ขข้ าว (Rice)

สารบบัญ
บทนนน 1
แหลล่ งกนนเนนิ ดและสภนพแวดลล้ อม 4
กนรเจรนิ ญเตนิบโตของขล้ นว 6
กนรจนนแนกชนนิ ดของขล้ นว 9
กนรเพนะปลลูกขล้ นว 11
กนรใสล่ ปปปุ๋ย 13
กนรกนนจจัดวจัชพพืช 14
โรคขล้ นว 15
แมลงศจัตรลู ขล้นว 16
สจัตวว์ ศจัตรลู ขล้นว 18
กนรเกก็บเกกกี่ยวและปฏนิ บจัตนิกนรหลจังเกก็บเกกกี่ยว 18
คนนถนมทล้ นยบท 19
เอกสนรและแหลล่ งขล้ อมลูลเพนิกี่มเตนิม 21

บทนนา

ขข้าวเปป็ นธธัญพพืชททที่สาส คธัญของโลกโดยเปป็ นแหลลงพลธังงานของประชากรเกพือบสองพธันลข้านคน

ตามรายงานขององคค์การอาหารและเกษตรแหล งสหประชาชาตติ (FAO) ในชลวงระหวลางปท 2538-
2542 ผลผลติตขข้าวของโลกจะอยยใล นระหวลาง 551-593 ลข้านตธันขข้าวเปลพือก (370-396 ลข้านตธันขข้าวสาร)
ซซที่งเปป็ นผลผลติตจากทวทปเอเซทยประมาณ 534-538 ลข้านตธันขข้าวเปลพือก (มากกวลารข้อยละ 90 ของ
ผลผลติตทธัทงหมด)และเปป็ นการผลติตเพพืที่อบรติ โภคภายในประเทศเปป็ นสล วนใหญล มทการซพืท อขายในตลาด
โลกเพทยงปท ละประมาณ 19-27 ลข้านตธันขข้าวสารเทลานธัทน ในขณะททที่ปรติ มาณการซพืท อขายขข้าวสาลทสยงถซง
93-96 ลข้านตธัน (จากผลผลติตรวม 548-613 ลข้านตธัน)
ประเทศไทยสามารถผลติตขข้าวไดข้ประมาณปท ละ 22-23 ลข้านตธันขข้าวเปลพือก (สถติตติระหวลางปท
2539-2543) จากขข้าวนาปท ประมาณ 18 ลข้านตธันและขข้าวนาปรธั งประมาณ 5 ลข้านตธัน มท การสล งออก
ประมาณ 2 ใน 3 หรพื อประมาณ 7-9 ลข้านตธันขข้าวเปลพือก (5-6 ลข้านตธันขข้าวสาร) ครองอธันดธับหนซที่ งใน
 2

การสล งขข้าวออกของโลกมานานมากกกวล า 20 ปท โดยมท มยลคลาการสล งออกระหวลาง 28,000-87,000

ลข้ า น บ า ท ตล อ ปท (ขข้ อ มย ล ร ะ ห วล า ง ปท 2533-2542)

พพืทนททที่เกป็บเกทที่ยวและผลผลติตของประเทศผยผข้ ลติตททที่สาส คธัญของโลกไดข้แสดงไวข้ในตารางททที่ 1

(เปรก ยบเทกยบขล้ อมลูลใหมล่ ไดล้ จนก http://www.oae.go.th/statistic/yearbook/200-01)

ตารางททที่ 1 เนพืทอททที่เกป็บเกทที่ยว ผลผลติต และผลผลติตเฉลทที่ยตลอไรล ของขข้าวในบางประเทศในปท พ.ศ.

2535.1
ประเทศ พพืทนททที่เกป็บเกทที่ยว ผลผลติต* ผลผลติตเฉลทที่ย
(1,000 ไรล ) (1,000 ตธัน) (กก./ไรล )
รวมทธัทงโลก 917,992 526,893 574
จทน 202,494 188,150 929
อตินเดทย 262,500 109,511 417
อตินโดนทเซทย 66,525 47,770 718
บธังคลาเทศ 63,312 27,400 433
เวทยดนาม 41,875 21,500 513
ไทย 57,248 19,917 348
พมลา 29,456 13,771 468
ญทที่ปปลน 13,206 13,255 1,004
บราซติล 29,331 9,961 340
ฟติ ลติปปติ นสค์ 20,406 9,185 450
สหรธัฐอเมรติ กา 7,919 8,123 1,026
1
ขข้อมยลจากศยนยค์สถติตติการเกษตร (2537)
* ผลผลติตขข้าวเปลพือก

ประเทศททที่มทการสล งออกขข้าวททที่สาส คธัญของโลกไดข้แสดงในตารางททที่ 2 และการสล งออก

ของไทยจะสล งออกในรย ปขข้าวสาร ขข้าวกลข้อง และขข้าวนซที่ ง ปรติ มาณการสล งออกและมยลคลาการสล งออก
ของประเทศไทย ระหวลางปท พ.ศ. 2534-2536 ไดข้แสดงไวข้ในตารางททที่ 3 สล วนเนพืท อททที่เพาะปลยกของ

2
 3

ประเทศไทยในภาคตลาง ๆ ในฤดยนาปรธังและฤดยนาปท ไดข้แสดงไวข้ในตารางททที่ 4 และตารางททที่ 5 ตาม

ลสาดธับ

ตารางททที่ 2 ปรติ มาณการสล งออกขข้าวของโลกของประเทศผยสข้ ล งออกททที่สาส คธัญ (พธันตธันขข้าวสาร)

1
ประเทศ ปท * ปท *
2520-2522 2530-2532
ไทย 2,381 4,915
สหรธัฐอเมรติ กา 2,500 2,548
จทน 1,441 742
ปากทสถาน 1,014 852
เวทยตนาม 58 1,050
พมลา 525 170
บราซติล 198 16
ออสเตรเลทย 292 366
อพืที่น ๆ 2,577 2,699
รวม 10,986 12,992
* การสล งออกเปป็ นปรติ มาณเฉลทที่ยราย 3 ปท
1
ขข้อมยลจาก FAO (1994)

ตารางททที่ 3 ปรติ มาณและมยลคลาของขข้าวสล งออกของไทยระหวลางปท พ.ศ. 2534-2536

ชนติดสติ นคข้า พ.ศ. 2534 พ.ศ. 2535 พ.ศ. 2536
ปรติ มาณ มยลคลา ปรติ มาณ มยลคลา ปรติ มาณ มยลคลา
(เมตรติ กตธัน) (พธันบาท) (เมตรติ กตธัน) (พธันบาท) (เมตรติ กตธัน) (พธันบาท)
ขข้าวสารเจข้า 3,212,631 23,635,326 3,744,603 28,257,693 3,775,549 25,757,918
ขข้าวสารเหนทยว 329,324 1,055,235 383,536 1,264,004 164,202 1,336,228
ขข้าวกลข้อง 85,077 634,248 70,209 482,703 89,426 568,508
ขข้าวนซที่ง 702,897 5,170,818 915,411 6,186,303 955,167 5,266,555
ปลายขข้าวนซที่ง 2,604 14,236 2,422 13,416 2,539 11,427
ขข้าวอพืที่น ๆ 482 5,919 1,123 8,025 581 5,955
ขข้าวเปลพือก - - 300 1,607 - -
รวมขข้าวสล งออก 4,333,015 30,515,809 5,117,604 36,213,753 4,987,464 32,946,591

3
 4

คติดเปป็ น % ของสติ นคข้า 11.92% 12.71% 11.78%

เกษตรกรรมสล งออก

1
ขข้อมยลจากศยนยค์สถติตติการเกษตร (2537)

ตารางททที่ 4 ขข้าวนาปรธัง : เนพืท อททที่ ผลผลติต และผลผลติตเฉลทที่ย ปท พ.ศ. 2537 1

ภาค เนพืทอททที่เพาะปลยก เนพืท อททที่เกป็บเกทที่ยว ผลผลติต ผลผลติตเฉลทที่ย
(ไรล ) (ไรล ) (ตธัน) (กก./ไรล )
ตะวธันออกเฉท ยงเหนพือ 93,699 89,891 32,323 360
เหนพื อ 543,685 528,187 354,884 672
กลาง 2,323,518 2,265,828 1,525,466 673
ใตข้ 137,289 128,853 51,924 403
รวมทปกภาค 3,098,191 3,012,759 1,964,597 652
1
ขข้อมยลศยนยค์สถติตติการเกษตร (2537)

ตารางททที่ 5 ขข้าวนาปท : เนพืทอททที่ ผลผลติต และผลผลติตเฉลทที่ยตลอไรล ปท เพาะปลยก พ.ศ. 2536/2537 1

ภาค เนพืท อททที่เพาะปลยก เนพืทอททที่เกป็บเกทที่ยว ผลผลติต ผลผลติตเฉลทที่ย
(ไรล ) (ไรล ) (ตธัน) (กก./ไรล )
ตะวธันออกเฉท ยงเหนพือ 30,734,409 27,223,024 7,125,324 262
เหนพื อ 12,129,172 10,722,914 4,170,424 389
กลาง 10,221,356 9,431,000 4,244,548 450
ใตข้ 3,068,133 2,625,504 942,367 359
รวมทปกภาค 56,153,070 50,002,442 16,482,663 330
1
ขข้อมยล ศยนยค์สถติตติการเกษตร (2537)

ถถถิ่นกนาเนถดและสภาพแวดลข้ อม
จากการตรวจสอบหลธักฐานทางโบราณคดท พบวลาขข้าวมทการปลยกมานานมากกวลา 2800
ปท กลอนครติ สตกาลในอตินเดทยและจทน และหลธักฐานลลาสป ดจากการคข้นพบของนธักโบราณคดท Donn T.
Bayard และคณะททที่ไดข้มาขปดคข้นเรพืที่ องราวทางประวธัตติศาสตรค์ โบราณคดท ททที่บาข้ นโนนนกทา อ.ภยเวทยง

4
 5

จ.ขอนแกล น พบเมลป็ดขข้าวททที่มทอายปประมาณ 3500 ปท กลอนครติ สตกาล จซงเชพืที่ อวลาถติที่นกสาเนติ ดของขข้าวนธัทน

อยยลในเอเซท ยโดยเฉพาะเอเซท ยใตข้ และตะวธันออกเฉท ยงใตข้เนพืที่ องจากมท สภาพภยมติประเทศเปป็ นททที่ราบลป ลม
ซซที่ ง เ ปป็ น พพืท น ททที่ ททที่ ขข้ า ว สล ว น ใ ห ญล ป รธั บ ตธั ว ไ ดข้ ดท
สภาพนติ เวศนค์วติทยาของขข้าวนธัทนพบวลาขข้าวสามารถปรธั บตธัวไดข้ดทตท ธังแตลเสข้นรป ข้ งททที่ 49เหนพื อ
(ประเทศเชคโกสโลวาเกทย) จนถซง 35 ใตข้ (รธัฐนติ วเซาทค์เวลประเทศออกเตรเลทย) แตลสลวนใหญลจะพบวลา
อยยใล นเขตรข้อนระหวลางเสข้น tropic of cancer (23 27 เหนพือ) และ tropic of capricorn (23 27 ใตข้) ซซที่ ง
ไดข้แกล ประเทศตล า ง ๆ ในเอเซท ย ใตข้ เอเซท ย ตะวธัน ออกเฉท ย งใตข้ อาฟรติ กาตะวธัน ตก อเมรติ กากลาง และ
อ เ ม รติ ก า ใ ตข้
ขข้าวสามารถเจรติ ญเตติบโตไดข้ในสภาพดตินฟข้ าอากาศดธังตลอไปนทท
(1) ความสส ง ของพพพื้ น ททถิ่ ขข้า วขซท นไดข้ตท ธัง แตล ร ะดธับ นสทา ทะเลจนถซ ง ททที่ สย ง 2,500 เมตร
สามารถเจรติ ญเตติบโตทธัทงในททที่ดอน (ขข้าวไรล ) และททที่ลปลมมท ระดธับนสทา ตธัทงแตล 5 ซม. (ขข้าวนาสวน) จนถซง
หลายเมตร (ขข้าวฟางลอย) (ภาพททที่ 1)
ภาพททที่ 1 สภาพพพืทนททที่ปลยกขข้าวแบลงตามสภาพนสทาและชนติ ดของขข้าว

