Pojam i predmet medjunarodnog privatnog prava

Medjunarodno privatno pravo je grana koja uredjuje privatnopravne odnose sa elementom inostranosti. U
privatnopravne odnose spadaju gradjanska stanja fizickih i pravnih lica,obligacionopravni
odnosi,stvarnopravni odnosi,trgovinski odnosi.bracne i porodicne odnose I naslednopravne odnose.Elementi
inostranosti se odredjuju prema: subjektu, objektu, I prava I obaveze. Medjunaodno privatno pravo
obuhvata tri osnovne grupe pravnih normi: norme o sukobu zakona,norme o sukobu jurisdikcija i norme koje
uredjuju pravni polozaj stranaca.
-Norme o sukobu zakona su pravna pravila pomocu kojih se odredjuje merodavno pravo.
-Norme o sukobu jurisdikcija su pravna pravila pomocu kojih se odredjuje medjunarodna sudska
nadleznost.,uredjuju specificnosti postupka sa stranim elementom I utvrdjuju uslovi I postupak priznanja I
izvrsenja stranih sudskih I arbitraznih odluka.
-Norme o gradjanskim pravima stranaca su pravna pravila koja uredjuju da li I pod kojim uslovima lica strane
nacionalnosti mogu stupati u privatnopravne odnose sa domacim licima I na domacoj teritoriji.
Izvori medjunarodnog privatnog prava I hijerarhija izvora
Izvore medjunarodnog privatnog prava cine unutrasnji propisi i medjunarodni ugovori.
Unutrasnji izvori prava
Zakon o resavanju sukoba zakona sa propisima drugih zemalja uredjuje materiju sukoba zakona I sukoba
jurisdikcija.Tako su norme o sukobu zakona sadrzane I u sl zakonima:
-Zakon o pomorskoj I unutrasnjoj plovidbi, Zakon o obligacionim odnosima I osnovama svojinskopravnih
odnosa u vazdusnom saobracaju, Zakon o mjenici,Zakon o ceku.
Norme o gradjanskom postupku sa elementom inostranosti sadrzane su u sledecim zakonima: Zakon o
parnicnom postupku, Zakon o izvrsnom postupku,Zakon o stecajnom postupku.
Norme koje uredjuju prava stranaca da stupaju u privatnopravne odnose sa elementom inostranosti su:
Zakon o kratanju I boravku stranaca, Zakon o osnovama svojinskopravnih odnosa,Zakon o autorskim I
srodnim pravima, Zakon o zigovima, Zakon o patentima.
Medjunarodni izvori prava cine ratifikovani multilateralni I bilateralni ugovori.Pod okriljem Haske konvencije
za medjunarodno privatno pravo zakljucen je veliki br konvencija,to su:Konvencija o gradjanskom sudskom
god., Konvencija o zakonu koja se primenjuje na odgovornost za proizvode iz 1973 god.
U oblasti ugovornih odnosa znacajne su konvencije:Konvencija o ugovorima o medjunarodnoj prodaji robe
iz 1980 god.Konvencija o zastarelosti u oblasti medjunarodne prodaje robe iz 1974 god. Konvencija o
odgovornosti hotelijera u vezi sa imovinom njihovih gostiju iz 1962 god.
U oblasti intelektualne svojine znacajne su sledece konvencije Pariska kovencija o zastiti industrijske svojine
iz 1883 god.Konvencija o evropskom patentu iz 1973 god.
-Madridski aranzman o medjunarodnom regisrovanju fabrickih ili trgovackih zigova iz 1891 god.Univerzalna
konvencija o autorskom pravu iz 1971 god.Bernska konvencija o zastiti knjizevnih i umetnickih dela iz 1886
god.
U oblasti medjunarodnog prevoza znacajne su sl konvencijeKonvencija o medjunarodnom prevozu
zeleznicom iz 1980 god, Konvencija o ugovorima o medjunarodnom prevozu robe drumom iz 1956 god.,
Konvencija o ugovorima medjunarodnom prevozu putnika I prtljaga iz 1973 god., Varsavska konvencija
U oblasti statusa fizickih I pravnih lica znacajne su sledece konvencijeKonvencija o statusu izbjeglica iz 1951
god., Konvencija o pravnom polozaju lica bez drzavljanstva iz 1954 god., Konvencija o drzavljanstvu udatih
zena iz 1957 god., Konvencija o pravima deteta iz 1989 god.
Status diplomatsko-konzularnih predstavnika uredjuju sl konvencije Konvencija o privilegijama I
imunitetima UN iz 1946 god., Becka konvencija o diplomatskim odnosima iz 1961 god., Becka konvencija o
konzularnim odnosima iz 1963 god.
Hijerarhija izvora medjunarodnog privatnog prava
Ratifikovani medjunarodni ugovori imaju primat nad unutrasnjim izvorima prava u skladu sa principom
PACTA SUND SERVANDA.
Kada je jedna ista materija uredjena dvostranim i visestranim medjunarodnim ugovorom,dvostrani
medjunarodni ugovori imaju primat nad visestranim na osnovu principa LEX SPECIALIS DEROGAT LEGI
GENERALI.
Kada su medjunarodni ugovori istog ranga njihova medjusobna hijerarhija odredjuje se primenom principa
LEX POSTERIOR DEROGAT LEGI PRIORI- primjenjuje se ona koja je donijeta poslednja.
Hijerarhija unutrasnjih izvora prava takodje se odredjuje primenom pravila LEX SPECIALIS DEROGAT
GENERALI I LEX POSTERIOR DEROGAT LEGI PRIORI.
Pojam kolizione norme-
Koliziona norma je pravna norma koja upucuje da se na jedan odnos sa stranim elementom primeni domace
ili strano pravo.
Kada su elementi nekog pravnog odnosa povezani sa dva ili vise suvereniteta,organ koji na taj odnos treba da
primeni pravne norme mora da odluci cije pravne norme ce primeniti.Kritrijumi za donosenje odluke o izboru
merodavnog prava sadrzani su u kolizionim normama.Sud ili drugi drzavni organ primenjuje uvek kolizione
norme svog nacionalnog prava.
Koliziona norma se sastoji iz 2 elementa:pravne kategorije I odlucujuce cijenice.
Pravna kategorija je element pomocu koga nadlezni organ opredeljuje koju kolizionu normu ce primeniti na
konkretan pravni odnos, to je vrsta privatnopravnog odnosa sa elementom inostranosti. On odredjuje pravnu
pirodu konkretnog odnosa (skupa cinjenica)I pomocu elemenata pravne kategorije trazi kalizionu normu koja
se na taj skup odnosi.
Odlucujuca cinjenica (tacka vezivanja, poveznica) je osnovno merilo pri izboru zakona u konkretnom slucaju.
To je element koji u pogledu odredjene pravne kategorije zakonodavac smatra relativnim da uputi na
merodavno pravo cije materijalne norme ce se primeniti na odnos u pitanju.
Vrste kolizionih normi
Najvaznija podela je na jednostrane I visestrane kolizione norme.
Visestrane su kolizione norme koje na bezlican apstraktan nacin upucuju kako na domace tako I na strano
merodavno pravo. Jednostrane kolizione norme unapred I na konkretan nacin propisuju primenu
odredjenog prava na odredjeni odnos, upucujuci na primenu samo domaceg prava na odredjenu vrstu
gradjansko pravnih odnosa sa stranim elementom.
Druga podela je na samostalne I nesamostalne kolizione norme. Vecina kolizionih normi ulazi u grupu
samostalnih normi, za njihovu primenu nije potrebno konsultovati druge norme sadrzane u istom ili drugim
propisima.

Karakteristicne odlucujuce cinjenice za pojedine pravne odnose

Pojedine odlucujuce cinjenice se u uporednom pravu uobicajno koriste prilikom formulisanja kolizionih normi
za odredjene vrste pravnih odnosa:
-za statusne i porodicne odnose
Lex nationalis-zakon drzavljanstva
Lex domicilii-zakon prebivalista, odnosno redovnog boravista
-za stvarnopravne odnose
Lex rei sitae-zakon mjesta nalazenja stvari
-za uguvorne odnose
Lex loci contractus-zakon mjesta zakljucenja ugovora
Lex loci solutionis-zakon mjesta izvrsenja
Lex loci venditoris-zako mjesta prodavca (princip karekteristicne prestacije)
Princip najtesnje veze
-za gradjanskopravne delikte
Lex loci delicti commissi-zakon mjesta izvrsenja delikta
-za formu pravnih poslova
Locus regit actum-mesto gdje je pravni posao preuzet (ugovor zakljucen)
Za procesnopravne odnose, kao I kada primena drugih odlucujucih cinjenica nije moguca
Lex fori-zakon suda (nadleznog organa)
Obaveza primene stranog prava
Shvatanje o stranom pravu kao cinjenici ima svoje korene u teoriji stecenih prava, po kojoj ukoliko se neko
poziva na svoja stecena prava, treba i da dokaze kako je ta prava stekao. Suprotno shvatanje, da nadlezni
organ ima obavezu da primeni strano pravo obrazlaze se potrebama medjunarodne saradnje, medjusobnog
uvazavanja I koegzistencije razlicitih pravnih poredaka. U nasem zakonodavstvu strano pravo se tretira kao
pravo, odnosno da je nadlezni organ duzan da primeni strano pravo. U skladu sa zakonom sud ili drugi
nadlezni organ ce po sluzbenoj duznosti utvrditi sadrzinu stranog merodovnog prava.
Nacin saznanja stranog prava
U okviru saveta Evrope 1968.god.je zakljucena Evropska konvencija o obavestenjima o stranom pravu. Ova
konvencija obavezuje drzave da imenuju organe koji ce biti zaduzeni da postupaju po zahtevima organa
drugih strana ugovornica da imaju informacije o domacem pravu. Ovi organi mogu sami saciniti obavestenje
ili, po svom nahodjenju, zahtev proslediti drugom drzavnom organu, privatnoj instituciji ili advokatu. Sadrzina
obavestenja neobavezuje organ koji primjenjuje strano pravo. On moze sadrzinu stranog prava utvrdjivati na
drugi nacin.
Pravne posledice neprimene stranog prava
Vazna posledica stava da strano pravo ima tretman prava je da se protiv odluka donetih nepostovanjem
obaveze primene stranog prava mogu ulagati svi pravni lijekovi predvidjeni za slucaj pogresne primene
materijalnog prava. To znaci da se, pored zalbe I revizije kao redovnih pravnih sredstava, moze uloziti zahtev
za zastitu zakonitosti kao vandredno pravno sredstvo.
Izdavanje uvjerenja o sadrzini domaceg prava
Ministarstvo pravde RS nadlezno je za poslove medjunarodne pravne pomoci. Na zahtev nadlezni organa
drugih drzava ugovornica ovo ministarstvo izdace uverenje o sadrzini domaceg prava. Ministarstvo je to
duzno da cini I po zamolnicama organa onih drzava sa kojima su zakljuceni ugovori o medjunarodnoj pravnoj
pomoci. U uvjerenju se navodi naziv propisa, datum kada je donesen, odnosno kada je prestao da vazi I
doslovni tekst odgovarajucih odredaba tog propisa.
Kvalifikacija
U pravu klasifikacija znaci definisanje jedne cinjenice ili skupa cinjenica pojmom odredjenog pravnog sistema.
Problem kvalifikacije se javlja iz dva razloga. Prvi je sto se pravni pojmovi u razlicitim nacionalnim pravima
razlicito definisu (odredjuje im se njihova sadrzina) I kategorizuju, klasifikuju, kvalifikuju ili se uopste
nedefinisu. Drugi razlog je sto organ koji odlucuje u nekom odnosu u kome su prisutni jedan ili vise stranih
elemenata, treba da se opredeli u okviru kog pravnog sistema ce izvrsiti definisanje.
Vrste kvalifikacije
Imajuci u vidu strukturu kolizione norme, moze se razlikovati kvalifikacija pravne kategorije I kvalifikacija
tacke vezivanja. Kvalifikacija pravne kategorije znaci odredjivanje pravne prirode odredjene cinjenice ili skupa
cinjenica I trazenja odgovarajuce kolizione norme na osnovu toga. Kvalifikacija odlucujuce cinjenice se vrsi
kada je vec odredjena koliziona norma koja se primjenjuje na odnos u pitanu. Ona znaci odredjivanje
sadrzine pojma odlucujuce cinjenice.
Nacin resavanja problema kvalifikacije
Najcesce se problem kvalifikacije resava tako sto nadleznin organ kvalifikaciju vrsi krecuci se okvirima
pojmovnih kategorija svoga prava-kvalifikacija lege fori. Nadlezni organ uvek primenjuje kolizione norme
svoga prava pa je opravdano da sadrzinu pojmova u tim normama odredjuje u skladu sa njim, odnosno da
cinjenicu il skup cinjenica kvalifikuje pojmom svoga prava. Alternativa kvalifikaciji lege fore je kvalifikacija po
lex causae-odredjivanje sadrzine pojmova I pravne prirode pojedinih instituta vrsi se primenom pravila
merodavnog prava, prava cije matereijalne norme uredjuju konkretan odnos. Kvalifikacija lege causae je
moguca kod tzv.drugostepene kvalifikacije, koja se vrsi kada se primenjuju matereijalne norme merodavnog
prava. Treci metod kvalifikacije je kvalifikacija pomocu autonomnih pojmova. Pojedini teoreticari zalazu se
sa stvaranje autonomnih pojmova putem medjunarodnih sporazuma, cime bi se obezbedilo unoformno
tumacenje njihove sadrzine I eliminisale postojece razlike izmedju nacionalnih prava. Primena ove vrste
kvalifikacije je moguca I primenjuje se u oblastima koje su uredjene medjunarodnim sporazumima.
Medjunarodni sporazumi po pravilu, za svrhe primene pravila koje propisuju, definisu pojmove koje sadrze.
Uzvracanje i upucivanje (renvoi)
Koliziona norma sluzi da se odredi merodonavno pravo odnosno da organ koji odlucuje o odnosu sa stranim
elementom uputi na pravo cija pravila treba primenjivati prilikom odlucivanja. Merodavno pravo ima svoe
kolizione norme I te norme mogu biti razlicite od kolizionih normi domaceg prava. U takvom slucaju organ
koji primenjuje kolizionu normu moze postaviti principielno pitanje sa vaznim prakticnim posledicama-da li
je, kada primenjuju merodavno pravo, potrebno da uzme u obzir I koliziona pravila tog prava, odnosno da li
domaca koliziona norma upucuje na strano pravo uzeto u celini, ili samo na njegove materijalne norme? Ako
primenjujuci merodavno pravo uzme u obzir njegove kolizione norme, one ga, u prisustvu odredjenih
predpostavki, mogu odvesti dalje, do prava druge drzave kao merodavnog (upucivanje), odnosno one mogu
dovesti do primene domaceg prava kao merodavnog (uzvracanje). Stvarni razlog primene ove ustanove u
praksi je najcesce u tome da se njome obezbedi primena nacionalnog prava cije resenje organ koji odlucuje
smatra ispravnim ili pozeljnim.
Pretpostavke primjene ustanove uzvracanja I upucivanja
Da bi ustanova renvoi dovela do rezultata potrbno je da budu ispunjena dva uslova.
Prvi je da strano pravo sadrzi razlicitu kolizionu normu od domaceg prava.
Drugi uslov je da splet cinjenica u stvarnosti bude takav da primjena kolizione norme stranog prava void
uzvracanju na domace pravo ili upucivanje na pravo trce drzave .Do primjene ustanove uzvracanja I
upucivanja moze doci I kada su domaca I strana koliziona norma iste ako se drugostepena kvalifikacija
primjenjuje po lex causae pa se odlucujuca cinjenica razlicito definise.
Javni poredak
Strane norme naslednog prava mogu uskracivati pravo na nasledjivanje vanbracnim potomcima ostavioca ,ili
nejednako trtirati muske I zenske potomke.
Odluka stranog suda o razvodu braka kojom se istovremeno deca poveravaju na staranje ocu ,jer u zemlji
porekla odluke majke posle razvoda braka nema pravo da podize decu ,vec samo otac.
Javni poredak je ustanova odstupanja od normi medjunarodnog privatnog prava koja omogucuje da nadlezni
organ ne primjeni strano pravo odnosno ne prizna stranu sudsku odluku zbog toga sto bi to imalo za
posledicu povredu osnovnih drustvenih vrijednosti priznatih po u domacoj zemlji.
Definisanje javnog poretka
U medjunarodnom privatnom pravu ustanova javnog poretka se definise na dva nacina;
-apstraktnom definicijom kojom se na opsti nacin odredjuje karakter normi koje cine javni poredak kao
npr.osnovni princip pravnog poretka,osnovne vrijednosti drustvenog I drzavnog uredjenja ,sustinski princip
prava.
-nabrajanjem normi odnosno pravnih oblasti koje obuhvataju pravni poredak.
Suzavanje primjene ustanove
Ne odbija se primjena normi odnosno priznanje odluke samo po sebi vec samo onda kada bi ta primjena
odnosno priznanje izazvalo neprihvatljiva dejstva.
Odnos javnog poretka prema imperativnim normama
Ustanovom javno poretka ne mogu se stititi sve imperativne norme vec samo uzak krug tih normi koje
uredjuju osnovne drustvene vrijednosti I od kojih se ni u kakvim okolnostima ne bi moglo odstupiti.
Posledice primjene ustanove
Ukoliko se primjenom ustanove javnog poretka odbija primjena norme stranog prava tanorma se mora
zamjeniti nekom drugom normom a to je norma domaceg prava lex fori.
U postupku priznanja strane sudske odluke primjena ustanove javnog poretka ima za posledicu odbijanje
priznanja I izvrsenja .
Izigravanje zakona
U praksi izigravanje zakona je najcesce u oblasti bracnih I porodicnih odnosa kada se koristi da bi se izbjegla
primjena konzervativnih propisa o zabrani zakljucenja ili razvoda braka.
Izigravanje zakona je ustanova odstupanja od primjene normi medjunarodnog privatnog prava koja
omogucuje da nadlezni organ odobije primjenu normi stranog prava ako su ucesnici u odnosu o kome se
odlucuje vjestacki stvorili odlucujucu cinjenicu kako bi izbjegli primjenu normi domaceg prava.
Uslovi primjene ustanove izigravanja zakona
Postoje sledeci elementi;
Vjestacko stvaranje odnosno promjena odlucujuce cinjenice .To se cini na nacin koji je sam po sebi legalan.
