120.
26. ’Áíäñ. Äçìçôñáêïðïýëïõ, ‘Éóôïñßá ôïˆ Ó÷ßóìáôïò..., Tí ËåéøßI 1867,
óåë. 104-105.

15
óêÜëùí ô\ò ’Åêêëçóßáò> 27, AëëÜ AíôéèÝôùò ‚ðïéáäÞðïôå ìïñ-
öÞ Uíþóåùò èÜ Aðïöáóéæüôáí êáôÜ ôÞí UíùôéêÞ óýíïäï! ÓÝ
êïéíÝò äÝ óõíåäñßåò ô™í TðéóçìïôÝñùí êëçñéê™í êáß ðïëé-
ôéê™í ô\ò Tðéêñáôåßáò (1436) Šðïóôçñß÷èçêå êáß _ óõìâáôéêÞ
Xíùóéò, äçëáäÞ _ êáô’ ïsêïíïìßá Aíáãíþñéóéò ô™í átñÝóåùí
ô\ò Ñþìçò, ÷ùñßò …ìùò Šðï÷ñåùôéêü ÷áñáêô\ñá ãéÜ ôÞí ’Ïñ-
èïäïîßá28, Tí™ ‚ âáóéëåýò öñüíôéæå íÜ Aðïêëåßg ôÞí óõì-
ìåôï÷Þ ô™í T÷èñ™í ô™í ëáôéíéê™í êáéíïôïìé™í Aðü ôÞí
óýíïäï29. ‘Ï ’Ïñèüäïîïò ëáüò êáß ït ðåñéóóüôåñïé Tðßóêïðïé
äéÝâëåðáí ôÞí Aðïôõ÷ßá ô\ò óõíüäïõ êáß ôüí ìåãÜëï êßíäõíï
ðïý Aðåéëïˆóå ôÞí ’Ïñèïäïîßá, AðÝêñïõáí ìÝ TðéìïíÞ ôÞí
óõììåôï÷Þ ô™í ’Ïñèïäüîùí óôÞí UíùôéêÞ óýíïäï ô™í Ëáôß-
íùí êáß Aðïäïêßìáæáí ôÞí ó÷åäéáæïìÝíç Xíùóé30. Ït ‘Áãéï-
ñårôáé AñíÞèçêáí íÜ ðáñÜó÷ïõí ï‰óéáóôéêÞ âïÞèåéá31 êáß
‚ Cóôáôïò, öéëüäïîïò êáß ôåëåßùò Aíßêáíïò ðáôñéÜñ÷çò ’Éù-
óÞö Aðåéëïˆóå ìÝ óöïäñüôçôá …óïõò äÝí aèåëáí íÜ ôüí
AêïëïõèÞóïõí, Tí™ äÝí Vêáíå êáììßá ó÷åôéêÞ ðñïåôïéìáóßá
ìÝ ôïýò Tðéóêüðïõò32.
ÐáñÜ ôáˆôá ‚ Eãéïò Ì@ñêïò ‚ ʼnãåíéêüò (äéÜäï÷ïò ôïˆ
óïöïˆ Âñõåííßïõ), TðåéäÞ ãíþñéæå ðïëý êáëÜ ôü íüçìá ôïˆ
27. Sylvestre Syropoulos, Víè’ Aíùô. ôì\ìá ã`, êåö. å`-óô`, óåë. 166.
28. È ñçóêåõôéêÞ êáß ^èéêÞ Tãêõêëïðáßäåéá, ’Áè\íáé 1962-1968, ôüìïò 4,
óåë. 277.
29. ’Áíäñ. Äçìçôñáêïðïýëïõ, ’Ïñèüäïîïò ‘ÅëëÜò, Tí ËåéøßI 1872, óåë.
92-93.
30. Ó. ÌðéëÜëç, ’Ï ñèïäïîßá êáß Ðáðéóìüò, ’Áè\íáé 1969, ôüìïò â`, óåë.
19.
31. Í. ÂáóéëåéÜäç, ‘Ï ´Áãéïò Ì@ñêïò ‚ ʼnãåíéêüò..., ’Áè\íáé 1983, óåë.
61.
32. Sylvestre Syropoulos, Víè’ Aíùô. ôì\ìá ã`, êåö. êâ`, êóô`, óåë. 182-186.

16
éå` êáíüíïò ô\ò ÁÂ` óõíüäïõ, äÝí äéÝêïøå ôÞí TêêëçóéáóôéêÞ
êïéíùíßá ìÝ ôïýò ‘Åíùôéêïýò. ’Áíå÷þñçóå ìáæß ôïõò, êáèþò
êáß ìÝ ôüí <ðñïäéåöèáñìÝíïí> 33 ðáôñéÜñ÷ç ãéÜ ôÞí ’Éôáëßá
êáß Vêáíå ÄéÜëïãï ìÝ ôïýò Ëáôßíïõò, ôïýò ‚ðïßïõò ðáñå-
êÜëåóå: <Ð ñïóëÜâçóèå Aäåëöïýò óðáñáóóïìÝíïõò>34 (ït át-
ñåôéêïß Ëáôríïé èÜ ðñïóåëÜìâáíáí ôïýò ’Ïñèïäüîïõò!) ‘Ï
´Áãéïò Aãùíßóèçêå ìÝ AêáôáìÜ÷çôç ãåííáéüôçôá, ãéÜ íÜ ìá-
ôáéþóg ôÞí óõìâáôéêÞ Xíùóé. ²Åðåéôá …ìùò Aðü ôÞí ðñáã-
ìáôïðïßçóß ôçò (1439) óõíéóôïˆóå óôïýò ’Ïñèïäüîïõò: <Äår
ãÜñ ðáíôÜðáóéí Têåßíïõò (ôïýò Ëáôéíüöñïíáò) åyíáé êå÷ù-
ñéóìÝíïõò _ì™í> 35. ‘Ç óôÜóéò á‰ôÞ ôïˆ ‘Áãßïõ Víáíôé ô™í
‘Åíùôéê™í, ðïý ŠðïóôÞñéæáí “ïsêïõìåíéóôéê ôýðïõ Xíùóé
ìÝ ôïýò Ëáôßíïõò, Aðïôåëår Aíáìößâïëá ôÞí ìåãßóôç êáôáäßêç
ô™í Æçëùô™í êáß ƒ÷é ôÞí äéêáßùóß ôïõò, …ðùò Šðïóôçñßæåé
‚ ð. Íéêüëáïò.
’Áðüëõôá óýìöùíïò åyíáé ‚ ´Áãéïò êáß ìÝ ôÞí Cðïøß ìáò
ðåñß äéáöïñ@ò ìåôáîý TðéóÞìïõ êçñýîåùò átñÝóåùò êáß óðï-
ñáäéê\ò. Óýìöùíá ìÝ äéêïýò ôïõ ëüãïõò ‚ ´Áãéïò æÞôçóå
Aðü ôïýò Ëáôßíïõò <Têâëçè\íáé ôÞí ðñïóèÞêçí Tê ôïˆ Bãßïõ
óõìâüëïõ... fò Têâëçèåßóçò óõíáðüëïéôï Cí êáß _ äüîá (_
êáêïäïîßá ôïˆ Filioque), êáß ï¾ôùò êáëüí Cí eí ås Uíïýìåèá
ìåôÜ ôïýôïõ ôïˆ ôñüðïõ& ås äÝ êáß Šðåëåßðïíôü ôéíåò äïîÜ-
æïíôåò ôáýôçí ôÞí äüîáí, ôïˆôï ï‰äÝí Cí eí ðñüò ôü êáèüëïõ
ðëÞñùìá ô\ò ’Åêêëçóßáò& ìÞ êçñõôôïýóçò ãÜñ á‰ô\ò á‰ôÞí
äéÜ ôïˆ óõìâüëïõ, TóâÝííõôï Cí êáôÜ ìéêñüí êáß Aðü ô\ò
33. ‘Áãßïõ ÌÜñêïõ ’ÅöÝóïõ, ²Åêèåóéò..., êåö. óô$, PO17, 448.
34. Mansi 31A, 689E.
35. ’Áðïëïãßá..., P.G.160, 537A.

17
ðÜíôùí äéáíïßáò, a êáß ìåô’ ¼ëßãïõ êüðïõ _ ’Åêêëçóßá êáôÞñ-
ãåé Cí á‰ôÞí>36.
ä`. ‘Ç Xíùóéò ’Ïñèïäüîùí-Ëáôßíùí äÝí åy÷å ìåãÜëç äéÜñ-
êåéá. ²Áí êáß ït ’Áíèåíùôéêïß TðåêñÜôçóáí, ôü 1452 Cñ÷éóáí
ðñïóðÜèåéåò ãéÜ íÝá Xíùóé37. Óôßò äéáðñáãìáôåýóåéò ìÝ ôïýò
Ëáôßíïõò ðñïóêëÞèçêå êáß ‚ äéÜäï÷ïò ôïˆ Bãßïõ ÌÜñêïõ
óôüí Aíèåíùôéêü Aã™íá êáß ìåôÝðåéôá ðáôñéÜñ÷çò, ÃåííÜäéïò
‚ Ó÷ïëÜñéïò. ‘Ï tåñüò ÃåííÜäéïò åy÷å ðñïóðáèÞóåé ðïéêéëï-
ôñüðùò38 íÜ AðïôñÝøg ôÞí íÝá Xíùóé ìÝ ôïýò Ëáôßíïõò, ÷ùñßò
…ìùò íÜ äéáêüøg ôÞí Tðéêïéíùíßá ìÝ …óïõò ôÞí ó÷åäßáæáí.
’ÁðïäÝ÷èçêå ìÜëéóôá ôüí ÄéÜëïãï ìÝ ôïýò Ëáôßíïõò êáß Vêáíå
ó÷åôéêÝò ðñïôÜóåéò39. ’ÅðåéäÞ …ìùò AíôéëÞöèçêå, …ôé _ Xíùóéò
åy÷å Aðïöáóéóè\ ðñü ôïˆ Äéáëüãïõ, AñíÞèçêå íÜ óõììåôÜó÷g
ó’ á‰ôüí. ’ÁíôéóôÜèçêå ìÜëéóôá ìÝ óèÝíïò –…ðùò ‚ Eãéïò
Ì@ñêïò– óôÞí TöáñìïãÞ ô\ò íÝáò Uíþóåùò ìÝ ôïýò Ëáôß-
íïõò, ðïý ðñáãìáôïðïéÞèçêå óôü ôÝëïò ôïˆ 1452.
2. ÊáôÜ ôÞí ðåñßïäï ô\ò Ôïõñêïêñáôßáò-’Åíåôïêñáôßáò ït
UíùôéêÝò ðñïóðÜèåéåò ó÷åäüí Tîáëåßöèçêáí. Ït ôüôå …ìùò
äõó÷åñårò ðåñéóôÜóåéò óÝ óõíäõáóìü ìÝ ôÞí óêëçñÞ ÄõôéêÞ
ðñïðáãÜíäá AðïäõíÜìùóáí óçìáíôéêÜ ôßò AíôéóôÜóåéò ôïˆ
Šðïäïýëïõ ’Ïñèïäüîïõ êëÞñïõ êáß ëáïˆ, ðïý äéáôåëïˆóå
óÝ Cêñá AìÜèåéá êáß óêüôïò. ÔÜ ãåãïíüôá ô\ò Tðï÷\ò Têåßíçò
êáôáäåéêíýïõí ôÞí Cãíïéá êáß ôÞí óýã÷õóé ‚ñéóìÝíùí

36. Sylvestre Syropoulos, Víè’ Aíùô. ôì\ìá ç`, êåö. ëóô`, óåë. 422-423.
37. Ö. Âáöåßäïõ, Víè’ Aíùô. § 150, 2.
38. Ãåííáäßïõ ôïˆ Ó÷ïëáñßïõ, ´Áðáíôá ôÜ åŠñéóêüìåíá, Paris 1930, ôüìïò
ã`, óåë. 165.
39. ²Åíè’ Aíùô. óåë. 169.

18
’Ïñèïäüîùí ›ò ðñüò ôßò ó÷Ýóåéò ôïõò ìÝ ôïýò Uôåñïäüîïõò,
ôÞí Aëëïßùóé ôïˆ Têêëçóéáóôéêïˆ öñïíÞìáôüò ôïõò êáß ôÞí
Aðþëåéá ô\ò ’Ïñèïäüîïõ å‰áéóèçóßáò ôïõò.
‘Ç ðÜãéá ôáêôéêÞ ô™í ’Ïñèïäüîùí íÜ ëáìâÜíïõí èåßá êïé-
íùíßá Aðü ôïýò Ëáôßíïõò êáß ôü Aíôßóôñïöï –êõñßùò óôÜ
íçóéÜ ôïˆ Ásãáßïõ êáß ôïˆ ’Éïíßïõ– ìáñôõñår, …ôé åy÷å ÷áè\
_ óõíåßäçóéò, …ôé _ Èåßá ʼn÷áñéóôßá äéáóôÝëëåé ôÞí ’Ïñèï-
äïîßá Aðü ôÜ átñåôéêÜ TêêëçóéáóôéêÜ ó÷Þìáôá. ÐáðéêÞ ó÷ïëÞ
Tðßóçò “ìüñöùíå” ôïýò ‘Áãéïñåßôáò ìïíá÷ïýò Tðß UðôÜ Vôç,
Tí™ _ ÌïíÞ ôïˆ Bãßïõ ÍéêïëÜïõ óôÞí ÈÞñá åy÷å ’Éçóïõ¸ôáò
›ò Tîïìïëüãïõò. Ït äÝ ðñïóöùíÞóåéò Tðéóêüðùí êáß _ãïõ-
ìÝíùí ðñüò ôüí ðÜðá Šðåñâáßíïõí ôÜ …ñéá ô\ò ëïãéê\ò.
Ït Têêëçóéáóôéêïß _ãÝôáé eôáí Aêüìç ðéü Tíäïôéêïß óôüí
äõôéêü sìðåñéáëéóìü. ’Ïñèüäïîïé Tðßóêïðïé TðéôñÝðïõí óôïýò
Ðáðéêïýò íÜ ëåéôïõñãïˆí óôïýò ’Ïñèïäüîïõò íáïýò. ‘Ï ÐÜ-
ñïõ êáß ÍÜîïõ ’ÉùóÞö ðñïôñÝðåé ôïýò átñåôéêïýò Êáðïõôóß-
íïõò íÜ Tîïìïëïãïˆí êáß íÜ äéäÜóêïõí ôüí ’Ïñèüäïîï ëáü
(1651)40. ‘Ï ìçôñïðïëßôçò Óìýñíçò <äßíåé ôÞí Cäåéá óÝ ’Éç-
óïõ¸ôåò íÜ Tîïìïëïãïˆí ôïýò êëçñéêïýò ô\ò Tðáñ÷ßáò ôïõ,
êáß ït êëçñéêïß ìÝ ôÞí óåéñÜ ôïõò Tãêáèéóôïˆí ôïýò ’Éçóïõ¸ôåò
ìÝóá óôïýò ¼ñèïäüîïõò íáïýò íÜ Tîïìïëïãïˆí ôüí ëáü>41.
‘Ï Ásãßíçò Äáìáóêçíüò (1680) Aêïëïõèår …ìïéá ôáêôéêÞ, Tí™
Cëëïò ìçôñïðïëßôçò ðçãáßíåé ôáêôéêÜ ãéÜ Tîïìïëüãçóé óÝ
ÃÜëëï Êáðïõôóßíï.

40. ÈåïäùñÞôïõ ìïíá÷ïˆ, ‘Ç å‰÷áñéóôéáêÞ óõììåôï÷Þ Tí Bãߤ ²Ï ñåé,

1972, óåë. 36-37.
41. ×. Ãéáííáñ@, ’Ïñèïäïîßá êáß Äýóç, ’Áè\íáé 1992, óåë. 97.

19
 ÊáôÜ ôßò Añ÷Ýò ôïˆ éè` ás™íïò ‚ Ôáëáíôßïõ Íåüöõôïò êáß
Cëëïé ’Ïñèüäïîïé AðïëáìâÜíïõí ôáêôéêÜ ôÞí äéäáóêáëßá ôïˆ
ÐñïôåóôÜíôïõ ²Áñôëåû ìÝóá óÝ ’Ïñèüäïîï íáü. ‘Ï Íåüöõôïò
åy÷å óôåíÝò ó÷Ýóåéò ìÝ ôïýò Äõôéêïýò tåñáðïóôüëïõò, ðá-
ñåõñßóêåôï óÝ êçäåråò Ðñïôåóôáíô™í ìÝóá óÝ ’Ïñèïäüîïõò
íáïýò42, Tí™ ëßãï Añãüôåñá Tí ðëÞñg óôïëj ìáæß ìÝ Ðñïôå-
óôÜíôáò ðÜóôïñáò ŠðïäÝ÷èçêå ôüí âáóéëÝá ²Ïèùíá. <Ð ñï-
ôåóôáíôéêÞ Aêïëïõèßá, ’Ï ñèüäïîïò ‘ÉåñÜñ÷çò êáß Ð áðéêüò âá-
óéëåýò AðåôÝëïõí óýíèåóéí, Šðåíèõìßæïõóáí ôÞí Tîù ôåñéêÞí
ïsêïõìåíéóôéêÞí Uíüôçôá!> 43
Ït ìåãÜëïé ÐáôÝñåò Têåßíùí ô™í Tðï÷™í (Ðá÷þìéïò Ñïõ-
ó@íïò, Äïóßèåïò ‘Éåñïóïëýìùí, ʼnãÝíéïò, ×ñýóáíèïò êáß Êï-
óì@ò ït Ásôùëïß, ÌáêÜñéïò ‚ ÐÜôìéïò, ’ÁèáíÜóéïò ‚ ÐÜñéïò,
Íéêüäçìïò ‚ ‘Áãéïñåßôçò) äÝí wäñõóáí “’Åêêëçóßåò Ã.Ï.×.”,
TðåéäÞ ‚ñéóìÝíïé óýã÷ñïíïß ôïõò äÝí äéÝèåôáí ’Ïñèüäïîï
å‰áéóèçóßá, óõìðñïóçý÷ïíôï ìÝ átñåôéêïýò êáß Aíåãíþñéæáí
Vììåóá a Cìåóá á‰ôïýò êáß ôÜ ìõóôÞñéÜ ôïõò, ðñïóâÜëëïíôáò
Vôóé ôÞí TêêëçóéïëïãéêÞ, ìõóôçñéïëïãéêÞ êáß óùôçñéïëïãéêÞ
Aðïêëåéóôéêüôçôá ô\ò ’Ïñèïäüîïõ ’Åêêëçóßáò. ’ÁíôéèÝôùò,
Vêáíáí Šðïäåéãìáôéêü Aã™íá ãéÜ íÜ ìåôáäþóïõí êÜðïéï
ðíåõìáôéêü ö™ò óôüí ’Ïñèüäïîï ëáü êáß íÜ ôüí ðñï-
öõëÜîïõí Aðü ôÞí ðáðéêÞ ðñïðáãÜíäá, _ ‚ðïßá šñãßáæå ìÝ
óêïðü <ôü Aðïðëáí@í ôïýò BðëïõóôÝñïõò> 44.

