Professional Documents
Culture Documents
%
lEikndh;e~
vk’khokZn%
dfo Jh vfu#)eqfuik.Ms;o;Z%
okrkZ%
j{kkcU/kue~
dhn`’kh LorU=rk b;e~
izeksndqekj ‘kqDy%
okLrfodLorU=rk
laLd`rtxr~ bZif=dk
r`rh; laLdj.ke~ eqfnrk frokjh
;qxkCn% 5113
Hkknzinekl%
vk/kqfudHkkjre~
vxLr & 2012 ,s,UusLlkpk;Z%
vLekda egkiq#”kk%
&% laLd`rtxr~ %&
ljnkjHkxrflag
JhguqeUrvkJe%
Jh foosdkuUno;Z%
vfu#)uxje~] csuhiqje~]
bZld
a sr% & pramukh@sanskritjagat.com vksyfEidØhMkfooj.ke~
izkphulafpdk% tkyi`’Bs izkIrqa “kDuqofUr %& Jhjk/kkd`”.klglzukeLrks=e~
http://www.sanskritjagat.com/
vo/ks’k of’k”Bo;Z%
Hkorka fVIi.k;%
fe=kf.k
laLd`rtxr% fuekZ.keso
laLd`rdk;kZ; tkrefLr A laLd`rdk;Za
dsoya Hkk”kkfo”k;da ukfLr] bR;qDrs
vLekda /;s;% dsoya laLd`rHkk”kkfoLrkj%
ukfLr vfirq HkkjrL; laLd`rs% vfi
mRFkkuefLr A fo}kUl% onfUr ;r~
d;kfpr~ Hkk”k;k lg rL;k% laLdkjk% vfi
Lo;eso vkxPNfUr A vr,o laLdkje~
vkuhrqa laLd`rHkk”kk vko’;dh A
rnFkZeso vLekde~ v;a iz;Ru% A vL;
iz;RuL; lkQY;a rnSo Hkfo”;fr ;nk
vartkZys loZr% laLd`rKk% ,d=hHkfo”;fUr
A
izk;s.k vLekda leL;k;k% cgO;%
lfUr] rs”kka lek/kkukfu U;wukfu A ;nk
laLd`rfo”k;d% okn% o/kZrs rnk laLd`rKk%
dfo vfu#)eqfu ik.Ms;% ^vkrZ* tYiua dqoZfUr ;r~ laLd`rL; rq losZ
O;fDrRoe~ & cM+kSnk m-iz- xzkeh.k foRrdks”kL; ‘k=o% ,o A fdUrq ;fn i’;ke% psr~
ofj”B’kk[kk izcU/kd% ik.Ms;o;ZL; tUe o;a laLd`rKk% ,o laLd`rL; ‘k=o% A
QStkckntuinL; bZ’kiqj xzkes 13 tuojh lu~ vfHkekuo’kkr~ o;a ijLija lg;ksxa u dqeZ%
1963 bZloh;s vHkor~ A LukrdksRrjijh{kk A laxBukHkkos vLekda ewyL; uk’k%
vkaXyfo”k;su mRrh.kZ% lUufi fgUnhHkk”kk;ka] laLd`rs Hkofr( o;a mifo’; dsoya nks”kkjksi.ka
p lekukf/kdkj% vfLr A izkjEHkdkyknso dqeZ% A
dkO;izfrHkkfi fo|ekuklhr~ A
vLekda ladYi% Hkosr~
d`frRoe~ & egkdfoRoa /kkj;u~ dfo vkrZ bnkuha laLd`rHkk”kk;k% d`rs dL;kf’pr~
i;ZUra fofo/kk% jpuk% lEikfnroku~ vfLr A rk”kq laLFkkfo’ks”kL; d`rs A Hkoku~ laLd`rK%
jpuklq ogO;% vizdkf’krk% lfUr A dsoya psr~ Hkor% nkf;RoefLr ;r~ dL;kf’pr~
uhjktu ¼dkO;laxgz %½] Jh fou;dqat ¼guqer~ laLFkk;k% dk;ZØe% Hkosr~]
Lrqfr%½] Jhguqer~ pfjrke`re~ ¼egkdkO;e~½ ,o laLd`rlEcfU/kdk;ZØe% vfLr psr~ Hkkxa
izdkf’krkfu lfUr A LohdqeZ% A vususo laLd`rHkk”kk;k%
