Ahval156

LGBT KÜLTÜR / YAŞAM DERGİSİ - EYLÜL / EKİM 2017 / 5 TL

Korku Siyasetinden Korkutarak Siyasete Ülkü Doğanay | “Dünyayı Güzellik Kurtaracak” Faruk Alpkaya | Tasfiye Edilmiş Bir
Feminist Akademisyenin Ahval Üzerine Düşünceleri Alev Özkazanç | arkadaş’ın lotus çığlığı, ve şu bizim hayat Karin Karakaş-
lı | Türkiye Evlatlarına Kendisinden Başka Bir Şeyle Öldürülmek İmkânı Vermiyor N. Ekrem Düzen | Türkiye Muhafazakârlaşı-
yorken Dünya Nereye Gidiyor! Erdal Partog | PrEP: İhmal mi, İhtimal mi? PrEP Üzerine Kısa Bir Tartışma Furkan Hancıoğlu |
Ahvalimi kime diyeyim? Söyleşi: Yıldız Tar | OHAL’de Medya Funda Başaran | Pardon, O Masa Rezerve! Türkiye’de Trans Ol-
mak ve Vatandaşlık Aysun Öner | LGBTİ’lerin OHAL’i; OHAL’in LGBTİ’leri Yıldız Tar | Ankara: İyi Kalpli Üvey Ana | Ahvalimizin
Yok Hukuku Dinçer Demirkent | LGBTİ’leri Sokakta Yalnızlaştırmamak Umut Güner | Kalp Kıran Kuirlerden de Hesap Soralım
mı Tatlı Kıs? Umut Erdem
 Kaos GL'den
Kaos GL Derneği Adına Sahibi ve Sorumlu
Yazı İşleri Müdürü
Umut Güner

Genel Yayın Yönetmeni

Aylime Aslı Demir
Merhaba!
Dosya Editörleri
Aylime Aslı Demir, Umut Güner, Yıldız Tar Yaz biter, güz başlarken “Ahval” dosya konulu yeni sayımızla karşınızdayız.
Hukuk Danışmanları Bu sayıda son yıllarda içinden geçtiğimiz sürece “umut ilkesini” de unut-
Av. Elif Ceylan Özsoy, Av. Oya
Aydın, Av. Yasemin Öz, Av. Hayriye Kara
madan odaklanmak istedik.
Grafik Tasarım Ülkü Doğanay, aşırı sağ ve muhafazakâr partilerin seçmeni mobilize
Memed Murat
memedmurat@gmail.com etmek adına sıklıkla başvurduğu ve çoğu zaman olumlu sonuç aldığı bir
Abone Sorumlusu
strateji olan korku siyasetini yazdı. Alev Özkazanç, “tasfiye edilmiş bir
Semih Varol feminist akademisyen” olarak ahval üzerine düşüncelerini paylaştı. Ekrem
semih@kaosgl.org
Düzen, “Türkiye Evlatlarına Kendisinden Başka Bir Şeyle Öldürülmek
Redaksiyon
Ali Erol
İmkanı Vermiyor” yazısıyla günümüze odaklandı.
Katkıda Bulunanlar
Alev Özkazanç, Aysun Öner, Berrin Dede, Besim Arkadaş Z. Özger’in şiirleriyle sohbet eden Karin Karakaşlı, ahvalimize
Can Zırh, Ceren Ergenç, Çağla Devrim, Demhat
Aksoy, Dinçer Demirkent, Ekrem Düzen, Erdal
edebiyat penceresinden baktı. Faruk Alpkaya, OHAL’den bahsederek,
Partog, Faruk Alpkaya, Fırat Varatyan, Funda “Dünyayı kurtarmak için güzelliğe biraz yardımcı olmak gerekiyor galiba”
Başaran, Funda Cantek, Furkan Hancıoğlu, Hatice
Kapusuz, Karin Karakaşlı, Mert Güzel, Özgür dedi.
Adıkutlu, Selda Tuncer, Tanju Gündüzalp, Umut
Erdem, Umut Güner, Umut Güven, Ülkü Doğanay,
Yıldız Tar, Zeliha Etöz.
Erdal Partog, “Türkiye Muhafazakârlaşıyorken Dünya Nereye Gidiyor”
diye sordu. Furkan Hancıoğlu, PrEP’e dair ihmal ve ihtimalleri tartıştı.
Kapak ve Umum
Ateş Alpar Bu sayımızdaki Ankara, Bursa, Denizli ve İstanbul’dan LGBTİ+ akti-
Yönetim yeri
vistlerine de mikrofon uzattık, ahvallerini anlattılar. Funda Başaran da
Kaos GL OHAL’de medyayı inceledi. Aysun Öner ise “Pardon, O Masa Rezerve”
Remzi Öğuz Arık Mahallesi Tunus Caddesi 93/8
Kavaklıdere/Ankara yazısıyla Türkiye’de trans olmak ve vatandaşlığı tartışmaya açtı.
Faks: +903.122.306.277
E-posta: editor@kaosgl.org Yıldız Tar, LGBTİ’lerin OHAL’i ve OHAL’in LGBTİ’lerini anlattı. Fun-
URL: http://www.kaosgl.org
da Cantek ise Hatice Kapusuz, Selda Tuncer, Tanju Gündüzalp, Besim
Abonelik
Yurt içi 1 yıllık (6 sayı) abone bedeli 25 TL
Can Zırh, Ceren Ergenç ve Zeliha Etöz’le yuvarlak masa söyleşisinde
Yurt dışı 1 yıllık abone bedeli 25 Euro ya da 40 Ankara’yı ve Ankara ile kurduğumuz ilişkileri tartıştı. Yuvarlak masa söyle-
Dolar
Please transfer 25 Euros or 40 Dollars for 1 şisinin ilk bölümünü bu sayıda okuyabilirsiniz. Söyleşi diğer sayılarımızda
year subscription to one of the following bank
accounts.
da devam edecek.
Garanti Bankası Yenişehir Şubesi
TL: TR50 0006 2000 4110 0006 2940 36 Umut Erdem, “Kalp Kıran Kuirler” diyerek ahvalimize çok daha öznel bir
USD: TR75 0006 2000 4110 0009 0906 78
EURO: TR51 0006 2000 4110 0009 0903 34 yerden baktı. Umut Güner, sendikal mücadele ve LGBTİ haklarını ince-
Basım tarihi
lediği yazısıyla ahvalimizi emek ekseninde tartıştı.
26 Ağustos 2017
İyi okumalar!
Baskı
Ayrıntı Basımevi İvedik Organize Sanayi Bölgesi
28.cad. 770.sok. No: 105 Ostim Ankara
Telefon: 0 312 394 55 90

Yayın Türü
Yerel Süreli (2 aylık) Eylül & Ekim 2017
Tutsaklara, mültecilere ve HIV + LGBTİ’lere
ücretsiz gönderilir.

Kaos GL Dergisi, Kaos Gey ve Lezbiyen Kültürel

Araştırmalar ve Dayanışma Derneği’nin süreli
yayınıdır.
Dergide yer alan yazılı ve görsel çalışmalardan,
yazarları ve sanatçıları sorumlu olup; bu
çalışmalar, Kaos GL Dergisi ve Kaos GL
Derneği’nin görüşlerini yansıtmaz.
Kaos GL Dergisi, Gökkuşağı Projesi kapsamında,
İsveç Uluslararası Kalkınma ve İşbirliği Kurumu
SIDA tarafından desteklenmektedir.
 4 9
Tasfiye Edilmiş Bir Feminist Akademisyenin
Korku Siyasetinden Ahval Üzerine Düşünceleri
Korkutarak Siyasete

DOSYA
Ahval
Korku Siyasetinden Korkutarak Siyasete // OHAL’de Medya //
Ülkü Doğanay // 4
Funda Başaran // 30
“Dünyayı Güzellik Kurtaracak” // Faruk Alpkaya // 7
Pardon, O Masa Rezerve!
Tasfiye Edilmiş Bir Feminist Akademisyenin
Ahval Üzerine Düşünceleri Türkiye’de Trans Olmak ve Vatandaşlık

// Alev Özkazanç // 9 // Aysun Öner // 32

arkadaş’ın lotus çığlığı, ve şu bizim hayat LGBTİ’lerin OHAL’i; OHAL’in LGBTİ’leri

// Karin Karakaşlı // 11 // Yıldız Tar // 37

Türkiye Evlatlarına Ankara: İyi Kalpli Üvey Ana // 42

Kendisinden Başka Bir Şeyle Öldürülmek İmkânı Vermiyor Ahvalimizin Yok-Hukuku // Dinçer Demirkent // 48
// N. Ekrem Düzen // 17 LGBTİ’leri Sokakta Yalnızlaştırmamak // Umut Güner // 50
Türkiye Muhafazakârlaşıyorken Kalp Kıran Kuirlerdeni de
Dünya Nereye Gidiyor! Hesap Soralım mı Tatlı Kıs? // Umut Erdem // 51
// Erdal Partog // 19
PrEP: İhmal mi, İhtimal mi?
PrEP Üzerine Kısa Bir Tartışma
// Furkan Hancıoğlu // 22
Ahvalimi kime diyeyim?// Söyleşi: Yıldız Tar // 25
Umum // 28

a
li Üvey An
alp
32 Türkiye’de Trans Olmak ve Vatandaşlık 42 Ankara: İyi K

48
Halimiz, ahvalimiz
Carl Schmitt, Siyasi İlahiyat’ında egemeni “olağanüstü hal”e karar veren olarak tanımlar ve ekler: “Egemen, durumu
kendi bütünselliği içinde yaratır ve garanti altına alır. Bu son karar onun tekelindedir. Devlet egemenliğinin özü burada
yatar ve hukuken zorlama veya hükmetme tekeli olarak değil, olması gerektiği gibi karar verme tekeli olarak tanımlanır;
burada geçen karar kelimesi, geliştirilebilecek olan genel anlamıyla kullanılır. Olağanüstü hal, devlet otoritesinin özünü
en net şekliyle ortaya koyar.”

“Olması gerektiği gibi karar verme tekeli” egemen, karar’a bir nâme ekledi ve Kanun Hükmünde Kararname’ler gün-
delik hayatımızın vazgeçilmez kelime öbeklerine dönüştü. Peki bu nameli kararların gerisinde ne yatıyor? 2002’den
beri süregelen “istikrar” hali neleri istibdat altına alma pahasına sürüyor? Artık sayısını kaçırdığımız seçimler, rakamlara
dönüşmesinden ısrarla imtina etmeye çalıştığımız bombalı saldırılar, işten atılmalar, yitip gitmesin diye son nefesimizi
harcadığımız hayatlar… Son yıllara şöyle bir durup baksak ne ile karşılaşacağız? Üst üste gelen facialar bütünü mü yoksa
bütün bu facialara rağmen filizlenen, kök salmaya çalışan umut ilkesi mi?

Ahval dosyamızda halimize tam da bu umut ilkesinden bakmak istedik. Önüne geleni katıp götüren zamanı bir anlığına
dahi olsa durdurmak, içinden geçtiğimiz dönemi anlamak ve kendi kaderlerimizin iplerini elimize alabilmek niyetiyle
“Ahval” dedik. Hal-i pür melalimizi, fillerin savaşında ezilen çimenleri, her kış sararıp solan ancak baharın gelişiyle alemi
renge boğan kasımpatıları, menekşeleri konuşmak istedik.

Schmitt’in olağanüstü halini Walter Benjamin ile sürdürelim: “Ezilenlerin geleneği gösteriyor ki, içinde yaşadığımız “ola-
ğanüstü hal” istisna değil kuraldır. Buna denk düşen bir tarih anlayışına ulaşmak zorundayız. O zaman açıkça göreceğiz
ki, gerçek olağanüstü hali yaratmak bize düşen görevdir.”

5
 Korku Siyasetinden
Korkutarak Siyasete
Ülkü Doğanay
30 Mayıs 2015’te, genel seçimlerin hemen öncesinde Cumhur-
başkanı’nın da katıldığı İstanbul’un fethi kutlamaları görsel bir
şölene dönüşmüştü. Ses, ışık ve barkovizyon gösterilerinin eşli-
ğinde AKP, milyonların doldurduğu Yenikapı meydanını bir tür
miting alanına dönüştürmüştü. Dönemin başbakanı Davutoğ-
lu ile birlikte mitinge katılan Erdoğan, Fetih hadisini okuyarak
başladığı konuşmasında, İstanbul’un büyük bir tehdit altında
olduğuna işaret ediyordu. Her ne kadar bu tehdidin kaynağını
açık olarak telaffuz etmiyorsa da hainlerin varlığından söz ediyor
ve İstanbul’u bu hainlerden koruyacağına, bu şehre namahrem
elinin uzanmasına izin vermeyeceğine and içiyordu. Konuşması-
na “ezanlarımıza söz söyleyen dillere geçit vermeyeceğiz, Fatih’in
ve sancağımızın yere düşmesine asla müsaade etmeyeceğiz. …
İstanbul’u ulu mabetlerde, kutsal emanetler başında kesintisiz
Kur’an okunan bir şehir olmaktan çıkarmaya çalışanlara imkân
tanımayacağız. İstanbul’un yüreğinde 562 yıldır yanan fetih
6
ışığını söndürmek isteyenlere asla meydanı bırakmayacağız. Bu
ülkeyi bölmek, bu milleti parçalamak için her yola başvuran-
lara yol vermeyeceğiz. Söz veriyor musun İstanbul? Söz veriyor
musun Türkiye? Şahit ol ya Rab, şahit ol ya Rab, şahit ol ya
Rab” sözleriyle devam ediyordu (30 Mayıs 2015, İstanbul). Ko-
nuşmadan sanki hemen yarın ya da AKP ve Erdoğan 7 Haziran
seçimlerinden başarıyla çıkamazsa İstanbul’un bir “İslam şehri”
olmaktan çıkarılacağı, “fetih ışığının söndürüleceği”, işgal edile-
ceği, hatta yalnızca İstanbul’un değil Türkiye’nin de bölünme ve
parçalanma tehdidi altında bulunduğu anlaşılıyordu. Neyse ki
‘millet’i bölünmekten ve İstanbul’u işgalden kurtaracak lider, o
anda meydanı dolduran iki milyon kişilik kalabalığın karşısında
duruyordu. Erdoğan, “biz buna izin vermeyeceğiz” derken “biz”
sözcüğü ile şahsını ve aynı zamanda o dönemde Cumhurbaşka-
nı sıfatı nedeniyle doğrudan bir bağlantısı olmamakla birlikte 7
Haziran Milletvekili Genel Seçimleri öncesinde yapmış olduğu
konuşmalarında sıklıkla hizmetlerinden ve projelerinden ği içinde çalışmaktayken, yani bir tür ölüm-kalım mücadelesi
söz ettiği ve oy talep ettiği siyasal partiyi işaret etmek- içindeyken, temel haklar gibi kimi kazanımların ihlal edilmesi
teydi. Böylelikle, seçmen liderin ve partinin yokluğunda makul kabul edilebilmekte, iktidar bunun aksini dile getirenle-
ülkenin yıkılacağına, işgale uğrayacağına, “dinin elden ri işbirlikçilikle suçlayabilmektedir. Nitekim 15 Temmuz darbe
gideceği”ne ikna ediliyordu. girişimi, bu tehdit algısının belli ölçüde somut bir zemin kazan-
masına yardımcı oldu ve ardından gelen OHAL rejimi ve onun
Korku siyaseti, özellikle kampanya dönemlerinde aşırı sağ
anti-demokratik uygulamaları için dayanak oluşturdu. Öyle ki,
ve muhafazakâr partilerin seçmeni mobilize etmek adına
darbe girişimine katılanlarla ve bunu destekleyenlerle mücadele
sıklıkla başvurduğu ve çoğu zaman olumlu sonuç aldığı
etmek adına ilan edilen OHAL ve yayınlanan KHK’lar, yarattığı
bir strateji olarak karşımıza çıkmakta. Donald Trump’ın
mağduriyetlerle yalnızca korku siyasetini sürekli kılmanın değil,
seçim başarısının ardında da seçmenin somut güvenlik
aynı zamanda korkuyu toplumun tüm kesimlerine yaymanın da
endişesi, terör tehdidi, göçmenlerin işgali gibi korkula-
bir aracı haline geldi. Bu durumun “korku siyaseti”nden otoriter
rına seslenmesinin önemli bir rolünün olduğundan söz
rejimlerin toplumla başlıca ilişki kurma yöntemi olan “korkuta-
ediliyor. Ancak Trump’ın başarısını yalnızca kaynağı
rak siyasete” geçişe işaret ettiğini düşünüyorum. Zira korku siya-
belli, terör gibi somut tehditler karşısında seçmenlerin
seti, her türlü muhalefetin düşmanlaştırılmasına aracılık etmesi
güvenlik arzusu ve mevcut ayrıcalıklı konumlarını koru-
ve demokratik bir siyaset için zorunlu olan çoksesliliğin önünü
ma arzusu ile açıklamak yeterli değil. Aslına bakılırsa,
kesmesi nedeniyle, bizzat siyasal olanı ortadan kaldırma potansi-
tehdidin kaynağı ne kadar belirsiz ise, korku siyasetinin
yeli taşıyan ‘anti-politik bir tutum’a karşılık gelmekte. Tanıl Bo-
seçmen üzerindeki etkisi de o denli güçlü oluyor. Nite-
ra’nın da işaret ettiği gibi, bu düşmanlaştırma siyaseti “husume-
kim, Erdoğan gibi yeni milliyetçi-cephenin ortağı Dev-
ti, mücadeleyi, politik alanın dışına taşı”dığı ve “politik hasmını
let Bahçeli de, seçim kampanyalarını kaynağı tam olarak
ancak cezai takibatın veya savaşın konusu olarak düşünmeye
belirlenmeyen, bu nedenle de her an her yerden gelmesi
meyle”ttiği (Bora, 2016:15) için bir toplumsal ilişki biçimi ola-
mümkün bir tehdit algısı üzerine kurmaktaydı. Bahçeli,
rak siyasetin ortadan kalkmasına yol açmakta. Korku siyasetinin
“aynı saf ”ta buluştuğunu ileri sürdüğü biz”in yani ‘mil-
yarattığı gerçek tehdit de bu noktada karşımıza çıkıyor. Muhale-
let’in karşısında, “bayrak düşmanı şerefsizler” ve “iha-
nete çanak tutanlar” olarak nitelediği ortak düşmanları
yerleştirmekte, ancak Erdoğan gibi o da komplo teorile-
rinden ve ‘iç ve dış düşmanlar’dan söz ederken tehdidin
kaynağını çoğul ve muğlak kılmakta, ‘Türk düşmanları’,
‘vatan ve millet düşmanları’, ‘Türkiye düşmanları’ olarak
genellemekte ve böylece tehdidin her an her yerden gele-
bileceğine dair bir açık kapı bırakmaktaydı.
Korkunun kaynağının muğlaklaştırılması, otoriter re-
jimlerin ve bu eğilimdeki siyasetçilerin nereden gele-
ceği belli olmayan bu tehdit karşısında sığınacak güçlü
bir lider arayan seçmeni mobilize etmek için başvur-
duğu başlıca taktiklerden birisi olarak değerlendirile-
bilir. Tehlikenin her an her yerden gelebileceği endi-
şesiyle paralize olan kitleler için kimi zaman mevcut
durumun korunması, statükonun sürdürülmesi,
bazense bu tehdidi bertaraf etmek için radikal ön-
lemler alabilecek güçlü bir liderin iktidara gelmesi
tek çıkar yol olarak görünebilmektedir. Nitekim
7 Haziran seçimlerinin ardından yaşanan terör
eylemleri ve çatışma ortamı, iktidarın kitlelere
‘biz olmazsak başınıza daha neler gelebile-
ceğini bir düşünün’ diyebilmesi için
elverişli bir zemin oluşturdu.
Korku siyasetinin bir diğer sonucu,
karşı karşıya bulunulan büyük tehditle
baş etmek uğruna yapılabileceklerin sı- nır
tanımaması ve bunun iktidar tarafından meşru göste-
rilmeye çalışılmasıdır. Baş edilmesi gereken çok daha
büyük bir tehlike ve sürekli bir tehdit söz konusuyken,
iç ve dış düşmanlar sürekli olarak ülkeyi bölmek, “eza-
nı susturmak” ve ‘biz’i ortadan kaldırmak için işbirli-

7
 fet partilerini ve toplumsal muhalefetin diğer aktör-
lerini düşmanlaştıran, rakiplerinin tümünü ülke ve
millet aleyhine hareket eden dış güçlerle ya da terör
örgütleriyle işbirliği içinde olmakla suçlayan iktidar
bloğu, siyasal alanı demokratik siyasete izin verme-
yecek ölçüde daraltıyor. Böylece otoriter rejimin ve
kendisine oy veren seçmenle sınırladığı ‘millet’in ira-
desini tek başına temsil ettiğini iddia eden liderin
yolunu açmak üzere, korku siyasetinden korkutarak
siyasete geçiş yapması da mümkün hale geliyor.
kili ağızlardan telaffuz edilmiş oluyor. Ankara gibi
büyük şehirlerde, iktidar yandaşlarının eylemleri ve
gövde gösterilerine karışılmazken muhalif grupların
her türlü toplantısının güvenliğin sağlanamayaca-
ğı, hatta 10 Ekim’in dehşet dolu anları gözlerimi-
zin önünden silinmemişken İŞİD’in saldırabileceği
açıklamasıyla bizzat valilik eliyle yasaklanması da
benzer şekilde muhalefete korku salma ve siyaset
alanının yalnızca tek bir parti ve yandaşları ile sınır-
lanması arzusunu göstermekte.

Korku siyaseti, aşırı İçinde bulunduğumuz durum, Henry A. Giroux’nun Gerçekte, zalimliğin kültürü yalnızca korku zemi-
Trump Amerikası’nı açıklamak üzere başvurduğu ninde gelişebildiği için, bu kültürün iktidara tanı-
sağ ve muhafazakâr
‘zulüm kültürü’ kavramı ile açıklanabilir. İdam ceza- dığı siyasal imkânların varabileceği noktanın kendisi
partilerin seçmeni sı tartışmaları, işkencenin ve cezaevlerindeki tek tip korkutucu. Bu nedenle, korkutarak siyasetin ema-
mobilize etmek adına kıyafetin geri dönüşü, linç kültürünün meşrulaştı- releri üzerinde hassasiyetle durmamız ve bununla
sıklıkla başvurduğu rılması, kadın düşmanı ve eril bir dilin siyasal kabul baş edebilecek yeni alanlar açmamız gerekiyor. Zira
ve çoğu zaman görmesi, anti-entelektüalizm ve “kurunun yanında korku duvarı bir kez aşıldığında, demokrasinin se-
olumlu sonuç aldığı yaş da yanar” söylemi, dünyayı dost-düşman ikili- çimden, halkın ise sandıkta elde edilen çoğunluktan
ğine sıkıştıran bir dış politika anlayışı, eğitimin ve ibaret olmadığına; siyasetin aynı zamanda insanlar
bir strateji olarak
eleştirel düşünceyi mümkün kılabilecek kurumla- için bir var olma biçimi, kendi hayatı üzerinde söz
karşımıza çıkmakta. rın yok edilmesi, Giroux’nun sözünü ettiği zulüm söyleyebilme aracı olduğuna; herkes için eşit ve öz-
kültürünün Türkiye’de nasıl işlediğini göz önüne gür bir dünyanın mümkün ve gerekli olduğuna ve
seriyor. Mesele, yalnızca gündelik hayattaki, kadın- korkmadan, bir arada, barış içinde yaşayabileceğimi-
lara, çocuklara, mültecilere, yoksullara ve hayvanla- ze duyduğumuz inanç yeniden canlanacak.
ra reva görülen zulmün politik arenada ne ölçüde
Kaynaklar
destek bulduğuyla ilgili değil. Giroux, zalimliğin
kültürünün “ortak korkular sorumlulukların yerini Bora, Tanıl (2016) “Türk Sağı Siyasi Düşünce Tarihi Açı-
aldığında” geliştiğine değiniyor. Türkiye’de yalnızca sından bir Çerçeve Denemesi”, içinde İnci Özkan Keres-
son bir yıl içinde yaşanan tutuklamalar ve gözaltı- tecioğlu ve Güven Gürkan Öztan (der.) Türk Sağı mitler,
lar bile zulüm kültürünün korkuyu topluma yayma Fetişler, Düşman İmgeler. İletişim Yayınları: İstanbul
stratejisinin bir aracı olarak nasıl kullanıldığını gös- Giroux, Henry (2017), Trump Amerikasında Zulüm Kül-
termeye yeterli. Giroux’nun değindiği zulüm kültü- türü, Ayrıntı Dergi, sayı 21, Mayıs/Haziran
rünün yarattığı koşullar altında sürekli artan sayıda
insanın “potansiyel ‘terörist’ ya da ‘suçlu’ statüsüne” Fotoğraf: Ateş Alpar
indirgenmesi, sürekli izlenip “pratik olarak neredey-
se her kamusal ve özel alanda yerleşik olan gözet-
leyici devletin dikkatli gözleri altında aşağılan”ması
(2017:12), her an her yerde karşı karşıya kaldığımız
‘korkutarak siyaset’in Türkiye’deki emareleri arasın-
da da yer almakta. HDP eş genel başkanları da dâhil
olmak üzere 10’un üzerinde tutuklu milletvekilinin
yanı sıra Ağustos ayı itibariyle 164 gazeteci hapiste.
2016’nın son altı ayında sosyal medya paylaşımla-
rından dolayı 1656 kişi tutuklandı. İnsan hakları
savunucularının akla hayale gelmez senaryolarla
suçlanması ve tutuklanması topluma, özellikle de
demokrasi ve insan hakları talebini yüksek sesle dile
getirmede ısrarcı olan muhaliflere yayılmak istenen
korku dozunun ne denli yüksek olduğunu göster-
mekte. İhraçlar, açılan soruşturmalar ve hatta başba-
kan yardımcısının ‘kimseye şort giydi diye soruştur-
ma açılmıyor’ açıklaması dahi korkunun toplumun
tüm kesimlerine nasıl yaygınlaştırılmaya çalışıldığı-
nın göstergesi. Neticede, şort giymenin adli soruş-
turmaya konu olabilecek bir mevzu olduğu, ancak
hükümetin böyle bir uygulamasının olmadığı yet-

8
“Dünyayı Güzellik Kurtaracak”
Faruk Alpkaya
1. Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük’ünde ‘ahval’ söz-
cüğüne üç karşılık veriyor: 1. Durumlar, hâller, vaziyetler; 2.
Davranışlar; 3. Olaylar. Demek ki, ahvalimizi anlayabilmek, en
azından kabataslak görebilmek için üçüne de bakmak şart.
‘Olaylar’dan başlayarak yakından uzağa bir bakalım: OHAL ile
yönetilen bir ülkede KHK ile işinden atılmış binlerce akademis-
yenden, onbinlerce kamu çalışanından biriyim. Bana, bizlere ya-
pılan haksızlığı kamuya duyuracak yüzlerce gazeteci hapiste, on-
larca gazete, dergi ve televizyona el konulmuş. Bizlerin hakkını
arayacak insan hakları savunucuları tutuklanmış. Ülkenin üçün-
cü büyük partisinin eş genel başkanları, milletvekilleri, belediye
başkanları rehin alınmış, yönettiği belediyelere kayyım atanmış.
Sırada ana muhalefet partisi var: Partinin eski genel başkan yar-
dımcısı cezaevinde, itirafçılığa zorlanıyor; partinin genel başkanı
tutuklanmakla tehdit ediliyor. Yanı başımızdaki iki ülkede cihat-
çı örgütlerin yakaladıkları kadınları cariye yaptıkları, erkeklerin
başını kestikleri kanlı bir savaş sürüyor. Kendini ‘demokrasinin
ve uygarlığın beşiği’ olarak gören yaşlı Avrupa’da ırkçı partiler
güçleniyor; diktatörlerin yönettiği orta boy ülkeler birbiri ardına
nükleer silaha kavuşuyor; dünyanın en güçlü ülkesi popülist bir
liderin ağzından nükleer savaş tehditleri savuruyor. Küresel ısın-
ma son buzulları eritiyor; vahşice talan edilen doğa kendini ye-
nileme yeteneğini kaybediyor; canlılık, bu sefer insan eliyle yeni
bir topyekûn yok oluşa sürükleniyor…
Davranışlarımız çeşit çeşit, ama iki ana öbekte toplamak müm-
kün bunları: İyiliği amaçlayan dayanışmacı davranışlar bir yan-
da, kötülüğü amaçlayan davranışlar diğer yanda. Dayanışmacı
davranışlar çeşitli biçimlerde ortaya çıkıyor kuşkusuz. Bunları
tüketici olmayan bir biçimde sayarsak doğayla dayanışma, hay-
vanlarla dayanışma, insanlarla dayanışma, cinsiyet dayanışması,
kimlik dayanışması ve sınıf dayanışmasından söz edebiliriz. Bu
dayanışmaları örgütleyen yapılara ve geliştirdikleri çok çeşitli
eylem biçimlerine baktığımızda adeta bir gökkuşağı ile karşıla-
şıyoruz. Kötülüğü amaçlayan davranışlar da kuşkusuz farklı kı-
lıklarda, yerelden genele çok çeşitli örgütlere sahip ama ortak bir
noktaları var: Şiddet. Bu davranışların ister doğaya karşı, ister
diğer canlılara, isterse ırkçılık, cinsiyetçilik ya da ayrımcılık kılı-
ğında diğer insanlara karşı olsun, nihai olarak gelip dayandıkları
yer şiddet oluyor.
9
 Son olarak vaziyetlere bakarsak, bir yanda
Egemenlerin her geçen gün biraz daha şiddete teslim
örgütlerinden olan, dolayısıyla çığırından çıkan bir
daha güçlü örgütler, dünya, diğer yanda tarihin hiçbir
dönemiyle kıyaslanmayacak çe-
ordularından daha büyük
şit ve renkte dayanışma görmek
ordular, medyasından daha mümkün. Bu noktada, Imma-
büyük medya sahibi olamayız, ama nuel Wallerstein’in 1999’da ilk
baskısı yapılan, Tuncay Birkan
tek tek her birimiz egemenlerin
tarafından Türkçeye çevrilen bir
hepsinden daha ahlaklı olabiliriz. kitabının adına bakmak lazım:
Bunu için tek bir şey yeterli: Bildiğimiz Dünyanın Sonu. Bir-
Özü sözü bir olmak. Onların kan, çeviriye düştüğü notta ‘bildi-
ğimiz’ derken hem tanıdığımız bir
yapamayacağı tek şey bu: dünyadan hem de hakkında bilimsel
Yalansız yaşamak. bilgi sahibi olduğumuz bir dünyadan
söz edildiğine işaret eder.1
Doğrudan Prens Mişkin’in ağzından duymadığımız, hep başka-
ları ona atfen tekrarladığı için Prens’in bu sözü söyleyip söyleme-
diğini, hatta böyle düşünüp düşünmediğini bile bilemeyiz. Ama
Dostoyevski iki kez tekrarlatır bu sav-cümleyi: Dünyayı güzellik
kurtaracak.2
Kahramanlar, imparatorlar, dinler, ideolojiler bugüne kadar
dünyayı kurtaramadı, tam aksine daha kötü bir hale getirdi. On-
ların yapamadığını güzellik nasıl yapabilir, güzellik dünyayı nasıl
kurtarabilir? Bunun için güzellikleri, yani dayanışmayı çoğalt-
mamız, gökkuşağının renklerini bir araya getirebilmemiz gereki-
yor her şeyden önce. Sonra da kötülüğün karşısına dikilmemiz.
5. Ümit Kıvanç, insan hakları savunucularının Büyükada’da ba-
sılmasıyla başlayan iftira ve kara propaganda kampanyası üzerine
kaleme aldığı yazıda fırıldakların baktıkları şeyleri fır dönüyor
sandıklarını söyledikten sonra sorar/işaret eder:

2. Tanıdığımız dünya, hangi değer “İnsanlığın en büyük sorunu nedir:

yargısıyla yaklaşırsak yaklaşalım, nasıl ifade edersek edelim, ön-
görülebilir bir dünyaydı. Öngörebiliyorduk, çünkü bu dünya a.) K ö t ü l ü k
hakkında doğa bilimleri, beşerî bilimler ve sosyal bilimler aracı- b.) Kötülüğün cezasız kalması.3”
lığıyla topladığımız birikimli bir veri yığınına ve bu yığını işle-
yebilecek kavramsal araçlara sahiptik. Artık o eski, öngörülebilir Dünyayı kurtarmak için güzelliğe biraz yardımcı olmak ge-
dünyada yaşamıyoruz; biriktirdiğimiz veriler ve geliştirdiğimiz rekiyor galiba.
bilme araçları eskisi gibi çalışmıyor. Dolayısıyla, Mevlana’ya at-
fedilen fıkradaki gibi karanlıkta, elleriyle yoklaya yoklaya bir fili
anlamaya ve tarif etmeye çalışan insanlara benziyoruz: Kimimiz
hortumunu yakalamışız, kimimiz kulağını, kimimiz dişini, ki-
mimiz bacağını… Her birimiz tuttuğumuz yeri bildiğimiz bir Notlar
şeye benzetmeye çalışıyoruz. Herkesin benzettiği kısım doğru,
ama ortaya çıkan filin tarifi değil. Fili tarif etmek istiyorsak, ka-
1
Immanuel Wallerstein (çev: Tuncay Birkan), Bildiğimiz Dünyanın
ranlıkta bir işe yaramayan duyu gözümüzü kapatıp gönül gözü- Sonu-Yirmi Birinci Yüzyıl İçin Sosyal Bilim (İstanbul: Metis Yayınları,
müzü açmamız lazım -Mevlana’nın önerdiği gibi. 2000).
2
Fyodor Mihayloviç Dostoyevski (çev: Ergin Altay), Budala, (İstanbul:
3. Artık geçmişte kalan bildiğimiz dünya, bütün kötülüğüne Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012). S.: 484 ve 666.
3
Ümit Kıvanç, “Kimler ajan-casus olur?”, http://www.gazeteduvar.
rağmen, bazen bireysel bazen de toplumsal bir umut sunuyordu:
com.tr/yazarlar/2017/07/13/kimler-ajan-casus-olur/ 15 Ağustos 2017.
Her şey daha iyi olabilir. Yeter ki yeterince çalış ve biriktir, ya da
bilinçlen, örgütlen ve mücadele et. Bu umut, kısa vadede sonuç
alıcı görünüyordu, toplamda tam ise aksi bir sonuç üretiyordu:
Hiçbir şey değişmez. Bugün, içinde yaşadığımız öngörülemez
dünyaya, gönül gözüyle baktığımızda büyük bir belirsizlik gö-
rünüyor ve belirsizliğin kaçınılmaz bir sonucu olarak büyük bir
fırsat: Başka bir dünya mümkün.

Yapmamız gereken dayanışmanın hangi biçimini amaç edinmiş

olursak olalım bütün renklerimizle bir arada durmayı başarabil-
mek. Unutmayalım: Egemenlerin örgütlerinden daha güçlü ör-
gütler, ordularından daha büyük ordular, medyasından daha bü-
yük medya sahibi olamayız, ama tek tek her birimiz egemenlerin
hepsinden daha ahlaklı olabiliriz. Bunu için tek bir şey yeterli:
Özü sözü bir olmak. Onların yapamayacağı tek şey bu: Yalansız
yaşamak.