(2) ดถน ขซทนไดข้ในดตินเกพือบทปกชนติ ดยกเวข้นดตินทราย สล วนใหญลชอบขซทนในดตินเหนท ยว

และเหนทยวรล วน มทความเปป็ นกรดและดลาง (pH) ตธัทงแตล 3-10 ขซทนไดข้แมข้กระทธังที่ ในดตินททที่มทความอปดม
สมบยรณค์ตที่าส
(3) ปรถมาณนนพื้า มทความตข้องการนสทาตธัทงแตล 875 มม. (ขข้าวไรล ) จนถซง 2,000 มม. (ขข้าว
นาสวน) ตลอปท แตลควรมทการกระจายฝนททที่ดท ในพพืทนททที่ททที่ไมลไดข้รธับนสทาชลประทานหรพื อททที่เรท ยกวลานานสทา
ฝน ซซที่งสล วนใหญลจะปลยกขข้าวไดข้ในนาปท เทลานธัทน และการตอบสนองตลอความตข้องการนสทายธังขซทนอยยกล บธั
พธันธปค์และชลวงของการเจรติ ญเตติบโต ในชลวงกากรเตรท ยมดตินนธัทนควรมทนท าส ประมาณ 150-200 มม. ชลวงททที่

5
 6

เปป็ นตข้นกลข้าตข้องการประมาณ 250-400 มม. จนถซงตข้นกลข้าอายป 30-40 วธัน สล วนในชลวงปธั กดสาจน

กระทธังที่ เกป็บเกทที่ยวนธัทนควรมทนท าส อยยใล นระหวลาง 800-1,200 มม.
(4) แสงอาทถตยย ปรติ มาณแสงมทความจสาเปป็ นตลอการเจรติ ญเตติบโตโดยททที่พพืชใชข้ใน
กระบวนการสธังเคราะหค์แสง และชลวงเวลาสธัทนยาวของกลางวธันกลางคพืนยธังมทผลตลอการเจรติ ญทาง
สพื บพธันธปค์ของขข้าวไวแสง (จะไดข้กลลาวในรายละเอทยดตลอไป) ความเขข้มของแสงในฤดยฝนซซที่ งมทเมฆ
หมอกมากนธัทนจะนข้อยกวลาความเขข้มแสงในฤดยรข้อน ผลผลติตขข้าวสล วนใหญลจซงนข้อยกวลาเมพืที่อปลยกในฤดย
ฝน เชลน จากรายงานพบวลาขข้าวททที่ปลยกในฤดยฝนจะใหข้ผลผลติตประมาณ 63 ถธัง/ไรล แตลถาข้ นสาพธันธปค์
เดทยวกธันไปปลยกในหนข้ารข้อนหรพื อหนข้าแลข้งจะไดข้ผลผลติตสย งถซง 73 ถธัง/ไรล (ใชข้พนธั ธปค์ กข.11, กข.7 และ
กข.1) แสงแดดมทความจสาเปป็ นมากในชลวงเรติที่ มสรข้างดอกจนกระทธังที่ 10 วธันกลอนเมลป็ดแกล
(5) ออณหภสมถ ไดข้มทการศซกษาพบวลาอปณหภยมติมทอติทธติ พลตลอการเจรติ ญเตติบโตของขข้าว
และการใหข้ผลผลติตพบวลาอปณหภยมติททที่เหมาะสมจะอยยใล นระหวลาง 25-33 ซ. อปณหภยมติททที่ตที่าส เกตินไปหรพื อ
สย งเกตินไป (ตสที่ากวลา 15 ซ สยงกวลา 35 ซ) จะมทผลตลอการงอกของเมลป็ด การยพืดของใบ การแตกกอ
การสรข้างดอกอลอน การผสมเกสร เปป็ นตข้น เชลน พบวลาอปณหภยมติททที่สยงเกตินไปและตสที่าเกตินไปชลวงททที่มทการ
ออกดอกจะทสาใหข้ดอกขข้าวเปป็ นหมธัน ซซที่งจะสล งผลทสาใหข้ไดข้ผลผลติตตสที่ากวลาปกตติ เปป็ นตข้น
(6) ความชพพื้นสบั มพบัทธย อติทธติพลของความชพืท นสธัมพธัทธค์ของบรรยากาศตลอการเจรติ ญ
เตติบโตของขข้าวนธัทนมธักจะไมลชดธั เจน เพราะจะมทความสธัมพธันธค์กบธั ปรติ มาณความเขข้มแสงและอปณหภยมติ
ในเชติงททที่กลธับกธันคพือ เมพืที่อความเขข้มของแสงมากและอปณหภยมติสยงมธักทสาใหข้ความชพืท นสธัมพธัทธค์ตที่าส
อปณหภยมติเยป็นในเวลากลางคพืนทสาใหข้เกติดนสทาคข้างสย ง จะมทผลตลอการพธัฒนาของเชพืท อโรคของขข้าวบางชนติ ด
เชลน โรคใบไหมข้ไดข้เหมาะสมยติงที่ ขซทน เปป็ นตข้น
(7) ลม ลมอลอนททที่พดธั ถลายเทอยยตล ลอดเวลา (ความเรป็ วประมาณ 0.75-2.25 ซม./วตินาทท)
จะชลวยใหข้มทการถลายเทกกาซคารค์บอนไดออกไซดค์ททที่ใชข้ในการสธังเคราะหค์แสงไดข้ดท ทสาใหข้พพืชสามารถ
สธังเคราะหค์แสงไดข้มากยติที่งขซทน แตลถาข้ ลมแรงจะมทผลโดยตรงทสาใหข้ตนข้ ขข้าวหธักลข้ม เกติดความเสท ยหายแกล
ผลผลติตไดข้

ก า ร เ จ รถ ญ เ ตถ บ โ ต ข อ ง ขข้ า ว
การศซกษาทางการเจรติ ญเตติบโต หรพื อสรท รวติทยาของพพืชนธัท นมทความสสาคธัญทสาใหข้ทราบถซง
ขธัทนตอนของกระบวนการมทชทวติตของพพืช และอติทธติ พลของปธั จจธัยภายนอกททที่ สล งผลตลอกระบวนการ
ทสา ใหข้เกติ ดอาการผติดปกตติหรพื อเจรติ ญเตติบโตไมลเตป็มททที่ ถข้าเราสามารถศซ กษาและเขข้าใจการตอบสนอง

6
 7

ของพพืชดธังกลลาวไดข้แลข้ว กป็สามารถนสาความรย ข้ นท ธันไปปรธับปรป งแกข้ไขใหข้พพืชเจรติ ญเตติบโตในสภาพปกตติ

และใหข้ผลผลติตตามเปข้ าหมายไดข้ ในททที่นท จะไดข้กลลาวถซงการเจรติ ญเตติบโตของขข้าวพอสธังเขปเทลานธัทน
การเจรติ ญเตติบโตของขข้าวโดยทธัวที่ ไปจะแบลงออกเปป็ นระยะตลาง ๆ ไดข้ดงธั นทท
(ดลูภนพกนรเจรนิ ญเตนิบโตและพจัฒนนกนรของขล้ นวจนก:http://www.riceweb.org/Plant.htm)

(1) การเจรถญเตถบโตทางลนาตข้ นและใบ (vegetative growth) โดยมท 2 ระยะคพือ

- ระยะตข้น กลข้า (seedling stage) เปป็ นระยะจากขข้าวงอกจนกระทธัที่งถซ งขข้าวแตกกอ ใชข้
ระยะเวลาประมาณ 20 วธัน (ขซท น อยยล ก ธับ พธัน ธปค์ ) สติท น สป ด ระยะนทท ตข้น ขข้า วจะมท ใ บประมาณ 5-6 ใบ
- ระยะแตกกอ (tillering stage) นธับจากขข้าวเรติที่ มแตกกอดธังกลลาวจนถซงขข้าวเรติที่ มสรข้างชล อ
ดอกอล อน (panicle initiation) ใชข้เ วลาประมาณ 30-50 หลธังจากระยะตข้น กลข้า ขซท น อยยลก ธับ การตอบ
ส น อ ง ตล อ ชล ว ง แ ส ง ข อ ง พธั น ธปค์ ขข้ า ว
(2) การเจรถญเตถบโตทางดข้ านการสพ บพบันธอย (reproductive growth) เรติที่ มจากขข้าวเรติที่ ม
สรข้างชลอดอกอลอน ผลานระยะตธัทงทข้อง (booting stage) จนถซงโผลลชลอดอกและผสมเกสร (heading,
flowering, fertilization) โดยจะใชข้ระยะเวลาชลวงนทท ประมาณ 30-35 วธัน
ลลักษณะของระยะตต่ าง ๆ มมีดลังนมีน
- ระยะเรติที่ มสรข้างชลอรวงอลอน หลธังจากแตกกอเตป็มททที่แลข้วกป็จะเขข้าสยล ระยะสรข้างชลอรวงอลอน
(พธันธปค์ททที่ไวแสงจะตข้องไดข้รธับชล วงแสงททที่เหมาะสมกลอน จซงจะกลอใหข้เกติ ดระยะนทท ไดข้) ระยะนทท ตนข้ ขข้าวจะ
เปลทที่ ย นจากตข้น ททที่ มทลธัก ษณะแบนเปป็ นตข้น กลม และจะมท การยพื ด ปลข้อ ง (stem elongation) ในอธัต รา
รวดเรป็ ว เมพืที่อผลาลสาตข้นดยจะเหป็นจปดกสาเนติ ดชลอดอก (panicle primordium) ลธักษณะเปป็ นสามเหลทที่ยมมทสทขา
ว ปป ย ๆ แ ล ะ จ ะ เ จ รติ ญ เ ตติ บ โ ต เ รพืที่ อ ย ๆ เ ปป็ น ชล อ ด อ ก ททที่ มท ด อ ก เ รท ย ก วล า spikelets
- ระยะตธัทงทข้อง เปป็ นระยะททที่ดอกอลอนของขข้าวขยายตธัวใหญลขท ซนจนเปป็ นชลอดอกททที่สมบยรณค์
ต ร ง ก า บ ใ บ ธ ง จ ะ อข้ ว น พ อ ง ขซท น
- ระยะออกดอกและผสมเกสร ระยะททที่ชลอดอกโผลลจากกาบใบ (heading) ดอกขข้าวบาน
(flowering) และผสมเกสร (fertilization) ซซที่ งจะเกติ ด พรข้ อ มกธัน หรพื อ เหลพืที่ อ มกธัน บางเพท ย งเลป็ ก นข้อ ย
(3) การพธัฒนาการของเมลป็ด (grain development) ไดข้แกล ระยะภายหลธังการผสม
เกสร ซซที่ งรธังไขลททที่ไดข้รธับการผสมจะเจรติ ญเตติบโต อาหารททที่ ไดข้รธับการสธังเคราะหค์ แสงจะถยกสะสมใน
เมลป็ดเปป็ นลสาดธับ ในหลายแหล งจซงเรท ยกระยะนทท วลาระยะสะสมในเมลป็ด (grain filling period) ในระยะ
แรกจะอยยใล นระยะนสทานม (milky) เปลทที่ยนเปป็ นแปข้ งอลอน (dough) จนกระทธังที่ เมลป็ดสป ก (ripening) เปป็ น