yksddkO;L;kfi fofo/kfo/kk;ke~ ,”k%
lao/kZua HkforqegZfr A
fofo/kk% jpUkk% lEikfnrokufLr A rs”kq gksyh
vfu#)eqfu ik.Ms;% ^vkrZ*
Qkx] dtyh] eugjok bR;kn;% lfUr A vL;
fofo/kk% jpuk% varjtkys·fi izkI;rs A
laj{kd% & laLd`rtxr~
http://sanskritjagat.com/
j{kkcU/kue~ ,d% fof’k”V% Hkkjrh;ioZ%
vfLr ;r~ Jko.kekLkL; iwf.kZekfrFkkS
vk;ksT;rs A vfLeu~ ioZf.k j{kklw=L;
lokZf/kda egRoa Hkofr A rr~ lw= lkekU;lwrL;kfi HkforqegZfr] js’kebR;kfnoLrwukefi
HkforqegZfr A j{kkcU/kua lkekU;r;k HkfxU;% Hkzkrjku~ izfr c/ufUr fdUrq vL;
ck/;rk ukfLr A Dofpr~ Hkzkrjk% vfi Hkzkrjku~ c/ufUr] Dofpr~ iq=h firja c/ukfr
bfr ,oa fo/kk dsfi defi c/ukrqa ‘kD;Urs A
j{kkcU/kua czkg~e.kkuka loZizeq[k% ioZ% Hkofr A vfLeu~ fnols czkg~e.kk%
Lo;tekuku~ j{kklw= c/ok rs”kka dY;k.kdkeuka dqoZfUr A
vejukFkL; vfrfo[;kr~ /kkfeZd;k=k xq#iwf.kZekr% vkjH;rs ,oa p j{kkcU/kus
vL; iw.kZrk Hkofr A bR;fi onfUr ;r~ Hkxor% egkdkyL; f’kofyaxe~ vfLeu~ fnols
,o lEiw.kZrka izkIuksfr A vfLeu~ fnols vejukFkxqgk;ka egkesykidefi vk;ksT;rs A
izeksndqekj’kqDy%
laLd`rHkkjrh पचं ाक्षरं पावनमच्ु चरन्तः
पततं पशनू ां हृतद भावयन्तः
तभक्षाशना तदक्षु पररभ्रमन्तः
कौपीनवन्तः खलु भाग्यवन्तः ॥
izfl)ØkfUrnwr% HkxrflagL;
fo”k;s d% u tkukfr Hkkjrh;% A
23o”kZL; y?kqo;s vfi ;r~ egRdk;Za
rsu d`reklhr~ rr~ foLerqZa ‘k=o%
vfi u ‘kD;Urs] Hkkjrh;k% fde~ A
rL; }s fe=s jktxq#%] lq[knso% p(
,rs =;% fefyRok fczfV’kjkT;L;
ewyksPNsnus egRHkwfedka x`ghroUr%]
;su lEiw.kZHkkjrs y?kqckyk%] ;qoku%]
o`)k% p losZ Hkxrflag% ,o Hkokfe
bfr fpUr;fUr Le rfLeu~ le;s A
Hkkjrh;LorU=rklaxzkeL; izk.kHkwr%
lfUr ,rs =;% egkiq#”kk% A
vejØkfUrdkjh Hkxrflag%
tUe % HkxrflagL; tUe 28
fnukads flrEcjekls ‘kfuokljs] tUe & 1907 res o”ksZ lsIVsEcjeklL; 28
fnukads
1907 [kzhLrkCns yk;yiqjtuinL;
tUeLFkye~ &
caxkxzkes tkreklhr~ A rL; firq% caxk xzkee~] yk;yiqjtuin%] iatkc
uke ljnkj fd’ku flag% vklhr~ ¼lEizfr ikfdLrkus vfLr½
e`R;q% & 1931 res o”ksZ ekpZeklL; 23
ekrk p fo|korhdkSj bfr vklhr~ A fnukad]s ykgkSjdkjkx`gs] iatkc
,rs vk;Zlekta x`ghroUr% vklu~ A ¼lEizfr ikfdLrkus vfLr½
vkUnksyue~ & Hkkjrh;LorU=rk vkUnksyue~
ve`rljs vizSyeklL; 13
