İÇİNDEKİLER

ELEKTRONİĞİ
ı GÜÇ
1-1GİRİŞ
TİPLERİ
1-2KONTROL
KAVRAMI
1-3VERİM
1-4ANAHTARLAMA ELEMANLARININ ANMA DEĞERLERİ
1-5GÜÇ YARI-İLETKENLERİNİNKULLANIMI
1-6ANALİZ METOTLARI
1-7ÇALIŞMA SORULARI
DİYOTLARI
2 GÜÇ
2.1 PN-JONKSİYON DİYOTLARI
2.1.1 Statik Devre Modelleri
2.1.2 Kesim Dönüşümü
2.1.3 İleri Dönüşüm 16
2.2SCHOTTKYENGEL DİYOTLARI 17
2.2.1 Statik Devre Modelleri 17
2.2.2 Dinamik Performans ... . 19
2.3 DİYOT UYGULAMALARI 21
2.3.1 Seri Bağlantı ...21
2.3.2 Paralel Bağlantı............
2.4 ÇALIŞMA SORULARI 27
2.5 PROBLEMLER
2.6 SEÇİLMİŞ SINAV SORULARI 29
3 TRİSTÖRLER 33
3.1 SİLİKON KONTROLLU DOĞRULTUCU 33
3.1.1 İletim Şartları 33
3.1.2 İletim Durumu Gerilimi 36
3. I .3 Kapı Akımı Şartları............................„.. 36
3.1.4 Temel Kesim............... . 43
3.1.5 Komütasyon Kapasitörü İle Kesim . 47
3.1.6 İndüktörlü Komütasyon Kapasitörü İle Kesim...... 52
3. I. 7 SCR Geriliminin Ani Değişimleri 58
3.1.8 Anot Akımının İletiminin Sınırlanması....... .... . 61
3. 1.9 Kilitlenme ........„. 62
3.2 TRİYAK VE GTO 65
3.2.1Temel Triyak Modeli . .. 65
3.2.1.ı Tetikleme • ..........................„... 66
3.2.1.2Kesim................... . 68
3.2.2 Temel GTO . ... .. 70
3.2.2.ıİletim............