7
 8

แปข้ งแขป็งเปป็ นระยะสป ก แกล ห รพื อ เกป็ บ เกทที่ ย ว (harvest maturity) จะใชข้เ วลาการพธัฒ นาการของเมลป็ ด
ทธัท ง ห ม ด ป ร ะ ม า ณ 25-30 วธั น
ดธังนธัทนเมพืที่อรวมระยะตลาง ๆ แลข้ว ขข้าวจะมทอายปในระหวลาง 110-120 วธัน สสาหรธับขข้าวไมลไว
แ ส ง แ ล ะ ป ร ะ ม า ณ 120-140 วธั น สสา ห รธั บ ขข้ า ว ไ ว แ ส ง

การตอบสนองตต่ อชต่ วงแสงในการออกดอกของขข้ าว (photoperiodism)

ลธักษณะทางสรท รวติทยาททที่ควรรย ข้อทกอยลางหนซที่ งในเรพืที่ องขข้าวคพือ การตอบสนองตลอชลวงแสง
ในการออกดอกของขข้า วหรพื อ ททที่ เ รท ย กวล า ขข้า วไวแสง (sensitive to photoperiod) ซซที่ งจธัด ขข้า วอยยล ใ น
ประเภทพพืชวธันสธัทน (short day plant) กลลาวคพือ ขข้าวพธันธปค์นท ธัน ๆ จะมทจาส นวนชธัวที่ โมงของชลวงความยาว
กลางวธันอยยลระดธับหนซที่ งททที่จะทสาใหข้พพืชมท การสรข้ างดอกไดข้ เรท ยกวลาชล วงแสงวติกฤต (critical daylength)
โดยททที่ถาข้ ชลวงแสงกลางวธันมทจาส นวนมากกวลาชลวงแสงวติกฤตแลข้ว พพืชจะไมลออกดอกคพือ จะมทการเจรติ ญ
ทางดข้านลสาตข้นใบตลอดเวลาจนกวลาจะไดข้รธับชลวงแสงตสที่ากวลาชล วงแสงวติกฤต ดธังนธัทนในรอบหนซที่ งปท จซ ง
ควรรยข้ วล า ในพพืท นททที่ ททที่ป ลย กขข้า วนธัทน มท ป รติ ม าณชล ว งเวลากลางวธัน และกลางคพื น เทล า ไร ซซที่ งสามารถจะ
คสานวณไดข้จากตสา แหนล งของเสข้นรป ข้ง เชล นเปรท ยบเทท ยบสภาพชล วงแสงกลางวธันในรอบปท ของจธังหวธัด
เชท ยงใหมล กรป งเทพฯ และสงขลา (ภาพททที่ 2) จธังหวธัดททที่ตท งธั ใกลข้เสข้นศยนยค์สยตรมากททที่สปดคพือสงขลา จะมท
ชลวงแสงกลางวธันกลางคพืนไมลแตกตลางกธันมากนธัก แตลถาข้ ยติงที่ สย งขซทนไปทางเหนพื อหรพื อเสข้นรป ข้งเหนพื อขซทนใน
กรป งเทพฯ และเชทยงใหมลความแตกตลางของชลวงเวลากลางวธันกลางคพืนจะมากขซท นตามลสาดธับ

8
 9

ดธังนธัทนถข้าปลยกขข้าวไวแสงสามพธันธปค์พรข้ อม ๆ กธันคพื อ ขข้าวขาวดอกมะลติ 105 (ชล วงแสง

วติ กฤต = 11 ชม. 52 นาทท ) ขข้าวขาวปากหมข้อ 148 (ชล วงวติ กฤต = 11 ชม. 45 นาทท ) และขข้าวเหลพื อง
ปะขาว 123 (ชล วงแสงวติกฤต = 11 ชม. 32 นาทท ) จะพบวลา ขข้าวขาวดอกมะลติ 105 จะตติ ดดอกกล อ น
เพราะผลานชลวงแสงวติกฤตติกลอน สล วนพธันธปค์อทก 2 พธันธปค์ตอข้ งชะลอออกไปอทกเนพืที่ องจากชลวงแสงวติกฤตจะ
ถซงภายหลธัง (ภาพททที่ 2) สสาหรธับชลวงททที่ตอข้ งรอออกดอกซซที่ งเปป็ นสาเหตปสาส คธัญของการยพืดอายปขาข้ วใหข้มาก
ขซทนเรท ยกวลาชลวง lag vegetative growth ดธังนธัทนขข้าวทธัทงสามพธันธปค์นท จซงมทอายปเกป็บเกทที่ยวตลางกธัน
ภาพททที่ 2 ก. ปรติ มาณชล วงแสงในแตลละเดพือนในรอบหนซที่ งปท ของจธังหวธัดตลาง ๆ ในประเทศไทย
และ ข. การตอบสนองตลอชล วงแสงในการออกดอกของพธันธปค์ขาข้ วพธันธปค์ตลาง ๆ ททที่ปลยก
ในสถานททที่และเวลาเดท ยวกธัน (ททที่มา : การทสานานสทาฝน สถาบธันวติจยธั ขข้าว กรมวติชาการ
เกษตร)
การจนาแนกชนถดของขข้ าว
การจสา แนกชนติ ดของขข้าวนธัทนมท หลายแบบขซท นอยยลกบธั วธัตถปประสงคค์ของการจสา แนก ซซที่ ง
แบลงออกไดข้ดงธั นทท
1. จจาแนกตามสภาพพพนน ทมีที่ปลลก แบลงออกเปป็ น
- ขข้ าวไรต่ (upland rice) หมายถซงขข้าวททที่ปลยกในททที่ดอนไมลมทนท าส ขธัง และไมลมทคนธั นา ปลยก
โดยอาศธัยนสทาฝนเพทยงอยลางเดทยว การปลยกเหมพือนพพืชไรล ทวธัที่ ไปและมทปลยกมากทางภาคเหนพื อ (ตาม

9
 10

ดอย) และภาคใตข้ (ปลยกแซมสวนยางอายป 1-3 ปท ) มทพนธั ธปค์ดทททที่ทางราชการแนะนสาปลยก เชลน ซติวแมลจนธั

(ภาคเหนพือ) กยเข้ มพืองหลวง และดอกพยอม (ภาคใตข้)
- ขข้ าวนาสวน (lowland rice) เปป็ นขข้าวททที่ปลยกในททที่ลปลมมทระดธับนสทาลซกไมลเกติน 80 ซม. เปป็ น
ขข้าวททที่ปลยกกธันสล วนใหญลของประเทศและมทพทพืนททที่ปลยกมากททที่สปดในภาคตะวธันออกเฉท ยงเหนพื อและภาค
กลาง สล วนมากจะใหข้ผลผลติตตลอไรล สยงกวลาขข้าวไรล และขข้าวขซทนนสทา (อยยใล นระหวลาง 30-50 ถธังตลอไรล )
- ขข้ าวขขนพื้ นนพื้าหรพอขข้ าวนาเมพองหรพอขข้ างฟางลอย (floating rice) เปป็ นขข้าวททที่ปลยกในพพืทนททที่ททที่
มทนท าส ทลวมลซกในฤดยนท าส หลาก โดยมทนท าส ทลวมลซกเกตินกวลา 80 ซม. บางททที่นท าส อาจจะลซกถซง 3-4 เมตรกป็ไดข้
พธันธปค์ขาข้ วชนติ ดนทท จะสามารถปรธับตธัวไดข้ตามระดธับนสทาททที่สยงขซทนจซงเรท ยกวลาขข้าวขซทนนสทา พบมากในพพืทนททที่
ราบลปลมภาคกลาง สล วนในภาคใตข้พบบข้างเปป็ นบางแหล ง การปลยกมธักจะใชข้หวลานขข้าวแหข้งตอนตข้นฤดย
ฝน พธันธปค์ททที่ทางราชการแนะนสาไดข้แกล เลป็บมพือนาง 111, ปติที่ นแกข้ว 56, ตะเภาแกข้ว 161, นางฉลอง,
กข.17, กข.19 เปป็ นตข้น ผลผลติตโดยเฉลทที่ยประมาณ 200-300 กก./ไรล เมลป็ดขข้าวเมพืที่อนสาไปสท มกธั จะ
แตกหธักเนพืที่องจากขข้าวสารมททอข้ งไขลหรพื อทข้องปลาซติ วมาก พลอคข้าจซงนติ ยมเอาไปทสาขข้าวนซที่ งเพราะเมพืที่อนสา
ไปสท แลข้วไดข้ขาข้ วสารททที่มทคปณภาพดท
2. จจาแนกตามคคณสมบลัตติของเมลล็ดขข้ าว
คปณสมบธัตติของเมลป็ดขข้าวจะประกอบดข้วยแปข้ งสล วนใหญล 2 ชนติ ดคพือ อะมธัยโลเพคตติน
(amylopectin) ทสาใหข้เมลป็ดขข้าวมทสทขาวขปลน เวลาตข้มสป กแลข้วจะเหนท ยว และอะมธัยโลส (amylose) ททที่
ทสาใหข้ขาข้ วมทสทขาวใส เมพืที่อตข้มสป กจะมทสทขาวขปลนและรล วน ขข้ าวเหนทยว (glutinous rice) จะมทแปข้ งอะมธัย
โลเพคตตินเปป็ นสล วนใหญลคพือประมาณ 95% และมทแปข้ งอะมธัยโลสนข้อยมากหรพื อไมลมท สล วนขข้ าวเจข้ า
(non-glutinous rice) นธัทนมทปรติ มาณอะมธัยโลสสย ง 10-30% มทอะมธัยโลเพคตติน 70-90% ตธัวอยลางขข้าวเจข้า
พธันธปค์ดทททที่ทางการแนะนสาไดข้แกล ขข้าวดอกมะลติ 105, ขาวตาแหข้ง 17, เหลพืองปะทติว 123, กสาผาย 41, กข.
1, กข. 5, กข.7 ฯลฯ สล วนพธันธปค์ขาข้ วเหนท ยวททที่ทางการแนะนสา ไดข้แกล เหนท ยวสธันปล าตอง, กข.2, กข.4,
กข.6, กข.8 , กข.10
3. จจาแนกตามฤดลกาลหรพ อการตอบสนองตต่ อชวงแสง แบลงออกเปป็ น
- ขข้ าวพบันธอยไวตต่ อชต่ วงแสง (photoperiod sensitive varieties) เปป็ นพธันธปค์ขาข้ วททที่จะ
ออกดอกไดข้ในชลวงวธันสธัทน (นข้อยกวลา 12 ชธัวที่ โมง) ในประเทศไทยจะอยยใล นชลวงเดพือนกธันยายน-
ธธันวาคม (ดธังยกตธัวอยลางมาแลข้ว) ขข้าวพธันธปค์ไวตลอชลวงแสงนทท จะปลยกไดข้เฉพาะ นาปท ถข้าปลยกในนาปรธัง
จะไมลออกดอก พธันธปค์ไวตลอชลวงแสงนทท ไดข้แกล พธันธปค์พทพืนเมพืองทธัวที่ ไป และพธันธปค์ กข. ททที่ไวตลอชลวงแสงไดข้
กข.5, กข.6, กข.8, กข.13, กข.15, กข.19, และกข.17