42. ×. Ðáðáäïðïýëïõ, ‘Ç ’Åêêëçóßá ô\ò ‘ÅëëÜäïò, Tí ’ÁèÞíáéò 1954,

óåë. 186.
43. ’Á. ÄåëÞìðáóç, ‘Ç áwñåóéò ôïˆ Ïsêïõìåíéóìïˆ, ’Áè\íáé, 1972, óåë.
214-215.
44. ’Åöñáßì ‘Éåñïóïëýìùí, ʼnáããåëéêÞ ÓÜëðéãî, Tí ’ÁèÞíáéò 1867, Ðñïïß-

20
 ‘Ï tåñüò ÌáêÜñéïò ‚ ÐÜôìéïò äéåêÞñõôôå ìÝ ðüíï: <’Á ðü
ôüóáò Óõíüäïõò ôïðéêÜò êáß ïsêïõìåíéêÜò Aöùñßóèçóáí êáß
Aíåèåìáôßóèçóáí ït Ë áôríïé, êáß Aêüìç AìöéâÜëëåéò Aíßóùò
êáß åyíáé AíáèåìáôéóìÝíïé; ’Áêüìç äÝí ôü ðéóôåýåéò ð™ò åyíáé
átñåôéêïß;.. Êáß ð™ò Tóý êñáôårò ôïýò Ëáôßíïõò äéÜ ’Ïñèï-
äüîïõò;.. Ð ïrïí óçìårïí åyäåò Aðü á‰ôüí ôüí öñáñüðáðáí
ð™ò äýíáôáé íÜ ôåëåéþóg ìõóôÞñéïí, êáß ðñïóôñÝ÷åéò åsò á‰-
ôüí êáß Tîïìïëïã\óáé;.. ’Á ðü ôüí È åüí ôüí ¾øéóôïí, ôüí
ðáíôïäýíáìïí, ÷ùñßæåóáé ôÞí iñáí Têåßíçí> 45.
‘Ï äÝ …óéïò ’ÁèáíÜóéïò ‚ ÐÜñéïò, …ðùò êáß ‚ …óéïò Íéêü-
äçìïò46, Aíôéóôåêüôáí óôïýò Ëáôéíüöñïíáò ô\ò Tðï÷\ò ôïõ
êáß Täßäáóêå: <Ôßò ïdí ôïýò ðÜíôg Aâáðôßóôïõò (Ëáôßíïõò)
Tñår ìÞ äårí âáðôßæåóèáé, ôj êáèïëéêj ðñïóåñ÷ïìÝíïõò ’Åê-
êëçóßI; ï‰äåßò äÞðïõ íïˆí êáß öñåí™í ìÞ Tîåóôçêþò... Ôïé-
ãáñïˆí âáðôßæïíôáé ðáíôá÷ïˆ, êCí ôéíåò, ðÜèåé ì@ëëïí a êáß
AìáèåßI êéíïýìåíïé, åsóÝôé êáß íˆí AíôéëÝãåéí TèÝëïõóé, ôÞí
öåñïìÝíçí ÄéÜôáîéí ðñïâÜëëïíôåò, ôÞí ìýñ¤ äå÷ïìÝíçí ôïýò
Aðü Ë áôßíùí TðéóôñÝöïíôáò> 47.
Ôïýò ìåãÜëïõò á‰ôïýò ÐáôÝñáò V÷ïõìå êáß Tìårò óÜí ðñü-
ôõðá. ‘ÅðïìÝíùò, äÝí åyíáé äõíáôü íÜ Šðáêïýóïõìå óôÞí
ðñïôñïðÞ ôïˆ ð. ÍéêïëÜïõ êáß íÜ Tíôá÷èïˆìå óÝ êÜðïéá æç-

ìéïí, óåë. éã`.

45. ʼnáããåëéêÞ ÓÜëðéãî, Ëüãïò åsò ôÞí UïñôÞí ô™í ôñé™í ‘Éåñáñ÷™í, Tí
’ÁèÞíáéò 1867, óåë. 326-327.
46. ÐçäÜëéïí, ’Áè\íáé 1970, óçìåßùóéò óôüí ìóô` ’Áðïóôïëéêüí, óåë.
56.
47. ’ÅðéôïìÞ åuôå óõëëïãÞ ô™í èåßùí ô\ò ðßóôåùò äïãìÜôùí, Tí ËåéøßI
áùóô`, óåë. 350-352.

21
ëùôéêÞ ‚ìÜäá, äéüôé ìßá ôÝôïéá ðñ@îéò èÜ óÞìáéíå AðÜñíçóé
…ëùí á‰ô™í ô™í ÐáôÝñùí.

Â` ÏÉ ÅÊÊËÇÓÉÏËÏÃÉÊÅÓ ÊÁÊÏÄÏÎÉÅÓ ÔÙÍ

ÆÇËÙÔÙÍ

Äõóôõ÷™ò _ óôÜóéò ô™í Æçëùô™í äÝí åyíáé ìüíï Aíôé-

ðáôåñéêÞ. ²Áí êáß ðñïâÜëëïõí ôïýò Uáõôïýò ôïõò ›ò Šðåñ-
ìÜ÷ïõò ô™í tåñ™í êáíüíùí êáß ô™í ¼ñè™í Têêëçóéïëïãéê™í
öñïíçìÜôùí, ðáñÜ ôáˆôá ðïëëÝò êáêïäïîßåò V÷ïõí Aíáðôõ-
÷è\ óôïýò êüëðïõò ôïõò.
1. Ðñþôç âáóéêÞ êáêïäïîßá ô™í Æçëùô™í åyíáé _ èåùñßá,
…ôé TðéôñÝðåôáé _ äéáêïðÞ ô\ò Têêëçóéáóôéê\ò êïéíùíßáò Aêü-
ìç êáß ãéÜ ìÞ äïãìáôéêïýò ëüãïõò. ‘Ç AíôéðáôåñéêÞ á‰ôÞ èåù-
ñßá, ðïý Aèåôår ôÞí ÁÂ` óýíïäï ôïˆ Bãßïõ Öùôßïõ (861),
AíáôéíÜóóåé êõñéïëåêôéêÜ ôÜ TêêëçóéïëïãéêÜ èåìÝëéá ôïˆ Óþ-
ìáôïò ôïˆ ×ñéóôïˆ êáß ‚äçãår óÝ êáèáñü Ðñïôåóôáíôéóìü:
Ït Æçëùôáß óõíå÷™ò äéáóðþìåíïé täñýïõí íÝåò “’Åêêëçóßåò”
(ðáñáôÜîåéò) êáß ÷åéñïôïíïˆí ðë\èïò ìçôñïðïëéô™í, ìåñéêïß
Aðü ôïýò ‚ðïßïõò äÝí V÷ïõí óôÞí äéêáéïäïóßá ôïõò ï‹ôå
Xíá tåñÝá! ’Åðßóçò Æçëùôáß êëçñéêïß êáß ëáúêïß ìåôáðçäïˆí
ôáêôéêÜ êáôÜ ôü äïêïˆí Aðü “’Åêêëçóßá” óÝ “’Åêêëçóßá”, Tí™
ðïëëïß Æçëùôáß V÷ïõí Aðïêçñýîåé …ëåò ôßò æçëùôéêÝò “’Åêêëç-
óßåò” êáß V÷ïõí ìåßíåé ôåëåßùò AêÝöáëïé. Ït äéáóðÜóåéò ìÜëé-
óôá åyíáé ôüóï ðïëëÝò, ióôå ït Æçëùôáß åyíáé êáô’ Aíáëïãßá

22
ðïëý ðåñéóóüôåñï äéáóðáóìÝíïé Aêüìç êáß Aðü ôïýò Ðñïôå-
óôÜíôåò.
ÔÞí èåùñßá á‰ôÞ TöÞñìïóå äýï öïñÝò ‚ ÆçëùôÞò Tðß-
óêïðïò Ìáôèárïò êáß AðåêÞñõîå ôïýò äýï ôüôå ‚ìüöñïíÜò
ôïõ Añ÷éåñårò ãéÜ Tðïõóéþäç æçôÞìáôá. ÓôÞí óõíÝ÷åéá, Töü-
óïí åy÷å ìåßíåé ‚ “ìïíáäéêüò ’Ïñèüäïîïò Tðßóêïðïò”, ÷åéñï-
ôüíçóå ìüíïò ôïõ ðïëëïýò Tðéóêüðïõò (1948) ðáñáâáßíïíôáò
êÜèå tåñü êáíüíá48. Óõíåð™ò óÞìåñá ït ìáôèáééêÝò ‚ìÜäåò
TíÝ÷ïíôáé ƒ÷é ìüíï ãéÜ ôÜ ó÷ßóìáôÜ ôïõò AëëÜ êáß ãéÜ Aôåë\
÷åéñïôïíßá.
Ït Æçëùôáß öõóéêÜ ðñïóðáèïˆí íÜ Aðïäåßîïõí, …ôé ôü
ó÷ßóìá ôïõò ìÝ ôÞí ’Åêêëçóßá åyíáé æÞôçìá ðßóôåùò, Tí™ ôÜ
TóùôåñéêÜ ôïõò ó÷ßóìáôá åyíáé Aè™á, TðåéäÞ ¼öåßëïíôáé óÝ
Aíèñþðéíá ðÜèç. ‘Ç äéêáéïëïãßá ôïõò äÝí åyíáé ¼ñèÞ. ÔÜ
Aíèñþðéíá ðÜèç Aðïôåëïˆí ôÞí AöïñìÞ ô™í äéáóðÜóåþí
ôïõò, ôü áuôéï …ìùò åyíáé _ Aðïäï÷Þ ôïˆ AíùôÝñù êáêïäüîïõ
öñïíÞìáôïò. ’ÁëëÜ êáß Cí äå÷èïˆìå, …ôé ìüíï ït Aíèñþðéíåò
Aäõíáìßåò ‚äçãïˆí ôïýò ÆçëùôÜò óôÞí ðïëõäéÜóðáóé, á‰ôÞ
êáß ìüíç åyíáé têáíÞ íÜ ôïýò êáôáäéêÜóg ðëÞñùò. ÊáôÜ ôüí
tåñü ×ñõóüóôïìï, <ï‰äÝí ï¾ôù ðáñïîýíåé ôüí È åüí, ›ò ôü
’Åêêëçóßáí äéáéñåè\íáé... Äéáìáñôýñïìáé, …ôé ôïˆ åsò áwñåóéí
Tìðåóårí ôü ôÞí ’Åêêëçóßáí ó÷ßóáé ï‰ê Vëáôôüí Tóôé êá-
êüí> 49& êáß ìÜëéóôá –óõìðëçñþíåé ‚ ´Áãéïò– Cí ìåôáîý ô™í

48. Á` ’Áðïóôïëéêüò, P.G.137, 36A, ä` ô\ò Á`, P.G.137, 233B, ã` ô\ò Æ`,
P.G.137, 889AB.
49. ‘Õðüìíçìá åsò ôÞí ðñüò ’Åöåóßïõò..., ‚ìéëßá éá`, êåö. ä`-å`, P.G.62,
85-87.

23
Aðåó÷éóìÝíùí ŠðÜñ÷åé _ uäéá ðßóôéò (…ðùò äçëáäÞ óõìâáßíåé
óôßò AëëçëïêáèçñçìÝíåò æçëùôéêÝò ðáñáôÜîåéò).
Óõíåð™ò _ êáêüäïîïò á‰ôÞ èåùñßá ô™í Æçëùô™í åyíáé
êõñéïëåêôéêÜ ôü Tê äéáìÝôñïõ Aíôßèåôï Cêñï ô\ò átñåôéê\ò
“èåùñßáò ô™í êëÜäùí”. Óýìöùíá ìÝ ôÞí “èåùñßá ô™í êëÜäùí”
ìðïñïˆìå íÜ V÷ïõìå äéáöïñåôéêÞ ðßóôé, AëëÜ íÜ åuìáóôå Uíù-
ìÝíïé. Óýìöùíá ìÝ ôÞí “èåùñßá ô™í Æçëùô™í” ìðïñïˆìå íÜ
V÷ïõìå ôÞí uäéá ðßóôé, AëëÜ íÜ åuìáóôå ÷ùñéóìÝíïé! ÔÜ Cêñá
óõíáíô™íôáé!
2. ²Áëëç ðåðëáíçìÝíç èåùñßá ô™í Æçëùô™í êáß AöïñìÞ
ìåãÜëùí äéáóðÜóåþí ôïõò åyíáé _ Uî\ò: ’Éó÷õñßæïíôáé …ôé,
ìüëéò êÜðïéïò ’Ïñèüäïîïò êëçñéêüò êçñýîåé átñåôéêÜ äüãìáôá
a êÜðïéá ’Ïñèüäïîïò ’Åêêëçóßá äéáðñÜîåé êÜðïéá ðáñáíïìßá,
Têðßðôïõí á‰ôïìÜôùò ô\ò èåßáò ×Üñéôïò êáß Aðïêüðôïíôáé Aðü
ôÞí ’Åêêëçóßá. ÖõóéêÜ, êáôÜ ôÞí ’Ïñèüäïîï äéäáóêáëßá, á‰ôü
óõìâáßíåé ìüíï êáôüðéí óõíïäéê\ò TêäéêÜóåùò êáß êáôáêñß-
óåþò ôïõò50, a …ôáí ìüíïé ôïõò Tãêáôáëåßøïõí ôÞí Ôáìåéïˆ÷ï
ô\ò èåßáò ×Üñéôïò ’Ïñèüäïîï ’Åêêëçóßá51.
ÂÜóåé ô\ò êáêïäüîïõ á‰ô\ò èåùñßáò ït Æçëùôáß èåùñïˆí,
…ôé ït ’Åêêëçóßåò ðïý Cëëáîáí ôü Uïñôïëüãéï (1923-1924)
âñÝèçêáí á‰ôïìÜôùò Têôüò ’Åêêëçóßáò (êáß óùôçñßáò), Tí™
ôÜ ÌõóôÞñéÜ ôïõò óôåñÞèçêáí ô\ò èåßáò ×Üñéôïò52. ²Áëëïé
ðÜëé èåùñïˆí, …ôé _ ’Åêêëçóßá ô\ò ‘ÅëëÜäïò Aðïêüðçêå Aðü
ôÞí ’Åêêëçóßá, …ôáí êáèhñåóå ôïýò ðñþôïõò ÆçëùôÜò Añ÷éå-
50. ‘Ïóßïõ ÍéêïäÞìïõ ‘Áãéïñåßôïõ, ÐçäÜëéïí, óåë. 4, óçìåßùóéò 2 êáß
óåë. 696, óçìåßùóéò 6.
51. ÌåãÜëïõ Âáóéëåßïõ, ’ÅðéóôïëÞ ñðç`, P.G.32, 668B-669A.
52. ’Å. Ãêïõôæßäç, ÓõíïðôéêÞ Èåþñçóéò..., ’Áè\íáé 1989, óåë. 20-25.

24
ñårò (1935)53, Tí™ Cëëïé, …ôé _ AðïêïðÞ óõíôåëÝóèçêå ðñï-
ïäåõôéêÜ. ²Áëëïé ì@ò èåùñïˆí átñåôéêïýò êáß Têôüò ’Åêêëç-
óßáò Aðü ôü 1920, ëü㤠ô\ò äéáêçñýîåùò ô\ò átñÝóåùò ôïˆ
Ïsêïõìåíéóìïˆ. ‘Ï ð. Íéêüëáïò ìÜëéóôá èåùñår Aêüìç êáß
Tì@ò ôïýò ‘Áãéïñåßôáò ›ò T÷èñïýò ôïˆ Èåïˆ, Têôüò ’Åêêëçóßáò
êáß óùôçñßáò!
‘Ç Aðïäï÷Þ ô™í AëëçëïáíáéñïõìÝíùí á‰ô™í èåùñé™í ‚-
äçãår ôïýò ÆçëùôÜò óÝ ðÝëáãïò AíôéöÜóåùí êáß ôñáãéêü
AäéÝîïäï. ÓõãêåêñéìÝíá: ´Ïôáí _ ìåãÜëç ðáñÜôáîéò ô™í Öëù-
ñéíéáê™í Æçëùô™í (äéáéñåìÝíùí óÞìåñá óÝ UðôÜ ðáñáôÜîåéò)
Vìåéíå ÷ùñßò Añ÷éåñÝá (1955), Vóðåõóå íÜ ëÜâg ÷åéñïôïíßá
Aðü ôÞí ÑùóéêÞ óýíïäï ô\ò Äéáóðïñ@ò54 (1960, 1962). Ðá-
ñáëåßðïíôáò ôßò ðïëëÝò Aíôéêáíïíéêüôçôåò ô\ò ÷åéñïôïíßáò
ôïõò, AíáöÝñù ìüíï …ôé _ ÑùóéêÞ óýíïäïò:
á`. Åy÷å Tíïñßåò êáß ìÝ ôü sïõëéáíü êáß ìÝ ôü íÝï _ìå-
ñïëüãéï.
â`. Åy÷å ðëÞñç TêêëçóéáóôéêÞ êïéíùíßá ìÝ …ëåò ôßò ’Åêêëç-
óßåò ðïý Aêïëïõèïˆóáí ôü íÝï _ìåñïëüãéï êáß ìÝ …ëåò ôßò
’Åêêëçóßåò ðïý óõììåôår÷áí óôÞí ÏsêïõìåíéêÞ Êßíçóé êáß s-
äßùò ìÝ ôïýò ’Áèçíáãüñá Êùíóôáíôéíïõðüëåùò êáß ’ÉÜêùâï
’Áìåñéê\ò, ôïýò ‚ðïßïõò ït Æçëùôáß èåùñïˆí átñåóéÜñ÷áò.
ã`. ÄÝí eôáí Cìïéñç óõìðñïóåõ÷™í ìÝ átñåôéêïýò. ’Áíá-
öÝñù TíäåéêôéêÜ ôÞí ðáñïõóßá (1951) ’Áããëéêáíïˆ Añ÷éåñÝùò
Tí ðëÞñg óôïëj óôü tåñü Â\ìá êáôÜ ôÞí ÷åéñïôïíßá ôïˆ
Tðéóêüðïõ Âéôáëßïõ (íˆí ðñïÝäñïõ ô\ò óõíüäïõ). ’Åðßóçò ôÞí

53. Ðåñéïäéêü ’Ï ñèüäïîïò ÐáñáôçñçôÞò, Ðåéñáéåýò, ôåˆ÷ïò 46, óåë. 59.

54. Ó. ÊáñáìÞôóïõ, Át ÷åéñïôïíßáé ô™í Ã.Ï.×..., ’Áè\íáé 1997, óåë. 19.