3.2.2.2 Kesim... .. ...............„... 71
3.3 ÇALIŞMA SORULARI 73
3.4 PROBLEMLER 74
4 GÜÇ TRANSİSTÖRLERİ 77
4.1 BİPOLAR JONKSİYON TRANSİSTÖR(BJT) 77
4.1.1 İletim Durumu Modeli . 77
4. I .2 Kesim Modeli
so
4.1.3 Güvenli Çalışma Alanı......,. . sı
4.1.4 Dinamik Beyz Akımı Gereksinimleri .
4. I ,4.1 Rezistif Yük Devresi
4. I .4.2 Hızlandırma Kapasitörü
4,1.4.3 İndüktif Kollektör Devresi . 93
4.1.5 Anahtarlama Kayıpları 95
4.1.5.1 RezistifYükler.... . . .. 95
4.1.5.2İndüktifYükler. 97
4.2 GÜÇ MOSFETLERİ 101
4.2.1 Mosfet'in Modellenmesi 101
4.2.2 Mosfet Kapasitansı 103
4.2.3 iletim . 104
4.2.4 Kesim 107
 4.2.5 Güvenli Çalışma Alanı.......
4.2.6 Mosfct Kayıpları ..... 109
4.2.7 Kaynak İndüktansı •
4.3srr 118
4.4 IGBT
119
4.5 120
4.6 PROBLEMLER 122
5. FAZ KONTROLLU DOĞRULTUCULAR 125
VARSAYIMLAR
.2) İYOT DOĞRULTUCULU DEVRE ANALİZİ
125
•126
. . I Yarım Dalga Omik Yük.... 126
5.2.2 Yarım Dalga İndüktifYük . ... ..
128
5.2.3 Tam Dalga Omik Yük..... 132
5.2.4 Tam Dalga İndüktifYük 134
5.3 FAZ KONTROL 138
5.3.1 Faz Kontrol: Yarım Dalga, Omik 139
5.3.2 Faz Kontrol: Tam Dalga Omik Yük..... 141
5.3.3 Faz Kontrol: Tam Dalga. İndüktifYük...... • 143
5.3.4 Eklenmesi ............ 146
5.3.5 Faz Kontrol Devrelerinde Tetikleme..............., . 148
5.4 GÜÇ FAKTÖRÜ 152
5.4.1 Faz Kontrollü Rezistif 152
5.4.2 Faz Kontrollü İndüktifYük..... ...„.......156
5.5 HARMONİKLER 157
5.5.1 Rezistif Yükler........... 157
5.5.2 İndüktif Yükler ............ 159
5.6 DC YÜK GERİLİMİ . 162
5.6.1 Büyük İndüktans......................„..... .. 162
5.6.2 Kritik İndüktans..... 163
5.6.3 Kritik İndüktansın Belirlenmesi •• 163
5.6.4 a 32.48'.... 166
5.6.5 Süreksiz İndüktör Akımı .......... • ..............169
5.7 İDEAL OLMAYAN DURUMLAR 175
5.7.1 Transformotor Kaçak İndüktanst . .. 175
5.7.2 İndüktör .. .... ..........................................................180