10
 11

- ขข้ าวพบันธอยไมต่ ไวตต่ อชต่ วงแสง (photoperiod insensitive varieties) พธันธปค์ขาข้ วจสาพวกนทท จะ
ออกดอกไดข้โดยไมลขท ซนกธับความยาวของชลวงวธันจะขซทนอยยกล บธั อายปเกป็บเกทที่ยวททที่คลอนขข้างแนลนอน และใชข้
เปป็ นพธันธปค์ขาข้ วททที่ปลยกในนาปรธัง ซซที่งตข้องอาศธัยนสทาชลประทาน พธันธปค์ตลาง ๆ ไดข้แกล กข.1, กข.2, กข.3,
กข.4, กข.7, กข.9, กข.10, กข.11, กข.17, กข.21, กข.23 และ กข.25 สล วนพธันธปค์พทพืนเมพืองมทอยยพล นธั ธปค์
เดทยว คพือ พธันธปค์เหลพืองทอง
4. จจาแนกตามการปรลั บปรค งพลันธคธุ์พชพ แบลงออกเปป็ น 2 พวกใหญล ๆ คพือ
- พบันธอยพนพพื้ บข้ านหรพอพบันธอยพนพพื้ เมพอง (land race varieties) เปป็ นพธันธปค์ททที่เกษตรกรใชข้ปลยกมา
แตลดท งธั เดติม สล วนมากมธักเปป็ นพธันธปค์ททที่มทการปรธับตธัวดทในสภาพแวดลข้อมของทข้องถติ ที่น มธักมทตนข้ สย งใบลยล
(แขลงกธับวธัชพพืช) ปรธับตธัวในสภาพดตินไมลอปดมสมบยรณค์ไดข้ดท (มทการวติวฒธั นาการททที่ตลอเนพืที่ องมา) ตอบ
สนองตลอปปปุ๋ ยตสที่า พธันธปค์พทพืนเมพืองจะใหข้ผลผลติตตสที่าถซงปานกลางในสภาพการปลยกของเกษตรกร (ใชข้
ปธั จจธัยการผลติตตสที่า) พธันธปค์พทพืนเมพืองมทอยยมล าก และมธักเรท ยกชพืที่อไปตามทข้องถติที่น สล วนมากจะมทคาส วลา ขาว
เหลพอง ชพถิ่อดอกไมข้ ชพถิ่อผสข้หญถง เชลน ขาวนวล เจข้าขาว หอมเหลพือง เหลพืองนข้อย แกลนจธันทรค์ ยาไทร นาง
มล ศรท นวล ฯลฯ
ขข้ าวพบันธอย ดททางราชการ คพือ พธันธปค์ขาข้ วททที่ทางราชการไดข้ขยายพธันธปค์และเผยแพรล ออกสยล
เกษตรกร เปป็ นพธันธปค์ขาข้ วททที่คณะกรรมการพติจารณาพธันธปค์ขาข้ วไดข้ตรวจสอบแลข้ว และประกาศเปป็ น
ทางการ ลธักษณะโดยทธัวที่ ไปจะเปป็ นพธันธปค์ททที่ใหข้ผลผลติตสย ง ตอบสนองตลอปปปุ๋ ยสย ง ตข้านทานโรคและแมลง
มทเมลป็ดไดข้มาตรฐาน คปณภาพการหปงตข้มดท ลธักษณะตลาง ๆ เหลลานทท จะมทอยยใล นแตลละพธันธปค์แตกตลางกธัน
ไป การไดข้มาของพธันธปค์ดททางราชการนธัทนไดข้มาจาก การคบัดเลพอกจากพบันธอย พนพพื้ เมพอง และการสรข้ าง
พบันธอยขขนพื้ ใหมต่ โดยวถธทการผสมพบันธอย หรพอชบั กนนาใหข้ กลายพบันธอย โดยการใชข้ รบังสท ซซที่ งจธัดเปป็ นประเภท กข.
ตธัวอยลางพธันธปค์ดทททที่ไดข้รธับการคธัดเลพือกจากพธันธปค์พพืทนเมพือง เชลน ขข้าวขาวดอกมะลติ 105, เหนท ยวสธันปล าตอง,
ขาวตาแหข้ง 17, เหลพืองปะทติว 123, ขาวพวง 32, ปติที่ นแกข้ว 56, ทางภาคใตข้มท นางพญา 132, แกลนจธันทรค์ ,
เผพือกนสทา 43, พวงไรล 2 เปป็ นตข้น (เลขคยลเปป็ นขข้าวเหนท ยวและ เลขคทที่เปป็ นขข้าวเจข้า ) ขข้าวพธันธปค์ กข. ททที่เกติดจาก
การชธักนสาใหข้กลายพธันธปค์ดวข้ ยรธังสท เชลน กข.6, กข.10, กข.15 เปป็ นตข้น ทางราชการจะมทรายชพืที่อพธันธปค์ขาข้ ว
ททที่สลงเสรติ มในทปกภาคของประเทศไทย ซซที่งพธันธปค์เหลลานธัทนไดข้ผาล นการทดสอบในระดธับทข้องถติที่นมาแลข้ว
วลา ไดข้รธับผลดท ดธังนธัทนในแตลละพพืทนททที่จซงอาจจะมทพนธั ธปค์เฉพาะแหล งไป
5. การจจาแนกตามฤดลการปลลก แบลงออกเปป็ น 2 ประเภท
- ขข้ าวนาปท คพือ ขข้าวททที่ปลยกในฤดยการทสานาปกตติตามฤดยฝน ซซที่งจะแตกตลางกธันไปใน
แตลละภาคและทข้องททที่ สล วนมากจะใชข้พนธั ธปค์ขาข้ วททที่ไมลไวแสง พธันธปค์ขาข้ วนาปท ยธังแบลงออกเปป็ นพธันธปค์ขาข้ ว
หนธัก ขข้าวกลาง และขข้าวเบา ตามอายปการเกป็บเกทที่ยว

11
 12

- ขข้ าวนาปรบัง (หรพื อนากรธัง) คพือ ขข้าวททที่ปลยกนอกฤดยทาส นาปกตติไดข้รธับนสทาจากการ

ชลประทาน สล วนมากจะใชข้พนธั ธปค์ขาข้ วททที่ไมลไวแสง สามารถจะกสาหนดอายปเกป็บเกทที่ยวไดข้ของแตลละพธันธปค์
คลอนขข้างแนลนอน
ฤดยการทสานาในประเทศขซทนอยยกล บธั ชลวงของฤดยฝนเปป็ นสล วนใหญล นอกจากพพืทนททที่ททที่มทการ
ชลประทานไดข้ ดธังนธัทนจซงมทความแตกตลางกธันตามภาคตลาง ๆ ดธังนทท (จะมทความเหลพืที่อมลสทากธันบข้างขซทนอยยล
กธับพธันธปค์ขาข้ ว และความลลาหรพื อชข้าของฤดยฝน)
1. ภาคกลาง ภาคเหนพื อ ภาคตะวธันออกเฉท ยงเหนพื อ และภาคใตข้ฝธัที่งตะวธันตก ฤดยกาลทสา
นาปท จะเรติที่ มตธัทงแตลเดพือนเมษายน หรพื อพฤษภาคมจนถซงเดพือนมกราคม สล วนนาปรธังจะเรติที่ มตธัทงแตลเดพือน
มกราคมจนถซงเดพือนเมษายน
2. ภาคใตข้ฝธัที่งตะวธันออก (ฝธัที่งอลาวไทย) ฤดยกาลทสานาปท จะอยยใล นระหวลางเดพือนกธันยายน
โดยจะมทการเตรท ยมดตินในชลวงเดพือนกรกฎาคมและสติ งหาคม และเกป็บเกทที่ยวประมาณเดพือนมทนาคม
สล วนการทสานาปรธังนธัทนอยยใล นชลวงเดพือนเมษายนถซงเดพือนสติ งหาคม

การเพาะปลสกขข้ าว
การปลยกขข้าวในประเทศไทยแบลงออกไดข้เปป็ น 3 วติธทดวข้ ยกธัน
1. การปลสกขข้ าวไรต่ (upland rice planting) หมายถซงการปลยกขข้าวบนททที่ดอนและไมลมทนท าส
ขธังในพพืทนททที่ปลยก พพืทนททที่ดงธั กลลาวมธักเปป็ นพพืทนททที่เชติงเขามทระดธับสย ง ๆ ตสที่า ๆ หรพื อในภาคใตข้ปลยกแซมยาง
อลอนไมลเกติน 4 ปท เนพืที่องจากมทพทพืนททที่วลางระหวลางแถวยาง ซซที่งรล มใบยธังไมลปติดทางแสง จซงไมลสามารถไถ
เตรท ยมดตินเหมพือนการปลยกพพืชไรล อพืที่น ๆ เกษตรกรมธักจะปลยกแบบหยอดโดยจะทสาการตธัดไมข้เลป็กและ
หญข้าออก ใชข้ไมข้ปลายแหลมเจาะดตินเปป็ นหลปมเลป็ก ๆ ลซกประมาณ 3 ซม. ปากหลปมมทขนาดกวข้าง
ประมาณ 1 นติทว ระยะระหวลางหลปมประมาณ 25 x 25 ซม. มธักจะหยอดเมลป็ดทธันททททที่ทาส หลปมโดย
หลอดหลปมละ 5-8 เมลป็ด หยอดเสรป็ จแลข้วใชข้เทข้าเกลทที่ยดตินกลบ ขข้าวจะงอกหลธังจากไดข้รธับความชพืท นจาก
ฝน วธัชพพืชเปป็ นปธัญหาสสาคธัญ ตข้องหมธันที่ กสาจธัดถข้าตข้องการผลผลติต สล วนใหญลปลยกขข้าวไรล ไวข้บรติ โภคใน
ครธัวเรพื อน
2. การปลสกขข้ าวนาดนา (transplanting rice culture) แบลงวติธทการออกเปป็ น 2 ขธัทนตอนคพือ
ตอนแรกเปป็ นการตกกลข้ า (เพาะกลข้า) ในแปลงขนาดเลป็ก ตอนททที่สองไดข้แกลการถอนตข้นกลข้าหรพื อยข้าย
กลข้าไปปธั กดสาในนาททที่ไดข้เตรท ยมพพืทนททที่ไวข้แลข้ว ขธัทนตอนตลาง ๆ มทรายละเอทยดดธังนทท
การเตรท ยมดติน พพืทนททที่ททที่จะทสาการปธั กดสาจะตข้องมทการไถดะ ไถแปรและคราด เอาเศษพพืช
จากนาออกไป เดติมเกษตรกรใชข้ควาย วธัว ปธั จจปบนธั มทรถไถขนาดเลป็กเรท ยกวลาควายเหลป็กหรพื อรถไถเดติน