Namjera izigravanja – ustanova izigravanja zakona se moze primjeniti ako se dokaze da su ucesnici odnosa u
pitanju promjenili odlucujuce cinjenice upravo u namjeri izbjegavanja domaceg prava .
Izbjegavanje domacih imperativnih normi –ova ustanova koristi da bi se onemogucilo izbjegavanje primjene
domacih materijalno pravnih normi .Sudovi I drugi organi imaju duznost da stite domaci pravni poredak ne I
strani .Izigravanje zakona moguce je samo u sferi imperativnih normi.
Odnos prema ustanovi javnog poretka
Ustanove izigravanja zakona I javnog poretka se jednim dijelom preklapaju.Moguce je da ucesnici odnosa
mjenjaju odlucujucu cinjenicu da bi izbjegli primjenu domace norme koju domaci zakonodavac smatra
sastavni dijelom javnog poretka.U tom slucaju organ koji zeli da sprijeci primjenu norme stranog prava moze
se jednako koristiti ustanovama izigravanja zakona I javnog poretka.Polje primjene ustanove izigravanja
zakona je sire I obuhvata I imperativne norme domaceg prava koje ne ulaze u krug normi javnog
poretka.Ustanova javnog poretka dovoljna je da zastiti domaci pravni poredak od neadekvatnih posledica
primjene stranog prava I da ustanova izigravanja zakona nije potreban .
Oblici primjene ustanove izigravanja zakona
Ustanova javnog poretka se moze primjeniti prilikom odredjivanja mjerodavnog prava I prilikom priznavanja
stranih sudskih I arbitraznih odluka.U prvom slucaju nadlezni organ nece primjeniti strano pravo na koje ga
upucuje domaca koliziona norma ,na osnovu toga sto je odlucujuca cinjenica vjestacki promjenjena da bi se
otklonila primjena domaceg prava .Posledica ce biti da ce biti d ace se primjeniti domace pravo.
Reciprocitet I retorzija
Ustanove medjunarodnog privatnog prava koje omogucuju da se ocuva ili uspostavi narusena ravnopravnost
su reciprocitet I retorzija.
Reciprocitet je ustanova medjunarodnog privatnog prava koja znaci uslovljavanje priznanja I izvrsenja stranih
sudskih odluka I priznanje odredjenih prava strancima u domacoj drzavi odgovarajucim postupanjem drzave
porijekla odluke ,odnosno drzave ciju nacijonalnost ima strano lice.
Reciprocitet po nacinu nastanka
Po nacinu nastanka razlikuje se diplomatski ,zakonski I fakticki reciprocitet.
Diplomatski reciprocitet se uspostavlja zakljucivanjem medjunarodnih ugovora kojima se licima koja imaju
nacijonalnu pripadnost drzava potpisnica omogucava uzivanje odredjenih prava na teritoriji drugih drzava
potpisnica I obezbedjuje priznanje I izvrsenje odluka sudova jedne drzave potpisnice na teritoriji drugih
drzava potpisnica .
Zakonska uzajamnost postoji kada je nacijonalnim propisima strancima priznato uzivanje odredjenih prava ili
predvidjeno priznanje I izvrsenje stranih sudskih odluka..
Fakticka uzajamnost postoji kada se organi druge drzave u praksi ponasaju tako da strancima priznaju
odredjena prava I priznaju I izvrsavaju odluke stranih sudova.
Reciprocitet prema pravnoj sadrzini
Reciprocitet prema pravnoj sadrzini moze biti formalni I materijalni.
Formalni reciprocitet postoji onda kada strana drzava izjednacuje domaca istrana lica u pogledu uzivanja
odredjenih prava bez obzira dali su obim tih prava ili uslovi njihovog uzivanja veci ili manji od onih koje im
obezbedjuje domaca drzava.
Formalni reciprocitet je uslov koji se u nasem pravu zahtijeva da bi se strancu omogucilo uzivanje odredjenih
prava .
Materijalni reciprocitet postoji ako se strancima u domacoj drzavi daju ona prava koja uzivaju domaca lica u
stranoj drzavi.Za materijalni reciprocitet bitno je da su drazvljani obje drzave izjednaceni u pogledu prava
koja uzivaju na teritoriji druge drzave .
Matreijalni reciprocitet se postavlja kao uslov u oblasti priznanja I izvrsenja stranih sudskih odluka .
Efektivni reciprocitet koji se razlikuje od materijalnog u tom smislu sto se cijeni I obim prava cije se uzivanje
omogucava.
Reciprocitet prema nacinu dokazivanja
U pogledu nacina dokazivanja razlikuje se dokazni I pretpostavljeni reciprocitet.
Dokazni reciprocitet znaci da je lice koje pretenduje da mu se prizna odredjeno pravo duzno da dokaze
postojanje reciprociteta u odnosu na drzavu cije drzavljanstvo ima.
Pretpostavljeni reciprocitet znaci da se teret dokaza prebacuje na suprotnu stranu ,onu koja strancu
osporava uzivanje odredjenog prava.
Postojanje diplomatskog ili zakonskog reciprociteta oslobadja lice koje se na njega poziva obaveze
dokazivanja ali se I u prisustvu ovako utvrdjenog reciprociteta moze dokazivati da se organi druge drzave ne
ponasaju u skladu sa obavezama preuzetim medjunarodnim ugovorom odnosno u skladu sa odredbama
nacijonalnog zakona .Tada se dokazuje odsustvo faktickog reciprociteta.
Retorzija
Znači odbijanje priznavanja određenih prava državljanima strane države, zbog toga što i ta država uskraćuje
ista prava domaćim državljanima na svojoj teritoriji. Retorzija predstavlja sankciju prema državi koje na
poštuje drugi suverenitet, meru koja se primenjuje u međunarodnim odnosima.
Domaći sudovi se mogu oglasiti nadležni u sporovima protiv državljana strane države ako u toj državi postoji
nadležnost njenih sudova u sporovima protiv naših državljana po kriterijumima kojih nema u odredbama o
nadležnosti domaćih sudova u stvarima sa međunarodnim elementom.
Unutrašnji sukob zakona (međ. pp i nejedinstveni pravni poredak)
Kada su pojedini elementi nekog privatnopravnog odnosa povezani sa različitim delovima teritorije iste
države, postavlja se pitanje određivanja privatnog poretka merodavnog da uredi taj odnos. Problem
unutrašnjeg sukoba zakona se može iskomplikovati u dva slučaja. Prvo, može se dogoditi da država na koju
upućuje koliziona norma međunarodnog privatnog prava nema sopstevna pravila o rešavanju unutrašnjeg
sukoba zakona. Drugo, u pravnoj teoriji i uporednom zakonodavstvu postoje razmimoilaženja oko toka da li
koliziona norma međ.privatnog prava upućuje na državu čije pravo je merodavno da reši spor, pri čemu
pravila o unutrrašnjem sukobu zakona te države upućuju na pravo određene teritorijalne jedinice unutar te
države, ili koliziona norma međ.privatnog prava direktno upućuje na pravo teritorijalne jedinice unutar
suverene države koje je merodavno za rešavanje konkretnog spora.
-Merodavno pravo za pravnu i poslovnu sposobnost
Pravna sposobnost znači sposobnost jednog lica da bude noslac prava i obaveza, dok poslovna sposobnost
označava sposobnost jednog lica da svojim sopstvenim radnjama stiče prava i obaveze. Pravna sposobnost se
stiče rođenjem, a gasi smrću. Norme o određivanju merodavnog prava za utvrđivanje pravne i poslovne
sposobnosti fizičkoh lica koriste državljanstvo i prebivalište, odnosno uobičajeno boravište kao odlučujuće
činjenice.
-Državljnastvo
je status fizičkog lica koji znači povezanost sa određenom državom, na osnovu koje to lice ima najšira
građanska, politička i socijalna prava, ali i dužnosti.
-Način sticanja državljanstva
U uporednom zakonodavstvu postoje dva osnovna načina sticanja državljanstva –ius sanguinis (državljanstvo
po poreklu) i -ius soli (državljanstvo po rođenju). Prvi način znači da dete stiče državljanstvo države u kojoj se
rodi. Dopunski načini sticanja državljanstva su : -prijem, prihvatanje u državljanstvo lica koje prebiva
određeni period vremena na teritoriji određene države i ispunjava druge propisane uslove; -stupanje u brak
sa licem koje ima državljanstvo određene države; -pozakonjenje; -usvojenje.
-Sticanje državljanstva R. Srbije
Zakon o držžavljanstvu R.Srbije predviđa sticanje državljanstva poreklom kao osnovni način sticanja,
kombinovan sa sticanjem drževljanstva po rođenju u određenim slučajevima. Državljanstvo RS po poreklu
stiče dete čiji su oba roditelja u trenutku njegovog rođenja državljani RS, dete rođeno na teritoriji RS ako je
jedan od roditelja državljanin RS a drugi roditelj je nepoznat, nepoznatog državljnstva ili bez državljnstva.
Prijemom se siče državljanstvo RS pod sledećim uslovima: da lice koje raži prijem ima 18 god., nije mu
oduzeta poslovna sposobnost, ima odobrenje za stalno nastanjenje po propisima o kretanju i boravku
stranaca i ima stalno prebivalište na teritoriji R.Srbije u neprekidnom trajanju od najmanje tri godine; da lice
koje traži prijem dobija otpust iz stranog državljanstva ili podnese dokaz da će izgubiti državljanstvo zemlje
čiji je državljanin, ili podnese izjavu da se odriče stanog državljanstva u slučaju da dobije državljnastvo RS; da
lice koje traži prijem podnese pismenu izjavu da R. Srbiju smatra svojom državom.
-Domaći državljanin i stranac
Posebno je pitanje da li se, i pod kojim uslovima, lice koje ima dva ili više državljanstava, od kojih je jedno
domaće, smatra domaćim državljaninom?
Zakon o državljanstvu RS izričiti uređuje ovo pitanje, propisujući da se državljanin RS koji ima i državljanstvo
strane države, smatra državljaninom RS kad se nalazi na njenoj teritoriji. Pod određenim okolnostima i za
naročite svrhe, strancima se mogu smatrati i lica domaćeg državljanstva.
-Prebivališe (domicil), boravište, redovno boravište
Prebivalište (domicil) označava faktičku vezu- stalno nastanjenje u određenoj državi. U teoriji se objektivnom
elementu prebivališta dodaje i subjektivni –namera nastanjenja u određenoj državi. Za razliku od
prebivališta, ustanova redovnog boravišta se oslanja samo na faktički element-činjenicu trajnijeg, odnosno
stalnog nastanjenja u određenoj državi. Činjenica redovnog boravišta se stoga lakše dokazuje. Redovno
boravište se često koristi kao odlučujuća činjenica u međunarodnim ugovorima. Boraviše je mesto u kojem
jedno lice privremeno boravi, van mesta stalnog nastanjenja. Jedno lice može istovremeno imati prebivalište
u jednom mestu (državi) i boravište u drugom mestu (državi).
-Prebivalište i boravište stranaca u SCG
Prema zakonu o kretanju i boravku stranaca, stranac može steći pravo na stalno nastanjenje i privremeni
boravak.
-Stalno nastanjenje stranca
Stranac se može stalno nastaniti u SCG ako dobije odobrenje od ministrastva za unutrašnje poslove. Može se
odobriti: kome je neko od članova uže porodice državljanin SCG ili stranac kome je odobreno stalno
nastanjenje u SCG; koji je zaključio brak sa državljaninom SCG; koji ima poreklo SCG; koji je u SCG uložio
sredstva radi obavljanja privrednih djelatnosti. Drugi uslov je da stranac ima obezbeđena sredstva
izdržavanje o čemu je dužan da priloži dokaze prilikom podnošenja zahteva za odobrenje stalnog nastanjenja.
-Privremeni boravak
strancu može se odobriti sa rokom važenja najduže do jedne godine, radi školovanja, specijalizacije, naučnog
istraživanja, zapošljavanja ili vršenja profesionalne delatnosti. Ovaj rok se može produžavati, svako put
najduže na godinu dana, odnosno do isteka roka važenja stančeve putne isprave.
-Merodavno pravo za pravnu i poslovnu sposobnost fizičkih lica
ZMPP prihvata državljanstvo kao osnovnu odlučujuću činjenicu za određivanje merodavnog prava na osnovu
koga će se utvrđivati pravna i poslovna sposobnost fizičkog lica. Za pravnu i polovnu sposobnost fizičkog lica
merodavno je pravo države čije je od državljanin. Supsidijerna odlučujuća činjenica je prebivalište. Ako fizičko
lice nema državljanstvo ili se njegovo državljanstvo ne može utvrditi, merodavno pravo se određuje prema
njegovom prebivalištu. Sledeća supsidijerna činjenica je boravište. Ako fizičko lice nema ni prebivalište niti se
ono može utvrditi, merodavno pravo se utvrđuje prema njegovom boravištu.
-Merodavno pravo za lišenje i ograničenje poslovne sposobnosti
Za lišenje i ograničenje poslovne sposobnosti fizičkog lica merodavno je pravo prema kome se ceni njegova
poslovna sposobnost- što znači pravo države čiji je državljanin odnosno lice. Za lica bez državljanstva
odlučujuće činjenice su:-prebivalište; -boravište, ako lice bez državljnastva nema ni prebivalište; -lex fori, ako
lice bez državljanstva nema ni prebivalište ni boravište.
-Merodavno pravo za proglašenje nestalog lica umrlim i dokazivanje smrti
Državljanstvo je odlučujuća činjenica i kod određivanja merodavnog prava za proglašenje nestalog lica
umrlim i dokazivanje smrti. Merodavno pravo je pravo čiji je državljanin bilo to lice u vreme nestanka. U
odsustvu državljanstva, merodavno pravo se određuje na osnovu sledećih odlučujućih činjenica: prebivalište,
boravište, lex fori, shodno redosledu kako su nabrojani.
- Mjerodavno pravo za stranacku I parnicnu sposobnost stranca
LEX FORI ZPP predvidja posebnu odredbu koja ima za cilj da omoguci stranom drzavljaninu da samostalno
preduzima parnicne radnje i kada po odredbama svog nacionalnog zakona nije parnicno sposoban. Strani
drzavljanin koji nije parnicno sposoban po zakonu zemlje ciji je drzavljanin, ali je parnicno sposoban po
domacem zakonu, moze sam preduzimati radnje u postupku.
- Mjerodavno pravo za lica sa više državljanstava – polipatridi
Ako lice ima dva drzavljansta od toga jedno Srbije- mjerodavno pravo za njegovu pravnu i poslovnu
sposobnost je pravo Srbije.
Ako lice ima dva ili vise drzavljastava a ni jedno Srbije, za svrhu primjene ZMPP smatrace seda lice ima
drzavljanstvo one drzave ciji je drzavljanin i u kojoj ima prebivaliste, pa ce pravo te drzave biti mjerodavno za
njegovu pravnu i poslovnu sposobnost.
Ako to lice nema prebivaliste ni u jednoj od drzava ciji je drzavljanin, smatrace se da ima drzavljanstvo one
drzave ciji je drzavljanin i s kojom je u najblizoj vezi i pravo te drzave ce biti mjerodavno za njegovu pravnu i
poslovnu sposobnost.
- Mjerodavno pravo za lica bez drzavljanstva- apatridi
Ako lice nema drzavljanstvo ili se njegovo drzavljanstvo ne moze utvrditi, mjerodavno pravo odredjuje se
prema njegovom prebivalistu. Ako to lice nema prebivaliste ili se ono ne moze utvrditi, mjerodavno pravo se
odredjuje prema njegovom boravistu, ako se ni boraviste lica bez drzavljanstva ne moze utvrditi, mjerodavno
je pravo Srbije- LEX FORI.
- Mjerodavno pravo za pravnu i poslovnu sposobnost pravnih lica
Dva osnovna kriterijuma za utvrđivanje nacionalne pripadnosti pravnih lica su mjesto osnivanja (registracije) i
mjesto stvarnog sjedista.
U prvom slucaju, smatra se znacajnim po cijim propisima je pravno lice osnovano. U drugom, bitno je gdje se
nalazi njegovo stvarno sjediste. Postoje razlike u tumacenju gdje se nalazi stvarno sjediste pravnog lica – po
jednima to je sjediste glavne uprave, po drugima- mjesto koje kao takvo oznaceno u statutu ( pravilima )
drustva.
Postoje i drugi kriterijumi za utvrđivanje pripadnosti pravnog lica:
- privredne aktivnosti pravnog lica.
- ciju nacionalnost imaju lica koja su osnivaci i clanovi uprave pravnog lica- ovaj kriterijum se primjenjuje u
vanrednim okolnostima.
-Odredjivanje mjerodavnog prava za bracne i porodicne odnose
Pravo mjerodavno za zakljucenje braka
Materijalni uslovi za zakljucenje braka odnose se na poslovnu sposobnost lica koja zakljucuju brak(starost,
sposobnost za rasudjivanje..), mogucnost zakljucenja braka sa vise lica suprotnog pola- bigamija, mogucnost
zakljucenja braka sa srodnikom odredjenog stepena srodstva, mogucnost zakljucenja braka sa licem istog
pola...
ZMPP odredjuje da se materijalni uslovi za zakljucenje braka u prvom redu cijene prema zakonu drzava ciji su
drzavljani buduci supruznici- LEX NATIONALIS, odnosno ako su lica koja zakljucuju brak razlicitog
drzavljanstva, moraju biti ispunjeni uslovi koje propisuju nacionalna zakonodavstva i jednog i drugig
vjerenika.
Kod bracnih smetnji moze se praviti razlika izmedju onih koji se ticu licnih svojstava supruznika i smetnji koje
se u odredjenom drustvu smatraju apsolutnom preprekom za zakljucenje braka, jer se normama o tim
smetnjama stite osnovne drustvene i moralne vrijednosti(monogamija) ili bioloski zakoni. U teoriji se ove
smetnje nazivaju dvostrane, sto znaci da iako ih propisuje nacionalno zakonodavstvo samo jednog
supruznika, organ koji zakljucuje brak mora voditi racuna da te smetnje nisu prisutne kod oba buduca
supruznika. ZMPP propisuje da se apsolutne bracne smetnje sjene prema LEX FORI, sto znaci da ce nas organ
kada zakljucuje brak izmedju lica stranog drzavljanstva cjeniti postojanje ovih bracnih smetnji prema nasem
zakonodavstvu, bez obzira da li nacionalna zakonodavstva vjerenika propisuju ove bracne smetnje ili ne.