5.8 ÇOK FAZLI DOĞRULTUCULAR 181
5.8.1 Yarım Dalga, Üç Fazlı Diyot Doğrultucu . . .. ...............ısı
5.8.2 Yarım Dalga, Üç Fazlı Kontrollü Doğrultucu.....„..............................
5.8.3 Üç Fazlı Köprü Diyot Doğrultucu....„...................... . 192
5.8.4 Faz Kontrollü Köprü, a 60• 198
5.8.5 Faz Kontrollü Köprü, a 60' . 199
5.8.6 Köprü ve FWD Akımları ........................................... ..... ....................„.....200
5.8.7 Sürekli İndüktör Akımı ......................... 202
5.8.8 Güç Faktörü ............................. 207
5.8.9 Harmonikler............
212
5.8.10 Artırılmış Pals Sayısı
5.9 ÇALIŞMA SORULARI 216
5.10 PROBLEMLER . 217
222
5.11 SEÇİLMİŞ SINAV SORULARI ........... .
6-AC - AC FAZ KONTROL 225
6.1 GİRİŞ
6.2 İNTEGRAL DALGA KONTROL 226
6.3 OMİK YÜKLERİN FAZ KONTROLU 227
6.4 HARMONİKLER:TEK FAZLI OMİK YÜKLER 240
6.5 FAZ KONTROL: İNDÜKTİF YÜKLER
23ş•
6.6 HARMONİKLER:TEK FAZLI İNDÜKTİF YÜKLER
240
6.7 FAZ KONTROL: ÇOK FAZLI OMİK YÜKLER 243
6.7.1 Yük Gücü....... 246
6.7.2 Güç Faktörü: Omik Yükler ... . 946
6.8 FAZ KONTROLU: ÇOK FAZLI İNDÜKTİF YÜKLER 250
6.9 FAZ KONTROLU: MOTOR YÜKLERİ 25-
6.10 ÇALIŞMA SORULARI 252
6.11 PROBLEMLER
 7 DC - DC KONVERTÖRLER 255
7.1 KIYICI DEVRELERİNİN TİPLERİ
255
7.2 GERİLİM AZALTAN KIYICI 255
7.2.1 Gerilim İlişkisi
255
7.2.2 Devre Akımları . 257
7.2.3 Sürekli Akım 258
7.2.4 Kapasitör Gerilimindeki Dalgacık............ .. 259
7.3 GERİLİM ARTIRAN KIYICI 261
7.3.1 Gerilim ilişkisi . 261
7.3.2 Devre Akımları . .. 262
7.3.3 Sürekli Akım Durumu..... .. ....
.. .............l...................... 264
7.3.4 Kapasitör Gerilimindeki Dalgacık . 265
7.4 GERİLİM AZALTAN-ARTIRANKIYICI 265
7.4.1 Gerilim İlişkisi .. 266
7.4.2 Devre Akımları .. . . 266
7.4.3 Sürekli Akım Durumu........... . . 268
7.4.4 Kapasitör Gerilimindeki Dalgacık ...s.... 269
7.5 MANYETİK KUPLAJLI KIYICILAR 270
7.5.1 Tepkili Konvcrtör ... 270
271
7.5.1.1 Devre Analizi ...
272
7.5.1.2 Sürekli Akım Durumu.....
7.5. I .3 Kapasitör Gerilimindeki Dalgacık............ 276
7.5.2 İLERİ KONVERTÖR.... 276
7.5.2.1 Devre Analizi............ 279
7.5.2.2 Sürekli Akım Durumu......... „ 279
7.5.2.3 Kapasitör GerilimindekiDalgacık 279
7.6 SÜREKSİZ AKIM ANALİZİ 280
7.6.1 Azaltan Kıyıcı..........
7.6.2 Artıran Kıyıcı......
7.6.3 Azaltan-Anıran Kıyıcı ........ 286
7.7 İDEAL OLMAYANETKİLER 286
7.7.1 İdeal OlmayanManyetikKuplaj ... 286
7.7.1.1 Konıyucu (Snubbcr) Kontrol 292
7.7:1.2 Gerilim Sıkıştırma (Clamp) ........ 295
7.7.1.3 Enerjinin Geri Dönüşümü .. 298
•
7.7.2 İndüktör 298
7.7.2.1 Azaltan Kıyıcı . 299
7.7,2.2 Artıran • 301
7.7.3 İdeal Olmayan Anahtarlar........... . 301
•
7.7.3.1 Gerilim Kaynağının . 303
Eklenmesi 306
7.7.3.2 Anahtar Direncinin • 306
7.7.4 Giriş Harmonikleri Fiesaplanması................•••
7.7.4.1 Harmonik Akımlarının
. .. 306
Azaltılması........ 308
7.7.4.2 Harmoniklerin
PERFORMANS 309
7.8 DİNAMİK
Ortalamalı Azaltan Kıyıcı 312
7.8.1 Durum-Uzay . 313
7.8.2 Frekans Tepkisi .. 319
7.8.3 Kapalı Döngü Tepkisi 390
7.8.4 Giriş Dalgacık Tepkisi
7.9 ÇALIŞMA SORULARI
7.10PROBLEMLER
8 İNVERTERLER
arım-Köprii 331
8.1 Parçalı Kaynak, 332

335
8.3.1 Gerilim Kontrol..,... . 336
8.3.2 Harmonik Kontrol.........•• Pwm„.. 343
Modülasyonu
8.3.3 Pals-Genişliği 34-1
8.4 ÇOK FAZLI İNVERTERLER n] 350
8.4.1 Altı Adımlı İnvcrter
8.4.2 PWM: Çok Fazlı İnveııcr
. 352
8.4.3 PWM Analiz,..... „. 354
Sayısı....... • •
8.4.4 Dalga Başına Pals
 8.5 ÇALIŞMA SORULARI 355
8.6 PROBLEMLER 355
8.7 SEÇİLMİŞ SINAV SORULARI 356
9 STATİK ANAHTARLAR 359
9.1 Giriş 359
9.2 Tek Fazlı AC Anahtarlar 359
9.3 Üç Fazlı AC Anahtarlar 361
9.4 DC Anahtarlar 364
9.5 Katı Hal Röleleri 365
9.6 Çalışma Soruları 366
10 GÜÇ KAYNAKLARI 367
10.1Giriş 367
10.2 DC Güç Kaynakları 368
10.2.1 Anahtarlamalı Mod Güç Kaynakları . 368
10.2.2 Rezonans DC Güç Kaynakları . 369
10.2.3 Çift Yönlü Güç Kaynakları.....„............. • . .. . 369
10.3 AC Güç Kaynakları 370
10.3.1 Anahtarlamalı Mod AC Güç Kaynakları ......... 370
10.3.2 Rezonans AC Güç Kaynakları . .. 370
10.3.3Çift Yönlü AC Güç :. .. .. ....371
10.4Çalışma Soruları 371
11 TASARIM VE KORUMA 373