laxBue~ & ukStoku Hkkjr lHkk] fgUnqLrku
fnukads 1919 [kzhLrkCns lks’kfyLV fjifCydu ,lksfl;s’ku A
tfy;kokykckxdkaMe~ bfr ujlagkj%
vHkor~ ;su Hkxrflag% vfrizHkkfor%
vHkor~ A l% rnk us’kuy dkWyst e/;s iBu~ vklhr~ A f’k{kka R;DRok l%
LorU=rklaxzkes dwfnZroku~ A l% ukStoku Hkkjr lHkk bR;L; LFkkiuk d`roku~ A
dkdksjhdk.Ms jkeizlknfcfLeyL; e`R;quUrja Hkxrflag% if.MrpUnz’ks[kjL; lewgs
fgUnqLrku fjifCydu ,lksfl;s’ku vkxroku~ A vL; la?kL; ukeifjorZua d`Rok
fgUnqLrku lks’kfyLV fjifCydu ,lksfl,’ku bfr d`roku~ A vfLeu~ la?ks ,o HkwRok
jktxq#.kk lg fefyRok fnlEcj ekls 17 fnukads 1928 [kzhLrkCns vkaXykf/kdkfj.ka ts-
ih- lkaMlZ bfr v;a groku~ A vHkor~ A rL; e`R;ks% izfr’kks/k%
cVqds’ojnRrsu lg fefyRok vyhiqjekxsZ LohdrqZa Hkxrflag%] jktxq#%] cVqds’oj%
fLFkr% ,lsEcyh e/;s 8 vizSy 1929 p =;% fefyRok ;kstuka lkf/kroUr% A
[kzhLrkCns foLQksVd% ikfrroku~ r=So ykgkSjdksrokyh iqjr% Hkxrflag%]
cU/kuefi Lohd`roku~ A jktxq#% p O;Lreqnzk;ke~
vVuekjC/koUrkS A cVqds’ojnRr%
izeq[kxfrfo/k;% & 12 o”kZL;So
vkReu% lkbfdy;kua Lohd`R; ekxsZ ,o
voLFkk;ka ;nk tfy;kokykckxdk.Ma
mifo”Voku~ A l% ;kulk/kukO;ktsu
tkra rnSo Hkxrflag% 12 ehy in;k=ka
ekxsZ ,o mikfo’kr~ A pUnz’ks[kj% Mh-
d`Rok tfy;kokykmioua izkIroku~ A
,-oh-fo|ky;L; ifjf/kfHkRrs% i`”Bs
xkfU/kuk vlg;ksx vkUnksyua d`re~
fuehfyr% lu j{kkdk;Za dqoZUuklhr~ A
;fLeu~ Hkxrflag% lgHkkxa x`ghRok
vafglkRedØkUrs Hkkxa Lohd`roku~ A likn prqokZnus LdkVL; LFkkus
fdUrq vdkj.keso vlg;ksxkUnksyuL; ,-,l-ih- lk.MlZ% vkxr% A jktxq#%
fujLrhdj.ks Hkxrflag% vfi #”V% tkr% Hkq”kqf.M}kjk xqfydkizgkja d`Rok ra r=So
A l% l’kL=vkUnksyus lfØ;% vHkor~ groku~ A i`”Bs vkxPNu~ j{kda
A rnk ,o rL; esyua pUnz’ks[kjs.k pUnz’ks[kj vktkn% groku~ A vusu
lg tkr% A r=So Hkxorhpj.k Ogksjk] izdkjs.k ykyk yktirjk;L; izfr’kks/k%
lq[knso] jktxq#% vkn;% vfi izkIrk% A Lohd`r% A
1928 bZloh;s lkbeu deh’ku 8 vizSy 1929 [kzhLrkCns
bR;L; cfg”dkjs Hkkxa ogu~ ykyk Hkxrflag% cVqds’ojnRrsu lg fefyRok
yktirjk;% n.Mizgkjs.k fnoaxr% vlsEcyhe/;s foLQksVa ikfrroku~ A
vusu ek/;esu l% lEiw.ksZ
Hkkjrs ,ra lUns’ka
izlkfjroku~ ;r~ vkXyh;k%
vLekdeqifj vukpkja
dqoZUr% lfUr A ,rL;
fo#)a tuk% iz;Rua
dqoZUr% lfUr A vr%