12
 13

ตาม นาโดยทธัวที่ ไปจะแบลงออกเปป็ นแปลงเลป็ก ๆ (ทางใตข้เรท ยกวลาบติทง) มทขนาดประมาณ 1 ไรล หรพื อเลป็ก
กวลา คธันนามทไวข้สาส หรธับเกป็บกธักนสทา หรพื อปลลอยนสทาทติทงจากแปลงนา กลอนไถตข้องรอใหข้ดตินมทความชพืท น
พอททที่จะไถไดข้เสท ยกลอน อาจจะรอใหข้ฝนตกหรพื อปลลอยนสทาเขข้าไปในแปลง การไถดะ หมายถซงการไถ
ครธัทงแรกเพพืที่อทสาลายวธัชพพืชในนาและพลติกกลธับหนข้าดติน ปลลอยทติทงไวข้ประมาณ 1 สธัปดาหค์ จซงทสาการ
ไถแปร ซซที่งหมายถซงการไถเพพืที่อตธัดกธับรอยไถดะ ทสาใหข้รอยไถดะแตกเปป็ นกข้อนเลป็ก ๆ จนวธัชพพืชออก
จากดติน การไถแปรอาจจะไถมากกวลาหนซที่ งครธัทงกป็ไดข้ขท ซนอยยกล บธั ระดธับนสทาและปรติ มาณวธัชพพืช หลธังจาก
ไถแปรแลข้วควรทสาคราดทธันทท การคราดนธัทนมทวตธั ถปประสงคค์เพพืที่อเอาวธัชพพืชออกจากในนา การเตรท ยม
พพืทนททที่ททที่ดทจะปรธับใหข้พทพืนททที่สมสที่าเสมอ จะเปป็ นการดทสาส หรธับใหข้ระดธับนสทามทมาสมสที่าเสมอในแปลง หาก
พพืทนททที่ไมลสมสที่าเสมอพพืทนททที่สยงจะมทวชธั พพืชขซทนและเปป็ นททที่พกธั พติงของหนยทาส ลายขข้าวในระยะตลอมา
ขบัพื้นการตกกลข้ า การตกกลข้า หมายถซง การเอาเมลป็ดไปหวลานใหข้งอกและเจรติ ญเตติบโตขซท น
มาเปป็ นตข้นกลข้า สามารถจะทสาไดข้หลายวติธท เชลน การตกกลข้าในดตินเปท ยกคพือตกกลข้าบนเทพือก การตก
กลข้าในดตินแหข้งจะตกกลข้าในพพืทนททที่ดอนททที่มทการปรธับททที่เรท ยบรข้อยแลข้ว เมลป็ดพธันธปค์ททที่เอามาตกกลข้าจะตข้อง
เปป็ นเมลป็ดพธันธปค์ททที่สมบยรณค์ปราศจากเชพืท อโรคตลาง ๆ การแยกเอาเมลป็ดสมบยรณค์ ทสาไดข้โดยใสล เมลป็ดพธันธปค์
ในนสทาเกลพือททที่มทความถลวงจสาเพาะประมาณ 1.08 (นสทาสะอาด 1 ลติตร ผสมเกลพือแกง 1.7 กก. วธัดดยไดข้
จากไขลเรติที่ มลอย) เมลป็ดสมบยรณค์จะจมกข้น สล วนเมลป็ดไมลสมบยรณค์จะลอย และตธักออก เอาเมลป็ดททที่
ตข้องการใสล ถปงผข้าไปแชลในนสทานาน 12-24 ชธัวที่ โมง แลข้วนสามาผซที่งบนกระดานททที่มทลมถลายเทสะดวก เอา
ผข้าหรพื อกระสอบเปท ยกนสทาคลปมไวข้ 36-48 ชธัวที่ โมง หลธังจากนธัทนเมลป็ดขข้าวจะงอก จซงเอาไปหวลานบน
แปลงกลข้าเปท ยกททที่ไดข้เตรท ยมไวข้ สสาหรธับตกกลข้าในดตินแหข้งนธัทนจะใชข้การหวลานเมลป็ดบนแปลงกลข้าททที่เปติ ด
เปป็ นรล องเปป็ นแถวแลข้วกลบ อาจจะมทการรดนสทาชลวยใหข้ขาข้ วงอกเรป็ วขซท นผข้าฝนไมลตก โดยปกตติใชข้เมลป็ด
พธันธปค์จาส นวน 40-50 กก. ตลอเนพืท อททที่แปลงกลข้าหนซที่ งไรล เมพืที่อกลข้ามทอายปครบ 25-30 วธันนธับจากวธันหวลาน
เมลป็ด จะถอนตข้นกลข้าไปปธักดสา
ขบัพื้นการปบักดนา ใชข้ตนข้ กลข้าอายป 25-30 วธัน โดยถอนตข้นกลข้าจากแปลงแลข้วมธัดรวมกธันเปป็ น
มธัด ๆ เขข้าตข้นกลข้าสยงมากกป็ใหข้ตดธั ปลายใบทติทง นสาไปปธั กดสาในททที่นาททที่เตรท ยมไวข้ ซซที่ งควรมทนท าส ขธังอยยล
ประมาณ 5-10 ซม. เพราะชลวยคสทาตข้นขข้าวไมลใหข้ลมข้ ไดข้เมพืที่อมทลมพธัด ทสาการปธั กดสาเปป็ นแถวโดยใชข้กลข้า
3-4 ตข้นตลอกอ ปลยกใหข้มทระยะหล างระหวลางกอ 25x25 ซม.
3. การปลสกขข้ าวนาหวต่ าน (broadcasting or direct sowing rice culture) เปป็ นการปลยก
ขข้าวโดยการหวลานเมลป็ดพธันธปค์หวลานลงไปในพพืทนททที่นาททที่ไดข้เตรท ยมไวข้ พพืทนททที่ททที่ทาส ขข้าวนาหวลานนธัทนมทการ
ไถดะไถแปร โดยจะมทการไถพพืทนททที่พลติกดตินไวข้กลอน 1-2 เดพือนเพพืที่อรอฝน เมพืที่อฝนเรติที่ มมาจซงทสาการ

13
 14

หวลาน การหวลานมทหลายวติธทดวข้ ยกธัน เชลน การหวลานสสารวย หวลานคราด กลบหรพื อไถกลบ การหวลาน

หลธังขททไถ และการหวลานนสทาตม
การหวต่ านสน ารวย หลธังจากเตรท ยมดตินโดยการไถดะไถแปรแลข้วนสาเมลป็ดพธันธปค์ททที่ไมลไดข้
เพาะใหข้งอกหวลานลงไปโดยตรง ปกตติใชข้เมลป็ดพธันธปค์ 1-2 ถธังตลอไรล (1 ถธังขข้าวเปลพือก = 10 กก.) เมลป็ด
พธันธปค์ททที่หวลานจะตกอยยตล ามซอกกข้อนดตินและรอยไถ เมพืที่อฝนตกลงมา เมลป็ดไดข้รธับความชพืท นกป็จะงอก
การหวลานแบบนทท ใชข้กบธั ดตินททที่มทความชพืท นเพทยงพออยยแล ลข้ว
การหวต่ านคราดกลบหรพ อไถกลบ กระทสาเชลนเดทยวกธับการหวลานสสารวย แตลใชข้คราด
หรพื อไถเพพืที่อกลบเมลป็ด หากดตินมทความชพืท นอยยแล ลข้วเมลป็ดกป็จะเรติที่ มงอกทธันทท ตข้นกลข้าททที่ขท ซนมาโดยวติธทนทจะ
ตธัทงตธัวไดข้ดทกวลา
การหวต่ านนนพื้าตม การหวลานแบบนทท นติยมใชข้ในพพืทนททที่ททที่มทนท าส ขธังประมาณ 3-5 ซม. การเตรท
ยมดตินเหมพือนการเตรท ยมดตินทสานาดสาดธังกลลาวแลข้ว หลธังจากดตินตกตะกอนเปป็ นนสทาใสแลข้ว จซงเอาเมลป็ด
พธันธปค์จาส นวน 1-2 ถธังตลอไรล เพาะใหข้งอกแลข้วหวลานลงไป แลข้วไขนสทาออกเมลป็ดจะเจรติ ญเตติบโตเปป็ นตข้น
ขข้าว การหวลานขข้าวแบบนทท จะตข้องมทการปรธับพพืทนททที่ใหข้สมสที่าเสมอ และมทการควบคปมนสทาไดข้

การใสต่ ปอปุ๋ย
โดยธรรมชาตติแลข้วดตินนาจะมทแรล ธาตปอาหารพพืชตสที่ากวลาดตินสสาหรธับปลยกพพืชอพืที่น ๆ ทธัวที่ ไป
ยติงที่ เมพืที่อไดข้ปลยกขข้าวตติดตลอกธันมาหลายรข้อยปท ปรติ มาณธาตปอาหารกป็ยติงที่ ขาดแคลน ตธัวอยลางเชลน จากการ
วติเคราะหค์ตนข้ ขข้าวพธันธปค์นางมล S-4 จากผลผลติต 576 กก.ตลอไรล พบวลามทปรติ มาณธาตปไนโตรเจน 6.84
กก. ธาตปฟอสฟอรธัส 3.50 กก. และธาตปโปรแตสเซท ยม 2.15 กก. เมพืที่อเททยบกลธับไปเปป็ นปรติ มาณปปปุ๋ ยตลอ
ไรล กจป็ ะไดข้เทลากธับปปปุ๋ ยแอมโมเนทยมซธัลเฟต (ใหข้ธาตปไนโตรเจน) จสานวน 34 กก. ปปปุ๋ ยซยเปอรค์ ฟอสเฟต
(ใหข้ธาตปฟอสฟอรธัส) จสานวน 17 กก. และปปปุ๋ ยโปแตส (ใหข้ธาตปโปแตสเซท ยม) จสานวน 3.5 กก. ทธัทงนทท ยงธั
ไมลไดข้รวมแรล ธาตปททที่เอาไปสรข้างฟาง เทลากธับแสดงใหข้เหป็นวลาขข้าวนธัทนดยดแรล ธาตปจากดตินนาไปสรข้างเมลป็ด
จรติ ง หากปลยกโดยไมลมทการใสล ปปปุ๋ยกป็จะทสาใหข้ดตินนธัทนเสพืที่ อมความอปดมสมบยรณค์ลงเปป็ นลสาดธับ ความ
ตข้องการธาตปอาหารหลธักของขข้าวสามารถวติเคราะหค์ไดข้ดงธั แสดงในตารางททที่ 6 ซซที่ งจะเหป็นวลาขข้าว
ตข้องการธาตปโปแตสเซทยมในปรติ มาณสย ง แตลเนพืที่ องจากดตินนาสล วนใหญลของประเทศไทยเปป็ นดติน
เหนท ยวและดตินรล วน ซซที่งมธักมทธาตปโปรแตสเซท ยมเพทยงพอแกลความตข้องการของขข้าว ยกเวข้นดตินสล วน
ใหญลของภาคตะวธันออกเฉท ยงเหนพือและภาคใตข้ บางแหล งททที่เปป็ นดตินปนทราย ซซที่ งจะขาดแคลนธาตปโป
แตสเซทยม จซงตข้องพติจารณาใสล ธาตปอาหารนทท ในดตินดธังกลลาวนทท ดวข้ ย เกษตรกรในปธั จจปบนธั รย ข้จกธั ใชข้ปปปุ๋ยเคมท
แทนการใชข้ปปปุ๋ยอตินทรท ย ค์ เนพืที่องจากสะดวกและใหข้ผลเรป็ ว แตลสลวนใหญลจะใสล ในปรติ มาณตสที่า เนพืที่ องจาก

14
 15

ภาวะทางเศรษฐกติจของเกษตรกรเปป็ นขข้อจสากธัดททที่สาส คธัญ อยลางไรกป็ตามทางราชการไดข้มทขอข้ เสนอแนะ

สสาหรธับการใสล ปปปุ๋ยเคมทดงธั ตธัวอยลางตลอไปนทท คพือ แบลงการใสล ปปปุ๋ยออกเปป็ นสองครธัทง โดยททที่ครบัพื้งแรกใสล กลอน
ปธั กดสา 1 วธัน หรพื อใสล วนธั ปธักดสาหรพื อหลธังจากปธั กดสาประมาณ 15 วธัน เมพืที่อขข้าวตธัทงตธัวไดข้แลข้ว ครบัพื้งททถิ่ 2 ใสล
ปลธังปธักดสาแลข้วประมาณ 35-45 วธัน ซซที่งเปป็ นชลวงททที่ขาข้ วเรติที่ มสรข้างชลอดอกอลอน (ประมาณ 30 วธันกลอน
ออกดอก) เปป็ นการใสล ปปปุ๋ยแตลงหนข้า สล วนชนติ ดของปปปุ๋ ยอธัตราททที่ใชข้จะขซท นอยยกล บธั ลธักษณะของดติน วติธทปลยก
และประเภทของพธันธปค์ขาข้ ว เชลนขข้าวนาดสาพธันธปค์ขาข้ วประเภทไวตลอชลวงแสงในสภาพดตินเหนท ยว ครธัทง
แรกใชข้ปปปุ๋ย 16-20-0 หรพื อ 18-20-0 หรพื อ 20-20-0 อธัตรา 20-30 กก./ไรล ครธัทงททที่ 2 ใชข้ปปปุ๋ยแอมโมเนท ย
ซธัลเฟต (20%N) อธัตรา 15-30 กก./ไรล หรพื อปปปุ๋ ยยยเรท ย (45%N) อธัตรา 7-15 กก./ไรล สล วนขข้าวไมลไวตลอ
ชลวงแสง (นาปรธัง) จะใชข้อตธั ราปปปุ๋ ยททที่สยงกวลา

ตารางททที่ 6 ปรติ มาณความตข้องการธาตปอาหารหลธักของขข้าวตลอการสรข้างผลผลติตของขข้าว

ปรติ มาณธาตปอาหาร (กก./ไรล )
ผลผลติต N P 2O 5 K 2O
ขข้ าวไวแสง
เมลป็ด 400 4 1.2 1.2
ฟาง 800 4 0.8 8.0
รวม 8 2.0 9.2
ขข้ าวไมต่ ไวแสง
เมลป็ด 800 8 4.8 2.4
ฟาง 1200 6 2.4 18.0
รวม 14 7.2 20.4
ททที่มา : การทสานานสทาฝน สถาบธันวติจยธั ขข้าว, กรมวติชาการเกษตร