11.1Yarı-İletken Jonksiyon Sıcaklığı 373
11.1.1 Kararlı Durum Jonksiyon Sıcaklığı..... . 373
11.1.2Tek Palsli Çalışma .. . . 376
11.1.3 Periyodik Palsler 377
11.2 KORUMA 383
11.2.3 Aşırı Akım Koruması........... .. 383
1 1.2.4 Aşırı Gerilim Koruması ......... ...................385
11.2.5 Sıcaklık Koruması................. . .... ........................386
11.2.6 Harici Geçiciler...................... . 388
11.3 ÇALIŞMA SORULARI 390
11.4 PROBLEMLER 391
EK A PARÇALI DOĞRUSAL DEVRE ANALİZİ 393
A.I Enerji Depolama Elemanı 393
A.2 Kayıpsız LC Devreleri 396
A.3 LC Devre Çiftleri 402
A.4 Miller Etkisi 405
A.4.l Miller'in Gerilim Kanunu . . 405
A.4.2 Miller'in Akım Kanunu ............................. 405
A.5 Problemler 406
EK B YARI-İLETKENBİLGİ SAYFALARI 408
EK Bl IN5400 IN5401 IN5402 IN5404 IN5406 410
EK 132IN3879 IN3880 IN3881 IN3882 IN3883MR1366 412
EK B3 IN5826 IN5827 IN5828 417
EK 1342N4167 2N4174 2N4183 2N4190 421
EK 1352N6546 2N6547 425
EK 136MTH8N55 MTH8N60 MTM8N60 429
EK 137MTM15N35 NITM15N40 434
EK B8 2N60272N6028 439
EK C FARNELL KATALOG GÜÇ ELEKTRONİĞİİLE İLGİLİ KISIMLARI 443
EK cı EMC, Filtreler ve Bastırıcılar (519)
EK C2 Güç Kaynakları, DC —DC Konvertörler
EK C3 Muhtelif Yarı-iıetkenıer (1249)
EK C 4 Yarı-jletken Donanım Ürünleri (1405)
 ı GÜÇ ELEKTRONİĞİ
1.1 GİRİŞ
Güç elektroniği terimi, çok geniş
bir alanda elektronikdevreleri içine alır ve buradaki
amaç ise bir kaynaktan bir yüke giden
elektrik gücünün kontrol edilmesidir. Bu kontrol
çok değişik biçimlerde; örneğin, sadece
kaynaktan yüke giden gücün miktarı olabilir.
Bunun yanında, kaynaktaki gücün özelliğiyle
karşılaştırıldığında yüke verilen gücün
özelliğinin de değiştirilmesi gerekebilir. Buna ömek
ise, bir AC kaynak frekansının
yükün gereksinimi olan başka bir frekansa
değiştirilmesidir.
Bütün bu değişimlerde veya kaynaktan yüke aktarılan
gücün kontrolünde, işlemin
verimliliği önemlidir. Eğer aktarılan güç büyük ve işlem verimsiz
yapılmışsa, büyük
kayıplar oluşur. Bu kayıpların ekonomik verimlilik üzerinde değerlendirilmesinin
yapılması gerekir ve bu kayıpların, aşırı ısınma sonucu elemanın korunması için
elemandan uzaklaştırılması gerekir.
Böyle bir kontrol, anahtarlama teknikleri kullanılarak yapılır: Bazı elektronik elemanlar
açık veya kapalı durumlu bir anahtar olarak kullanılır. İdeal bir anahtar ile, kayıpları
önleyecek bir kontrol yapılabilir. Gerçekteise hiçbir eleman böyle bir ideal anahtar
görevini yerine getiremez fakat ideal eleman olabilecek kullanışlı elemanlar mevcuttur.
Aşağıda sıralanan elemanlar bunlara ömek olabilir:
BJT (bipolar junction transistor bipolar jonksiyon transistörü)
MOSFET (metal-oxide semiconductor field-effect transistor metal. oksit yarı-
iletken alan etkili transistörü)
SİT (static induction transistor statik indüksiyon transistörü)
IGBT (insulated gate bipolar transistor yalıtılmış kapılı bipolar transistör)
SCR (silikon-controlled rectifier silikon kontrollü doğrultucu)
TRIAK (bi-directional gate-controlled thyristors çift yönlü kapı kontrollü tristörler)
GTO (gate turnoff SCR kapıdan kapanabilir SCR)
Yüksek verimlilik gereksinimleri için böyle elemanların güç katlarındaki elektronik
elemanların doğrusal operasyonu nadiren kullanılır.
Güç elektroniği dönemi, bhşlangıcını 1957'de SCR'nin tanıtılması ile yapmıştır. Civalı
ark doğrultucular gibi diğer kontrol edilebilen doğrultucuların uzun yıllar boyunca
2 Güç Elektroniği
endüstride var olmasına rağmen, böyle elemanlar çok büyük ve yardımcı elemanlara
gereksinim duymuşlar, düşük ve orta gerilimlerde verimli olmamışlardır. SCR'nİn
tanıtılması ile böylece, güç kontrolunun büyük oranda döner makinalardan ve statik
manyetik yükselticilerden elektronik elemanlara kaydırılması periyodunun başlangıcı
olmuştur. Bu periyodun başlangıcında, güvenilirlik problemleri nedeniyle gelişim yavaş
olmuş fakat 1960'lı yılların başında SCR bir çok uygulamalarda kullanılmaya
başlanmıştır. O zamandan sonra, yukarıda bahsedilen anahtarlama elemanları
geliştirilmiştir, güç yarı-iletkenlerinin çeşitlerindeki bu artış ile, verilen bir uygulama
için en uygungüç yarı-iletkeninin seçilmesi gerekir.