Forma braka
Brak se zakljucuje u formi koju propisuje pravo drzave u kojoj se brak zakljucuje- LEX LOCI CELEBRATIONIS,
zato sto forma braka ima svecani karakter AD SOLEMNITATEM. U njenom zakljucivanju ucestvuje drzavni,
odnosno vjerski organ. ZMPP propisuje da je za formu braka mjerodavno pravo mjesta u kom se brak
zakljucuje. Navedena odredba istovremeno stadrzi rjesenje i za slucaj da se u nasoj drzavi trazi priznanje
braka zakljucenog u inostranstvu. Izuzetak od pravila LEX LOCI CELEBRATIONOS su diplomatsko- konzularni
brakovi.
Mjerodavno pravo za nevaznost braka
Brak se oglasava nevazecim iz uzorka koji se postojali u vrijeme njegovog zakljucivanja. Pravo mjerodavno za
zakljucnje braka mjerodavno je i za proglasavanje braka nevazecim. To znaci da ce se nedostaci u formi braka
cjeniti prema pravu mjerodavnom za formu zakljucenja braka, dok ce se materijalni nedostaci cijeniti prema
pravu mjerodavnom za materijalne uslove za zakljucenje braka.
Pravo mjerodavno za razvod braka
Prilikom izbora odlucujucih cinjenica za razvod braka u obzir dolaze pravo drzave u kojoj se brak razvodi- LEX
FORI, pravo prebivalista bracnih drugova- LEX DOMICIL i pravo drzavljanstva- LEX NATIONALIS. Osnovni
princip je da se na sva statusna pritanja fizickih lica primjenjuje LEX NATIONALIS, a ovo osnovno pravilo se
dopunjuje primjenom LEX FORI. U skladu sa ZMPP za razvod braka mjerodavno je pravo drzave ciji su
drzavljani oba bracna druga u vrijeme podnosenja tuzbe. Ako su bracni drugovi drzavljani razlicitih drzava u
vrijeme podnosenja tuzbe za razvod braka mjerodavna su kumulativno prava obije drzave ciji su oni
drzavljani. LEX FORI se ne primjenjuje samostalno, vec zahtjeva prisustvo makar jos jedne cinjenice.
Pravo mjerodavno za dejstvo braka
Dejstva braka obuhvataju licne i imovinske odnose bracnih drugova- prezime, obaveze izdrzavanja i
uzajamnog pomaganja, staranja o zajednickoj djeci, status imovine stecene u braku i van braka. ZMPP kao
osnovno pravilo predvidja LEX NATIONALIS- mjerodavno je pravo drzave ciji su oni drzavljani. Ako su bracni
drugovi drzavljani razlicitih drzava za njihove licne i zakonske imovinske odnose mjerodavno je pravo drzave
u kojoj imaju prebivaliste, a ako nemaju zajednicko drzavljanstvo ili prebivaliste, mjerodavno je pravo drzave
u kojoj su imali poslednje zajednicko prebivaliste. Ako se ni na ovaj nacin ne moze odrediti mjerodavno je LEX
FORI. Sto se tice ugovornih odnosa- bracni ugovor, isto je kao i kod imovinskih i licnih prava , ali ZMPP
uredjuje i pitanje dopustenosti izbora prava za bracni ugovor.
Pravo mjerodavno za imovinske odnose u vanbracnoj zajednici
Osnovno pravilo je LEX NATIONALIS. Za imovinske odnose lica koja zive u vanbracnoj zajednici mjerodavno je
pravo drzave ciji su oni drzavljani. Ako lica u vanbracnoj zajednici nemaju isto drzavljanstvo, mjerodavno je
pravo drzave u kojoj imaju zajednicko prebivaliste. Ako nemaju zajednicko prebivaliste nema ni vanbracne
zajednice. Za imovinske odnose mjerodavno je pravo koje je u vrijeme zakljucenja ugovora bilo mjerodavno
za njihove imovinske odnose.

Mjerodavno pravo za odnose izmedju roditelja i djece

U savremenom medjunarodnom pravu stite se interesi djeteta u svim sverama, pa i u sferi porodicnih
odnosa. Kao kolizionopravno rjesenje predvidja se LEX NATIONALIS djeteta. ZMPP predvidja zajednicko
drzavljanstvo roditelja i djeteta kao primarnu odlucujucu cinjenicu. Ako roditelji i djeca nemaju zajednicko
drzavljanstvo, mjerodavno je pravo drzave u kojoj svi oni imaju prebivaliste, u odsustvu ove cinjenice
primjenjuje se pravo zajednickog drzavljanstva jednog od roditelja i djeteta, pod uslovom da su djete i makar
jedno od roditelja drzavaljani iste zemlje.
Mjerodavno pravo za priznavanje, utvrdjivanje ili osporavanje ocinstva ili materinstva
Za priznavanje, utvrdjivanje ili osporavanje ocinstva ili materinstva primjenjuju se dvije alternative: da se kao
mjerodavno pravo odredjuje personalni zakon lica cije se ocinstvo, odnosno materinstvo, utvrdjuje ili
osporava, ili personalni zakon djeteta.
Mjerodavno je pravo drzave ciji je drzavljanin u vrijeme rodjenja djetea bilo lice cije se ocinstvo, odnosno
materinstvo priznaje, utvrdjuje ili osporava.
Mjerodavno pravo za obavezu izdrzavanja izmedju srodnika
Za obavezu izdrzavanja izmedju krvnih srodnika, osim roditelja i djece, ili za obavezu izdrzavanja srodnika po
tazbini mjerodavno je pravo drzave ciji je drzavljanin srodnik od kog se zahtjeva izdrzavanje.
Mjerodavno pravo za usvojenje
U pogledu uslova zasnivanja i prestanka usvojenja ZMPP propisuje LEX NATIONALIS, za slucajeve da su
usvojilac i usvojenik istog ili razlicitog drzavljanstva. Ako su drzavljani razlicitih drzava, za uslove usvojenja i
restanka usvojenja mjerodavna su kumulativno prava obije drzave ciji su oni drzavljani.
u pogledu oblika usvojenja, primjenjuje se opste pravilo LOCUR REGIT ACTUM, odnosno mjerodavno je ravo
mjesta gdje se usvojenje zasniva. U pogledu dejstva usvojenja primarna odlucujuca cinjenica je pravo drzave
ciji su drzavljani usvojilac i usvojenik u vrijeme zasnivanja usvojenja, a ako su razlicitog drzavljanstva, onda
pravo drzave u kojoj imaju prebivalistve, ako ni to nema mjerodavno je pravo SCG. Ako ni jedan od ovih
uslova nije ispunjen mjerodavno je pravo drzave ciji je drzavljanin usvojenik.
Mjerodavno pravo za starateljstvo
Pod starateljstvo se stavljaju maloljetna djeca bez roditeljskog staranja ili punoljetna lica koja su lisena
poslovne sposobnosti. Kao odlucujuca cinjenica za starateljstvo primjenjuje se LEX NATIONALIS lica pod
starateljstvom- sticenika. Sticenik koji nema drzavljanstvo, a nalazi se na teritoriji SCG odredjuje se po pravu
SCG- LEX FORI, i traje dok nadlezna drzava ne donese odluku i ne preduzme potrebne mjere.
MERODAVNO PRAVO ZA NASLEDNOPRAVNE ODNOSE SA STRANIM ELEMENTOM: pravo merodavno za
nasledjivanje treba da da odgovore na sledeca pitanja: ko su zakonski naslednici I kako oni nasledjuju (
nasledni redovi), koji naslednici imaju pravo na nuznio deo I u kom obimu, da li postoje razlike u polozaju
bracnih I vanbracnih potomaka, kada se stice testamentarna sposobnost, koji su oblici testamenta
punovazni. Itd.
Merodavno pravo za zakonsko nasledjivanje: preovladjuju dve tendencije. Prema konceptu jedinstvene
zaostavstine, na raspodelu celokupne zaostavstine ostavioca se primjenjuje jedno merodavno pravo, I to
personalni zakon ostavioca. Drugi koncept izdvaja nepokretnuzaostavstinu, na koju se primjenjuje pravo
mjesta gdje se nekretnine nalaze. ZMPP usvaja prvi koncept
Merodavno pravo za testamentalnu sposobnost: merodavno pravo za testamentalnu sposobnost, kao jednu
vrstu poslovne sposobnosti, je personalno pravo ostavioca. Merodavno je pravo drzave cije je drzavljanstvo
imao zavestalac u trenutku sastavljanja testamenta.
Merodavno pravo za oblik testamenta: testament je punovazan u pogledu oblika ako je punovazan po
jednom od sledecih prava: pravu mesta gde je sastavljen, pravu drzave ciji je drzavljanin bio zavestalac, pravu
zavestaocevog prebivalista, prava zavestaocevog boravista, pravu Srbije, za nepokretnost- I po pravu mesta
gde se nepokretnost nalazi
MERODAVNO PRAVO ZA STVARNOPRAVNE ODNOSE SA STRANIM ELEMENTOM: vazi posebno pravilo a to
je da se kvalifikacija stvari kao pokretne ili nepokretne I kvalifikacija pravnog pitanja kao svarnopravnog ili
obligacionig daje prema mestu nalazenja stvari, a ne prema lex fori.
Merodavno pravo za stvarna prava na nekretninama: primjenjuje se lex rei sitae. Nekretnine su neodvojivi
deo teritorije jedne drzave. Za svojinskopravne odnose I druga prava na stvari merodavno je pravo mesta gde
se stvar nalazi.
Merodavno pravo za stvarna prava na pokretnim stvarima: Pravilo lex rei sitae preovladjuje I kada su u
pitanju stvarna prava na pokretnim stvarima. Ipak sporadicno se primjenjuju neka druga pravila: pokretne
stvari prate vlasnika itd. Na pokretnim stvarima, merodavno je pravo mesta nalazenja stvari.
Merodavno pravo za stvari u prevozu: status stvari u prevozu imaju stvari koje se prevoze od drzave
otpreme do drzave opredeljenja, za vreme dok se nalaze na teritoriji trece drzave ili na otvorenom moru,
odnosno u vazdusnom prostoru iznad njega.Primena pravila lex rei sitae u prvom slucaju nije opravdana, jer
je veza sa teritorijom preko koje se prelazi sasvim slucajna, a u drugom slucaju nije ni moguca jer se radi o
prostoru koji ne pripada ni jednoj drzavi. Kao alternative dolaze u obzir pravo drzave otpreme I pravo drzave
opredeljenja.I jedna I druga su prihvacene u uporednom pravu. Po ZMPP merodavno je pravo mesta
odredista(opredeljenja).
Merodavno pravo za stvarna prava na osnovnim sredstvima prevoza: U pogledu osnovnih sredstava
prevoza, kao sto su brodovi I vazduhoplovi, zbog njihove velike ekonomske vrednosti vazi pravna fikcija da
imaju status nekretnina. Osnovna sredstva prevoza imaju nacionalnu pripadnost. Posto se osnovna sredstva
prevoza cesto nalaze na teritorijama drugih drzava, primena kolizionog prava ne bi bila opravdana. Stoga se u
medjunarodnom privatnom pravu na osnovna sredstva prevoza primjenjuje pravo drzave ciju nacionalnu
pripadnost ima sredstvo prevoza ( lex banderae) pravo zastave
MERODAVNO PRAVO ZA UGOVORE I OSTALE PRAVNE POSLOVE:
Autonomija volje stranaka: U oblasti ugovornih odnosa primjenjuje se specificna odlucujuca cinjenica-
autonomija volje stranaka, koja znaci ovlascenje stranaka da saglasno izaberu pravo merodavno za njihov
ugovor. Sporan je domasaj autonomije volje.
Ogranicenja izbora merodavnog prava u pogledu vrste normi na koje se primenjuje: Pobornici
kolizionopravnog shvatanja o domasaju autonomije volje izjednacavaju dejstvo autonomije volje sa dejstvom
sa dejstvom svake druge odlucujuce cinjenice. Pristalice materijalnopravnog shvatanja isticu stav da
autonomija volje u medjunarodnom pravu ne moze imati veci domasaj od onog koji ima u unutrasnjem
pravu. U domacoj teoriji sire je zastupljeno kolizionopravno shvatanje. ZMPP se ne izjasnjava po ovom
pitanju.
Ogranicenja izbora merodavnog prava u pogledu njegove povezanosti sa predmetnim ugovornim
odnosom: pristalice ogranicene autonomije volje smatraju da stranke mogu birati merodavno pravo samo
unutar kruga prava sa kojima je ugovorni odnos stranaka na neki nacin povezan. Oni daju strankama ulogu
zakonodavca, dopustajuci im da se izmedju nekoliko konkurentnih odlucujucih cinjenica opredele za jednu
koja je po njihovom misljenju relevantna. Pristalice neogranicene autonomije volje smatraju da nema
dovoljno jakog argumenta koji bi opravdao ogranicenje slobode izbora merodavnog prava. Naprotiv,
neogranicena sloboda izbora dopusta da se stranke opredele za pravo koje je u pogledu njihovog ugovornog
odnosa potpuno neutralno I bas zbog toga za njih najprihvatljivije. Tako se u domacoj praksi veoma cesto
opredeljuje za svajcarsko pravo. ZMPP ne uslovljava izbor merodavnog prava povezanoscu sa ugovornim
odnosom.
Nacin izrazavanja izbora merodavnog prava: U teoriji I zakonodavstvu sporno je I pitanje nacina izrazavanja
autonomije volje. Da li taj izbor mora biti ucinjen izricito ili je dopustena I precutna autonomija volje. U
drugom slucaju sud pretpostavlja volju stranaka u pogledu izbora merodavnog prava. Te cinjenice mogu biti
na primer: pozivanje u ugovoru na odredbe odredjenog nacionalnog zakona, sastavljanje zakona na jeziku
odredjene drzave, koriscenje tipskih ugovora ili arbitraze odredjene zemlje, ugovaranje mjesta izvrsenja I
mjesta zakljucenja itd.
Autonomija volje stranaka u pravu Srbije: Za ugovor je merodavno pravo koje su izabrale ugovorne strane,
ako tim zakonom ili medjunarodnim ugovorom nije odredjeno drugacije. Navedena odredba se tumaci tako
da ZMPP ne ogranicava autonomiju volje stranaka ni u pogledukruga prava koje stranke mogu biti, niti u
pogledu karaktera normi cija se primjena moze iskljuciti. ZMPP iskljucuje autonomiju volje stranaka kod
ugovora koji se odnose na nepokretnost. Ogranicenje autonomije volje u unutrasnjem pravu predvidjeno je
posebnim zakonima u oblasti obligacionih odnosa.
Odredjivanje merodavnog prava za ugovore u odnosu izbora merodavnog prava: Koriste se dva osnovna
nacina: pomocu neposredno vezujucih odlucujucuh cinjenica I primenom principa najtesnje povezanosti.
Odredjivanje merodavnog prava pomocu neposredno vezujucih odlucujucih cinjenica: Organ koji
primjenjuje normu nema mogucnost diskrecione ocjene. Da li je tako odredjeno pravo pravilno resenje u
konkretnom slucaju( fiksna norma). Mesto zakljucivanja ugovora kao odlucujuca cinjenica imala je pristalica u
starijoj teoriji. Danas se ona manje primjenjuje. U novije vrijeme sve se vise primjenjuje domicil, odnosno
sediste duznika karakteristicne prestacije iz ugovora kao odlucujuca cinjenica. Karakteristicna prestacija u
ugovoru je ona koja opredeljuje vrstu ugovora.Po pravilu, obaveza jedne ugovorne strane se sastoji u
naturalnom davanju ili u cinjenju, dok druga ugovorna strana za uzvrat placa cenu u novcu. Merodavno pravo
se odredjuje prama toj, karakteristicnoj prestaciji, tacnije prema domicilu( sedistu) duznika koji vrsi
karakteristicnu prestaciju.
Odredjivanje merodavnog prava primenom principa najtesnje povezanosti: Princip najtesnje povezanosti
ponikao je u anglosaksonskom pravu. Njegova primena znaci davanje ovlascenja nadleznom organu da u
svakom konkretnom slucaju na osnovu vise karakteristicnih elemenata ugovora ceni sa kojim pravom je
ugovorni odnos najtesnje povezan. To je elasticnije resenje, koje dozvoljava sudiji da ceni okolnosti
konkretnog slucaja. Za ugovorne strane ona znaci manju pravnu sigurnost.
Odredjivanje merodavnog prava za ugovore u ZMPP- U ZMPP navedeno je nekoliko vrsta ugovora:o
prodaji,delu,punomocstvu,komisionu,spediciji,zajmu,posluzi,prevozu,osiguranju...Za ugovore koji nisu
imenovani takodje je predvidjena cinjenica-pravo mesta gde se u vreme prijema ponude nalazilo prebivaliste
odnosno sediste ponudioca.Karakteristicna prestacija u ugovoru sluzi da uputi na merodavno pravo samo
ako: a)nije izabrano merodavno pravo, b)posebne okolnosti slucaja ne upucuju na drugo pravo.
Prema tome kada primenjuje kolizionu normu za ugovore u ZMPP sud je duzan da najpre utvrdi da li su
ugovorne strane izabrale merodavno pravo.Ako to nije slucaj dalje ce pokusati da utvrdi da li posebne
okolnosti slucaja upucuju na odredjeno pravo.Ako takvih okolnosti nema,primenice se supsidijerna
odlucujuca cinjenica-prebivaliste,odnosno sediste strane koja vrsi karakteristicnu prestaciju.
Merodavno pravo za ugovore o transferu tehnologije
Za ovu vrstu ugovora merodavno je pravo mesta gde se u vreme zakljucenja ugovora nalazilo sediste
primaoca tehnologije, a to je strana koja placa naknadu u novcu (licencnu naknadu).
Merodavno pravo za ugovore koji se odnose na nepokretnosti
Za tu vrstu ugovora isključivo je merodavno pravo drzave na cijoj teritoriji se nalazi nepokretnost.
Merodavno pravo za ugovore o ustupanju potrazivanja (cesiji) ili o preuzimanju duga
Za te dve vrste ugovora ZMPP ne propisuju posebna pravila za odredjivanje merodavnog prava, u skladu sa
kojom je za ostale ugovore merodavno pravo mesta u kojem je, u vreme prijema ponude, ponudilac imao
prebivaliste odnosno sediste, su ugovori o ostupanju potrazivanja (cesiji) ili o preuzimanju duga.