25
óõììåôï÷Þ ôïˆ Tðéóêüðïõ ÖéëáñÝôïõ óå ëéôáíåßá ìáæß ìÝ
ðáðéêü Tðßóêïðï êáß ôÞí ôÝëåóé ðáñáêëÞóåùò óÝ ðáðéêü íáü
(äåêáåôßá ôïˆ 60).
Ït Æçëùôáß ëïéðüí Vëáâáí ÷åéñïôïíßá Tí ãíþóåé ôïõò Aðü
“átñåôéêïýò êáß Têôüò ’Åêêëçóßáò” –êáôÜ ôßò èåùñßåò ôïõò–
Tðéóêüðïõò, a Vóôù Aðü á‰ôïýò ðïý Tðéêïéíùíïˆóáí ðëÞñùò
Tðß äåêáåôßåò ìÝ “átñåôéêïýò”. ÌÜëéóôá ‚ Xíáò Aðü ôïýò äýï
Tðéóêüðïõò ðïý ôïýò ÷åéñïôüíçóáí Aêïëïõèïˆóå ôü íÝï _ìå-
ñïëüãéï! Óõíåð™ò, óýìöùíá ìÝ ôßò êáêüäïîåò èåùñßåò ôïõò
ðåñß á‰ôïìÜôïõ Aðïêïð\ò Aðü ôÞí ’Åêêëçóßá êáß Aðùëåßáò
ô\ò èåßáò ×Üñéôïò, ƒ÷é ìüíï âëáóöçìïˆí ôü ´Áãéï Ðíåˆìá
êáß ôÜ ÌõóôÞñéá ô\ò ’Åêêëçóßáò ìáò, AëëÜ Aðáñíïˆíôáé êáß
ôÞí uäéá ôïõò ôÞí ÷åéñïôïíßá, ôÞí ‚ðïßá Vëáâáí TóêåììÝíá.
Ôßèåôáé ëïéðüí ôü Tñþôçìá: Åuìáóôå a äÝí åuìáóôå (ït
’Ïñèüäïîåò ÔïðéêÝò ’Åêêëçóßåò) átñåôéêïß Aðü ôü 1920; ²Áí
äÝí åuìáóôå, ôüôå ït Æçëùôáß ¼öåßëïõí íÜ TðéóôñÝøïõí Tí
ìåôáíïßI, äéüôé ït Eãéïé ÐáôÝñåò Aðáãïñåýïõí á‰óôçñÜ ôßò
Aðïó÷ßóåéò Cíåõ äïãìáôéê™í ëüãùí. ²Áí åuìáóôå, ôüôå ït
Æçëùôáß óôåñïˆíôáé ÷åéñïôïíßáò, Töüóïí êáôáäÝ÷èçêáí íÜ
÷åéñïôïíçèïˆí Aðü “átñåôéêïýò êáß Têôüò ’Åêêëçóßáò” Tðéóêü-
ðïõò. Óýìöùíá äÝ ìÝ ôüí ìÝãá Âáóßëåéï, á‰ôüò ðïý ôüëìçóå
íÜ ëÜâg TóêåììÝíá ÷åéñïôïíßá Aðü ôïýò átñåôéêïýò, äÝí åyíáé
Cîéïò íÜ èåùñçèj ðïôÝ ›ò ’Ïñèüäïîïò Tðßóêïðïò55.
3. ²Áëëï ðåðëáíçìÝíï öñüíçìá ô™í Æçëùô™í, ôü ‚ðïrï
êçñýóóåôáé êõñßùò óôÞí ðñ@îé, åyíáé …ôé _ äéáêïðÞ Têêëç-
óéáóôéê\ò êïéíùíßáò ìÝ ôïýò átñåôéêïýò Töáñìüæåôáé ìüíï

55. ’ÅðéóôïëÞ óì`, P.G.32, 897AB.

26
óôïýò átñåôéêïýò êëçñéêïýò êáß ó’ á‰ôïýò ƒ÷é ðëÞñùò. Óõíå-
ð™ò êáôÜ êáíüíá ït Æçëùôáß:
á`. ÄÝ÷ïíôáé ôïýò “átñåôéêïýò” íåïçìåñïëïãßôáò ëáúêïýò
óÝ óõìðñïóåõ÷Þ óôÞí ’Åêêëçóßá êáß ôïýò ðáñÝ÷ïõí èåßá Ìå-
ôÜëçøé a Cëëá ÌõóôÞñéá êáß Aíôßäùñï.
â`. Ðñïóêáëïˆí ôïýò “átñåôéêïýò” íåïçìåñïëïãßôáò âïõ-
ëåõôÜò êáß ëïéðïýò TðéóÞìïõò óôßò ðáíçãýñåéò a ôåëåôÝò ôïõò
(ð.÷. ÈåïöÜíåéá) êáß óõíáãùíßæïíôáé, ðïéÜ ðáñÜôáîéò èÜ ôéìç-
èj Aðü ìåãáëýôåñï Añéèìü “átñåôéê™í” TðéóÞìùí.
ã`. Óõìðñïóåý÷ïíôáé êáß ìÝ “átñåôéêïýò” êëçñéêïýò. ’Áêüìç
êáß ït ‘Áãéïñårôáé Aêñáéöíårò Æçëùôáß äÝ÷ïíôáé óôßò ëåéôïõñ-
ãßåò ôïõò ôïýò ìÞ ÆçëùôÜò “átñåôéêïýò” êëçñéêïýò, ôïýò ðáñÝ-
÷ïõí ôéìçôéêÞ èÝóé êáß ôïýò äßíïõí Aíôßäùñï. (Ït Æçëùôáß
êëçñéêïß óõìðñïóåý÷ïíôáé ìÝ ôïýò “átñåôéêïýò” êáß óÝ Cëëïõò
íáïýò Têôüò Aðü ôïýò äéêïýò ôïõò. ‘Ï Tðßóêïðïò Ã.Ï.×. Èåó-
óáëïíßêçò ʼnèýìéïò ð.÷. óõìðñïóåõ÷üôáí óôßò 14-9-2000 ìÝ
“átñåôéêïýò” íåïçìåñïëïãßôáò êëçñéêïýò Tíôüò ôïˆ tåñïˆ ÂÞ-
ìáôïò ôïˆ íáïˆ ô\ò ’ÁíáóôÜóåùò óôÜ ‘Éåñïóüëõìá. ²Áñáãå
èÜ ôüí êáèáéñÝóg _ óõíïäéêÞ ôïõ ‚ìÜäá, …ðùò TðéâÜëëåôáé
Aðü ôïýò tåñïýò êáíüíáò;)
‘ÅðïìÝíùò ôßèåôáé ðÜëé ôü Tñþôçìá: Åuìáóôå átñåôéêïß a
ƒ÷é; ²Áí åuìáóôå, ôüôå ït Æçëùôáß ðñÝðåé íÜ êáôáäéêÜóïõí
…ëåò ôßò AíùôÝñù AðáñÜäåêôåò TíÝñãåéåò êáß säßùò íÜ ìÞ Tðé-
ôñÝðïõí óÝ êáíÝíá “átñåôéêü” íåïçìåñïëïãßôç ëáúêü íÜ åsó-
Ýñ÷åôáé óÝ íáïýò ôïõò (ðñÜãìá Aóýìöïñï öõóéêÜ). Ït Æç-
ëùôáß âÝâáéá ìðïñår íÜ AíôéôÜîïõí, …ôé ït AíùôÝñù TíÝñãåéåò
Aðïôåëïˆí TöáñìïãÞ Tðáéíåô\ò “Ïsêïíïìßáò”. ÌÞðùò …ìùò

27
_ TöáñìïãÞ ô\ò “Ïsêïíïìßáò” åyíáé Aðïêëåéóôéêü äéêáßùìá
ô™í Æçëùô™í êáß ƒ÷é êáß äéêü ìáò, Aðü ôïýò ‚ðïßïõò ït
Æçëùôáß Aðáéôïˆí ìüíï ôÞí “’Áêñßâåéá”;
4. ‘Ï Ïsêïõìåíéóìüò ô™í Æçëùô™í ðñïåêôåßíåôáé Aêüìç
ðåñéóóüôåñï. Ït ’ÅíéóôÜìåíïé Tðéêïéíùíïˆí –ìÝó¤ ô\ò Ñùóé-
ê\ò Äéáóðïñ@ò– ìÝ ôü ðáôñéáñ÷årï Óåñâßáò êáß UðïìÝíùò ìÝ
ôÞí êáèüëïõ “átñåôéêÞ” ’Åêêëçóßá. Ðñü Tô™í äÝ, äýï Tðß-
óêïðïé ô\ò ÷ñõóïóôïìéê\ò ðáñáôÜîåùò Tðéêïéíùíïˆóáí ‚ëï-
öÜíåñá Tðß Vôç ìÝ ôü ðáôñéáñ÷årï ‘Éåñïóïëýìùí ÷ùñßò êáììßá
Tðßóçìç Tðéôßìçóé Aðü ôïýò ‚ìüöñïíÜò ôïõò Añ÷éåñårò.
ÐïëëÞ óõ÷íÞ åyíáé êáß _ TêêëçóéáóôéêÞ êïéíùíßá ìåôáîý
êëçñéê™í êáß ëáúê™í ô™í æçëùôéê™í ðáñáôÜîåùí, Cí êáß á‰-
ôÝò Aëëçëïêáôçãïñïˆíôáé Tðßóçìá ›ò óõíïèýëåõìá ðëáíå-
ìÝíùí a øåõäåêêëçóßåò56, ït ‚ðïråò åyíáé Têôüò ’Åêêëçóßáò,
…ðùò ït Ìïíïöõórôáé57, Ðáðéêïß, ÐñïôåóôÜíôáé a Cëëïé átñå-
ôéêïß! Èåùñïˆí ìÜëéóôá ôïýò êëçñéêïýò ô™í Cëëùí ðáñáôÜ-
îåùí ›ò øåõäïêëçñéêïýò ÷ùñßò AðïóôïëéêÞ äéáäï÷Þ, tåñù-
óýíç êáß óùôçñßá!
5. ’Åíôåë™ò AðáñÜäåêôåò êáß “ïsêïõìåíéóôéêÝò” åyíáé êáß
ït èåùñßåò ô™í ’ÅíéóôáìÝíùí, ït ‚ðïrïé, ãéÜ íÜ äéêáéïëï-
ãÞóïõí ôÞí Aðüó÷éóß ôïõò Aðü ôÞí ðëåéïíüôçôá ô™í Æçëùô™í
(ðïý AðïäÝ÷åôáé …ôé åuìáóôå Têôüò ’Åêêëçóßáò), Vðåóáí óôü
Aíôßèåôï Cêñï êáß Šðïóôçñßæïõí, …ôé ït ÅsêïíïìÜ÷ïé ðñü ô\ò
Æ` Ïsêïõìåíéê\ò (787) óõíüäïõ (êáèþò êáß Tìårò ðïý åuìáóôå

56. Ðåñéïäéêü ‘Ç öùíÞ ô\ò ’Ïñèïäïîßáò, ’Áè\íáé, öýëëï 905, óåë. 6-8.
57. Ðåñéïäéêü ’Ï ñèüäïîïò ÐáñáôçñçôÞò, Ðåéñáéåýò, ôåˆ÷ïò 62, óåë. 20-
23.

28
Aêñéâ™ò (!) …ìïéïß ôïõò) eôáí Tíôüò ’Åêêëçóßáò58 êáß ôåëïˆ-
óáí Vãêõñá ìõóôÞñéá!59 Óôçñßæïõí ôÞí Cðïøß ôïõò á‰ôÞ óôÞí
ðáñåñìçíåßá ìåñéê™í öñÜóåùí ô™í ÐáôÝñùí ô\ò óõíüäïõ
á‰ô\ò. ’Áãíïïˆí …ìùò, …ôé ðïëëÝò öïñÝò ït ÐáôÝñåò ÷ñçóéìï-
ðïéïˆí êáôá÷ñçóôéêÜ ‚ñéóìÝíåò öñÜóåéò –ð.÷. <Xíùóéò ô™í
’Åêêëçóé™í> 60 ’Ïñèïäüîùí êáß Ðáðéê™í– ÷ùñßò öõóéêÜ íÜ
Tííïïˆí, …ôé ït átñåôéêïß âñßóêïíôáé Tíôüò ’Åêêëçóßáò a V-
÷ïõí Vãêõñá ìõóôÞñéá. ÐáñáâëÝðïõí Tðßóçò ôåëåßùò ôïýò Aë-
ëåðáëëÞëïõò Aíáèåìáôéóìïýò ðïëë™í Ôïðéê™í óõíüäùí ô™í
’Ïñèïäüîùí ðáôñéáñ÷åßùí (726-769) êáôÜ ô™í ÅsêïíïìÜ÷ùí
(ôü <AíÜèåìá> 61 Aëëïôñéþíåé êáß AðïôÝìíåé ô\ò ’Åêêëçóßáò)
êáß èåùñïˆí, …ôé ït ìÞ ÏsêïõìåíéêÝò á‰ôÝò óýíïäïé äÝí AðÝ-
êïøáí (ä\èåí) ôïýò ÅsêïíïìÜ÷ïõò Aðü ôÞí ’Åêêëçóßá!
Ôü …ôé ït ÅsêïíïìÜ÷ïé ðñü ôïˆ 787 eôáí Têôüò ’Åêêëçóßáò,
êáèßóôáôáé öáíåñü êáß Aðü ôÞí áuôçóß ôïõò êáôÜ ôÞí Æ` Ïsêïõ-
ìåíéêÞ óýíïäï íÜ Uíùèïˆí <ôj BãßI êáèïëéêj ’ÅêêëçóßI>,
êáèþò êáß Aðü ôïýò ëüãïõò ô™í ÐáôÝñùí, ð.÷. ðåñß Aðïäï÷\ò
<ô™í íõíß ðñïóåëèüíôùí ôj êáèïëéêj ’ÅêêëçóßI> 62. ’ÁëëÜ
êáß ‚ Eãéïò ÌÜîéìïò äÝí Aðïäå÷üôáí Tãêõñüôçôá óôÜ ìõóôÞ-
ñéá ô™í Ìïíïèåëçô™í êáôÜ ôü 655 (Vðåéôá äçëáäÞ Aðü ôßò
58. ’Ï ñèüäïîïò ²Åíóôáóéò êáß Ìáñôõñßá, ‘ÉåñÜ óýíïäïò ’ÅíéóôáìÝíùí,
ôåˆ÷ïò 1, 2000, óåë. 25-33.
59. ’Ï ñèüäïîïò ²Åíóôáóéò êáß Ìáñôõñßá, ôåˆ÷ïò 1, 1985, óåë. 6-11, ’Á.
ÄåëÞìðáóç, ÐÜó÷á Êõñßïõ, ’Áè\íáé 1985, óåë. 801.
60. ’ÉùóÞö Âñõåííßïõ, ÔÜ åŠñåèÝíôá, Èåóóáëïíßêç 1991, ôüìïò á`, óåë.
400.
61. ‘Áãßïõ ’ÉùÜííïõ ×ñõóïóôüìïõ, ‘Õðüìíçìá åsò ôÞí ðñüò Ñùìáßïõò...,
‚ìéëßá éóô`, êåö. á`, P.G.60, 549.
62. Ó. ÌÞëéá, Ô™í tåñ™í óõíüäùí... óõëëïãÞ, Ðáñßóéïé 1761, ôüìïò â`,
óåë. 729â, 741á.

29
ÔïðéêÝò óõíüäïõò ô\ò Äýóåùò ðïý ôïýò AíáèåìÜôéóáí êáß
ðñü ô\ò ÓÔ` Ïsêïõìåíéê\ò): <Ð ïßáí TðéôåëÝóïõóé ìõóôáãù-
ãßáí& a ðïrïí ðíåˆìá ôïrò ðáñÜ ôïýôùí TðéôåëïõìÝíïéò Tðéöïé-
ôL;> 63 ²Áëëùóôå êáß ït Ëáôríïé åyíáé Têôüò ’Åêêëçóßáò Aðü
ôü 1054, Cí êáß äÝí êáôáäéêÜóèçêáí ôüôå Aðü ÏsêïõìåíéêÞ
óýíïäï, êáß ðáñÜ ôü …ôé ð.÷. ‚ tåñüò Ãåñìáíüò Êùíóôáí-
ôéíïõðüëåùò ðåñß ôü 1232 èñçíïˆóå ãéÜ ôü <äéåññçãìÝíï> 64
tìÜôéï ô\ò Êáèïëéê\ò ’Åêêëçóßáò, a šíüìáæå ôÞí Ñþìç <Tê-
êëçóßá> 65.
6. ‘Ï ð. Íéêüëáïò äéáêçñýóóåé <ãõìíj ôj êåöáëj> 66 Aêü-
ìç ðéü TíôõðùóéáêÝò êáêïäïîßåò. ²Áí êáß AíÞêåé óÝ óõíïäéêÞ
‚ìÜäá, _ ‚ðïßá èåùñår …ôé ôÜ ÌõóôÞñéÜ ìáò óôåñïˆíôáé ô\ò
èåßáò ×Üñéôïò, Tðáéíår ôßò èåùñßåò ô™í ’ÅíéóôáìÝíùí êáß Šðï-
óôçñßæåé (êåö. ×, ó. 67-68), …ôé V÷ïõìå <èåßá ×Üñéí êáß È årá
Ì õóôÞñéá>, …ðùò ït …ìïéïé ìÝ Tì@ò ÅsêïíïìÜ÷ïé ðñü ôïˆ
787, TðåéäÞ äÝí V÷ïõìå êáôáäéêáóè\ ôåëåóßäéêá Aðü Ïsêïõ-
ìåíéêÞ óýíïäï. ‘Ï ð. Íéêüëáïò Šðïóôçñßæåé ôáõôü÷ñïíá, …ôé
âñéóêüìáóôå êáß Têôüò ’Åêêëçóßáò, …ðùò êáß ït ÅsêïíïìÜ÷ïé
ðñü ôïˆ 787. ÊáôÜ óõíÝðåéá, óýìöùíá ìÝ ôßò ðñùôïöáíårò
êáêïäïîßåò ôïõ, ït ‚ðïråò óõíáãùíßæïíôáé óÝ AóÝâåéá Aêüìç
êáß ôÞí “èåùñßá ô™í êëÜäùí”, <èåßá ×Üñéò êáß È årá Ì õóôÞñéá>
ŠðÜñ÷ïõí êáß Têôüò ’Åêêëçóßáò!

63. ’ÅîÞãçóéò ô\ò êéíÞóåùò..., êåö. óô`, P.G.90, 120D.

64. Ê. Í. ÓÜèá, ÌåóáéùíéêÞ ÂéâëéïèÞêç, Âåíåôßá 1873, ôüìïò â`, óåë.
41-42.
65. ²Åíè’ Aíùô. óåë. 45.
66. ÉÅ` êáíþí ô\ò ÁÂ` óõíüäïõ, P.G.137, 1068B.