การกนาจบัดวบัชพพช
วธัชพพืชเปป็ นปธั ญหาททที่สาส คธัญททที่จะจสากธัดการเจรติ ญเตติบโตและผลผลติตของขข้าว ถข้าไมลมทการ
จธัดการททที่ดทจะกล อใหข้เกติ ดความเสท ยหายตลอผลผลติตมาก วธัชพพืชจะขซท นไดข้ทปกแหล งดข้วยปรติ มาณและชนติ ด
แตกตล างกธันไปในแตลละพพืทนททที่และวติธทการทสา นา เชล น นาหวลานจะมท วชธั พพืชมากกวลานาดสา เนพืที่ องจาก
นาดสา มท วติธท การเตรท ยมดติ นดท กวล า การเกป็บ วธัชพพืชออกไปกล อนปธั กดสา และการปลย กเปป็ นแถวเปป็ นแนว
สามารถกสาจธัดวธัชพพืชไดข้งลายกวลา บางพพืทนททที่พบวลาชาวนาจะทสานาดข้วยวติธททท งธั สองสลธับกธันไป เชลน ทสานา

15
 16

หวลาน 2-3 ปท แลข้วกลธับมาทสา นาดสา อท ก 1 ปท (นาหวลานแกข้ปธัญหาเรพืที่ องแรงงาน นาดสา แกข้ปธัญหาเรพืที่ อง

วธัชพพืช) วธัชพพืชในนาขข้าวมททท ธังพวกใบกวข้าง (ใบเลทท ยงคยล ) และใบแคบ (ใบเลททยงเดทที่ ยว) หรพื อพวกหญข้า
ตล า ง ๆ แ ล ะ ช นติ ด ข อ ง วธั ช พพื ช จ ะ ขซท น อ ยยล กธั บ ส ภ า พ ข อ ง พพืท น ททที่ น า เ ชล น
ททที่นาดอน หญข้ า แดง (Ischaemum rugosum), หญข้ า นกสท ชมพย (Echinochloa colona),
หญข้าชธันอากาศ (Panicum repens)
ททที่นาลปลมปานกลาง ขาเขท ย ด (Monochoria vaginalis), แหข้ ว ทรงกระเทท ย ม (Elcocharis dulcis),
หญข้าหนวดปลาดปก (Fimbristylis miliacea), กกสามเหลทที่ยม (Scirpus grossus),
เททยนนา (Jussiaea linifolia)
ททที่นาลปลมมาก สาหรล า ยพปงชะโด (Cellatophyllum demersum), สธัน ตะวาใบขข้า ว (Ottelia
alismodes), สาหรล ายไฟ (Chara zeylanica), กกขนาก (Cyperus difformis),
หญข้าตากลธับ (Cyperus procerus)
การปข้ องกธันกสาจธัดวธัชพพืชสามารถจะทสาไดข้หลายวติธทการเขตกรรม เชลน การไถ การคราด
กสาจธัดดข้วยมพือจนถซงการใชข้สารเคมททท งธั นทท ขท ซนอยยกล บธั ศธักยภาพของเกษตรกร การปข้ องกธันกสาจธัดสามารถ
ทสาไดข้ตท งธั แตลกลอนปลยกเปป็ นตข้นไป โดยททที่อาจจะใชข้หลธักการตลอไปนทท
1.การใชข้พนธั ธปค์ขาข้ วททที่เหมาะสมและเมลป็ดพธันธปค์ททที่สมบยรณค์ พธันธปค์พทพืนเมพืองททที่มทลกธั ษณะตข้น
สย งใบปรกรากหยธังที่ ลงในแนวนอนจะแขลงขธันกธับวธัชพพืชไดข้ดทกวลาพธันธปค์ททที่ไดข้รธับการปรธับปรป ง ซซที่งมท
ลธักษณะใบตธัทง ตข้นเตททยและรากหยธังที่ ลงในแนวดติที่ง เมลป็ดพธันธปค์ททที่สมบยรณค์จะไดข้ตนข้ กลข้าททที่แขป็งแรงมทความ
สามารถแขลงขธันกธับวธัชพพืชไดข้ดท อทกอยลางหนซที่ งเมลป็ดพธันธปค์ททที่สะอาดปราศจากเมลป็ดวธัชพพืชเจพือปนกป็จะ
เปป็ นการลดปธัญหาวธัชพพืชไดข้ตท งธั แตลตนข้
2.การเตรท ยมแปลงปลยก การไถดะเปป็ นการพลติกดตินชธัทนลลางขซทนดข้านบนและดตินดข้านบน
ลงลลาง สล วนขยายพธันธปค์ของวธัชพพืชททที่อยยใล ตข้ผติวดตินเมพืที่อมทความชพืท นเพทยงพอกป็จะงอก เมพืที่อไถครธัทงททที่สอง
(ไถแปร) ในขณะททที่วชธั พพืชเรติที่ มงอกจะชลวยทสาลายวธัชพพืชไปดข้วยสล วนหนซที่ ง บางรายพบวลา การไถครธัทงททที่
สองจะลดปรติ มาณวธัชพพืชถซงเกตินครซที่ งถซงเกพือบหมด (ขซทนอยยกล บธั ชนติ ดของวธัชพพืชดข้วย) สล วนขธัทนตอนการ
คราดนธัทนมทวตธั ถปประสงคค์ เพพืที่อเกป็บซากวธัชพพืชออกจากแปลงอยยแล ลข้วทธัทงยธังชลวยใหข้ดตินรล วนซปยขข้าวเจรติ ญ
เตติบโตดทสยข้วชธั พพืชททที่จะขซทนมาภายหลธังไดข้อทก ดธังไดข้กลลาวมาแลข้ววลาการปรธับระดธับพพืทนททที่ปลยกขข้าวเปป็ นสติที่ ง
ททที่สาส คธัญอยลางหนซที่ง หากปรธับไมลไดข้สมสที่าเสมอจะทสาใหข้เกติดปธั ญหาวธัชพพืชในบรติ เวณททที่ดอนกวลาและยธัง
เปป็ นททที่อยยอล าศธัยของหนยอทกดข้วย ถข้าหากเกษตรกรสามารถจะพติถทพติถนธั ในเรพืที่ องเหลลานทท กป็จะชลวยปข้ องกธัน
ปธั ญหาวธัชพพืชและศธัตรย พพืชอพืที่น ๆ ไดข้ดทวติธทหนซที่ ง
3.อธัตราปลยกหรพื อความหนาแนลนของตข้นขข้าว การปลยกดข้วยอธัตราททที่มทความหนาแนลนสย ง
กป็จะชลวยปข้ องกธันกสาจธัดวธัชพพืชไดข้ เนพืที่องจากตข้นกลข้าจะลดชลองวลางททที่จะใหข้วชธั พพืชขซทนนธัทน แตลทท งธั นทท ตอข้ งไมล

16
 17

แนลนเกตินไปจนตข้นขข้าวเกติดสภาพแกลงแยลงปธั จจธัยการเจรติ ญเตติบโตกธันเอง จากการทดลองพบวลาเมพืที่อใชข้

เมลป็ดพธันธปค์ 18 กก./ไรล ในนาหวลาน (อธัตราปกตติประมาณ 10 กก./ไรล ) และนาดสาอธัตราปธั กดสา 25x25
ซม. จะลดปธัญหาวธัชพพืชและมทผลผลติตสย งสป ด

โรคขข้ าว
โรคของขข้าวมทหลายชนติ ดและสามารถทสาลายใหข้เกติดความเสท ยหายตลอผลผลติตตธัทงแตล
ระดธับไมลรปนแรงจนกระทธังที่ รป นแรงมากเปป็ นบรติ เวณกวข้าง โรคของขข้าวททที่สาส คธัญมทดงธั ตลอไปนทท (ดยขอข้ มยล
เพติที่มเตติมไดข้จาก:http://www.rdi.ku.ac.th/TropRice_th/Disease%20management.htm)
1. โรคททถิ่เกถดจากเชพพื้อรา (fungus) ททถิ่สนาคบัญไดข้ แกต่
โรคไหมข้ (rice blast) เกติดจากเชพืท อ Pyricularia oryzae
โรคใบจปดสท นท าส ตาล (brown leaf spot) เกติดจากเชพืทอ Helminthosporium oryzae
โรคใบขทดสท นท าส ตาล (narrow brown leaf spot) เกติดจากเชพืทอ Cercospora oryzae
โรคถอดฝธักดาบหรพื อโรคขข้าวตธัวผย ข้ (bakanae disease) เกติดจากเชพืทอ Gibberella fujijuroi
โรคกาบใบแหข้ง (sheath blight) เกติดจากเชพืทอ Thanatephorus cucumeris
โรคกาบใบเนลา (sheath rot) เกติดจากเชพืทอ Acrocylindrium oryzae
โรคดอกกระถติน (false smut) เกติดจากเชพืทอ Ustileginoidea virens

2. โรคททถิ่เกถดจากเชพพื้อแบคททเรทย (bacteria)
โรคขอบใบแหข้ง (bacteria leaf blight) เกติดจากเชพืทอ Xanthomonas oryzae
โรคใบขทดโปรล งแสง (bacteria leaf streak) เกติดจากเชพืทอ X. translucens

3. โรคททถิ่เกถดจากเชพพื้อไวรบัส (virus) และมายโคพลาสมต่ า (mycoplasma)

โรคใบสท สข้ม (yellow orange leaf virus disease) เกติดจากเชพืทอไวรธัส โดยมทเพลททยจธักจ จธันที่ หลายชนติ ด
เปป็ นพาหะ เชล น เพลททยจธักจ จธันที่ สท เขทยว (Nephotettix virescens และ N. nigropictus) เพลททยจธักจ
จธันที่ ปท กลายหยธัก (Recilia darsalis)
โรคจยปุ๋ หรพื อใบหงติ ก (ragged stunt disease) เกติ ด จากเชพืท อไวรธั ส โดยมท เ พลทท ย กระโดยสท นท าส ตาล
(Nilaparvata lugens) เปป็ นพาหะ
โรคเหลพืองเตทท ย (yellow dwarf disease) เกติดจากเชพืท อ Mycoplasma โดยมทเพลทท ยจธักจ จธันที่ สท เขทยว (N.
virescens, N. nigropictus และ N. cincticeps) เปป็ นพาหะ

17
 18

โรคเขท ยวเตทท ย (grassy stunt disease) เกติ ดจากเชพืท อ Mycoplasma โดยมท เพลทท ยกระโดดสท นท าส ตาล
(Nilaparvata lugens) เปป็ นพาหะ
4. โรคททถิ่เกถดจากไสข้ เดพอนฝอย (nematode) ททถิ่สนาคบัญไดข้ แกต่
ไสข้เดพือนฝอยรากปม (root knot nematode) เกติดจากไสข้เดพือนฝอย (Meloidogyne graminicola)