Merodavno pravo za akcesorne i jednostrane pravne poslove
Na akcesorne pravne poslove primenjuje se pravo merodavno za glavni pravni posao. Za jednostrane pravne
poslove merodavno je pravo drzave duznikovog prebivalista, odnosno sedista.
Merodavno pravo za ugovore u posebnim zakonima
U odsustvu izricito ili precutno izražene autonomije volje stranaka, na ugovor se primenjuje pravo koje je s
njim u najblizoj vezi (sekundarna odlucujuca cinjenica). Ako iz bitnih okolnosti ne proizilazi sta drugo, na
glavna prava i obaveze primenjuje se, kao najblize pravo drzave u kojoj je u vreme zakljucivanja ugovora
prevozilac imao prebivaliste, odnosno sediste. Primarna odlucujuca cinjenica je autonomija volje stranaka,
koja moze biti izrazena izricito ili precutno. Supsidijerne odlucujuce cinjenice su izricito predvidjene, zavisno
od toga da li se radi o glavnim ili sporednim pravima i obavezama.
ODREDJIVANJE MERODAVNOG PRAVA ZA FORMU UGOVORA
Tradicionalno se u uporednom zakonodavstvu izdvaja posebna koliziona norma kojom se odrdjuje
merodavno pravo za formu ugovora i prihvata kao jedina ili alternativna odlucujuca cinjenica mesto
zakljucenja ugovora(locus regit actum).Izuzetak od ovog opste prihvacenog pravila su ugovori koji imaju za
predmet nekretnine.Lex causae je alternativno odredjeno kao merodavno pravo za formu ugovora.Primena
Lex causae implicitno daje mogucnost strankama da izaberu pravo koje ce biti merodavno za formu.Zakoni o
menici i ceku sadrze drugacije resenje predvidjajuci alternativno pravo zajednickog drzavljanstva menicnog
odnosno cekovnog poverioca i duznika.
Pravo merodavno za zastarelost-Ako se zastarelost shvati kao ustanova procesnog prava rokovi zastarelosti
cenice se prema pravu drzave pred cijim se organom to pitanje postavlja lex fori.Ako se prihvati stanoviste da
se radi o ustanovi materijalnog prava merodavno pravo bice lex causae.ZMPP se opredeljuje za drugo
stanoviste.
Cepanje ugovora -Cepanje ugovora postoji kada ugovorne strane izaberu razlicita merodavna prava,ili
zakonodavac predvidi razlicite odlucujuce cinjenice koje se primenjuju za odredjivanje merodavnog prava za
pojedine elemente ugovornog odnosa.Veliko cepanje ugovora postoji kada se razlicita prava primenjuju na
razlicite faze ugovora-zakljucenje,izvrsenje,raskid.Malo cepanje ugovora postoji kada se na prava i obaveze
svake ugovorne strane primenjuju razlicita prava.
Kolizione norme za ugovor o prodaji u Beckoj konvenciji
Konvencija UN o ugovorima o medjunarodnoj prodaji robe je pripremljena pod okriljem Komisije UN za
medjunarodno trgovinsko pravo i usvojeno na konferenciji odrzanoj u Becu 1980.god.Konvencija se
primenjuje na ugovore o prodaji robe zakljucene izmedju saugovaraca koji imaju poslovno sediste u razlicitim
drzavama a te drzave su potpisnice Konvencije, ili kada pravila medjunarodnog privatnog prava upucuju na
pravo drzave ugovornice. Drugo navedeno pravilo znaci da se Konvencija primenjuje uvek kada koliziona
norma upucuje na pravo drzave koja je potpisnica Konvencije.
Merodavno pravo za menicu i cek
Pravna pravila o menici i ceku su unifikovana zenevskim konvencijama iz 1930. odnosno 1931. godine. Tada
su donete tri konvencije posvecene svakoj od ovih hartija: Jednoobrazni zakon o menici, Konvencija o
taksama i Konvencija o sukobu zakona u materiji menice i odgovarajuca konvencija o ceku.
Merodavno pravo za menicnu i cekovnu sposobnost
Osnovno koliziono pravilo je opste pravilo za odredjivanje poslovne sposobnosti – leks nationalis.
Sposobnost svih menicnih duznika ceni se prema pravu drzave ciji je drzavljanin lice u pitanju.
Merodavno pravo za formu menice i menicnih radnji
U pogledu forme menice i ceka i menicnih i cekovnih radnji vazi opste pravilo locus regit actum – za formu je
merodavno pravo mesta gde se menicna obaveza preuzima, odnosno gde se menicne i cekovne radnje
preduzimaju. Ovo pravilo ima dve dopune. Prva se tice punovaznosti menicnih i cekovnih obaveza preuzetih
izmedju drzavljana Srbije u inostranstvu. Drugo pravilo se tice menicnih i cekovnih obaveza koje se
sukcesivno preuzimaju.
Merodavno pravo za sadržinu meničnih obaveza
U prvom slucaju primenjuje se drzava gde je menica plativa lex loci solutionis (izdavaoca sopstvene menice i
akceptanta trasirane menice). Za prava i obaveze ostalih menicnih duznika merodavno je pravo drzave gde je
obaveza preuzeta lex loci contractus.
Pravila o menici prema jednoobraznom zakonu o menici
Jednoobrazni zakon o menici temelji se na koncepciji menice kao jednostranog akta. Menicne radnje odlikuju
se strogom formalnoscu. Menica je punovazna samo ako je izdana na propisanom formularu iako sadrzi bitne
elemente: oznacenje da je to menica, i bezuslovni nalog na isplatu odredjene svote novca, naznacenje trasata
i remitenta , i svojerucni potpis trasanta, mesto izdavanja i mesto placanja i vreme izdavanja i vreme
dospelosti. Osnovne vrste menice u zenevskom sistemu su trasirana menica i sopstvena menica. Trasirana
menica je ona u kojoj izdavalac daje bezuslovan nalog drugom licu da plati iznos novca oznacen na menici.
Sopstvena menica je menica kojom se izdavalac menice obavezuje korisniku da ce platiti svotu oznacenu na
menici.
Akreditacija prema Jednoobraznim pravilima i obicajima za dokumetarne akreditive
Dokumentarni akreditiv je sredstvo placanja i sredstvo obezbjedjenja izvrsenja obaveza u ugovorima u
medjunarodnoj trgovini. Jednoobrazna pravila su autonoman izvor prava, sto zsnaci da ih donosi privatna
lica, trgovci, udruzeni preko svojih nacionalnih privrednih komora u Medjunarodnu trgovinsku komoru.
Dokumentarni akreditiv je posao u kome ucestvuje tri ili cesce cetiri lica: nakogodavac, banka izdavalac,
korisnik akreditiva i eventualno korespodetna banka. Priliko zakljucenja ugovora o prodaji ugovara se
dokumentarni akrreditiv kao nacin placanja. Kupac daje nalog banci da otvori dokumentarni akreditiv na ime
korisnika. Banka-izdavalac moze u tom poslu akgazovati korespondentnu banku, najcesce u drzavi u kojoj
prodavac ima sjediste ona moze da eventualno preuzima obavezu da plati po akreditivu.Kada prodavac
preda robu na prevoz, dokumenta o robi podnosi korespodetnoj banci kao dokaz da je izvrsio obavezu. Banka
provjerava saobraznost dokumenta sa uslovima iz akreditiva i isplacuje ugovorenu sumu.
Mjerodavno pravo za delikte i ostale oblike vanugovorne odgovornosti
Tradicionalno se u oblasti deliktne odgovornosti primjenjuje mjesto izvrsenja delikta lex loci delicti commisi
kao odlucujuca cinjenica za odredjivanje mjerodavnog prava. Primjena pravila lex loci delicti commisi
dopunjena jepojedinima pravima zahtjevom da seprotivpravnost stetne radnje cijeni ne samo prema pravu
mjesta gdje je ucinjena, vec i prema pravu zemlje suda. Primjena pravila lex loci delicti commisi izaziva
nekolik problema kada je delikt izvrsen u dvije ili vise drzava, moguce je da je radnja ucinjena u jednoj a
posledica nastupila u drugoj drzav ili das u posledice nastupile u vise drzava zatim da je deliktna radnja bude
izvrsena izvan teritorije odredjene drzave (otvoreno more ili iznad njega) i kada je delikt izvrsen u jednoj
drzavi a svi ostali elementi vezuju delikt za drugu drzavu ili drzave (saobracajna nesreca koja se dogodi
prilikom prelaska teritorije jedne drzave u kojoj ucestvuju putnici i vozila druge drzave).
U tim okolnostima odstupa se od tradicionalnog pravila lex loci delicti commisi i primjenjuse princim
najtesnje veze na osnovu koga sud odredjuje pravo mjerodavno za delikt uzimajuci u obzir bitne okolnosti
slucaja.
Mjerodavno pravo za vanugovornu odgovornost za stetu ZMPP
ZMPP je zadrzalo pravilo lex loci delicti commisi uz izvjesnu modifikaciju, poboljsanje polozaja ostecenog lica
u sporu za naknadu stete. Opste pravilo je da je za vanugovornu odgovornost za stetu mjerodavno prevo
mjesta gdje je radnja izvrsena ili pravo mjesta gdje je posledica nastupila, yavisno od toga koje je od ta dva
prava povoljnije za ostecenika. Brod ili vazduhoplov koji se nalazi na otvorenom moru, odnosno iznad njega
smatra se dijelom teritorije drzave ciju nacionalnu pripadnost ima.
Merodavno preavo za stetu izazvanu sudarom brodova
Osnovno je ovdje pravilo lex loci delicti commisi koje se primjenju ako se sudar dogodio u vodama koje
pripadaju odredjenoj drzavi. Odstupanja od ovog pravila u korist principa tijesne veze u dva slucaja: oba
broad iste nacionalne pripadnosti, ili razlicite nacionalne pripadnosti, ali prava drzava kojima brodovi
pripadaju sadrza istovjetna rjsenja. Ako se sudar dogodio na otvorenom moru primjenjuse se domace pravilo
kao lex fori.
Mjerodavno pravo za saobracajne nezgode
Nasa drzava je ratifikovala Hasku konvenciju, odlika je da uz princip lex loci delicti commisi uvodi i princip
tijesne veze, kao i izuzetak od osnovnog pravila.
Oblast primjene konvencije
Konvencija se primjenjuje na gradjansku vanugovornu odgovornost koja proistekne iz saobracajne nezgode.
Konvencija se odnosi, osim na nezgode koje prouzrokuju automobile, autobusi, kamioni, motocikli i druga
motorna vozila, i na nezgode koje prouzrokuju vozila bez motora. Primjena konvencije iskljucena je u odnosu
na odgovornost proizvodjaca, prodavca i lica koje vrse popravke vozila. Lica odgovornih za odrzavanje putova
i u odnosu na razlicite regresne tuzbe koje se mogu postaviti izmedju lica koja su naknadila stetu i drugih lica
odgovornih za stetu. Konvencija se ne odnosi ni na pitanje odgovornosti za postupke drugih lica, osim ako se
ne radi o odgovornosti sopstvenika vozila ili nalogodavca.
Koliziona pravila Konvencije
Odstupanja od pravila lex loci delicti commisi su brojna i sva se odnose na situacije kada je saobracajna
nezgoda, svojim drugim elementima, kao sto su drzava registracije vozila koja ucestvuju u nezgodi, redovno
boraviste ostecenih lica, povezana sa drugom drzavom, a ne sa drzavom na cioj teritoriji se nezgoda dogodila.
Pravo drzave registracije vozila primjenice se u sl slucajevima: kada je samo jedno vozilo ucestvovalo u
nezgodi, na odgovornost prema vozacu, sopstveniku ili drugom licu koje polaze pravo na vozilo, prema zrtvi
koja je bila putnik ako se njeno uobicajeno boraviste nalazi u nekoj drugoj drzavi a ne u onoj na cijoj se
teritoriji dogodila nesreca, prema ztvi koja se nalazi izvan vozila ako je njeno uobicajno oraviste u drzavi
registracije; kada je vise vozila ucestvovalo u saobracajnoj nezgodi, a sva vozila su registrovana u istoj drzavi,
u odnosu na odgovornost prema gore navedenim licima; kada su lica koja su ucestvovala u saobracajnoj
nezgodi imala svoje uobicajeno boraviste u drzavi registracije vozila, u odnosu na odgovornost prema gora
navedenim licima;
Konvencija precizira na koja pitanja se primjenjuje mjerodavno pravo
To su: uslovi i obim odgovornosti; razlozi za oslobodjenje, ogranicenje i podjelu odgovornosti; postojanje i
priroda stete; vrstu i obim naknade; prenosivost prava naknadu; odgovornost nalogodavca za postupke
njegovog slezbenika; zastarelost i gubitak prava zasnovano na isteku roka.
Mjerodavno pravo za sticanje bez osnova
Sticanje bez osnova postoji kada dio imovine jednog lica predje u imovinu drugog lica, a taj prelazak nema
osnov u pravnom poslu ili zakonu. Do sticanja bez osnova moze doci: kada osnov postoji a kasnije otpadne;
kada se ocekivani osnov nije ostvario; kada postoji zabluda u pogledu osnova. U pogledu iybora odlucujucih
cinjenica za institute sticanja bez osnova, mogu se sresti dva pristupa. Prema prvom, mjerodavno pravo koje
bi bilo mjerodavno za osnov koji je postojao ili treba da se ostvari, ili se vjerovalo da postoji. Prema drugom,
za sticanje bez osnova relevatna je sama cinjenica prelaska imovine sa jednog ka drugom licu bez osnova, a
ne i razlozi zbog kojih je do toga doslo. Uskladu sa tim mjerodavno bi bilo pravo mjesta gdje se dgodilo
obogacenje.

Mjerodavno pravo za poslovodstvo bez naloga

Postoji kada jedno lice obavlja pravne ili fakticke poslove drugoga radi zastite njegovih moralnih ili
materijalnih interesa, bez ovlascenja lica u ciju se korist obavlja posao.
Mjerodavno pravo za upotrebu tudje stvari
Upotebom tudje stvari se jedno lice moze obogatiti na racun drugoga ili se mogu zastiti intresi drugoga lica.
ZMPP propisuje da je za obavze iz upotrebe stvari bez poslodavstva i za druge vanugovorne obaveze koje ne
izviru iz odgovornosti za stetu mjerodavno pravo mjesta gdje se dogodile cinjenice koje su prozrokovale
obavezu. Mjerodavno ce biti pravo drzave gdje je stvar upotrebljavana.
Pravo strana da stupaju u privatnopravne odnose
Prava stranaca da stupaju u odredjene odnose mogu se prema njihovoh dostuposti strancima grupisati u tri
kategorije: apsolutno rezervisana prava, koja su strancima potpuno nedostupna; reletivno rezervisana prava,
koja su strancima dostupna pod odredjenimuslovima reciprociteta, domicile u domacoj drzavi, dozvole itd;
opsta prava, koja su strancima dostupna pod istim uslovima kao i domacim drzavljanima;
Pravo stranaca da stupaju u porodicno pravne odnose
Pravo stranaca na stupanje u brak, pravo da bude usvojenik ili usvojilac, odnosno staratelj ili sticenik.
Pravo stranaca na stupanje u brak
Pravo covjeka na stupanje u brak je opste pravo, priznato medjunarodnim konvencijama. Povelja o ljudskim
pravima jemci pravo na sklapanje braka na osnovu slobodnog datog pristanka buducih supruznika.
Pravo stranaca na usvojenje
Pozitivni propisi se o ovome ne izjasnjavaju jer je ovo nesto osjetljivije pitanje ali se ne bi suprostavilo
interesima zastite domacih drzavljana da domaci drzavljanin postane usvojilac deteta koje nema
drzavljanstvo RS, BiH. Porodicni zakon propisuje da strain drzavljanin moze usvojiti dijete ako se ne mogu
naci usvojitelji medju domacim drzavljanima a za to mora da prodje vise od godinu dana od kada su podaci o
buducem usvojeniku upisani u Jedinstveni licni registar usvojenja.
Pravo stranaca na nasledjivanje
Zakon o nasledjivanju propisuje da strain drzavljani imaju, pod uslovom uzajamnosti, isti nasledni polozaj kao
i domaci drzavljani, ako medjunarodnim ugovorom nije drugacije odredjeno. Zakon o nasledjivanju
izjednacuje stranog sa domacim u pogledima prava na nasledjivanje tj trazi formalni reciprocitet. U pogledu
nacina dokazivanja sudska praksa je zauzela stav da se reciprocitet pretpostavlja, sto znaci da lica koja
osporavaju strancu pravo na nasledjivanje snose teret dokaza da drzava ciji jedrzavljanin stranac ne
izjednacuje nase drzavljane sa svojim u pogledu prava na nasledjivanje.
Prava stranaca da stupaju u privatno pravne odnose u SCG
Pravo stranaca da stupaju u odredjene odnose modu se prema njihovoj dostupnosti strancima grupisati u 3
kategorije:
1. apsolutno rezervisana prava , koja su strancima potpuno nedostupna. Takva su gradjanska prava za cije
uzivanje se zahtjeva drzavljanstvo odnosne zemlje.
2. relativno rezervisana prava , koja su strancima dostupna pod odredjenim uslovima -- reciprociteta,
domicile u domacoj drzavi, dozvole ili odobrenja, itd.
3. opsta prava , koja su strancima dostupna pod istim uslovima kao I domacim drzavljanima.
Pravo stranaca na stupanje u brak
Pravo covjeka na stupanje u brak je opste pravo, priznato medjunarodnim konvencijama koje uredjuju prava
covjeka I gradjanina. Povelja o ljudskim I manjinskim pravima SCG jemci pravo na sklapanje braka na osnovu
slobodno datog pristanka supruznika. Stranac u SCG ima pravo da bez ikakvih uslova I ogranicenja zakljuci
brak sa drzavljaninom SCG ili sa drugim strancem.