4. Türkiye’de yaşayanlar Zülfü Livaneli’nin Ada adlı şarkısın-

dan hatırlarlar: “Dünyayı güzellik kurtaracak/Bir insanı sevmek-
le başlar her şey”. Sözün asıl sahibi Dostoyevski’dir. Dostoyevski,
Budala’da “zavallı bir prens” olan Mişkin’in hikâyesini anlatır.
Prens Mişkin, bütün saflığı ve iyi niyetiyle yani budalalığıyla
yaşar bu hayatı ve diğer roman kişilerinin anlattıklarından bildi-
ğimiz kadarıyla “insanları kendine güldürmek pahasına” “idam
cezası gibi, Rusya’nın ekonomik durumu gibi veya ‘dünyayı gü-
zellik kurtaracak’ gibi şeylerden söz eder”. Kanı, Prens aşık oldu-
ğu için “dünyayı güzellik kurtaracak” gibi bir sözü söylediğidir.

10

Kaos GL, bu yazıyı yazmaya davet ettiğinde sevinerek kabul et-
tim, oysa bu, benim için hiç de kolay bir iş değildi. Nitekim son
zamanlarda ne zaman ahval üzerine konuşmaya davet edilsem,
söze hemen bu konuda konuşmanın ne kadar zor olduğunu be-
lirterek başlıyorum. Bu yazıya da böyle başlamak zorundayım
çünkü bana göre söz konusu ahval hakkında düşünme ve konuş-
ma zorluğu tam da bu ahvalin en belirleyici özelliği olarak öne
çıkıyor. Dolayısıyla ahvale dair hangi konuyu ele alırsak alalım,
o konu ile o konuyu eleştirel olarak değerlendirme zorluğu ara-
sındaki zorunlu ilişkiyi düşünmekle işe başlamak bana önemli
görünüyor.
Konuya gelirsek, üniversitedeki görevinden ve severek yaptığı
mesleğinden zorla uzaklaştırılmış, yani “tasfiye edilmiş” bir fe-
minist akademisyen olarak tüm bu ahvali feminizm açısından
değerlendirmek benim için özel güçlükler içeriyor. Sanırım bu
bana özel bir durum değil, çünkü çoğumuz nesnesi olduğumuz
bir sürecin üzerine çıkarak ahvale, onun ne anlama geldiğini an-
layacak kadar mesafeli bakmayı zor buluyoruz. Başka bir ifadey-
le, başımıza tam olarak ne geldiğini değerlendirebilecek konum-
da değiliz. Belki de maruz aldığımız bu vahim durum karşısında
şimdiye kadar bildiğimiz, olduğumuz ve yapageldiğimiz şeylerin
tümünü radikal biçimde gözden geçirmeliyiz, belki tamamen
yeni öznellikler peşine olmalıyız; belki biraz durup düşünmeli-
yiz, durmanın tam anlamına vererek. Ama bizler bunları yapa-
mayacak kadar acil hayati sorunlarla boğuşarak ayakta kalma,
Tasfiye Edilmiş
Bir Feminist
Akademisyenin
Ahval Üzerine
Düşünceleri
Alev Özkazanç
hatta hayatta kalma mücadelesi veriyoruz. Yani ahval içinde hep
birlikte sürükleniyoruz. Belki böylesi kaçınılmaz olduğu kadar
doğru olandır da, bilemiyorum, bilemiyoruz. Belki de bu sü-
rüklenme halinde yapabileceğimiz en iyi şey, ahvale dair kayıt-
lar düşmek, tanıklık etmek, arşiv ve hafıza kaydı oluşturmaktır.
Ama belki de bundan daha fazlasını umut etmek ve kendimiz-
den yeni bir kendilik yaratmak üzere, olan bitene başka gözlerle
bakmak gerekiyordur. Bunun hayati bir önem taşıyıp taşımadı-
ğını ve bunu başarıp başaramayacağımızı zaman gösterecek.
Durumumuz büyük bir yenilgi sonrası yaşanan kayıpların yol
açtığı kolektif bir travma aslında. Çok şey kaybettiğimiz doğ-
ru; yok olan yaşamlar, kaybettiğimiz canlar bir yana, medeni
ve demokratik yaşama dair ve umuda dair pek çok şey. Bu tür
büyük yenilgi ve kayıpları melankoliye düşmeden ya da yıkıcı
eğilimlere kapılmadan karşılamak için yaratıcı ve yenilikçi bir
performans sergilemek gerekir elbette. Yaratıcı ve yenilikçi per-
formans demişken, Butler’dan biraz daha yardım alalım: Butler
ile Athanasiou yakınlarda Türkçeye çevrilen Mülksüzleşme: Siya-
saldaki Performatif adlı kitaplarında günümüz dünyasında öne
çıkan bu büyük kayıpları “mülksüzleşme” kavramı ile düşün-
meyi öneriyorlar. Bizler de burada ağır bir mülksüzleşme süreci
yaşıyoruz; işinden, gelirinden, mesleğinden, siyasi haklarından,
insan haklarından, vatandaşlık statüsünden, özgürlüklerinden,
vatanından mahrum bırakılmış insanlarız çoğumuz. Sahip ol-
duğumuz bu şeylerle birlikte, belirli varoluş hallerimiz, kim-
11

liklerimiz, mevcut öznelliklerimiz de tehdit altında. Bu yaygın
mülksüzleştirilme koşullarında, kırılganlığımız aşırı artmışken,
hâlâ nasıl başka mülksüzlerle birlikte “fail” olmayı başarabiliriz
sorusu önümüzdeki en kritik soru olarak duruyor.
Ama önce kaybımızın büyüklüğünden söz edelim. Bu derece
bir yıkımın ardından kayıpların genel bir dökümünü yapmak
bile zor. Bir kere, bu kaybın adı sanı belli bir grupla ya da kim-
liklerle sınırlı olmadığını belirtmek gerek: kayıp derken sadece
feminizmin, feministlerin ve hatta kadınların, LGBT bireylerin,
ya da akademideki feminizmin kaybından söz etmiyoruz. İnsan
ve yurttaş olarak tüm varoluşumuzla ilgili maruz kaldığımız,
tanık olduğumuz her şeyle ilgili bir kayıptan söz ediyoruz. Bu
noktada dikkatimizi dar anlamda “kendimize” değil, bir parçası
olduğumuz ortak alana yönelterek, tüm bu kayba dair feminist
bir anlayış geliştirmemiz bana çok önemli görünüyor. Bunu
başarmak zor elbette ama tam da yapmamız gereken şeyin bu
olduğuna inanıyorum. Yani bizim başımıza gelenin kaydını tut-
maktan çok, hepimizin ortak olarak başına gelen şeyin feminist
bir değerlendirmesini yapmak. Ve elbette bu değerlendirmeyi
mevcut feminist öznelliğimizle yaparken zorlandığını, yetersiz
kaldığımız noktada, mevcut feminist olma halimizin bir eleştiri-
sini yapmak, kendi sınırlarımıza dair farkındalık yoluyla sınırları
aşma denemesine girişmek. Butler’ın ifadesiyle “bizi ilişkisel ve
karşılıklı bağımlı varlıklar olarak tesis eden” anlamıyla mülksüz-
leşme deneyimini yaşayarak, bu süreci yaratıcı olarak değerlen-
dirmek. Bunun ne kadar zor bir şey olduğu çok açık. Ve bunu
yapmak için daha çok yolumuz var. O nedenle biz şimdi sadece
kayıp üzerine düşünmeye devam edelim.
Şimdilik sadece “kendi” kaybımızdan söz edeceksek, yani kaybın
kaydını dar tutarsak söylenecek şeyler belli: 2010’dan ve özellik-
le Gezi’den itibaren aşama aşama evrilen ve nihayet OHAL ile
sonuçlanan bir süreçte, giderek daralan bir demokratik kamusal
alanın aktif bileşeni olarak kadın hareketinin uğradığı büyük ka-
yıplardan söz ediyoruz. Bunun pek çok boyutu var elbette: femi-
nistlerin, onların örgütlerinin üzerindeki baskıların artması, (son
olarak Kadın Koalisyonu’ndan arkadaşımız İlknur Üstün’ün tu-
tuklanması baskının nereye kadar varabildiğini gösteriyor) Kürt
illerindeki kadın örgütlenmesinin büyük ölçüde tasfiyesi, çok
sayıda kadının bu faaliyetler nedeniyle tutuklanması, siyasi ikti-
darın sadece toplumsal cinsiyet politikasının değil, genel olarak
siyaset yapma biçiminin eril tahakkümcü karakterinin sertleş-
mesiyle birlikte kadınlar ve LGBT bireyler üzerindeki baskı-
12
Bu yaygın mülksüzleştirilme
koşullarında, kırılganlığımız
aşırı artmışken, hâlâ nasıl başka
mülksüzlerle birlikte “fail”
olmayı başarabiliriz sorusu
önümüzdeki en kritik soru
olarak duruyor.
nın toplumsal yaşamın her alanında güçlenmesi, cumhuriyet
döneminin ve 1980 sonrası kadın hareketinin yasal ve kurum-
sal kazanımlarının tehdit edilmesi, çok sayıda kadın emekçinin
kamudan ihracı, ve nihayet, 80 sonrası feminizmin önemli bir
kazanımı olan akademik feminizmin özellikle BAK süreci ve ih-
raçlar nedeniyle gördüğü büyük hasar.
Bu genel tablo içinde dikkatimizi akademik feminizme yoğun-
laştırırsak, büyük üniversite tasfiyesi sürecinde BAK ihraçlarıyla
birlikte, disiplin olarak en büyük zararı görenlerden birinin aka-
demik feminizm olduğunu söyleyebiliriz. Bu, biz akademideki
feministlerin uzun süredir doğrudan deneyimlediğimiz, bizzat
yaşayarak bildiğimiz bir şeydi ama akademide feminizmin gör-
düğü zarara dair kamusal bir konuşmayı başlatmak ve ayrıntılı
bir kaydını tutmak ancak çok yakın zamanda mümkün olabildi.
Kaos GL’nin çağrısıyla 14 mayısta bir araya gelen tasfiye edilmiş
kadın akademisyenler olarak ilk kez bu sürece dair deneyimleri-
nizi paylaşarak, hem kaybın kaydını tutmaya hem de yeni daya-
nışma biçimleri üzerinde tartışmaya başladık.
Bu toplantıdaki tartışmaları ve belli başlı saptamalarımı-
zı şöyle özetlemek isterim: öncelikle henüz rakamlar çok net
olmasa da kaba gözlemlerle BAK akademisyenleri içinde çok
sayıda kadın olduğunu, (yarıdan fazlası) bunun da büyük kısmı-
nın feminist ya da cinsiyet çalışmaları yapan kadınlar olduğunu
saptadık. Bunun nedeni ve anlamı üzerine farklı görüşler olabilir
elbette ama bana kalırsa bu bir tesadüf değil. Elbette ilk olarak,
BAK imzacılarının büyük çoğunluğunun sosyal bilimci olmaları
ve sosyal bilimler içinde kadın akademisyen ağırlığına işaret edi-
lebilir ancak bence bunun daha derin bir nedeni daha var. Bu
neden bu ülkede feministlerin, feminizm üzerinden demokrasi
ve barış sorunuyla kurdukları ilişkiden kaynaklanıyor. Barış ve
demokrasi sorunu ile toplumsal cinsiyet sorunu arasındaki temel
bağlantı uzun süredir bu ülkenin feministlerinin gözünde netlik
kazanmıştı. O zamana kadar verilen demokrasi mücadelesi bir
yana, son olarak sayıları bine varan feministin 7 Haziran 2015
seçimi öncesinde imzaladıkları bir deklarasyonla HDP’ye des-
tek çağrısı yapması bunun önemli bir göstergesiydi. Bu metinde
“antidemokratik ve otoriter AKP hükümeti altında feminizm de
dahil olmak üzere her tür muhalif politikanın siyaset ve ifade
alanı daraltılıyor” tespiti yapılmıştı. Bu metni ve sonrasında da
BAK metnini imzalayan kadın akademisyenlerin nerdeyse tümü
artık üniversiteden tasfiye edilmiş durumda. Geri kalanlar da ta-
mamen etkisizleşmiş durumda ve kendini çok kötü hissediyor

ya istifaya ya da erken emekliliğe hazırlanıyor. Şu anda Ankara
Üniversitesi ve İstanbul Üniversitesi gibi en eski ve en önemli
kadın merkezleri büyük bir tahribat görmüş durumda.
Alandaki yetişmiş ve yetişmekte olan insan gücünün büyük
kısmının tasfiye edilmiş olması sorununun yanı sıra, ihraç sü-
reçlerinin çok özel biçimde cinsiyetlendirilmiş olduğunu ve
bazı durumlarda ağır cinsiyetçi bir içerik barındırdığını da bu
toplantıda fark ettik. Bu cinsiyetlendirilmiş etkiler elbette yaş,
akademik pozisyon ve medeni durum farklarına ve taşrada ya
da büyük kentlerde yaşamaya bağlı olarak değişiyor. İhraç süre-
ci çok özel biçimlerde cinsiyetleniyor derken özellikle, gelir ve
meslekten yoksun kalmış olmanın yol açtığı ekonomik bağım-
sızlık kaybının, işsizliğin ve “medeni ölüm” diye andığımız hak
kayıplarının, çoğu kadının özellikle aile ve çevreye karşı türlü
mücadeleyle edinmiş olduğu kişisel özerkliklerini de tehdit et-
mesini kastediyoruz.
Bu acil yaşamsal sorunlar bizim için şu anda en önem taşıyan
şeyler, ama hasar aynı zamanda bizlerin taşıyıcısı olduğumuz
değerler ve kurumlarla da ilgili. Arkamızda bıraktığımız aka-
demik yıkımın etkilerine bakarsak, şunları görüyoruz: yetişmiş
insan gücünün tasfiyesinin yanı sıra, gelecekte de bizlerin ve bu
alanın bilimsel gelişiminin önünü tıkamak için alınan önlemler
(sadece ihraç edilenlere değil, hakkında soruşturma açılan herke-
se doçentlik engelleri koyulması, dergilerin yayın kurullarından
çıkarılma, yayın yapmanın engellenmesi, TÜBİTAK fonlarının
kesilmesi) akademik ve hatta kişisel izlerimizin yok edilmeye ça-
lışılması, tasfiyenin ardından kadın merkezlerinin, hükümete ya
da rektöre yakın kişiler ve ehil olmayanlar tarafından ele geçi-
rilmesi.
Büyük Tasfiyenin öğrencilerimiz üzerindeki olumsuz etkile-
ri de toplantıda öne çıkan gündemlerden biri oldu. Öncelikle
çok sayıda dersin kapanması, tezlerin danışmansız kalması, bazı
bölümlerde tez konularının zorla değiştirilmesiyle birlikte öğren-
cilerin yaşadıkları ciddi dezoryantasyon sorunu var. Bu durumda
çok sayıda tezin yazılamayacağını ve yüksek lisans programlarını
bırakma eğiliminin artacağını kestirmek zor değil. Ve ne yazık ki
sorun bununla da sınırlı değil çünkü ihraçların ardından öğren-
cilerin kampüs hayatı da belirgin biçimde kötüleşmiş durumda.
Bu bağlamda, toplantıda kampüs ortamının gözle görünür bi-
çimde eril ve faşist şiddete maruz kalması, feminist öğrencile-
re saldırı eğilimi (Bilgi Üniversitesi’ndeki 8 mart saldırısı gibi),
üniversitelerdeki cinsel tacizle mücadele ağlarının zayıflaması
nedeniyle kadın öğrencilere yönelik tacizlerin artması, artan şid-
det, keyfilik ve hukuksuzluk ortamından genç kadın, feminist-
ler, Kürt kadınlar ve queer bireylerin daha oransız etkilenmeleri,
kadın toplulukları ve LGBT toplulukları üzerindeki engelleme
ve baskıların yoğunlaşması gibi konular ele alındı.
Sonuç olarak bu toplantıda üç konuda örgütlenme ve dayanışma
ihtiyacı duyduğumuz ortaya çıktı: 1. Hayatta kalma, 2. Mesleki
olarak ayakta kalma, 3. Yeni dayanışma biçimleri ve sürdürüle-
bilir mecralar yaratmak. Ayrıca böyle bir dönemde Türkiye’de
kadın ve toplumsal cinsiyet çalışmalarının yeni dönemin gerek-
lerine uygun biçimde yeniden yapılanmasının gerekliliği de açı-
ğa çıkmış oldu.
Son derece verimli geçen ve hepimize moral veren bu toplantı
yakın gelecekte oluşacak bir dayanışma ağını müjdeliyordu. Biz-
ler, bu yeni mecranın nasıl olması gerektiği üzerinde düşünmeye
devam ediyoruz. Ben tam da burada yazımın başlangıcındaki
vurgulara geri dönmek ve bu süreçte değerlendirmeye alınmak
üzere önemli bir noktayı öne sürmek isterim. Bu süreçte en
önemli konu hiç kuşkusuz bu yeni oluşan kolektifin kimliği so-
rusu, yani yeni tür bir öznellik sorusudur. Bunun üzerine daha
fazla düşünmeliyiz. Bizi bir araya getiren sürecin BAK ve sonra-
sında OHAL sürecindeki tasfiye olduğu açık. Buna rağmen yeni
dönemde kendimizi öncelikli olarak “BAK akademisyenleri” ya
da “ihraç edilmiş feminist akademisyenler” olarak isimlendirme-
ye son vermeliyiz. Ortaklaşa paylaştığımız bu durumun hayati
karakterini ve kendine özgülüğünü asla es geçmeden, yeni ortak
kimliği “kendimizden geçmenin” bir yolu olarak tasarlamaya
çalışmalıyız. Bu hem akademik, hem örgütsel ve politik olarak
yeni bir öznellik oluşumu anlamına gelir. Böyle büyük bir kırıl-
ganlık, prekarite ve mülksüzleşme çağında, “kendimizden dışarı
çıkmak” için gerekli gücü ve birikimi feminist ve queer gelenek
içinden bulup çıkarma çabası çok değer kazanacaktır. Yeni ve
yaratıcı bir hamle yaparak bir siyasal performans gerçekleştirme
hayali, elbette yapalım denip yapılacak bir şey değil, mevcut ve
müstakbel yaratıcı enerjilerin durumuna bağlı olarak olacak ya
da olmayacak bir şey. Ve ne yazık ki böyle enerjilerin oldukça
düşük olduğu bir dönemdeyiz. Buna rağmen bu yöndeki en
ufak arayışların ve yeniliklerin bile çok değerli olduğunu ve yeni
Türkiye denen şeyin ruhuna uyan tek arayışın bu olduğuna ina-
nıyorum. En azından, yeni bir başlangıç yapmak umudu bizi
harekete geçirebilir.
Son olarak feminist araştırma ve aktivizm için önümüzdeki dö-
nemde en önemli olan şeyin, kadın hareketi içindeki gerilim ve
ayrışma dinamiklerini yumuşatacak kapsayıcı bir feminizmin
oluşturulması olduğunu düşünüyorum. Bunun için bu tür bir
kapsayıcı feminizmin önündeki sınıfsal, siyasi ve ideolojik en-
gellerin iyi analiz edilmesi ve bunlarla mücadele edilmesi gere-
kecek. Ayrıca önümüzdeki dönem, kadın hareketinin en geniş
muhalefet cephesiyle daha fazla yakınlaşması ve işbirliği içinde
olması gereken bir dönem olacak. Hatta belki de bazılarının
umutlandığı (bazılarının da korktuğu) üzere kadın hareketi tüm
muhalif harekete ahlaki önderlik edebilen hegemonik bir önem
bile kazanabilir. Neden olmasın?
13
 arkadaş’ın lotus çığlığı,
ve şu bizim hayat
Karin Karakaşlı
adını kendi koymak ne demeye gelir, bilir mi-
siniz? birini, eski bir ben’i öldürmektir o. kendi
gıyabında verilenin reddi. zekai özger’in arkadaş z.
olmasının hikâyesi. bir başlangıç. son dayatan bir
merhaba. ‘merhaba canım’ dediği bize.
hayat trajik bir homoseksüeldir
bence bütün homoseksüeller adonistir biraz
çünki bütün sarhoşluklar biraz
freudün alkolsüz sayıklamalarıdır
düzenin kanun ve kurallara uygun bir cinnete
evrildiği yerde hissiyat budur. beyin kimyasal-
ların sistematik kötülük karşısında iflas eder. o
uzlaşılmış riyaya karşı bir an mağlup düşersin. o
kanunlar ki ‘gereği düşünüldüğünde’ duruma göre
esner ve daralır. bir kanun hükmünde kararname
ile yılların emeği bağımsız medya organları, insan
hakları dernekleri kapatılır. listelerde ismini bulur,
keyfi bir ihraçla sivil ölüme mahkûm edildiğini
öğrenirsin. olağanüstü halde barış demek terö-
ristlik, insan hakkı savunmak ajanlıktır. kimileri
zaten doğuştan hain ve iç mihrak, kimileri genel
ahlâka mugayır, milli ve manevi değerlere beladır.
devlet iktidarında her kelime anlamında yeniden
yazılır.
buraların kadim devlet geleneği öldürme üzerine
kurulu. işkencede, asit kuyularında, dere kenar-
larında, domuz bağında ya da tenha sokaklarda
öldürdükleri o canların hepsi resmi tarihte hain
kılındı. Mezarsız ölülerin üzeri gerekçelerle örtül-
dü. insanlığa karşı suçlar zamanı aşımlı dosyalarda
unutuldu. o ki insanlar kaybolmuştu. kemikleri
bulunsa dahi devlet kayıtları başka listelerle meş-
guldü.
14
işte o zaman edebiyat anlattı tarih kitaplarının
sustuğunu. daha belgeseller çekilmeden, alternatif
tarih kaynakları devreye girmeden bir şiir susulan
hakikati haykırdı. arkadaş da o çığlıklardan biriy-
di. lotus çığlığı. kendi içinde katmanlarca açılan.
işte bir bir kırıyorlar dalıylan
yeryüzünün olgunlaşan meyvelerini
çünki biliyorlar vakit dar
oysa dalları kırmayılan ölür mü sonsuz ağaç
hayatı pekiştiren kökümüz var
hayat, hakkını ister. adına arkadaş demiş şairin,
o gencecik insanın yaptığı budur aslında; insan
eliyle cehenneme çevrildiği anlarda bile hayata el
uzatmak, onunla arkadaş olmak. “sen bundan çok
daha fazlasısın, biliyorum” demek. hem de payına
o cehennemi günlerden, gecelerden o kadar çok
düşmüşken… 8 ocak 1948’de bursa’da başlayan
hikâyede arkadaş’ın gençliği 12 Mart darbesinin
haşin günlerine denk geldi. ‘günler perişan’ dediği
zamanlara. malûm buralarda hepimizin tarihi
birtakım dönemeçlerden geçer dönemeç dediğin
tarihin keskin, kanlı virajlarıdır.
selanikli göçmen işçi bir ailenin çocuğuydu arka-
daş. yokluğu da sınıfsallığı da küçücük yaşında
iliğinden bildi. eprimiş kıyafeti, boş dolabı, iki
kuruş paraya çalışmayı, gururu ve öfkeyi. bunları
ve daha fazlasını anlatmasını da bildi. bizzat ha-
yatın kendisini tutup kolundan aynanın karşısına
geçirdi. “bu musun sen sahi? daha iyi yaşayamaz
mıyım seni?” diye soruverdi. inandığı cevap mü-
cadelesinin de ta kendisiydi.
gördüm ki bir cuma gecesi ertesi şiirlerle karşı karşıya olduğunuza yemin edebilirsiniz. sahici
ve evrenseldi. zaman bu sakalsız oğlana hiçbir şey edemedi.
babamın eskimiş bürokrat ayakkabılarının tamiratına ha bir de bu toprakların o en güzel çocuklara kıyma geleneği
hiç değişmedi. acıdır ama biraz da bundan eskimedi şairlerin,
nefretle vurduğu örsü ve çekici
yazarların acı ve umut tahterevallisindeki maceraları. oysa o da
öfkesini köseleden ayırdığı bıçak bilirdi sadece hayatın zevklerini yüceltmeyi. mutluluğu küçük
şeylerdendi. ‘ben az konuşan çok yorulan biriyim/şarabı hel-
açılmış bir gül gibi duruyor önümde vayla içmeyi severim ‘ sahiciliğindeydi. aşkın ve hakla, eşitlikle,
özgürce yaşanan hayatın peşindeydi. bu uğurda mücadele eden
yoldaşlarını anlatırken her dönemin gençlerinin kalbini kayda
geçti.
vur gülüm vur gülüm vur gülüm
yırtarak geçiyor kalbimizden
vur sen de burjuva ayakkabılarının altına
hayatı da törpüleyen zaman

artık ne soğuk damarlarımdaki ne sıcak

şuramızdan bir şey var
sadece bıçak gülüm sadece bıçak.
acıya benzer umuda benzer

bazı günlerde herşey

bıçak sırtı bir hayat yaşadı. pamuk ipliğiyle urgan arasında
gidip gelen, düz yolda sanki canbaz ipinde yürüten. farklıydı. hem acıya, hem umuda benzer
farklılığında haklı olduğunu göstermekle geçti hayatı. malum,
her özgeçmiş, birkaç kurumsal bilgiye işaret eder. hayatı değil,
kimi durakları anlatır özgeçmişler. arkadaş da bu bilgiler uya-
rınca ankara üniversitesi siyasal bilgiler fakültesi basın yayın şuramızda, tam şuramızda
yüksek okulu’nu bitirdi, türkiye radyo televizyon kurumu’nda
tarihe nasıl anlatsam
kurgucu olarak çalıştı. 24 ocak 1971 tarihinde sbf yurduna
yapılan polis baskınında ağır işkencelere maruz kaldı, başına
feci darbeler aldı. o kadar ki, iki yıl sonra 28 nisan’da tıpkı şair
orhan veli gibi karanlık bir sokakta düştüğünde, kaldırıldığı ey anneleri korkutan
hastanede 5 mayıs 1973’te daha 25 yaşındayken öldüğünde, o
kanama bu eski darbelerden bilinecekti. ölümü beyin kanama- bizi yaşatan kan
sıysa, hayatı ruha alınmış darbelerdi. çünkü o hep tek bitmiş
incecik bir dal ve her mahallenin dışarlıklı konar göçeriydi. o
uğursuz günü ‘adak’ diye yazacak, bir de kuşak yemini edecekti. günler perişan
vurdular, kötü vurdular

ne savaş kuralları devrim dediğin kitaplarda kuramı okunan, süslü sözlerle tar-
tışması yapılan soyut bir ihtimal olmadı hiç onun için. hayatla
ne insanlık onuru
sağlaması yapılmayan bilginin hükmü yoktu zaten nezdinde.
karar tarihlerinin ortalık kan gölüne dönmüşken, aşkla dostluğu bir kılan bir
adamışlıkla sarıldı canlarına.
iğrenç bir zaferini daha
sen iyilikler ve güzellikler uzmanı
gövdemize kazıdılar
suskunun gizemli sabrı

bir teraziyi en iyi kullanan

gayrı bu kazıyla büyüyecek gövdelerimiz
iğnenin ve ipliğin mercek gözlü büyücüsü
biliyerek bilincimizin öfkeli keskinliğini
karnaval gecesinin eğlentisiz parmak çocuğu

en hayat canbazı
öyle zamansızdı ki bugün onu okuduğunuzda şimdi yazılmış

15

ey ip şaşkını
ezberle o incecik tel üzerinde
hayatı dengeleyen asayı:
aşkın ve dostluğun ayrımı yoktur çocuk
ikisini de doğuran şey aynıdır
şimdi yine susmanın dayatıldığı zamanlardayız. sesimizi kesme-
nin, biat etmenin, etmezsek başımıza gelecekleri iyi bilmenin
zamanlarında. o yüzden arkadaş’ın şiirini okumak diye bir
şey yok benim için; onunla birlikte uyanmak ve yola revan
olmak var. öfkenin ve korkunun bilediği bitimsiz gecelerden
bu ismiyle müsemma ruhun arkadaşlığıyla geçmek var. çünkü
artık günlük hayat bir ölüm-kalım savaşı, zulüm ve adaletsizlik
karşısında akıl sağlığını koruma mücadelesidir. ve ancak onun
dürüstlüğüyle edilebilecek bir itirafın vaktidir.
yaşamak
bizim en eski çağlardan kalma yanık türkümüz
öylesine kısık ki sesimiz
ne duyurmasını ne söylemesini biliriz
ama tam da bunu diyen değil mi kısacık bir hayata kaç ömür
sığdıran. acılaşmadan taşımak var o zaman acıları. sevgili ölüleri
onun gibi yolculamak, kalanlar için onun gibi mücadele etmek
var.
alnını
dağ ateşiyle ısıtan
yüzünü
kanla yıkayan dostum
senin
uyurken dudağında gülümseyen bordo gül
16
benim kalbimi harmanlayan isyan olsun
şimdi dingin gövdende
uğultuyla büyüyen sessizlik
birgün benim elimde
patlamaya sabırsız mavzer olsun
başını omzuma yasla
göğsümde taşıyayım seni
gövdem gövdene can olsun
insan yaşadığının ustasıdır, öğrendiğinin değil. kapsayıcı, in-
sanın her halinden anlayan yalnızlıklar vardır. allaha mahsus
olan. dünya gözüyle bunu tadanlar kendi söküğünü dikemeyen
terzi misali kendi dışında herkese ulaşır. yalnızlığın ustasıydı o.
kimsesiz kalmak ya da aşkından olmaktan çok öteydi anlatmaya
çalıştığı yalnızlık. alın yazısıydı sanki. mühürdü. büyük mey-
danlarda ya da daracık öğrenci evlerinde devrimci yoldaşların
varlığıyla dinmeyendi. içinde taşıdığıydı, varlığına değindi. deli
gibi muhatabını arayandı. paylaşmaya değil, anlatmaya.
hep kurşunlamışlar yalnızlığı çoklar sokağında
herkesler var olmuş
bir sen bir ben ölmüşüm
yalnızım. bunu hep söylüyorum
geceyi çarmıha geriyorum kimseler tapmıyor
hüznümü ölçeğe vuruyorum yüreğime sığmıyor
her şey ne kadar olabilir meraklanıyorum
yüzüme dokundukça tırnaklarım kanıyor
yalnızlığımı hüznümle yoğuran gece
öyle basitsin ki sen bütün şiirlerin içinde
biliyorum. biliyorum bunu da biliyorum
gökteki yıldılar kadar yıldızlar yazılsa da
kendime kendimden başka kendim yok
‘korkudan başkaldırıya gelişen kaskatı bir acı’dır onunkisi.
çoğuldur hem tek bırakılmışlığında. acı aşka aşk acıya yakın
durur onun kitabında. ‘acıyla büyütüyorum aşkımı/bir gün
bana sevişmeyi öğreticek’ demişti. sanki bir kendi bildiği, uğru-
na her bedeli ödemeye razı geldiğiydi güzellikti. o yüzden tek
başına sırtlamayı yeğlerdi ya ‘diyorum bir acıyı ikiye bölmek/bir
elmayı ikiye bölmek kadar güçtür’ şiarıyla. yine de vazgeçmez
ama denemekten, yine de alıkoyamaz kendini ummaktan. de-
dim ya, elbet bir muhatap vardır, bir acı üleştirici. korkularını
birlikte korkabileceği biri. o yüzden anlatır duymamayı tercih
ettiklerimizi.
bakardık bakardık imrenmeye korkardık
en özentisiz şeylereydi açlığımız
ölüme bir vardı süreç
dinmedi dinmedi acımız
beklemek ölüm gibiydi bekledik
bugün dedik yarın dedik olmadı
böyle doğduk büyümeye korka korka
umudumuzdu gücümüzdü kalmadı
işte ellerim böyle tutsak gökyüzünde
çekerim çekerim gelmez
sanır ki gök doyurur açlığımızı
bir gökü yemekle acımız dinmez
tam da bu bitimsiz acıya inat diye yitirmez umudunu. umut ki
ona hiç verilmemiştir. hatta sıklıkla gasp etmeye yeltenilmiştir.
çoğumuzda olduğu gibi. ama işte hayatı göze almışlarda ömür
sadece dünya üzerindeki yıllarından toplamından ibaret değil-
dir. o yüzden şiir de matematiğin bıraktığı yerden devam eder,
onu temel alarak sonsuzluğa uçar. sonsuzluk insan doğasının
üzerindedir, bedellidir. kimileri hepimiz için yıldızlara ulaşmaya
yeltenirken zerreleşir. kum tanesi değil yıldız tozu olur. en güçlü
hallerinde halen bir imdat çığlığına da zorsunmadan. aczinde
yücelirler. umudu kesmeme cesaretlerinde bizden. el verece-
ğimize duydukları inançtan. o inanç en güzeli, en iyiyi çıkarır
içimizden. o güne dek varlığını bilmediğimiz asıl kendimizi.
gerçeğimiz olan o en mükemmel ihtimali.
elbet geçer bu hüzün mevsimi
bir baykuş bir serçeyle arkadaş olduğu gün
o gün size sevinci de anlatıcam
bir solucan bir leylekle çiftleştiği gün
o gün bahar mevsimidir size aşkı anlatacağım
ve bir gün elbette yıldızları sayacağım
-gelin kucaklayın beni. yıldızları sayamıyo-
rum
şiirin yazılması kadar okunması da tek başına çıkılan bir yolcu-
luk. her seferinde farklı çıkılan bir yolculuk hem de. arkadaş’ın
şiirinde kişisel yolculuğum ortalığın bordoya kesmesiyle başlar.
hayat boyu beni anlatan renk diye bildiğim bordo eşliğinde tu-
tunduğum dallar belirir onun şiirinde. kendi kadınlık ağacımın
dalları. kerelerce kırılan kerelerce yeşerttiğim, inat diye.
bordo diyorum bordo bir renktir
kan pıhtılaşınca bordoya
ölüm uzadıkça bordoya çalar
çünki nerde bir böcek bir çiçeğe konar
döllenme dullanmış bir kızın bordo çiçeği olur
hayatın ve ölümün rengi bordo arkadaş’ın dizelerine gülümser
bana. sonu ne zaman bir balta vurulsa ağacıma, ne zaman bir
dalım kırılsa içimde yankıyan o sestir arkadaş. ben daha darbe
aldığı bile kavramamışken kendini işittirir:
yaşlanıyorum. çiçeksiz renksiz. bordo
bir daha bir daha çünki diyorum
çünki bordo bir intihara ancak bu kadar yaraşır
intihardır bazen yaşamak dediğin kimilerimiz için. bir eşiği
geçmişsen acıda, kendini büsbütün kendini nihai olarak kendi
elinle kırmaktır. dinsin artık diye. gece öldürdüğünü sabahında
yeniden doğurmaktır. ‘hayatla çiftleşmeyi kendikendine mi öğ-
rendin’ diye sorar ya hani, kalpten bir evet demektir karşılığın-
da. hep kendim öğrendim. yine de en az bildiğim kendimim.
benden öte muamma yok bana demektir. öyledir çünkü. insan
en çok kendini şaşırtır.
her günün bir başka savaşı, her gecenin bir başka devrimi daha
vardı arkadaş için de. aşkı ve acıyı bu denli yakın kılan öte bir
hikâyesi. eşcinseldi. hakikate adanmış hayatında gizlemek ne
17
 kelime, dünyaya avazı çıktığı kadar haykıracaktı bunu. böyle
bilecekti dünya onu. seven her şeyiyle sevecekti. daha azına hiç
razı gelmedi. mahpushanede görüşüne gittiği sevdalısına dedik-
leri, sonraki kuşaklarda nice gencin açılmaya cesaret bulmasına
vesile olacak güçteydi.
Göğü kucaklayıp getirdim sana
kokla
açılırsın
Giyecek çamaşır getirdim sana
âdettir diye değil, sevdim diyedir
bağışla, eski biraz
bedenim uygundur diye bedenine
elimle yıkadım, ütüledim
elma ağacında kuruttum
Günler sarmal bir yay gibi
bunu unutma
bahar annemizin yemenisindeki solgun çiçektir
bunu unutma
seni ben her yerinden öperim
beni unutma
ha o yüzden sakın ola arkadaş z. özger’in ‘sadece zeki müreni
seviniz’ dizesini kesip de dolaşmayın ortalıkta. “ne zaman ya-
yımlarsam yayımlayayım adı ‘sakalsız oğlanın tragedyası’ ola-
cak!’ demiş bir şairin kitabı ölümünden sonra yıllar yılı vasiyeti
hilafına ‘sevdadır’ başlığıyla dolaştı ortalıkta. ta 2014 yılına
kadar. böylesi daha münasipti kimileri için. devrimciyle eşcin-
seli biraraya getirmekten haz etmeyenler için. oysa tam da bu ve
daha fazlasıydı. hem zeki müren’i sevmek meyhanede arka plan
fasılı olarak dinlemek, renkli insandı vesselam demek değil.
arkadaş’ın kastettiği gibi seviniz yerse. çünkü bir kere yazmış.
daha azını onun adına söylemeye yeltenmek küfürden öte.
siz inanmayın bir gün değişir elbet
güneşe ve penise tapan rüzgârın yönü
18
çünki ben okumuştum muydu neydi
biryerlerde tanrılara kadın satıldığını
…
ve bir gün hiç anlamıyacaksınız
güneşe ve erkekliğe büyüyen vücudum
düşüvericek ellerinizden ellerinizden ve
bir gün elbette
zeki müreni seviceksiniz
(zeki müreni seviniz)
böyle seveceksiniz işte arkadaş’ın dilinde zeki müren’i. ataerkiyi,
onun faşizmle ittifakını ifşa ederek. o gümbür gümbür toplum-
sal devrim ortamının orta yerinde eşcinsel aşkı, varlığının bir
başınalığını öyle saf anlatır ki, kalakalırsınız. onunki her gün,
her an verilen bir ölüm kalım savaşıdır, anlarsınız. başka türlü
yaşamak bilmemiştir. bir güzelleme değildir göze aldıkları. cesa-
ret diye değildir. seyirciye değildir. kendine, aşkına, kavgasına,
hayata sözüdür. olur da anlayanı, hissedeni beri gelirse, gülüm-
seyecektir. ağlatan mutluluklar, güldüren acılar, kahreden iha-
netler, çürüten vazgeçişler, göze alınan yanılgılar yaşamış birinin
gülümseyişidir bu. siyah-beyaz bir fotoğraftan, belli belirsiz. ve
çerçevesi kapsadığı o hayat kadar geniştir.
o fotoğrafa yeterince uzun bakarsanız, bir yerden sonra sizin
suretinizi yansıtmaya başlar. deli gibi ihtiyaç duyduğunuz ama
daha da delicesine işitmekten korktuğunuz cümleyi fısıldar
kulağınıza. şairin kişiye özel armağanıdır. fala bakar gibi okur-
sunuz artık o şiirleri. kendi kehanetinizi bulmaya. sonra belki
görmezden gelirsiniz yine, sonra belki inkâr edersiniz. ama
emin olun, kaçışı yoktur. o cümle gelip en yakınınızdan birinin
ağzından çıkar. doğru bir şeyi duyduğunuzda olduğu üzere
içinizde bir tel titrer. söz kalbinize dokunmuştur. tıpkı arka-
daş’ınkilerin olduğu gibi. günlük hayat şiiri böyle yazılır. unu-
tamayacağınız, sahici cümlelerle.ve o zaman şiirin de ne olduğu
anlaşılır. falım sakız manileri değildir bu. basmakalıp romantik
nağmelere de benzemez. cana okur ve şifanız olur.
böyle seveceksiniz işte arkadaş z. özgeri’i. hakkını vere vere.
hayat gibi…
*bütün şiir alıntılar: arkadaş z. özger, sakalsız bir oğlanın tra-
gedyası, ve yayınevi, İstanbul, 2014.
Türkiye Evlatlarına
Kendisinden Başka
Bir Şeyle Öldürülmek
İmkânı Vermiyor
N. Ekrem Düzen