1.2 KONTROL TİPLERİ
Güç elektroniği uygulamalarının çoğunluğunda kullanılan dönüştürme düzenlemeleri
aşağıda sıralanmıştır.
AC-DC: AC gerilim kaynağı, doğrultularak tek yönlü bir kaynağa dönüştürülür ve daha
sonra bu kaynağın filtre edilmesiyle DC kaynağı elde edilir. DC çıkış gerilimi kontrollü
doğrultucu kullanılmak suretiyle ayarlı şekle getirilebilir. Ayarlı bu çıkış, DC
motorunun hız kontrolünde bir kaynak olarak kullanılabilir.
DC-DC: Herhangi bir gerilimdeki DC, daha büyük veya küçük olarak, başka bir DC
kaynağına dönüştürülür. Bir sistemdeki böyle bir uygulama, anahtarlamalı güç
dönüşümü olarak adlandırılır. Bir uzay aracının güneş pilleri çıkışının, uzay aracındaki
değişik güç sistemlerinde kullanılmak üzere dönüşümü buna ait bir uygulamadır.
DC-AC: Bir DC kaynağı, bir yüke AC gerilim sağlamak için anahtarlanır. Sinüsoidal
olmayıp kare biçimli veya adımlı, dalga biçimli bu inverter çıkışı, çıkış frekansının
değiştirilmesiyle AC motorunun hız ayarındakullanışlıdır.
AC-AC: Ayarlı frekanslı AC çıkış gerilimi, istenilen çıkış dalga biçimini alabilmek için
girişin uygun dalga elemanları ile birleştirilir. Giriş genellikle 3 fazlı kaynak ve çıkış
frekansı ise giriş frekansından daha azdır. Bu gibi sistemler, teorik olarak cazip
olmasına rağmen, ticari olarak geniş alanda kullanılmamaktadır.Çünkü bu sistemlerin
düzgün bir şekilde fonksiyonunu yerine getirmesi için karmaşık kontrol sistemleri
gerekmektedir.
AC-AC: AC çıkış gerilimi, girişteki temel dalga frekansıyla aynı olarak, faz kontrollü
alternatif çıkış gerilimi üretmek için, her yarım dalgada bir kere açılır ve kapanır. Çıkış
gerilimi girişe göre azalmaktadır. Böyle bir eleman kaynaktan yüke giden gücü kontrol
etmektedir. Akkor flamanlı lambaların ışık yoğunluğunun kontrolü buna bir örnektir.
AC-DC-AC: Yukarıdaki metotların ikisinin birleştirilmesiyle daha başka düzenlemeler
yapılabilir. Normal olarak AC şebeke gerilimi, DC' ye dönüştürülür. Bu DC gerilimden
inverter ile ayarlı frekanslı bir AC çıkışı elde edilir. Üretilen AC ise AC motorunun hız
kontrolünde kullanılır.
1.3 VERİM KAVRAMI
Bir anahtarlamalı kontrolun veriminin, doğrusal bir kontrolla karşılaştırılması aşağıdaki
örnekte görülmektedir. 100 volt'luk bir DC kaynak, 20 Q'luk bir yüke 100 watt
vermektedir. Bu, şekil 1.1 ve 1.2 de olduğu gibi iki şekilde yapılabilir. Şekil 1.1 de
doğrusal kontrolda, R'nin değeri, 20 Q'luk yüke 100 watt verecek 2,24 amperi
sağlamak için 24,7 Q olmalıdır. Yükün gücü 100 watt'tır, fakat yükün gücünün
 Güç Elektroniği 3
kontrolunda R direncinde 124 Watt kaybolur. Kaynaktan yüke enerji aktarımındaki
verim, işlemdeki 124 watt'lık kayıpla %45 tir.