HkoUr% vfi tkx`rk%
HkoUrq A
foLQksVda ikrf;Rok Hkxrflag% A e`R;ks% iwoZa Hkzkrk dqyrkja izsf”krs i=s
r=So fLFkroku~ A vkReua cUnhd`roku~ Hkxrflag% fyf[kroku~ &
p A l% tkukfr Le ;r~ ,rs
vkaXyh;k% ra Qk¡lh bfr n.Ma nkL;fUr
fdUrq rFkkfi l% vkRekua cUnhd`roku~ mUgsa ;g fQØ gS gjne] u;h
;su l% lk{kkr~ Hkkjrh;ku~ lUns’ka nkrqa rtZ&,&tQk D;k gS \
‘kDuq;kr~ LorU=rklaxzkeL; d`rs A gesa ;g ‘kkSd gS ns[ksa] flre dh
rL; vL; izdj.kL; izHkko% vfi bUrgk D;k gS \
f}xqf.kr% A lEiw.ksZ Hkkjrs tuk%
ngj ls D;ksa [kQk jgsa] p[kZ dk
tkxfjrk% vHkou~ A losZ D;k fxyk djsa A
LorU=rklaxzkes dwnZuekjC/koUr% A
lkjk tgk¡ vnw lgh] vkvks!
dkjkxkjs Hkxrflag% o”kZ};i;ZUra eqdkcyk djsa AA
fLFkroku~ A r= fofHkUuys[kek/;esu
l% tutkxj.kekjC/koku~ A r=So fe=S%
lg 64 fnolL; vu’ua d`roku~ HkxrflagL; e`R;ksjuUrja izk;s.k
;fLeu~ ;rhUnzukFk% fnoaxr% A losZ Hkkjrh;k% xkfU/ku% fojks/kekjC/koUr%
A rs losZ·fi HkxrflagL; e`R;ks%
23 ekpZ 1931 fnuk¡ds lk;adkys
mRrjnkf;Roa xkfU/kua eRok ra gUrqefi
7-23 oknus Hkxrflag%] lq[knso%]
fl)k% vklu~ fdUrq ins&ins
jktxq#% p =;% vfi e`R;os lefiZrk%
vkaXykf/kdkfj.k% rL; j{kka d`roUr% A
A Qk¡lhn.Ma izfr xeule;s rs
fefyRok xk;Ur% vklu~ & HkxrflagL; cfynkua o`FkSo u
xre~ A rL; e`R;ks% 10 o”kkZuUrjs ,o
esjk jax ns clUrh pksyk
vkaXy’kkluL; ewyfoPNsn% vHkor~ A
vkaXyh;k HkxrflagL; ‘kjhjL; vkSipkfjd:is.k vkaXyh;k% 15 vxLr
‘krkf/kdfoPNsna d`Rok lrytu|ka 1947 [kzhLrkCns HkkjrL;
f{kIroUr% fdUrq rnSo xzkeh.kk% vkxR; LorU=rkeaxhd`roUr% A
foPNsnku~ ,d=hd`Rok fof/kornkglaLdkja
v|kfi HkkjrikfdLrku;ks% tuk%
d`roUr% A
HkxrflagL; ohjrk;k% xkua dqoZUr%
Hkxrflag% fgUnh] mnwZ] iatkch] vkRekua /kU;euqHkw;Urs A
vkaXya rFkk p ckaXyk Hkk”kk% tkukfr Le~
bfr
fofHkUuns’ks"kq bnkuha i;ZUra latkrk% vksyfEidØzhMk%
2012 [kzhLrkCnL; vksyafidØhMk yanujkT;s Hkfo";fr bfr A bnkuha i;ZUra
vksyafidØhMk% ;fLeu~&;fLeu~ ns’ks tkrk% lfUr rs"kka ukekfu o"kZkfnde~ v=
nh;rs A
/;kuEk~ Lrks=Ek~
LoHkkorks·ikLrleLrnks"k&e'ks"kdY;k.kxq.kSdjkf'ke~ A nsodhuUnu% 'kkSfjokZlqnsoks cykuqt% A
O;wgkf³~xua czã ija ojs.;a /;k;se —".ka deys{k.ka gfje~ ॥ xnkxzt% daleksg% dallsodeksgu% ॥ƒ॥
jekifr;ZnqifreqZjkfjeZ/kqlwnu% ॥‰॥