Pravo stranca na usvojenje
Usvojenjem se kidaju veze izmedju djeteta I njegove prirodne porodice I zasniva se nova veza sa usvojiocem I
njegovom porodicom. Konvencija UN o pravima djeteta iz 1989 god. Dopusta medjudrzavno usvajanje kao
alternativnu mogucnost , ako se dijete ne moze smjestiti u drugu porodicu ili biti usvojeno ili ako se o njemu
ne moze voditi briga na pogodan nacin u zemlji njegovog porijekla, pod uslovom da se djetetu u toku
postupka usvajanja pruzi zastita jednaka onoj koja postoji kada se usvajanje zasniva izmedju domacih
drzavljana. SFRJ je ratifikovala ovu konvenciju. Porodicni zakon R Srbije propisuje da strain drzavljanin moze
usvojiti djete ako se ne mogu naci usvojitelji medju domacim drzavljanima, tj da se ne mogu naci ako je
proslo vise od godinu dana od kada su podaci o buducem usvojeniku upisani u Jedistven licni registar
usvojenja. Saglasnost na usvojenje daje minister nadlezan za porodicnu zastitu.
Pravo stranaca da stupi u starateljski odnos .
Porodicni zakon RS se ne izjasnjava o pravu stranaca da budu od strane domaceg organa starateljstva
odredjen za staraoca domacem ili stranom drzavljaninu, kao ni o pravu da bude sticenik staraoca, domaceg
drzavljanina. Tumacenjem odredaba Porodicnog zakona posvecenih ustanovi starateljstva i drugih odredaba
tog zakona mogu se izvesti dva suprotna zakljucka :
1. da stranac ne moze biti staratelj domacem drzavljaninu, jer porodicnim zakonom to nije propisano,
2. iz odredbe Zakona kojom se propisuje da se za staratelja prvenstveno postavljaju supruznik, srodnik ili
hranitelj sticenika, osim ako interesi sticenika drugacije zahtjevaju, proizilazilo bi mogucnost da se strani
drzavljanin postavi za staratelja, ako je supruznik ili srodnik sticenik,osim ako bi se to suprostavljalo
interesima sticenika..Organ starateljstva je duzan da postavi privremenog staratelja stranom drzavljaninu koji
se nalazi, ili ima imovinu na teritoriji Republike Srbije, ako proceni da je to neophodno radi privremene
zastite njegove licnosti, prava ili interesa..
Pravo stranca na nasledjivanje
Zakon o nasledjivanju R.Srbije propisao je u clanu 7 da strani drzavljani imaju , pod uslovom uzajamnosti, isti
nasledni polozaj kao i domaci drzavljani,ako medjunarodnim ugovorom nije drugacije odredjeno. Potrebno je
da domaci drzavljani u strancevoj zemlji uzivaju ista prava kao i strani drzavljani u SCG u pogledu
nasledjivanja,odnosno da imaju nacionalni tretman. Biletaralne konvencije koje su na snazi izmedju SCG i
veceg broja drzava predvidjaju izricito pravo na nasledjivanje drzavljana drzava ugovornica ili sadrze klauzulu
najveceg povlascenja koja obezbjedjuje ovo pravo. U tim slucajevima uspostavljen je diplomatski reciprocitet.
U ostalim slucajevima moze postojati fakticki reciprocitet.
Pravo stranca da stupi u stvarno pravne odnose Pravo stranca da stice svojinu i druga stvarna prava na
pokretnim i nepokretnim stvarima u SCG uredjeno je zakonom o osnovama svojinsko / pravnih odnosa.
Pravo stranca da stice svojinu na pokretnim stvarima
Strana fizicka i pravna lica mogu sticati pravo svojine na pokretnim stvarima kao i domaca lica. To znaci da je
sticanje svojine na pokretnim stvarima strancima priznato kao opste pravo.
Pravo stranca da stice svojinu na nepokretnostima
Stranci mogu sticati svojinu na nepokretnostima u SCG. Ovo pravo se moze iskljuciti u odnosu na na
nepokretnosti koje se nalaze na odredjenim podrucjima. Strana fizicka I pravna lica koja obavljaju djelatnost
u SCG mogu, pod uslovima uzajamnosti , sticati pravo svojine na nepokretnostima na teritoriji SCG koje su im
neophodne za obavljanje djelatnosti. Strana fizicka lica mogu sticati svojinu na nepokretnostima u SCG I po
drugom osnovu – sticanje svojine na stanu I stambenoj zgradi uslovljeno je samo reciprocitetom. U pogledu
drugih uslova strain drzavljani izjednaceni su sa domacim. Strane drzave za potrebe svojih diplomatskih I
konzularnih predstavnistava, kao I organizacije I specijalizovane agencije OUN mogu kupovati stanove I
zgrade za sluzbene potrebe I gradjevinsko zemljiste u svrhu izgradnje takvih zgrada. Pravo stranca da stice
svojinu na nepokretnosti je relativno rezervisano pravo, uslovljeno reciprocitetom, odnosno saglasnoscu
nadleznog organa, I ograniceno u pogledu svrhe I osnova sticanja.
Pravo stranca na dugorocni zakup
Strano fizicko ili pravno lice moze uzeti u zakup turisticki I drugi prateci objekat od preduzeca koje obavlja
turisticku ili ugostiteljsku delatnost. Zakup se moze zakljuciti najkrace na 5, a najduze na 30 godina. U govor o
zakupu se mora zakljuciti u pismenoj formi.Dugorocni zakup se moze upisati u zemljisne knjige ili drugi
odgovarajuci ragistar stvarnih prava I u tom slucaju ima stvarno pravno dejstvo.
Pravo stranca da stupi u obligacine odnose Strani drzavljani I lica bez drzavljanstva imaju pravo da bez
ikakvih ogranicenja I uslova zakljucuju ugovore ili pravo da potrazuju naknadu prouzrokovane stete I druga
obligaciona prava.
Pravo stranca da bude osnivac privrednog drustva
Pravo stranca da bude osnivac ili clan privrednog drustva priznato je kao opste ili relativno rezervisano
pravo, zavisno od vrste privredne djelatnosti kojom se privredno drustvo bavi. Zakon o stranim ulaganjima
odredjuje da strain ulagac moze sam ili sa drugim stranim ili domacim ulagacima osnovati preduzece I kupiti
akcije ili udele u postojecem preduzecu. Zakon o stranim ulaganjima takodje odredjuje da se strana ulaganja
u osiguravajuca drustva,banke, druge finanasijske organizacije, igre na srecu I slobodne zone vrse u skladu sa
saveznim zakonom kojim se uredjuje njihovo osnivanje , odnosno njihov pravni polozaj . Strano pravno I
fizicko lice mogu , pod uslovima uzajamnosti, osnovati akcionarsko drustvo za osiguranje Strana lica mogu
osnovati banku pod uslovom uzajamnosti.
Pravo stranca da zasnuje radni odnos Stranac moze da zasnuje radni odnos pod uslovima odredjenim
Zakonom o radu i Zakonom o uslovima za zasnivanje radnog odnosa sa stranim drzavljaninom.
Redovni uslovi za zasnivanje radnog odnosa
Stranac moze da zasnuje radni odnos ako : 1 .ima odobrenje za stalno nastanjenje, ili odobrenje za
privremeni boravak. 2. dobije odobrenje za zasnivanje radnog odnosa ( dozvola za rad) 3.prilikom zasnivanja
radnog odnosa prihvati nadleznost suda SCG za rjesavanje sporova sa poslodavcem u vezi prava i obaveza iz
tog odnosa.
U pogledu ostalih uslova stranac se izjednacava sa domacim drzavljaninom.Stranac koji zasniva radni odnos
takodje mora da posjeduje radnu knjizicu. Radna knjizica se strancu izdaje pod istim uslovima kao i
drzavljanima SCG. Stranac zasniva radni odnos danom stupanja na rad, zakljucivanjem ugovora o radu.
Zasnivanje radnog odnosa bez dozvole za rad Stranac moze da zasnuje radni odnos i bez dozvole za rad,
pod uslovom da ima odobrenje za privremeni boravak ili stalno nastanjenje i da radni odnos zasniva za
obavljanje strucnih poslova utvrdjenih ugovorom o poslovno – tehnickoj saradnji, dugorocnoj proizvodnoj
kooperaciji, prenosu tehnologije i ugovorom o stranim ulaganjima.
Obavljanje fleksibilnih oblika rada Pomenutim zakonom predvidjena je i mogucnost da stranac radi i bez
zasnivanja radnog odnosa po osnovu ugovora o privremenim i povremenim poslovima. Taj ugovor se moze
zakljuciti za period koji ne moze biti duzi od 3 mjeseca u kalendarskoj godini.
Pravo stranca da ulaze sredstva u SCG
Polozaj stranih ulagaca u osnovi je istovetan polozaju domacih pravnih i fizickih lica koja obavljaju privrednu
djelatnost. Pojedine specificnosti polozaja stranog ulagaca uredjuju u odgovarajucim propisima. Ovaj pristup
je u zakonodavstvima razvijenih zapadnih zemalja , sa stabilnim politickim, pravnim i ekonomskim uslovima
poslovanja, koji su samim tim dovoljno privlacni za strani kapital, te nama potrebe za propisivanjem posebnih
privilegija i povlastica za strane ulagace. Vazan argument je da pravni propis treba da omoguce jednake
uslove trzisne utakmice za sve privredne subjekte. Niz zemalja koje su tokom posljednje decenije ostvarile
prelazak iz planskog, drzavno kontrolisanog sistema privredjivanja u otvoreni , trzisni sistem privredjivanja
osetile su potrebu da to signaliziraju stranim ulagacima, posebnim zakonom kojim garantuju prava stranim
ulagacima. U ranijim sistemu ulazak stranog kapitala na domace trziste bio je moguc samo pod ogranicnim ,
strogo kontrolisanim uslovima. U novom sistemu on je slobodan , ali su delikti raniji shvtanja i prakse jos
uvjek prisutni. Stoga se pokazuje korisnim da se prava stranih ulagaca izricito utvrde i objedinjeno iskazu u
jednom zakonu. Mada polozaj stranog ulagaca uredjen posebnim zakonom, on je u vecini aspekata
izjednacen sa polozajem domacih privrednih subjekata.
Pojam stranog ulagaca Stranim ulagacem smatra se : strano pravno lice sa sjedistem u inostranstvu , strano
fizicko lice, drzavljanin SCG sa prebivalistem odnosno boravistem u inostranstvu duzim od godinu dana.
U pogledu nacina odredjivanja nacionalne pripadnosti pravnog lica izmedju vise mogucih kriterijuma
odabran je kriterijum sjedista. U zakonu je izostavljena ranije postojeca pravna fikcija da se stranim ulagacem
smatra i domace preduzece ciji je jedini ili vecinski vlasnik strano lice, jer se njome vazenje povlastica za
strane ulagace neopravdano prosiruje i na subjekte koji to svojstvo stvarno nemaju.
Oblici stranog ulaganja
Raniji zakon razlikovao je dva osnovna oblika stranog ulaganja : statusnopravna i ugovorna ulaganja. Kod
prvog oblika ulog stranog ulagaca cini osnivacki kapital domaceg preduzeca.
Drugi oblik omogucava razlicite vidove poslovne saradnje stranih i domacih privrednih subjekata na
ugovornoj osnovi. Ova podjela u osnovi je zadrzana i u novom Zakonu.Zakonodavac implicitno daje prioritet
ulaganjima stranog kapitala na vlasnickoj osnovi, nazivajuci ih osnovnim oblicima stranog kapitala. To su
ulaganja na osnovu kojih strani ulagac, sam ili sa drugim stranim ili domacim ulagacima , osniva preduzece ili
kupuje akcije ili udele u postojecem preduzecu. Strano lice moze biti jedini osnivac domaceg preduzeca,on
moze osnovati preduzece zajedno sa drugim stranim i ili domacim licima, konacno on moze steci vlasnistvo
na celini ili delu vec postojeceg domaceg preduzeca,kupovinom akcija ili udela.
Uzajamnost
Zakon o stranim ulaganjima nastojao je da polozaj stranog ulagaca olaksa tako sto je propisao da savezni
organ nadlezan za ekonomske odnose sa inostranstvom unapred za svaku kalendarsku godinu dostavlja
registarskom sudu spisak drzava sa kojima ne postoji uzajamnost. A contrario , sa svim ostalim drzavama
koje nisu na spisku uzajamnost postoji . Trebalo bi smatrati da uzajamnost postoji sa svim drzavama iz kojih
dolaze strani ulagaci. Ne bi bilo ispravno zahtevati od njih da dokazuju postojanje uzajamnosti i tako
otezavati njihov polozaj zbog toga sto drzavni organ nije izvrsio propisanu obavezu.
Forma stranih ulaganja
Zakon ne propisuje obaveznu sadrzinu ugovora (odluke) o osnivanju privrednog drustva, odnosno ugovora o
ulaganju. Jedini uslov je da akti budu sacinjeni u pismenoj formi. I bez tog uslova, sacinjavanje ugovora u
pismenoj formi se u praksi ne bi mogao izbeci , jer je ugovor dokaz u svojstvu stranog ulagaca prilikom
ostvarivanja razlicitih prava. Prema zakonu o spoljnotrgovinskom poslovanju posebna forma propisana je za
1. ugovor o dugorocnoj proizvodnoj kooperaciji ( pismena forma ugovora, uz koji se sacinjava i ekonomsko –
tehnicki elaborat, trajanje ugovora najmanje 3 godine i odobrenje nadleznog organa.2.ugovor o izvodjenju
investicionih radova u SCG ( pismena forma i upis u registar)3. ugovor o zastupanju stranih lica u SCG ,
ugovor o prodaji strane robe sa konsignacionih skladista u zemlji I pruzanja usluga odrzavanja uvezene
opreme I trajnih dobara za licnu potrosnju – pismena forma I upis u registar.
Ulog stranog ulagaca Ulog stranog ulagaca moze biti u stranoj konvertibilnoj valuti, stvarima, pravima
intelektualne svojine, hartijama od vrijednosti I drugim imovinskim pravima. Prilikom osnivanja preduzeca sa
stranim ulogom moraju se postovati odredbe Zakona o privrednim drustvima o minimalnom novcanom
iznosu osnivackog kapitala predvidjenom za drustva kapitala – akcionarsko drustvo I drustvo sa ogranicenom
odgovornoscu.
Garancija za strane ulagace
 Sloboda stranog ulaganja : Zakonom se daje pravo stranom ulagacu da osniva odnosno ulaze u privredna
drustva za obavljanje svih vrsta djelatnosti radi sticanja dobiti. Jedino ogranicenje kojim se stranom ulagacu
u oblasti proizvodnje I prometa oruzja, kao I na podrucjima koja su u skladu sa zakonom odredjena kao
zabranjena zona dozvoljava samo sticanje manjinskog ucesca u upravljanju privrednim drustvom. Strana
ulaganja u osiguravajuca drustva, banke , druge finansijske organizacije I slobodne zone uredjuju se
posebnim zakonima kojima se regulise osnivanje I polozaj ovih oblika privrednog organizovanja.
Nacionalni tretman : Strani ulagac u pogledu svog uloga uziva jednak polozaj, prava I obaveze kao domaca
fizicka I pravna lica.
Pravna sigurnost : Stranom ulagacu se garantuju prava stecena u momentu upisa stranog ulaganja u sudski
registar. Ona ne mogu biti suzena naknadnom izmjenom zakona I drugih propisa. Druga garancija tice se
zabrane eksproprijacije uloga stranog ulagaca I imovine privrednog drustva sa stranim ulogom I drugih mera
sa slicnim dejstvom, osim kada je zakonom ili na osnovu zakona utvrdjen javni interes I uz placanje naknade.
Konverzija I sloboda placanja : Stranom ualgacu se garantuje pravo konverzije domace valute u stranu
konvertibilnu valutu radi vrsenja placanja koja su vezana za strana ulaganja.
Pravo na vodjenje poslovnih knjiga : Privredno drustvo sa stranim ulogom je duzno da void poslovne knjige I
sastavlja racunovodstvene izvjestaje u skladu sa domacim propisima. Ono ima pravo da void I paralelno
knjigovodstvo, u skladu sa medjunarodno prihvacenim racunovodstvenom I revizorskim standardima.
Pravo na transfer dobiti I movine : Stranom ulagacu se garantuje pravo da , po izmirenju obaveza u skladu
sa domacim propisima , transferise u inostranstvo sva finansijska I druga sredstva u vezi sa stranim
ulaganjem, a posebno : ostvarenu dobit, imovinu koja mu pripadne posle prestanka privrednog drustva sa
stranim ulogom, odnosno na osnovu prestanka ugovora o ulaganju, iznose dobijene od prodaje akcija ili
udela privrednog drustva sa stranim ulogom, iznose dobijene po osnovu smanjenja osnovnog kapitala
privrednog drustva sa stranim ulogom, dopunske uplate, naknade po osnovu eksproprijacije I drugih mera
drzave.
Povoljni tretman : Ukoliko izmedju drzave stranog ulagaca I SCG postoji zakljucen medjunarodni bileteralni
sporazum koji za stranog ulagaca ili njegovo ulaganje predvidja povoljniji tretman od onog predvidjenog
Zakonom , primjenjuje se tretman predvidjen tim sporazumom.
Podsticaj za strane ulagace Strani ulagac je oslobodjen placanja uvoznih dadzbina na opremu koja
predstavlja njegov ulog.
Registracija I evidencija stranih ulaganja
Novim zakonom je ukinuta obaveza prijave stranog ulaganja organu nadleznom za ekonomske odnose sa
inostranstvom. Strano ulaganje kojim se osniva novo privredno drustvo, odnosno sticu vlasnicka prava na
postojecem privrednom drustvu registruje se kod nadleznog suda , u postupku predvidjenom za upis u sudski
registar. Ulaganja na ugovornoj osnovi se ne registruju.
Pravo stranca na otvaranja predstavnistva u SCG
Otvaranje predstavnistva stranih lica regulisano je Uredbom o blizim uslovima za otvaranje I rad
predstavnistva stranih lica u Jugoslaviji.

Uslovi otvaranja predstavnistva

Predstavnistvo u SCG moze otvoriti : 1.strano lice, samo ili zajedno sa drugim stranim licem , koje se bavi
privrednom ili bankarsko – finansijskom delatnoscu , ili poslovima osiguranja,2.nacionalna I medjunacionalna
organizacija u koju su uclanjena strana lica koja obavljaju privrednu djelatnost, kao I 3.nacionalna I
medjunarodna, odnosno regionalna organizacija koja se bavi unapredjenjem razmene sa SCG.