Kişinin nasıl yaşayacağına dair en son ve en az söz hakkının ken-
disinde olduğu bir coğrafyada doğmuş olmak, aynı kişinin nasıl
öleceğine dair söz hakkının kimde olduğunu da büyük ölçüde
belirler. Bu ikizli mesele ne sadece Doğu’nun ne de sadece Ba-
tı’nın mevhum ve tevhimleriyle anlaşılır kılınamaz. Sebebinin
cümlesi kısa, izahı uzundur: Tekil bir kişiden bahsederken, ya-
şamla ölüm arasındaki Hegelyen diyalektik, Nietszchevari bir
trajedi formuna girmeden sahnelenemez. Diğer yandan, kişinin
müşterek kimliğini müstakil benliğinin muhtevası addeden bir
topluluğun bu kişiye reva göreceği en geniş hareket alanı, bütü-
nün sadık bir üyesi olmaktan öteye genişletilmez. Sufi olmaya
‘kalkışmak’ nasıl büyük suçsa müstakil birey olmaya ‘kalkışmak’
da öyle büyük suçtur.
Doğduğumuz coğrafyada er veya geç devlete ilişmeden öleme-
yecek olmamız bu müşterek muhtevanın bütün benlikleri ken-
disiyle doldurma ve kendisine döndürme mekanizması yüzün-
dendir. Bu mekanizmaya kültür demeye öylesine alışmışızdır ki
hayatımızı bu ikiz cellada teslim etmiş olduğumuzu fark etme-
yiz. Ne kültürden haberimiz olur ne de mekanizmadan. İnsa-
nüstü çabalarla bu çarkın – ister mecazen ister fiilen – uzağında
kalabilmiş olanlar dahi bu döndürülüşten kurtulamaz. Bu pers-
pektifte Tanpınar’ın “Türkiye evlatlarına kendisinden başka bir
şeyle meşgul olmak imkanını vermiyor;” formülasyonunun bir
kez daha kuvvetle doğrulandığını görürüz.
Altın yere düşmekle pul olmayacağından, ömrümüzü Tanpı-
nar’ın bu sözünü şerh etmeye vakf ’etsek yine de ironinin hakkı-
nı veremeyiz. Öznesi olamadığımız bir ironidir bu; insan elinden
çıkmıştır, lakin dünya kurulalı beri oradaymış gibi iş görür.
Bu gün bu dakika içinde bulunduğumuz ahval ve şeraitten geri-
ye dönüp baktığımızda, Tanpınar’ın saptadığı noktada kalabilmiş

19
 olsaydık keşke diye düşünmenin ve hissetmenin hiç de yersiz olma- üzerinde çoğu kez tahammül sınırlarının ötesinde söz hakkı edinir
dığını ileri sürebiliriz. O noktayı uzatabilmiş olsaydık, her ergen ve kullanırlar. Ne var ki aynı ülkede yaşayan insanların bir kısmıyla
gibi ebeveynimizden bağımsızlaşmanın ve kendimiz olabilmenin iyi devlet arasında, o ülkedeki başka bazı insanların sürekli baskı altın-
kötü bir yolunu bulurduk belki. Hayat bayram olmasa da bayram da tutulması – ve eğer baskıdan memnun kalmazlarsa yok edilmesi
ettiğimiz günlerimiz olabilirdi. – üzerine bir anlaşma sağlanmışsa orada bir toplumsal sözleşme
değil – Ahmet Şık’ın her davasında bize tekrar tekrar gösterdiği ve
Demek ki Türkiye evlatlarına kendisinden başka bir şeyle meşgul
söylediği gibi – bir suç örgütü vardır. Devlet, burada, kişinin nasıl
olmak imkânını vermemekle kalmıyor. Mesele bundan ibaret ol-
yaşayacağına ilişkin söz hakkını, nasıl öleceğine ilişkin söz hakkini
saydı ne yapar eder o imkân yaratmaya uğraşırdık. Uğraştık. Hatta
gasp ederek gasp etmektedir. Kendisine çizilen sınırların dışında bir
biraz yol aldığımızı da zannettik. Umutlandık. Tam o anda karşı-
hayat kurmak-sürmek isteyen çocuğunu öldüren ebeveyn de ancak
mıza yeniden fakat bu kez tahayyül etmek dahi istemeyeceğimiz
ve sadece bir suç örgütünün desteğiyle bu katli gerçekleştirebilir. Ve
büyüklükte bir taleple dikildiğini gördük Türkiye’nin. Tanpınar, bu
bir kez daha kişinin nasıl yaşaması gerektiğine ilişkin söz hakkı, na-
kara kuyunun varlığını sezdiyse de diğeri açıklığında haber etme-
sıl öleceğine ilişkin söz hakkının elinden alınmasıyla elinden alınır.
di. Tezer Özlü’nün haberi bile heyulanın heybetini kavramamıza
elifi elifine yetmedi. Ebeveynin evladından bunu isteyebileceğini, Coğrafyamızın ebeveyni de devleti de bu pervasız cinayet isleme
her birimiz tek tek ve ayni çarkta defalarca döndürüle döndürüle kudretini, dünyanın ezelden beri böyle kurulmuş olduğu hikaye-
öğrenmek zorunda kaldık. sinden alır. Her ikisini de meşrulaştıran, bu ezeli düzeni ebediyete
ulaştırma iddiasıdır. Oysa, bu iddianın en iyi ihtimalle günü kurtar-
Kendi adıma, kültürümüz olacak bu öğütme mekanizmasını ebe-
maya zor yettiği herkesin malumudur. Ebeveyn, çocuğu cenderede
veyn-çocuk mecazından daha elverişli bir çerçevede anlama dona-
tutmalıdır ki kurtarılan günler birbirine eklenebilsin. Bu cendere-
nımına sahip değilim. Varsa, öğrenmeye hevesliyim. Lakin, kendi
nin işletmecisi devletin, toplumun bir kısmıyla yaptığı anlaşma,
göbeğimizi kesme zamanlarının sürekli gelip geçmekte olduğunu
bu düzenden sual etmemek. Sual edeni de hep birlikte linç etmek
yüksek sesle – önce kendimize sonra cümle aleme – ilan etme zama-
üzerinedir.
nının geldiğine inanıyorum.
İradesini, kurulduğundan bu yana değişmemiş ve bundan sonra da
O ilanın başlangıç cümlesi şudur: Türkiye evlatlarına kendisinden
değişmeyecek dünya düzeni hikayesinden kiralamış bir ebeveynin
başka bir şeyle öldürülmek imkânı vermiyor. Bu cümle, olağanüstü
evlatları olmaktan vazgeçme tasavvuru, müstakil benlik arzulayan
hal ilan etmiş bir devletin tasallutundaki bir ülkede görülebilecek
her bireyin birer trajedi kahramanı olmasını gerektirecek bir etik
türden geçici bir aksaklığın tarifi değildir artık. Olağanüstü hale ge-
görev tasavvurudur. Ebeveynsiz bir yeniden doğuş tahayyülü gerek-
çisin bu denli kolay, kalıcı hale gelişin bu denli pürüzsüz oluşunun
tirir. Öte yandan, nasıl ki geçmiş hatalarıyla yüzleşemeyen kişiler
şartıdır. Devlet, nasıl öleceklerine kendileri karar verme cüretini
gerçeklikten koparak fantezi dünyasında yaşamaya başlarsa, kendi-
göstermiş ‘vatan hainlerinin’ kendi yol ve yordamlarla ölmelerinin
sinden ne talep edildiğini kavramayan – veya sadece bir kısmını
mümkün olamayacağını hükme bağlamış ve böylece hiç kimseye
kavrayan – kişiler de müstakil benlik diye bir dünyanın varlığından
‘yerli ve milli’ muhteva üretme-tüketme mekanizması haricinde bir
asla haber almaksızın müşterek muhtevanın aciz çocuğu olmaya de-
yaşam alanı bırakmamanın hukukunu tahkim etmiştir. Bu kültür
vam eder. Yaşamlarımız üzerinde söz sahibi olmanın ölümlerimiz
herhangi bir değişme-gelişme-büyüme öngörüsü taşımadığı gibi
üzerinde söz sahibi olmaktan geçmesi iç karartıcı bulunabilir ilk
böylesi kökü dışarıda değerlere de cepheden düşmandır. Musallat
bakışta. Başka bir açıdan ise kendimiz olmaya başlamanın en te-
devletin olağanüstü hali, çocuğu kendi çizdiği sınırların dışına taşa-
reddütsüz noktasıdır bu. Kendi ölümünden daha kesin ne verilmiş
cak olursa gözünü kırpmadan– velev ki kan ağlayarak, bağrına taş
olabilir ki insana...
basarak, veya dünyayı da ateşe vererek – öldürebilecek ebeveynin
halinden farksızdır. Universität Bielefeld - Institut für interdisziplinäre Konflikt- und
Gewaltforschung
Devletle kişiler arasında yarım yamalak da olsa bir toplumsal söz-
leşme bulunan ülkelerde de devletler kişilerin yaşamları ve ölümleri

20

Türkiye Muhafazakârlaşıyorken
Dünya Nereye Gidiyor!
Erdal Partog
İnsanlık tarihinin her aşamasında acı, tatlı, mutlu ve mutsuz birçok
şey olmuştur. Bugün de bunlara benzer şeyler yaşanıyor. Bütün bu
yaşananlara karşılık Türkiye’yi ya da Dünya’yı her zaman anladığını,
çözdüğünü söyleyen ideolojiler olmuştur. Ancak hiçbir ideolojinin
anlama biçimi mutlak olmamış her ideoloji insanlığın olasılığa açık
yanları tarafından bir süre sonra geçersiz kılınmıştır.
Bu durum kimlerince çelişkili görünebilir olsa da insanlığı çelişki-
nin anlamı içinde kalarak değil, çelişkinin dışına çıkarak okumaya
çabalayabiliriz.
İdeolojiler ve onun taraftarları çelişkinin içinde kalarak, çelişkinin
bir tarafı olarak bilmediğini değil de bildiğini iddia etmekten ve
bunu iktidar gücü ile birleştirerek bütün insanlığa dayatmaya çalış-
maktan büyük haz almıştır. Bu çelişkili var olma durumuna rağmen
ideolojiler bilmediğini değil de bildiğini iddia etmekten vazgeçme-
miştir. Bu bilme durumunun adı; bazen din bazen ırk bazen de bir
ütopa ideolojisi oluvermiştir. Ne kadar bildiğimizi iddia etsek de
‘insanlık durumu’nun bir çelişkiler yumağı ile sürekli kendini ya-
lanlandığını görebiliriz.
Bilmek ya da biliyor görünmek kibrin başarısı olsa gerek. Ancak
bilinmeyeni, bildiğimiz şeylerle boğmak sanıldığının aksine hiç de
kolay değildir. Çünkü bu insanlığın akışına ters bir durum yara-
tıyor. Başka bir anlamıyla “eylem’’in yansıması olan “değişim’’i de
‘eylem’le birlikte boğmaya çalışanlar, her ikisinin de bu yöntemlerle
boğulamayacağını gördüklerinde bunları görünmez kılmaya ya da
varılığını reddetmeye işi vardırırlar. Bu kibir iktidarların çelişkiden
üstün olduklarına olan mutlak inançlarından kaynaklanmaktadır.
Yaşadığımız bu zamanlarda akıl almaz diye nitelendirebileceğimiz
olaylar; akıl ve yaşam arasındaki gerilim hattında salınıp duruyor.
Aklın bilinen kütlesi yaşamın bilinen ama anlaşılamayan bir nokta-
sında asılı kalıyor.
Bundan yüzyıl önce yaşanan 1. ve 2. Dünya Savaşı’nın dünyayı nasıl
çekilmez bir yer haline getirdiğini bu günleri yaşayanlar daha iyi
bilirler. O çok bilmiş politikacıların insanlığı hangi ulvi amaçlar uğ-
runa ölüme ve acıya sürüklediğini de bilirler.
İnsanlığın bu şekilde savaşlara, ölümlere ve acılara gark olmasında
en büyük pay politikanınmış gibi görünse de insanlık tarihine bak-
tığımıza en büyük payın kimliklerin, dinin ve ırkın tek başına buna
sebep olabildiğini çıkarsayabiliriz.
Özellikle din savaşları insanlık tarihinin en kanlı savaşları olarak
tarihe geçmiştir. Bu ister çok tanrılı isterse tek tanrılı din olsun hep-
sinin de ortak paydası dini ideolojiler olmuştur. Irk ise çoğunlukla
dinin bir sosu olmaktan öteye gidememiştir. Ancak ırk politikaları-
nın da dinler kadar etkli olduğu dün gibi hatırlayabiliriz.
Modern zamanlarda bu kimliklerin hegemonyası Batılı ülkelerde
yerini politikaya bıraksa da bugün hâlâ dünyanın yarısından fazlası
Yaş
sah
üze
geç
bili
açıd
baş
nok
bu kimliklleri mutlak görüp yaşamlarını da sadece bunun üzerinden
anlamlandırmaya çalışmaktadır.
Diğer kısımı da dini ve ırkı, politikanın malzemesine elinden geli-
diğince dönüştürebiliyor. Çünkü politika için insanlığın en büyük
ortak paydası din ve ırk olmuştur.
Yaşadığımız şu zamanda da devletler politik bağlamda en kullanışlı
olan bu iki malzemeyi lehlerinde ve alehlerinde, zaman zaman bir
dosta zaman zaman da bir düşmana dönüştürmesini bilmişlerdir.
Dinlerin ve ırkların Batılı bağlamda bu kadar çok politikacılar tara-
fından araçsal kullanımı devam ederken diğer yanda dini ve onun
bir sosu olan ırkı politikanın kendisi zanneden toplumsal kesimler
ve ülkeler de varlığını capcanlı korumaktadır. Bugün İslam dünyası
ile Batı dünyası arasındaki fark burada belirginleşiyor. Aynı şey sa-
nayi devrimi zamanında da benzer bir seyir izlemişti.
İsterseniz ölçeği bir an dünya genelinden İslam ülkelerine ve Türki-
ye’ye kaydıralım. Çünkü dünyada kendi içinde gerilim seviyesi en
yüksek olan kesimler bu kesimeler görünüyor.
Türkiye’de son üç yılda yaşananları sadece Türkiye’ye özgü bir in-
sanlık krizi olarak okumak oldukça yanıltıcı olacaktır. Çünkü Tür-
kiye bu krize girmeden önce İslam ülkeleri 90’ların başından beri
bu krizi yaşamaya başlamıştı. Bugün de bu kriz en üst noktasına
ulaşmasa da üst noktalara tırmandığını söyleyebiliriz. Bu anlamıyla
Türkiye’yi de İslam dairesi dışında değil içinde düşünmek gerekir.
Çünkü İslam aysberginin varlığı son 15 yılda ancak anlaşılabildi.
Bazıları hâlâ buna inanmıyor gibi olsa da bu sosyolojik bir gerçek
olarak karşımıza çoktan dikilivermişti.
Özellikle politik İslamcıların son 15 yıldır bu ülkeyi tek başlarına
yönettiğini, son üç yılda da her ne pahasına olursa olsun kendi
iktidarını perçinlediklerini düşünürsek neden İslam dairesi içinde
düşünmemiz ve olayları da bu daire bağlamında anlamdırmamız
önemli olacaktır.
Bir diğer temel nokta da Türkiye Cumhuriyeti tarihine baktığımız-
da; İslam’ın ana eksen olduğunu, Kemalizmin bu ekseni değiştir-
mekten çok, kısıtlamak yönünde adımlar attığını görüyoruz. Çünkü
Kemalizm ekseninde olanlar hiçbir zaman dine karşı politikayı sa-
vunmak pozisyonunda olmadılar. Bunun için de bedel ödemediler.
Hal böyle olunca Türkiye siyasi tarihini ister milliyetçilik, isterse
ulusalcılık isterse kemalizm ile okumaya çalışalım maalesef hepsinin
de temel çatısının islam çatısı olduğunu görmemiz ya da kabullen-
memiz gerekiyor. Bu durum bugün olduğu gibi dün de aynı dina-
miklere sahipti.
Bu nedenledir ki Batılı anlamda bir sağ ve soldan bahsetmek bu
ülkede mümkün değildir. Çoğunluğu Müslüman olan diğer birçok
ülkede olduğu gibi her zaman temel belirleyci unsur İslam dairesi
olmuştur.
21
 Teşbihte hata olmaz diyerek bu durumu Yuhudilerin Yahudi poli-
tikasından bağımsız bir siyaset tarihi kuramamasına benzetebiliriz.
Bu yönüyle İslam ile Yahudilik arasında benzerlikler çoktur.
İslam dünyası için politika eşittir İslam demektir. Yoksa politikanın
tek başına hiçbir anlamı yoktur. İslam her şeye cevap veren; gün-
lük, ekonomik ve cinsel bütün hayatı düzenleyen en mükemmel
sistemin kendisi olarak kabul görmüştür, bugün de aynı zihniyet
devam etmektedir. Yani politikanın batılı anlamda kendi başına bir
anlamı yoktur.
Tabii ki İslam dünyasının içindeki bu yaklaşımları sadece kendi
içindeki süreçlerle açıklamak yetersiz olacaktır. Çünkü İslam dün-
yasının dünyanın geri kalanı karşısında kendini bu kadar yalnız ve
haklı görmesinin nedeni de İslam’ın tek gerçek düzen olarak algılan-
ması gerçeği olduğunu görmek gerekir. Bundan dolayıdır ki İslam
dünyasının kabullenemediği ve okuyamadığı şey insanlığın dinden,
ırktan ya da ideolojilerden bağımsız olarak insanlığın eylemlilik
içinde olup, değişme ve dönüşü-
Türkiye’de son üç yılda yaşananları
me açık bir süreçte yol aldığını
sadece Türkiye’ye özgü bir insanlık
görememesidir. Değişim ve dö-
krizi olarak okumak oldukça yanıltıcı
nüşüm bazı toplumlarda düşük
olacaktır. Çünkü Türkiye bu krize
girmeden önce İslam ülkeleri 90’ların seviyede gerilimler yaratırken
başından beri bu krizi yaşamaya maalesef İslam ülkelerinde bu ge-
başlamıştı. rilim gittikçe yükselmektedir. Bu
durum ister istemez gerilimi az
olan ülkeleri de korkutmaktadır.
Sanayi devrmini dışarıdan ize-
leyen ya da batının teknolojisini alıp kültürünü almak istemeyen
zihniyetin arkasındaki aysberg İslam aysbergidir. Yani eylemliliğin
getirdiği değişim ve dönüşüme aldırmayan; bu değişimi ve dönüşü-
mü de ümmet dışı düşman gören İslam ülkeleri son 20 yılda saklı
olan büyük parçalarını da ifşa etmek zorunda kalmıştır. Sanayi dev-
rimine karşı sakladığı şey yeni bio-elektronik devrimde mecburen
ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu durumun İslam dünyası için büyük
bir kırılma noktası olması kaçınılmazdır. Ancak bu kırılma Hrısti-
yan ortaçağ kırılması gibi olmayıp İsrail gibi dünyadan kopuk bir
kılma yaşama ihtimali yüksek görünüyor.
Çünkü İslam ülkeleri kendi değerlerini İslam çerçevesine oturtmak,
kendilerini yönetmek konusunda çok inançlı görünüyorlar. İnsan-
lığın bu yeni değişim ve dönüşümü karşısında bir öteki olmaktan
çekinmeyecekleri gün gibi ortada durmaktadır. Bugün yaşananlar
da bunun bir göstergesi değil mi? Bu öteki birilerinin zannetiği bir
azınlık öteki değil kendi coğraflarında kendi içinde çoğunluk, dün-
yada da neredeyse çoğunluk olan bir ötekinden bahsediyoruz ki en
başından beri iktidar için her zaman çoğunluk kimliği için işlevsel
olmuştur.
İslam dünyasının yaşadığımız şu zamanlarda yaşanan bio-elektronik
devriminin çok uzağında olduğunu söylesek yanlış bir şey söylemiş
olmayız diye düşünüyorum.
Diğer taraftan İslam dünyası dışında kalan kesimler, özelilkle Batı-
lı kesimler yaşanan bio-elektronik devrimin içinde olan kesimleri
oluşturuyor. Çünkü bu bio-elektronik devrime ortam hazırlayanlar
da bu kesimler olmuş oluyor. Tabii ki bu kesimler de bu büyük dö-
nüşmün kendilerine de zarar vereceğinin farkındalardı. İslam dün-
yasının, büyük dönüşümün yaşandığı günümüzde bio-elektronik
devrimin karşısında yer alacağını da muhtemelen hesap etmişlerdi.
Yine de Batılı bazı ülkelerin bu eylem ve dönüşüm konsundaki
22
yaklaşımları global hatta evrenseli, aynı zamanda politikanın çok-
luğunu öngörürür gibi gürünse de İslam ülkelerinin bütün bu yaşa-
nanlara karşı direnci tamamen zıt aynı zamanda eskinin bir hayaleti
görünümünde hayatında içinde dolaşmaktadır.
Türkiye’yi de bu genel bağlamda düşündüğümüzde, Türkiye’nin de
diğer İslam ülkeleri gibi zaten yabancı oldukları modenzim tarihine
bir de yepyeni, bir de hiç anlamadıkları ya da farkında olmadıkları
bir devrim eklenince İslam çerçevesine sığınmaktan, kurtuluşu da
burada aramaktan başka çareleri yokmuş görünüyor. Bu durum is-
ter istemez İslam’ın yeni olan karşısında daha da radikalleşmesine
neden oluyor.
İslam dünyasının aklında olan ‘onlar bizi anlamıyor bizim dinimiz
bütün insalık için, sizin dünyanız ise ümmetin değil şeytanın işi’
olarak kodlanabiliyor. Dinin yaşanan bu değişimler karşısındaki ce-
vabı da ancak bu kadar olabilirdi; kendi hayeleti ile savaşmak!
Türkiye’de son zamanlarda yaşanan ve ışığın henüz ufukta görün-
mediği bu zamanlarda, iki hayaletin savaşını (modern ve modern
ötesi) eylemin ve değişimin gerisinde kalmış bir savaş olarak oku-
mak gerekir. Buna rağmen asıl tehlikeli olanın özellikle İslamcı poli-
tikacıların ve devletlerin İslam dairesi içinde kalarak Batı’yı okuma-
ya ve yargılamaya tam hız vermesidir.
Bir zamanlar bazı solcuların Batı’yı düşman belleyen aklına benzer
bir aklın İslam dünyasında vuku bulması tesadüf değildir. Çünkü
ister düşünsel mutlaklık olsun isterse dini mutlaklık olsun hepsin-
de benzer dinamiklerin işlediğini sonucun da hep aynı olduğunu
görürüz.
Yine de buraya kadar bu yazıyı sabırla okuyanların kafasındaki so-
ruların bitmediğini görebiliyorum. Ahval böyle ise İslam çerçevesi
dışında kalanlar, en azından çoğunluğu Müslüman olan ülkelerde
çoğunluktan olmayanlar ne yapacak? Bu gibi sorulara cevap verme-
ye çalışsak da bütün İslam ülkeleri adına konuşmak doğru olmaz
ama yaşadığımız bu ülkede, bazı insanların daha can yakıcı soruları
olabilir, gelin isterseniz ona bakalım.
1.  Türkiye muhafazakârlaşıyor mu?
Bu sorunun cevabı zamana ve mekâna göre değişiyor. Eğer bugün
yaşananları Kemalizm bağlamında ele alırsak Kemalizm’e göre bu
olanları muhafazakârlaşma olarak okumak isteyen çok olacaktır.
Böyle bir yaklaşımı ben çok naif buluyorum.
Birincisi Kemalistler batılı anlamda muhafazakâr bir ideolojiye sa-
hip. Türkiye bağlamında kendillerine Kemalizm üzerinden solcu
olduğunu iddia edenlerin Batılı anlamda gayet muhafazakâr oldu-
ğunu biliyoruz. İkincisi Türkiye muhafazakârlaşmıyor aslında Tür-
kiye İslam dairesini genişletiyor ve muhafazakârlık da İslamiyetin
sosu olmaktan başka bir anlam ifade etmiyor. Muhafazakârlaşmayı
Batılı anlamda ve politika düzleminde okumaya çalışırsak Batılı
muhafazakârlık ile aralarında çok uzak bir ilgi olduğunu sanırım
görebiliriz. Diğer İslam ülkelerinde de benzer bir durum sözkonusu.
Hal böyle olunca muhafazakârlığı İslam dairesi dışında değil içinde
okumaktan başka seçeneğimiz yok. Yani Türkiye muhafazakarlaş-
mıyor İslam aysbergi su yüzüne çıktı. Suyun altında var olduğunu
gördüğümüz şeyin bugün bu şartlarda daha görünür olması hiç de
şaşırtıcı değil.
2.  O zaman İslam düzeninin kabul etmediği ya da kendileri ile
eşit görmediği ötekilere karşı tavrı ne olacak?