30
 7. ‘Ï ð. Íéêüëáïò Šðïóôçñßæåé Tðßóçò (É 3, ó. 6), …ôé …óïé
Uíþèçêáí ìÝ ôïýò Ëáôßíïõò (äçëáäÞ …óïé óõëëåéôïõñãïˆóáí
ìÝ ôïýò Ëáôßíïõò) åy÷áí <èåßá ×Üñéí êáß È årá Ì õóôÞñéá>
Xùò ô\ò ôåëéê\ò êáôáäßêçò ôïõò! ’Åä™ äÝí ðñüêåéôáé âÝâáéá
ãéÜ ðáñÜâáóé tåñïˆ êáíüíïò67 a äéáêÞñõîé êÜðïéïõ êáêï-
äüîïõ öñïíÞìáôïò, ôÜ ‚ðïrá ðñÝðåé íÜ Têäéêáóèïˆí Aðü
óýíïäï ãéÜ íÜ TðÝëèg _ Vêðôùóéò ô\ò tåñùóýíçò (êáèáß-
ñåóéò), AëëÜ ãéÜ TãêáôÜëåéøé ô\ò Ôáìåéïý÷ïõ ô\ò èåßáò ×Ü-
ñéôïò ’Åêêëçóßáò êáß Xíùóé ìÝ átñåôéêïýò. ÊáôÜ ôüí ìÝãá
Âáóßëåéï, ït <ô\ò ’Åêêëçóßáò AðïóôÜíôåò ï‰êÝôé Vó÷ïí ôÞí
÷Üñéí ôïˆ Bãßïõ Ð íåýìáôïò Tö’ Uáõôïrò> 68. ÊáôÜ äÝ ôïýò êá-
íüíáò á` êáß â` ô\ò Ã` Ïsêïõìåíéê\ò óõíüäïõ, …ðïéïò Uíþèçêå
a èÜ Uíùèj ìÝ ôïýò átñåôéêïýò (äçëáäÞ Tãêáôáëåßøg ôÞí
’Åêêëçóßá), èåùñårôáé <Tíôåˆèåí> AíåíÝñãçôïò êáß, êáèþò Uñ-
ìçíåýåé ‚ tåñüò Âáëóáìþí, èåùñårôáé ›ò <aäç ôïˆ Tðéóêïðé-
êïˆ âáèìïˆ Aðáëëïôñéùèåßò> 69.
‘Ç AíÞêïõóôç á‰ôÞ êáêïäïîßá ôïˆ ð. ÍéêïëÜïõ äÝí Šðï-
óôçñßæåôáé ï‹ôå Aðü ôïýò ìåãáëõôÝñïõò ÏsêïõìåíéóôÜò. ‘Ï
êáèçãçôÞò ÂëÜóéïò Öåéä@ò AíáöÝñåé: <Ï t Aíèåíù ôéêïß …ìùò
êáôçãïñïˆóáí ôïýò Uíùôéêïýò êëçñéêïýò (ðïý åy÷áí Uíùè\
ìÝ ôïýò Ëáôßíïõò ôü 1274), …ôé TîÝðåóáí ô\ò tåñùóýíçò êáß
…ôé ôåëïˆóáí ðëÝïí Cêõñá ìõóôÞñéá> 70. ’Åðßóçò ‚ Eãéïò Ì@ñ-
êïò êáß ït ‚ìüöñïíÝò ôïõ äÝí èåùñïˆóáí ï‹ôå ›ò ×ñéóôéá-
íïýò, á‰ôïýò ðïý ìüëéò åy÷áí Uíùè\ (1439) ìÝ ôïýò

67. ‘Ïóßïõ ÍéêïäÞìïõ ‘Áãéïñåßôïõ, ÐçäÜëéïí, óåë. 4, óçìåßùóéò 2.

68. Êáíþí á`, P.G.138, 577C-579A.
69. P.G.137, 349BD.
70. ’ÅêêëçóéáóôéêÞ ‘Éóôïñßá, ’Áè\íáé 1994, ôüìïò â`, óåë. 598.

31
Ëáôßíïõò71. ²Åðåéôá äÝ Aðü ôÞí íÝá Xíùóé (1452)72 ït
’Ïñèüäïîïé èåùñïˆóáí ôÜ ìõóôÞñéá á‰ô™í ðïý Uíþèçêáí ìÝ
ôïýò Ëáôßíïõò ›ò <âäåëõêôÞí èõóßáí>, ôüí äÝ íáü ô\ò Bãßáò
Óïößáò <›ò ’Éïõäáßùí óõíáãùãÞí... êáôáöýãéïí äáéìüíùí êáß
âùìüí ‘Åëëçíéêüí> 73.
Ôü …ôé _ ’Åêêëçóßá AðïêáôÝóôçóå óôÞí tåñùóýíç êáôüðéí
ìåôáíïßáò, …óïõò Uíþèçêáí ìÝ átñåôéêïýò, a äÝí TðáíÝëáâå
ôÜ ìõóôÞñéá74 ìåôáíïïýíôùí átñåôéê™í ðïý åy÷áí êáôáäéêá-
óè\ Aêüìç êáß Aðü ÏsêïõìåíéêÝò a ÔïðéêÝò (Ìïíïèåë\ôáé,
ÅsêïíïìÜ÷ïé) óõíüäïõò, äÝí óçìáßíåé öõóéêÜ, …ôé AðïäÝ÷èç-
êå ðïôÝ ôÞí ¾ðáñîé èåßáò ×Üñéôïò êáß èåßùí Ìõóôçñßùí Têôüò
ôïˆ Óþìáôüò Ôçò. Ôßò êáêïäïîßåò á‰ôÝò ôïˆ ð. ÍéêïëÜïõ Tã-
êùìßáóáí ‚ Têäüôçò ôïˆ ðåñéïäéêïˆ “´Áãéïò ’ÁãáèÜããåëïò”
êáß ‚ ð. Èåïäþñçôïò Ìáˆñïò!
²Åðåéôá Aðü ôÞí óõíïðôéêÞ á‰ôÞ Vêèåóé ‚ñéóìÝíùí æçëù-
ôéê™í èåùñé™í êáèßóôáôáé öáíåñü, …ôé ‚ óýã÷ñïíïò Æçëù-
ôéóìüò äÝí åyíáé BðëÜ ìßá TêêëçóéïëïãéêÞ ðáñÝêêëéóéò, AëëÜ
Aðïôåëår óýìðëåãìá AëëçëïáíáéñïõìÝíùí Têêëçóéïëïãéê™í
êáêïäïîé™í, ôü ‚ðïrï ôåßíåé íÜ ìåôáôñáðj óÝ áwñåóé.

71. ’Áíäñ. Äçìçôñáêïðïýëïõ, ’Ïñèüäïîïò ‘ÅëëÜò, Tí ËåéøßI 1872, óåë.

103-104.
72. Ö. Âáöåßäïõ, ’ÅêêëçóéáóôéêÞ ‘Éóôïñßá, § 150, 2.
73. ’Áíäñ. Äçìçôñáêïðïýëïõ, ‘Éóôïñßá ôïˆ Ó÷ßóìáôïò..., Ëåéøßá 1867, óåë.
165-166.
74. Æ` ô\ò Â`, P.G.137, 344AC êáß 95ïò ô\ò ÓÔ`, P.G.137, 840D-841C.

32
 Ã` Ç ÊÁÊÏÄÏÎÏÓ ÁÐÁÍÔÇÓÉÓ ÔÏÕ Ð. ÍÉÊÏËÁÏÕ
ÓÔÏ ÁÑÈÑÏ ÌÁÓ

1. ÐáñáðïéÞóåéò óôÞí óýã÷ñïíç ‘Éóôïñßá

á`. ‘Ï ð. Íéêüëáïò só÷õñßæåôáé, …ôé Aðü ôü 1920 êçñýóóåôáé
ä\èåí _ áwñåóéò ôïˆ Íåïçìåñïëïãéôéêïˆ Ïsêïõìåíéóìïˆ, Tö-
üóïí äéÜ ô\ò ðáôñéáñ÷éê\ò ’Åãêõêëßïõ ôïˆ 1920 <‚ìïëïãårôáé
Tðßóçìá ðëÝïí êáß ãéÜ ðñþôç öïñÜ …ôé ŠðÜñ÷ïõí êáß Cëëåò
“Têêëçóßåò” Têôüò ô\ò ’Ïñèïäüîïõ> (ÉÉÉ 2, ó. 15). ‘Ï só÷õñé-
óìüò …ôé åuìáóôå átñåôéêïß Aðü ôü 1920 åyíáé ôåëåßùò Aíáëç-
èÞò äéüôé:
1. Ït átñåôéêïß Aðïêáëïˆíôáé êáôá÷ñçóôéêÜ <’Åêêëçóßåò> 75
Aðü ðïëëïýò ðáëáéïýò ÐáôÝñáò, ÷ùñßò öõóéêÜ íÜ Tííïïˆí,
…ôé ìáæß ôïõò óõíáðïôåëïˆìå ôÞí Ìßá ’Åêêëçóßá. <’Åêêëçóßåò>
¼íïìÜæïíôáé ït átñåôéêïß êáß óôßò ðáôñéáñ÷éêÝò ’Åãêõêëßïõò
ôïˆ 1902 (êáèþò êáß <AíáäåíäñÜäåò ôïˆ ×ñéóôéáíéóìïˆ>) êáß
ôïˆ 1904, ït ‚ðïrïé <ôj ÐáíáãßI ÔñéÜäé êáß á‰ôïß ðéóôåýïíôåò
êáß ô¨ ¼íüìáôé ôïˆ Êõñßïõ _ì™í Éçóïˆ ×ñéóôïˆ óåìíõíüìå-
íïé, ôj ÷Üñéôé ôïˆ Èåïˆ óùè\íáé Tëðßæïõóé>!76 ‘Ï ð. Íéêüëáïò
Aðïêñýâåé öõóéêÜ ôßò äýï AíùôÝñù ’Åãêõêëßïõò, äéüôé äéáöï-
ñåôéêÜ êéíäõíåýïõí êáß ït Æçëùôáß íÜ ÷áñáêôçñéóèïˆí ›ò
átñåôéêïß, Töüóïí Aðïó÷ßóèçêáí Aðü ôÞí “átñåôéêÞ” ’Åêêëç-
óßá ìüëéò ôü 1924.
2. ÊáôÜ ôßò ðñ™ôåò äåêáåôßåò ôïˆ ó÷ßóìáôïò ‚ _ãÝôçò ô™í
Æçëùô™í ðñþçí Öëùñßíçò ×ñõóüóôïìïò (êáß öõóéêÜ êáß ït
75. Ö. Âáöåßäïõ, ’ÅêêëçóéáóôéêÞ ‘Éóôïñßá, § 208, 2.
76. ’Éù. Êáñìßñç, ÔÜ äïãìáôéêÜ êáß óõìâïëéêÜ ìíçìårá..., GRAZ 1968,
ôüìïò â`, óåë. 1034-1044.

33
uäéïé) ŠðïóôÞñéæå, …ôé äéáôåëår Tí AêïéíùíçóßI ðñüò ôÞí <êáé-
íïôïìÞóáóáí tåñáñ÷ßáí... ðñïóù ñéí™ò äéÜ êáíïíéêïýò ëü-
ãïõò> 77 –ôü Uïñôïëïãéêü æÞôçìá– êáß ðïôÝ ãéÜ äïãìáôéêïýò
ëüãïõò. ÌÝ÷ñé äÝ ôüí èÜíáôü ôïõ (1955) ›ìéëïˆóå ãéÜ ôÞí
ðáñáíïìßá ô\ò AíôéêáôáóôÜóåùò ôïˆ ’Éïõëéáíïˆ _ìåñïëïãß-
ïõ78 êáß ðïôÝ ãéÜ äéáêÞñõîé átñÝóåùò Ïsêïõìåíéóìïˆ a èåù-
ñßáò ô™í êëÜäùí (äéÜ ô\ò ’Åãêõêëßïõ ôïˆ 1920). Åyíáé Aäý-
íáôï íÜ Têçñýóóåôï áwñåóéò Tðß ôñéÜíôá Vôç êáß íÜ ìÞ ôü
åy÷å Aíôéëçöè\!
ÓôÞí Töçìåñßäá ìÜëéóôá ÂñáäõíÞ ô\ò 11-12-1950 åy÷å äç-
ëþóåé ôÜ Uî\ò: <’Á ëë’ …ôå åuäïìåí (ôü 1935) …ôé ôü ó÷ßóìá
TäçìéïõñãÞèç Šðü ô™í Ð áëáéïçìåñïëïãéô™í êáß Cíåõ _ì™í
êáß …ôé ôïˆôï Tëëåßøåé ðïéìáíôïñéê\ò Tðïðôåßáò êáß êáèïäç-
ãÞóåùò TîåôñÝðåôï åsò Aêñüôçôáò Tðß æçìßI ôïˆ êýñïõò ô\ò
’Åêêëçóßáò êáß ôïˆ ãïÞôñïõ ô\ò ‘Éåñáñ÷ßáò (ôïˆ íÝïõ _ìåñï-
ëïãßïõ) Tðåäýèçìåí åsò ôüí Aã™íá... wíá ðñïëÜâù ìåí ðåñéó-
óüôåñá Vêôñïðá>! Óôßò 3-11-1952 äéáìáñôõñüìåíïò ãéÜ ôßò
äéþîåéò Víáíôé ô™í Æçëùô™í Vãñáöå ôÜ Uî\ò: <‘Ç ‘Éåñáñ÷ßá
ô\ò ’Åêêëçóßáò ô\ò ‘ÅëëÜäïò Aíôß äéÜ ìÝóù í äéáöùôéóôéê™í
êáß åsñçíéê™í íÜ ðåßóg ôïýò Aðü ô\ò ’Åêêëçóßáò Aðïó÷é-
óèÝíôáò ðáëáéïçìåñïëïãßôáò êáß åsò ôïýò êüëðïõò á‰ô\ò íÜ
ðñïóåëêýóg...>!
ÊáôÜ óõíÝðåéá ‚ uäéïò _ãÝôçò ô™í Æçëùô™í äéáøåýäåé ôå-
ëåßùò ôïýò óçìåñéíïýò ÆçëùôÜò (ðåñß ä\èåí átñÝóåùò a átñå-
77. ’Ï ñèüäïîïò ²Åíóôáóéò êáß Ìáñôõñßá, ‘ÉåñÜ óýíïäïò ’ÅíéóôáìÝíùí,
ôåˆ÷ïò 24-25, óåë. 299.
78. ‘Ç. ’Áããåëïðïýëïõ, Ìçôñïðïëßôçò ðñþçí Öëùñßíçò ×ñõóüóôïìïò,
’Áè\íáé 1981, óåë. 102.

34
ôéê™í ’Åãêõêëßùí) êáß Aðïêáëýðôåé ôÞí óçìåñéíÞ Aðü ìÝñïõò
ôïõò äéáóôñÝâëùóé ô\ò ‘Éóôïñßáò ôïˆ æçëùôéêïˆ êéíÞìáôïò.
’Ùíüìáæå äÝ ôïýò ÆçëùôÜò <Aðïó÷éóèÝíôáò Aðü ô\ò ’Åêêëç-
óßáò>! ‘Ï ×ñõóüóôïìïò äÝí óôçëßôåõóå ðïôÝ ôÞí ’Åãêýêëéï
ôïˆ 1920, äéüôé ðñïöáí™ò äÝí ôÞí èåùñïˆóå átñåôéêÞ. (²Áñá
–êáôÜ ôïýò óçìåñéíïýò ÆçëùôÜò– eôáí ¼ðáäüò ô\ò èåùñßáò
ô™í êëÜäùí!)
Ìåñéêïß Æçëùôáß ðñïöáóßæïíôáé, …ôé ït Ïsêïõìåíéóôáß êñÜ-
ôçóáí TóêåììÝíá êñõöÞ ôÞí ’Åãêýêëéï á‰ôÞ Tðß äåêáåôßåò.
Á‰ôü öõóéêÜ äÝí Aëçèåýåé, äéüôé _ ’Åãêýêëéïò Tîåäüèç AìÝ-
óùò óÝ åsäéêü ôåˆ÷ïò êáß ìÜëéóôá óÝ ðïëëÝò ãë™óóåò. ’ÁëëÜ
êáß Cí Aêüìç ‚ AíùôÝñù só÷õñéóìüò eôáí Aëçèéíüò, ôüôå
ð™ò åyíáé äõíáôüí íÜ êáôçãïñïýìáóôå ›ò átñåôéêïß ëüã¤
ìé@ò ’Åãêõêëßïõ, ôÞí ‚ðïßá Tðß äåêáåôßåò Aãíïïýóáìå;
‘Ç öñÜóéò “êçñýóóåôáé áwñåóéò Ïsêïõìåíéóì åyíáé Tðé-
íüçóéò ô™í íåùôÝñùí Æçëùô™í, TðåéäÞ AíôéëÞöèçêáí, …ôé _
AëëáãÞ ìüíï ôïˆ Uïñôïëïãßïõ äÝí Aðïôåëår áwñåóé êáß UðïìÝ-
íùò, óýìöùíá ìÝ ôÞí ‚ìüöùíç BãéïðáôåñéêÞ äéäáóêáëßá, _
Aðüó÷éóßò ôïõò åyíáé ôåëåßùò ðáñÜíïìç. ²Áí ‚ ð. Íéêüëáïò
Tðéèõìj íÜ êáõ÷@ôáé, …ôé ìüíï ït æçëùôéêÝò ‚ìÜäåò Aðïôåëïˆí
ôÞí Ìßá ’Åêêëçóßá ôïˆ ×ñéóôïˆ, èÜ ðñÝðåé íÜ ðáýóg íÜ Aó÷ï-
ë\ôáé ìÝ ôü ôß ãßíåôáé óÞìåñá êáß íÜ Aðïäåßîg, …ôé _ Aðüó÷éóßò
ôïõò Vãéíå ãéÜ äïãìáôéêïýò ëüãïõò ôü 1924, ÷ñïíïëïãßá äç-
ëáäÞ óôÞí ‚ðïßá AíÜãåôáé _ TìöÜíéóßò ôïõò óÜí AíåîÜñôçôï
Têêëçóéáóôéêü ó÷\ìá. Á‰ôü öõóéêÜ åyíáé Aäýíáôï êáß ãé’ á‰-
ôü _ TêêëçóéáóôéêÞ ôïõò Šðüóôáóéò eôáí êáß èÜ åyíáé ðáñÜíï-
ìç. ‘Ï tåñüò Äïóßèåïò Aðïêáëþíôáò áwñåóé ôü íÝï êáëåíäÜ-

35
ñéï, Tííïår ôÞí ôñïðïðïßçóé ôïˆ Ðáó÷áëßïõ Aðü ôïýò Ëáôß-
íïõò êáß ƒ÷é ôÞí AëëáãÞ ôïˆ Uïñôïëïãßïõ.
â`. ‘Ï ð. Íéêüëáïò âÝâáéá êáß ït Æçëùôáß ôïëìïˆí íÜ
÷áñáêôçñßæïõí ›ò áwñåóé Aêüìç êáß ôÞí AëëáãÞ ôïˆ Uïñôïëï-
ãßïõ, TðåéäÞ äéÝóðáóå ôÞí Ìßá ’Åêêëçóßá óÝ äýï (ôÞí ðáëáéï-
çìåñïëïãéôéêÞ êáß ôÞí íåïçìåñïëïãéôéêÞ) êáß óõíåð™ò Vðëçîå
Vììåóá ôü äüãìá ô\ò Ìßáò ’Åêêëçóßáò. ‘Ç äéÜóðáóéò âÝâáéá
Vãéíå Aðü á‰ôïýò êáß ƒ÷é Aðü Tì@ò. ²Áí …ìùò ìÝ âÜóé á‰ôü
ôüí êáíüíá èåùñïˆìå, …ôé êÜèå äéÜóðáóéò ô\ò Uíüôçôïò ô\ò
’Åêêëçóßáò Aðïôåëår áwñåóé, ôüôå êáß ït Æçëùôáß äÝí èÜ ðñÝðåé
íÜ ÷áñáêôçñéóèïˆí ›ò äÝêá öïñÝò átñåôéêïß, Töüóïí ìÝ ôÞí
ðïëõäéÜóðáóß ôïõò –ƒ÷é BðëÜ êáß Vììåóá V÷ïõí ðëÞîåé– Aë-
ëÜ óôÞí êõñéïëåîßá V÷ïõí AíáôñÝøåé ôåëåßùò ôü äüãìá á‰ôü
(êáèþò óÞìåñá ŠðÜñ÷ïõí UííÝá ’Åêêëçóßåò Ã.Ï.×. êáß ðë\-
èïò AíåîáñôÞôùí, Aíôß ãéÜ ìßá ’Åêêëçóßá);
ã`. ‘Ï ð. Íéêüëáïò ëÝãåé Tðßóçò, …ôé ôü ðáëáéü _ìåñïëüãéï
åyíáé ÐáñÜäïóéò ô\ò ’Åêêëçóßáò êáß, …ôé _ Æ` ÏsêïõìåíéêÞ
óýíïäïò Aíáèåìáôßæåé …óïõò Aèåôïˆí ôßò Ðáñáäüóåéò. ²Áñá,
ìÝ ôÞí BðëÞ ëïãéêÞ, …óïé ôü AðïäÝ÷èçêáí, Šðüêåéíôáé óôÜ
öñéêôÜ AíáèÝìáôá ô\ò óõíüäïõ á‰ô\ò! ‘Ç Cðïøßò ôïõ á‰ôÞ
åyíáé ôåëåßùò á‰èáßñåôç. ’ÁñêåôÝò Ðáñáäüóåéò –ït ‚ðïråò äÝí
åy÷áí ó÷Ýóé ìÝ ôÜ äüãìáôá– äÝí Töáñìüæïíôáé ðëÝïí ãéÜ
äéáöüñïõò ëüãïõò, ÷ùñßò á‰ôü íÜ óçìáßíåé, …ôé åuìáóôå Aíá-
èåìáôéóìÝíïé (ð.÷. ït tåñïß êáíüíåò êáß ìÜëéóôá Ïsêïõìåíéê™í
óõíüäùí, ït ‚ðïrïé Aðáãïñåýïõí ôüí ãÜìï ìÝ Uôåñïäüîïõò
åyíáé ÐáñÜäïóéò ô\ò ’Åêêëçóßáò. ÄÝí åuìáóôå …ìùò Aíáèåìá-