100v 20n 100v 20n

şekil 1.1 şekil 1.2

Yukarıdaki durumdan farklı olarak, şekil 1.2 deki ideal S anahtarı periyodik olarak
açılacak ve kapatılacak şekilde düzenlenir. Anahtar kapalı iken, yük gücü 500 watt ve
anahtar açık iken sıfırdır ve bunların hepsi şekil 1.3 de gösterilmiştir.Şayet anahtar
zamanın %20 sinde kapalı ise, ortalama güç 500 watt'ın %20 si veya 100 watt'tır.
Kayıplar yoktur, böylece kaynağın bütün enerjisi yüke aktarılır. Gerçekte ideal
anahtarlar yoktur fakat bir ideal anahtar yaklaşık olarak bir BJT olabilir, sonuç ideal bir
devre işlemine oldukça yakındır.
Orta derecedeki anahtarlama frekanslarındaki kayıplar, transistörün kollektör-emiter
doyma geriliminden kaynaklanmaktadır. Şayet bu gerilim 2 volt ise, bu durumda
anahtarlama iletim kayıpları yaklaşık olarak 10 watt olacaktır. Bu, zamanın %20 sinde
oluşmakta ve ortalama 2 watt'lık güç kaybına neden olmaktadır. Böylece, yüke 98 watt
aktarılabilmesi için, kaynaktan 100 watt'lık bir besleme gerekecek ve kaynaktan yüke
güç aktarımının kontrolunda %98 lik bir verim sağlanacaktır.Tabiki, bu bir ideal
kabuldür, çünkü anahtarlama süresinin diğer kısımlarındagenelde küçük olan başka
kayıplar da vardır ve kontrol devrelerini besleyen bazı güç kaynaklarına da gerek vardır.
Bununla birlikte, bu, alınabilecek yüksek verimi göstermektedir.
Bunların yanında, 0 ile 500 watt arasında değişen bir yük gücünün sabit bir 100 watt'lık
güç değerine uygun olup olmadığı sorulabilir. Bu, yükün özelliğine bağlıdır ve çoğu
durumlarda, yük gücünün uygunluğu için bazı filtreleme işlemleri gerekebilir. Bu
filtrelemenin gerekliliği, olabildiğince yüksek anahtarlama frekansının kullanılması
gerektiğini söyleyebilir. Mevcut kıyıcı devrelerinde 20 kHz'in üzerindeki anahtarlama
frekansları kullanılmaktadır ve 500 kHz ve üzeri için yeni tasarımlar geliştirilmeye
çalışılmaktadır.
Örneğe başka bir açıdan bakış ise 100 watt'lık istenilen değeri sağlamak için 44,7
volt'luk DC gerilim değerinin yüke uygulanmasının gerektiğine dikkat etmek gerekir.
Anahtar ile yük arasına düşük geçiren bir filtrenin yerleştirilmesi, yüke hemen hemen
sabit bir gerilim sağlar. Böyle bir düzenleme, 7. Bölümde de görüleceği gibi bir DC-DC
konvertörün basitleştirilmiş biçimidir ve şekil 1.4 de görülmektedir. S anahtarının
periyodundaki kapalılık çarpanı şimdi % 44,7 olmalıdır.

500
c

0,2T T 1,2T 2T 2,2T

şekil 1.3 şekil 1.4

i;
4 Güç Elektroniği
1.4 ANAHTARLAMA ELEMANLARININ ANMA DEĞERLERİ
Güç yarı-iletkenleri ile belli miktardaki güçler kontrol edilebilir. Tablo 1.1, ticari olarak
mevcut olan bazı elemanlar ile anahtarlanabilenakım ve gerilimlerin bÜyüklük1erini
göstermektedir. Maksimum gerilim ve maksimum akım kapasitesinin İkisininbirden
verilen bir eleman üzerinde aynı anda bulunması genelde mevcut olmamaktadır.