Bunun için hemen Medine Sözleşmesine atlamak isteyen olacaktır.
İslam dünyası başka sözleşmeleri zaten kabul etmeyecektir. Ancak
bu nafile bir çaba çünkü kazın ayağı hiç de öyle değil.
Öncelikle hangi öteki? Ermeni mi Rum mu kadın mı eşcinsel mi
alevi mi solcu mu? Bütün bunlar kastediliyorsa bu kimlikler de di-
ğer kimlikler gibi mutlak eşitlikçi ve özgürlükçü değiller. Çünkü
kimlik denilen şeyin ideolojilerle örtüşmesi an meselesi olabilir. Za-
ten kimliğin kendisi de bir ideoloji olarak okunabilir. Nitekim hem
Müslüman hem kadın, hem Müslüman hem solcu, hem müslüman
hem eşcinsel kendine diyeneler ortada dolaşıyor.
Kimliklerin İslam dairesi içine çekilmesi yeni bir şey değil. Kim-
likler de İslam içinde İslam’a bağlılık yemini ettikçe varolabilir. Bu
yanıyla İslam dışı kalan kimlikleri mi İslam içi kimlikleri mi ele al-
dığımızı iyi bilmemiz gerekir.
Ben İslam’ın ümmet anlayışının da tam bunun üzerine oturduğunu
düşünenlerdenim. İslam dünyası politikayı nasıl ki bir iç araç gör-
düyse kimlikleri de iç araç haline getirebildiğini söyeleybiliriz. O da
bir şartla olur İslama bağlılık yemini ile. İslam’ın bu tekçi yapısı ister
istemez bu ümmet içinde olmayanları haliyle korkutacaktır. Kim-
liklerin pragmatik bir çehreye büründüğünü bu nedenle de İslam
çerçvesinde kalamayan kalmak istemeyenlerin yeni şeylere yönelme-
si de kaçınılmaz olacaktır.
3.  Eee o zaman ne yapacağız
Benim de çok sevdiğim şey eee esidir. Eeee ne yapacağız o zaman?
Bu yakınmada haklı da olabilirsiniz.
Ancak bu konuda hazır bir reçetem yok, kimseye de mutlak reçete-
ler yazacak bir mutlaklığa sahip değilim. Düşünüyorum kendimce,
anlamaya çalışma çababımın bana söylediği şey eylemin ve deği-
şimin insanlık için her zaman temel noktalar olduğudur. İnsanlı-
ğın bu iki noktadan sarkaç gibi sarktığını gerildiğini söyleyebiliriz.
Dünyayı, insanlığı bu iki noktadan anlamaya çalıştığımızda yetersiz
kalabiliriz, bu durumda da sarkaçın dışında bir şeyler ya da içinde
bir şeyler aramak gerekir. O da sanırım herkes için adalet, bu adalet
kişisel politik bir adalet değil etik bir adalet.
Yaşadığımız bu dünyayı, bu ülkeyi anlamdırmak için etik bağlamda
adalete ihtiyacımız var. Yalnız güncel politikada adında adalet yazan
bir siyasi partiden ya da adalet için yürüyenlerin adalet anlayışın-
dan bahsetmiyorum. Güncel politikanın araçsallaştırdığı adaletten
bahsetmiyorum. Benim bahsettiğim şey politikayı kuran üç şeyden;
eylem, değişim ve etik adalet.
Bu nedenle iki doğal noktaya yani eyleme ve değişime bir etik nokta
eklemek, bu etik noktayla beraber üç noktayı da politikanın temel
ekseni olarak görmek bizi daha yaşanılabilir bir dünyaya ya da uzaya
hazırlayabilir.
Kimilerinin aklına demokrasi işe yaramaz mı sorusu gelebilir. Ancak
güncel haliyle demokrasinin işe yaramadığını çünkü demokrasinin
üç noktasının yerine sadece seçme ve seçilme noktalarının konuldu-
ğunu söyleyebiliriz. Bu nedenle demokrasiye de format atacaksak
az önce benim bahsettiğim üç temel nokta ile demokrasiyi yeniden
düşünmek durumda kalabiliriz.
Bu nedenle politikayı kimlikler bağlamı ışığında bir alt küme olarak
okuma sevdasından çıkıp politikayı ve demokrasiyi bu üç noktanın
varlığı çerçevesinde okumaya başlayabiliriz.
4.  İnsanlık nereye gidiyor?
Sanırım bu zamanda konuşmamız kafa yormamız gereken şey bu
soruya dair düşüncelerimiz ve eylemlerimiz olmalı. Diğer anlamıyla
eylemlerimizin diğer eylemlerin değişimi ve dönüşümü karşındaki
konumu nedir diye düşünmemiz gerekiyor.
Benim görebildiğim; hayaletlerin kendini yemesi ya da modern ve
modern ötesi hayaletlerin savaşı, yaşadığımız yeni devrimin karşı-
sında trajikomik bir tiyatro oyunundan başka bir anlam ifade et-
miyor olmasıdır. Bu nedenle adil bir dünyanın da ötesinde adil bir
insanlık ya da adil bir uzay evren için bir şeyler yapmalıyız.
Kimileri bu çabayı kötüye yorabilir, mümkündür de çünkü insanlık
her zaman kendisi ile çelişen ama yine de eylemde ve değişimde kal-
maya devam eden bir doğası var. Etik olarak adaleti gözetmediğimiz
sürece kendi sonumuzu da hazırlamış olmamız kaçınılmaz olacaktır.
Birçok düşünür ya da bilim insanın da ileri sürdüğü şey insanın
birgün kendi sonunu hazırlama potansiyelinin olduğudur. Belki
insanlık kendi kendine yapacak belki de insan dışı canlılar bunu
yapacak. Her ne olursa olsun eylemi, değişimi ve etik adeleti politi-
kanın temel çatısı olarak okumadığımız sürece politika; kimliklerin
ya da ideolojilerin aracı haline gelecek politika tamamen ortadan
kalkacaktır. Ancak politika ortadan kalkmış gibi görünse de eylem
ve değişim var oldukça insanın katkısı etik adalet bağlamında ucu
hep açık kalacaktır.
Türkiye’de ya da dünyada yaşananları bu çerçevede okuduğumuzda
biz bu fotoğrafın neresinde duracağız sorusu hemen aklımıza gelive-
rir. Bir şiir bu çağı bu kadar özetleyebilir mi bilmem ama bazı dizeler
bu yaşananları güzel özetliyor diye düşünüyorum.
Çember
‘’Ya dışındasındır çemberin
Ya da içinde yer alacaksın
Kendin içindeyken kafan dışındaysa
Çaresi yok kardeşim’’
...
Murathan Mungan
23
 PrEP: İhmal mi, İhtimal mi?
PrEP Üzerine Kısa Bir Tartışma
Furkan Hancıoğlu
HIV! Birçoğumuz için sadece toplum tarafından damgalanma
nedeni değil, aynı zamanda kişilerin kendilerini de damgalama
aracı. HIV söz konusu olunca bütün ezber bozuluyor. Korku-
lar, efsaneler, mitler devreye giriyor ve elimiz ayağımız birbirine
dolaşıyor. HIV’i özellikle sosyal bilimler bağlamında çalışan bir
araştırmacı için alanda edindiği pratiğe ve deneyimlenen ötekili-
ğe dayalı birikim, hem kendiliğinden hem de toplum tarafından
inşa edilen ezberin çeşitliliğini görmesini sağlıyor. İki yılı aşkın
bir süredir bu konumda olan bir araştırmacı olarak bahsettiğim
tabloyu gözlemleme ve deneye dayalı neticelerini değerlendirme
çabasındayım.
Günümüzde HIV yalnızca tanı aldıktan sonra değil, tanı alma-
dan önce de insanları önleyici tedbirler alma arayışlarına ve farklı
korunma yöntemleri bulmaya yöneltiyor. Sanırım bunun en bi-
lindik, görünür ve popüler olanı ise PrEP denilen önleyici tedavi
yöntemi. Ancak tıpkı HIV konusu gibi PrEP konusu da biraz
kafa karıştırıcı. PrEP hakkında özellikle dijital ortamdaki bilgi-
ler kafa karışıklığımızın artmasına, yanlış bilgilenmeye ve hatalı
yargılarda bulunmaya neden olabiliyor.
Bu kısa yazıyı, PrEP tedavisi hakkında neleri yanlış, neleri doğru
bildiğimizi hatırlatmak ve tartışmak için kaleme aldım.
PrEP, pre-exposure prophylaxis tanımının kısaltılmış söyleyişi.
Türkçesi riskli temas öncesi koruma (tedavisi) olarak adlandırı-
24
lıyor. PrEP tedavisi, bilindiği gibi Gilead ilaç firması tarafından
üretilen Truvada isimli ilaçla sürdürülüyor. Şimdiden önemli
bir noktayı hatırlatmakta fayda var. Bilim insanları ve bağım-
sız araştırmacılar/sivil toplum örgütleri PrEP’in riskli bir cinsel
ilişkide diğer korunma yöntemlerine ilave olarak kullanılmasını
söylüyor. Böylece PrEP’in kondomu terk etme nedeni olmadığı-
nı hatırlamalıyız. PrEP, kondomla birlikte kondoma ilave olarak
kullanılması gerekiyor. En azından olası bir ih(ti)male karşı buna
dikkat etmeli.
Birçok bilimsel araştırma, PrEP kullanmanın HIV ile teması
azalttığını (reduce) gösteriyor. Bu bakımdan çığır açıcı bir ça-
lışma. Reduce fiilini parantez içerisinde yazmanın nedeni, bu
bilimsel çalışmaların PrEP kullanan kişilerde –riskli bir temas-
ta– HIV ile enfekte olma ihtimalinin azaldığını (reduce) vurgu-
laması. Yani PrEP kullanan kişi için HIV ile temasta bulunma
ihtimalinin tamamen/kesin bir şekilde ortadan kalkması söz
konusu değil! PrEP tedavisi, HIV yayılımının önünde bir engel
oluşturuyor, fakat riski %100 bir şekilde ortadan kaldırmıyor.
Bu noktada ise riskli bir temasta PrEP kullanılsa bile HIV konu-
sunda halen ih(ti)mallerin olabileceğini hatırlatıyor.
PrEP tedavisi konusunda uyarılarda bulunan kuruluşların veya
a her ne kadar düşük bir oran olduğu vurgulansa da HIV ile te-
mas ihtimalini tamamıyla ortadan kaldırmıyor. PrEP tedavisinin
yeniliği ve HIV ile temas konusunda kesin yargıda bulunmamızı
sağlayacak yeterli veriler olmadığı bağımsız araştırma(cı)lar(!) ta-
rafından da sıklıkla vurgulanıyor.
Bağımsız araştırmalar vurgusunu önemli buluyorum. Çünkü ge-
rek HIV, gerekse de PrEP tedavisi konusunda dijital ortamdaki
yorum ve paylaşımların, çoğunlukla ilaç firmaları tarafından fi-
nanse edilen ve desteklenen araştırmalara/çalışmalara dayanıyor.
Her şeyin kişisel yorumlarla ve yargılarla tartışıldığı, ele alındığı
bir dünyada yaşıyoruz. Herkes her konuda ahkâm kesme derdin-
de. Dijital ortamdaki (internet siteleri, bloglar, sosyal paylaşım/
dijital habert siteleri vb.) HIV ile temas ve PrEP tedavisi konu-
sundaki yorumlardan ve tartışmalardan yola çıkarak HIV ile
temas ihtimalinin olmadığı gibi yanlış yargılarda bulunmamak
gerekiyor. Yorum ve paylaşımlarda bulunurken bağımsız araştır-
malar yürüten ekiplerin bu konudaki saha araştırmalarını içeren
bilimsel/akademik çalışmalarını dikkate almalıyız.
PrEP tedavisi elbette ki HIV yayılımı konusunda ciddi bir ön-
leyici tedavi yöntemidir. San Francisco Aids Foundation, Access
Support Network, Terrence Higgins Trust, HIV/AIDS Digest
ve daha birçok bağımsız çalışmalar/araştırmalar üreten kuruluş-
lar/inisiyatifler, PrEP’in uygulama biçimine ve diğer korunma
yöntemleriyle birlikte kullanmaya dikkat edilmesine vurgu yapı-
yorlar. Ayrıca son dönemde yayımlanan bilimsel/akademik araş-
tırmaların da PrEP kullanırken HIV tanısı alan kişilerin olduğu
yönünde bildirimlerde bulundukları görülüyor. Bu çalışmalarda
önemle vurgulanan bir diğer nokta, PrEP kullanmasına karşın
tanı alan kişilerin çoğunlukla PrEP rejiminde olduğunu vurgu-
lamaktan sakınması ya da red edebilmeleri gerçeğidir. (Bu duru-
mun, kişinin maruz kaldığı/bırakıldığı HIV’e dayalı toplumsal
ve bireysel damgala(n)madan kaynaklanabildiği değerlendirili-
yor.)
Bu yazıyı yazarken enfeksiyon hastalıkları, mikrobiyoloji, mole-
küler genetik uzmanı olmadığımı, PrEP tedavisi ve HIV konu-
sunda korku yaratma veya cesaretlendirme konusundaki herhan-
gi bir tutum ve davranıştan sakınılması gerektiğine inanıyorum.
Ancak bu konudaki yayınları takip ederken ilaç firmaları tara-
fından yap(tır)ılan/finanse edilen çalışmalardan ziyade, öncelikli
olarak bağımsız araştırmalara kulak verilmesinin daha iyi sonuç-
lar doğuracağına inanıyorum.
PrEP rejiminde olan bireyin ya da tedavisini uyumlu şekilde sür-
düren HIV ile yaşayan birinin rahat (korunmasız seks) davra-
nabileceğini, çünkü artık HIV ile yeni/yeniden enfekte olma ve
başkasını enfekte etme olasılığının olmadığını öne sürmek ger-
çekçi ve doğru bir bakış açısı değil! Nitekim birçok alt tipinden
bahsedilen ve kendi evrimini sürdüren bir virüsten bahsediyo-
ruz. Bu bakımdan kendi karmaşık gelişim/evrim yapısıyla insanı
hayrete düşürürken, hayranlık da uyandıran karmaşık bir virüs
yapısıyla karşı karşıyayız.
Yukarıda isminden bahsettiğim birkaç kuruluşa çevirmenlik de
yapan biri olarak bu kuruluşlarla kişisel deneyimim üzerinden
bir örnek aktarabilirim: Akademik burs kabulü sürecinde San
Francisco’da ilaca erişim ve sağlık hizmeti konusunda bazı ku-
ruluşlarla iletişime geçmiştim. San Francisco’nun yanı sıra San
Diego ve Los Angeles’ta riskli gruplar içerisinde olduğu kabul
edilen kişiler için düzenlenen HIV konulu birkaç atölyeye/eği-
time katılma imkânım olmuştu. Amerika Birleşik Devletleri,
PrEP konusunda oldukça cesaretlendirici ve insanlarda yeni bir
trendin oluşmasının da öncülü sayılabilecek tartışmalı uygula-
maların kaynağı. San Francisco ve San Diego, gerek LGBTİ ve
gerekse de HIV ile yaşayan nüfus açısından göze çarpan bir fark-
lılığa sahip. Bu atölye ve eğitimlerde sıklıkla vurgulanan nokta,
(1) PrEP kullanmanın kondomu terk etmek için kesin ve köklü
bir neden olmadığı, (2) PrEP’in kondom kullanmanın yanın-
da ek bir önleyici tedbir olarak görülmesi gerektiği idi. Özel-
likle kondomu terk etme arayışında olan veya PrEP’i yeni bir
trend olarak gören kişilerin PrEP kullanmaya yönelmesinin ilaç
firmaları açısından önem taşıdığını vurgulayan araştırmacılarla
tanışmıştım. Bu eğitimlerde/atölyelerde PrEP kullanmanın HIV
yayılımını ortadan kaldırıp kaldırmadığı, PrEP’in HIV ile temas
karşısında yeterli olabileceği, kondomun yalnızca diğer cinsel
yolla bulaşan enfeksiyonlar için kullanılabileceği vb. sorular so-
ran, düşüncesini belirten diğer katılımcılara sorunun muhatabı
olan araştırmacılar/bilim insanları tarafından verilen cevap net
olarak şuydu: Riskli bir bakış açısı, PrEP’in HIV ile teması %100
ortadan kaldırdığını net olarak söyleyemeyiz; PrEP, HIV’e karşı
korunma yöntemlerinden sadece biri ve kondomla birlikte kulla-
nılmasını tavsiye ediyoruz; ne yazık ki PrEP, kondomu terk etme,
sınırsız bir şekilde korunmasız (bareback) seks yapma önünde bir
trend/akım yarattı, bu durum da ilaç firmaları tarafından daha
fazla reklam aracı haline geldi; henüz HIV’in tedavisi bulunma-
dı, günümüzde HIV (antiretroviral) tedavisi virüsü baskılamaya
ve PrEP tedavisi ise HIV ile teması azaltmaya(!) yönelik bir rejim.
Haziran ayında eşimle Güney Afrika Cumhuriyeti seyahatimiz-
de, orada yaşayan LGBTİ ve HIV aktivizmi yapan araştırmacı/
bilim insanı arkadaşlarımızla HIV konusunda derinlemesine
konuşma imkânımız oldu. Güney Afrika’daki HIV epidemisinin
boyutları karşısında PrEP tedavisini de konuştuk, tartıştık. Arka-
daşlarımıza, özellikle risk taşıdığı kabul edilen gruplarda kondom
kullanma alışkanlığı yoksa PrEP’i yaygınlaştırmanın iyi sonuçlar
doğurabileceği yönünde bir soru sorduk. Bildiğiniz gibi Güney
Afrika için “dünyada baş aşağı durmak nasıl bir şey” esprisi yapı-
lır. Arkadaşlarımızın cevapları da esprili bir şekilde, HIV’in yayı-
lımı ve PrEP konusunda Güney Afrika’nın gezegende baş aşağı
durmakla eşdeğer örneklere sahip olduğu yönünde oldu. Bize,
PrEP konusunda gelişmiş ülkeler (özellikle Amerika, Avrupa)
örneğini baz aldığımızı; maalesef –HIV konusunda bizim gibi
Avrupa örneğinde yaşayan– insanların Afrika kıta örneğini gör-
mezden geldiğini söylediler. PrEP tedavisinde, hem düzenli hem
de düzensiz PrEP rejimlerine dayalı HIV ile temas örneklerini
genişçe konuşma imkânımız oldu. Neticede PrEP konusunda-
ki bilgilerimizin, örneklerimizin ve yargılarımızın gerçekten de
yalnızca gelişmiş ülkeler örneğine dayandığının farkına vardık.
Özetle, kondomu terk etme trendi peşinde olan kişilerin elbette
ki en azından PrEP tedavisinde olmaları HIV ile temasa karşı
büyük oranda etkili oluyor/olabiliyor. Ancak tam tersi şekilde
PrEP kullanmasına rağmen HIV ile enfekte olan örnekler de
mevcut. Nitekim Güney Afrika’da, PrEP kullanımının HIV ile
temas karşısında her zaman etkin olamadığı çok sayıda örnek
25
 üzerinde konuştuk ve örnek arkadaşlar tanıdık. İlaç firmalarının
aksine bazı araştırmalar ve otorite kabul edilen projeler de PrEP
kullananların HIV ile temas ihtimallerinin tamamen ortadan
kalktığını, hiçbir riskin olmadığını söylemiyorlar. Bunun altını
çizmekte fayda var!
PrEP tedavisinin, HIV ile teması büyük oranda azaltabilen etkili
bir mekanizma olduğunu biliyoruz. HIV ile yaşayan kişilerin te-
davilerini uyumlu sürdürmeleri de oldukça önemli. Ancak PrEP
tedavisi alan ve tedavisini uyumlu bir şekilde sürdüren HIV ile
yaşayan kişilerin,
(1) cinsel ilişkide riskli sayılabilecek davranışlardan kaçınmaları,
(2) HIV ile yeni veya yeniden temas ihtimaline karşı korunma yön-
temlerine dikkat etmeleri,
(3) cinsel ilişkide olası bir enfeksiyon ihtimalinin sadece HIV ol-
madığını, cinsel yolla bulaşabilen birçok enfeksiyonun da olduğunu
unutmamaları gerekiyor.
Maalesef, riskli davranışta bulunulan
raz bir cinsel ilişkide, HIV aynı zamanda
nda ih(ti)maller dünyası demek. Bu yüzden
il- birçok saygın bilimsel araştırma/yar-
rt- dım kuruluşu, PrEP’in kondoma ek bir
e
önleyici mekanizma olarak kullanımı
ma-
yönünde tavsiyelerini sürdürüyor. Bu
noktada, yeniden hatırlatmak istiyo-
rum ki, Güney Afrika’daki HIV yayılımı ve PrEP tedavisi ilişkisi
arasında beklenmedik sonuçlar bu araştırmaların bir örneklemi
mahiyetinde akla gelebilir.
Burada, Türkiye’de HIV aktivizmi ve sosyal danışmanlık hizmeti
verme gayreti içinde olan kuruluşlara ve arkadaşlara özeleştiride
bulunarak dostane bir hatırlatma yapmak için önemli birkaç nok-
taya değinmek istiyorum:
(1) PrEP tedavisi gören kişilerin HIV ile enfekte olma ihtimalleri
ve tedavisini uyumlu bir şekilde sürdüren HIV ile yaşayan kişilerin
yeniden HIV ile enfekte olma/başkasını enfekte etme konusunda ka-
nıta dayalı kesin bir yargıdan bahsetmek için henüz oldukça erken.
Bu yüzden her zaman riskin olabileceğini düşünerek korunmalı.
En azından birçok araştırma ve örnek, kesin bir şey söylemenin
henüz mümkün görünmediğini, riski tamamen ortadan kaldıran
bir buluşun olmadığını belirtiyor. Şunu aklımızdan çıkarmaya-
lım: HIV’i korku yaratarak, önyargılarla önleyemeyiz; ancak yanlış
yargılardan uzak durarak, kişilerin önlem almalarını sağlayacak
korunma yöntemlerini anlatarak, ih(ti)maller dünyasına karşı uya-
rılarımızı tekrar ederek önleyebiliriz.
(2) HIV aktivizmi ve sosyal danışmanlık uğraşında olan arkadaş-
larımızın, erişim sağladıkları araştırmaları okuduktan sonra oku-
duklarını ya da bildiklerini işin uzmanı olan bilim insanlarına da-
nışarak ve onlarla tartışarak değerlendirmeleri daha doğru. Böylece
hep birlikte, (1) yanlış bilgilen(dir)meye, (2) hatalı kesin yargılarda
bulun(dur)maya karşı da önlem almış olur ve HIV ile olduğu kadar
HIV’e dayalı damgalamayla da mücadele edebiliriz.
26
(3) Bence, adına ister korkutmak ister cesaretlendirmek diyelim he-
nüz kesin bir teori halini almamış gelişmelerde tavsiyelere kulak
vermeyelim! Bilgi düzeyimizi aşan veya bir ihmalin neticesi olabile-
cek yorum ve paylaşımlarda “bulunmama” tavsiyelerine/ikazlarına
kulak verelim. Takip ettiğimiz bilimsel verilerin de örneklemlerini
ve sahadaki koşulları göz önüne alırken başka örnekleri ve ihtimal-
leri de göz önünde bulunduralım. Halihazırdaki PrEP tedavisi ko-
nusundaki yorum, reklam, kampanya, araştırma vb. aktivitelerin
fon sağlayıcısının/öncüsünün ağırlıklı olarak Gilead olduğunu da
kısaca hatırla(t)makta fayda var. Gelişmiş birkaç ülke tekelindeki
ilaç endüstrisinin nasıl/neden bir tüketim yarattığı konusunda da
oldukça faydalı makaleler var. Bunları da akılda tutabiliriz.
Bence bir başka önemli eleştiri konusu da şu: HIV (antiretroviral)
tedavisini uyumla sürdüren HIV ile yaşayan arkadaşlarımızın
kondomu terk edebilecekleri, yeniden enfekte olma (çapraz di-
renç) ve başkalarını enfekte etme ihtimalinin olmadığı ya da çok
düşük olduğu konusundaki tavsiyelerin/yorumların kaynakları
hakkında ipucu veren şeyler saptadık. Araştırma(cı)lar bunun
çok yanlış bir bilgilendirme ve yeni ihmallerin kapısını açacak
bir hata olabileceğini sık-
lıkla vurguluyorlar. Yuka-
rıda da dediğim gibi her
şeyin çok kişisel yargılarla
değerlendirildiği ve tar-
tışıldığı bir dünyadayız.
Peki, böylesi hassas bir
konuda kişisel fantezi
dünyalarımız yargılarımıza etkide bulunuyor mudur?
HIV ve PrEP olgusunu tartıştık, daha fazla tartışalım. Tartışmayı
sürdürürken de cinsel yolla bulaşan enfeksiyonları sadece HIV
konusuna indirgemeyelim. HIV cinsel yolla bulaşan enfeksiyon-
lardan sadece biridir. Arkadaşlar! Cesur davranmak çok güzel bir
şey, cesareti sağlayan ve yaratan etken bilim ise bu daha da güven
veriyor. Bilim, eleştirel bir düşünme metodudur. Sanırım cesur dav-
ranırken de eleştirel düşünmeye, çok yönlü araştırmalara/bulgulara
ve bunları kendi kendimize değil, yine bilim insanları ile tartışarak
yol bulmaya ihtiyacımız var.
Araştırmacı-Çevirmen, furkanhancioglu@gmail.com
Ahvalimi kime diyeyim?
Söyleşi: Yıldız Tar
Patlamalar, darbe girişimi, OHAL… Son iki yılı düşününce
ilk akla gelen kelime öbekleri. Ancak bu kelimelerden fazlasını
yaşadık. Yaşamaya devam ediyoruz. Peki nasıl? Ankara, Bursa,
Çanakkale, Denizli ve İstanbul’dan LGBTİ aktivistlerine ahval-
lerini sorduk.
Neden olmasın ki?
Özgür Adıkutlu, Ankara: Trans hakları mücadelesinin son
birkaç yılı için kimlik mücadelesi veren bir trans erkek olarak
örgütlü olmanın gerekliliğine inanarak, toplumun tüm yıkıcı
prob- lemlerine karşı daha dik durabilmeyi öğrendim.
Trans erkeklerin dayanışarak, birbirine de-
ğerek daha deneyimlenmiş politikalar
üretebileceğine inanıyorum. Bu yüz-
den genç trans arkadaşlara ulaşmaya
çalıştım ve buluşmalar düzenliyorum
onlarla. Geçiş süreçleri için de çok ya-
rarlı oluyor bu dayanışma. İki sene ön-
cesinde kendini kendinden bile saklayan
translar tanıyorken bu sene hareketin içinde
çoğalarak, bölüşerek, paylaşarak yalnız olmadıklarını gördüler
mesela. Toplumun her alanında ayrımcılığa uğruyoruz zaten,
nefretin ve şiddetin tenimizi-ruhumuzu acıttığı yerleri çok iyi
biliyoruz. Yaralarımıza tanığız da…
Neden olmasın ki, adımlarımızın birbirine karışa karı-
şa yürüdüğü bu yolda ayağımıza takılan tüm
taşları birlikte yuvarlamak?
Her koşulda devam
Berrin Dede, Denizli: Denizli’ye ilk geldi-
ğimde, özellikle Gezi’den sonra artan LGB-
Tİ hareketinin görünürlüğünün İstanbul,
Ankara ve İzmir dışındaki illerde gelişme-
lerini de sıkı takip ediyordum. “Acaba De-
nizli’de de LGBTİ topluluğu oluşturulabilir
mi?” diye kendime sorular sorarken benden
hızlı davranan arkadaşlarımın ilk buluşmayı gerçekleştirdiğini
yine Kaos GL’den öğrendim. İkinci hafta soluğu toplantının
yapıldığı kafede almıştım. Denizli’nin beni şaşırtan yanı her şe-
yin çok fazla iyi gitmesiydi o dönem. Çünkü toplantılarımız,
etkinliklerimiz tüm “resmi kurumlar” tarafından biliniyor ve ne
ilginçtir ki destekleniyordu. Bu hızla ilk 1 Mayıs’ımızı gerçek-
leştirdik. Bunun gazı da beraberinde ilk Onur Yürüyüşünü ge-
tirdi. 2015 ve 2016 etkinlikleri fazla güzel ilerledi. Bu da bizim
toplantılarımıza yansıdı tabii. Etkinliklerimiz çoğaldı, kitlemiz
genişledi, destekçilerimiz arttı. Hedefimizde olan aile açılımları
da aynı hız ve başarıyla devam etti.
Gerçi 2015 seçimlerinde etkisini göstermeye başlamıştı ancak
2016 Temmuz’undan sonra tüm etkinliklerimiz aynı hızla en-
gellere takılır oldu. Ortada direkt bir reddediş veya yasak yoktu
ama hep bir yarım ağız cevaplar alıyorduk başvurularımızda.
Öyle ki LGBTİ dediğimizde tüm gelen adımlar birer adım geri-
ye çekildiler. Gerçi muhalif kesim desteğini hep hissettirdi ama
bu maalesef bize yeterli gelmedi. Sonuç olarak katılımı azalmış
bir 1 Mayıs korteji ve engellere takılan Onur Yürüyüşü vardı
elimizde. Buna rağmen devam etmek, emek vermek zorundayız.
Zaten bu bilinç bizi harekette tutuyor. Kurulurken hedefi bi-
reylerin aileleriyle, toplumla iletişimini güçlendirmek olan gru-
bumuz bu yönde adımlarını atmaya devam ediyor. Her koşulda
etmeye de devam edecek.
Korksunlar dönmeler geliyor
Demhat Aksoy, Ankara: Aslında dönmeyi
anladığım yerde başladım ben bu mücade-
lenin gerekli olduğuna. Yani öyle sadece bir
yerden bir yere geçmek dönmek değil hani.
Bütünen dönmekten bahsediyorum. Bunu
her yere evirmekten. Bunu söylerken ya da bir
yerde dillendirirken kimileri sadece cinsiyetler
arası bir dönüş olduğunu düşünüyor. Bu düşünce yapısı çok he-
teronormatif bir düşünce yapısı. Aslında ben buna karşı bir dö-
27
 nüşten bahsediyorum. Yani bu kadar normun içinde bü-
yüyüp buna karşı duruşun ta kendisinden bahsediyorum.
Trans hareketi bu anlamda beni çok dönüştürdüğünü,
döndürdüğünü söyleyebilirim. Aslında sadece beni değil
herkesi döndürme kapasitesine sahip gibime geliyor. Bu
kadar kapsayıcı olması heyecanlandırıyor doğrusu… Be-
nim son yıllarım bu heyecanla var oldu ve devam ediyor.
Heyecanın olduğu her şey, her yer çekici gelmişti bana…
Ha bir de OHAL dedikleri bir şey var. Heyecanımızı yok
etmeye, evlere kapatmaya, tek tipleştirmeye ve yoksu-
nuz demeye getiren bir şey. Bir oyun. Ama şunu bilmek
gerekir her oyunun bir sonu vardır. Bu kadar kötü bir
oyunun sonu da onlar açısından kötü olur. Dönmeyim
dedim ayol. Bunları mı döndüremeyeceğim? Ben bana
yüklenen erkekliği, iktidarı nelere döndürdüm. Bunlar
bana vız gelir tırıs gider. Şiddetin, züllümün olduğu yerde
başkaldıranlar olur elbet. Aile de öyle değil miydi ne da-
yaklar yedim abimlerden sırf kıvırtarak yürüyorum diye.
Ne yaptım şimdi kendi hayatımı kurdum ve yaşıyorum
hem de istediğim kimlikte ve beden de… Mücadele ile
kaplı bir ruh asla vazgeçmez. Vazgeçmek fıtratımda yok!
Korksunlar dönmeler geliyor…
Dayanışmanın mutlulu-
ğunu yaşamak…
Mert Güzel, Bursa: Üç yıl
önce Sanat Tarihi bölümünü
kazanarak geldim Bursa'ya.
Burada HIV'le enfekte olduğu-
mu öğrenince hayatım ve planla- rım
aniden değişiverdi. Özgür Renkler benimle sevgiyle da-
yanıştı. Örgütlülükle ilk o zaman tanıştım ve el birliğiyle
yaralarımı sardık ve Özgür Renkler'i dernekleştirdik. Hiç
ummadığım bir alanda, LGBTİ+ aktivizminin içerisinde
buldum kendimi. Büyük bir heyecan ve özgüvenle HIV
ile yaşadığımı açıldım. Bu süreçte çok güzel arkadaş-
lıklar edindim ve çok değerli bilgiler öğrendim. Şimdi,
HIV aktivisti, Kaos GL'nin astroloji köşe yazarı, Özgür
Renkler'in yavaş yavaş kendini keşfeden dönmesiyim. En
önemlisi üç yılda hayatım kökünden değişti ve ben daya-
nışmanın mutluluğunu yaşamaya devam ediyorum.
Ne A' yım Ne P'yim sadece Ka'
yım
Çağla Devrim, İstanbul: Yılbaşın-
da arkadaşlarla plan yaptık. Hani
birçok kadının korktuğu hatta yıl-
başı akşamı uzaklaştığı, kriminal
tiplerin, erkek tacizinin hardcore
yaşandığı Taksim'de eğlenelim, dedik.
Ülkemizin kara ayıbı, “Turist kadınlara
Taksim'de taciz” başlıkla uluslararası gazetelerde
yer alan haberler dünya gündemine oturmuştu.
Biz de kendi alanlarımızda olalım, belki taciz ve şiddet-
ten bir nevi uzaklaşabiliriz diye düşündük. Lezbiyen bara
gidelim dedik… Neyse barda eğleniyorduk, ben dans
28
pistinde dans ediyordum. Derken yanımda dans eden kadın
bana yaklaşmaya başladı. O bana, yaklaştıkça kendimi geri çe-
kiyordum. Arkamı dönerek dans etmeye devam ederken ka-
dın kolumdan çekip beni kendine doğru çevirip dokunmaya
başladı. Kendimi geriye doğru çekerken, kadın bana tokat attı.
Nasıl yani onunla dans etmedim, ona karşılık vermedim diye
mi bunu yaptı? Ne olduğuna anlam veremedim. Şok oldum
resmen! Bu sistematik taciz ve şiddetinden çok rahatsız olmuş-
tum. Mekan sahibi kadına, dans eden diğer kadın tarafından
şiddete tacize maruz kaldığımı vurgulayarak olayı anlattım.
Mekan sahibi kadının da pişkince gülümseyerek bana söyledi-
ği söz: “Aman n'olcak Çağla, feminen zaten”. Kafamdan aşağı
kaynar sular boşalmıştı. Resmen ikinci bir şok daha yaşamış-
tım. Nasıl yani o kadının bana şiddet uygulamasındaki tek
haklı sebebi feminen olması mıydı? Mekanı derhal terk ettik.
Ertesi gün de mekanda uğradığım şiddet ve tacizi aynı zaman-
da ayrıştırıcı, ötekileştirici mekanı sosyal medyadan paylaştım.
Ve yine o mekan sahibi kadın tarafından sokak ortasında fizik-
sel ve sözlü şiddete maruz kaldım.
LGBTİ+ ların çatışma ve ikiye bölünme durumları var. He-
teroseksist düzeni ve ikili cinsiyeti çözümleme sorgulamak ve
ortadan kaldırmak gerekiyor. Toplumun her kesiminde ve her
alanında daima vardık ve varız. Ama kendi kimliğimizle değil
heteroseksizmin bize dayattığı bizi tanımlayan bir kimlikle! Biz
bu varoluş mücadelesinde üstüne basa basa kişinin beyanını
esas almamız gerektiğini vurgularken, hiç kimse bilip bilmeden
insanları şekillendiremez. Senin kafandaki kadın kimliğiyle ör-
tüşmedi diye de ayrıştıramazsın, ötekileştiremezsin, şekilci ve
dayatmacı zihniyetin şiddeti meşrulaştırıyor. Şiddetin erkeği,
kadını ve hatta feminenliği, maskülenliği olamaz; olmamalı da.
İnsanları görüntüsünden dolayı bu konuda yargılamak kim-
senin haddine değildir. Seksist zihniyetin beni feminenlik ve
maskülenlik üzerinden, aktif yada pasif kavramlar üzerinden
ayrıştırıyor, ötekileştiriyor. Cevabım sadece şudur: Ne A' yım
Ne P'yim sadece Ka' yım.
Bir yandan devletin ve muhafazakar kesimlerin baskı ve da-
yatmacı seksist hiyerarşiyle, bir yandan kendi mekanlarımız-
da ayrıştırılmamız bölünmemiz yaşam alanlarımızı ziyadesiyle
daraltıyor. Son dönemlerde Avrupa'ya bi nevi LGBTİ+ zihin
göçü yaşanıyor.
Ey lubunyalar!
İşte bu ahval ve şerait içinde dahi kadın ve LGBTİ+lar olarak
vazifemiz; heteroseksist, dayatmacı, eril zihni-
yetin şiddetiyle mücadele etmektir.
Aşkla ya da bol bol kolilerce kalın.
Gülen gözlerimizi hatırlaya-
lım yeter
Fırat Varatyan: Son iki yılım hakkında
ne söylemek istersin diye soran olsa (ki
oldu) lütfen son iki yıldır karabasanlar eşli-
ğinde uyuyor olayım diye bir temennide bulu-
nurdum. Politik eksenin baya eğrili büğrülü ilerlediği OHAL’in
gündelik yaşamın olmazsa olmazı haline geldiği bir dönemde
kişisel hayatımda neyin yolunda gittiğini düşündüğüm- Kimse bana söylememişti doğru olduğuna inandığın değerleri
de avuçlarımda bir yalanma arzusu beliriyor. Cinsiyet savunmanın bu denli yalnız hissettireceğini veya kimse söyleme-
eşitliği ve cinsel özgürlüğü elimizde fenerle aradığımız mişti bu yolda bu denli kırılacağımı, yaşadıkça öğrendim; diren-
ülkemizde kırk yıllık bir tırmanıcının hızı ve ivediliğiyle dikçe güçlendim…
yükselen cinsiyetçilik, dumur olmama yetti hatta fazla
Kimi zaman ötekinin ötekisi oldum; tüm bunlarla savaşmak ye-
gelenleri eşe dosta ikram ettim hep birlikte kendimiz-
rine mücadele edebilmeyi öğrendim bu süreçte.
den geçercesine trend haline gelen cinsiyetçiliği izleyip
bu taşkın su gibi üstümüze gelen meretten nasıl kurtu- Çünkü kendi ülkemin gerçekliğinde yeterince
lacağımıza dair fikirler ve eylemlilikler düşleyip düşü- ötekiler vardı, yeterince şiddet ve savaş vardı,
nüyoruz. Yazdıklarım delirdiğimin belirtisi olabilir zira aktivizmim ile de bunun bir parçası olma-
gerçekten aklımı kafatasının içinde tutmak son iki-üç yı reddettim; tüm şiddetimden arındım,
seneyi düşündüğümüzde gerçekten başlı başına bir başa- şiddetsiz ve ötekisiz bir ütopyayı düşle-
rı hikayesine dönüşüyor. Elimizden alındığı düşünülen dim.
sokaklarda yağmasak da gürleyebilmek hala bir mutlu- Düşlediğim tüm ütopyalara güldüler bel-
luk sebebi içimizde bir yerlerde. Etrafımda tükendiğini ki, fakat dünya bizim gördüğümüzden mi
ve söylemlerin pratikte zemin bulamadığını söyleyen ibaretti ki?
insanlara tıkadığım kulağım gerçek bir sağırlık sebebi.
Haçlı seferlerinde Kudüs’e kadar gidip Fransa’daki evine Her attığımız adımın, her dokunduğumuz yaşamın, her savun-
dönen bir şövalyenin yorgunluğu ve derbederliği üze- duğumuz doğrunun bizim bilmediğimiz bir mekan ve zaman-
rimde yalan yok. Ama unuttukları bir yerden sımsıkı daki etkisine inandım ben. Benim göremediğim gerçekliklere
tutunuyorum ya da tutunuyoruz hayata içimizdeki ya- sığındım, bir şekilde kelebek etkisi misali tüm iyiliklerin bir
şama arzusunun üstüne küller, katliamlar, tutuklamalar, yerlere ulaşacağını savundum, bu sayede de her daim düştüğüm
tehditler, nefretler dökmeye çalışsalar da dans edercesine yerden kalkıp, yürüdüğüm yolda koşmaya başardım.
savuruyoruz eteklerdeki taşları kiminin kafasına kimi- Bu yüzden mucizeyi yaşadığımı düşündüm bazen, çünkü bun-
ninin TOMA’sına kiminin de suratına. Bitmedi kavga ca şeye rağmen yürümeye devam etmek, inanmak ve daha çok
sürecek, yeryüzü aşkın yüzü oluncaya dek diyen şairin inanmak belki de bir mucizeydi.
inancıyla sarmışız sanırım kerpiç gibi duran duvarla-
rımızın etrafını. İflah olmaz birer dayanışmacı, müca-
deleci ve sokakların temsilcisi olma sebebimiz bu olsa
gerek. Buraya negatif, ömür törpüsü bir sürü şey yaz-
mak istedim aslında hem özel hayatımla hem de politik
düzlemle ilgili sonra döndüm dedim ki her şey kötüye
gidiyor evet ama insanlara biraz tebessüm biraz da deli-
lik gerek. Hapishaneleri tıka basa dolmuş, sokakları key-
fe keder kapatılmış, kişinin tipine bakıp etiketlenen, az
biraz farklı notadan söyleyenin terörist olduğu, ofisinin
kapısını açmanın lüks olduğu derneklerin olduğu bir
ülke olmuş olabiliriz. Sebepsiz sırf birilerinin canı öyle
istediği için mahpus, ölü, sakat kalabildiğimiz bir ülke
olmuş olabiliriz evet ama köşemize sinip bunların acısını
yaşayarak bir şeyleri düzeltemeyiz diye düşünüyorum.
Karanlığa mahkum edilmiş sokakların içinden elimiz-
deki fenerleri sallaya sallaya belki biraz da kırıta kırıta
yürüyemezsek işlerin kendi içimizde düzeleceği yok-
muş gibi geliyor bana. Hepimizin bir araya gelmesin-
den korkuyorlar buna kanıt olabilecek bir sürü olay var
hafızalarımızda ama şunu da unutmamalı sanki omuz
omuza olamasak da meydanlarda, sokaklarda varlığımızı
hissettirebilmeliyiz birbirimize o güzel gülen gözlerimizi
hatırlatalım yeter.
Daha çok inanmak belki de bir mucizeydi
Umut Güven, Çanakkale: Mucizelere inanır mıyım
bilmiyorum, fakat bazen mucizeyi yaşıyor gibi hissedi-
yorum. Farklı yaşamlarda ufak bir fark yaratmak benim
daimi hedefim oldu ve Bu yolda da öyle çok şey öğren-
dim ki…

29
 OHAL’de Medya
Funda Başaran
Medyanın temel işlevi “insanların içinde yaşadıkları dünyayı ve
gündelik yaşamlarını anlamak ve anlamlandırmak için gerekli
olan doğrudan deneyimleyemedikleri gerçekliğe ilişkin bilgiyi
iletmektir.” Ancak gerçekliğin bilgisi gerçekliğin kendisi değil,
bir temsilidir. Bu yüzden de özünde sorunludur. Bu sorunu an-
cak demokratik ve çoğulcu bir medya ortamında çeşitlilik içeren
farklı temsillerin dolaşıma girmesi azaltabilir.
Medyanın yanlılığı
Kapsamı, olanakları ve gücü ile ana akım medya, iletişim ortamı-
na egemen durumdadır. Ana akım medya, belirli bir görüşü ya
da bakış açısını dolaysız ve bilinçli olarak desteklemek biçimin-
de olmasa da, ilettiği gerçeklik temsili ile gerçekliğin kısmi ve
egemen sınıf lehine çarpıtılmış bir bilgisini, toplumsal gerçeklik
olarak inşa eder, doğallaştırır. Bu işlev, ana akım medyanın şirket
örgütlenmeleri, ticari amaçları, çalışma rejimleri ve hız, haber
değeri, nesnellik, güvenilir haber kaynakları gibi kriterlerinin de
yarattığı yapısal yanlılıklar içerisinde, kendiliğinden gerçekleşir.
Hükümetler de toplumu belli konularda yönlendirmek, ikna
etmek ve desteğini sağlamak için, başka bir deyişle salt kendi
iktidarları lehine bir rıza üretimi için medyayı manipüle etmeye
çalışırlar. Ana akım medya yapısal yanlılığı yüzünden, egemen
32
sınıfın çıkarları ile uyumlu olduğu ölçüde gönüllü olarak ya da
farkına varmaksızın buna izin verir.
Basın toplantılarında açıklananlar ya da bürokratik kurumların
hazırladıkları raporlar ile sunulanlar, önyargılar ve doğrulanma-
mış bilgiler bile olsa, ana akım medya bunları çoğu kez kullanır.
Çünkü hükümet ve kurumları medyanın “itibarlı ve güvenilir”
haber kaynaklarıdır. Ana akım medyanın, kapitalist ilişkiler ağı
içerisinde, medya patronlarının çıkarları ve güvenilir kaynaklar
aracılığı ile hükümetin hedef ve yönelimlerine bağımlı hale gel-
mesi, örtük bir “iliştirilmiş” olma durumudur.
AKP döneminde medya
Ancak Türkiye’de AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılından bugü-
ne dek medyanın yaşadığı dönüşümün “iliştirilmişlik” terimine
başvurarak anlatılabilir olmasının başka bir anlamı daha vardır.
İliştirilmişlik terimi medya dünyasında kullanılırken savaş ve sı-
cak çatışma alanlarında, askeri birliklerle beraber hareket eden
ve savaşı onların açısından görüp yansıtan muhabirler için kul-
lanılır. ABD’nin 2003 yılında başlattığı Irak İşgali sırasında, de-
ğişik ülkelerden çok sayıda muhabiri kendi askeri birlikleri ile
birlikte savaş bölgesine götürmesi ve onlara zırhlı araçlar içinden
savaşı izleyip haberlerini yapma olanağı tanıması ile yaygın bir
tartışmaya konu olan iliştirilmişlik terimine, bugün Türkiye’deki
ana akım medyayı anlamaya çalışırken başvuruyor olmak tam da
bir savaşın içinde olmamızdan ve bu savaşı bütün bir ana akım
medyanın siyasi iktidarın izin verdiği ölçüde ve onun gözünden
temsil etmesinden kaynaklanır.