36
ôéóìÝíïé Aðü ôü 1834, …ôáí äçëáäÞ _ ’Åêêëçóßá ô\ò ‘ÅëëÜäïò
TðÝôñåøå êáô’ ïsêïíïìßá Tðßóçìá ðëÝïí ôÞí ôÝëåóß ôïõò79).
ä`. Ôåëåßùò øåõäårò åyíáé Tðßóçò ït só÷õñéóìïß ôïˆ ð. Íéêï-
ëÜïõ, …ôé ðñáãìáôïðïéïˆíôáé óõëëåéôïõñãßåò ìÝ átñåôéêïýò a
…ôé _ ’Ïñèüäïîïò ’Åêêëçóßá V÷åé Aðïäå÷è\ ôÞí èåùñßá ô™í
êëÜäùí! Ôüí äéáøåýäïõí Cëëùóôå ït uäéïé ït ìåôñéïðáèårò Æç-
ëùôáß80. Äõóôõ÷™ò ðïëëïß Æçëùôáß äéïãêþíïõí TóêåììÝíá ôßò
êáôáóôÜóåéò êáß ðáñïõóéÜæïõí ôßò óõìöùíßåò ôïˆ ÌðÜëáìáíô
a ôïˆ Óáìðåæý, êáèþò êáß ôü ðñïó÷Ýäéï óõìöùíßáò óôÞí
’Áíôéü÷åéá ›ò ðëÞñåéò Uíþóåéò ìÝ ôïýò Ðáðéêïýò a ôïýò Ìï-
íïöõóßôáò81. ‘Ç AíåéëéêñßíåéÜ ôïõò á‰ôÞ ôïýò TêèÝôåé Aíåðá-
íüñèùôá. ‘Ï ð. Íéêüëáïò èåùñår ëïéðüí, …ôé ït óõìðñïóåõ÷Ýò,
ït ìåìïíùìÝíåò ðåñéðôþóåéò ìåôáäüóåùí ìõóôçñßùí a ôåëÝ-
óåùò ãÜìùí ìÝ ôïýò Uôåñïäüîïõò óõíéóôïˆí Vìðñáêôç Xíùóé.
²Áí …ìùò …ëá á‰ôÜ Aðïôåëïˆí ðëÞñç Xíùóé, ãéáôß ït óïöïß
ÌáêÜñéïò ‚ ÐÜôìéïò, ’ÁèáíÜóéïò ‚ ÐÜñéïò, Íéêüäçìïò äÝí
äéÝêïøáí ôÞí TêêëçóéáóôéêÞ êïéíùíßá ìÝ …óïõò Tðéóêüðïõò
äéÝðñáôôáí ðáñüìïéåò ðáñáíïìßåò a ìÝ ôïýò Ëáôéíüöñïíáò
a ìÝ …óïõò TðÝôñåðáí óôïýò átñåôéêïýò íÜ Tîïìïëïãïˆí êáß
íÜ äéäÜóêïõí ôüí ’Ïñèüäïîï êë\ñï êáß ëáü; (ÔïõëÜ÷éóôïí
óÞìåñá äÝí V÷ïõìå Aêïýóåé, …ôé äéáðñÜôôïíôáé ït äýï ôåëåõ-
ôáråò AóÝâåéåò). ÌÞðùò ‚ ð. Íéêüëáïò êáôçãïñj Aêüìç êáß
ôïýò Bãßïõò ÊïëëõâÜäåò;

79. Êùí/íïõ Ïsêïíüìïõ ôïˆ Tî Ïsêïíüìùí, ÔÜ óùæüìåíá Têêëçóéáóôé-

êÜ..., ’Áè\íáé áùîä`, ôüìïò â`, óåë. 246.
80. ’Ï ñèüäïîïò ²Åíóôáóéò êáß Ìáñôõñßá, ‘ÉåñÜ óýíïäïò ’ÅíéóôáìÝíùí,
ôåˆ÷ïò 1, 2000, óåë. 21.
81. Ôü Cèåïí äüãìá ôïˆ Ïsêïõìåíéóìïˆ, 1998, óåë. 235.

37
 å`. ‘Ï ð. Íéêüëáïò óôçëéôåýåé äçëþóåéò ðáôñéáñ÷™í, Cí
êáß ãíùñßæåé êáëÜ …ôé V÷ïõí Aíáéñåè\ a Tðåîçãçè\ 82. Ãíùñßæåé
Tðßóçò, …ôé ôü ´Áãéïí ²Ïñïò êáß ðïëëïß Cëëïé äéáìáñôýñïíôáé
óõíå÷™ò ðñüò …ëåò ôßò êáôåõèýíóåéò ãéÜ …óåò äçëþóåéò äÝí
Aðç÷ïˆí ôü ’Ïñèüäïîï öñüíçìá. ’Éäéáßôåñá ìÜëéóôá êáôáêñß-
íïõí ôüí …ñï “AäåëöÝò ’Åêêëçóßåò”, ‚ ‚ðïrïò äÝí ðñÝðåé
íÜ ÷ñçóéìïðïé\ôáé, Aöïˆ ït Ðáðéêïß åyíáé átñåôéêïß êáß äÝí
Šößóôáôáé TêêëçóéáóôéêÞ êïéíùíßá ìáæß ôïõò.
‘Ï ð. Íéêüëáïò Aðïóéùð@, Cí êáß ãíùñßæåé, ôÞí äéåõêñéíé-
óôéêÞ AðÜíôçóé ôïˆ Ïsêïõìåíéêïˆ ðáôñéÜñ÷ïõ ê.ê. Âáñèïëï-
ìáßïõ óôÞí TðéóôïëÞ ôïˆ ‘Áãßïõ ²Ïñïõò, äéÜ ô\ò ‚ðïßáò ‚
ðáôñéÜñ÷çò êáôÝêñéíå ôü ðáðéêü ðñùôårï, ôßò ðïéêßëåò TêôñïðÝò
ô™í Ðáðéê™í êáß ôÜ íÝá äüãìáôÜ ôïõò êáß äéáâåâáßùóå, …ôé
ï‹ôå _ óõìöùíßá ôïˆ ÌðÜëáìáíô Vãéíå AðïäåêôÞ Aðü ôÞí
’Åêêëçóßá, ï‹ôå á‰ôüò AðïäÝ÷åôáé ôÞí èåùñßá ôÞí êëÜäùí.
‘Ç äçìïóßá á‰ôÞ AðÜíôçóéò ôïˆ ðáôñéÜñ÷ïõ äÝí äéÝöõãå öõ-
óéêÜ ôÞí ðñïóï÷Þ ôïˆ ðÜðá êáß ô™í Ðáðéê™í, êáß säßùò _
ðñüò á‰ôïýò ðñïôñïðÞ íÜ AëëÜîïõí ôáêôéêÞ: <Êáß ï¾ôù íÜ
Uíùè\ôå –¼ñèïäüîùò öñïíïˆíôåò êáß âéïˆíôåò– ìÝ ôÞí ’Ï ñ-
èüäïîïí ’Åêêëçóßáí, äéÜ íÜ Aðïêáôáóôáèj _ Uíüôçò Šì™í
ìÝ ôÞí Ì ßáí ’Åêêëçóßáí, Aðü ô\ò ‚ðïßáò ït ðñïðÜôïñåò Šì™í
AðÝóðáóáí Šì@ò> 83. ’Åëðßæïõìå …ôé _ ’Ïñèüäïîïò á‰ôÞ ‚ìï-
ëïãßá èÜ äéáêçñýóóåôáé äéáñê™ò êáß ìÝ óáöÝóôáôç äéáôýðùóé
Aðü êÜèå ’Ïñèüäïîï êáß säßùò ôïýò Tðéóêüðïõò.

82. Ðåñéïäéêü ÐÜíôáéíïò, ’ÁëåîÜíäñåéá, ôåˆ÷ïò 21, ÓåðôÝìâñéïò 1998.

83. ’Åöçìåñßò ’Ï ñèüäïîïò Ôýðïò, ’Áè\íáé, öýëëï 1334, óåë. 1.

38
 óô`. ‘Ï ð. Íéêüëáïò èåùñår ›ò átñåôéêü ôüí ðáôñéÜñ÷ç
êáß ãéÜ ôßò óõìðñïóåõ÷Ýò ôïõ. Ðïéüò …ìùò tåñüò êáíþí a
ðïéÜ ðáôåñéêÞ äéäáóêáëßá AíáöÝñåé, …ôé …ðïéïò V÷åé óõìðñïó-
åõ÷çè\ ìÝ átñåôéêïýò (ðáñáâáßíïíôáò ôïýò tåñïýò êáíüíáò)
åyíáé aäç átñåôéêüò, a …ôé Tìårò ¼öåßëïõìå íÜ äéáêüøïõìå
ôÞí Tðéêïéíùíßá ìáæß ôïõ; ÌÞðùò ‚ ð. Íéêüëáïò Tðéèõìj íÜ
åsóáãÜãg íÝåò èåùñßåò óôüí ÷™ñï ô\ò ’Ïñèïäïîßáò; ÌÞðùò
Aãíïj ôßò Aíáñßèìçôåò êáíïíéêÝò ðáñáâÜóåéò ô™í Tðéóêüðùí
ô\ò ‚ìÜäïò ôïõ êáß säßùò ôïˆ Añ÷éåðéóêüðïõ ôïõ;
æ`. ‘Ï ð. Íéêüëáïò Tðéêáëårôáé Tðßóçò ›ò átñåôéêÝò ôßò äç-
ëþóåéò ôïˆ ìçôñïðïëßôïõ ‘Åëâåôßáò Äáìáóêçíïˆ, TðåéäÞ öá-
íåñþíïõí äéáèñçóêåéáêü óõãêñçôéóìü. ÄÝí Aãíïår âÝâáéá
…ôé á‰ôÝò, ›ò êáêüäïîåò, äÝ÷ïíôáé äéáñê™ò á‰óôçñÞ êñéôéêÞ
Aðü ôïýò ‘Áãéïñåßôáò84 êáß Aðü Cëëïõò äéáðñåðårò ðáôÝñáò
êáß èåïëüãïõò85, óÝ Aíôßèåóé ìÝ AíÜëïãåò óõãêñçôéóôéêÝò
äçëþóåéò Tðéóêüðùí êáôÜ ôüí ðåñáóìÝíï ás™íá, óôßò ‚ðïråò
äÝí AóêÞèçêå ðáñüìïéá êñéôéêÞ. Óôü óýããñáììá ð.÷ <‘ÉåñÜ
’Áíèïëïãßá>, ðïý Têäüèçêå ìÝ ôÞí Vãêñéóé ô\ò tåñ@ò óõíüäïõ
ô\ò ’Åêêëçóßáò ô\ò ‘ÅëëÜäïò (1833) Šðïóôçñéæüôáí _ Cðïøéò,
…ôé óþæïíôáé Aêüìç êáß ït Uôåñüèñçóêïé! ÓôÞí óõíÝ÷åéá ìÜ-
ëéóôá <Añ÷éåñårò Að’ Cìâù íïò, ìÝ ðñù ôïðüñïí ôüí ´Õäñáò...
TêÞñõôôïí …ôé& “´Ï ëá ôÜ Vèíç …óá TãåííÞèçóáí, åsò ôü ‚-
ðïrïí Aêïëïõèïˆóé èñÞóêåõìá, ðñïóäïê™óé óùôçñßáí ”>! 86

84. ’Ï ñèïäïîßá êáß ’ÉóëÜì, ‘Éåñ@ò Ìïí\ò ‘Ïóßïõ Ãñçãïñßïõ, ´Áãéïí ²Ïñïò
1997.
85. ‘Õðüìíçìá ðåñß Ï sêïõìåíéóìïˆ, 1999, óåë. 37-46.
86. Ôü Cèåïí äüãìá ôïˆ Ïsêïõìåíéóìïˆ, 1998, óåë. 173.

39
 2. ÐáñáðïéÞóåéò óôÜ tåñÜ êåßìåíá
‘Ï ð. Íéêüëáïò AöéÝñùóå ôü ìåãáëýôåñï ìÝñïò ô\ò Aðáí-
ôÞóåþò ôïõ óôÞí Aíôßêñïõóé ô\ò (ä\èåí) èåùñßáò ìáò, …ôé _
äéáêïðÞ ôïˆ ìíçìïóýíïõ ô™í átñåôéê™í ãßíåôáé ìüíï ìåôÜ
Aðü äéÜãíùóé Ïsêïõìåíéê\ò óõíüäïõ. Óôü ôÝëïò …ìùò Tê-
öñÜæåé ôÞí ÷áñÜ ôïõ, TðåéäÞ Aðïäå÷èÞêáìå …ôé ãßíåôáé êáß
ðñü óõíïäéê\ò äéáãíþìçò! ÄéÝøåõóå äçëáäÞ ôüí Uáõôü ôïõ
êáß TîåôÝèç óôïýò Aíáãíþóôáò ôïõ, Töüóïí ì@ò êáôçãïñïˆóå
äéáñê™ò ãéÜ êÜôé ðïý ðïôÝ äÝí TëÝ÷èç. ÓÝ Xíá óçìårï ìÜëéóôá
(Šðïóçìåßùóéò, VII 3, ó. 42) ôïðïèÝôçóå ôÞí Cðïøé Tíôüò
åsóáãùãéê™í (›ò äçëáäÞ äéê\ò ìïõ ä\èåí Aêñéâïˆò öñÜ-
óåùò!) Óôü ðñïçãïýìåíï Cñèñï ìáò åy÷áìå ãñÜøåé ôÜ Uî\ò:
1. ²Åðåéôá Aðü êáôáäßêç Ïsêïõìåíéê\ò óõíüäïõ a ìåãÜëùí
Ôïðéê™í óõíüäùí (ð.÷. óýíïäïé ô\ò Äýóåùò 640-649) Aðá-
ãïñåýåôáé _ TêêëçóéáóôéêÞ êïéíùíßá ìÝ ôïýò (Têôüò ’Åêêëç-
óßáò ðëÝïí) átñåôéêïýò êáß ôïýò ¼ðáäïýò ôïõò.
2. ‘Ç TêêëçóéáóôéêÞ êïéíùíßá ìÝ …óïõò Uíùèïˆí ìÝ Têôüò
’Åêêëçóßáò átñåôéêïýò äéáêüðôåôáé AìÝóùò (÷ùñßò óõíïäéêÞ
êñßóé).
3. ‘Ï éå` êáíüíáò ô\ò ÁÂ` óõíüäïõ TðéôñÝðåé ôÞí ðñü
óõíïäéê\ò êñßóåùò äéáêïðÞ Têêëçóéáóôéê\ò êïéíùíßáò ìÝ …-
óïõò êçñýóóïõí (Tíôüò ’Åêêëçóßáò) êÜðïéá áwñåóé. ÌåñéêÝò
öïñÝò …ìùò ït ÐáôÝñåò Tðéêïéíùíïˆóáí êáô’ Ïsêïíïìßá ìÝ
ôïýò Tíôüò ’Åêêëçóßáò átñåôéêïýò (ð.÷. ÌïíïèåëÞôáò, Ëáôß-
íïõò) Xùò ô\ò óõíïäéê\ò êñßóåþò ôïõò, ìÝ óêïðü íÜ ôïýò
‚äçãÞóïõí óÝ ìåôÜíïéá.

40
 4. ’Áðáãïñåýåôáé _ äéáêïðÞ Têêëçóéáóôéê\ò êïéíùíßáò C-
íåõ ëüãùí ðßóôåùò.