แมลงศบัตรส ขข้าว
(ดยขอข้ มยลเพติที่มเตติมไดข้จาก: http://www.rdi.ku.ac.th/TropRice_th/Insect%control.htm และ
ดย แมลงดท และรข้ ายในนาขข้าวจาก: http://www.doae.go.th/html/detail/insect/insect.htm#แมลงดก ใ น
นนขล้ นว)
แมลงหลายชนติดเปป็ นศธัตรย ขาข้ วททที่รข้ายแรงเมพืที่อมทการระบาดมากทสาความเสท ยหายแกลผลผลติต
ขข้าวมหาศาล แมลงศธัตรย ขาข้ วททที่สาส คธัญ ๆ มทดงธั นทท คพือ
หนอนกอ (rice stem borer) เปป็ นหนอนของผทเสพืท อกลางคพืนหลายชนติ ด เชลน หนอนกอสท
ครท ม (Scirpophaga incertulas) หนอนกอสท ชมพย (Sesamia inferens) โดยททที่ตวธั หนอนจะเขข้าไปใน
ลสาตข้นขข้าว ถข้าอยยใล นระยะขข้าวแตกกอทสาใหข้ใบอลอนแหข้งตาย เกติดอาการ “ยอดแหข้ง” (dead heart) ถข้า
ทสาลายในระยะออกรวงทสาใหข้คอรวงขาดจากตข้นทสาใหข้ดอกหรพื อเมลป็ดลทบเหป็นชลอดอกเปป็ นสท ขาวเรท ยก
อาการนทท วลา “ขข้าวหธัวหงอก” (white head)
หนอนกระทยข้ (rice army worm) เปป็ นหนอนผทเสพืท อกลางคพืนชพืที่อ Spodoptera mauritia ตธัว
หนอนจะเขข้าทสาลายตข้นกลข้าในระยะททที่ตนข้ กลข้าอายป 25-30 วธัน โดยกธัดกตินในเวลากลางคพืนสล วนใน
เวลากลางวธันตธัวหนอนจะหลบซลอนตามบรติ เวณคธันนาหรพื อโคนตข้นกลข้าขข้าวจะกธัดกตินตข้นกลข้าจนไมลมท
ใบเหลพืออยยเล ลย ลธักษณะคลข้าย ๆ ถยกควายกติน
เพลททยไฟ (rice thrips) เปป็ นแมลงททที่ใชข้ปากแทงดยดนสทาเลททยงจากใบขข้าวในระยะตข้นกลข้า
และดอกในระยะออกรวงทสาใหข้เมลป็ดลทบ ขข้าวจะมทอาการใบสท เหลพืองเจรติ ญเตติบโตชข้า ใบจะมข้วน
เขข้าหาสล วนกลางของใบ ปลายใบจะแหข้งและเพลททยไฟจะอาศธัยอยยขล าข้ งใน ตข้นขข้าวททที่โตพข้นระยะตข้น
กลข้าแลข้วจะไมลไดข้รธับความเสท ยหาย ยกเวข้นในชลวงออกรวงดธังกลลาว สภาพอากาศแหข้งแลข้งหรพื อฝนตก
นข้อยโอกาสททที่เพลททยไฟจะระบาดมทมากกวลาสภาพททที่มทฝนตกชปลมชพืทน
เพลททยจธักจ จธันที่ สท เขทยว (green leafhopper: Nephotettix virescens) เปป็ นแมลงททที่ดยดนสทาเลททยง
ตามใบ และกาบใบขข้าวทสาใหข้ตนข้ ขข้าวเหลพืองซท ด และเปป็ นพาหะนสาเชพืท อไวรธัสทสาใหข้เกติดโรคใบสท สข้มดธัง
กลลาวมาแลข้ว

18
 19

เพลททยกระโดดสท นท าส ตาล (brown planthopper, Nilaparvata lugens) เปป็ นแมลงททที่ใชข้ปาก

แทงดยดนสทาเลททยงจากกาบใบใกลข้ระดธับนสทา ทสาใหข้ขาข้ วชะงธักการเจรติ ญเตติบโต และเหทที่ ยวแหข้งเปป็ นสท
นสทาตาล ทสาลายไดข้ทปกระยะของการเจรติ ญเตติบโต จะระบาดมากในชลวงททที่มทอากาศรข้อนและความชพืท น
สย ง เชลน เดพือนพฤษภาคม มติถปนายน และกรกฎาคม และยธังเปป็ นพาหะของเชพืท อโรคไวรธัสททที่ทาส ใหข้เกติด
โรคเขทยวเตททยและโรคใบหงติก
แมลงบธัวที่ (rice gall midge : Orseolia oryzae) เปป็ นแมลงมทลกธั ษณะคลข้ายยปง แตลลาส ตข้ว
เปป็ นสทชมพย จะวางไขลททที่ใบขข้าว ไขลจะฟธั กเปป็ นตธัวหนอนซซที่ งจะแทรกเขข้าไประหวลางลสาตข้น และกาบใบ
ดยดกตินหนลออลอนของตข้นขข้าว ทสาใหข้ใบมข้วนเปป็ นหลอดหลอหป มข้ ตธัวหนอนเอาไวข้จนกระทธังที่ เปป็ นตธัวแกลบติน
ออกไป หลอดดธังกลลาวเรท ยกวลา “หลอดบธัวที่ ” หนลอททที่เปป็ นหลอดบธัวที่ จะไมลออกรวง ขข้าวททที่ถยกทสาลายจะ
แตกกอมาก ตข้นขข้าวจะแคระแกรน เปป็ นททที่สงธั เกตไดข้งลาย แมลงชนติ ดนทท จะระบาดมากในภาคเหนพื อและ
ภาคตะวธันออกเฉท ยงเหนพือ
หนอนมข้วนใบ (rice leaf roller : Cnaphalocrocis medinalis) ตธัวทสาลายเปป็ นหนอนของ
ผทเสพืท อกลางคพืน วางไขลบนใบขข้าว ฟธักตธัวแลข้วตธัวหนอนจะชธักใบเอาขอบของใบขข้าวใหข้มวข้ นมาตติดกธัน
และอาศธัยอยยขล าข้ งในกธัดกตินใบจนขข้าวเหลพือแตลแถบใบ ถข้าระบาดมาก ๆ จะเหป็นใบขข้าวเปป็ นสท ขาว
เพราะไมลมทคลอโรฟติ ลเหลพืออยยล
แมลงสติ ง (rice bug : Leptocorisa aratoria) เปป็ นแมลงททที่ใชข้ปากแทงดยดนสทาเลททยงจากตข้น
ขข้าวโดยเฉพาะคอรวง ยอดอลอน และเมลป็ดขข้าวในระยะนสทานม ทสาใหข้เมลป็ดขข้าวลทบ เมลป็ดขข้าวททที่ถยก
ทสาลายจะเหป็นเปป็ นจปดสท นท าส ตาลเตป็มไปหมด ถข้าระบาดมากสามารถทสาลายทสาใหข้เกติดความเสท ยหายไดข้
อยลางมาก
นอกจากนทท แลข้วยธังมทแมลงอทกหลายชนติ ดททที่พบในนาขข้าว เชลน มวนเขทยวขข้าว (Nezar
viridula), หนอนปลอก (Nymphula depunctalis), หนอนกระทยคข้ อรวง (Mythimna separata),
ตธักจ แตนขข้าว (Hieroglyphus banian) ฯลฯ ซซที่งสามารถทสาความเสท ยหายไดข้ระดธับหนซที่ ง และยธังมทแมลง
ททที่ทาส ลายขข้าวในยปงข้ ฉาง เชลน ดข้วงงวงขข้าว (Sitophilus oryzae), มอดแปข้ ง (Tribolium casteneum)
ผทเสพืท อขข้าวเปลพือก (Sitotroga cerealcella) เปป็ นตข้น

สบั ตวย ศบัตรส ขข้าว

ความเสท ยหายททที่จะเกติดขซทนตลอผลผลติตของขข้าว ททที่สาส คธัญอทกประการหนซที่ งคพือสธัตวค์ตลาง ๆ
ททที่กดธั กตินตข้นขข้าวเปป็ นอาหารททที่สาส คธัญ และเกติดความเสท ยหายอยลางกวข้างขวางไดข้แกล

19
 20

หนย มทหนยหลายชนติดททที่ทาส ความเสท ยหายตลอการเพาะปลยกขข้าว ไดข้แกล หนยพกป ใหญล หนยพปก

เลป็ก หนยนาทข้องขาว หนยหรติที่ งหางยาว หนยหรติที่ งหางสธัทน เปป็ นตข้น หนยสามารถเขข้าทสาลายไดข้ทปกระยะการ
เจรติ ญเตติบโตของขข้าว มทการขยายพธันธปค์ไดข้เรป็ ว มธักอาศธัยอยยบล รติ เวณชายปล า มทความสามารถในการยข้าย
ถติที่นฐานเมพืที่อขาดแคลนอาหารทสาใหข้เกติดการระบาดไดข้กวข้างขวาง
ปยนา เปป็ นสธัตวค์ททที่เปป็ นศธัตรย ขาข้ วททที่สาส คธัญอทกชนติ ดหนซที่ ง เขข้าทสาลายในระยะปธั กดสาใหมล ๆ
โดยจะกธัดตข้นขข้าวตรงบรติ เวณใตข้ระดธับนสทาซซที่ งเปป็ นสล วนอลอนของตข้นขข้าว ปยนาทนทานตลอสภาพ
แวดลข้อมไดข้ดทมาก ในชลวงฤดยทาส นามธันจะอาศธัยอยยใล นรย บรติ เวณคธันนา หลธังการเกป็บเกทที่ยวมธันจะขปดรย
และจสาศทล เมพืที่อเขข้าฤดยกาลทสานาจะขปดรย ออกมาพรข้อมกธับมทไขลในทข้องและจะออกลยกคราวละมาก ๆ จซง
ทสาใหข้กาส จธัดยาก
นก นกททที่ทาส ความเสท ยหายแกลขาข้ วเปป็ นนกททที่อยยกล นธั เปป็ นฝยง เชลน นกกระตติจด นกกระจาบ
นกกระจอก นกพติราบ เปป็ นตข้น โดยสล วนมากจะเขข้าทสาลายในระยะททที่ขาข้ วเรติที่ มตติดเมลป็ดจนถซงขข้าวสป ก
แกล เมพืที่อมทการทสานาในพพืทนททที่มาก ๆ ความสย ญเสท ยจากนกกป็จะนข้อยลงเพราะมทการกระจายความสย ญเสท ย
ใหข้ลดนข้อยลงไป ชาวนาจซงมธักจะทสานาพรข้อม ๆ กธัน เพพืที่อลดความสย ญเสท ยจากศธัตรย พพืชตลาง ๆ รบกวน

การเกก็บเกทถิ่ยวและปฏถบบัตถหลบังการเกก็บเกทถิ่ยว
หลธังจากททที่ขาข้ วออกดอกหรพื อมทการผสมเกสรแลข้วประมาณ 25-30 วธัน ขข้าวจะเรติที่ มสป กแกล
ซซที่งจะทสาการเกป็บเกทที่ยวไดข้ ระยะขข้าวสป กแกลขาข้ วจะมทสทเหลพืองอมเขทยวหรพื อเรท ยกวลาสท พลธับพลซงขข้าวใน
ระยะนทท เมลป็ดยธังไมลแหข้งเตป็มททที่ เมลป็ดมทความชพืท นประมาณ 20-25% ความชพืทนททที่เหมาะสมสสาหรธับการเกป็บ
เกทที่ยวควรไมลเกติน 20% เพราะถข้าความชพืท นสย งจะทสาใหข้ขาข้ วมทคปณภาพเลว คพือจะเกติดทข้องไขลหรพื อทข้อง
ปลาซติวเมพืที่อนสาไปสท ทาส ใหข้ขาข้ วหธักงลาย แตลถาข้ จะเกป็บชข้าเกตินไปทสาใหข้คอรวงหธัก การเกป็บเกทที่ยวเพพืที่อทสา
พธันธปค์ตอข้ งเกป็บเกทที่ยวเมพืที่อเมลป็ดแหข้งเตป็มททที่แลข้ว
การเกป็บเกทที่ยวทางภาคกลางจะใชข้เคทยว สล วนใหญลจะเปป็ นการเกทที่ยววางเรท ยง โดยจะเกทที่ยว
ใกลข้ขอข้ ททที่หนซที่งนธับจากรวง วางขข้าวเปป็ นกอง ๆ รายไปบนกองฟางเมพืที่อแหข้งแลข้วจซงหอบมารวมกธันมธัด
ดข้วยฟางขข้าวซซที่งบติดเขข้าหากธันเรท ยกวลาคะเนป็ตหรพื อตอกเปป็ นฟอน ในพพืทนททที่นาไมลคลอยแหข้งจะเกทที่ยวแบบ
“เกทที่ยวพธันคสา” โดยเกทที่ยวขข้าวแลข้วมธัดเปป็ นกสา แลข้วสปล มกธับตอซธังตากไวข้ไมลใหข้รวงขข้าวจปลมนสทา การเกป็บ
เกทที่ยวขข้าวนาปรธังมธักใชข้วติธทนท สสาหรธับทางภาคใตข้บางจธังหวธัดจะนติ ยมเกป็บเกทที่ยวขข้าวดข้วย แกระ ตธัดททที่คอ
รวงแลข้วมธัดเปป็ นกสาเรท ยกวลา “เรท ยง” นสาไปเกป็บไวข้ในยปงข้ ฉาง ตข้องการเมพืที่อไรแลข้วจซงนสามานวด อยลางไร
กป็ตามในพพืทนททที่ทาส นาปรธังทธัวที่ ไปจะเกป็บเกทที่ยวดข้วยเคทยว