Bir savaşın içinde olma hali, yaşadığımız coğrafyaya bakıldığın-

da yeni bir şey sayılmaz. Savaş eğer toplumsal düzeyde şidde-
tin egemenliği ise, yıllardır adaletin yokluğu, barışın yokluğu
olarak, ayrımcılık, eşitsizlik ve yoksulluk olarak, cinsiyetçilik
ve ırkçılık olarak, soykırımlar, askeri darbeler, işkenceler, kayıp-
lar, cezaevleri ve idamlar olarak, bir halkın dilinin, kültürünün,
kimliğinin reddi olarak, nefret cinayetleri olarak çıkar karşımıza
bu topraklarda. Bugün ise tüm bir topluma karşı sürdürülen bu
savaş OHAL adını almıştır. Bu savaşın medyası ise AKP hükü-
meti tarafından 2002 yılından bu yana tasarlanan bir medyadır.
Türkiye'de AKP'nin iktidara geldiği 2002 yılında bugüne dek
medyanın yaşadığı dönüşüm, medyayı AKP'ye iliştirmiştir.

İliştirilmiş medya

Ana akım medya, AKP iktidarını başlangıçta siyasi istikrar, ka-
rizmatik lider, kararlı özelleştirme programı, AB görüşmeleri ve
demokratikleşme adımları gibi gerekçelerle destekledi. AKP ik-
tidarı, 2007 sonrasında kendi medyasını hızla büyüttü, elindeki
kamu kaynaklarını da ana akım medyaya karşı bir ekonomik
tehdit ve şantaj aracı olarak kullanmaya başladı.
Gezi Direnişi, 17 Aralık yolsuzluk operasyonu ve AKP-Gülen
Cemaati çatışması sonrasında, konvansiyonel olmayan bir savaş
konsepti içerisinde AKP medyası asparagas haberler, karalama
kampanyaları ve yalan başlıklarla AKP’ye oy veren kitlenin rıza-
sını sürekli kılmaya çalışırken, ana akım medya tamamen baskı
altına alındı ve sınırlı ve çarpıtılmış bir gerçeklik temsilini bile
üretemez hale getirildi.
Bugün ise 7 Haziran seçimlerinin dönüm noktası olduğu, AKP
iktidarının artık ne toplumsal gerçekliği inşa edip, tarihi yeni-
den yazarak, ne de manipülasyonla rıza üretimini gerçekleşti-
remediğini gördüğü ve iktidarını sürdürebilmenin tek yolunun
şiddeti sürekli kılacak bir savaş ortamı olduğuna karar verdiği
yeni bir dönem yaşanıyor. Bu yeni dönemde AKP medyası ik-
tidarın yalanlarını tekrarlayarak ya da kendisi yalanlar üreterek
toplumsal kutuplaşmayı körüklüyor, AKP’nin “düşman” olarak
tanımladığını canavarlaştırıyor, savaşı AKP lehine normalleştiri-
yor ve “milli” duygulara hitap ederek AKP’nin savaş konseptine
toplumsal destek sağlamaya çalışıyor. Ana akım medya ise sansür
ve baskı mekanizmaları ile tüm alternatif seslerin, farklı bakış
açılarının tehditle, şantajla, tutuklamalar ve cezaevleri ile sustu-
rulduğu, AKP’ye iliştirilmiş bir medyaya dönüştürüldü.
OHAL
OHAL’de KHK’larla 179 medya ve yayın kurumu kapatıldı.
Yüzden fazla gazeteci cezaevinde, yüzlerce sosyal medya hesabı-
na, yüzlerce habere sansür uygulandı. Yüze yakın haber sitesine
erişim engellendi. Bütün bunlar her an yaşanıyor ve artık sayı-
larla ifade edilmeleri son derece zor. Sadece bir haber sitesinin
sendika.org’un bu yazının yazıldığı an itibariyle 62 kez erişime
engellenmiş olması sayıların büyüklüğü hakkında sadece kıs-
mi bir veri olabilir. Sonuçta bir yandan tetikçi ve muhbir AKP
medyasının, diğer yandan ise bir dönem özerk izlenimi yarata-
rak rıza üretiminde işlevlenen, ama gelinen noktada sınırlarını
AKP medyasının işaretlediği, bu sınırlara uymadığı durumda ise
sansür, gözaltı, tutuklama ve el koyma gibi doğrudan hedef alı-
nan bir ana akım medyanın Tüm ülke vatandaşları,
bugün Türkiye'de milyonlar-
yemek yemek, ulaşım, ev
ca insanın ihtiyaç duyduğu
enformasyonun yegane sağla- kiralama ve işe başvurma
yıcısı olması, böylece tek bir gibi, yasa nezdinde verilmiş
bakış açısının, yani iktidarın haklara doğuştan sahipken,
bakış açısının ve gerçeklik
temsilinin egemen kılınması trans bireyler bu haklara,
için her şey yapıldı. pratik yaşamda neden
erişemiyor?
Özgür medya var mı?
Ülkenin Cumhurbaşkanı bir yabancı gazeteciye verdiği röpor-
tajda “Dünyanın herhangi bir yerinde ‘özgür medya’ diye bir şey
olduğuna inanmıyorum” derken ve yine aynı röportajda “ceza-
evlerinde gazeteci olduğunu iddia eden 177 kişi var. Bunlardan
176’sı terörizm şüphesiyle tutuklanmış ve biri de farklı bir suçtan
dolayı tutuklanmıştı” derken, aslında daha fazla bir şey söyleme-
ye gerek kalmaksızın OHAL’de medyanın durumunu anlatıyor.
Tüm bunlar, Türkiye’nin uluslararası düzeyde “gazetecilik yap-
manın zor olduğu”, “en ürkütücü ülkelerden biri” olarak tanım-
lanmasına neden oluyor. Bir yandan da demokratik bir medya
talebi, bir başka deyişle iletişim hakkını kıyasıya bir mücadele-
nin alanı haline getiriyor. Bu mücadele mevcut eşitsiz iletişim
ortamına karşı bir mücadele. Görünmez kılınmaya çalışılan
halkların, kimliklerin kendi görünürlüğünü yine kendi araç ve
pratikleriyle sağlaması için verilen politik bir mücadele. Aynı za-
manda da tüm toplumsal ilişkilerin dolayımlayıcısı olan mevcut
medyanın özgürleşmesini, iliştirilmişlik halinden kurtulmasını,
tüm cinsiyetçi, gerici, ırkçı özelliklerinden arındırılmasını talep
eden bir mücadele. Özgürlük, kapsayıcılık, çeşitlilik ve katılım-
cılık ilkeleri temelinde bir iletişim hakkı mücadelesinin ilhamını
veren ise özgür, adil, barış içerisinde ve onurlu bir gelecek tale-
binin ta kendisi…

33
 diğer masa ve en nihayetinde tüm masalar ‘esrarengiz’ biçimde

Pardon, O Masa rezerve edilmiş oluyor. Hadi yemek yemelerine ‘bir zahmet’
müsaade edildi diyelim… Bu kez de, ‘yüksek sesle konuşma’ vb.

Rezerve! gerekçelerle yemek yedikleri mekândan çıkmaları istenebiliyor2.

Yalnızca yemek yeme ile bitse dertleri, yine iyi! Trans kadın

Türkiye’de
bireyler, çoklukla otobüslere binemiyor, çünkü bindiklerinde,
dik bakışlar, fiziksel ve sözlü taciz biçiminde türlü olumsuz
muameleye maruz kalıyor ve bu sebeple, taksilere ‘bir ton’ para
Trans Olmak ve harcıyor. Bir daire kiralamak istediklerinde, ‘varoluşlarının
toplumun ahlak anlayışıyla çelişik olduğu’ ve ‘apartman sakin-

Vatandaşlık1
Aysun Öner
Giriş
Türkiye’de, trans kadınlar bir kafe veya restoranda yemek ye-
mek istediğinde sıklıkla şu sözü duyuyorlar: “Pardon o masa
rezerve!”. Ve ne hikmetse, o masanın yanındaki masa ve bir
1
Giriş kısımda değinilen, trans bireylerin yaşamlarına dair pratikler, “TransHa-
yat” isimli fotoğraf projem dâhilinde oyunculuk yapan trans bireylerin, projenin
gerçekleşme sürecinde paylaştığı, kişisel deneyim ve görüşleri üzerinden yazıl-
mıştır. Yazının takip eden, “Türkiyeli Trans Bireylerin Deneyimleri” başlıklı kıs-
mında belirtilen deneyimler ise, 2010 yılında, Ankara’da yaşayan iki trans kadın,
bir trans erkek ve Avukat Senem Doğanoğlu ile yapılan derinlemesine mülakatlar
üzerinden yazılmıştır.
lerinin huzurunu bozacakları’na dair ön yargılardan ötürü gö-
nüllerine göre bir ev seçemiyorlar. Trans erkek bireylerse, daha
ziyade, ‘delikanlı3 kız’ olarak değerlendiriliyor ve trans erkek
kimlikleri yok sayılıyor. Bu bireyler, kimlikleri bir biçimde orta-
ya çıktığındaysa, işten çıkarılma gibi durumlarla karşılaşıyor ve
‘kabul edilmeyecekleri’ düşüncesiyle NGO’lar gibi sınırlı mec-
ralar dışındaki iş alanlarına çoğunlukla başvurmuyor.
Peki, tüm ülke vatandaşları, yemek yemek, ulaşım, ev kiralama
ve işe başvurma gibi, yasa nezdinde verilmiş haklara doğuştan
sahipken, trans bireyler bu haklara, pratik yaşamda neden eri-
şemiyor?
2
https://www.facebook.com/10.posta/videos/506735499497222/
3
Delikanlı [yazarın özgün tanımı]: Hetero erkeklikle özdeşleştirilen, mertlik,
dürüstlük vd., kadın ve kuirlerin ‘ne yapsalar’ sahip ol-a-mayacağı düşünülen
niteliklerle ilişkilendirilen bir karakter özelliğine ilişkin kullanılan sıfat.

34
Marjinalleştirilmiş Bir Grup, Transeksüeller ve Vatandaşlık
Türkiye’de, tüm vatandaşların heteroseksüel olduğunu varsayan
ve “yalnızca karşı cinsle kurulan ilişkiyi normal kabul eden” he-
teroseksist bir toplumda yaşıyoruz (Öner, 2015). Zira, esasen,
yurttaş olmanın kendisi, Lister’in ifadesiyle, ‘kamusal alanda
var olmak’ üzerinden düşünüldüğünde, ‘heteroseksüel erkek’
olmakla ilişkilendiriliyor (akt. Öner, 2015). Böyle bir ‘vatan-
daşlık’ anlayışı içinde, heteroseksüel erkekler dışında kalan tüm
cinsel yönelim grupları, cinselleştirilmiş ve özel alanla bağlantılı
bireyler, yurttaşlıkları da cinselleştirilmiş yurttaşlık4 oluyor (Lis-
ter’den akt. Öner, 2015). Ve böyle bir yurttaşlık pratiği, belli
grupları marjinalleştiriyor.
Wintemute’a (1997) göre, “Vatandaşlık, bir birey ve bir dev-
let arasındaki ilişkidir. Bireyin, bir devlette, sivil, politik ve
sosyal haklara katılımı ile tam ve eşit politik üyeliğini içerir”
ve marjinal gruplar bu haklara erişim noktasında muzdariptir.
Wintemute (1997) ayrıca, “Marjinallik, sivil, politik ve sos-
yal haklardan dışlanmaktır. En marjinal olanlar, iyi bir işten,
yasanın korumasından, yeterli bir gelirden, eğitimden, politik
katılımdan ve egemen şehir kültüründen dışlanmış olanlardır.”
sözleriyle marjinal grupların haklara erişimlerine dair kısıtlarını
vurgular. Türkiye’de trans bireyler, son alıntıda bahsi edilen tüm
mecralarda türlü ayrımcılığa uğramakta ve bu minvalde, en
marjinal gruplardan birini temsil etmektedir.
Türkiyeli Trans Bireylerin Deneyimleri
Trans erkek görüşmecim Can, beden dersinin, ortaokul ve
lise yıllarında, kendisi için ne denli zorlu olduğuna değiniyor:
“Tüm trans bireyler için olduğu gibi, beden eğitimi dersi, tam
bir faciaydı benim için (…) Kızların olduğu bir yerde soyun-
mak bir felaketti.”. Can ayrıca, 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bay-
ramı’ etkinliklerine, ‘erkek’ kimliği ile var olamayacağı, belki
etek giymek zorunda kalacağı için hiç katılamadığını, ancak
aslında katılmak istediğini ifade etti: “Ben bu bayramlara hiç
4
Cinselleştirilmiş Yurttaşlık: Lister’in (2002) sexualized citizenship kavramını
Türkçe’ye bu şekilde çevirdim.
katılmadım, hep sağlık raporu aldım. Böyle aptalca aktiviteleri
stadyum’da performe etmek, belki büyük bir aktivite değil,
ancak, bir çocuk için stadyumun kenarında oturmak, çok üzü-
cü bir durum.”.
Böyle bir dışlama yüzünden, Türkiye’de trans bireyler vatandaş-
lığı tam manasıyla deneyimleyemiyor, marjinalize oluyor ve sı-
nırlı işler dışında işler bulamıyor. Av. Senem Doğanoğlu’a göre,
“Trans bireylerin iş piyasasından dışlanması, küçük bir kurum
olan ailede başlıyor. Sonra, yaşadıkları bölgeden dışlanıyorlar.
Büyük şehirlere göç ediyorlar, eğitim hayatından, kalifiye iş
süreçlerinden dışlanıyorlar. Ve sonra, ancak, enformal olan ve
şehir ekonomilerini besleyen, yaygın ve kadın iş gücü sömürü-
süne açık seks işçiliği sektöründe var olabiliyorlar.”. Trans kadın
görüşmecim, Semra, iş hakkına erişimde yaşanan zorluklara
dair şunları paylaştı: “Benim, bilgisayar mühendisi, öğretmen,
elektrikçi, grafik tasarımcısı pek çok trans arkadaşım var; ancak,
yok annecim! Bizi almışlar bir kalıba koymuşlar... Ve bize, ‘Seks
işçiliğinden başka bir işte çalışmanıza müsaade etmeyeceğiz!’
diyorlar.”. Diğer bir trans kadın görüşmecim, Burcu ise, seks
işçiliğinden evvel bir turizm firmasında özveri ile çalıştığını,
işinde çok başarılı olduğunu, ancak trans kimliği ortaya çıkınca
işten çıkarıldığını ve sonrasında yaşadığı sıkıntılı iş süreçlerini
takiben seks işçiliğine başlamak zorunda kaldığını paylaştı.
Tam/Gerçek Vatandaşlığa Erişimin Koşulları
Ataman’ın ifadesiyle Türkiye’de eşcinsellerin yurttaşlığı tam bir
vatandaşlık değildir (akt. Öner, 2015). Zira, birey ya da grupla-
rın ‘tam vatandaşlığa’ pratikte erişimlerinin sosyal yaşam içinde
mümkün kılınması gerekir. Benzer bir argümanı tüm LGBT
gruplar için iddia edebiliriz. Marshall’ın (1964) ‘tam vatandaş-
lık’ tanımı, vatandaşlığı, birbirlerini tamamlayıcı olan, ‘sivil’,
‘politik’ ve ‘sosyal’ hakların bir kombinasyonu olarak değerlen-
dirir. Bu bağlamda, Marshall (1964) sosyal haklar olmadan,
sivil ve politik haklara erişilemeyeceğini savunur.
Reis’a (1996) göre, ‘gerçek vatandaşlık’, kaynaklara erişim için
35
36
37
 otonomisi olmayan marjinalize olmuş bireyler gözetilmeden Kaynakça

tamamen başarılamayacaktır ve vatandaşlığın ‘gerçek vatan-
daşlık’a dönüşebilmesi, ancak farklı grupların üyelerinin ken-
dilerini gerçekleştirmeleri için gerekli koşullar sağlandığında
mümkündür. Vatandaşlığın marjinalize edilmiş gruplara oto-
nomi verecek, daha otonom ve liberal bir hale dönüşmesi için,
sosyal yardım ya da sosyal korumanın topluma eşitlikçi biçimde
eklemlenmesini sağlayacak hakların varlığı gereklidir ve ancak
böylece marjinalize olmuş gruplar için ‘gerçek bir vatandaş-
lık’tan söz edilebilir (Reis, 1996).
Marshall, T. H. , 1964 [1949], “Citizenship and Social Class” In T. H. Mars-
hall, Class, Citizenship, and Social development. Chicago: The University of
Chicago Press.
Öner, A. (2015). Beyaz yakalı eşcinseller: Işyerinde cinsel yönelim ayrımcılığı ve
mücadele stratejileri. İletişim Yayınları.
Reis, E. P. (2000). Modernization, citizenship, and stratification: historical
processes and recent changes in Brazil. Daedalus, 129(2), 171-194.
Wintemute, R. (1997). Recognising new kinds of direct sex discrimination:
transsexualism, sexual orientation and dress codes. The Modern Law Revi-
ew,60(3), 334-359.

Av. Senem Doğanoğlu’na göre, cinsiyetler arası eşitlik, anayasa-

daki ‘eşitlik’ prensibi temelinde sağlanmalı, ancak, yasalardaki
boşluklar nedeniyle, eşitlik tesis edilememekte ve mağdur duru-
ma düşen LGBT’ler haklarını savunamamaktadır:

Eşitlik ilkesi, cinsiyet temelinde tanımlanmış, ancak cinsel

yönelim ve cinsiyet kimliğine dair herhangi bir ibare yok.
Bu nedenle, yasalar LGBTT bireyleri ve Lambda’nın ka-
panmasında olduğu gibi, onların kurumlarını korumuyor.
Cinsel yönelim ve cinsiyet kimliğine dair, iş yasasında ve
kamu hukukunda herhangi bir ibare olmadığı için, LGBT
bireylere hak ihlali durumunda yardımcı olabilecek, her-
hangi bir süreç de tesis edilemiyor.

Trans bireylerin gerçek vatandaşlık deneyimine kavuşulabilmesi

ve ayrımcılıktan korunmaları için, Öz’ün (2011) belirttiği gibi
yasaların, ‘cinsel yönelim’ ve ‘cinsiyet kimlikleri’ni kapsayacak
biçimde değişmesi (akt. Öner, 2015) ve edinilen hakların pra-
tikte uygulanabilmesi için de, toplumsal cinsiyet eşitliğine dair
sosyal bilincin kültürel bazda yükseltilmesi, sosyal koruma ve
sosyal yardım gibi hususlarda gerekli tedbirlerin alınması gerek-
mektedir.

38
 LGBTİ’lerin OHAL’i; OHAL’in LGBTİ’leri
Yıldız Tar
Türkiye’nin lezbiyen, gey, biseksüel, trans ve intersekslerin
(LGBTİ) hakları bağlamında nerede durduğu sorusunun Hü-
kümet ve aslında bütün organları ile devlet açısından cevabı en
özet haliyle, 2007 yılında anayasa görüşmeleri sırasında TBMM
Anayasa Komisyonu Başkanı ve AKP Milletvekili Burhan Ku-
zu’nun ifadelerinde saklı1:
“Özgürlük diye sunuluyor, ama Türkiye’de henüz bunun zemini
yok. Komisyondan ve Genel Kurul’dan geçebilecek bir talep gibi
görünmüyor. Türkiye için erken. Evvela toplumsal bir kabul görme-
den Meclis bu düzenlemeyi yapamaz. Hatta Avrupa’da bile hiçbir
ülkenin anayasasında bu yok. AB Anayasası çıksın, ondan sonra
bakarız.”
Kuzu, bu sözlerini o dönem LGBTİ örgütlerinin anayasanın
eşitlik maddesine cinsel yönelim ve cinsiyet kimliğinin eklenme-
si, LGBTİ’lerin haklarının anayasal güvence altına alınması ve
eşit yurttaşlık taleplerine karşı sarf etmişti. Çok geçmeden, 2010
yılında LGBTİ hakları konusunda en büyük skandal açıklamayı
dönemin aileden sorumlu Devlet Bakanı Aliye Kavaf yaptı. Ali-
ye Kavaf2 ‘Ben eşcinselliğin bir bozukluk, bir hastalık olduğuna
inanıyorum, tedavi edilmesi gerekir’ açıklamasında bulundu.
1
2001’den 2015’e AKP’nin LGBTİ tarihi, http://kaosgl.org/sayfa.php?id=20109
2
Eşcinsellik hastalık, tedavi edilmeli, http://www.hurriyet.com.tr/escinsellik-
hastalik-tedavi-edilmeli-14031207
“Henüz zamanı değil” argümanından, tarihin çöp tenekesine
gitmesi gereken “hastalık” argümanına geçiş hiç de şaşırtıcı ol-
mayan bir şekilde çok hızlı oldu. Haklar için zaman bekleyen
bir anlayışın varacağı noktanın homofobi ve transfobi olacağını
kestirmek güç değildi. Ancak Kavaf ’ın bu çıkışı Meclis kürsü-
sünden homofobi ve transfobiyi kurumsallaştırmak ve ilerleyen
dönemde AKP hükümetlerinin LGBTİ haklarına ilişkin pozis-
yonunu belirlemesi açısından tarihi önem taşıyor.
OHAL’de LGBTİ’ler
Olağanüstü hal uygulamaları; temel insan haklarını askıya alma,
hak ihlallerinde hesap vermekten kaçma, bir toplama ve kapat-
ma rejimini hayata geçirme vesilesi olarak görülüyor. Her hafta
yeni bir kanun hükmünde kararname bekler olduk. Acaba bu
sefer hangi dernek ya da basın kuruluşunun faaliyetleri durdu-
rulacak? Kimler gözaltına alınacak? Gözaltı kaç hafta sürecek?
Sorular ve endişeler çok.
Ancak her durumda olduğu gibi OHAL’de de hep “büyük” hika-
yeler, “önemli kişilerin” yaşadıkları anlatılıyor. Önemsiz görülen
LGBTİ’lerin bu süreçten nasıl etkilendiğini LGBTİ örgütleri
dışında kimse yazmıyor, anlatmıyor, çoğu zaman dinlemiyor
bile. Kaos GL’nin 2016 Medya İzleme Raporu’na3 göre Temmuz
3
2016 Medya Raporu yayınlandı: OHAL’de LGBTİ’ler görünmez!, http://ka-
39
 2016’dan itibaren basılı medyada LGBTİ haberlerinde inanıl- Ağustos ayında Yenikapı’da ölü bulundu. Çok sayıda bıçak dar-
maz bir düşüş var. Senenin son 6 ayında LGBTİ’ler neredeyse besiyle öldürülen Wisam’ı arkadaşları pantolonundan teşhis ede-
görünmez. Hedef gösteren haberler hariç! Temmuz ayında ana bildi. Suriyeli eşcinsel mülteci Muhammed Wisam Sankari, 23
konusu LGBTİ’ler olan toplam haber sayısında dramatik bir Temmuz gecesi Aksaray’daki evinden çıktı. 25 Temmuz’da İstan-
düşüş yaşandı. Rapora göre bunun nedeni 15 Temmuz Darbe bul Yenikapı’da ölü bulundu. Kafası kesilen ve bedeni tanınmaz
Girişimi ve ardından ilan edilen OHAL olarak yorumlanabilir. hale gelen Wisam’ı öldürenler henüz yakalanmadı. Daha önce
Darbe girişimi ve ardından yaşanan “büyük ve ulusal medyatik tehdit edilen, kalabalık bir erkek grubu tarafından kaçırılan, te-
gelişmeler” içerisinde LGBTİ’ler kendisine yer bulamadı. Med- cavüze uğrayan Wisam hayatı tehlike altında olduğu için mülte-
yada görünürlük ilk 6 aya göre ciddi biçimde azaldı. Bunda çok ci olarak başka bir ülkeye gitmeye çalışıyordu. Arkadaşı Rayan’ın
sayıda basın organının kapatılması kadar, LGBTİ meselesinin anlattıklarına göre Wisam’ın yaşadıkları şöyleydi: “Daha önce
artık hak savunucuları arasında “lüks” olarak görülmesi de var. başka bir evde kalıyorduk ve sırf gey olduğumuz için o evden
çıkmak zorunda kaldık. Çevredeki insanlar sürekli bize bakıyor-
Oysaki OHAL ve savaş gibi dönemlerde toplumda en savunma-
du. Biz ayıp bir şey yapmadık ki? Bundan beş ay önce de Fatih
sız bellenen grupların doğrudan şiddetin hedefi haline geldiğini
civarında bir grup Wisam’ı kaçırdı. Arabayla ormanlık bir yere
insanlık tarihinden biliyoruz. Amiyane tabirle filler tepişirken
götürdüler, dövdüler, tecavüz ettiler. Öldüreceklerdi hatta ama
ezilen çimenlerin hikayesini kimse anlatmıyor.
Wisam kendini yola atarak canını kurtardı. Şikayet ettik Emni-
Temmuz ve Ağustos ayında iki üzücü haber LGBTİ toplumunu yet’e ama hiçbir şey çıkmadı.”
derinden etkiledi. Suriyeli eşcinsel mülteci Wisam Sankari4 ve
İstanbul’da yaşayan trans kadın Hande Kader, Ağustos başın-
trans kadın Hande Kader5 öldürüldü. LGBTİ’ler şiddete karşı
da kayboldu. Arkadaşları ve sevgilisi kayıp ilanı verdi. Hande
sokağa çıktı. Darbe girişimin ardından yaşanan bu iki cinayette
Kader’in yanmış cesedi Zekeriyaköy’de bulundu. Hande Kader
de henüz yasal bir süreç yok. Etkin soruşturma yürütülmedi, yü-
cinayeti basında geniş yer buldu. LGBTİ örgütleri Hande Ka-
rütülmüyor. Katiller sokakta.
der için mecliste buluştu. Hande Kader ulusal medyada, Wisam
Muhammed Wisam Sankari, Suriyeli eşcinsel bir mülteci. Bir Sankari ise küresel medyada ancak ölümleriyle kendilerine yer
yıldır İstanbul’daydı. Tehdit edildi, kaçırıldı, tecavüze uğradı. bulabildi. Ancak o da en fazla bir hafta sürdü. OHAL’in gürül-
osgl.org/sayfa.php?id=22888 tüsü ard arda gelen bu iki nefret cinayetini unutturdu. Oysaki bu
4
Syrian gay refugee killed in Istanbul, http://kaosgl.org/page.php?id=22071 cinayetleri OHAL rejiminin yansıması olarak yorumlayabiliriz.
5
Trans woman burned and murdered in Istanbul, http://kaosgl.org/page. Fütursuzlaşan şiddet ve kimsenin “bir ibne ya da dönmenin ka-
php?id=22098

40
tilini yakalamakla uğraşmayacağı” bilgisi bu cinayetleri bu kadar Bütün bu OHAL rejimi toplumun çoğunu olduğu gibi LGB-
işlenebilir kıldı. Tİ’leri de korku ve çaresizlik hislerine sürüklüyor. kaosGL.org
yazarları arasında mahlasla yazma, fotoğrafını kaldırtma ve daha-
Öte yandan kaosGL.org’a her gün bir başka şehirden hak ihlali
sı siyasi içerikli yazılar yazmama eğilimi yükseldi. İnsanlar haklı
haberi geliyor. İzmir Alsancak’ta bir süre seks işçisi trans kadın-
olarak bir soruşturma sürecine girmek istemiyor. “Kolay lokma”
lar polis baskısından dolayı deyim yerindeyse evlerine hapsol-
olarak görüleceğini biliyor. Dahası bu coğrafyadaki herhangi bir
du. Sokaklarda polis kaynaklı şiddet artmış durumda. Ülkenin
eşcinsel ya da trans kolluk ile karşı karşıya geldiğinde başına ge-
her yerinde trans kadınlar şiddet sarmalı içerisinde yaşamaya,
lebilecek cinsel istismar, taciz ve şiddeti yakından tanıyor.
OHAL’de hayatta kalmaya çalışıyor.
Velhasıl-ı kelam, gündelik hayatları zaten senelerdir bir olağa-
Keyfî polis şiddetinin yanı sıra LGBTİ aktivistleri fikirlerini pay-
nüstü hal rejimine hapsedilen LGBTİ’ler; ilan edilen OHAL
laştıkları için operasyonlarla karşılaşıyor. Av. Levent Pişkin ve
ile birlikte katmerlenmiş bir şiddet ve ayrımcılıkla karşı karşıya.
Balıkesir’den Uğur Büber’in yaşadıkları bunun en net göstergele-
OHAL kaldırılmadan bu hak ihlallerinin son bulması da olası
ri. Pişkin, gözaltı sürecinin ardından serbest kaldı. Büber bir süre
gözükmüyor…
tutuklu kaldıktan sonra tahliye edildi. Yanı sıra eşcinsel modacı
Barbaros Şansal’ın yaşadıkları ortada. Görüşlerini sosyal medya- Anayasa ile ne değişti?
da paylaşan bir kişinin önce medya eliyle hedef gösterilmesi, de-
Bütün bu iklimde anayasa değişikliği oylandı. Anayasa değişik-
vamında kolluk kuvvetleri gözetiminde saldırıya uğraması bizim
liğinin oylanması kadar; buraya gelen süreç de demokratik bir
nefret saldırılarından çok iyi bildiğimiz bir matematik! Barbaros
toplum ve yönetim anlayışına aykırı. Oylanacak değişiklik öne-
Şansal’ın; mevcut Türkiye Cumhuriyeti anayasasının güvence
rilerinin hazırlanma süreci bile hem temel haklara uygun değildi.
altına aldığı ifade özgürlüğü başta olmak üzere bir dizi hak ve
Katılımcı bir yöntem izlenmedi. Süreç adeta bir oldubitti mantı-
özgürlüğü ihlal edildi, yaşam hakkı tehlikeye atıldı. Adım adım
ğına hapsedildi. Böylesi kapsamlı bir değişiklik önerisi toplumu
örgütlenen linç girişimine dair zihinlerde birçok soru var. Bu üç
oluşturan bütün gruplar tarafından tartışılmalı, öneriler alınma-
olayda da doğrudan cinsel yönelimin hedef alınmadığı söylene-
lıydı.
bilir ancak Şansal’a linç girişimi örgütlenirken sarf edilen homo-
fobik ifadeler ortada. Aynı şekilde, nefret bazen de kişinin sahip Önerilen değişiklikler ise yürütmenin iktidar yapılanmasına dair
olduğu cinsel yönelimden dolayı daha “kolay hedef ” görülmesi, ve asgari demokrasi ilkelerine bile aykırı. İktidarların ve yürütme
cinsel yönelim ya da cinsiyet kimliğinden dolayı “daha sert ve organının denetlenmesi, hesap verebilir ve şeffaf olması demok-
farklı bir muamele ile karşılaşması” olarak da kendini gösteriyor. ratik bir toplumun vazgeçilmezidir. Bu değişiklikler ile zaten