ÂÜóåé ô™í AíùôÝñù Aðïäåß÷èçêå, …ôé ït Æçëùôáß äÝí ‚-

ìïéÜæïõí ìÝ êáíÝíá Aðü ôïýò ‘Áãßïõò êáß ‘ÏìïëïãçôÜò, ðïý
Aãùíßóèçêáí êáôÜ ô™í átñÝóåùí, AëëÜ ìüíï ìÝ ôÜ Cíåõ
ëüãùí ðßóôåùò ó÷ßóìáôá ôïˆ ç` êáß ôïˆ è` ás™íïò (ôÜ ‚ðïrá
V÷ïõí êáôáêñéè\). ‘Ï ð. Íéêüëáïò äéåöþíçóå êáß ŠðïóôÞñéîå
ôÜ Uî\ò:
1. Ït Æçëùôáß Vðñåðå íÜ Aðïó÷éóèïˆí, TðåéäÞ åuìáóôå
(ä\èåí) átñåôéêïß Aðü ôü 1920 êáß TðåéäÞ (ä\èåí) ôü TðéâÜëëåé
‚ éå` êáíþí ô\ò ÁÂ` óõíüäïõ, ‚ ‚ðïrïò èåóðßóèçêå (ä\èåí)
ãéÜ íÜ TðéâÜëg ôÞí Cìåóç Aðüó÷éóé –êáß ìÜëéóôá ðñü óõíï-
äéê\ò êñßóåùò– Aðü …óïõò êçñýóóïõí êÜðïéá áwñåóé. ’Åö-
üóïí ëïéðüí ït Æçëùôáß äÝí V÷ïõí äéêáéùè\ Aðü êáììßá
óýíïäï Tðß ¼ãäüíôá Vôç ãéÜ ôÞí Aðüó÷éóß ôïõò ôü 1924,
óõíå÷ßæïõí íÜ Aãùíßæùíôáé Aðïôåé÷éóìÝíïé Aðü Tì@ò ôïýò
(ä\èåí) átñåôéêïýò ðñü óõíïäéê\ò êñßóåùò.
2. ‘Ç ðñ@îéò á‰ôÞ ô™í Æçëùô™í, ëÝãåé, ôáõôßæåôáé ìÝ ôÞí
ðñ@îé ðïëë™í ‘Áãßùí. ÐñïóðÜèçóå ëïéðüí íÜ Aðïäåßîg, …ôé
êáß ït ðåñéóóüôåñïé ´Áãéïé Aãùíßæïíôï êáôÜ ô™í átñåôéê™í
Tðß äåêáåôßåò (ä\èåí) ðñü óõíïäéê\ò êñßóåùò! ÃéÜ ôüí ëüãï
á‰ôü Tîéóôüñçóå ìßá-äýï ðåñéðôþóåéò äéáêïð\ò Tðéêïéíùíßáò
‘Áãßùí Aðü (Tíôüò ’Åêêëçóßáò) átñåôéêïýò ðñü óõíïäéê\ò êñß-
óåþò ôïõò. Êõñßùò …ìùò Tîéóôüñçóå óõã÷Ýïíôáò êáß äéáóôñå-
âëþíïíôáò ôåëåßùò Có÷åôåò ìÝ ôÞí ðñ@îé ô™í Æçëùô™í
ðåñéðôþóåéò Aêïéíùíçóßáò ‘Áãßùí ìÝ êáôáäéêáóìÝíïõò Aðü

41
óõíüäïõò (äçëáäÞ Têôüò ’Åêêëçóßáò) átñåôéêïýò a ìÝ …óïõò
Uíþèçêáí ìÝ (Têôüò ’Åêêëçóßáò) átñåôéêïýò. ²Åôóé, ôü ìüíï
ðïý êáôþñèùóå, eôáí íÜ äéáóôñåâëþóg ôÞí ‘Éóôïñßá êáß íÜ
ðáñáðïéÞóg AñêåôÜ tåñÜ êåßìåíá. Ðñüò ôü ðáñüí èÜ ðáñïõ-
óéÜóùìå Tí óõíôïìßI ëßãåò (ôßò âáóéêüôåñåò) ðáñáðïéÞóåéò
ôïõ.
á`. Ït ÐáôÝñåò ô\ò ÁÂ` óõíüäïõ (861), èÝëïíôáò íÜ äþ-
óïõí Xíá ôÝëïò óôÜ ó÷ßóìáôá ðïý óõíåôÜñáîáí ôÞí ’Åêêëç-
óßá êáôÜ ôüí ç` êáß è` ás™íá, íïìïèÝôçóáí ôïýò êáíüíáò
éã`-éå`87, äéÜ ô™í ‚ðïßùí Aðáãüñåõáí á‰óôçñÜ óôïýò ’Ïñèï-
äüîïõò íÜ äéáêüðôïõí ôÞí TêêëçóéáóôéêÞ êïéíùíßá ìÝ ôïýò
Têêëçóéáóôéê™ò ðñïúóôáìÝíïõò ôïõò ðñü óõíïäéê\ò êñßóåþò
ôïõò. ÃéÜ íÜ ìÞ Tííïçèj …ìùò, …ôé äéÜ ô\ò Aðáãïñåýóåùò
á‰ô\ò Aöáéñårôáé ôü äéêáßùìá ô™í ’Ïñèïäüîùí íÜ äéáêüðôïõí
ôÞí Tðéêïéíùíßá ðñü óõíïäéê\ò êñßóåùò Aðü …óïõò êçñýó-
óïõí êÜðïéá áwñåóé êáß ìÝ ôüí ôñüðï á‰ôü êáôáäéêÜæïíôáé
êáß ðáëáéüôåñåò Aðïó÷ßóåéò ’Ïñèïäüîùí ãéÜ ëüãïõò ðßóôåùò
(ð.÷. Aðü ôüí Íåóôüñéï88), ït óïöïß ÐáôÝñåò Vèåóáí óôü
ôÝëïò ôïˆ éå` êáíüíïò ôÞí Uî\ò TðåîÞãçóé: ÓôÜ Tðéôßìéá ô™í
êáíüíùí äÝí Šðüêåéôáé, …ðïéïò Aðïó÷ßæåôáé ðñü óõíïäéê\ò
êñßóåùò Aðü Tðßóêïðï ðïý êçñýóóåé êÜðïéá áwñåóé& Aíôé-
èÝôùò, åyíáé AîéÝðáéíïò.
ÔÞí TðåîÞãçóé á‰ôÞ ‚ ð. Íéêüëáïò êáß ït Æçëùôáß ôÞí
V÷ïõí Uñìçíåýóåé ›ò Šðï÷ñåùôéêü êáíüíá ãéÜ Cìåóç Aðü-
ó÷éóé Aðü ôïýò Tðéóêüðïõò, ìüëéò á‰ôïß êçñýîïõí ‚ðïéïäÞ-

87. P.G.137, 1061B-1072A.

88. ‘Áãßïõ Êõñßëëïõ ’Áëåîáíäñåßáò, TðéóôïëÞ éá`, P.G.77, 81BC.

42
ðïôå êáêüäïîï öñüíçìá. ÌÝ ôüí ôñüðï á‰ôü äéêáéïëïãïˆí
ôü ó÷ßóìá ôïõò ëü㤠ôïˆ Ïsêïõìåíéóìïˆ, Tí™ ìåñéêïß èåù-
ñïˆí áwñåóé Aêüìç êáß ôü íÝï _ìåñïëüãéï. ²Áëëïé ôïëìïˆí
íÜ ðáñáðïéïˆí ôü íüçìá ôïˆ êáíüíïò á‰ôïˆ89, Tí™ Cëëïé,
…ôáí èÝëïõí íÜ AëëÜîïõí ðáñÜôáîé, Tñåõíïˆí ôßò ‚ìéëßåò
ô™í Tðéóêüðùí ôïõò êáß, ìüëéò óõíáíôÞóïõí êÜðïéåò Aèåïëü-
ãçôåò öñÜóåéò, ôïýò Aðïêçñýóóïõí AìÝóùò ›ò átñåôéêïýò!
ÖõóéêÜ ït óïöïß ÐáôÝñåò ô\ò ÁÂ` óõíüäïõ óêüðåõáí
ìüíï íÜ ðåñéïñßóïõí ôÜ Aäéêáéïëüãçôá ó÷ßóìáôá êáß ƒ÷é íÜ
TðéâÜëïõí ìßá æçëùôéêïˆ ôýðïõ TêêëçóéáóôéêÞ Aóõäïóßá. ²Áí
åy÷áí ôÝôïéï óêïðü, èÜ Vëåãáí óôÞí Añ÷Þ ôïˆ ðñþôïõ (éã`)
êáíüíïò: ´Ïðïéïò äÝí Aðïó÷ßæåôáé AìÝóùò Aðü ôüí átñåôéêü
ðïéìÝíá ôïõ èÜ Tðéôéì@ôáé. ²Åôóé …ìùò èÜ êáôÝêñéíáí ôïýò
Bãßïõò Óùöñüíéï êáß ÌÜîéìï ðïý Tðéêïéíùíïˆóáí êáô’ ïsêï-
íïìßá Tðß Vôç ìÝ átñåôéêïýò, ôüí Eãéï ’Áíáôüëéï ðïý Tðéêïéíù-
íïˆóå êáß ÷åéñïôïíÞèçêå90 Aðü ôüí átñåôéêü Äéüóêïñï êáß
Cëëïõò ÐáôÝñáò. ²Áîéïé êáôáêñßóåùò èÜ eôáí êáß ït ’Ïñèü-
äïîïé ðáôñéÜñ÷áé, ðïý Tðéêïéíùíïˆóáí êáô’ ïsêïíïìßá ìÝ ôïýò
Ëáôßíïõò Xùò ôü 1054, Cí êáß á‰ôïß åy÷áí ðñïóèÝóåé ôü filio-
que óôü Óýìâïëï ô\ò ðßóôåùò Aðü ôü 100991. ²Áò óçìåéùèj
…ôé, êáôÜ ôÞí Uñìçíåßá ô™í Æçëùô™í, êáôáêñéôÝïé åyíáé êáß
…óïé ’Ïñèüäïîïé äÝí Aðïó÷ßóèçêáí Aðü ôïýò Ëáôéíüöñïíáò,
‘Åíùôéêïýò (ÏsêïõìåíéóôÜò) êáß Óéìùíéáêïýò92 êáôÜ ôÞí â`
÷éëéåôßá.

89. Ó. ÊáñáìÞôóïõ, Át ÷åéñïôïíßáé ô™í Ã.Ï .×..., ’Áè\íáé 1997, óåë. 17.
90. Ì. Ãåäåþí, Ðáôñéáñ÷éêïß Ðßíáêåò, ’Áè\íáé 1996, óåë. 121.
91. ÄïóéèÝïõ ‘Éåñïóïëýìùí, ÄùäåêÜâéâëïò, âéâ. ç`, êåö. â`, § óô`.
92. ‘Ïóßïõ ÍéêïäÞìïõ ‘Áãéïñåßôïõ, ÐçäÜëéïí, Uñìçíåßá ôïˆ êâ` ô\ò ÓÔ`,

43
 â`. Ãé’ á‰ôüí Aêñéâ™ò ôüí ëüãï åyðáìå óôü ðñïçãïýìåíï
Cñèñï ìáò, …ôé êáíåßò êëçñéêüò äÝí ôéìùñÞèçêå, TðåéäÞ äÝí
äéÝêïøå ôÞí Tðéêïéíùíßá ìÝ ôïýò (Tíôüò ’Åêêëçóßáò) átñå-
ôéêïýò ðñü óõíïäéê\ò êñßóåùò. ´Ïóïé ð.÷. Tðéêïéíùíïˆóáí
ìÝ ôïýò ÌïíïèåëÞôáò ðñü ô™í óõíüäùí ô\ò Äýóåùò (640-
649), ït ‚ðïråò ôïýò AíáèåìÜôéóáí, äÝí ôéìùñÞèçêáí.
‘Ï ð. Íéêüëáïò èåùñår <Aíéóôüñçôï> (×É, ó. 9) ôü Tðé÷åß-
ñçìÜ ìáò á‰ôü (Aöáßñåóå …ìùò ôü “ðñü óõíïäéê\ò êñßóåùò”
AëëÜæïíôáò ôåëåßùò ôü íüçìá& ì@ëëïí èÜ ôïˆ äéÝöõãå). Ðñüò
Aíôßêñïõóß ôïõ AíáöÝñåé ôüí á` êáíüíá ô\ò Æ` êáß ôüí á`
ô\ò Ã` Ïsêïõìåíéê\ò. ‘Ï ìÝí ðñ™ôïò êáíþí åyíáé ôåëåßùò C-
ó÷åôïò ìÝ ôü èÝìá, Tí™ ‚ äåýôåñïò ‚ìéëår óáöÝóôáôá ãéÜ
…óïõò Uíùèïˆí ìÝ ôïýò ¼ðáäïýò ôïˆ Íåóôïñßïõ ìåôÜ ôÞí
Ã` ÏsêïõìåíéêÞ óýíïäï êáß ƒ÷é ðñßí, …ðùò ëáíèáóìÝíá ëÝãåé
‚ ð. Íéêüëáïò. ²Áëëùóôå, êáôÜ ôüí ìÝãá Öþôéï, <ôïˆ Í åóôï-
ñßïõ êáèáéñåèÝíôïò, ï‰äåßò ô™í Šð’ á‰ôïˆ ÷åéñïôïíçèÝíôùí
êáèhñçôáé> 93. ‘Ï ð. Íéêüëáïò ðáñïõóéÜæåé Tðßóçò Xíá êåßìåíï
ðåñß êáèáéñÝóåùí Tðéóêüðùí êáß _ãïõìÝíùí êáôÜ ôÞí Æ` Ïs-
êïõìåíéêÞ óýíïäï (787). Ôü êåßìåíï á‰ôü …ìùò äÝí Aíá-
öÝñåôáé óôÞí óýíïäï á‰ôÞ, AëëÜ óôÞí óýíïäï ôïˆ 843!
Ãåíéêþôåñá äÝ ‚ ð. Íéêüëáïò äéáóôñåâëþíåé ôåëåßùò …ëç ôÞí
tóôïñßá ô\ò Åsêïíïìá÷ßáò:
ã`. ‘Õðïóôçñßæåé …ôé ‚ …óéïò ’ÉùÜííçò ‚ Äáìáóêçíüò äéÝ-
êïøå ôÞí Tðéêïéíùíßá ìÝ ôïýò ÅsêïíïìÜ÷ïõò ðñü óõíïäéê\ò
äéáãíþìçò. Ðñüêåéôáé ãéÜ ðñùôïöáí\ ðáñáðïßçóé ô\ò tóôïñé-

óåë. 238 êáß óçìåßùóéò 6, óåë. 696.

93. ’ÅñùôÞìáôá äÝêá..., Tñþôçóéò ä`, P.G.104, 1224A.

44
ê\ò Aëçèåßáò. ‘Ï ´Ïóéïò êáôÜ ôÞí Tðï÷Þ ô\ò Tìöáíßóåùò
ô\ò åsêïíïìá÷éê\ò átñÝóåùò æïˆóå óôÜ ãåùãñáöéêÜ ðëáßóéá
ô™í ’Ïñèïäüîùí ðáôñéáñ÷åßùí ô\ò ’Áíáôïë\ò, ôÜ ‚ðïrá AìÝ-
óùò AíáèåìÜôéóáí óõíïäéê™ò ôïýò ÅsêïíïìÜ÷ïõò ôïˆ ðá-
ôñéáñ÷åßïõ ô\ò Êùíóôáíôéíïõðüëåùò êáß äéÝêïøáí ôÞí Têêëç-
óéáóôéêÞ êïéíùíßá ìáæß ôïõò94. ÊáôÜ ôüí ÌåëÝôéï ’Áèçí™í
ìÜëéóôá, <óðïõäj> 95 ôïˆ ‘Ïóßïõ óýíïäïò óôÞí Óõñßá êáôå-
äßêáóå ôü 726 ôïýò ÅsêïíïìÜ÷ïõò. Óõíåð™ò ‚ ´Ïóéïò äéÝêïøå
ôÞí Tðéêïéíùíßá ìÝ ôïýò ÅsêïíïìÜ÷ïõò, TðåéäÞ Vêáíå ŠðáêïÞ
óôßò óõíïäéêÝò êñßóåéò êáß AðïöÜóåéò ô™í ðáôñéáñ÷åßùí óôÜ
‚ðïrá Šðáãüôáí êáß ƒ÷é öõóéêÜ ðñü óõíïäéê\ò äéáãíþìçò!
‘Ï ð. Íéêüëáïò ëÝãåé êáß ôü Uî\ò ðáñÜäïîï: ‘Ï …óéïò
’ÉùÜííçò óõíÝ÷éóå íÜ ìÞ Tðéêïéíùíj ìÝ ôïýò ÅsêïíïìÜ÷ïõò
Aêüìç êáß ìåôÜ ôÞí óõíïäéêÞ äéáãíþìç ô\ò åsêïíïìá÷éê\ò
óõíüäïõ ôïˆ 754! ’ÏíïìÜæåé äçëáäÞ óõíïäéêÞ äéáãíþìç ôÞí
átñåôéêÞ óýíïäï ôïˆ 754 êáß ƒ÷é ôßò ’Ïñèïäüîïõò óõíüäïõò!
ä`. ËÝãåé Tðßóçò, …ôé ït ÅsêïíïìÜ÷ïé ðïý ìåôåíüçóáí êáôÜ
ôÞí äéÜñêåéá ô\ò Æ` Ïsêïõìåíéê\ò óõíüäïõ (787) eôáí Aîéïêá-
ôÜêñéôïé êáß Têôüò ’Åêêëçóßáò, TðåéäÞ äÝí åy÷áí Aðïôåé÷éóè\
ðñü óõíïäéê\ò äéáãíþìçò Aðü ôÞí áwñåóé. Èåùñår äçëáäÞ
›ò óõíïäéêÞ äéáãíþìç ìüíï á‰ôÞí ô\ò Æ` Ïsêïõìåíéê\ò óõí-
üäïõ, Cí êáß óÝ Cëëá óçìårá AðïäÝ÷åôáé êáß ôßò ÔïðéêÝò
óõíüäïõò ›ò Bñìüäéåò íÜ êáôáäéêÜóïõí ìßá áwñåóé! ‘Ç Cðï-
øßò ôïõ åyíáé ôåëåßùò ëáíèáóìÝíç. Ït ÅsêïíïìÜ÷ïé eôáí Aîéï-
êáôÜêñéôïé, TðåéäÞ eôáí átñåôéêïß êáß ƒ÷é TðåéäÞ äÝí åy÷áí

94. Ö. Âáöåßäïõ, ’ÅêêëçóéáóôéêÞ ‘Éóôïñßá, § 106, 3.

95. ’ÅêêëçóéáóôéêÞ ‘Éóôïñßá, ásþí ç`, êåö. å`.

45
Aðïôåé÷éóè\. Åy÷áí ôåè\ äÝ êáß Têôüò ’Åêêëçóßáò, TðåéäÞ _
áwñåóéò Aíáèåìáôßóèçêå ìÝ AëëåðÜëëçëåò óõíüäïõò (726-
769)96 Aðü …ëïõò ôïýò ðáôñéáñ÷éêïýò èñüíïõò (Têôüò ô\ò
Êùíóôáíôéíïõðüëåùò). Êáèþò Vëåãå ìÜëéóôá ‚ Eãéïò ÔáñÜ-
óéïò êáôÜ ôü 784, ït ’Ïñèüäïîåò ’Åêêëçóßåò êáèçìåñéí™ò
AíáèåìÜôéæáí ôïýò ÅsêïíïìÜ÷ïõò97.
‘Ï ð. Íéêüëáïò AíáöÝñåé (ÉÉ 1, ó. 10) êáß ôÞí ìåôÜíïéá
ô™í (ä\èåí) ÅsêïíïìÜ÷ùí Tðéóêüðùí Èáëáóóßïõ, ʼnóåâßïõ
êáß Å‰óôáèßïõ êáôÜ ôÞí Æ` ÏsêïõìåíéêÞ óýíïäï (787), Cí
êáß á‰ôïß åy÷áí ðåèÜíåé ðñßí Aðü ôñårò ás™íáò, Aöïˆ óõì-
ìåôår÷áí óôÞí óýíïäï ô\ò ×áëêçäüíïò (451)!98
å`. Ôßò AðïöÜóåéò ô™í AíùôÝñù ’Ïñèïäüîùí óõíüäùí ôïˆ
ç` ás™íïò Aêïëïõèïˆóáí êáß ït 136 _ãïýìåíïé, ðïý óõì-
ìåôår÷áí óôÞí Æ` ÏsêïõìåíéêÞ óýíïäï. Ôåëåßùò TóöáëìÝíá
ëïéðüí Šðïóôçñßæåé ‚ ð. Íéêüëáïò (ÉÉ 2-3, ó. 11-12), …ôé ôüóï
ït _ãïýìåíïé á‰ôïß …óï êáß ‚ …óéïò Èåüäùñïò ‚ Óôïõäßôçò
êáß ït óõíáãùíéóôáß ôïõ –ëßãá Vôç Añãüôåñá– Aãùíßæïíôï
ðñü óõíïäéê\ò äéáãíþìçò. Äéüôé, ‚ ìÝãáò Èåüäùñïò, âáóéæü-
ìåíïò óôßò AðïöÜóåéò êáß ô\ò Æ` Ïsêïõìåíéê\ò óõíüäïõ, åy÷å
ðëÞñç Tðßãíùóé …ôé Aãùíéæüôáí Tíáíôßïí êáôáäéêáóìÝíùí
Aðü ðë\èïò óõíüäùí êáß Têôüò ’Åêêëçóßáò åŠñéóêïìÝíùí
átñåôéê™í, ô™í ‚ðïßùí _ èåßá êïéíùíßá äÝí eôáí <ó™ìá ×ñé-

96. Â. Óôåöáíßäïõ, ’ÅêêëçóéáóôéêÞ ‘Éóôïñßá, ’Áè\íáé 1970, § éóô`, óåë.