vtk/;{k% f'kok/;{kks /kekZ/;{kks egs'oj% ॥ƒå॥ vk| vkReçn% l³~xh ;equkrhjHkkstu% ॥„å॥
fonwjFkkUrd% Jh'k% Jhnks f}fonuk'ku% ॥‰„॥ lnk e/kqoukuUnh lnk o`Unkoufç;% ॥Š„॥
yfyrk e/kqjk ek/oh fd'kksjh dudçHkk ॥‹…॥ czã#ækfnlajk/;k fuR;a dkSrwgykfUork ॥ƒå…॥
॥ QyJqfr% ॥
vknj.kh;k% ckU/kok%
laLd`rtxr~ bZif=dk;k% v;a laLdj.ka lEizfr Hkorka iqjr% vfLr A fu’p;su vfLeu~
laLdj.ks =qV;% rq lfUr ,o A cgq fdefi ys[kuh;e~ vklhr~ ;Uu fyf[kre~ A cgqfdefi
rkn`’ke~ vklhr~ ;r~ U;wukfrU;wua izFkes laLdj.ks rq vko’;desoklhr~ fdUrq vuo/kkuo’kkr~ u d`re~
A cgwuka tukuka ys[kku~ vfi izdk’kf;rqa u ‘kDroUr% o;e~ A vU;efi cgqfdefi vfLr ;fLeu~
fo”k;s Hkorka dksi% LokHkkfod% vfLr A fdUrq fda dqeZ% o;e~ A vLekde~ vfi dk’pu leL;k%
lfUr A iqu’p r`rh;eso laLdj.kefLr ,rr~ vr% cgq fdefi vKkrefi vklhr~ A
lEizfr vL; laLdj.kL; fo”k;s Hkorka d% funsZ’k% vfLr bfr KkrqfePNke% o;e~ A HkoUr%
fda jksprs] fda u jksprs vfLeu~ laLdj.ks \ fda ifjorZue~ vko’;defLr \ fo”k;k% dFka Hkos;q%
\ fda&fde~ brks·fi ;kstuh;a Hkosr~ \ fda&fda u ;kstuh;fefr \ ,rr~ loZa Hkorka lgk;rka
fouk iw.kZa drqZa u ‘kDuqe% o;e~ A
laLd`rtxr~ if=dka iw.kZrka iznnkrqa Hkorka lg;ksxL; vis{kk vfLr A HkoUr% Lo&Lo
fVIi.k;% rq vo’;eso izs”k;Urq] lgSo laLd`rHkk”kk;k% izlkjk;&izpkjk; p laLd`rys[ku&ek/;esu
lg;ksxe~ vfi dqoZUrq A
Hkorka losZ ys[kk% laLd`rtxfr vo’;eso izdk’kf;”;rs A vLekde~ ,”kk if=dk =Sekfldh
vfLr vr% f=eklsH;% ,dnk ,o izdk’kf;”;rs A vr% Hkorka ys[kk% vLekda ik’osZ le;s izkIrqe~
vfi ‘kD;Urs A vLrq rfgZ Hkofn~Hk% vkReku% ys[kkuka izs”k.ka izkjEH;sr~ A
t;rq laLd`re~
laLd`rtxr~
http://www.sanskritjagat.com/
t;rq laLd`re~
laLd`rtxr~ if=dk;ke~ vkReu% ys[kku~ izdk’k;Urq A
laLd`rk; le;nkua dqoZUrq A
laLd`rtxr~ bZif=dk;ke~ vkReu% HkkjrL; Hkfo”;a lEizfr laLd`resokfLr
ys[kku~ izdk’kf;rqa vkReu% lokZu~ ys[kku~
pramukh@sanskritjagat.com bZladsrs
izs”k;rq A
Hkz”Vkpkjfuokj.kk;
eqfnzri=efi izf”krqa ‘kD;efLrA vLekda ladsr% &
laLd`rtxr~ laLd`ra loZ=
JhguqeUr vkJe
vfu#)uxje~] csuhiqje~] vEcsMdjuxje~
fiu la[;k % 224152
laLd`ra
fiula[;k vo’;eso nkrO;k
losZ”kke~
t;rq laLd`re~
t;rq laLd`re~
http://www.sanskritjagat.com/