41
 olmayan hesap verme ve denetleme geleneği tamamen çöpe atı-
lıyor. Gücü ve iktidarı tek bir merkezde toplamak, yürütmenin
icraatlarını sorgulanamaz kılmak artık kronikleşen toplumsal ve
siyasal sorunlarımızı daha da içinden çıkılmaz bir hale getirmek-
ten başka bir şeye yaramayacak.
Bu sorunlardan birisi genelde toplumsal cinsiyet eşitliği özelde
ise LGBTİ hakları konusunda bulunduğumuz konum. Malu-
munuz, Türkiye Cumhuriyeti anayasası ve ilgili yasalar cinsel yö-
nelim ve cinsiyet kimliği ayrımcılığına karşı herhangi bir önlem
almıyor. LGBTİ’ler temel insan haklarına ulaşamaz, nefret cina-
yetleri hız kesmeden LGBTİ toplumunu tehdit ederken; getiri-
len anayasa değişikliği LGBTİ’lere hiçbir şey vaat etmediği gibi
toplumun her kesimi için hava kadar su kadar temel bir ihtiyaç
olan demokrasiyi de rafa kaldırma tehlikesi taşıyor.
Kaos GL’nin de katıldığı sivil demokratik özgürlükçü ve de yeni
anayasa döneminin kapatılmasının ardından; Ankara’da her yıl
yapılan 17 Mayıs Homofobi ve Transfobi Karşıtı Yürüyüş 2016
yılında yasaklandı. İstanbul Onur Yürüyüşlerinin engellenmesi,
polis saldırısı, artan hak ihlalleri… Kaos GL’nin “2016 Cinsel
Yönelim ve Cinsiyet Kimliği Temelli İnsan Hakları İhlalleri İz-
leme Raporu”na6 göre 2016 yılında medyaya yansıyan en az 9
homofobik ve transfobik nefret cinayeti var. Tüm temel hak ve
özgürlüklerin askıya alındığı, şeffaf ve katılımcı olmayan hatta
bütün muhalif seslerin baskıyla susturulmaya çalışıldığı bir ana-
yasa yapım sürecinin olduğu, kolluğa çok geniş yetkilerin ve-
rildiği bir ortamda “toplumsal değerlere ve genel ahlaka” aykırı
görülen LGBTİ’ler daha da korunmasız hale geldi. İhraçlar ve
6
2016’da 9 nefret cinayeti basına yansıdı!, http://kaosgl.org/sayfa.php?id=23092
42
KHK’lar hayatın rutini haline geldi. OHAL’in gölgesi herkesin
üzerinde. En ufak bir gün ışığına bile tahammülün olmadığı bir
süreçten geçiyoruz. 2013’ten beri Ankara Üniversitesi’nde Kaos
GL’nin yürütücüsü olduğu Queer Teori7 dersi ihraçların ardın-
dan yapılamaz hale geldi. Anayasa değişiklik önerisi bu koşullar-
da tartışılıyor ancak bu koşulların kendisi tartışmaya konu dahi
olmuyor.
LGBTİ hareketi ve LGBTİ toplumu bu kadar tehdit altında
iken, yürüyüşleri engellenir, nefret suçlarında etkin soruşturma
yürütülmezken, toplumsal eşitlik için hazırlanan Türkiye İnsan
Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu cinsel yönelim ve cinsiyet
kimliğini görmezden gelerek LGBTİ’lere ayrımcılık yaparken;
anayasa değişikliği adı altında yürütülen tartışma da bir mono-
log halini almış durumda. Tek sesin monoloğu ile yürütülen bir
süreçte daha önce yeni anayasa sürecine katılan diğer kesimler
gibi LGBTİ örgütleri ve LGBTİ örgütlerinin cinsel yönelim ve
cinsiyet kimliği eşitlik talepleri dışarıda bırakılıyor; hatta bu ta-
leplere dönük saldırıya geçiliyor.
2015 yılında yeniden başlayan çatışmalı süreç, 15 Temmuz dar-
be girişimi ve ardından ilan edilen OHAL’in Türkiye’yi otoriter,
anti-demokratik ve temel hakların ayaklar altına alındığı bir sü-
rece götürdüğü aşikar. Demokrasinin kırılgan olduğu, hak ih-
lallerinin yaygın ve meşru bulunduğu bir gelenekten gelen ve
bu gelenekten beslenen Türkiye’de LGBTİ’lerin eşitlik ve özgür-
lük mücadelesi 20 yılı aşkın bir süredir devam ediyor. Anayasal
eşitliğin yanı sıra toplumsal dönüşümü de hedefleyen LGBTİ
hareketi, hiç olmadığı kadar tehdit altında. Ülkenin önde gelen
7
Queer Theory course couldn’t kick off!, http://kaosgl.org/page.php?id=23095

Gücü ve iktidarı tek bir
merkezde toplamak,
yürütmenin icraatlarını
sorgulanamaz kılmak artık
kronikleşen toplumsal ve
siyasal sorunlarımızı daha
da içinden çıkılmaz bir hale
getirmekten başka bir şeye Fotoğraflar: Mersin Onur Yürüyüşü, 2017, Yıldız Tar/Kaos GL
yaramayacak.
nı ve yeni hayatlarını yaşarken kurar. Tarihi yazanlar "öğrenil-
miş çaresizlik" sarmalını kırabilen ve her kırılışın o incecik tık
sesinde dünyayı değiştirebildiklerini görenlerdir. Bu tık sesleri,
Türkiye'de de kadınlar, Kürtler, eşcinseller, Aleviler ve niceleri
için, hizaya getirilmek istendikleri o tekçi tasavvura aldırmadan
çıkardıkları gürültüye dönüşüyor. Umut gelecekteki bir iyiliğe
aitse ve bugünümüzü etkisizleştiriyorsa, umudu değil, bugünü-
müzü yaşamaya değer kılan küçücük tık seslerini yaratmayı ter-
cih edebiliriz.
“Toplumsal gruplar, kimlikler, aidiyetler değişir, dönüşürler. İk-
tidarın kibrini paylaşıyor bazıları, bu daha önce de oldu, kimler
geldi kimler geçti alkışlar arasında. Kutuplaşma da yeni değil,
kutuplar değişiyor sadece. Belki de bir daha hiç vazgeçemeyece-
ğimiz söz birliğini, toplum olmanın ortak ilkelerini bu karanlı-
ğın içinden yaratacağız. Kolektif suçlarımız var, öldürüldük, öl-
dürdük, hakiki bir ortak kedere, yas tutmanın kolektif biçimde
inşa edilebilir olduğuna inanmaya, “yaralanabilir” olduğumuzu
ve bütün korkularımızın kaynağının bu olduğunu görmeye ih-
tiyacımız var. Ancak o zaman birbirimizin yüzüne bakabilir hale
gelmeye başlayabiliriz.”

LGBTİ örgütlerinden Kaos GL’nin IŞİD tarafından tehdit edil-

mesi, OHAL sürecinde çok sayıda eğitim emekçisi ve akademis-
yenin ihracı ile hareketin müttefiklerinden birçoğunun zor du-
ruma düşmesi, önlenemeyen nefret saldırıları ve bu saldırıların
ardından yasal sürecin düzgün işletilmemesinin artık rutin bir
hal alması, medyada LGBTİ’lere dönük sansürün yaygınlaşması
ve en nihayetinde ülkeye hakim olan korku ikliminin LGBTİ’le-
ri iki katı etkilemesi hareketin önündeki en büyük sorunlardan.
LGBTİ hareketi; bütün bu sıkışmışlık içerisinde hukuk ve eşitlik
mücadelesini sürdürüyor. OHAL’de hikayesi anlatılmayan, ya-
şamları olağanüstü halin ta kendisine dönüşenlerin hikayelerini
çeşitli kanallarla anlatmaya çalışıyor. Sistematik ihlalleri raporlu-
yor, ihlalleri durdurabilmek için elinden geleni yapıyor. Her ne
kadar karanlık bir atmosfer ülkedeki bütün demokratik güçleri
sarmış olsa da; sistematikleşen saldırılara karşı durmanın ve bas-
kıya direnmenin kendisi demokrasi talebine dönüşüyor.
Özellikle OHAL süreciyle birlikte LGBTİ haklarının kazanı-
labilmesinin tek yolunun demokrasiden ve demokratik bir re-
jimden geçtiği belirginleşti. Bu bağlamda LGBTİ hareketinin
önümüzdeki süreçte temel stratejilerinden biri demokrasi mü-
cadelesinin daha etkin öznelerinden biri olmak ve demokrasi
mücadelesi veren diğer özneler ile dayanışmayı güçlendirmek
olabilir. Halihazırda parçalı ve birbirini dinlemeyen farklı muha-
lefet odaklarının ortaklaşabileceği platformlar LGBTİ’ler için de
nefes alma ve güç toplama sahalarına dönüşebilir. Bu yazıyı, ih-
raç edilen barış akademisyenlerinden Kaos GL Danışma Kurulu
üyesi Melek Göregenli’den8 alıntıyla bitirmek uygun olacaktır:
“Tarihi değiştirecek olan kendi halindeki insanlar, maceraları-
8
Prof. Dr. Melek Göregenli ve Prof. Dr. Nilgün Toker hâlâ ders veriyor, http://
www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/661380/Prof._Dr._Melek_Goregen-
li_ve_Prof._Dr._Nilgun_Toker_h_l__ders_veriyor.html

43
 Ankara: İyi Kalpli Üvey Ana
“İcad Edilmiş Şehir: Ankara” ve “Cumhuriyetin Ütopyası: Ankara” kitaplarını derleyen, KHK ile ihraç edilen
akademisyenlerden Funda Cantek’in Ankara üzerine yuvarlak masa söyleşisinin ilk bölümü ile karşınızdayız.

Cantek; kent siyaseti konusunda Türkiye, Hindistan gibi ülkeleri de kapsayan çalışmaları olan Ceren Ergenç,
yoksulluk, halk kültürü, toplumsal hareketler alanlarında çalışmaları olan Hatice Kapusuz, Türkiye’den
Avrupa’ya göç etmiş Alevilerin gurbet-mekânda örgütlenme süreci üzerine çalışan Besim Can Zırh, mimarlık
disiplini yanında, politika, kent, sosyolojik tüm kimlikler ve haklar alanındaki dernek/örgüt/platformlarda yer
alan Tanju Gündüzalp ile kent ve toplumsal cinsiyet üzerine çalışmaları olan feminist akademisyen ve aktivist
Selda Tuncer ile söyleşti.

Üç parçada yayınlanacak söyleşinin ilk bölümü şöyle:

Funda Cantek: Hepiniz hoşgeldiniz. "Ankara: Nereden Nereye?" Bu minvalde biraz Ankara ile ilişkimizden bahsedelim isterseniz
sorusuna cevap arayalım ve norm dışı kalanın, ötekileştirilenin, önce. Kaç yıldır burdasınız, ne amaçla geldiniz, şehirle bir kan
muhalif olanın bu şehirde, bu şehrin kültüründe yeri neresidir, onu uyuşması oldu mu, olmadı mı? Ve de tabii, imkanınız olsa buradan
konuşalım diye toplandık. Bu soruları size sormak istedim, çünkü gitmek ister misiniz?
her birinizin farklı yollarla ve biçimlerle mekanla/kent mekanıyla,
Hatice Kapusuz: Ankara benim doğduğum şehir. Annemler Or-
özellikle de Ankara'yla ilişkilendiğinizi biliyorum. Bu ilişkilenme
du’dayken ara tatilde Ankara’ya ailelerinin yanına geldiklerinde
ille de bir aşk ve hayranlık ilişkisi değil tabii. Makul olan da bu.
burada doğmuşum. Babamın ailesi 60’larda Ankara’ya göç eden-
Biraz didişmeli, küsmeli/barışmalı bir ilişkimiz var Ankara'da ya-
lerden. Bu sebeple hep başka şehirlerde yaşasam da yaz tatillerim
şayanlar olarak Ankara'yla. Bu bir yana, aynı zamanda İstanbul-
Ankara’da geçti. Ankara biraz aile, biraz memleketti benim için.
lularla da hesaplaşıyoruz her fırsatta. Bildiğiniz gibi, İstanbulsuz
Sürekli tayinlerle yaşadığım yerler ve insanlar değişti ama Ankara
Ankara, Ankarasız İstanbul olmuyor. Zıt kardeşler gibiyiz. Ama
hep bildikti. Sonra üniversiteyi Ankara’da kazandım, derken 13
kardeşiz işte neticede. Şehirde geçici olanlardan biri, bir İstanbul-
yıldır Ankara’da yaşıyorum. Ankara benim gençlik sonrası bü-
lu, Cemal Süreya, Ankara'yı iyi kalpli bir üvey anaya benzetmiş.
yüdüğüm, değiştiğim, aşık olduğum, kırıldığım, örgütlendiğim,
Kendisine iyi davranan, hayatını kolaylaştıran ama hiçbir zaman
dostluklar kurduğum şehir. Öte yandan 10 Ekim gibi felaketleri
sahiplenemeyeceği, hep mesafeli duracağı, yani aralarında kan
yaşadığım, yıkıldığım ama ayağa kalktığım şehir. Alan ne kadar
uyuşması olmayacak bir şehir. Söyleşimizin başlığına da bu yakışır
daralsa da Ankara’dan gitmek istemiyorum. Çünkü Ankara aynı
diye düşündüm.

44
zamanda bu darlıklarda nefes alabildiğim insanların olduğu
şehir.
Selda Tuncer: Ankara’ya 1996 yılında üniversite eğitimi için
geldim ve daha sonrasında memlekete dönmeyip uzun yıllar
burada yaşadım. Ara ara yurt dışında kalsam da genel olarak
hep dönüp dolaşıp geldiğim yer burası oldu. Ancak, üç yıl
önce iş nedeniyle kesin olarak ayrılmak durumda kaldım.
İmkanım olsa ayrılmazdım sanırım. Ankara benim için bü-
yüdüğüm, kendimi bulduğum şehir oldu bir bakıma. Hani
bir doğduğun şehir vardır, bir de senin olan, sen olduğun;
işte Ankara benim gözümün açıldığı, evin dışına çıktığım,
sokağı tanıdığım şehir. Dolayısıyla çok şey yaşadım, çok anı
biriktirdim; başka insanlara, başka hayatlara burada dokun-
dum, arkadaş olmayı sevmeyi, sevilmeyi, kırılmayı ama ta-
mir etmeyi ve en çok da feminizmi, kadın dayanışmasını.
Feminist politikanın bende vücut bulduğu ve bunun bir
parçası olarak eyleme döktüğüm şehir oldu Ankara. Hala sık
sık gidişlerimde beni en çok bağlayan şeylerden biri budur,
feminist kadın dostlarla uzaktan da olsa süren gönül bağı ve
yan yana gelince hiç gitmemişim gibi kaldığımız yerden de-
vam eden dost sohbeti.
Tanju Gündüzalp: 1988 Ağustos’unda, üniversiteye kaydol-
mak için 17 yıl yaşadığım Mersin’den geldim
Ankara’ya, artık buralıyım. İlk 1 ya da
1,5 yıl bir kan uyuşmazlığı soru-
nu yaşamadım değil, sebebi
de –orada da çok güzel ya-
şanmışlıklar birikmiş olsa
da- 40’ı İlahiyat öğren-
cisi 60 kişilik bir yurt
odası ve bitmeyen
413 yolculukları ile
eşlemem, bu şehirde-
ki ilk yılımı.
Şehirleri ve onunla olan
ilişkilenmemizi, kısa ve
uzun soluklu olarak yeniden
değerlendirmemiz gerektiğini
düşünüyorum. Kısa solukta oluşanla,
uzun bir zaman diliminde vardığımız aidiyet
başka başka perspektifler sunuyor hepimize. Ve Ankara ola-
rak değil ‘yaşadığım yer’ olarak bakmayı önemsiyorum.
a) Yaşadığımız yere ilişkin onun bize, bizim ona iki
yönlü bir sorumluluk ve paylaşımımız olduğunu düşünerek,
seviyorum yaşadığım yeri.
b) Değerlendirmelerimizi, (iki boyutlu) sadece biçim-
sel güzellik üzerinden değil de; biriktirdiklerimiz, paylaştık-
larımız… sokağında, mahallesinde, üniversitesinde, tarihin-
de, merkezinde, çeperinde eylediklerimiz olarak yapmamız
gerektiğini… (oluşan) insanlarımız, dostluklarımız, ortak
üretimlerimiz, Hatice’nin dediği gibi yaşadığımız duygula-
şımlar, sevmeler… yağmuru, gün batımı, akşamı, içinde ve
kıyısındaki yarattığı farklı olanakları ile bakmamız gerektiği-
ni düşünüyorum.
Ve buradan baktığımda, yaşadığı 24 yıllık travmatik yerel
idare yönetimi ve onun yaptığı dehşet şehircilik katliamları-
na karşın, bu büyük köyü çok seviyorum. Çünkü bu 24 yılda
yaşadığı yıkıma ve sosyolojik mutenalaştırma da içeren idari
kentsel faşizme (kentsel dönüşüm diyenler de var) karşın ve
dahi hala değer üretebilecek kadar güçlü, mülayim ve naif
bir yer Ankara.
Belleğimi burada bırakarak gitmem, insanında ve sokağın-
da bulduğum ışığı bırakmam biraz zor diye düşünüyorum.
‘Bir yere ait olmak ve o yerde yaşama sorumluluğunu maksi-
mumda yerine getirebilmek’ tercihim.
Besim Can Zırh: Ankara’ya gecikmeli üniversite eğitimim
için 1996 yılında uzun ama güneşli bir tren yolculuğu sonra-
sında adım attım. Gerçi aile albümümüzde 4 yaşlarındayken
Güven Park’taki heykelin önünde çekilmiş fotoğraflarım var.
Fakat bende yer etmemiş kısa bir aile ziyaretinden kaldıkları
için saymıyorum. Çok özel bir kan uyuşmaması hatırlamı-
yorum. Öncelikle benimkisi adanmış bir tercihti. Özellikle
ODTÜ’de okumak istiyordum. Siyasi bir yönelim olmaktan
ziyade İstanbul’da olmaması benim için daha önemliydi. Bir
de hem Hatice, hem Selda’nın dediği gibi Ankara insanı dö-
nüştüren bir kent. Füruzan, öykücülüğünün çocukluğundan
itibaren olgunlaştığını anlatırken İstanbul’un annesinden
sonra ikinci öğretmeni olduğunu söyler. Ankara da böyle
bir kenttir. İnsanı beşeri olarak terbiye eder, olgunlaştırır. O
yüzden geldiğim ilk günden beri sevdim Ankara’yı. İmkânım
olsa gider miyim, sorusu katmanlı bir mesele benim için.
Ben Ankara’dan daha önce iki kez ayrıldım. İlkinde hazırlıkta
kalınca geri gelip gelemeyeceğim belirsiz bir şekilde İstan-
bul’a geri döndüm. İkincisinde ise doktora için yurtdışına
gittiğimde bir beş yıl ayrı yaşadım – ki onda
da dönüş konusunda kimi belirsizlikler
vardı. Ve maalesef son iki yıldır ya-
şadıklarımızdan sonra farklı ve
ürkütücü bir gitme duygusu
oluştu bende. Bir şehir ola-
rak Ankara’dan ayrılmak
değil, Ankara’da şahsiyeti-
ni kazanmış kendimden
ayrılma, buradaki ve dola-
yısıyla memleketteki tarih-
çemi unutma arzusundan
beslenen bir gitme güdüsü.
Tanju’nun tam da doğru be-
timlediği gibi “belleğini burada
bırakıp gitmek.”
Ceren Ergenç: Ankara’da doğdum ve yetiş-
kinlik döneminde bir on yıl kadar dünyada başka kent-
lerde yaşadıktan sonra, son beş yıldır tekrar Ankara’dayım.
Türkiye’de başka bir kentte uzun süreli yaşamadım, özellikle
yaşayayım diye bir arzum da olmadı hiç. Eğer Ankara’dan
gidersem yine başka bir ülkede başka bir kent için giderim.
Zeliha Etöz: Hiç hesapta yokken tuhaf bir rastlantı sonu-
cu yüksek lisans eğitimi için geldim Ankara’ya, 1987 yılıy-
dı. Ve işte 30 yıl olmuş. Gelirken bu şehre dair heybemde
romanlardan, lisans eğitimimdeki Kent Sosyolojisi dersinde
okuduğum Ankara odaklı çalışmalardan kalan ve bunlara ek-
lenen yazılardaki betimlemeler ve onlara yüklenen duygular-
la gelmiştim. Bir mimar arkadaşımın bu şehre dair “Ankara
koskocaman bir devlet dairesi, sokakları da bu devlet dai-
resinin koridorlarıdır” şeklindeki tanımlaması beni epeyce
etkilemişti ve bu hissiyattan uzunca bir süre kurtulamadım.
Hâlâ etkisinde miyim? Belki de. Evet, bir kan uyuşmazlığı
yaşadım ve bu zaman içinde hafiflese de ortadan kalkmadı.
İzmirliyim, benim için deniz ve sokak çok önemliydi, hâlâ
da öyle. Dolayısıyla burada yürüdüğüm sokaklardaki karşı-
laştığım resmiyet, mizaha çok da yer vermeyen iletişim hali
beni epey sarsmıştı. Elbette bu kadar uzun bir süre burada
kalınca, arkadaşların da değindiği üzere yaşanan ilişkiler ve
45
 paylaşılan deneyimler beni Ankara’ya yakınlaştırdı. Üstelik dok-
tora tez konum Ankara ile ilgili olunca sevmeye bile başladım
diyebilirim. Ancak buradan gitme fikrini hiç terk etmedim.
Hatta iki kez buradan ayrılma girişiminde de bulundum, ilkinde
başvurmayı düşündüğüm üniversitedeki koşulların pek de arzu
ettiğim biçimde olmadığını görünce vazgeçtim, ikincisindeyse
sağlık sorunlarım buna imkân vermedi. Şimdiyse buradan ayrıl-
manın eşiğindeyim.
Funda Cantek: Zeliha'nın söyledikleri, benim Ankara'yla kur-
duğum ilişki konusunda aydınlatıcı oldu. Ben kendi Ankara'mı
okumayı öğrendiğimden beri gömüldüğüm romanlardan, hika-
yelerden, şiirlerden ve anı kitaplarından inşa ettim. Tabii başka
şehirleri de. Münzevi ve duygusal bir çocuğun, bir genç kızın
yapabileceği gibi. Bu münzevilik ahlaki yasaklarla sokaktan, gü-
venlik endişesiyle şehrin kılcal damarlarından uzak tutulmanın
getirdiği bir dayatmaydı. Bu ilk söylediğim, şehrin yerel
kültüründen, ekonomik zorluklar ise kalburüstü
kesiminden uzak tutuyordu beni. Tipik
bir orta sınıf çocuğu olarak tam
ortasındaydım hayatın, so-
kağın, şehrin.
İlginçtir, Ah-
metler Cadde-
si'nde bir apart-
man dairesinde
yaşıyor ve coğrafi
olarak o kadar yakın
olmasına rağmen, Tu-
nalı, Ayrancı, Çankaya
aksına kültürel olarak çok
uzak kalıyordum. Daha
çok Ulus'u, çocukluğumda
yaşadığımız semt olan Yeni-
mahalle'yi biliyor, oralara bi- rilerinin
refakatinde gidip geliyordum. Şimdi yaşadı-
ğımız Çankaya'yı, özellikle bu- radaki bazı sokakları,
kafeleri v.b. hiç görmemişim. Görünmez sınırlar beni küçük bir
yaşam alanına hapsetmiş. Hepimiz gibi aslında.
Bu kadar özel alana hapsolmuş bir çocuk da, Sevgi Soysal'ın
Yenişehir'i, Adalet Ağaoğlu'nun Kavaklıdere'si, İlhan Tarus'un
Altındağ'ı, anılardaki Arkadaş ve Dost Kitabevleri, Çağdaş Sah-
ne konserleri, ODTÜ Devrim Stadı hikayeleriyle muhayyel bir
şehir kuruyor kendine. Orayı seviyor. Bazen düşünüyorum da,
tüm şehir bir şairin bir dizesinden, bir yazarın tasvirinden ibaret
olabilir mi?
F.C: Herkesin yaşadığı şehirde (ilçede, köyde v.b. ve hatta mahal-
lede) kendi şehrini (ilçesini, köyünü, mahallesini...) kurduğunu
düşünüyorum. Siz kendi Ankara'nızı nerelerde kurdunuz? Nere-
lerin müdavimisiniz? (Semt bakımından sorduğum gibi, kafeler,
sinemalar, parklar, köşe başları, ağaç gölgeleri, barlar aklınıza ne
gelirse o bakımdan soruyorum. Hatta kendi eviniz, arkadaş evleri,
balkonlar, teraslar...)Başka türlü ifade etmek gerekirse, "saklı coğ-
rafyalarınız" nereler?
HK: Öncelikle Mamak – Kayaş. Çünkü babaannem, halam
ve teyzem buradaki gecekondularda yaşıyorlardı, çocukluğum
boyunca yazlarım buralarda geçti. Tren yolu, Samsun Asfaltı,
bahçelerdeki ağaçlar, mahalle bakkalı çocukluğumdan kalan
hafızanın, imgelerin ve tatların önemli bir parçasını oluşturu-
yor. Üniversite boyunca ve sonrasında ise ODTÜ ve Yü-
züncü Yıl oldu benim Ankara’m. Ancak son dönemde-
ki toplumsal olaylardaki içine kapanık tutumu, kapalı
devre muhalefeti sebebiyle epey uzaklaştım. Artık iyi
hissettirmiyor buralar. Kentten, kent merkezinden
kopuk buluyorum. Konur ve Karanfil’de dolanma-
yı, oturup kimse olmasa da çayımı kahvemi içme-
yi severim. Hatta öğrenciliğimin ilk yıllarında
Konur’daki Ormancı henüz piyasacılığa yenik
düşmezden evvel bakır masalarında saatlerce
oturur insanları izlerdim. O zamanlar çayı
da olağanüstüydü. Bir de Kitapça. Ama en
genel olarak, büyük ağaçlı sokakları olan,
mahalle özelliği taşıyan Ayrancı, Bahçe-
lievler'in bazı yerleri, Esat gibi yerlerini
severim.
ST: Benim Ankara’mın yaşadığım yerlere, yap-
tığım şeylere göre değişen bir resmi oldu, her dönem
farklı semtler, yaşayışlar eklendi. İlk geldiğimde Ankara İlef ’te
okuduğum için tanışmam Cebeci’yle oldu, sonra bir yıl ayrılıp
geri dönüşte uzun bir ODTÜ dönemi oldu. ODTÜ kampüste,
sonra Yüzüncü Yıl’da ve son 6-7 yılda ise Küçükesat’ta yaşadım.
Her ne kadar ODTÜ’de çok uzun zaman geçirip birçok şey yap-
sam, öğrensem, keyif alsam da sanırım Cebeci’yle daha yüksek
bir duygusal bağım var. İlk olarak orayla tanışmamın etkisi var-
dır tabii ama kampüs olarak şehir merkeziyle yakın ilişkisini hep
sevmişimdir. Ancak, Yüzüncü Yıl Mahallesi yüksek lisans haya-
tımda kolektif bir öğrenci hayatı sürme deneyimi açısından şaha-
neydi. Okulun yanı başında kendimize ait bir hayat kurmuştuk,
"Yüzüncü Yıl öğrencileri" diye epey aktif işleyen bir grubumuz
bile vardı. Ama sonra şehirden o kadar uzak ve belirli bir çevreyle
sınırlı olmak istemedim ve şehir merkezine taşındım. Küçüke-