20
 21

การนวดขข้าว เมพืที่อเกป็บเกทที่ยวแลข้วจะตากมธัดขข้าวไวข้ใหข้แหข้งประมาณ 3-7 วธัน จนความชพืท น

ในเมลป็ดลดลงประมาณ 13-15% ชาวนาจะขนขข้าวจากนาไปกองบนลานสสาหรธับนวดขข้าวแลข้วใชข้
แรงงานสธัตวค์ เชลน วธัว ควาย ขซทนไปเหยทยบใหข้เมลป็ดหลปดจากรวง ในภาคเหนพื อและภาคตะวธันออก
เฉท ยงเหนพือ นติยมนวดขข้าวโดยใชข้แรงคนฟาดกสาขข้าวใหข้เมลป็ดหลปดในภาชนะททที่รองรธับหรพื อใชข้ฟาดกธับ
แครล ในปธัจจปบนธั หลาย ๆ ทข้องททที่มทการใชข้เครพืที่ องจธักรเขข้าชลวยในการนวด
การทสาความสะอาดเมลป็ด มทวติธทการหลายอยลาง เชลน โดยการสาดขข้าวเพพืที่อใหข้ลมพธัดเอา
สติที่ งเจพือปนออกเมลป็ดขข้าวเปลพือกจะตกรวมกองททที่พทพืน และวติธทพทพืนบข้านโดยการฝธัดขข้าวในกระดข้ง
ปธั จจปบนธั มทเครพืที่ องสท ฝธัดเปป็ นเครพืที่ องทปลนแรงททที่ใชข้ทาส ความสะอาดเมลป็ดขข้าวไดข้อยลางมทประสติ ทธติ ภาพ หลธัง
จากทสาความสะอาดแลข้วจะมทการตากขข้าวอทกประมาณ 3-4 แดด เพพือที่ ลดความชพืท นในเมลป็ดใหข้ลงเหลพือ
ประมาณ 13-15% กลอนจะนสาไปเกป็บในยปงข้ ฉางตลอไป

เอกสารและแหลต่ งขข้ อมสลเพถถิ่มเตถม

กรมวติชาการเกษตร. (ไมลปรากฏปท ททที่พติมพค์). การทสานานสทาฝน กรป งเทพฯ : ฝล ายฝซ กอบรม สถาบธันวติจยธั
ขข้าว กรมวติชาการเกษตร.
จสารธัส โปรล งศติรติวฒธั นา. 2534. ความรย ข้เรพืที่ องขข้าว. กรป งเทพฯ : สถาบธันวติจยธั ขข้าว กรมวติชาการเกษตร.
ทรงเชาวค์ อตินสมพธันธค์ . 2531. พพืชไรล สาส คธัญทางเศรษฐกติ จของประเทศไทย เลลม 1. เชท ยงใหมล : ภาค
วติชาพพืชไรล คณะเกษตรศาสตรค์ มหาวติทยาลธัยเชทยงใหมล.
พทระศธักดติด ศรท นติเวศนค์ , เจรติ ญศธักดติด โรจนฤทธติด พติเชษฐค์. 2529. การปรธั บปรป งพธันธปค์พพืชเศรษฐกติ จของ
ประเทศไทย. กรป งเทพฯ : กลปลมหนธังสพื อเกษตร.
ไสว พงษค์เกลา, อารท ย ค์ วรธัญญวธัฒกค์, ดปสติต ศติรติพงษค์, พทระศธักดติด ศรท นติเวศนค์, วธัชรติ นทรค์ บปญวธัฒนค์ และสป ร
พล อปปดติ สสกปล . 2525. พพืชเศรษฐกติ จ เลลม 1. กรป งเทพฯ ; ภาควติชาพพืชไรล นา คณะเกษตร
มหาวติทยาลธัยเกษตรศาสตรค์ .
ศย นยค์สถติ ตติการเกษตร. 2537. สถติ ตติการเกษตรของประเทศไทย ปท เพาะปลย ก 2536/37. สสา นธัก งาน
เศรษฐกติจการเกษตร. กระทรวงเกษตรและสหกรณค์ . กรป งเทพมหานคร.
FAO. 1994. Medium-term prospects for agricultural commodities project to the year 2000. Food
and Agriculture Organization of the United Nations. Rome.
ความรยข้เพติที่มเตติมจาก Websites :
พธันธปค์ขาข้ วพพืทนเมพืองไทย: http://www.disc.doa.go.th/rice
ขข้าวตธัดตลอยทนสค์: http://www.eng.su.ac.th/biotech/rice.htm

21
 22

การปลยกขข้าวหอมมะลติ 105: http://web.ku.ac.th/agri/rice105/rindex2.htm

ขข้าวและผลติตภธัณฑค์ข ข้าว (มทขอข้ มยลเกทที่ ยวกธับสถานการณค์ การผลติ ตขข้าวไทยและมาตรฐานสติ น คข้า ขข้าว
ไทย): http://www.charpa.co.th/bulletin/rice_exp.html
ขข้าว:กลยปทธการเพติมที่ ศธักยภาพการสล งออกสยล ตลาดคปณภาพ:
http://www.charpa.co.th/bulletin/rice_potential_development.html
Country rice facts (ขข้อมยลขข้าวประเทศตลางๆ):
http://www.fao.org/WAICENT/FAO/AGRICULT/AGP/doc/riceinfo/C
ความรยข้ทปกอยลางเกทที่ยวกธับขข้าว: http://www.riceweb.org/

22
 คนาถามทบทวนเรพถิ่ องขข้ าว

1. จงใหข้เหตปผลวลาทสาไมขข้าวจซงมทความสสาคธัญตลอเศรษฐกติจและสธังคมของประเทศไทยอยลางมาก?
2. มทหลธักฐานอะไรททที่บลงบอกวลาขข้าวมทถติที่นกสาเนติ ดอยยใล นแถบเอเซท ยตะวธันออกเฉท ยงใตข้ และเอเซท ยใตข้
3. แหลลงผลติตขข้าวแหลลงใหญลททที่สปดของไทยอยยลบรติ เวณใดและใหข้บอกจธังหวธัดททที่ผลติตขข้าวมากททที่สปด 5 อธันดธับ
4. ปธั จจปบนธั รธัฐบาลจธัดขข้าวอยยใล นกลปลมพพืชททที่ใหข้มทการผลติตลดลง รธัฐบาลวางนโยบายอยลางไรในการผลติตขข้าว
5. ททที่กลลาววลาขข้าวสามารถปรธับตธัวไดข้ในวงกวข้างหมายความวลาอยลางไร จงเปรท ยบเททยบใหข้เหป็นกธับพพืชบาง
ชนติดททที่มทการปรธับตธัวไดข้ในวงแคบ
6. จงแบลงระยะการเจรติ ญเตติบโตออกเปป็ นขธัทนตอนโดยสมมปตติวาล ขข้าวพธันธปค์นท ธันมทอายป 150 วธัน ใหข้กาส หนด
ครล าว ๆ วลาในแตลละระยะมทชลวงการเจรติ ญเตติบโตยาวนานเทลาใด
7. จงใหข้คาส จสากธัดความของศธัพทค์บญธั ญธัตติตลอไปนทท panicle initiation, photoperiodism, short day plant, lag
vegetative growth, floating rice, harvest maturity, abdominal white
8. ขข้าวพธันธปค์ไวตลอชลวงแสง 2 พธันธปค์ พธันธปค์ททที่ 1 มท critical daylength 11 ชม. 30 นาทท และพธันธปค์ททที่ 2 11
ชธัวที่ โมง 50 นาทท, โดยปลยกพธันธปค์ททที่ 1 ททที่เชท ยงใหมล และพธันธปค์ททที่ 2 ททที่สงขลา ปลยกพรข้อมกธันเมพืที่อวธันททที่ 15
พฤษภาคม ถามวลาพธันธปค์ไหนจะออกดอกกลอน เพราะอะไร?
9. ใหข้ความหมายของพธันธปค์พทพืนบข้านหรพื อพพืทนเมพืองกธับขข้าวพธันธปค์ดททางราชการ และใหข้เหตปผลวลาทสาไมใน
หลาย ๆ พพืทนททที่เกษตรจซงยธังนติ ยมปลยกขข้าวพธันธปค์พพืทนเมพือง
10. ใหข้บอกชพืที่ อพธันธปค์ขาข้ วททที่ไดข้รธับการคธัดพธันธปค์จากพธันธปค์พพืทนเมพืองมาเปป็ นพธันธปค์ดททางราชการ พธันธปค์ททที่ไดข้มาจาก
การผสมพธันธปค์ และพธันธปค์ททที่ปรธับปรป งโดยการชธักนสาใหข้กลายพธันธปค์ดวข้ ยรธังสท
11. ทสาไมฤดยกาลทสานาของภาคใตข้ฝธัที่งตะวธันตกจซงแตกตลางจากภาคใตข้ฝธัที่งตะวธันออก
12. จงบอกถซงวธัตถปประสงคค์ของการไถดะ ไถแปร และการคราด
13. จงบอกถซงขข้อดทขอข้ เสท ยของวติธทการทสานาแบบหวลานขข้าวแหข้ง (หวลานสสารวย) หวลานขข้าวนสทาตม และการ
ปธั กดสา
14. ทสาไมสย ตรปปปุ๋ ยในนาขข้าวจซงใชข้ 16-20-0 หรพื อ 18-20-0 และแบลงการใสล ปปปุ๋ย 2 ครธัทง โดยททที่ครธัทงหลธังหนธัก
ไปในทางใหข้ปปปุ๋ยไนโตรเจนเพทยงอยลางเดท ยว
15. เพราะเหตปใดจซงไมลควรใชข้ปปปุ๋ยไนเตรดในนาขข้าว?
16. ถข้าเกษตรกรไมลประสงคค์จะใชข้สารเคมทกาส จธัดวธัชพพืช ทลานคติดวลานลาจะแนะนสาวติธทการอพืที่น ๆ นอกเหนพื อ
จากการถอนดข้วยมพืออยลางไรบข้าง?
17. จงบอกโรคของขข้าวททที่สาส คธัญ ๆ ททที่ทาส ลายผลผลติตขข้าวเปป็ นอยลางมากททที่ผลานมา ถข้าเกติดเหตปการณค์ระบาด
ของโรคตลาง ๆ ดธังกลลาวจะมทวติธทการปข้ องกธันและกสาจธัดอยลางไร?
 24

18. จงบอกโรคขข้าวททที่เกติดจากไวรธัสและใหข้บอกดข้วยวลาเพลททยจธักจ จธันที่ ททที่เปป็ นพาหะของแตลละโรคนธัทนแตกตลาง

กธันอยลางไร?
19. แมลงศธัตรย ขาข้ วททที่สาส คธัญ ๆ มทอะไรบข้าง แมลงแตลละชนติ ดทสาลายขข้าวในชลวงการเจรติ ญเตติบโตไดข้อยลางไร?
20. จะเกป็บเกทที่ยวขข้าวใหข้มทคปณภาพดทควรจะทสาอยลางไร?

24