Tablo 1.1
Eleman Tipi Anma Anma Üst Anahtarlama İletim
Gerilimi Akımı Frekans zamanı (ps) Direnci(Q)

Genel Ama 11 5000 5000 100 0,16 m

Doğrultucu Yüksek Hızlı 3000 1000 IOk 2-5
Schottk 40 60 20 k 0,23 10 m
Ters Tıkama 5000 5000 200 0,25 m
Yüksek Hızlı 1200 1500 IOk 20 0,47 m
Kesime götürülen Ters Tıkama 2500 400 40 2,16 m
Tristörler Ters İletim 2500 1000 40 2,1 m
GATT 1200 400 20 k 2,24 m
I ık tetiklemeli 6000 1500 400 200-400 0,53 m
Tri aklar 1200 300 400 200-400 3,57 m
Kendiliğinden GTO 4500 3000 IOk 15 2,5
m
kesilen tristörler şlTH 4000 2200 20 k 5,75 m
400 250 20 k 9
Güç transistörleri Tek 400 40 20 k 31m
630 50 25 k 15m
Darlin ton 1200 400 10 k 30 10 m
SIT 1200 300 100 k 0,55
Güç MOSFETleri Tek 500 8,6 100 k 0,6
1000 100 k 0,9 2
500 50 100 k 0,6
IGBT Tek 1200 400 20 k 2,3 60m
MCT Tek 600 60 20 k 2,2 18m
1.5 GÜÇ YARI-İLETKENLERİNİN KULLANIMI
Aşağıdaki bilgi güç elektroniğininbüyüklüğü ve önemi hakkında bir fikir vermektedir.
Temel olarak, bütün değişken hızlı endüstriyel motor sürücüleri güç elektroniği
sisteminin belli bir biçimini kullanmaktadır. Uzun yıllar boyunca SCR'ler
kullanılmıştır; bunlar değişken hız işlemi sağlamak için bir DC motora ayarlı gerilim
verebilecek faz kontrollü doğrultucular olmuştur. Son yıllarda, AC motorlara değişken
frekans sağlayan AC-DC-AC inverterler bu endüstri pazarının büyük bir kısmınıeline
geçirmiştir. Tablo 1.2 güç elektroniğininbazı uygulamalarının listesini göstermektedir•
Tablo 1.2
Reklamcılık Makineti i ü a ıtları RF "kselticiler
klimlendirme Yüksek erilimliDC Güvenlik sistemleri
Isı kontrolörleri İndüksi onla ısıtma Servo sistemler
Alarm sistemleri Lazer ü ka nakları Diki makinaları
El aletleri Kilitleme röleleri Televi on devreleri
Ses ükselticiler Madencilik Yük ta ıma
Pil ve akü a Lokomotifler Katı hal röleleri
Karı tırıcı, mikser Katı hal kontaktörleri Trenler
Man etik ka it Par acık hızlandırıcılar Gü ka nakları
Bo lerler Vakumlusü ür eler Statik röleler
 Güç Elektroniği 5
Hırsız Alarmları Statik devre kesiciler elik de irmenleri
imento fırını Trafik sin al kontrolleri Sıcaklık kontrolleri
Kim asal i leme VAR kom anzas onu Zamanla ıcılar
Elbise kurutucu Pom a ve kom resörler Petrol sonda•ıarı
Bil İsa arlar Elektrikli battani eler Fırın kontrolleri
Konve örler Elektriklika ı a ıcılar Mıknatıslar
Vin ler Elektrikli kurutucular Yolcu ta ıma
I ika arla ıcılar Elektromekanik elektroka lama TV sa tırıcıları
Dis la er Nükleer reaktör kontrol ubu u Fırınlar
Vantilatörler Lineer indüksi on motor kontrolü Fono raflar
Elektrikli ta ıtlar Civa buharlı lamba balastları Forkliftler
Elektromıknatıslar Güne ener'ili ü ka nakları O uncaklar
Fla örler Radar ve sonar ü ka nakları Me rubat makinaları
Buzdola ları Senkron makina ol vericileri Gerilim re ülatörleri
Asansörlerde Yi ecek ısıtma te sileri ama ır makinaları
As iratörler Elektrostatik ökelticiler Ka nak makinaları
Model trenler Ultrasonik eneratörler Fotoko i makinaları
Motor kontrolleri Kesintisiz ü ka nakları Yi ecek karı tırıcılar
Motor sürücüleri Yüksek frekanslıa dınlatma TV o nları
Sinema ro•ektörleri Hava ta ıtı ü ka nakları Gara' ka ı a ıcıları
Elektronik ate leme Uza aracı ü ka nakları Gaz türbiniba latıcıları
Re ülatörler Sa kurutma makinaları Generatör u artıcıları
Matbaa makinaları El ti i ü a ıtları Ö ütücüler
Genel elektronik elemanlarında kullanılan DC güç kaynaklarının çoğu, AC kaynağının
doğrultulması ile DC anahtarlamalı güç kaynağı tipidir. Diğer uygulamalar ise evlerde
kullanılan ışık ayarlama anahtarları ve taşınabilir güç aletlerinde kullanılan değişken hız
kontroludur. Çok büyük güçlerde, üretilen AC enerjisi DC olarak uzun mesafeli iletimi
sağlamak için doğrultulur; iletim hattının sonunda bir DC-AC konvertör AC sistemi
enerjilemek için 50-60 Hz de çalışır. Böyle bir düzenleme, bir elektrik dağıtım şirketine
ekonomik ve işlemsel avantajlar sağlar. Böyle güç elektroniği sistemleri tüketici ve
endüstriyel elemanlarda çok geniş alanda bulunmaktadır.