46
sat bu anlamda benim sığınağım oldu, tam bir kendi halinde
mütevazi eski mahalle hayatı, hala her gidişimde uğramadan
edemem. Zaten sonrasında bu konuda bir yazı yazıp, mahalleye
gönül borcumu ödedim sayılır. Sinemalar kafeler vb düşünün-
ce, maalesef epey bir kısmı artık yerinde bulmak mümkün de-
ğil. İlk yıllarımın Kavaklıdere Sineması, Sakarya Caddesi’ndeki
Yeni Sahne, Bilim Sanat’ın kitapçı hali, Tenedeos’un eski kaliteli
zamanları, Mithatpaşa Caddesi’ndeki Kocatepe Kahve Evi, Ta-
vukçu vb. bunların artık hiçbiri yok. Orta Dünya Kafe'ye en
uzun soluklu devam edenlerden biri oldu sanırım, eski yerinde
çok güzel anılarımız var, tam bir müdavimiydim. Şimdi geldikçe
görüyorum, şehir merkezi bu tür yerler açısından iyice Olgunlar
Caddesi ve Tunalı’ya kaymış; tabii Yüksel’in değeri asla azalmaz,
hele şu son dönem Nuriye ve Semih’in mücadelesiyle yeniden
çok kıymetli hale geldi hepimiz için.
TG: En başından başlarsak;
• Geldiğim ilk 3 ay, kentin o zaman en lüks yerlerinden Ay-
rancı Farabi Sokak’ta halamların evinde başlayan mahalle ile
ilişkim,
• Dışkapı Eğitim Araştırma Hastanesi karşısı Veterinerlik Fa-
kültesi yanı (1,5 yıl) Yurt-Kur Dışkapı Erkek Öğrenci Yurdu,
• İlk ev (3,5 yıl) Türk-İş Blokları,
• İkinci ev (6 yıl) Küçükesat Başçavuş Sokak,
• İlk ofis (2 yıl) Ayrancı Mesnevi Sokak,
• Şimdiki ev (15 yıl) Bahçelievler, Anıtpark yanı eski 17. So-
kak, olarak sürdü.
Bu yıl sonu itibariyle de mülkiyet konut hedefiyle, Şili Meydanı-
Botanik Parkı-Nene Hatun Caddesi yayında, en uzun soluklu
yaşam yerimize geçmeyi hayal etmekteyiz Itır’la.
Lisans disiplinim ve kentle ilk mutlu iletişimimin Mimarlar
Odası Ankara Şubesi Kütüphanesi olması sebebiyle, bu şehrin
son üreyen bazı uydukent odakları dışında her yeri ile ilişkim
oldu ve sürüyor. Kentin taksicilerinin ihtiyacı ile 20-25 yıl önce
içinde yer aldığım sokak haritalaması da, bağımı her yöne doğru
çoklulaştırmıştı.
Bu şehirde ve bütün yaşamımda, önceyi unutmadan yanında
açtığım yerle yeniye de bir alan üretmeye çalıştığımdan, eski
mahallelerimde berberimi, yemek yediğim yeri, anahtarcımı,
bakkalımı, komşumu, muhtarı, oturduğum kafeyle temasımı
sürdürerek, yeni bir mahalleye geçiş yaptım hep. Uzun sürelerle
yaşadığım için de, aidiyet bağım kaldı/oluştu hepsiyle; Lice’li Ya-
şar teyze, Berber Yusuf, Radyo Anki’nin spikeri bakkalım Murat,
öğretmenlikten senaryo yazımına geçen Leyla ve canım Rukiye
Teyze…
Bir yandan devletleşen ve sıkışılan evimizin içi, bir yandan Tuz-
luçayır’da yaşanan bir eylem, Tekel İşçileri geldiğinde Sakarya’da
geçen günlerimiz/haftalarımız, Gar’da yaşadığımız barış düşma-
nı katliam sonrası Numune’de geçirilen dayanışma zamanları.
Bahçeli’de evimizin bahçesinde ağırlanan çokça dost, birlikte
içilen çayların değeri ile Orta Dünya, Narin, Eskici gibi kafeler-
de oluşan müdavimlikler hep birbirini ezmeden idi. 15-20 yıl-
dır, Siteler'de mobilya işleri yaptığımız Çubuk’lu Lokman Usta
ile detay konuşurken, yardımcısı Durali Usta’nın eşiyle yaptığı
Çubuk turşusu ve taze patatesle, gidip onları toplamaya yardım
etmemle birlikte, yukarıda dile getirdiklerim, tüm kentin evim
gibi olmasını belirleyenler.
BC: Benim de Ankara’daki mahalle deneyimlerim parçalı. Diğer
arkadaşların anlattıklarından anladığım sanırım Ankara biraz
böyle yaşanıyor. Kim olduğunuz, Ankara’da ne için bulundu-
ğunuz ve Ankara’nın geçirdiği dönüşüme koşut olarak belir-
leniyor bu şehirle nasıl bir ilişki kurduğumuz. Ben hazırlık ve
lisans öğrenimim boyunca 13 ya da 14 kez taşındım. Toprak-Su
Lojmanları, Keçiören, Konutkent, Mustafa Kemal Mahallesi,
Batıkent, Eryaman, Yüzüncü Yıl, Çiğdem, Ballıbaba, Maltepe,
Bülbülderesi gibi Ankara’nın çeşitli müstesna semtlerinde farklı
uzunluklarda ikamet ettikten sonra doktora dönüşü iki yıl kadar
Cebeci’de yaşadım. Sonrasında ise yurtta kalma şansım olmadı-
ğından lisans hayatımda hep gıpta ettiğim kampüs içi yaşama
geçtim. Halen ODTÜ lojmanlarında kalıyorum. Bundan sonra-
ki durak ise yeni trendi takiben Ayrancı olur diye düşünüyorum.
Kaldığım mahalleler dışında kullandığım mekânlar da zaman
içinde değişti. Tunus’a doğru çıkıldıkça “mini bar” olarak anılan
“sokakta takılan” kuşağın sonuna Konur Sokak’ta yetiştim. Hava
güzel olduğunda Meclis Parkı, kışın Konur’daki Ezgi Çay Oca-
ğı, Sakarya’daki Arkadaş Kitapevi’nin kafesi, sonrasında açılan
“kültür evi” konseptli diğer mekânlarla Kızılay benim üniversite
hayatımı geçirdiğim bir merkez oldu. Doktoradan döndükten
sonra bu merkez Kızılırmak, Olgunlar ve Tunus’a doğru kaydı.
Tüm bu dönüşüm içerisinde Hatice’nin de işaret ettiği Kitapça
bence çok özel bir mekân. Lisansta gidip ders çalıştığım bir ka-
fenin halen açık olabilmesi tüm bu girdabın içinde bana tuhaf
gözüküyor. Fırsatımız olursa bence oraya bir yakın Ankara Tarihi
Müzesi açalım.
CE: Ankara’nın değişik yerlerinde hayatımın değişik dönemleri
yaşandı. Bol parklı, bahçeli Maltepe’de bir teras katında geçen
çocukluğum ve ilk gençliğim, Yenişehir’de edebiyat çevrelerine
47
 hevesli bir çıraklıkla geçti. İmge Kitabevi’nin bahçesinde tanı-
dık bir kalabalıkla geçen Ankara Öykü Günleri, Mülkiyeliler
Birliği’nde uzun masalar. Madımak katliamı Ankara edebiyat
çevresini usulca dağıttığı gibi çocukluğumu da benim için sona
erdirdi.
Lisedeyken ODTÜ’de Bahar Şenliği akşam konserine gitmek
yetişkinliğe geçişin bir işaretiydi, üniversite yıllarında ODTÜ,
henüz sadece işçi bloklarından ibaret Yüzüncü Yıl öğrenci ma-
hallesi, Sakarya-Olgunlar-Cebeci üçgeni Yenişehir güzergahına
eklendi.
Uzun yıllar sonrası dönüşte hemen hemen hiç değişmemiş bir
ODTÜ, kentsel dönüşüme uğramış bir Yüzüncü Yıl, eski dostla-
rın artık Meclis Parkı’da ‘takılmaya’ değil yaşamaya başladığı bir
Ayrancı karşıladı beni. Seğmenler Parkı haftasonu piknikleriyle
değil Gezi forumlarıyla hayatıma girdi, belediyeler kent konseyi
binalarıyla, sendikalar ve meslek odaları ilkgençliğimizdeki gibi
lokalleriyle değil toplantı salonlarıyla. Kızılay’da Ruşen zamanı
Tayfa, Araftafaray son yıllarıma damga vuran mekanlar. 10 Ekim
memleketin vicdanına ve Ankara’nın kamusallığına bir ağır kara
bulut olarak çöktü ama Ankara’nın altkültürleri hala ayaktalar,
rap ve reggae camiasından Kabahatler Atölyesi gibi sokak sanat-
çılarına kadar.
Ankara mahalleleri, mekanları ve insanlarıyla hayatımın çeşitli
dönemlerine damga vurdu. Mekanlar, birliktelikler, yöntemler
değişse de Ankara’nın kamusal hayatı bir süreklilik gösteriyor ve
bu sürekliliğin içine bir yerinden dahil olup kendine bir hayat
kurmak mümkün, yine yeni yeniden.
ZE:Ankara’da gözümü açtığım yer ODTÜ ve onunla birlikte
Aşağı Ayrancı’ydı. Bir ara bir-iki yıl kadar Dikmen’de yaşadıy-
sam da burası pek de temas edemediğim, geçip gittiğim bir ma-
48
hal oldu benim için, bu süre zarfında asıl mahallem ODTÜ’ydü.
Çok gerilere kadar giden bir kütüphane tutkum var, kısa süreli
bile olsa gittiğim şehirlerde kütüphaneleri ziyaret etmeye gayret
ederim. Belki de bu nedenle olsa gerek yeni biçilmiş çimenin kâ-
ğıt kokusuyla harmanlandığı o güzel kokusuyla ODTÜ Kütüp-
hanesi'nin bu şehirdeki hayatımda çok özel bir yeri oldu, uzun-
ca bir süre çalıştığım çok soğuk ve kimsesiz olmasına rağmen
bodrumundaki arşivini bile çok sevdim, çok sonraları Bilkent
Kütüphanesi de benim Ankara’mın vazgeçilmez mekânlarından
biri oldu. Sokaklarıyla, esnafıyla mahalleliği yaşayabildiğim Aşa-
ğı Ayrancı hâlâ bile en sevdiğim semt sanırım. Ha hemen yanına
kale civarını, eski Ankara’yı eklemeliyim, orada da her gidişte o
güzelim demli çaylarını içtiğim Erzurum Çay Evi ve tabii, top-
rağı bol olsun, sahibi o güzel insan. Sokaklarda, hele de geceleri
dolaşma zevkini bana yaşatan Ayrancı oldu, en çok da Yazanlar
ve Güven Sokak. Bu arada şunu da söylemeliyim, sokaklarının
numara değil de isimlerinin olması şehrin sıcaklığını hissetmem-
de çok önemli bir unsur oldu. Günün son seansına bile yürüye-
rek gidip geldiğim Kavaklıdere Sineması, onun kadar sık olmasa
da gittiğim Akün Sineması anılarımda özel bir yere sahip. Sine-
ma deyince Kızılırmak Sineması’nı da unutamam. Kavaklıdere
ve Kızılırmak sinemalarındaki festivaller hele de Beyaz Geceler,
handiyse Kahire’nin Mor Gülü’ndeki Cecilia gibi hissettiriyor-
du sanki insana bu sinemalar ve gösterimlerindeki filmler. Bana
İzmir’i en çok unutturan Ankara’nın sinemaları oldu sanırım.
Siyasal Bilgiler Fakültesi ile birlikte Cebeci, Ankara’daki haya-
tımın en uzun zamanlarını buralarda geçirdim. Bugüne kadar
sürdürdüğüm arkadaşlıklarım, doktora derslerine çalışırken
cümbür cemaat bir araya gelmeler, Öğretim Elemanları Sen-
dikası'nı kurarkenki heyecanlarımız, akademinin ne olduğuna
dair didişmeler ve tabii son yıllarda giderek şiddetlenen kavgalar
hep Siyasal’da oldu, akademik hayatın cefası kadar, belki ondan
daha fazla olarak sefasını da güzelliklerini de burada yaşadım.
Eryaman’dan Emek’e, Akdere’den Yüzüncü Yıl’a, Abidinpaşa’dan
Yücetepe’ye Ankara’nın değişik semtlerinde yaşadım. Her birin-
de farklı deneyimlerim oldu. Eryaman bana ancak şehrin gö-
beğinde yaşayabileceğimi öğretti. Akdere ve Abidinpaşa’da bir
evden diğer eve yemeklerin, tatlıların taşındığı, apartmanların
bahçelerinde çaylı çörekli muhabbetlerin kurulduğu komşuluk-
lar yaşadım. İşte böyle.
F.C.: Galiba bu söyleşinin söyleyenleri olarak bizim profilimiz-
den kaynaklanan bir politik-kültürel coğrafya çıktı karşıma sizi
dinlerken. Aktivist, okur, öğrenci, hoca, yazar-çizer, sivil top-
lumcu, mimar olarak gündelik hayatımızda karşımıza çıkan du-
raklar birbirine çok benzer. Biraz Tanju'nunki farklılaşıyor. O
da mesleği gereği temasta bulunduğu yapı sektörü ve kendisi-
nin sıcakkanlı, konuşkan kişiliğiyle alakalı diye düşünüyorum.
Aslında bizden farklı olanı tanımaya fazla imkanımız olmamış.
Hadi biraz ileri gideyim, gönlümüz de olmamış pek. Şunu da
unutmamak gerek, cinsel kimliğimiz, sınıfımız, kültürümüz de
belirlemiş girip-çıktığımız, müdavimi olduğumuz veya temastan
kaçındığımız mekanları. Ama yine kendi tecrübem doğrultusun-
da, yıllardır yaptığım saha çalışmaları ve ailemin benden önceki
kuşağının taşrayla ve gelenekle ilişkisinin hala sürüyor olması
sebebiyle, siyasetçilerin, akademisyenlerin sık kullandığı tabir-
le "sokaktaki insana" biraz daha aşina olduğumu düşündüm bu
söyleşi vesilesiyle.
Kendi mekanlarımı gözümün önüne getirince, cinsiyetim ve
kültürümün belirleyiciliğinde, öğrenci evleri ve okur-yazar abi/
ablaların çalışma odaları, kitaplıkları diyebilirim. Selda'nın ak-
sine, aynı okulun mezunu olmamıza rağmen Cebeci Kampusu
beni hiç içine almazken, Demirlibahçe'deki öğrenci evleri lisans
dönemimin mütemmim cüzü. Patates ve makarnadan ibaret
menüler, kitap ve kıyafet değiş tokuşları, umutsuz aşklar, ilk
duygusal ve cinsel deneyimlerin travmaları ve hazları... Bir de
gelecek hayalleri ve dönemin (Doksanlar'ın başı) hoyrat politik
iklimine duyarsız iyimserlik.
Bahar şenliklerinde ODTÜ, inek bayramlarında Mülkiye bahçe-
si, Dost Kitabevi ve ilk taksitli alışverişin coşkusu, Selda'nın bah-
settiği Yeni Sahne'deki oyunlar, AST'ta ilk politik uyanışlar da
hesaba katılırsa, benim mekanlarım aile yanında okuyan ve bu
açıdan talihsiz bir genç kadının sınırlı mekansal hareketliliğinin
haritasını çiziyor. Yüzüncü Yıl efsane gibi anlatılagelen bir yaşam
formuydu benim gibiler için mesela. Cebeci Kampüsü'nün beni
içine alması ise yıllar sonra hoca olarak oraya dönmemle ve poli-
tik-kültürel çeşitliliğin içine gömülmemle oldu.

49
 Ahvalimizin Yok-Hukuku
Dinçer Demirkent
12 Eylül 2010 anayasa değişikliği re-
ferandumunda Erdoğan’ın meydan-
lardan en güçlü haykırdığı sözcükler
darbecilerle hesaplaşmaydı. Yargı-
nın bütünüyle Gülencilere teslim
edildiğinin apaçık ortada olduğu
anayasa değişikliği darbecilerle
hesaplaşma vaadinin altında
ezildi. Oy verenlerin önemli
bir kısmının 12 Eylül darbe-
siyle sorunu yoktu aslında,
olanlarsa bu hesaplaşmayı
öyle istiyorlardı ve öyle hak-
lıydılar ki siyasal iktida-
rın sınırlandığı bir asgari
anayasal düzeninin ayaklar
altına alınacağını öngöremediler.
Türkiye’nin en önemli davası ola-
rak benim de beklediğim 12 Eylül
davasını başlatan iddianame tam bir
fiyaskoydu; delil toplamak, işkence-
yi, gözaltında kayıpları, cinayetleri
Hukuki ahvalimizin zavallılığı burada başlar. Çünkü kelime
ortaya çıkarmakla görevli savcı, olma-
anlamıyla haklarımızın meşru zor kullanma tekeline sahip
yan entelektüel yeteneklerini kullanmakla
işe başlamış, daha ilk sayfadan kendini belli
eden bir garabeti ortaya koymuştu.
Anayasa değişikliği metnine bakıldığında ne
yapılmak istendiği nasıl hemen belli olu-
yorsa, 12 Eylül iddianamesine de akıbetini
hemen belli ediyordu. Sonuçta iki şey
oldu. Birincisi, faşist cuntanın
hiçbir üyesinin sembolik de
olsa hiçbir şekilde yargı-
lamadan etkilenmemele-
riydi. 1982 Anayasası’nın
yüzde doksanın üzerinde
kabul edildiği referandumla
50
cumhurbaşkanı seçilmiş olan Kenan Evren’in fotoğrafı
hâlâ cumhurbaşkanlarımız arasında gururla sergilenmekte
devletin resmî sitesinde. İkincisi ahvalimiz açısından birin-
cisinden daha görünür bir sonuç yarattı: Anayasasızlaşma.
1982 Anayasası’nın gayri meşru olduğuna ilişkin iktidar
tarafından geliştirilen söylem, pratikte zaten üçte ikisi de-
ğiştirilerek standart bir burjuva demokratik anayasa haline
getirilmiş anayasaya uymamalarının zeminini oluşturdu. Bu
söylem ve pratik AKP’nin demokratik reformlarına devam
edebilmesi için hukukun askıya alınabileceğini ima eden –
dolayısıyla liberalliğini inkâr eden- liberal kamuoyunca des-
teklendi: Ergenekon ve balyoz davaları yürütülürken yapılan
açık hukuksuzluklar önemli değildi meğer ki askeri vesayet
ortadan kaldırılsın. Bütün bunlar, yine sonucu daha giriş-
ten belli olan Türkiye’nin girdiği yeni anayasa macerasının
sonuçlanmasıyla tam bir fiili düzen demekti. Hükümetin
en önde gelen isimleri 1982 Anayasası’na uymak zorunda ol-
madığını beyan ediyor, bizzat Erdoğan Anayasa Mahkemesi’ni
tanımadığını deklare edebiliyordu.
Olağanüstü Hal
devlete karşı güvencesi anayasadır. Jon Elster, Bağlarını
Koparmış Ulysses (Ulysses Ubound) adlı eserinde bir si-
yasal gücün neden kendini anayasa ile bağladığını
mitolojik Ulysses ve Sirenler anlatısına referansla
olağanüstü bir açıklıkta ortaya koymuştur: Denizci
Ulysses sirenlerin şarkılarını duyduğunda kendini
kaybetmekte, çılgınca davranmaktadır. Bu yüzden
sirenlerin bulunduğu adaya yaklaştığı her
defasında tayfasına kendisini gemideki
bir direğe bağlamalarını emreder.
Ahvalimiz bütün bağlarından arın-
mış bir devlet zoruyla her düzeyde
karşı kalmak bugün. Ahvalimizin
ruh ve bedenlerimize sürekli temas
eden adı ise olağanüstü hal.
Olağanüstü hal, ana-
yasada tanımlanmış
bir uygulama. Do-
layısıyla sınırları var,
iktidarı her istediğini
yapabilme kapasitesini
sağlamaz. Örneğin ne
olursa olsun işkence
yapamazsınız, OHAL
ilanının konusunun
dışındaki hakların sı-
nırlandırmasına gide-
mezsiniz. Peki bunları
kim denetler? Tabii ki
pek yüksek Anayasa
Mahkemesi. Ya sınır-
ları aşan hatta anaya-
sayı bile değiştiren
hükümler içeren OHAL kararnameleri önüne gittiğinde Ana-
yasa Mahkemesi bunlar OHAL kararnamesidir, ben bunları
denetleyemem derse… İşte o zaman bağlarından arınmış bir ve
şiddet tekeline sahip bir kudretle arada hiçbir denge unsuru kal-
madan karşı karşıya kalırız. 20 Temmuz’da ilan edilmiş OHAL,
anayasal düzen öngörülmüş bir uygulama değil, anayasayı as-
kıya alan ülkeyi anayasasızlaştırmayı resmileştiren bir darbedir.
Bugün Türkiye’de öngörülebilirlik sağlayan –ki hukuk bununla
mükelleftir-bir hukuk düzeni yoktur. Murat Sevinç’in yazısına
atıfla söylersem eşeğin anırması nasıl müzik değilse, içinde bu-
lunduğumuz gücü gücü yetene durumu, ağzımdan çıkan hukuk
niteliğindedir durumu hukuk değildir. Bugün rejimin bütün
yargıçları, bürokratları Erdoğan’ın ol dediğini oldurmakla görev-
lendirilmişken hukuksuzlar karşısında hak arama hakkından bile
bahsedemeyeceğimiz bir ahvaldir artık yüzleşeceğimiz. OHAL
ilanı, devlete ortak edilmiş bir İslamcı cemaatin darbe girişimine
karşı olmaktan ziyade, anayasayı ortadan kaldırmasıyla bizzat bir
darbedir.
Darbeler, Anayasa ve Ahvali Hukukumuz
Susan Buck-Morss Rüya Alemi ve Felaket adlı eserinde egemen-
liğin vahşi alanı olarak adlandırdığı bir zor kullanma alanı tarif
eder. Devletlerin beka sorununu gündemde tutarak geçiş yaptığı
bu alan devletlerin karanlık sahasıdır. Bu sahada cinayetler işle-
nir, işkence hoş görülür, hiçbir hak, hiçbir hukuk normu hatta
kayır altına alınmış hiçbir isim yoktur burada.
Neredeyse hakkında hiçbir tutarlı bilgiye sahip olamadığımız 15
Temmuz gecesi orduya itina ile yerleştirilmiş İslamcı Gülen çetesi
halkın ve parlamentonun üzerine bombalar yağdırdıktan hemen
sonra Erdoğan bunu Allah’ın bir lütfu olarak gördüğünü beyan
eden açıklamasını yaptı. Allah’ın lütfunun doğrudan doğruya
beka meselesinin nasıl kullanılacağı ile ilgili bir strateji olduğu
ise çok beklemeden ortaya çıktı. Muhalefetin en güçlü lideri-
nin, parlamenterlerin tutuklanması, üniversitelerde eleştirel ses
çıkarmak için hâlâ direnen akademisyenlerin OHAL KHK’ları
mesleklerinden atılması, gazetelerin kapatılması, gazetecilerin
tutuklanması, TBMM’nin safdışı bırakılması… 12 Eylül 2010
referandumunda yargılanacağı vaat edilen ve adı cumhurbaş-
kanlığının internet sitesinde cumhurbaşkanlarımız arasında hâlâ
yer alan Kenan Evren
ne yaptıysa biraz fazla-
sı, 20 Temmuz’da ilan
edilen OHAL kapsa-
mında yapıldı. Yeni
bir KHK ile de Guan-
tanamo’ya ve tabii ki
Evren’e özlemle mah-
kumlara tek tip kıyafet
gündeme geldi.
Bugüne kadar darbe
olarak tanımlanmış ara
rejimler, ilk olarak bir
kararname çıkarırlar.
Bu kararname artık
kendi çıkaracağı diğer
kararnamelerin ana-
yasadan üstün olduğunu deklare eder. Türkiye 20 Temmuz’dan
beridir, anayasadan üstün kararnamelerle yönetilmekte, her
kademede bir darbe hukuku uygulanmaktadır. Üniversitelerde
anayasada tanınmış haklar yönetmelikle askıya alınmakta, seçil-
miş belediye başkanları cezaevlerine atılarak yerlerine kayyum
atanmakta, yargının haklarında hüküm vermediği parlamenter-
ler terörist olarak tanımlanmakta, onları övmek terörü övmek
olarak adlandırılmakta, işlerine geri dönmek için açlık grevinde
direnen iki insan açlık grevinin kritik günlerinde terör örgütü
üyesi oldukları iddiasıyla cezaevine atılmakta, onların yaşamaları
arzusunu dile getiren pankart asan Beşiktaş taraftarları tutuklan-
maktadır. İktidarın yarattığı yargıçlar ol denileni oldurmaktadır.
Ahvalimiz tipik bir darbe hukukudur.
Bu Ahval İçinde Hür Olmak
Spinoza hem de neşenin varolma kapasitemizi gerçek duygu ol-
duğunu baştan söylemişken, “özgürlük zorunluluğun farkında
olmaktır” demişti. Ahvalimiz özgürlüğü yaşamamız için zorun-
luluk haline getirdi, hayatımız neredeyse her noktasında kuşa-
tılmışken. Bu ahval içinde kendisini yargıladığını iddia edenleri
yargılayan Ahmet Şık bu zorunluluğu en yalın ifadeleriyle ortaya
koydu, hürriyeti yazdı. Artık bazı yazılar zorunlu olarak onun
sözleriyle bitecek…
“Çünkü en bilinen hakikat tüm çarpıklığıyla bir kez daha karşı-
mızda duruyor: Suç dünyanın en güçlü zamkıdır. Siyasi iktidar,
bürokrasi, yargı, talancı sermaye ve sahibinin sesi olmuş medyayı
birbirine yapıştıran da bu zamktır. Bu kirli düzen, bu suç hane-
danlığı hep sürecek zannedenler yanılıyorlar. Tarihin sayfalarını
karartan tüm diktatörlüklerde olduğu gibi, kinlerinin ve hırsla-
rının doymak bilmez açlığıyla yol almaya çalışanlar her zaman
kendi sonunu hazırlar. Taşlarını kendi döşedikleri cehennemle-
rine vardıklarındaysa o görkemli küstahlıktan, akılları kör eden
kibirden eser kalmaz.
Kimsenin kuşkusu olmasın, tüm kişi ve kurumlarıyla organize
kötülük örgütünün bu ablukası da dağıtılacak.”
51
 LGBTİ’leri Sokakta Yalnızlaştırmamak
Umut Güner
“Biz hep korkuyorduk! Hep kelle koltukta yaşıyorduk. Şimdi
hep beraber korkuyoruz ve hepimiz kelle koltukta yaşıyoruz”.
Ankara’da katliamlar sonrasında hayatın hepimiz
için güvencesiz olduğu bir zamanda söyle-
mişti Gani Met. Bu sözü hatırlatarak,
6. Feminist Forum’un açılışını ya-
pan Alev Özkazanç “Translardan
öğreneceğiz belki bu koşullarda
nasıl yaşayacağımızı” demişti.
OHAL döneminde daha fazla
bunun üzerine düşünmeye
başladım.
Her zaman şunu söylüyoruz
zaten: Heteronormaticite dı-
şında kalan bütün varoluşları
“LGBTİ+” gibi bir torbanın
içine atıp yaşadığımız bütün
ayrımcılıkları ve deneyimleri
benzeştirmeye çalışmak; hem ara-
mızdaki farklılıkları görünmemesine
neden olurken aynı zamanda sorunun öz-
nesini de muğlaklaştırıyor ve bazı öznelerin de ne
sorunlar yaşadığına ilişkin bir bakış bir algı geliştirmemize engel
oluyor. OHAL öncesinde bütün LGBTİ’lerin Türkiye koşulla-
rında benzer sorunlar yaşadığı alanlar vardı ama ayrıştığı alanlar
da vardı. Katliamlar ve sonrasındaki OHAL süreci üzerinden
düşündüğümde benim için Türkiye Gani Met’in Türkiye’sinden
farklı bir tablo sunabiliyordu.
Kamu çalışanı lezbiyen, gey, biseksüel, translar için OHAL süreci
öncesinde mevcut yasaların yarattığı güvencesizliğe ek olarak bir
de cinsel yönelim ve cinsiyet kimliği nedeniyle maruz kaldıkları
“farklı muamele” düzeyinde bile olsa ayrımcılıklar kendiliğinden
bir güvencesizlik oluşturuyordu. İnsanlar cinsel yönelimini ve
cinsiyet kimliğini rahatlıkla ifade edemiyor. Bu alanda örgütle-
nemiyor ve sendikal faaliyetlerde bulunamıyordu.
Bu tek başına kamu ile ilgili değil. Aslında sendikal düzeyde de
homofobi ve transfobi ile karşılaşmaları an meselesi idi. Son beş
senede İstanbul’da ve İzmir’de farklı şubelerde LGBTİ Komis-
yonları kuruldu ama bu komisyonlar dışında sendikalarda mer-
kezi düzeyde hiçbir adım atılmaması da LGBTİ’ler için sendi-
kayı güvenceli bir alana dönüştürmüyor. Ki bu komisyonların
olduğu şubelerde bile LGBTİ sendikacıların görünür olmaya
ilişkin ciddi endişeleri devam ediyor olabilir.
52
SES, TÜMBELSEN, EĞİTİMSEN, KESK’ten yönetim kurulu
üyeleri 2014 yılında Kaos GL’nin düzenlediği Ayrımcılık Karşıtı
Sempozyum’da merkezi düzeyde LGBTİ çalışmaları başlatacak-
larına dahil sözleri verdiler ancak her hangi bir gelişme
kaydedilmedi. Bütün bunlar sendikal hareketi
LGBTİ çalışanlar için destek alabilecekleri
güvenli bir alan olarak tariflemeleri ve-
yahut sendika içinde açık kimlikleriyle
örgütlenmelerinin önünde bir engel
oluşturuyor.
Türkiye’de heterosekizm karşıtı
mücadele kendisine feminizm, in-
san hakları ve sendikal hareketle
ortak mücadele alanları olan bir
rota çiziyor. Özellikle insan hakla-
rı ve sendikal hareket, LGBTİ’lerin
sorunlarını öncelemeyip, gündemle-
rine alma konusunda her daim başka
sorunlara öncelik verdikleri için doğal
olarak LGBTİ’ler kendilerini güvende ve ör-
gütlenebilecekleri bir alan olarak sendikal alanı
tanımlamıyorlar.
Kıbrıs’ın kuzeyinde KTÖS sendikasının yönetim düzeyinde ho-
mofobi ve transfobi karşıtı eylemlikleri ve feminist etkinlikleri
nedeniyle sendika içinde cinsiyetçi ve homofobik bir tavırla sen-
dikacıların yönetim dışında bırakılmaları da sendikal hareket
içindeki homofobi ve transfobinin sadece LGBTİ sendikacılar
için değil aynı zamanda homofobi ve transfobi karşıtı sendikacı-
lar içinde bir tehdit olduğunu gözler önüne seriyor.
Bütün bunların üstüne, OHAL’in yarattığı güvencesizlikler ek-
lendiğinde, şubelerde LGBTİ komisyonlarının kurulmasının
verdiği heyecan ve umutta yerine karamsarlığa bırakıyor. OHAL
döneminde, LGBTİ’lerin sadece sendikalara değil aynı zamanda
LGBTİ örgütlenmelerinden de uzaklaştıkları, içlerine kapandık-
ları bir döneme girdiğini söyleyebiliriz.
LGBTİ’lerin en büyük kamusal eylemliliklerinden olan Anka-
ra’da 17 Mayıs Homofobi ve Transfobi Karşıtı Yürüyüş ve İs-
tanbul’da İstanbul Onur Yürüyüşü’nün OHAL nedeniyle yasak-
lanması ve bu yasaklanmasını sendikaların dert ediyor olması
gerekiyor. Her şeye rağmen sokaktan vazgeçmeyen ve ısrarla ör-
gütlenen LGBTİ aktivistlerini sendikaların da sokakta iktidara
karşı artık yalnız bırakmaması gerekiyor!
Kalp Kıran Kuirlerdeni de
Hesap Soralım mı Tatlı Kıs?
Umut Erdem
"Nasılsın?" diye sormak üzerine bir-iki defa daha düşündüğüm,
cevabını, soran herkese dürüstlükle vermeye pek yanaşmadığım,
cevap vereceksem de ezberden "iyiyim" dememenin üzerine daha
çok düşündüğüm dönemlerden geçiyorum. KHK ve OHAL,
aslında "vatandaş" olarak görülmediğimi hatırlatıyor bana,
geleceğimin çok daha güvencesiz olduğunu... Korkuyorum
bu yüzden ve endişeleniyorum. Umutsuzluğa kapılıyorum,
öfkelenmeden duramıyorum. Hiç tanımadığım, daha önce
yollarımızın dahi kesişmediği insanlar için kaygılanıyorum.
Kendi hayatıma ayna tuttuğumda, ne zamandır yaşamım OHAL
süreçlerini yaşıyor, hafızamı kolayca toplayıp yoklayamıyorum.
"Lubunyalar olarak ailelerimizin hayatımıza atanmış kayyumlar"
olduğunu söylemişti bir arkadaş, haklıydı vesselam.
Toplumsal olaylardan, bunlara yönelik mücadelelerden söz
ederken duygularımızı tamamen arkamıza almak mümkün mü?
Bir üst cümlede bahsettiğim duyguları düşününce, toplumsal
olayların bizim bedenimize yaptığı tesirlerle büründüğümüz
duyguları ve onların teşvikiyle girdiğimiz mücadeleleri,
savunduğumuz şeyleri düşününce duygulardan bahsetmek
istiyorum, demek istiyorum, duygular... En son ne zaman
duygular hakkında konuştunuz, konuştuk, konuşuyoruz? En son
ne zaman duygularınız yüzünden suçlandınız, zayıf görüldünüz?
Biz ne zaman bıraktık duygularımız üzerine konuşmayı?
Muhalif olan, totaliter rejime, tek tipçi, ırkçı hükümet ve devlet
sistemine kafa tutmaya çalışan, cinsiyet ve beden anlamında
normatif düzene ayrıksı bizler için "kişisel olan politiktir."
O yüzden ben kişisel olan ahvalimden bahsetmek istiyorum.
Ahvalimi mi sordunuz? Benim ahvalim, ilişkiler efendim.
Duygulardan bahsetmek istiyorum biraz sizlere, duygularımızın
bizimle ilişkisinden. Sanki duygular yokmuş gibi davranılmaya
teşebbüs edilen muhalif hareketlerde, hatta üzücü bir biçimde
yeri geldiğinde feminist-kuir politikada, camiada yerle yeksan
edilen bedenin, kalbin gözünden konuşmaya teşebbüs edeceğim
ben de.
Neden ahvalim ilişkilermiş şimdi? Nereden çıkmış ki bu?
Feminizmin benim/bizlerin farkına varmasını sağladığı en
önemli şeylerden biri, ilişkilerin, ilişkilenmelerin, bağlılıkların
kapı arkasında yaşanmalarından ibaret olmadığı. Aksi takdirde
onca erkek şiddeti nasıl açığa çıkardı? Toplumsal cinsiyete dayalı
iktidar ilişkilenmelerinden nasıl haberdar olurduk? Özellikle o
entellektüel, filozof, edebiyatçı vs. geçinen birtakım adamların
ataerkiden ve fallokrasiden güç alarak kadınlara ve/ya kadın(sı)
varsaydıklarına uyguladıkları tahakkümden bahsediyorum.
Bunlar bilinmeye başlanan gerçekler. Farkına varılıp tepki
konulan şeyler. Solcu, anarşist birtakım erkeklerin "fıtrat" diye
kabul ettirmeye çalıştıkları hegemonik maskülen davranışlarına
feminist gözün karnı tabii ki tok, ayyuka çıkması ise işte bu
sayede oldu, kapalı kapılar ardında bu halin sürdürülememesiyle,
ifşalarla.
Hem bu ayrıcalıklara arkasını rahatça yaslayan iktidar ve
tahakküm ilişkilenmeleri, politik harekete zemin yapmaya
çalışan hegemonik erkek zihniyete hem de vatandaşı olarak
görülmediğimiz hatta kendisi için yaşıyor kabul edilmediğimiz
devlet ve hükümetin uygulamalarına karşı şifa için lubunyalar
olarak birbirimize tutunmaya, örgütlenmeye, straight
ilişkilenmelere kafa tutan, dayanışma dolu ve normları karşısına
alan ilişkilenmeler yaşamaya çalışıyoruz. Peki bunlar üzerine
ne kadar konuşuyoruz? Bunlar da biraz kapı arkasında, kişinin
kendi hayatı ve kararı ekseninde tamamen eleştiriye kapalı
olarak mahreminde mi kalıyor? Queer ilişkilenmelerde hiç
şiddet, güvensizlik, haksızlıklar yok mu? Tüm queerlerin ilişkisi
pek pür-i pak mı? Çok eşli/aşklı anormatif ilişkilenmeler
53
 temelden sağlıklı ilişkilenmelere örnek olacak türden ilişkiler ötesinde temsiliyetini sağlayan ilişkilerle"5 donanımlanırız. Bu
mi? Bu soruları en son kendinize ne zaman sordunuz? İşte ben ilişkilerin neden olduğu incinme hikayelerinin anlatılması ve
biraz bunlardan konuşmak istiyorum. İlişkilenmeler diyorum başka incinme hikayelerinin dinlenmesi iyileşme için önem taşır.
efendim, ilişkiler... Çünkü incinmişizdir ve iyileşmek, incinerek aldığımız yaranın
üstünü örtmez, "aksine onu başkalarına teşhir eder: İyileşme bir
Bu sorduğum sorular size ergen birini hatırlatmış gibi
teşhir etme şeklidir." Beklediğim, karşı taraf(lar)tan bir hareket
hissettirebilir. Gerçekten "bedenin ilk deneyimler esnasında
yahut açıklama olmasa da kendimin iyi hissetmesi olabilir. Yazıyı
edinilmiş temsillerini"1 deneyen, zorunlu ve öğrenilmiş straight
yazarak kendimi iyi hissetmek için alan bırakıyorum. Adaletin
yaşam normlarıyla hayatını sürdürdüğünü düşünürken kuir
tecelli etmesi ya da duygular ve ilişkiler bağlamında sorunlu
yaşam üzerine düşünüp eylemeye başlayalı o kadar uzun zaman
gördüğüm şeyleri klavyeye bastığım birkaç tuşla düzeltme
olmamış bir gönül ve kalem sahibinden bir şeyler okuduğunuzu
eğiliminde ve gayesinde değilim. İçimdeki yarayla farklı bir ilişki
size hatırlatmak isterim. Belki de bu yüzden böyle bir yazı
kurabilmek niyetim, onunla ilişkimi yeniden düşünebilmek.
yazmayı seçtim. Belki de bu yüzden bu konu bana dert oldu.
Tıpkı "Emin bir yuva mıdır beden? Güvenilir midir? Farklı J. Jack Halberstram, queerlikle unutmayı, heteroseksüel inşa
birtakım bağlılıkları var mıdır bedenin? Neleri vaat eder ve neden ve öğretiyi kişinin hayatından çıkararak queerliğin meşruiyet
bazı şeyleri reddeder?"2 gibi sorular sorması tahayyül edilen bir kazanmasına bağlar. Yola devam etmek, belirli kurallar ve
bebeğe benzetebilirsiniz beni, bu savınızı reddetmeyeceğim; normativite nezdinde kimlik inşa etmekten ziyade doğaçlama
çünkü hakikaten öyle. ve çuvallamayla varoluşu queerleştirmek için unutmanın
öneminden bahseder. Gerçekten de en bariz olarak, heteroseksist
Sırbistan'dan feminist lezbiyen Lepa Mladjenovic, savaş
ve erkek egemen aile yapılarında sevgili (!) ebeveynlerimizin bizim
zamanlarında sevgilisiyle sevişiyor olmasının onu utandırdığını
için biçtiği hayata baktığımız zaman hatırlamanın, yüreğimizde
anlatıyor "Bir Feminist Lezbiyenin Savaş Zamanlarından
deştiği yaralarla beraber büyük bir yükün altına girdiğimizi
Notları"3 isimli makalesinde. Savaş zamanında ilk unutturulan,
hissederiz. Aile, kan bağı ve üremeye dayalı, heteronormatif
sessizleştirilen ve feda edilen lezbiyenler, biseksüeller, cinsellik ve
kodlarla sarılı çemberden çıkmanın en temel yollarından biri, o
beden anlamında normatif pratikleri karşısına alanlardır; cinsellik
anlatıyı unutmak olabilir aslında. İşte hegemonik heteroseksüel
ve beden politikasıdır çünkü. Lepa Mladjenovic'in dilinden
ilişkilerde baş gösteren heteroseksist pratik ve toplumsal cinsiyete
konuşursak "Savaş zamanlarında lezbiyen olmak, içselleştirilmiş
dayalı rolleri reddetip o çemberin dışına çıkmaya çalıştığımızda,
homofobik korkuları arttırır." O yüzden KHK, OHAL
hiyerarşi olarak diğeriyle eş değer düzeyde olmayacak olsa bile
içerisinde benim ahval olarak ilişkileri ve duyguları seçmem,
yaşadığımız hayalkırıklığından kaynaklı belki çok daha fazla acı
biraz nasıl desem "Ne alaka?" dedirtebilir. "KHK, OHAL varken
verecek (bu kişiden kişiye göre de değişir illaki) homonormatif
bundan mı konuşacağız şimdi yani?" dedirtebilir. Keza zaten
deneyimlere toslayabiliriz lgbti+/queer camia ve ilişkiler içinde.
konuşmuyoruz. Kim konuşuyor? Siz konuşuyor musunuz? Ben
Aslında belki en iyisi bunları da unutmaktır. O anıların acısıyla
buna teşebbüs etmek istedim, çünkü gerçekten belirli bir süredir
baş etmektense, kafanızda hep bir şekilde bunların döndüğünü
ahvalim bu. Bunun sebebi belki tahmin yürütebileceğiniz gibi
hissetmektense, en iyisi bunları unutmaktır. Fakat yas tutmayı,
bana hiç iyi gelmeyen ilişkiler yaşamış olmam ve bunların beni
"kaybın anlamını zaman içerisinde müzakere etmek ve yeniden
gerçekten kötü hissettirmesi. Bu konuda çuvaldızı kendime
müzakere etmek" olarak alırsak, bedenimizde hâlâ tutunan
batırmaktan yine imtina etmekten çekinmeyeceğim gibi,
yara izinin "bedenimizi nasıl şekillendirdiğini hatırlatarak
queer/lgbti+ camiası içinde bazı pratiklerin (homo)normatif,
yarayı her zaman teşhir ettiğini görmek" daha kolay olacaktır.
"asıl kuir olan" halini alması ve bunun ben dahil birçok kişiyi
İlişkilerimdeki kötü deneyimleri ve kişileri tamamen unutmaya
dışarıda bırakabileceği ihtimalini de gözardı edemeyeceğim.
programlamışken kendimi, yara izimin yaralarla birlikte işlediği
Antifeminist, lgbti+fobik, kadın düşmanı, cinsiyetçi ve hetero/
bazı duyguların peşinden giderek onlarla farklı bir ilişkilenme
monoseksist4 bir dünyada, bu ayrımcılık biçimleriyle normatif
kurmanın adımı olarak ve "gerçekten tüm queer ilişkiler
pratiklerin yarattığı eşitsizliği ve iktidar alanlarını göz önüne
pek mi güzel arkadaş, ilişkilerden ve duygulardan bu denli
alarak çoğu kadın ve queer'in (ben de buna dahilim) kalbinin
konuşmazken?" deyip bu yazıyı yazmaya koyuldum.
kırıldığı gerçeğini yadsıyor değilim, hatta bifiil bunu gözönüne
alarak şunu da belirtmek istiyorum; bifiil queerlerin kendisi de "Sahip olmadığı bir yaşam üstüne dile getiremeyeceği hayallere
kalp kırıyor. dalmış olan bir erkek ya da kadın birden düz bir duvarda bir
kapıyla karşı karşıya gelir. Bu kapıyı açar. Kapının ötesinde o
Kişisel olan karmaşıktır, der Sara Ahmed. Yani ben burada kendi
hayat ve o hayatı doğal karşılayan bir erkek ya da kadın vardır.
kişisel hikayem ve ahvalimle beraber masaya yatırıp tartışmaya
İlle de bir şeylere sahip olma isteği değildir söz konusu olan,
açmak istediğim duygular ve ilişkilerden hareketle kendi duygu
belki de tam tersidir, ama gizli bir yaşam serilmiştir gözler önüne.
durumumu ve hesaplaşmamı da yapmış olacağım aslında.
Aranan gerçek yuva budur işte, ve o kişi, sevilenin ta kendisidir.
Bunu yazarken beklediğim şey adaletsizliği adalete, haksızlığı
hakkaniyete dönüştürmek, acıya merhem olmak değil. Bir Sevilen'in çoğu kez seven'in hayallerinin vücut bulması
teşhir etme formu diyebiliriz. Çünkü bu yazı ve bu bağlamda olduğunu söylersem belki de sinik bir yaklaşım içinde olduğum
anlatacağım hikaye(ler), ortaya çıkarıp çözümlemeye çalışacağım savunulacaktır. Oysa belki de bu kadarı yeterlidir. Esin veren
duygu durumu, aslında sadece kişisel değil. Kişiler olarak bizler birinin olması yeterlidir. Hayaller değiştiğinde -ki değişirler, ki
"kişisel olanın ötesinde ve kişisel olanın kişinin (yani bizlerin) değişmek zorundadırlar- acı başlar. Büyülü kent birden yok olur