259.
97. Ó. ÌÞëéá, Ô™í tåñ™í óõíüäùí... óõëëïãÞ, Ðáñßóéïé 1761, ôüìïò â`,
óåë. 724á.
98. ²Åíè’ Aíùô. óåë. 736â.

46
óôïˆ> 99, AëëÜ <sïâüëïò Cñôïò> 100 êáß <öÜñìáêïí... øõ÷Þí ìå-
ëáríïí êáß óêïôßæïí> 101.
‘Ï Eãéïò Èåüäùñïò èåùñïˆóå ôüí ÅsêïíïìÜ÷ï Èåüäïôï
Têôüò ’Åêêëçóßáò átñåôéêü êáß ƒ÷é Tðßóêïðï ô\ò Êáèïëéê\ò
’Åêêëçóßáò, ‚ ‚ðïrïò TêÞñõóóå áwñåóé. ‘ÅðïìÝíùò äÝí åyíáé
óùóôü á‰ôü ðïý ëÝãåé ‚ ð. Íéêüëáïò, …ôé äçëáäÞ ‚ ´Áãéïò
äéÝêïøå ôü 815 <ðñü óõíïäéê\ò äéáãíþìçò> ôÞí êïéíùíßá a
ôü ìíçìüóõíï ôïˆ ÅsêïíïìÜ÷ïõ Èåïäüôïõ (‚ éå` êáíþí ‚ìéëår
ãéÜ ðáˆóé ìíçìïóýíïõ Tðéóêüðïõ ô\ò ’Åêêëçóßáò êáß ƒ÷é
AðïêïììÝíïõ Aðü Á‰ôÞí). ‘Ï ´Áãéïò ìÝ÷ñé ôüí èÜíáôü ôïõ
(826) åy÷å ›ò Tðßóêïðï ôüí Tîüñéóôï102 ‘ÏìïëïãçôÞ Íéêç-
öüñï, Cíåõ ô\ò ãíþìçò ôïˆ ‚ðïßïõ äÝí êáôáäå÷üôáí ï‹ôå
íÜ óõæçôÞóg ìÝ ôïýò ÅsêïíïìÜ÷ïõò103. ‘Ç äÝ TðéóôïëÞ ôïõ
P.G.99, 1636-7 äÝí AíáöÝñåôáé óôü TðéâåâëçìÝíï Aðïôåé÷ß-
óåùò <ðñü óõíïäéê\ò äéáãíþìçò> (êñßóåùò), AëëÜ óôü A-
äýíáôïí Cñóåùò Tðéôéìßïõ êÜðïéïõ tåñÝùò <ðñü óõíïäéê\ò
êñßóåþò> ôïõ, TðåéäÞ åy÷å êïéíùíÞóåé ìÝ Têôüò ’Åêêëçóßáò
átñåôéêïýò!
óô`. Ït ëüãïé Tðßóçò ôïˆ ìåãÜëïõ ’Áèáíáóßïõ P.G.26,
1188B äÝí ‚ìéëïˆí ðåñß äéáêïð\ò ìíçìïóýíïõ, …ðùò ëÝãåé
‚ ð. Íéêüëáïò, AëëÜ ðåñß Aêïéíùíçóßáò ìÝ ôïýò êáôáäéêá-
óìÝíïõò Aðü ôÞí Á` ÏsêïõìåíéêÞ óýíïäï ’Áñåéáíïýò! Ðáñü-
ìïéá äéáóôñÝöïõí ôÞí ‘Éóôïñßá êáß Cëëïé Æçëùôáß ëÝãïíôáò,

99. ’ÅðéóôïëÞ 197, âéâëßï â`, P.G.99, 1597A.

100. ’ÅðéóôïëÞ ñíä`, âéâëßï â`, P.G.99, 1481B.
101. ’ÅðéóôïëÞ êä`, âéâëßï â`, P.G.99, 1189C.
102. ËÝïíôïò Ãñáììáôéêïˆ, ×ñïíïãñáößá, P.G.108, 1040D.
103. ’ÅðéóôïëÞ á`, âéâëßï â`, P.G.99, 1116A.

47
…ôé ït ’Ïñèüäïîïé ô\ò Êùíóôáíôéíïõðüëåùò åy÷áí äéáêüøåé
ôÞí Tðéêïéíùíßá <ðñü Óõíïäéê\ò êñßóåùò> 104 ìÝ ôüí ’Áñåéáíü
Äçìüöéëï (369-379), Cí êáß åy÷å ðñïçãçè\ _ óõíïäéêÞ êñßóéò
ô\ò Á` Ïsêïõìåíéê\ò óõíüäïõ êáß ðëÞèïõò Ôïðéê™í óõíüäùí!
æ`. ‘Ï ð. Íéêüëáïò ðñïóðÜèçóå íÜ ôáõôßóg ôÞí Aðüó÷éóé
ô™í Æçëùô™í Aðü ôÞí ’Åêêëçóßá ìÝ ôÞí Aðüó÷éóé ô™í ’Ïñèï-
äüîùí ô\ò Êùíóôáíôéíïõðüëåùò Aðü ôüí Íåóôüñéï ðñü ô\ò
êáôáäßêçò ôïõ. ´Ïìùò ‚ Íåóôüñéïò TêÞñõîå ÷ñéóôïëïãéêÞ áw-
ñåóé: <Åu ôéò È åïôüêïí åyíáé ëÝãåé ôÞí Ì áñßáí, ïbôïò AíÜèåìá
Vóôù> 105. ‘Ï Íåóôüñéïò äçëáäÞ öñïíïˆóå ôÜ ôïˆ <’Á ñåßïõ> 106,
äÝí èåùñïˆóå Èåü <ôüí ãåíüìåíïí äéìçíéárïí êáß ôñéìç-
íéárïí> 107 ’Éçóïˆ, AëëÜ <øéëüí Cíèñùðïí> 108 êáß äéÜ óõíüäïõ
(429) AíáèåìÜôéóå ôïýò Aíôéöñïíïˆíôáò109. ‘Ï ð. Íéêüëáïò
äÝí AíÝöåñå ôßò AíùôÝñù ðñÜîåéò ôïˆ Íåóôïñßïõ, TðåéäÞ èÜ
êáèßóôáôï öáíåñü, …ôé _ äéáêÞñõîéò ô\ò ÷ñéóôïëïãéê\ò á‰ô\ò
átñÝóåùò äÝí V÷åé êáììßá Aðïëýôùò ó÷Ýóé a ‚ìïéüôçôá ìÝ
ôÞí _ìåñïëïãéáêÞ êáéíïôïìßá ôïˆ 1924, Xíåêá ô\ò ‚ðïßáò ït
Æçëùôáß Aðïó÷ßóèçêáí Aðü ôÞí ’Åêêëçóßá. ‘Ç AëëáãÞ ôïˆ
_ìåñïëïãßïõ åyíáé ìÝí ìßá ëáíèáóìÝíç TíÝñãåéá, ƒ÷é …ìùò
êáß áwñåóéò êáß UðïìÝíùò, óýìöùíá ìÝ ôïýò á‰óôçñïýò êáíü-
íáò ô\ò ÁÂ` óõíüäïõ, äÝí äéêáéïëïãår Aðüó÷éóé.

104. Ðåñß Têêëçóéáóôéê\ò êïéíùíßáò êáß ìíçìïóýíïõ..., ´Áãéïí ²Ïñïò 1993,

óåë. 28.
105. ‘Áãßïõ Êõñßëëïõ ’Áëåîáíäñåßáò, éá` TðéóôïëÞ, P.G.77, 81B.
106. ‘Áãßïõ Êõñßëëïõ ’Áëåîáíäñåßáò, ‘Ï ìéëßá ä`, P.G.77, 996A.
107. Íéêçöüñïõ Êáëëßóôïõ, ’ÅêêëçóéáóôéêÞ ‘Éóôïñßá, êåö. ëä`, P.G.146,
1172A.
108. ‘Ïóßïõ ÈåïöÜíïõò, ×ñïíïãñáößá, P.G.108, 236B.
109. Ö. Âáöåßäïõ, ’ÅêêëçóéáóôéêÞ ‘Éóôïñßá, § 72, 2.

48
 ç`. ÔåñÜóôéá åyíáé Tðßóçò _ ðáñáðïßçóéò ðïý êÜíåé ‚ ð.
Íéêüëáïò óôÞí tóôïñßá ô\ò átñÝóåùò ôïˆ Ìïíïèåëçôéóìïˆ,
ôÞí ‚ðïßá äéçãårôáé äéÜóðáñôá êáß ìÝ ðÜñá ðïëëïýò Aíá-
÷ñïíéóìïýò. Óôü ðñïçãïýìåíï Cñèñï ìáò åy÷å Aðïäåé÷è\,
…ôé ït Eãéïé ÌÜîéìïò êáß Óùöñüíéïò åy÷áí TêêëçóéáóôéêÞ êïé-
íùíßá ìÝ ôüí ÓÝñãéï Êùíóôáíôéíïõðüëåùò ôü 634, Cí êáß
á‰ôüò TêÞñõóóå ôÞí áwñåóé Aðü ôü 615110. (ÊáôÜ óõíÝðåéá
äÝí åyíáé TðéâåâëçìÝíï íÜ Aðïó÷éóèïˆìå Aðü …óïõò ðñï-
ùèïˆí ôüí óõãêñçôéóôéêü Ïsêïõìåíéóìü, Tíüó¤ äÝí V÷åé êç-
ñõ÷è\ TðéóÞìùò êáß óõíïäéê™ò _ áwñåóßò ôïõò). ’ÁíôéèÝôùò,
‚ ð. Íéêüëáïò åy÷å ãñÜøåé, …ôé _ áwñåóéò ôïˆ Ìïíïèåëçôéóìïˆ
êçñý÷èçêå ìüëéò ôü 638 êáß óõíåð™ò ït AíùôÝñù ´Áãéïé äÝí
TöÞñìïæáí (ä\èåí) ôü 634 êÜðïéá Ïsêïíïìßá ðñüò ôüí ÓÝñ-
ãéï: <ÂëÝðïõìå, ëïéðüí, îåêÜèáñá Aðü ôÞí TêêëçóéáóôéêÞí
tóôïñßáí …ôé _ átñåôéêÞ äïîáóßá ôïˆ Ì ïíïèåëçôéóìïˆ ôïˆ Óåñ-
ãßïõ äéáêçñýóóåôáé Tðßóçìá... ôü 638... Ä Ýí åyíáé, UðïìÝíùò,
êáèüëïõ ðáñÜäïîïí …ôé ‚ ´Áãéïò (Óùöñüíéïò) ðñïóöùíår
ôüí ÓÝñãéïí “ìáêáñéþôáôïí Äåóðüôçí, Aäåëöüí êáß óõëëåé-
ôïõñãüí” ðñßí äéáêçñõ÷è\ TðéóÞìùò _ áwñåóéò ôïˆ Ì ïíïèåëç-
ôéóìïˆ, ìüëéò êáôÜ ôü Vôïò 638> 111. Äõóôõ÷™ò ‚ ð. Íéêüëáïò
óôü íÝï ôïõ Cñèñï äÝí ðáñáäÝ÷èçêå, …ðùò åy÷å ÷ñÝïò, ôÜ
ôåñÜóôéá tóôïñéêÜ ôïõ óöÜëìáôá ï‹ôå æÞôçóå óõããíþìç Aðü
ôïýò Aíáãíþóôáò ôïˆ ðåñéïäéêïˆ ôïõ. ’ÁíôéèÝôùò ìÜëéóôá:
1. Èåùñår ðÜëé öõóéêü ôü …ôé ‚ Eãéïò Óùöñüíéïò AðåêÜ-
ëåóå ôüí ÓÝñãéï <óõëëåéôïõñãü> 112 óôÞí óõíïäéêÞ TðéóôïëÞ
110. ‘Áãßïõ Ìáîßìïõ ôïˆ ‘Ïìïëïãçôïˆ, ÄéÜëïãïò... ðåñß ô™í Têêëçóéáóôé-
ê™ í äïãìÜôùí, P.G.91, 332B-333B.
111. ´Áãéïé ÊïëëõâÜäåò, ôåˆ÷ïò 27.

49
ôïõ (634), TðåéäÞ V÷ïõìå (ä\èåí) BðëÝò óõæçôÞóåéò êáß ðñïó-
ðÜèåéåò ãéÜ TðéêñÜôçóé ô™í ’Ïñèïäüîùí èÝóåùí (VII 5, ó.
49) êáß ƒ÷é áwñåóé åuêïóé Tô™í (Aðü ôü 615). ÓôÞí óõíÝ÷åéá
…ìùò äéáøåýäåé ôåëåßùò ôÜ …óá ãñÜöåé –êáß säßùò ôÜ …óá
åy÷å ãñÜøåé– ëÝãïíôáò, …ôé ‚ Eãéïò ÌÜîéìïò Vöõãå ôü 626
ãéÜ ôÞí ’ÁöñéêÞ <ëü㤠êçñýîåù ò ô\ò átñÝóåùò ôïˆ Ì ïíïèå-
ëçôéóìïˆ Aðü ôüí ÓÝñãéïí>! (VII 7, ó. 51). Ôß óýã÷õóéò! ‘Ï
ð. Íéêüëáïò Cëëïôå ëÝãåé, …ôé ôü 626 Têçñýóóåôï áwñåóéò
êáß ãéÜ ôüí ëüãï á‰ôü ‚ Eãéïò ÌÜîéìïò Aíå÷þñçóå ãéÜ ôÞí
’ÁöñéêÞ, Cëëïôå äÝ, …ôé _ áwñåóéò êçñý÷èçêå ôü 638 êáß óõíå-
ð™ò eôáí öõóéêü íÜ Tðéêïéíùíj ‚ Eãéïò Óùöñüíéïò ìÝ ôüí
ÓÝñãéï ôü 634!
2. ’ÁìÝóùò ìåôÜ ëÝãåé: <‘Ç öõãÞ ãßíåôáé Aêñéâ™ò, …ðùò
AíáöÝñåé ‚ âéïãñÜöïò ôïõ, ãéáôß äÝí äÝ÷åôáé óÝ êïéíùíßá
ôüí ÓÝñãéï> (VII 7, ó. 51). Ðñüêåéôáé ãéÜ ðñùôïöáíÝò øåˆäïò.
Êáíåßò âéïãñÜöïò äÝí AíáöÝñåé, …ôé _ öõãÞ ôïˆ 626 Vãéíå
ëü㤠äéáêïð\ò Têêëçóéáóôéê\ò êïéíùíßáò. ²Áëëùóôå, …ðùò
åy÷å Aðïäåé÷è\ ït Eãéïé ÌÜîéìïò êáß Óùöñüíéïò åy÷áí Têêëç-
óéáóôéêÞ êïéíùíßá ìÝ ôüí ÓÝñãéï Êùíóôáíôéíïõðüëåùò Xùò
ôü 634.
3. ‘Ï ð. Íéêüëáïò êÜíåé Tðßóçò Xíá óïâáñþôáôï Aíá÷ñï-
íéóìü. ËÝãåé …ôé ‚ Eãéïò Óùöñüíéïò AðÝóôåéëå ðñ™ôá ôÞí óõíï-
äéêÞ ’ÅðéóôïëÞ ôïõ ðñüò ôüí ÓÝñãéï êáß Vðåéôá óõíåêÜëåóå
êáß ÔïðéêÞ óýíïäï êáß êáôåäßêáóå ôÞí áwñåóé. (VII 5, ó.
49). ‘Ç AëÞèåéá åyíáé _ Uî\ò: Ìüëéò ‚ ´Áãéïò Vãéíå ðáôñéÜñ-
÷çò, óõíåêÜëåóå óýíïäï (634) êáß êáôåäßêáóå113 ôüí Ìï-

112. ’ÅðéóôïëÞ óõíïäéêÞ, P.G.87,3, 3148A.

50
íïåíåñãçôéóìü êáß ôüí Ìïíïèåëçôéóìü ›ò äéäáóêáëßá. ÔÞí
êáôáäßêç á‰ôÞ ôÞí AðÝóôåéëå ›ò TíèñïíéóôéêÞ êáß óõíïäéêÞ
’ÅðéóôïëÞ ðñüò ôüí ÓÝñãéï ðñïóöùíþíôáò ôïí <óõëëåéôïõñ-
ãü>. ‘Ï ð. Íéêüëáïò ëÝãåé äçëáäÞ, …ôé ‚ ´Áãéïò Vóôåéëå ðñ™ôá
ôÞí TðéóôïëÞ ô\ò óõíüäïõ êáß Vðåéôá óõíåêÜëåóå ôÞí óýíï-
äï!
4. ÓÝ Cëëï óçìårï ëÝãåé: <ÃéÜ Xíá ÷ñïíéêü äéÜóôçìá, ‚
´Áãéïò Ì Üîéìïò ‚ ‘ÏìïëïãçôÞò êáß ït äýï a ôñårò ìáèçôÝò
ôïõ Aðïôåëïˆóáí ‚ëüêëçñç ôÞí ’Åêêëçóßá óôÞí ’Á íáôïëÞ
êáôÜ ôÞí äéÜñêåéá ô™í äéùãì™í ô™í Ì ïíïèåëçô™í> (VII 3,
ó. 43). Êáß ‚ só÷õñéóìüò á‰ôüò åyíáé AíáëçèÞò, …ðùò Aðï-
äåéêíýåôáé Aðü ôÞí óõììåôï÷Þ Têðñïóþðùí ô\ò ’Áíáôïë\ò
óôÞí óýíïäï ôïˆ Ëáôåñáíïˆ (649) êáß ôßò TðéóôïëÝò ôïˆ B-
ãßïõ Ìáñôßíïõ ðñüò ôïýò ’Ïñèïäüîïõò ô\ò ’Áíáôïë\ò114, êá-
èþò êáß Aðü ôÜ ëüãéá ôïˆ ðáôñéêßïõ ’Åðéöáíßïõ ðñüò ôüí
Eãéï ÌÜîéìï: <’ÅðåéäÞ ð@óá _ Äýóéò êáß ït Tí ôj ’Á íáôïëj
äéáóôñÝöïíôåò åsò óÝ èåùñïˆóé& êáß Eðáíôåò äéÜ óÝ óôáóéÜ-
æïõóé, ìÞ èÝëïíôåò óõìâéâáóè\íáé _ìrí äéÜ ôÞí ðßóôéí> 115.
5. ÓôÞí óõíÝ÷åéá ‚ ð. Íéêüëáïò ëÝãåé (ðÜëé Aíáëçè™ò),
…ôé åyíáé îåêÜèáñï ðþò ‚ Eãéïò ÌÜîéìïò äÝí êïéíùíïˆóå
ìÝ ôïýò ÌïíïèåëÞôáò Aêüìç êáß ðñü óõíïäéê\ò äéáãíþìçò.
Ðñüò Aðüäåéîé AíáöÝñåé ó÷åôéêü äéÜëïãï ôïˆ ‘Áãßïõ ìÝ ôïýò
átñåôéêïýò (<‘Ï Ð áôñéÜñ÷çò... AðåöÞíáôï>, VII 3, ó. 43), óôüí
‚ðïrï ‚ ´Áãéïò ëÝãåé ðñÜãìáôé, …ôé äÝí êïéíùíår ìáæß ôïõò.
113. Ö. Âáöåßäïõ, ’ÅêêëçóéáóôéêÞ ‘Éóôïñßá, § 74, 2.
114. Ó. ÌÞëéá, Ô™í tåñ™í óõíüäùí... óõëëïãÞ, Ðáñßóéïé 1761, óåë. 417-
424, 439.
115. Ðåñß ô™í ðñá÷èÝíôùí..., êåö. êå`, P.G.90, 161D.