1.6 ANALİZ METOTLARI
Kullanılan analiz metotları, parçalı doğrusal modelli bir yarı-iletken elemanı
modellemektedir. Başka bir modelle temsil edilen, yeni bir bölgeyi geçen yarı-iletken
işleminde yeni bir model kullanılır. Modellerin en basit olanlarında, iki durum
bulunmaktadır: Yarı-iletken iletimde veya iletimde değildir. Bu model üzerinde gerekli
olduğu zaman hassasiyet artırılabilir.Örneğin,yarı-iletkeninkayıplarını gösterebilmek
için böyle ikinci dereceli modeller gerekebilir.
Güç elektroniğindeki yarı-iletken uygulamaları bu birinci derece teknik ile iyi bir
şekilde modellenebilir. Çoğu devrenin çalışma modu, bir ideal anahtar elemanının çok
basit bir modeli kullanılarak belirlenebilir. Gerekli olduğu yerde, analize gerçekte ideal
olmayan eleman için hassasiyet eklenebilir. Örnek olarak bir rezonans devresinin
analizinde, kayıpsız LC analiz kullanılır. Bir anahtarlamaelemanındaki kayıplar veya
bir indüktörün direnci, bariz bir etki varsa hesaba katılır. Amaç verimli bir güç dönüşüm
işleminin gerçekleştirilmesi olduğundan, kayıplar devre işleminin büyük bir bileşeni
olmamalıdır.
İlgili bölümlerde amaç, anahtar olarak kullanılan özel bir anahtardan bağımsız olarak
devre analizini yapmaktır. Bazı durumlarda anahtarlama elemanı olarak sadece SCR'nin
kullanılabildiğiAC-DC dönüşümlerinde bu mümkün olmayabilir. DC-DC dönüşümü
6 Güç Elektroniği

gibi diğer durumlarda bir tipten daha fazla tipte anahtarlama elemanı kullanılabilir. Bir
SCR, bir BJT veya bir MOSFET arasında güç seviyesine, istenilen anahtarlama
frekansına ve istenilen verimliliğe bağlı olarak seçim yapılabilir.
2., 3. ve 4. bölümlerde, farklı yarı-iletken anahtarlar gözönüne alınmış, modelleri
yapılmış ve bazı çalışma şartları analiz edilmiştir. Diğer bölümlerde, güç kontrolunun
değişik tipleri analiz edilmiş ve tasarım metotları gösterilmiştir. Güç elektronik
aygıtlarının tasarımı, ilgili bölümde de görüleceği gibi, dört kısma ayrılabilir:
l. Güç devrelerinin tasarımı
2. Güç aygıtlarının tasarımı
3. Kontrol stratejisinin belirlenmesi
4. Lojik ve kapı devrelerinin tasarımı
Bir prototip yapılmadan önce tasarımcının devrenin parametrelerini bulabilmesi ve
devrede oluşabilecek ideal olmayan durumları gözönüne alıp gerektiği zaman bunları
düzeltmesi gerekir. Prototip yapıldıktan ve denendikten sonra tasarımcı tasarımının
geçerliliği hakkında emin olabilir ve devrenin bazı parametreleri (indüktanstaki bazı
kayıplar gibi) hakkında daha doğru tahminlerde bulunabilir.
1.7. ÇALIŞMA SORULARI
1.1 Güç elektroniği nedir?
I .2 Tristörlerin değişik tipleri nedir?
I.3 Bir konvertör nedir?
I .4 AC-DC dönüşümünün prensibi nedir?
1.5 AC-AC dönüşümünün prensibi nedir?
I .6 DC-DC dönüşümünün prensibi nedir?
I.7 Güç elektroniği aygıtlarının tasarımında izlenecek adımlar nedir?