54
ve siz yellerin kavurduğu çölün ortasında yapayalnız kalıverirsiniz.
Sevdiğinize gelince... O sizi hiçbir zaman anlamamıştır. İşin
doğrusu, siz kendinizi hiçbir zaman anlamamışsınızdır." -
Winterson, Jeanette, Vişnenin Cinsiyeti, çev. Pınar Kür, syf. 89
Benim için de romantik ilişkilerde hezayan, ayrılık ve yas tutma
süreci tam da bu noktada başlıyor. Karşılıklı çekim, düşünce
anlamında ortaklık sağlanabilecek pek çok şey, paylaşım alanının
açıklığı, farklılıklarla birarada olmanın sağladığı farkındalıktan
etkilenme gibi pek çok durum, kişiyi daha çok tanıma ve
kendisiyle ilişki yaşamak istemem için bir sebep olabiliyor.
Özellikle kadınlarla/queerlerle yaşadığım bu ilişkilenmelerin flört
aşamasında, çok heyecanlanıp yükseldiğimi söylemem gerek.
Kendimi galiba fazla kaptırıyorum, arzular şelale gibi akıyor
içime, sular benden geçip diğer kişiye süzülüyor, süzüldükçe
biriken damlalalar coşkun suları bedenlerimizden taşırıyor,
taşırırken bizi de içinde işliyor, bizi de birbirimize akıtıyor.
Bu, bir yandan benim arzumla aklım ve gönlümde beliren
tezahür olsa da karşılıklı olmasıyla bedenimdeki titreşimleri
artırıyor, hayallerimin şahikalığına daha da ilham veriyor. Bu
karşılıklı istekle gelişen birbirini tanıma ve flört aşamasında
işler güzel işliyor fakat ya kısa bir süre sonra yahut yine çok
uzun olmayan belirli bir sürenin ardından göğüs gerilemeyen
hayalkırıklığı, işleri hiç yaşanmasaydı daha iyi olurdu noktasına
bile getirebiliyor. Ve ben kendi hesaplaşmam, hayalkırıklığım,
öfkem ve özlemimle "çölün ortasında yapayalnız kalıveriyorum."
Bünyede özlemin hüküm sürmesiyle hayali kurgular aklımda
çark etmeye başlıyor sonra. Bir takım yas tutma şekli belki.
Bir yandan Oktay Rıfat'ın söylediğinin bir tezahürü: "Uzak
geldim, uzağa gidiyorum." hali. Bu uzağa gitme hali kendimi
anlatamamanın, yanlış anlaşılmanın, anlaşılamamanın neden
olduğu kızgınlık ve acıyla baş gösteriyor. İlişkide ve karşı taraftan
ne istediğimi anlatamamanın, aldığım tepkiden iyi anlattığımı
düşünmememin sebep olduğu acıyla başbaşa kalıyor ve sadece
kendimi suçlamayı seçiyorum.
"Artık ne kendimi ne de başkalarını anlayabiliyorum. Hayat
ve insanlar hakkında işe yaramayan pek çok şey öğrendim.
Gerçekten hiçbir işe yaramıyor." - Barış Bıçakçı, Veciz Sözler, syf.
86.
Peki acı nedir? Acının temel bir duyu olmasından çok daha
karmaşık olduğu söylenir. Acıyı, farklı türde olumsuz ya da itici
duygular arasındaki ilişki üzerinden tahlil ederiz. Bunun yanı
sıra deneyim yoluyla ona yeni bir anlam, düşünce yükleriz. Yani
acı sadece bedenimde duyduğum bir his değildir. Sara Ahmed
acı üzerine şöyle der: "Acı malumun ilanı gibi görünürken...
acı deneyimi, hatta acının acı olduğunun kabulü, duyumlar ve
"diğer his duyumları" arasında karmaşık ilişki şekilleri içerir."6
Tıbbi söylemde dış uyaranlarla acı duyusu arasında basit bir
ilişki ya da eşdeğerlik olmadığı söylenir. Bu yüzden acı sadece
bir hastalığın ya da yaralanmanın semptomu olarak görülmez.
Acı ile incinmenin genel olarak doğru orantılı olduğunu da
söyleyemeyiz. Ne kadar acı duyarsam o kadar incimişimdir,
dememiz zordur. Acı ve incinme ilişkisi, edindiğimiz tecrübeye,
acıyı ne kadar hatırladığımıza, acının sebebini anlayabilme ve
sonuçlarını tahlil edebilme becerimize bağlı olarak belirlenir.
Neden acı duyuyorum, diye kendime sorduğumda verdiğim
yanıt, "zaman üzerine istibdat"7 kurmuş olma ihtimalimi
bana hatırlatıyor. İlişkinin ve ilişkiyi paylaştığım kişinin bana
aktardığı ve paylaştığımız arzu, sevgi, zevk, birtakım ihtiyaçlara
kendimi adamış olma halimin gerçekliğini. Kendi potansiyelimi
aşacak biçimde karşıki insana değer vermiş, ona güvenmiş olma
durumunu. Aslında "hayalgücümün yaşanmışlığa karşı zafer
kazandığını" anlayamamıştım o an belki de. "En çok neye değer
veriyorsan onu riske atarsın" denir ya, onu yapmıştım aslında
belki. Hayal ettiğim şeyler, gerçeklikle uymuyordu belki de.
Çok şey bekliyor ve istiyordum farkında olmadan. İkisinin
birbirine bağlanması bir yandan paradoks bir şey. Çünkü hayal
kurmak kötü bir şey sayılmaz ama kendinizi karşıki kişiye biraz
olsun adamak istediğinizde, kendinizden bir şeyler vermek,
onda gizlemek, onunla paylaşmak istediğinizde, sağlanmasının
imkansız olduğu bir şeye güven duyuyorsunuz; hatta buna
zorunda hissediyorsunuz kendinizi: Güven. "Güvenin sorunu
sağlanmasının imkansız olmasındandır."8 der Adam Philips.
Oysa uzun birlikteliklerin ilacının güvenden geçtiği hep
söylenir. Güven, anahtar kelimedir. Birisiyle bağ kurduğunuzda
onu tanımakta daha çok yol katetmek istersiniz ve güvenmeye
başlarsınız. Bu güven, sizi ona daha da yakınlaştırabilir.
Kendisine olan hissinizi, onunla kurduğunuz bağı artırabilir.
Bu bilgiyi genelleştiremeyiz ve sadece "standart" olan, olmayan
romantik ilişkilenmeler için bir anahtar olarak bahsedemeyiz
ama benim için ve ilişkilendiğim neredeyse herkes için güven,
karşıki insana kendisini daha çok açmanın bir yolu oldu. Ve
aslında ilişkilenmelerim, bendeki o güven halinin bitmesiyle
tosladığım hayalkırıklığı sonucu son buldu.
"Güven, salt bir şeye bel bağlamaktan farklıdır." der, Martha
Nussbaum. "Bir çalar saate bel bağlayabilirsiniz. Eğer iş görmezse
bir raddeye kadar hayalkırıklığı yaşarsınız. Fakat kendinizi
iyice savunmasız hissetmezsiniz ya da gerçekten başarısızlıkla
kuşatılmışsınız gibi gelmez size. Benzer biçimde yalan söylemeye
ve aldatmaya devam eden, yalancı bir iş arkadaşınıza bel
bağlayabilirsiniz. Fakat bu kesin olarak bu kişiye güvenmeniz
için bir neden teşkil etmez. Aksine, kendinizi meydana
gelebilecek yıkımdan koruyabilirsiniz. Tam tersine güven,
kendinizi ihanet ihtimaline açmaktır. Hem de derin bir acı verici
deneyim yaşayacak şekilde. Bunun anlamı, sayesinde hayatta
kaldığınız kendinizi koruma stratejilerini esnetmektir... Güven
bir çeşit inanış mıdır, duygu mu? Karmaşık biçimde her ikisi de.
Birisine güvenmek, onun sorumluluklarını yerine getireceğine
inanmaktır. Aynı zamanda bu sorumlulukların kişinin gelişimi
için önemli olduğu belirtilir. İkinci durum, bir takım duygular
için önemli bir bileşendir. Umut, korku gibi, işler kötüye giderse
ortaya çıkan derin yas ve kayıp gibi... Güvenle yaşamak, hakiki
savunmasızlığı ve çaresizliği içerir ki bunlar kolaylıkla öfke halini
alabilir."9
Güven için kur(ama)duğum(uz) iletişimdeki çatırdamalar
bir kırmızı bayraktı. Uzun süreli birliktelikler yaşayan lgbti+
çiftlerin de önemle altını çizdiği, ilişkide iletişimin önemiydi10.
Sağlıklı bir iletişim kurmak, ne istediğini, talebini, ihtiyacını,
korku yahut endişe duymadan karşı tarafa anlatmak önemlidir
benim için ve bu bana son derece güven verir. Ama gerçekten
insanlarla sağlıklı bir iletişim kurabilmek ne kadar mümkün?
55
 Belki artık bunun imkansızlığa yakın olması, güveni aşılmaz
bir sorun olarak ortaya çıkarıyor. Kendimi anlatamadığımı,
ihtiyacımın görülmediğini, karşıki insanın ne ihtiyacı olduğunu,
ne istediğini anlayamamak, sağlıklı bir iletişimin yokluğuna
işarettir. İlişkide her şey olduğu gibi paylaşılmak istenmeyebilir,
taraflardan biri mahreminde bir şeyler kalmasını talep edebilir.
Bu doğal bir istektir fakat yine de iki tarafı tesir eden (özellikle
bir taraf bunu fark etmese dahi, diğer taraf bu konudan kaynaklı
bir bocalamada olduğunu aksettirdiğinde) durumlarda esneklik
sağlamak önemlidir. Evet, esneklik; esneklik önemlidir bence.
Bir ilişkimde bu esnekliği çok bulamadığımı düşünmüştüm,
attığım çoğu adımda dikenlere battığımı düşündüğüm kural,
katı prensipler ve beni kendimden utandıran karşıki kişinin
hassasiyetleriyle sarılı hissetmiştim kendimi. Kısa süren bu ilişki
süresince çok bir şey paylaşamayacak ve ilişki üzerine, kendimiz
üzerine çok konuşamayacak, konuşsak da bunu daha sağlıklı
olması adına yüzyüze yapamayacak kadar ayrı gayrı geçirmiştik.
Ayrı gayrıyken kendisinin yaşadığı, kendisini çok etkileyen bazı
olayları benimle özellikle paylaşmak istememişti, çünkü bunları
tekrar tekrar paylaşmak travmatikti. Bu anlaşılır bir durum ama
benim için kişinin çevresine, elimi asla uzatmaya bile cesaret
edemediğim tellerin örülmesi, kafamı karıştıran ve güvenimi
altüst eden bir şey. İlişki içinde esneklik ve açıklık üzerine
düşünmeyi, konuşmayı denemek, güven üzerine konuşmanın
bir yolu olabilir belki, onu yeniden inşa edebilecek olan. Belki
de külliyen hatalı ve düşüncesizimdir. Konu ilişki olunca,
yargılamalarımda çok net olamayabiliyorum. Adam Philips,
"aslında bir ilişki için çabalıyorsanız zaten bir şeyler ters gidiyor,
bir şeyler eksiktir." der. "Çünkü iyi şeyler -sevgi, merak, arzu,
dertsiz bir ilgi- ancak çaba bittikten sonra gelir."11 Belki de
kafamı buna pek de takmamam lazım, hatalıyım, değilim. Ne
fark eder?
"... Belki de tüm romanslar böyledir; yani eşit iki taraf arasında
bir anlaşma değil de, günlük yaşamda çıkış noktası bulamayan
düşlerin isteklerin bir anda patlaması. İşin içinde dram olması
şart; havai fişekler devam ettiği sürece gökyüzünün rengi de
farklıdır." Jeanette Winterson, Tutku, çev. Pınar Kür, syf. 24.
Gerçeklikteki saçmalık, hayaldekiyle boy ölçüşebilir mi peki,
ben de size sormak istiyorum.
"Aşk heteroseksüeldir" peki seks homonormatif mi?
Sloganvari ve provakatif bir başlıkla yayınlanan bu yazıyla12 lgbti+/
queer camiada homonormatif izlerin meşru bulunma ihtimali
üzerine kendi ilişkilerimdeki deneyimlerim ışığında eleştiriye
başlamak istedim. Yazının yazılma motivasyonu olarak aşkın
kutsanmasına, "iki ibnenin/sevicinin aşkının heteroseksizme
meydan okuması" gibi güzellemelere, Onur Yürüyüşü'nün
#LoveWins (Aşk Kazanır) hashtag'ine indirgenmesine yönelik
eleştirileri anlıyor ve bilfiil bunlara hak veriyorum. Önceden
de belirteyim; kimi sloganvari ve provakatif, büyük cümlelere
bayılırım. Ama "Aşk heteroseksüeldir" cümlesi birçok lgbti+
ve queer varoluşu dışlayıcı bir pozisyonda olmasının yanı sıra
"ÖZET: AŞK YOK, SEVİŞİYOZ" demek, yani cümlenin öznesi
fotoğraftaki iki "gey" olmadığı takdirde bu şekilde genelleyici bir
ifade kullanmak, ikincisini değil (belki ikisini de) de ilkini talep
eden, bundan mutlu olan, buna yönelen, eğilen lgbti+ ve queer
56
varoluşu, queer şemsiyenin dışına atma teşebbüsünü göstermiş
olur. Çünkü sadece cinsel yönelimlerimiz olmayabilir, romantik
yönelimlerimiz de olabilir. Sadece romantik yönelimlerimiz de
olabilir, ikisi birbiriyle örtüşmeyedebilir. Bunların geçerliliğinin
yadsınması, heteronormativitiye karşı bir homonormativite
yaratır.
Lgbti+/queer ilişkiler içinde homonormativite teşhisi
koyabileceğim şeylere tanıklık ettim. Hayatımız boyunca
heteronormativite bedenimizde, aklımızda ve yüreğimizde pek
çok hasar bırakmıştır, onarımı zor olmuştur. İkisinin kurduğu
hiyerarşiyi, verdiği/vereceği zararı genelleme yoluyla eşitlemek
değil niyetim, kendi biricikliğim üzerinden ahvalim olan
ilişkilerdeki homonormativiteyi masaya yatırmak istedim.
İlişkide kişilerin birbirlerinden sorumlu olma halinin, iki
tarafın ya da tarafların onayıyla birtakım hususlarda hesap
verebilirlik alanının açılması ya da bunun talep edilme halinin,
direkt sahiplik ilişkisiyle tanımlanmasının, homonormativiteyi
meşrulaştırıcı etkide olduğunu düşünüyorum. Sorumluluk
almak nedir? Birisine sahip olma, aranızda ve ilişkiye dair aitlik
ilişkisi kurmak demek mi? Aksu Bora, Şirin Tekeli'nin ölümü
üzerine yazdığı yazıda13, ikisinin ayrımını öyle güzel açıklıyor ki,
şiir gibi: İnsanlarla da şeylerle de başka tür ilişkilenirdin. Sahip
çıkarak değil de sorumlulukla. Varlığın, bu ikisi arasındaki farkı
unutmamamızı sağlıyordu. Kurduğun, bağlandığın, önemsediğin
hiçbir şeyin sahibi değildin. Onlara sorumluydun ve ben sorumluluk
duygusu senin kadar gelişmiş pek az insan tanıdım.
Sorumlu olmanın, bir aitlik duygusu yarattığını kabul
etmiyorum; benim için dürüstlük, adil, hakkaniyetli yaşantı ve
paylaşımlar yaratmak için son derece değerli ve etik bir talep ve
anlayış, sorumluluk. İlişkinin ismi ne olursa olsun, ne tür olursa
olsun, tarafı kaç kişi olursa olsun, straight norm ve pratiklere
karşı durmak için ne kadar çaba sarf edilirse edilsin, bu bizlerin
birbirimizden sorumlu olduğunu ve hesap verebileceğimiz
alanların olduğunu, o şekilde aramızda bir hukuk ve bağ
yaratabileceğimizin mümkünlüğünü ortadan kaldırmaz, bu talep
ilişkiyi naqueer de yapmaz. "Queer" ilişkilerimizde bu şekilde
tersinden bir idealleştirme yapıyoruz aslında. Bu idealleştirmeleri
belirli kural ve başka biçimde öğretiler üzerinden meşru kılmaya
çalışıyoruz. Aslında istediğimiz öğreti ve normatiflikten azade
olmakken sorumluluğu, aidiyetle eşitleyen başka bir normatiflik
ve öğreti yaratıyoruz. Birisine karşı sorumlu olmakla, birisine ait
olmayı eşitleyip sahipliği sorumlu olmak üzerinden tanımlıyoruz.
İlişki sadece bir kişinin isteğiyle mi olur? Benim için uzlaşmayla
yürüyebilecek bir şey, ilişki. Oysa bu, straight olmamak uğruna,
kolaylıkla çöpe atılabilirken, ilişkinin güya o straight olmayanın
taleplerini gerçekleştirmeye odaklanmayla sağlanacağı tahayyül
ediliyor. Bundan hoşnut mu olmalıyım? Oysa bu, bir şeye boyun
eğmenin nazik bir ifade ediş hali olmaz mı? Belki de aslında
bir şeyleri görünmezleştirmeye çalışıyoruzdur, bu benliğimizin
karmaşasını ortadan kaldırır, bize rahatlık verir, birisiyle
kurduğumuz bağın gözümüzü korkutmasından bu şekilde
kurtulmak umudundayızdır. "En derinimizdeki düşünceleri
görünmezleştirmek isteriz. İçsel yaşamımızı... Söylemediğimiz
şeyleri... Hissetmekten korktuğumuz duygular. Özlemlerimiz.
Rüyalarımız." - Jeanette Winterson, Vişnenin Cinsiyeti , syf. 8
Ha ne diyorduk? Homonormativite, evet. Bir yaz tatilini, beraber
çok başarısız bir çok eşli ilişki deneyimi yaşa(yama)dığım eski
sevgilimle geçirme kararı vermiştim. Daha doğrusu, kendisi
beni o zamanki sevgilisiyle birlikte yapacağı tatile davet etmişti.
Ama o zamanki sevgilisi, bizim eskiden sevgili olduğumuzu
bilmiyordu, beni de ilk bu tatille tanımış olacaktı ve onlara ait
olan, söz söyleme hakkına daha çok sahip olacakları bir yere
gidecektim. Bunun üzerine çok düşünmüştüm. O "sevgiliyle"
aslında tanışmak istemiyordum ve zorunda da değildim. Mesela
neden böyle "rahat kafalara" girmiştik? Böylesi çok mu queer'di?
Bana böyle bir sorunun sorulduğunu hatırlamıyorum: "Onunla
tanışmak ister misin?" gibi. Ama ne olsa artık aramızda öyle
hisler yoktu, "kanka" gibi bir şeydik ve diğer arkadaşın bizim
geçmişimizden haberi olması gerekmezdi, onların yaşam alanına
davet ediliyor olsam bile. Herhalde düşünce buydu. "Queer
kanka" modu, birtakım sorumluluk ve etik değerleri gölgede
bırakmaya son derece hazır ve nazırdı. Bununla ilgili hislerimi
belirtmemin, beni birtakım etiketlemelere tabii tutacağını
düşündüm. "Ondan hala hoşlanıyor olmak" gibi, "muhafazakâr
olmak" gibi, "ona değer vermiyor olmak" gibi... Sonuç itibariyle,
ben sonrasında pişmanlık da duyacağım bir hata yaptım ve
burada paylaşmak istemediğim birtakım gizlenen şeylerin,
söylenen yalanların arkasına sığındım. Bir yalana ortak oldum.
Ve bu "queer arkadaşlık" gibi bir statünün arkasına sığınılarak
yapılmış oldu. Yukarıda bir önkabulle yapılan davet, aslında
homonormativiteyi ortaya çıkaran bir şey.
Burada sanırım biraz adil duygulardan bahsetmem gerekecek.
Adaletin iyi ya da kötü hislerin göstergesi olmadığını söyler,
Sara Ahmed. Haklıdır da. Doğru yahut iyi bir insan olmanız,
sabit olarak adaletsiz ya da adaletli olacağınızı kesinleştirmez.
Kadınları öldüren katil erkeklerin, cinsel şiddet faillerinin, bizleri
kendi ideallerine göre yetiştirmeye çalışan ve öyle olmamızı
bekleyerek bizim üzerimizde tahakküm kuran ebeveynlerimizin
"kötü" olmasından değil adaletsiz olmalarından bahsedebiliriz.
Yoksa "ama ne kadar iyi ve doğru bir insandı Engin Bey" denir
de o Engin Bey'in hayatındaki kadınlara yaptığı konuşulmaz.
Adaletsizliğin bir duyguya sahip olmak ya da olmamak
meselesiyle ilgili olmadığını belirtir, Ahmed. Bunu da duyguların
başlangıç noktaları değil sonuç olduğu çıkarımıyla destekler.
"İşte adaletsizliğe karşı öfke, özneleri dünyayla daha farklı bir
ilişkiye taşıyabilir, buna kişinin kendisiyle ilişkisi de dahildir.
Onun yerine hislerin bizi, karşı durmak istediğimiz normlar ya
da iyileştirmek istediğimiz yaralarla daha farklı ilişkilere nasıl
yönlendirebileceğiyle ilgilidir. Burada hareket etmek, "yoluna
devam etmek", ya da hareket etmek için duyguları "kullanmak"
değil, bir emek ya da iş olarak hareket etmek ya da ettirilmektir
ki, bu işin bir iş olarak kabullenilmesiyle ötekilere daha farklı
bağlılık türlerinin önü böyle açılır."14
Lgbti+/queer camia ve ilişkilerde kendimce üretilme ve
normalleştirme eğilimi gördüğüm homonormativitenin bir
adaletsizliğe sirayet ettiğini gösterirken ona karşı dil üretme, onu
sunma sürecinde onunla nasıl bir bağ örebilirim diye düşündüm.
Bu pratikler bir yandan, süreç içerisinde içselleştirilen,
üretilen iktidarın fark edilmemesiyle görmezden gelinen bir
hâl olabiliyor. Ya da heteroseksizmi eleştirmekten pek vakit
kalmıyor. Homonormativite pratikleri, "benim aşkım, sevdam,
gerisi için mikrofon Yıldız Tilbe'de bacım" diyerek gullümle
üstü kapatıldığı "şeyler" haline gelebiliyor.
"Harikalar Diyarı'nda herkes hile yapıyor ve aşk da Harikalar
Diyarıdır." Jeanette Winterson, Bedende Yazılı, çev. Süheyla
Çağlayan Matthews, syf. 8.
"Aşk örgütlenmektir", peki ya sevgi?
Umutsuzluğa kapılmamayı, adalet duygusunu içimizde
perçinlemeyi bize örgütlenme gösterdi. Lgbti+ örgütlenmesi
tarihini anlatmayacağım burada size, hayır. Daha çok sevgi
üzerinden örgütlenme idealleştirmesine yönelik sunacağım
eleştiriyle yazıma nokta koyacağım.
Varoluşumuzun, ördüğümüz bağ ve kurduğumuz ilişkilerin
meşru olma mücadelesi örgütlenme sayesinde gerçekleşti, buna
en ufak bir şüpheniz var mı? Örgütlenme, bize şifa verir, ne
yalnız, ne de yanlış olduğumuzu hatırlatır bize ve güç verir. Bu
güce duyduğumuz şükranla varlığımızı haykırırız. Ben dahil
bunun bacakların omuzlarda olmasından haz alan insanların
herkesi kapsamasını beklemezken tüm kadınları, lubunyaları,
queer'leri kapsayan, sevgiden yapılma bir örgütlenme modeli
idealleştirildiğini gözlemliyorum.
Aktif olduğum ve emek verdiğim bir feminist lbt+
örgütlenmesinde, o örgütlenmenin bizlere ne hissettirdiğinden
konuşuyorduk. Çoğu insan nasıl sevgi ile oraya bağlı
olduğundan bahsetmişti. Çoğu insanın bunu söylemesi beni
korkutmuştu, kendimi dışarıda gibi hissetmiştim. Çünkü ben
örgütlenmeye ve o örgüte böyle bir duyguyla bağlanmadığım
gibi "sevgi" üzerinden ilişkilenmeyi pek de merkeze almıyordum
hayatımda da. Bu beni aslında oradaki dinamiğe uyumsuz
kılmıştı ve politika yapmama bir ket vurmuştu. Ve bu kişisel
olduğu kadar kişisel olmayan bir meseleydi. Karakterime
dair bir mesele ise hiç de değildi! Sosyal bağlar ve örgütlenme
pratikleri de idealleştiriliyordu aslında. Sevgi adına hareket edip
o topluluğa dahil olma önkabulü daha yaygınlaşmış oluyordu.
Bu sadece kendi yaşadığım deneyimle ortaya çıkan bir şey değil,
pek çok örgütlenmede bunu görebiliriz. Örgüte, örgüt içindeki
insanlarla sevgi üzerine bağ kurmayan insanların, o ideali
gerçekleştirememiş, başarısız addedilmesi muhtemel olur, bu
pratiklerde. Yani direkt böyle addedme niyeti olmasa da kişi öyle
algılayabilir ve kendini dışlanmış hissedebilir, orayla kendisini,
eylemlerini, hislerini, düşüncelerini katabileceği herhangi bir
bağ kuramaz. Bu da nasıl tahayyül edilen queer pratiklerinden
biri olur, orası tartışmalı.
Örgüt konusundan neden bahsetme ihtiyacı duydum?
Çünkü örgüt, politika yaptığımız kadar, ilişkilendiğimiz, bağ
kurduğumuz, pek çok şey paylaştığımız, birlikte emek ortaya
koyduğumuz, arkadaş olduğumuz, sosyalleştiğimiz, kimileriyle
arkadaştan başka ilişki pratikleri yaşadığımız, kimileriyle sevgili
olduğumuz bir mecra. Çeşitli ilişkilenme pratiklerinin vukuu
bulduğu, bir ilişki çeşidi hatta. İlişkilerden bahsetmişken ve
queer ilişkilenmeler üzerine teorinin de en çok konuşulduğu
ve en çok pratiğe döküldüğü alan olması beklenen bir mecraya
değinmessem olmaz diye düşündüm.
57
 Son
Bacağımda nasıl olduğunu anlamadığım şekilde, tırnağımla
kestiğim bir yara var. Kabuk bağladı ve şimdi de izi kaldı. O yara
izi, o yarayı ve oluş anını bana her zaman hatırlatacak. Olay saçma
ya da değil. Yara izi, yarayı bana hatırlatacak, yara oluştuğunda
bedenim ve zihnimde duyumsadığım duyguyu bana hatırlatacak.
Yara izi yarayı örtüyor ama unutturmuyor. Yarayla başka bir
şekilde ilişkilenmem için olanak tanıyor. İlişkilerim üzerine de
aynı şekilde düşünmeye çalışıyorum. Onlara duygularımı bir
kenara atıp "tamamen mantıksal" düzlemde bakarak güya "cool"
olma gibi bir derdim yok. "Duygular bize her zaman hakkında
çok şey anlatır; duygular zamanın "etidir." Hareket etmemiz ya
da yolumuza devam etmemiz için ne kadar zaman gerektiğini
bize anlatırlar ki, bu bazen kişinin yaşam süresinden bile uzun
olabilir. Geçmiş, duygular vasıtasıyla beden üzerinde devamlılık
gösterir."15
anlayamayacakları şeyler anlattım, diyeceğim. Öyle olsun."
-Barış Bıçakçı, Bir Süre Yere Paralel Gittikten Sonra, syf. 79.
Notlar
Kuir derken ne demek istediğimi paylaşmak isterim. Kuirin belirli bir
i
tanımı olmadığının farkındayım fakat yazımda kuir diyerek imlediğim
kişiler, lgbti+ kimlik ve varoluştaki, normatif cinsellik ve cinsiyet
pratiklerine karşı bir yaşam süren, sürmeye çabalayan kişilerdir.
1
Philips, Adam, Öpüşme, Gıdıklanma ve Sıkılma Üzerine, çev.: Fatma
Taşkent, syf. 46.
2
a.g.e syf. 46.
3
Yazının tamamına buradan ulaşabilirsiniz: http://ilga.org/lepa-mladje-
novic-notes-of-a-feminist-lesbian-during-wartime/. LezBiFem tarafın-
dan yapılan Türkçe çevirisi ise: http://www.barisicinkadinlar.com/baris/
haber_detay.asp?haberID=787 'de mevcut.

İlişkide yas tutma süreci sancılı geçebilir. Yaşanılan deneyimlerle

4
Monoseksizmi özellikle belirtmek istedim. Monoseksizmi kısaca şu
hesaplaşmak, deneyimlerin kendisi kadar acı verici olabilir. şekilde tanımlayabiliriz: Özellikle tek bir cinsiyete karşı çekim
Tabii ki ben bu yazımda queer ilişkilenmeler üzerinden buna duyma, kişinin sadece eşcinsel ya da hetero olabileceği varsayımıdır.
bakmaya çalıştım, straight ilişkilerin köküne kibrit suyu Birden fazla cinsiyete çekim duyma durumundan ziyade diğer
ama queer ilişkilerde toslamıyor muyuz, gerçekten nasıl bir durumun daha doğal, gerçek ve meşru olduğunun düşünülmesidir.
ilişkilenme yaşarsak yaşayalım ilişkimizin queerliği hatrına adil 5
Ahmed, Sara, Duyguların Kültürel Politikası, çev.: Sultan Komut, syf.
ve hakkaniyetli davranabiliyor muyuz gerçekten yoksa ilişkinin 248
queerliği verili olarak adil ve son derece özgürce mi? Yukarıda
6
a.g.e syf. 37
kendi deneyimlerim ışığında belirttiklerim de farklı ilişki
pratiklerini içeren, aşk gibi tek bir form varmmış öngörüsüyle 7
Phillips, Adam, Tekeşlilik, çev. Bülent Somay, syf. 97
hareket etmeden paylaşılan deneyimlerdi. Onlar aşk mıydı, 8
a.g.e syf. 69
bilmiyorum bile. Sadece yas sürecinin sancılı olduğunu, o
insanları yanımda belirli bir süre var etmeye devam etmek 9
https://www.brainpickings.org/2016/05/03/martha-nussbaum-anger-
istediğimi biliyorum. Jeanette Winterson'ın Bedende Yazılı and-forgiveness/
kitabında baş karakter, sevdiği kadınla yaşadığı ayrılıktan sonra 10
http://kaosgl.org/sayfa.php?id=24260
yas süreceni şöyle tarifler: "... Işığı açtığımda yatak bir kıta
genişliğinde. Artık senin üzerinde olmayacağın sonsuz beyaz bir
11
Phillips, Adam, Tekeşlilik, çev. Bülent Somay, syf. 73
boşluk var. Her milimetresini aşıyorum orada ama sen yoksun. 12
http://www.kaosgl.org/sayfa.php?id=24109
Bu bir oyun değil, birden karşıma çıkıp şaşırtmayacaksın beni.
Yatak boş. Ben içindeyim ama yatak boş." -syf. 95.
13
http://www.kaosgl.org/sayfa.php?id=23997

Konu, hissettiğinizin derinliği değil, onunla/onlarla nasıl

14
Ahmed, Sara, Duyguların Kültürel Politikası, çev.: Sultan Komut, syf.
bir bağla ilişkilendiğiniz de, sadece hissettiğim şey, queer 252
ilişkilerde ne kadar kendimi, kendim, rahat, güvende, mutlu, 15
a.g.e syf. 253
değerli hissediyorum hali. Bu ilişkilerde yaşadığım en küçük
hayalkırıklığının beni, straight ilişkilerden çok daha fazla
sarsması. Beklenti olarak kurduğum şeyler üzerinden benim de
ders çkarmam gerektiği kadar, bunun karşı taraflarca bu kadar
imkansız hale getirilip normatif görülmesi. Sağlıklı iletişim
kurma konusunda yaşadığım yoksunluk. "Karmaşık olmayan
bir aşk macerası", "cennetteymişçesine mutluluk", "saf ve güzel
günler" aramıyorum ama bunları da queer olarak, bunların da
queer hallerini tahayyül edebilmek istiyorum.
Anlattıklarım saçma ve anlaşılmaz mı geldi, çok mu uçuk ve
idealistim? Varsın, olsun:
"Ve ben bir adım atarak korkuluğa yaklaşacağım, saçlarımı
balkondan aşağı sarkıtacağım, kendimi boşluğa bırakacağım.
Yolda karşıma iyi niyetli biri çıkacak ve soracak olursa,
aşağıdaki insanları gösterip, bir süre yere paralel gitttikten sonra

58
59