51
´Ïìùò, …ðùò öáßíåôáé óáöÝóôáôá Aðü ôüí âßï ôïˆ ‘Áãßïõ,
‚ äéÜëïãïò á‰ôüò116 (655) Vãéíå ìåôÜ ôÞí óõíïäéêÞ êáôÜêñéóé
ô\ò átñÝóåùò Aðü ôßò óõíüäïõò ô\ò Äýóåùò (640-649) êáß
ôÞí Tðáêüëïõèç ôéìùñßá, ðïý ŠðÝóôç ‚ Eãéïò Ìáñôßíïò
(653)117.
6. ÓÝ Cëëï óçìårï ‚ ð. Íéêüëáïò äéçãårôáé Xíá Aêüìç
äéÜëïãï ôïˆ ‘Áãßïõ ìÝ ôïýò ÌïíïèåëÞôáò. Óôüí äéÜëïãï á‰ôü
‚ ´Áãéïò ôïýò ëÝãåé, …ôé äÝí êïéíùíår ìáæß ôïõò, Tðéêáëïý-
ìåíïò ìÜëéóôá êáß ôÞí óõíïäéêÞ êáôÜêñéóé ô\ò átñÝóåùò óôÞí
Äýóé (<êáß Šðü ô™í Ñùìáßùí êáèáéñåèÝíôåò... óõíüäïõ> VII
5, ó. 47). Óõíå÷ßæïíôáò ‚ ð. Íéêüëáïò AíáöÝñåé ôÞí Têäßùîé
ôïˆ ‘Áãßïõ Aðü ôÞí Êùíóôáíôéíïýðïëé êáß ôïýò Aã™íáò ôïõ
ãéÜ ôÞí óõíïäéêÞ êáôÜêñéóé ô\ò átñÝóåùò óôÞí Äýóé! ‘Õðï-
óôçñßæåé äçëáäÞ, …ôé ìåôÜ ôüí äéÜëïãï ôïˆ ‘Áãßïõ ìÝ ôïýò
ÌïíïèåëÞôáò (655) (óôüí ‚ðïrï ‚ ´Áãéïò ‚ìéëår ãéÜ ôßò óõíü-
äïõò ô\ò Äýóåùò) êáß ìåôÜ ôÞí Têäßùîß ôïõ Aðü ôÞí Êùíóôáí-
ôéíïýðïëé (655), ‚ ´Áãéïò Aãùíßóèçêå ãéÜ ôÞí óõíïäéêÞ êáôÜ-
êñéóé ô\ò átñÝóåùò óôÞí Äýóé (640-649)!
Ðñüêåéôáé äçëáäÞ ãéÜ ‚ëïêëçñùôéêÞ äéáóôñÝâëùóé ô\ò
âéïãñáößáò ôïˆ Bãßïõ Ìáîßìïõ. ÐáñÜ ôáˆôá ôü ðåñéïäéêü <´Á -
ãéïò ’Á ãáèÜããåëïò> 118 ÷áñáêôÞñéóå ôÞí AðÜíôçóé ôïˆ ð. Íéêï-
ëÜïõ ›ò <ôåêìçñéù ìÝíçí êáß Tìðåñéóôáôù ìÝíçí>, Tí™ ‚ èåï-
ëüãïò ð. Èåïäþñçôïò ›ò “óõãêëïíéóôéêÞ”! ÔÞí Aíáäçìïóéåý-
åé ìÝ <Têôßìçóé> ôü ðåñéïäéêü <’ÅêêëçóéáóôéêÞ ÐáñÜäïóéò> 119
116. Êåö. êä`, P.G.90, 93C-96B.
117. ²Åíè’ Aíùô. êåö. éæ`, P.G.90, 85D.
118. ´Áãéïí ²Ïñïò, ôåˆ÷ïò 181, óåë. 2.
119. ’Áè\íáé, öýëëï 114, óåë. 55-59.

52
êáèþò êáß ôü Tðßóçìï ðåñéïäéêü ô\ò óõíïäéê\ò ôïõ ‚ìÜäïò!
Á‰ôü öáíåñþíåé ôÞí ìåãßóôç æçëùôéêÞ èåïëïãéêÞ êáß Têêëç-
óéïëïãéêÞ AíåðÜñêåéá. Ït óåâáóôïß ðáôÝñåò ìðïñïˆí ìÝí íÜ
AóðÜæïíôáé Aêüìç êáß êáêüäïîá TêêëçóéïëïãéêÜ öñïíÞìáôá,
ƒ÷é …ìùò êáß íÜ õtïèåôïˆí tóôïñéêÝò AíáëÞèåéåò.
è`. ‘Ï ð. Íéêüëáïò ì@ò óõêïöáíôår …ôé Šðïóôçñßîáìå ôÞí
¾ðáñîé óôïõäéôéê™í ó÷éóìÜôùí êáôÜ ôÞí ðåñßïäï ô\ò Åsêï-
íïìá÷ßáò! Åyðáìå ìüíï, …ôé ït ðñüóêáéñåò Aðïó÷ßóåéò ô™í
Óôïõäéô™í Aðü ôïýò Bãßïõò ÔáñÜóéï120, Íéêçöüñï121, Ìåèü-
äéï122, Öþôéï123 äÝí ìðïñïˆí íÜ AðïôåëÝóïõí ðñüôõðï, Tö-
üóïí ìÜëéóôá êáôáêñßèçêáí. Åyíáé äÝ AóÝâåéá _ ôáêôéêÞ ô™í
Æçëùô™í êáß säßùò ô™í ’ÅíéóôáìÝíùí íÜ Aðïêáëïˆí <átñå-
ôéêïýò> 124, <ìïé÷åéáíïýò> 125 êáß <ìïé÷ùêõñùôÜò> 126 ôïýò ðñïó-
ùñéíïýò AíôéðÜëïõò ôïˆ ‚óßïõ Èåïäþñïõ (Bãßïõò Íéêçöüñï
Êùíóôáíôéíïõðüëåùò, Ìé÷áÞë ÓõííÜäùí, Èåïöýëáêôï Íéêï-
ìçäåßáò, ʼnèýìéï ÓÜñäåùí) ðñïêåéìÝíïõ íÜ äéêáéïëïãÞóïõí
ôÜ Cíåõ ëüãùí ðßóôåùò ó÷ßóìáôÜ ôïõò. Ït ´Áãéïé á‰ôïß äÝí
Šð\ñîáí ï‹ôå ãéÜ ìßá óôéãìÞ átñåôéêïß, ï‹ôå öõóéêÜ ït _ãïý-
ìåíïé ðïý äÝí Aêïëïýèçóáí ôüí Eãéï Èåüäùñï óôÞí ðñïó-
ùñéíÞ ôïõ Aðüó÷éóé Aðü ôüí Eãéï Íéêçöüñï (…óéïé ÈåïöÜíçò
120. Ì. Ãåäåþí, Ðáôñéáñ÷éêïß Ðßíáêåò, ’Áè\íáé 1996, óåë. 174-175.
121. ‘Ïóßïõ ÈåïöÜíïõò, ×ñïíïãñáößá, P.G.108, 968A êáß 973AB êáß
992B.
122. Ì. Ãåäåþí, Víè’ Aíùô. óåë. 185.
123. Â. Öåéä@, ’ÅêêëçóéáóôéêÞ ‘Éóôïñßá, ’Áè\íáé 1994, ôüìïò â`, óåë. 102.
124. ’Ï ñèüäïîïò ²Åíóôáóéò êáß Ìáñôõñßá, ‘ÉåñÜ óýíïäïò ’ÅíéóôáìÝíùí,
ôåˆ÷ïò 1, 2000, óåë. 22.
125. ’Ï ñèüäïîïò ’ÅíçìÝñùóéò, ‘É. Ì. ’Ùñùðïˆ êáß Öõë\ò, öýëëï 34, óåë.
1.
126. ’Ï ñèüäïîïò ’ÅíçìÝñùóéò, öýëëï 30, óåë. 1.

53
ô\ò Óéããñéáí\ò, ÌáêÜñéïò ô\ò Ðåëåêçô\ò, Íéêçöüñïò êáß Íé-
êÞôáò ôïˆ Ìçäéêßïõ, ’ÉùÜííçò ô™í Êáèáñ™í, ’Éëáñßùí ô™í
ÄáëìÜôùí).
* * *
ÓÜí Tðßëïãï, èÜ èÝëáìå íÜ ìåôáöÝñùìå –säßùò ðñüò ôüí
Ìáêáñéþôáôï ’Áñ÷éåðßóêïðï ’Áèçí™í êáß ðÜóçò ‘ÅëëÜäïò
ê.ê. ×ñéóôüäïõëï– ìßá ðáñÜêëçóé TíáñÝôùí Ðáëáéïçìåñïëï-
ãéô™í, ït ‚ðïrïé Tðéèõìïˆí ìÝí íÜ äéáöýãïõí Aðü ôßò æçëù-
ôéêÝò ôÜîåéò, äÝí âñßóêïõí …ìùò Têêëçóßåò, ðïý íÜ Aêïëïõ-
èïˆí ôü ðáëáéü _ìåñïëüãéï (ôü ‚ðïrï ƒ÷é Cäéêá Aãáðïˆí).
²Áí ït Tðßóêïðïé ô\ò ’Åêêëçóßáò ðñïíïÞóïõí íÜ ŠðÜñ÷ïõí
Xíáò a ðåñéóóüôåñïé íáïß óÝ êÜèå ìçôñüðïëé (AíÜëïãá ìÝ
ôßò AíÜãêåò), åyíáé óßãïõñï …ôé ðïëëïß Ðáëáéïçìåñïëïãrôáé,
ït ‚ðïrïé åyíáé Šðïäåéãìáôéêïß ×ñéóôéáíïß, èÜ öñïíôßóïõí íÜ
Uíùèïˆí AìÝóùò ìÝ ôÞí ’Åêêëçóßá. ÄÝí ŠðÜñ÷åé ôßðïôå êáëý-
ôåñï íÜ TðéèõìÞóïõìå Aðü ôÞí Tí ’ÁëçèåßI Uíüôçôá …ëùí
ô™í ’Ïñèïäüîùí, ãéÜ ôÞí ‚ðïßá èÜ ðñïóåõ÷þìáóôå.

´Á ãéïí ²Ï ñïò, ÄåêÝìâñéïò 2000

ÏÔÁÍ ÏÉ ÖÕËÁÊÅÓ ÁÃÑÕÐÍÏÕÍ

ÄéáâÜæïíôáò ðñïóåêôéêÜ êáß êñßíïíôáò Aìåñüëçðôá ôü ôå-
ëåõôárï Cñèñï ôïˆ ð. ÍéêïëÜïõ Äçìáñ@ (âë. “’Ïñèüäïîïò
Ôýðïò”, ö. 1415, ê.Uî.), äéáðéóôþíåé êáíåßò …ôé ï‰óéáóôéêÜ
äÝí Aíhñåóå êáíÝíá Aðü ôÜ Tðé÷åéñÞìáôá ô™í ðñïçãïõìÝíùí
Cñèñùí ìáò, ìÝ ôÜ ‚ðïrá Aðïäåéêíýåôáé Aíôéêáíïíéêü, Cêáéñï

54
êáß TðéæÞìéï ãéÜ ôÞí Uíüôçôá ô\ò ’Åêêëçóßáò ôü æçëùôéêü-
ðáëáéïçìåñïëïãéôéêü ó÷ßóìá.
‘Ï ð. Íéêüëáïò ðñïóðÜèçóå Tðßóçò íÜ AðáíôÞóg óÝ ëßãåò
Aðü ôßò êáôçãïñßåò ìáò ðåñß ðáñáðïéÞóåùí ô™í tåñ™í êåéìÝ-
íùí êáß ðåñß êáêïäüîùí öñïíçìÜôùí. Èåùñïˆìå …ôé ït äé-
êáéïëïãßåò ôïõ ƒ÷é ìüíï äÝí åyíáé Tðáñêårò, AëëÜ AíôéèÝôùò
Tðéâåâáßùóáí ðëÞñùò ôßò Aðüøåéò ìáò.
×Üñéí ô™í AðñïêáôáëÞðôùí Aíáãíùóô™í AíáöÝñù Tðé-
ãñáììáôéêÜ, …ôé _ êñéôéêÞ óôÜóéò ìáò Víáíôé ôïˆ óõãêñç-
ôéóôéêïˆ Ïsêïõìåíéóìïˆ äÝí V÷åé ìåéùèår. Ðéóôåýïõìå …ôé _
ïsêïõìåíéóôéêÞ “èåïëïãßá” Aðïôåëår Uôåñïäéäáóêáëßá, ðëÜíç,
átñåôéêü öñüíçìá, ôü ‚ðïrï ðñÝðåé íÜ êáôáðïëåìçèj êáß íÜ
êáôáäéêáóèj. ’ÅðåéäÞ …ìùò äÝí V÷åé AðïôåëÝóåé ðáãéùìÝíï
öñüíçìá a äüãìá êáììé@ò ’Ïñèïäüîïõ ’Åêêëçóßáò, _ äçìé-
ïõñãßá ó÷éóìÜôùí Tî ásôßáò ôïõ åyíáé Cóôï÷ç êáß ðáñÜêáéñç.
‘Ç Tðé÷åéñçìáôïëïãßá ìáò Tðß ôïˆ èÝìáôïò á‰ôïˆ åyíáé äéåîï-
äéêÜ AíåðôõãìÝíç óôÜ ðñïçãïýìåíá Cñèñá ìáò êáß Añêïýí-
ôùò êáôáôïðéóôéêÞ. Ó’ á‰ôÞí ðáñáðÝìðïõìå êÜèå êáëïðñïáß-
ñåôï ìåëåôçôÞ (âë. “’Ïñèüäïîïò Ôýðïò”, ö. 1377-1379 êáß ö.
1398-1403).
ÓôÜ …óá V÷ïõìå ãñÜøåé ðåñß ô\ò óôÜóåùò ô™í Bãßùí Ìáîß-
ìïõ ôïˆ ‘Ïìïëïãçôïˆ êáß Óùöñïíßïõ ‘Éåñïóïëýìùí Víáíôé
ô™í Ìïíïèåëçô™í, ðñïóèÝôïõìå äéåõêñéíéóôéêÜ, …ôé _ Aíá÷þ-
ñçóéò ôïˆ Bãßïõ Ìáîßìïõ Aðü ôÞí Êùíóôáíôéíïýðïëé ãéÜ ôÞí
’ÁöñéêÞ ôü 626 Vãéíå ãéÜ íÜ Aãùíéóèj Tíáíôßïí ô\ò átñÝóåùò
ôïˆ Ìïíïèåëçôéóìïˆ ìáæß ìÝ ôïýò Têår ¼ñèïäïîïˆíôáò êáß
ƒ÷é äéüôé äéÝêïøå ôÞí TêêëçóéáóôéêÞ êïéíùíßá ìÝ ôüí ÓÝñãéï

55
Êùíóôáíôéíïõðüëåùò. Á‰ôü åyíáé ôü AêñéâÝò íüçìá ô™í ó÷å-
ôéê™í ÷ùñßùí ô™í âéïãñÜöùí ôïõ. Ôüóï ìÝ ôÞí ëåðôïìåñ\
Tîéóôüñçóé ô\ò ôüôå êáôáóôÜóåùò …óï êáß ìÝ ôÞí äéåõêñßíçóé
á‰ôÞ Aöáéñårôáé, ðéóôåýïõìå, Aðü ôïýò ÆçëùôÜò ôü äéêáßùìá
íÜ Tðéêáëïˆíôáé ôïýò AíùôÝñù ‘Áãßïõò, ãéÜ íÜ äéêáéïëïãïˆí
ôü ó÷ßóìá ôïõò.
´Ïóïí Aöïñ@ ôü “óéããßëéï” ìÝ ôÜ AíáèÝìáôá ô\ò óõíüäïõ
ôïˆ 1593 êáôÜ ôïˆ íÝïõ êáëåíäáñßïõ, ðñÝðåé íÜ ëçöèj Šðü-
øéí …ôé åyíáé ðëáóôü. ÖÝñåôáé ŠðïãåãñáììÝíï Aðü ôüí Óßë-
âåóôñï ’Áëåîáíäñåßáò, ‚ ‚ðïrïò åy÷å AðïèÜíåé ðñü ôïˆ 1593!
(ÂëÝðå êáß Tñãáóßåò ’Áñ÷éåðéóêüðïõ ’Áèçí™í ×ñõóïóôüìïõ
Ðáðáäïðïýëïõ).
Ãíùñßæïõìå Tðßóçò, …ôé ‚ Uïñôáóìüò ôïˆ ÐÜó÷á êáôÜ ôü
Ãñçãïñéáíü Ðáó÷Üëéï Aðü ôßò ôñårò ìéêñÝò TðéóêïðÝò ô\ò
Ôïðéê\ò ’Åêêëçóßáò ô\ò Öéíëáíäßáò óêáíäáëßæåé. ‘Õðåíèõìß-
æïõìå …ìùò, …ôé ït AíôéêáíïíéêÝò á‰ôÝò ðñÜîåéò, ôßò ‚ðïråò
êáô’ AíÜãêçí AíÝ÷ïíôáé ït ’Ïñèüäïîåò ’Åêêëçóßåò, äÝí ðñÝðåé
íÜ ãßíùíôáé –óýìöùíá ìÝ ôÞí ‚ìüöùíç ðáôåñéêÞ äéäáóêáëßá
êáß ðñ@îé– AöïñìÞ íÝùí ó÷éóìÜôùí.
ÌÝ ôÜ ðñïçãïýìåíá êåßìåíÜ ìáò ðéóôåýïõìå, …ôé V÷ïõí
Aðïäåé÷è\ ôÜ Uî\ò: Ðñ™ôïí, …ôé _ óôÜóéò ô™í Æçëùô™í åyíáé
AíôéðáôåñéêÞ. Äåýôåñïí, …ôé ït Æçëùôáß äéáðñÜôôïõí ðïëëÝò
ðáñáðïéÞóåéò ô\ò Têêëçóéáóôéê\ò ‘Éóôïñßáò êáß ô\ò ðáôåñéê\ò
äéäáóêáëßáò.
’ÅÜí ït uäéïé ït Æçëùôáß èåùñïˆí átñåôéêïýò …ëïõò ôïýò
Aíôéöñïíïˆíôáò ÆçëùôÜò êáß ôßò ðáñáôÜîåéò ôïõò øåõäåêêëç-
óßåò, Tìårò ãéÜ ðïéü ëüãï íÜ ôïýò èåùñÞóïõìå, …ôé Aðïôåëïˆí

56
ôÞí ÊáèïëéêÞ ’Åêêëçóßá; ’ÅÜí ït uäéïé ït Æçëùôáß èåùñïˆí,
…ôé …ëïé ït Aíôéöñïíïˆíôåò Æçëùôáß äÝí V÷ïõí tåñùóýíç êáß
AðïóôïëéêÞ äéáäï÷Þ êáß ãé’ á‰ôü ôåëïˆí Aêüìç êáß Aíá÷åé-
ñïôïíßåò Æçëùô™í Tðéóêüðùí êáß tåñÝùí, Tìårò ãéÜ ðïéü ëüãï
íÜ ôïýò èåùñÞóïõìå êáíïíéêïýò Tðéóêüðïõò a tåñårò;

´Áãéïí ²Ï ñïò, ’Éïýíéïò 2001

57