Predstavnistvo u SCG se otvara upisom u Registar predstavnistva stranih lica pri ministarstvu nadleznom za
ekonomske odnose sa inostranstvom. Uz zahtjev za otvaranje mora se priloziti isprava o upisu stranog lica u
registar koji se void u maticnoj zemlji, program poslovanja predstavnistva, overena izjava stranog lica da
preuzima odgovornost za sve obaveze koje nastanu u SCG u vezi sa radom predstavnistva, odobrenje za
stalno nastanjenje ili privremeni boravak u SCG stranih drzavljana koji ce raditi u predstavnistvu I odluka o
imenovanju rukovodioca predstavnistva. Nadlezno ministarstvo je duzno da o zahtjevu za otvaranje
predstavnistva donese odluke u roku od 30 dana od podnosenja zahtjeva. Strana banka ili druga finansijska
organizacija moze otvoriti predstavnistvi radi istrazivanja trzista u oblasti finansijsko- bankarskog poslovanja I
pripreme za zakljucivanje ugovora u ovoj oblasti, te predstavljanja osnivaca. Predstavnistvo u oblasti
osiguranja moze se otvoriti radi uspostavljanja poslovne saradnje sa domacim organizacijama za osiguranje ili
preduzecima, odnosno drugim pravnim licima. Predstavnistvo stranog lica ne moze se otvoritiu oblasti
naoruzanja I vojne opreme.
Status predstavnistva Predstavnistvo je sastavni dio stranog lica I nema status pravnog lica, a obavlja poslove
po nalogu osnivaca.
PRAVO STRANACA NA STICANJE KONCESIJE
Koncesija je pravo korištenja prirodnog bogastva, dobra u opštoj upotrebi ili obavljanja djelatnosti od opšteg
interesa koju država poverava privatnom licu – koncesionaru, koji zauzvrat plaća odrećenu naknadu.
U pogledu prava na sticanje koncesije, strana lica su Zakonom izjednačena sa domaćim licima. Njima je pravo
na sticanje koncesije priznato kao opšte pravo, dostupno bez posebnih uslova, osim kada se radi o sticanju
koncesije u odredjenim oblastima, odnosno djelatnostima.
Stranim licima smatra se strano pravno lice sa sjedištem u inostranstvu, strano fizičko lice i državljanin
državne zajednice Srbije i Crne Gore sa prebivalištem, odnosno boravištem u inostranstvu dužim od godinu
dana.
PREDMET KONCESIJE
Koncesija može imati za predmet korišćenje privrednog bogastva, dobro u opštoj upotrebi za koje je
zakonom odredjeno da je u državnoj svojini i obavljanje djelatnosti od opšteg interesa. Zakonski pojam
koncesije obuhvata i B.O.T. sistem, koji podrazumjeva i finansiranje gradnje ili rekonstrukcije kompletnog
objekta ili postrojenja i njegovo korištenje u odredjenom roku, nakon čega se predaje u državnu svojinu.
Stranim licima se ne može dati koncesija za djelatnost i područja u kojima strano lice ne može biti osnivač
privrednog društva, oblast proizvodnja i promet oružjai područjima koja su odredjena kao zabranjena zona.
POSTUPAK DAVANJA KONCESIJE
Postupak davanja koncesija obuhvata predlaganje i donošenje koncesionog akta, sprovodjenje tendera i
zaključivanje ugovora o koncesiji.
Predlog za davanje koncesije podnosi se Vladi RS. Ovlašćeni predlagači su ministrarstva nadležna za
odgovarajuću oblast, nadležni organ autonomne pokrajine, kada se predmet koncesije nalazi na teritoriji
autonomne pokrajine i skupština jedinice lokalne samouprave, kada se predmet koncesije nalazi na njenoj
teritoriji.
Pozitivan stav Vlade, odnosno Narodne skupštine, osnov su za stavljanje predloga za donošenje akta o
koncesiji. Koncesioni akt donosi Vlada RS. Koncesionim aktom donosi se predmet koncesije i njen rok,
osnovna pravila sprovodjenja tendera, uslovi i kriterijumi izbora koncesionara, uslovi obavljanja koncesione
djelatnosti, način utvrdjivanja visine koncesione naknade, garancije koje daje koncesionar i dr.
Postupak tendera sprovode organ koji je predložio donošenje koncesionog akta i tenderska komisija. Ugovor
o koncesiji zaključuju Vlada i koncesionar.
PRAVA I OBAVEZE KONCESIONARA
Koncesionar stiče pravo na korišćenja i upravljanja na predmetu koncesije, ali predmet koncesije ostaje u
državnoj svojini. Koncesionar je dužan da koncesionu djelatnost obavlaj u skladu sa propisima kojima se
odredjuje odgovarajuća djelatnost, propisima o prostornom i urbanističkom planiranju i korišćenju dobara od
opšteg interesa.Koncesionar obavlja koncesionu djelatnost posredstvom koncesionog privrednog društva,
koje osniva posle zaključenja ugovora o koncesiji ili u tu svrhu koristi već osnovano privredno društvo koje
mora biti registrovano za obavljanje koncesione djelatnosti.
Koncesionar je dužan da plaća koncedentu koncesionu naknadu. Kriterijum za utvrdjivanje koncesione
naknade su vrsta, kvalitet, kategorija, količina, namena i tržišna cijena prirodnog bogastva ili dobra u opštoj
upotrebi, vrsta djelatnosti, tržišni uslovi poslovanja, dužina trajanja koncesije, procjenjeni rizik i očekivana
dobit.
REŠAVANJE SPOROVAUgovorom o koncesiji se rešavanje sporova izmedju koncesionara i koncedenta, ako je
koncesionar strano lice, može poveriti stranoj arbitraži. Ako koncesija ima za predmet nepokretnost,
ugovaranje nadležnosti nije dopušteno, već sporove u vezi sa izvršavanjem tih ugovora rešavaju, kao
isključiva nadležni sudovi RS.
PRAVO STRANACA NA INTELEKTUALNU SVOJINUIntelektualna svojina obuhvata dve grupe prava:
industrijsku svojinu i autorska prava.
Industrijska svojina je skup prava kojima se štiti inovacije u proizvodnji i prometu roba i usluga. Tim pravima
se omogućuju pronalazačima i drugim licima čiji pronalasci, inovacije i kreativnost doprinose pojavi novih
proizvoda i usluga i samim tim razvoju privrede i većem zadovoljavanju potreba društva, da za svoj doprinos
dobiju adekvatnu materijalnu i moralnu satigikaciju. Materijalna se ogleda u naknadi koju titular ostvaruje od
svakog lica, dok moralna da bude označen kao pronalazač, inovator ili kreator. Najznačajnije pravo
industrijske svojine je PATENT, u sferi dizajna robe i usluga su MODEL i UZORAK. Žig je oznaka kojom se
označava trgovačko poreklo robeili usluge. Oznake porekla štite orginalno geografsko poreklo odredjenog
proizvoda.
Autorska prava štite autore književnih, naučnih, likovnih, filmskih i dr. djela orginalnih tvorevina ljudskog
duha. Autorsko pravo stiče se samim činom stvaranja djela i takodje obuhvata lična i materijalna prava.
Zaštita se vrši na nacionalnom i medjunarodnom planu.
PRAVO STRANACA NA INDUSRIJSKU SVOJINU
Nacionalni režim zaštitePosebnim zakonima u oblasti industrijske svojine propisani su uslovi zaštite patenta,
žigova, oznaka porijekla, uzoraka i modela. Strana lica su u pogledu prava na zaštitu izjednačuju sa domaćim
državljanima pod uslovom reciprociteta.
Medjunarodni režim zaštite
Pariska konvencija. Pariskom konvencijom o žaštiti industrijske svojine iz 1883 godine licima koja imaju
nacionalnost država potpisnica konvencije obezbedjuje se nacionalni tretman u pogledu zaštite prava
industrijske svojine. To znači da ova lica mogu ostvariti zaštiti pod istim uslovima kao i domaća lica države
koja traže zaštitu. Ista olakšava položaj podnosiocima prijava na način da im se ostavlja određeni rok od
podnošenja prijave u jednoj državi članici za podnošenje odgovarajućih prijava u drugim državama članicama
u kojima takođe žele da ostvare zaštitu. Rok iznosi godinu dana za Patent i 6 mjeseci za žig, model i uzorak. U
tom roku datum podnošenja prve prijave je datum koji se uzima u obzir i drum država članicama.
Madridski aranžman. Madridskim sporazumom o međunarodnoj registraciji žigova omogućuje se
medjunarodna zaštita ovog prava industrijske svojine. Sporazumom je osnovan Medjunarodni biro za zaštitu
industrijske svojine sa sjedištem u Ženevi, koji vrši medjunarodnu registraciju žigova. Prijava birou se podnosi
posredstvom nacionalnog organa za zaštitu industrijske svojine.
Konvencija o evropskom patentu iz 1973 godine unifikuje pravna pravila iz oblasti patentne zaštite – uslove
za dobijanje patenata i postupak po prigovoru na odluku nadležnog organa i omogućuje medjunarodnu
registraciju patenta koja važi za države potpisnice konvencije. Konvencijom je osnovan Evropski patentni biro
sa sjedištem u Minhenu koji vrši registraciju patenata i čuva patentnu dokumentaciji.
Autorska prava stranaca
Nacionalni rezim zaštite Prema Zakonu o autorskim i srodnim pravima stranci uživaju u SCG zaštitu
autorskog prava pod uslovom reciprociteta.Trazi se dokazani reciprocitet,formalni po sadržini i faktički po
nastanku.

Medjunarodni režim zaštite

Univerzalna (Ženevska) konvencija o autorskom pravu zaključena 1952 godine štiti lica koja su državljani
država članica Unije i lica koja su prvi put objavila svoje djelo u jednoj od država Unije. Države članice mogu
svojim propisima krug zaštićenih lica proširiti tako da obuhvati i lica koja imaju uobičajeno boravište na
teritoriji država članica.
Zaštita autorskih prava traje za života autora i 25 godina posle njegove smrti.
Bernska konvencija o zaštiti književnih i umetničkih djela iz 1886 godine štiti državljane država potpisnica
(članica Bernske unije), lica koja imaju uobičajeno boravište u jednoj od država Unije i lica koja su prvi put
objavila djelo u jednoj od država Unije. Zaštita traje za života autora i 50 godina posle njegove smrti.
SUKOB NADLEŽNOSTI
Međunarodna nadležnost
U sporu čiji su elementi povezani sa dve ili više država postavlja se pitanje međunarodne nadležnosti,
odnosno određivanje čiji sud će biti nadležan da reši spor. Pravila o međunarodnoj nadležnosti slični se
pravilima o mesnoj nadležnosti u unutrašnjem procesnom pravu po tome što i jedna i druga primjenjuju iste
kriterijume za određivanje nadležnosti. Ti kriterijumi vezuju spor za određenu teritoriju, u slučaju
međunarodne nadležnosti – teritoriju određene države, a u slučaju mesne nadležnosti – mesnu teritoriju
suda. Novi Zakon o parničnom postupku uređuju međunarodnu nadležnost sudova u članu 27. U skladu sa
njim, domaći sud je nadležan za suđenje kada je njegova nadležnost za spor sa međunarodnim elementom
izričito određena Zakonom ili međunarodnim ugovorom. Za razliku od mesne nadležnosti kod koje važi
pravilo da se prigovor mesne nadležnosti postaviti samo pre upuštanja u raspravu o glavnoj stvari, sudovi su
tokom cjelog postupka dužni da vode računa o svojojmeđunarodnoj nadležnosti.
Vrste međunarodne nadležnosti
Isključiva nadležnost sudova jedne države postoji kada su u skladu sa pravnim pravilima o međunarodnoj
nadležnosti sudovi te države jedino nadležni da rešavaju određeni spor. Isključiva nadležnost se po pravilu
predviđa kada je spor sa elementom inostranosti čvrsto povezan sa određenom državom. Prema odredbama
ZMPP isključiva nadležnost sudova i drugih državnih organa SCG postoji u sporovima koji imaju za predmet
nepokretne stvari, pojedinim bračnim i porodičnim sporovima u oblasti ličnih stanja.
Isključiva nadležnost za sporove koji imaju za predmet nepokretne stvari
Sporovi o stvarnim pravima na nekretninama i drugim sporovima koji imaju za predmet nekretnine.
domaći sudovi su isključivo nadležni da rešavaju sporove o pravu svojine i o drugim stvarnim pravima na
nepokretnosti, sporove zbog smetanja posjeda na nepokretnosti, sporove nastale iz zakupnih i najamnih
odnosa u pogledu nepokretnosti, ili iz ugovora o korišćenju stana ili poslovnih prostorija, ako se
nepokretnosti nalaze na teritoriji SCG.
Sporovi o nepokretnoj zaostavštini. Domaći sudovi su isključivo nadležni da rešavaju sporove o nepokretnoj
zaostavštini državljana SCG, stranih državljana, lica bez državljanstva, lica čije se državljanstvo ne može
utvrditi ili lica koja imaju status izbjeglice ako se ta zaostavština nalazi u SCG.
Isključiva nadležnost za bračne i porodične sporove
Bračni sporovi. Sudovi SCG su isključivo nadležni da rešavaju sporove o razvodu braka, poništaju braka i
utvrdjivanju postojanja ili nepostojanja braka u kojima je tuženi bračni drug državljanin SCG koji ima
prebivalište u SCG.
Sporovi za utvrđivanje ili osporavanje očinstva ili materinstva. Domaći sudovi su isključivo nadležni da
rešavaju u sporovima za utvrđivanje ili osporavanje očinstva ili materinstva, ako je tužba podneta protiv
deteta koji je državljanin SCG i ima prebivalište, odnosno boravište u SCG.
Sporovi o čuvanju, podizanju i vaspitanju djece koja su pod roditeljskim staranje. Domaći sudovi su
isključivo nadležni da rešavaju sporove između roditelja deteta o poveravanju deteta na čuvanje, podizanje i
vaspitanje, ako su tuženi roditelj i dete državljani SCG i oboje imaju prebivalište u SCG.
Isključiva nadležnost za postupke koji imaju za predmet lična stanja lica domaćeg državljanstva
Domaći sud je isključivo nadležan da vodi postupak davanja dozvole za stupanje u brak, kada je maloletnik
koji traži dozvolu državljanin SCG, odnosno kada su oba lica koja žele da sklope brak državljani SCG, a brak se
zaključuje u inostranstvu. Domaći organi starateljstva su isključivo nadležni da vode postupak odlučivanja o
usvojenju ili prestanku u svoje ime lica koje ima državljanstvo SCG i prebivalište u SCG, kao i da odlučuju o
stvarima starateljstva državljana SCG, bez obzira na to gdje ima prebivalište. Domaći sud je isključivo
nadležan da vodi postupak za proglašenje nestalog državljanina SCG umrlim, bez obzira na to gdje je imao
prebivalište.
Isključiva nadležnost u plovidbenim sporovima
Zakon o pomorskoj i unutrašnjoj plovidbi predviđa isključivu nadležnost domaćih sudova. Sud SCG isključivo
je nadležan da sudi u sporovima o nagradi za spasavanje ratnih brodova i javnih brodova SCG, kao i o naknadi
štete nastale zbog sudara brodova od kojih je jedan ratni brod ili javni brod SCG.
Posledice nepoštovanja pravila o isključivoj međunarodnoj nadležnosti Posledice nepoštovanja pravila o
isključivoj međunarodnoj nadležnosti domaćih sudova su sledeće: odluka koju je donijeo organ druge države
u stvarima u kojima je predviđena isključiva nadležnost domaćih sudova neće se moći priznati niti izvršiti u
našoj zemlji; neće se priznati prigovor litispendencije u sporu koji se vodi pred našim sudom ako se u drugoj
državi već vodi postupak u stvari u kojoj je propisana isključiva nadležnost domaćih sudova; u stvarima u
kojima je propisana isključiva nadležnost ne može se ugovoriti nadležnost suda druge države ili arbitraže.
Konkurentna nadležnost Konkurentna međunarodna nadležnost postoji kada se prema pravilima o
međunarodnoj nadležnosti domaći organi smatraju nadležnim, ali se dozvoljava da u istoj stvari postupak
vode organi druge države na osnovu njenih pravila o međunarodnoj nadležnosti.
Opšta nadležnost
Opšta međunarodna nadležnost je izvedena iz odgovarajućeg pravila unutrašnjeg procesnog prava: za tužbu
je nadležan sud na čijem području tuženi ima prebivalište odnosno sedište. Naziva se opšta, jer se navedeno
pravilo primjenjuje u različitim vrstama sporova. ZMPP predviđa pravila o opštoj međunarodnoj nadležnosti
u članu 46. ZMPP:
Opšta nadležnost na osnovu prebivališta, odnosno sedišta tuženog. Nadležnost suda SCG postoji ako tuženi
ima prebivalište, odnosno sedište u SCG. Ako u parnici ima više tuženih sa materijalnih suparničara,
nadležnost suda SCG postoji i kada jedan od tuženih ima prebivalište odnosno sedište u SCG.
Opšta nadležnost na osnovu boravišta tuženog. Ako tuženi nema prebivalište u SCG niti u nekoj drugoj
državi, nadležnost suda SCG postoji ako tuženi ima boravište u SCG.
Nadležnost prema državljanstvu i nadležnost suda SCG za lica bez državljanstva
Državljanstvo SCG je osnov zasnivanja nadležnosti domaćih sudova u bračnim i porodičnim sporovima i
sporovima o zakonskom izdržavanju dece. Ako su obe parnične stranke državljani SCG, postoji nadležnost
suda SCG bez obzira na to gdje imaju prebivalište. Državljanstvo SCG, akumulira sa prebivalištem u SCG,
osnov je isključive nadležnosti suda SCG. Navedena pravila primjenjuju se i na određivanje nadležnosti za lica
bez državljanstva koje ima prebivalište u SCG. U svim slučajevima kada je pravilima ZMPP činjenica
državljanstva SCG propisana kao osnov zasnivanja nadležnosti sudova SCG, može se zasnivati nadležnost
sudova SCG i ako lice u pitanju nema državljanstvo, ali ima prebivalište na teritoriji SCG.
Retorzija nadležnosti
Retorzija u međunarodnom pravu je akt jedne države kojim reaguje, uzvraća na postupke druge države koji
nisu u skladu sa njenim interesima. Cilj retorzije je da se druga država natera da promjeni svoje ponašanje,
odnosno da se postigne satisfakcija.Retorzija nadležnosti omogućuje da se domaći sud oglasi nadležnim i u
slučajevima kada u skladu sa pravilima domaćeg prava ne bi bio nadležan, na osnovu činjenice da se sudovi
strane države oglašavaju nadležnim u odgovarajućim sporovima koji se vode protiv lica domaće
nacionalnosti. Retorzija nadležnosti je jedna vrsta opšte nadležnosti, jer se može primniti u svim vrstama
sporova, konkurentno sa ostalim pravilima o određivanju međunarodne nadležnosti.

Posebna nadležnostPored pravila o opštoj nadležnosti, odredbama ZMPP predviđena su posebna pravila o
nadležnosti sudova SCG za pojedine vrste sporova. U tim sporovima, postupak pred sudom SCG se može
pokrenuti, alternativno, kada su ispunjeni kriterijumi za primjenu nekog od pravila o opštoj nadležnosti ili
kada su ispunjeni kriterijumi za primjenu nekog od pravila o posebnoj nadležnosti.
Nadležnost za sporove o vanugovornoj odgovornosti za štetu
Nadležnost suda SCG postoji ako je šteta nastala na teritoriji SCG. Reč je o pravilu preuzetom iz procesnog
prava, koje olakšava položaj oštećenog, jer se dokazi o šteti najlakše mogu prikupiti na mjestu gdje je šteta
nastala.
Nadležnost za imovinsko – pravne sporove (sporovi iz ugovora i jednostranih pravnih poslova)
Nadležnost suda SCG se može zasnovati:ako se na teritoriji SCG nalazi imovina tuženog ili predmet koji se
tužbom traži. Ova vrsta nadležnosti takođe olakšava položaj tužioca, jer mu omogućuje da traži izvršenje
presude u SCG;u sporovima zbog obaveza nastalih za vrijeme boravka tuženog u SCG. Reč je o nadležnosti
zasnovanoj po mjestu zaključenja ugovora. Ova nadležnost omogućava domaćem tužiocu vođenje spora pred
sudom SCG, ali je od malog praktičnog značaja ako tuženi nema imovine u SCG, iz koje bih se tužilac mogao
naplatiti;u sporovima zbog obaveza koje su nastale u SCG ili se moraju izvršiti na teritoriji SCG, prema sedištu
predstavništva ili zastupništva stranog fizičkog ili pravnog lica. Ova nadležnost takodje omogućava vođenje
spora pred sudom SCG od strane domaćeg tužioca;u meničnim i čekovnim sporovima koje imalac menice ili
čeka vodi protiv potpisnika menice, nadležnost suda SCG se može zasnovati ako se mesto plaćanja nalazi na
teritoriji SCG.
Nadležnost za sporove o smetanju posjeda na pokretnim stvarimaNadležnost suda SCG postoji ako je na
teritoriji SCG nastalo smetanje. Slično kao i u sporovima zbog prouzrokovanja štete, ova nadležnost se
opravdava činjenicom da prikupljanje dokaza olakšano na teritoriji države gdje je smetanje učinjeno.
Nadležnost za sporove o stvarnim pravima na osnovnim sredstvima prevoza
U sporovima o pravu svojine, založnom pravu i drugim pravima na vazduhoplovu, pomorskom brodu i brodu
unutrašnje plovidbe, kao i o zakupnim odnosima u pogledu vazduhoplova i broda, nadležnost suda SCG
postoji i kada se na teritoriji SCG vodi registar u koji je sredstvo prevoza upisano. U sporovima o smetanju
poseda na brodu ili vazduhoplovu nadležnost se određuje prema mjestu gdje se vodi registar ili prema
mjestu gdje je smetanje nastalo.
Nadležnost u bračnim sporovima
U sporovima radi utvrdjivanja postojanja ili nepostojanja braka, poništaja ili razvoda braka nadležnost suda
SCG postoji ako je ispunjen jedan od sledećih kriterijuma:- oba bračna druga su državljani SCG, bez obzira na
to gdje im je prebivalište;- tužilac je državljanin SCG i ima prebivalište u SCG;
- bračni drugovi su poslednje zajedničko prebivalište imali u SCG, a tužilac u vrijeme podnošenja tužbe ima
prebivalište ili boravište u SCG. Ovaj kriterijum za zasnivanje nadležnosti može se primeniti samo ako je
tuženi državljanin SCG koji ima prebivalište u SCG, a tužilac je strani državljanin koji ima prebivalište ili
boravište u SCG;- kada su oba bračna druga strani državljani i imali su poslednje zajedničko prebivalište u SCG
ili tužilac ima prebivalište u SCG, ali samo ako tuženi pristane da sudi sud SCG i ako je po propisima države čiji
su državljani dopuštena ta nadležnost.
Posebna nadležnost predviđena je za sporove za razvod braka prema SCG državljanstvu tužioca. Ako pravo
države čiji bi sud inače bio nadležan ne predviđa ustanovu razvoda braka, nadležnost domaćeg suda se može
zasnovati na osnovu činjenice da tužilac ima državljanstvo SCG.
Nadležnost za sporove o imovinskim odnosima bračnih drugovaNadležnost suda SCG u sporovima o
imovinskim odnosima bračnih drugova u pogledu imovine koja se nalazi u SCG postoji i kada tuženi nema
prebivalište u SCG, ako tužilac u vrijeme podnošenja tužbe ima prebivalište ili boravište u SCG.
Nadležnost za sporove za utvrđivanje ili osporavanje očinstva ili materinstva Nadležnost suda SCG postoji i
kada tuženi nema prebivalište u SCG, ako:su tužilac i tuženi državljani SCG, bez obzira na to gdje imaju
prebivalište;je tužilac državljanin SCG i ima prebivalište u SCG;
su tužilac i tuženi strani državljani, pod uslovom da tužilac ili makar jedan od tužilaca ima prebivalište u SCG,
a tuženi pristaje da sud SCG i ako je po propisima države čiji je on državljanin ta nadležnost dopuštena.
Nadležnost za sporove o čuvanju, podizanju i vaspitanju dece pod roditeljskim staranjemNadležnost suda
SCG, odnosno organa starateljstva, postoji ako su oba roditelja državljani SCG, bez obzira na to što tuženi
nema prebivalište u SCG.
Nadležnost za sporove o zakonskom izdržavanju deceNadležnost suda SCG postoji i kada tuženi ima
prebivalište u SCG, ako: dete podnosi tužbu i ima prebivalište u SCG;su tužilac i tuženi državljani SCG, bez
obzira na to gdje imaju prebivalište;je tužilac maloletno lice i državljanin SCG, bez obzira na to gdje ima
prebivalište;tuženi ima imovinu na teritoriji SCG iz koje se može naplatiti izdržavanje.
Nadležnost za sporove o zakonskom izdržavanju između bračnih drugova Nadležnost suda SCG postoji kada
tuženi nema prebivalište u SCG, ako su bračni drugovi imali poslednje zajedničko prebivalište u SCG a tužilac
u vrijeme suđenja i dalje ima prebivalište u SCG. Drugi kriterijumi za zasnivanje nadležnosti suda SCG u
sporovima o zakonskom izdržavanju bračnih drugova je postojanje imovine tuženog na teritoriji SCG iz koje
se izdržavanje može naplatiti.
Nadležnost za ostale sporove o zakonskom izdržavanju Tužba u ostalim sporovima o zakonskom izdržavanju
se može podnijeti sudu SCG, i kada tuženi nema prebivalište u SCG, ako je tužilac državljanin SCG i ima
prebivalište u SCG. Pored navedenih vrsta nadležnosti, nadležnosti suda SCG postoji iako tuženi ima imovinu
u SCG iz koje se može naplatiti izdržavanje.
Nadležnosti za sporove o raspravljanju pokretne zaostavštineNadležnost suda SCG za sporove o
raspravljanju pokretne zaostavštine se određuje primjenom pravila o opštoj nadležnosti kao i sledećih
pravila: za raspravljanje zaostavštine državljanina SCG, ako se pokretnosti nalaze na teritoriji SCG, ili ako
organ države u kojoj se pokretnosti nalaze nije nadležan, odnosno odbija da raspravlja zaostavštinu; za
raspravljenje pokretne zaostavštine stranog državljanina koja se nalazi u SCG, osim ako u državi ostavioca sud
nije nadležan za raspravljanje pokretne imovine državljanina SCG. U ovom slučaju sud će se oglasiti
nadležnim samo ako bi se u odgovarajućoj situaciji kada se pokretna imovina državljanina SCG nalazi u
stranoj državi, sud te države oglasio nadležnim; za raspravljanje pokretne zaostavštine lica bez državljanstva,
lica čije se državljanstvo ne može utvrditi ili lica koje ima status izbjeglice, ako se pokretnosti nalaze u SCG, ili
ako je ostavilac u vrijeme smrti imao prebivalište u SCG.
Nadležnost za odlučivanje o usvojenju Organ SCG je nadležan da odlučuje o usvojenju i prestanku usvojenja,
ako je lice koje usvaja državljanin SCG koji ima prebivalište u SCG. Ako bračni drugovi zajedno usvajaju
dovoljno je da je jedan od njih državljanin SCG koji ima prebivalište u SCG.
Nadležnost za proglašenje nestalog lica za umrlo Pred sudom SCG može se dokazivati smrt stranog
državljanina koji je umro na teritoriji SCG.
Sporazumno određena nadležnost
Stranke se mogu sporazumeti o međunarodnoj nadležnosti. ZMPP predviđa da se stranke mogu sporazumeti
osim u bračnim, statusnim i porodičnim sporovima, o:nadležnosti stranog suda, pod uslovom da je jedna od
njih strani državljanin ili pravno lice sa sjedištem u inostranstvu, a nije u pitanju spor za koji postoji isključiva
nadležnost sudova SCG;nadležnosti domaćeg suda, ako je bar jedna od stranaka državljanin SCG ili pravno
lice sa sjedištem u SCG.
Sporazum o nadležnosti se mora odnositi na konkretan spor ili na buduće sporove koji mogu nastati iz
konkretnog odnosa.
Dispozitivna nadležnost je nadležnost koja se primjenjuje u odsustvu sporazuma stranaka o nadležnosti
suda. U odsustvu sporazuma o nadležnosti primeniće se odredbe o opštoj nadležnosti ZMPP i o posebnoj
nadležnosti ZMPP ili nekog drugog zakona za ove vrste sporova.
Fakultativna nadležnost postoji kod sporova za koje je zakonodavac ne dopušta ugovaranje nadležnosti, ali
predviđa alternativne kriterijume za određivanje nadležnosti.
Međunarodna litispendencija Kada je po pravilima o konkurentnoj nadležnosti moguće pokrenuti spor pred
sudovima različitih država, u praksi se lako može dogoditi da se spor o istoj stvari između istih stranaka
istovremeno vodi pred sudovima dve različite države. U momentu odlučivanja o prigovoru litispendencije sud
pred kojima se pitanje postavlja još uvijek ne zna kakva će biti sudbina odluke stranog suda. Da bi imala
dejstvo pravosnažno presuđene stvari, ona se mora priznati od strane domaćeg pravosuđa po pravilima o
priznanju i izvršenju stranih sudskih odluka. Zbog toga je ZMPP predvideo rešenje prema kome domaći sud,
po prigovoru međunarodne litispendencije, samo prekida, ali ne obustavlja postupak.
Uslove za prekid posupka, da:stranka to zahtjeva, što znači da sud ne pazi na postojanje litispendencije po
službenoj dužnosti;je prvo pred stranim sudom pokrenut postupak o odnosnom sporu, pri čemu se uzima u
obzir momenat dostavljanja tužbe tuženom;je u pitanju spor za koji ne postoji isključiva nadležnost suda SCG,
jer u suprotnom odluka u takvom sporu ne bi mogla biti priznata u SCG. postoji uzajamnost, pri čemu se u
teoriji smatra da uzajamnost treba da postoji ne samo u pogledu priznanja dejstva litispendencije, već i u
odnosu na priznanje i izvršenje odluka sudova SCG.
Trenutak značajan za ocjenjivanje postojanja činjenica relevantnih za međunarodnu nadležnost
Za ocjenu nadležnosti suda SCG od značaja su činjenice koje postoje u vrijeme u koje parnica počinje da teče.
Trenutak započinjanja parnice se ceni prema lex fori. U našem pravu parnica počinje teći dostavljanjem tužbe
tuženom, odnosno od časa kada je protivna strana obavještena o zahtjevu postavljenom u toku postupka.
1. UCESCE STRANACA U POSUPKU. Stranacka i parnicna sposobnost fizickog lica odredjuje se prema pravu
drzave ciji je drzavljanin to lice. Ako strani drzavljanin nije parnicno sposoban po pravu te drzave a parnicno
je sposoban po pravu SCG moze sam da preduzima radnje u postupku. Za stranacku sposobnost pravnog lica
merodavno je pravo drzave ciju nacionalnu pripadnost ima to lice.
2. DOSTAVLJANJE PISMENA U INOSTRANSTVO. Kad se akti suda, stranaka ili drugih ucesnika u postupku
dostavljaju stranci koja boravi u stranoj drzavi, neophodno je da domaci pravosudni organi saradjuju sa
organima drzave u kojoj se vrsi dostavljanje. Nacin dostavljanja razlikuje se zavisno od kategorije lica kome se
vrsi dostavljanje i medjunarodnih i unutrasnjih propisa koji se primjenjuju na odnosni slucaj.
3. DOSTAVLJANJE STRANCIMA KOJI UZIVAJU IMUNITET.Dostavljanje stranim licima koja se nalaze na
diplomatsko – konzularnoj listi, stranim drzavama i medjunarodnim organizacijama obavlja se diplomatskim
putem, posredstvom ministarstva nadleznog za inostrane poslove, koje pismeno dostavlja putem protokola.
4. DOSTAVLJANJE DRZAVLJANIMA SCG U INOSTRANSTVU.Kad se dostavljanje vrsi drzavljaninu SCG koje se
nalazi u inostranstvu, moguce je izbjeci saradnju sa stranim pravosudnim organima, tako sto ce se
dostavljanje obaviti posredstvom diplomatsko –konzularnog predstavnistva SCG u odnosnoj drzavi, ili preko
pravnog lica medjunarodno registrovanog za obavljanje poslova dostavljanja. Dostavljanje je punovazno ako
lice kome se vrsi dostavljanje saglasi sa takvim nacinom dostavljanja, ako primi pismeno.
5. REDOVAN ( ZAKONSKI REZIM ) DOSTAVLJANJA U INOSTRANSTVU. Kada izmedju SCG i strane drzave ne
postoji medjunarodni ugovor kojim se olaksava dostavljanje i nisu ispunjeni uslovi za dostavljanje domacem
drzavljaninu u inostranstvu , primjenjuje se zakonski rezim dostavljanja propisan ZPP. Novi ZPP uredjuje
rezim dostavljanja stranci koja se nalazi u inostranstvu, a primala je tuzbu ili drugi akt kojom se zapocinje
postupak.
6. UGOVORNI REZIM DOSTAVLJANJA U INOSTRANSTVU. Rezim dostavljanja u inostranstvu uredjen je
konvencijama o sudskom postupku i
bilateralnim medjunarodnim ugovorima o pravnoj pomoci. Haske konvencije o gradjanskom sudskom
postupku predvidjaju dostavljanje preko ovlascenog kozula drzave ciji sud vrsi dostavljanje i nadleznih organa
drzave prijema.
7. PUNOMOCNIK ZA PRIJEM PISMENA. Punomocnik za prijem pismena moze biti svako lice koje ima
poslovnu sposobnost i ima prebivaliste ili sijediste u SCG. Punomocniku se mogu dostavljati svi akti suda i
stranaka, sa posledicom da se dostavljanje smatra izvrsenim kad je ucinjeno punomocniku za prijem
pismena. Od toga momenta teku rokovi za ulaganje redovnih i vanrednih pravnih lijekova i drugi zakonski
rokovi.Sud moze sam postaviti punomocnika za prijem pismena ako su ispunjeni sledeci uslovi : inicijalni akt i
sud u aktu.
8. SPORAZUM O ADRESI DOSTAVLJANJA. Stranke u postupku se mogu sporazumijeti da im se pismena
dostavlja na odredjenu adresu ili preko
odredjenog lica u Republici Srbiji. Dostvljanje se smatra izvrsenim kada je pismeno dostavljeno licu
oznavenom u njihovom sporazumu . Ako se dostavljanje u skladu sa sporazumom ne moze izvrsiti, sud ce
odrediti da se dostavljanje vrsi isticanjem pismena na oglasnoj tabli.
9. DOKAZNA STRANA STRANIH JAVNIH ISPRAVA. Stranke u postupku pred domacim sudovima i organima
uprave su cesto u situaciji da kao
dokazno sredstvo upotrebe ispravu koju je izdao organ druge drzave. Da bi organ priznao dokaznu snagu
stranim javnim ispravama neophodno je da one ispunjavaju uslove predvidjene zakonom o legalizaciji isprava
u medjunarodnom prometu.
10. POJAM STRANE JAVNE ISPRAVE . Javna isprava je isprava koju izda drzavni organ, preduzece ili druga
organizacija koja ima javna ovlascenja i drzga isprava, ako je posebnim propisom izjednacena sa javnom
ispravom. Javna isprava dokazuje istinitost onoga sto se u njoj odredjuje ili potvrdjuje. Kada se pojam javne
isprave u domacem pravu i pravu zemlje iz koje potice isprava razlikuju, postavlja se pitanje prem kom pravu
ce se odrediti karkter isprave. Zakon o legalizaciji isprava u medjunarodnom prometu odredjuje da se pod
javnim ispravama podrazumijvaju isprave koje se u drzavi u kojoj su izdate smatraju javnim ispravama i koje
su izdate u obliku i na nacin propisanim zakonom odnosno drzave.
11. USLOVI ZA PRIZNANJE DOKAZNE SNAGE STRANIH JAVNIH ISPRA.Zakon predvidja dva uslova za priznanje
dokazne snage stranim javnim ispravama: postojanje reciprociteta i legalizaciju.
12. RECIPROCITET. Stvaroj javnoj ispravi koja je propisano ovijerena priznace se ista dokazna snaga kao i
domacim javnim ispravama, pod uslovom uzajamnosti. Ukoliko je pit-anje priznanja dokazne snage stranih
javnih isprava uredjeno bilateralnim ili multilateralnim ugovorom koji je nasa zemlja ratifikovala postoji
DIPLOMATSKI RECIPROCITET.
13. LEGALIZACIJA.-Javne isprave izdate u inostranstvu mogu se upotrebiti u SCG samo ako su ovjerene na
propisa nacin.Zakon o legalizaciji isprava u medjunarodnom prometu predvidja dva sistema legalizacije :
zakonska legalizacija i rezim Haske konvencije.
ZAKONSKA LEGALIZACIJA.Kada strana javna isprava potice iz drzave sa kojom SCG zakljucene ugovore o
medjunarodnoj pravnoj pomoci, grdjanskom sudskom postupku i sl. primjenjuje se redovan postupak
legalizacije predvidjen tim zakonom.
REZIM HASKE KONVENCIJE. Haska konvencija o ukidanju potrebe legalizacije stranih javnih isprava
pojednostavljuje postupak legalizacije. Potrebno je samo da ovlasceni organ drzave izdanja stavi poseban
pecat ( apostil) koji sadrzi podatke na francuskom jeziku o zemlji i organu koji je izdao, odnosno da ovijeri
ispravu. Haska konvencija se odnosi na sledece vrste isprava: isprave koje je izdao organ pravosudja, isprave
koje je izdao ili ovijerio notar, administrativne isprave i sluzbene isprave. Haska konvencija se ne primjenjuje
na isprave koje izdaju diplomatsko – konzulaeni predstavnici i administrativne isprave koje se odnose na
carinske i trgovacke poslove.
14. OVIJERA JAVNIH ISPRAVA SCG RADI UPOTREBE U INOSTR.
Javne isprave izdate u SCG koje ce se upotrebiti u inostranstvu ovjerice se samo ako zakon drzave u kojoj ce
se isprava upotrebiti zahtjeva ovjeravanje.
Ukoliko isprava treba da bude upotrebljena u drzavama koje su clanice Haske konvencije ovijeru apostilom
vrse opstinski sud ili republicki organ uprave nedlezan za poslove pravosuda.
15. USTALJIVANJE NADLEZNOSTI. Za ocijenu cinjenica merodavnih za odredjivanje medjunarodne
nadleznosti bitan momenat kada parnica pocinje da tece. Princip zadrzavanja jednom ustanovljene
nadleznosti vazi i u oblasti i medjunarodne nadleznosti jer se time sprecava eventualna zloupotreba
mogucnosti primjene nadleznosti.
16. SIROMASKO PRAVO STRANACA ( besplatna sudska pomoc ).
Siromasko pravo je procesnopravni institut kojim se licima bez dovoljno sredstava za vodjenje sudskog
postupka omogucuje da pred sudom ostvare svoja prava , tako sto se oslobadjaju od predujmljivanja sudskih
troskova.
17. AKTORSKA KAUCIJA ( Obezbedjenje parnicnih troskova kada je tuzilac stranac ). Aktorska kaucija je
procesnopravni institut kojim se obezbedjuje naplata parnicnih troskova za slucaj da tuzilac ako je strano lice
izgubi spor pred domacim sudom.

18. USLOVI ZA PRIMJENU INSTITUTA SU: tuzilac – strano lice, podnosenje zahtjeva od strane tuzenog,
odlucivanje suda o zahtijevu.
19. POLOZAJ TUZENOG DO MOMENTA POLAGANJA KAUCIJE. Tuzeni ima pravo da se uzdrzi od svih radnji u
postupku po glavnoj stvari sve dok sud pravosnazno ne odluci o njegovom zahtjevu,odnosno dok tuzilac ne
polozi obezbedjenje ukoliko je zahtijev tuzenog usvojen.
20. PRAVNE POSLEDICE NE POLAGANJA KAUCIJE. Ako tuzilac u roku kojim mu je sud odredio ne polozi
obezbedjenje tj ne podnese sudu dokaz
o tome smatrace se da je povukao tuzbu, tj da je odustao od pravnog lijeka, ako je zahtijev za obezbedjenje
stavljen tek u postupak povodom pr. lijeka.
 21. ZAKONSKI REZIM IZUZETAKA. ZMPP propisuje da tuzeni nece imati pravo da zahtijeva obezbedjenje
parnicnih troskova ako: u drzavi ciji je
drzavljanin tuzilac drzavljani SCG nisu duzni da daju obezbedjenje, tuzilac u SCG uziva pravo azila, ako se
tuzbeni zahtijev odnosi na potrazivanje tuzioca iz njegovog radnog odnosa, ako su u pianju bracni sporovi ili
sporovi o utvrdjivanju ili osporavanju ocinstva ili materinstva i ako je u pitanju spor o zakonskom izdrzavanju,
ako je u pitanju menicna i cekovna tuzba,protiv tuzba ili izdavanje platnog naloga.
22. UGOVORNI REZIM IZUZETAKA. Rezim izuzetaka vazi u odnosu izmedju SCG i drzava koje su ratifikovale
Haske konvencije o gradjanskom sudskom postupku iz 1905 i 1954 god. , kao i Hasku konvenciju o olaksanju
medjunarodnog pristupa sudovima iz 1980 god. i Konvenciju o ostvarivanju alimentacionih zahtijev u
inostranstvu iz 1956 godine.
23. SUDSKA ODLUKA je javno – pravini akt kojim se odlucuje o pojedinacnim pravima i obavezama stranaka
u postuoku.
24. STRANA SUDSKA ODLUKA je odluka donijeta od strane suda ili drugog organa strane drzave. ZMPP
propisuje da se stranom sudskom odlikom smatra i odluka drugog organa koja je u drzavi u kojoj je donesena
izjednacena sa sudskom odlukom ako se njom regulisu statusni, porodicni i imovinski odnosi.
25. ZA ODREDJIVANJE POJMA STRANE SUDSKE ODLIKE BITNO JE DA SE : radi o odluci koju je doneo organ
stranog suvereniteta, ne zavisno od toga da li ju je doneo na teritoriji strane drzave ili ne, odluka u pitanju u
drzavi porijekla izjednacuje po svom dejstvu sa sudskom odlukom, ne zavisno od toga da li ju je donio sud ili
drugi organ, odlukom rijesava o pravnom odnosu koji uredjuju ZMPP – statusni , porodicni ili imovinski odnosi.
26. SISTEMI PRIZNANJA I IZVRSENJA STRANIH SUDSKIH ODLUKA. U uporednom pravu postoji vise sistema
priznanja i izvrsenja stranih sudskih odluka: sistem ogranicene kontrole, sistem ne ogranicene kontrole,
sistem revizije ili osnova, sistem nepriznavanja, sistem prima facie evidens.
27. SISTEM OGRANICENE KONTROLE je sistem koji prihvata i nase pravo i siroko je prihvacen i u svijetu a
sastoji se u ispitivanju ispunjenosti procesnih pretpostavki i eventualne suprotstavljenosti odluke domacem
javnom poretku.
28. SISTEM NEOGRANICENE KONTROLE je sistem gdje se organ koji vrsi priznanje ne zaustavlja na ispitivanju
procesnih pretpostavki vec se upusta i u ispitivanje merituma odluka. U nasem pravu ovaj sistem zastupljen
je kod priznanja i izvrsenja statusnihodluka.
29. SISTEM REVIZIJE IZ OSNOVA je sistem koji osim ispitivanja merituma strane odluke dopusta i njeno
preinacenje.
30. SISTEM PRIMA FACIE EVIDENS je sistem koji se odlikuje time sto se u zemlji priznanja vodi novi postupak
u kome strana odluka ima tretman prima facie dokaza – dokaza na prvi pogled, ociglednog dokaza koji
iskljucuje potrebu daljeg raspravljanja i izvodjenja drugih dokaza.
31. SISTEM NEPRIZNAVANJA postoji u zemljama koje u nacelu ne priznaju i ne izvrsavaju strane odluke osim
kada je to prdvidjeno posebnim medjunarodnim ugovorima.
32. PREDPOSTAVKE ZA PRIZNANJE STRANIH SUDSKIH ODLUKA.ZMPP propisuje negativne i pozitivne uslove
za priznanje stranih sudskih odluka . Negativni uslovi predstavljaju smetnje za priznanje.
33. NEGATIVNE PRETPOSTAVKE PRIZNANJA STRANE SUDSKE ODLUKE. Strana sudska odluka se nece priznati
u prisustvu sledecih pretpostavki: uskraceno pravo odbrane, iskljuciva nadleznost suda ili drugog organa SCG,
povreda nacela ne bis in idem, povreda javnog poretka, nepostojanje uzajamnosti.
34. PRAVOSNAZNOST I IZVRSNOST STRANE SUDSKE ODLUKE. Podnosilac zahtijeva za priznanje duzan je da
podnese potvrdu nadleznog stranog suda, odnosno drugog organa o pravosnaznosti te odluke po pravu
drzave u kojoj je donesena. Ako se zahtijeva i izvrsenje strane odluke, pored potvrde o ppravosnaznosti treba
da podnese i potvrdu o izvrsnosti.
35. TERET DOKAZIVANJA U POSTUPKU PRIZNANJA I IZVRSENJA STRANE SUDSKE ODLUKE.
Kada je rijec o negativnim predpostavkama priznanja, nacin formulisanja ovih pretpostavki ukazuje da je
teret dokazivanja na strani koja je protivnik predlagaca, dakle strana kojoj je u interesu da se odluka ne
prizna i ne izvrsi u SCG.
36. DEJSTVO PRIZNATE SUDSKE ODLUKE . Priznata strana sudska odluka izjednacuje se sa odlukom suda SCG
i proizvodi pravno dejstvo u SCG. Ona ima ista dejstva kao i svaka domaca odluka da: se stvar na koju se
odluka odnosi smatra presudjenom ( res judicata) , da je pravosnaznoscu obuhvacena samo izreka odluke a
ne i obrazlozenje, da je odluka osnov za upis promijena u knjigama gradjanskih stanja, registrima, kao i osnov
za pokretanje postupka izvrsenja na imovini duznika.
37. POSTUPAK PRIZNANJA I IZVRSENJA SRANIH SUDSKIH ODLUKA. Opriznanju i izvrsenju strane sudske
odluke moze se odlucivati u samostalnom postupku ili kao u postupku po nekoj drugoj stvari. Samostalni
postupak priznanja i izvrsenja je vanparnicni postupak.
38. ARBITRAZA. Arbitraze su ustanove privato pravnog karaktera kojima stranke ugovorom povijeravaju
rijesavanje medjusobnih sporova.U poredjenju sa sudskim rijesavanjem sporova postupak pred arbitrazom je
efikasniji, jeftinij i obezbedjuje tajnost.
39. VRSTE ARBITRAZE. Prema nacinu organizovanja arbitraze se dijele: na povremene ( ab hoc) i stalne ili
institucionalne.
40. POVREMENE ILI ( ad hoc ) ARBITRAZE se formiraju radi rijesavanja jednog odredjenog spora tako sto
stranke ugovorom odredjuju sastav arbitraze, pravila postupanja , mijesto zasijedanja i druga pitanja.
41. STALNE ARBITRAZE postoje po pravilu u okviru privatnih institucija trgovackog karaktera – nacionalnih ili
medjunarodnih udruzenja trgovaca, trgovinskih normi i berzi.Prednost ove arbitraze u odnosu na povremene
sastoji se u tome sto ima svoje arbitre, utvrdjena pravila postupka i prateci administrativni aparat koji
strankama pojednostavljuje organizovanje arbitraze i vodjenje arbitraznog postupka.
42. INSTITUCIONALNE ARBITRAZE u pogledu vrste sporova koje mogu rijesavati institucionalne arbitraze se
dijele na opste i specijalizovane. SPECIJALIZOVANE arbitraze rijesavaju samo odredjene vrste sporova.
Institucionalne arbitraze mogu biti jos OTVORENE I ZATVORENE zavisno od toga dali mogu rijesiti samo
sporove clanova organizacija pri kojima su oznovane ili sporove trecih lica. U pogledu nacina rijesavanja
sporova razlikuju se PRAVNE I FAKTICKE arbitraze. PRAVNE arbitraze rijesavju spor primjenom pravnih
pravila koja izaberu stranke. FAKTICKE arbitraze rijesavaju spor po pravicnosti ex aeqe et bono.
43. ARBITRAZNI SPORAZUM . Da bi se zasnovala nadleznost arbitraze potrebno je da se stranke o tome
sporazumiju. One to mogu uciniti na dva nacina : zakljucenjem posebnog ugovora i unosenjem klauzule o
arbitrazi u ugovor iz njihovog medjusobnog pravnog posla . O punovaznosti arbitraznog sporazuma odlucuje
arbitraza kojoj se tim sporazumom poverava nadleznost z rijesavanje spora.
44. USLOVI ZA PUNOVAZNOST ARBITRAZNOG SPORAZUMA U PRAVU SCG. Odredbama ZPP propisano je da
u sporovima sa medjunarodnim elementom stranke mogu ugovoriti nadleznost domaceg ili stranog izbornog
suda ukoliko: se radi o pravima kojima stranke slobodno raspolazu da je spor arbitrabilan, za te sporove nije
predvidjena iskljuciva nadleznost suda SCG, sto se utvrdjuje konsultovanjem pravila o iskljucivoj nadleznostiu
ZMPP,ZPUP i ZOSOVS., ukoliko je jedna od njih fizicko ili pravno lice sa prebivalistem ili sedistem u
inostranstvu, ukoliko je arbitrazni sporazum sacinjen u pismenoj formi.
45. KONSTITUISANJE ARBITRAZE. U pogledu sastava arbitraze strankama je dopustena velika sloboda
pogotovu ako su se oprijedijelili da se spor rijesava ab hoc arbitraza. Tada stranke potpuno slobodno
odredjuju broj arbitara i nacin njihovog izbora. Uobicajena je praksa da se bira neparan broj arbitara tako sto
svaka strana imenuje jednak broj arbitara , a ovi zatim presednika arbitraze. Ako stranke nisu odredile nacin
izbora arbitara prema rijesenju ZPP svaka stranka postavlja po jednog sudiju a oni biraju predsednika.
46. POSTUPAK PRED ARBITRAZOM I NACIN DONOSENJA ODLUKE. Stranke mogu arbitraznim sporazumom
odrediti pravila po kojima ce arbitraza postupati. Redovno stranke u ugovoru iz osnovnog posla ili u
arbitraznom ugovoru odredjuju pravna pravila na osnovu kojih ce arbitraza rijesiti spor.
47. PRIZNANJE I IZVRSENJE STANIH ARBITRAZNIH ODLUKA. Arbitrazne odluke koje stranka ne izvrse
dobrovoljno moraju proci postupak priznanja u drzavi u kojoj treba da se sprovede prinudno izvrsenje
najcesce tamo gdje duznika ima neku imovinu na kojoj bi se moglo sprovesti izvrsenje. Priznanjem arbitrazna
odluka zadobija dejstvo pravosnazne sudske odluke - odluka se moze prinudno izvrsiti a spor o kome je
rijesavala arbitraza snatra se pravosnazno presudjenom stvari.
 48. STRANA ARBITRAZNA ODLUKA. Pod stranom arbitraznom odlukom smatra se arbitrazna odluka koja nije
donesena u SCG. Strana arbitrazna odluka ima pripadnost drzave u kojoj je donesena. Medjutim stranom
arbitraznom odlukom moze da se smatra i odluka koja je donesena u SCG ali pri cijem donosenju je
primjenjeno pravo strane drzave u pogledu postupka.
49. PRIZNANJE STRANIH ARBITRAZNIH ODLUKA PREMA NJUJORSKOJ KONVENCIJI. Konvencija UN o
priznanju i izvrsenju stranih arbitraznih odluka je usvojena u Njujorku 1958 g. a stupila je na snagu vec 1958
g. Konvencija je ratifikovala preko 130 drzava medju kojima su i sve bivse republike SFRJ,vecina zemalja
Evrope i najvece zemlje svijeta.
50. OBLAST PRIMJENE KONVENCIJE. Konvencija se primjenjuje na priznanje i izvrsenje arbitraznih odluka
donijetih na teritoriji jedne drzave ugovornice kada se priznanje i izvrsenje tih odluka trazi na teritoriji druge
drzave ugovornice. Ona se primjenjuje i na arbitrazne odluke donijete na teritoriji trecih drzava osim ako
drzava ugovornica prilikom ratifikacije nijestavila rezervu na ovu odredbu Konvencije.
51. USLOVI ZA PUNOVAZNOST ARBITRAZNOG SPORAZUMA PREMA KONVENCIJI. Drzave ugovornice su
duzne da priznaju valjanost ugovora sacinjenog u pismenoj formi kojim se ugovorene strane obavezuju da
podvrgnu arbitrazi spor koji su nastali ili mogu nastati izmedju njih u vezi sa odredjenim pravnim odnosom
ugovorom ili nekim drugim.
52. USLOVI ZA PRIZNANJE ARBITRAZNE ODLUKE.Sud drzave ugovornice moze odbiti priznanje i izvrsenje
arbitrazne odluke samo iz sledecih razloga: poslovna nesposobnost stranaka, nistavost arbitraznog
sporazuma, nemogunost upustanja u spor,prekoracenje ovlascenjaarbitara, propusti u sastavu arbitraze i
arbiztaznom postupku, nepunovaznost arbitrazne odluke, spor nije arbitrabilan, javni predak-
53. USLOVI ZA PRIZNANJE I IZVRSENJE STRANIH ARBITRAZNIH ODLUKA. Uslovi za priznanje i izvrsenje
strane arbitrazne odluke predvidjeni su u clanu ZMPP: arbitrabilnost spora, nepostojanje iskljucive
nadleznosti suda ili drugog organa SCG, nepostojanje povrede javnog poretka, punovaznost arbitraznog
sporazuma, postovanje prava odbrane, sastav arbitraznog suda i arbitrazni postupak su bili u skladu sa
odredbama ugovora o arbitrazi, postupanje arbitraznog suda u granicama ovlascenja odredjenog ugovorom,
konacnost i izvrsnost arbitrazne odluke, razumljivost i neprotivurecnost odluke.
54. POSTUPAK PRIZNANJA I IZVRSENJA STRANIH ARBITRAZNIH ODLUKA. ZMPP propisuje da je za postupak
priznanja i izvrsenja stranih arbitraznih odluka mijesno nadlezan sud na cijem podrucju treba sprovesti
priznanje i izvrsenje a to je svaki sud na cijem podrucju bi predlagac mogao da se koristi odlukom. Predlagac
treba da uz svoj zahtijev da podnese: izvornu odluku arbitraze ili njen ovijeren prepisi i izvorni ugovor o
arbitrazi ili njegov ovijeren prepis i to u prevodu na neki od jezika koji je u sluzbenoj upotrebi u sijedistu suda
priznanja.