Οι θεωρίες, οι ιδέες και η µεταφυσική των αριθµών

Oι φίλιοι αριθµοί
Θ. Γ. Βουδικλάρης
Πολιτικός Μηχανικός

Ο Πυθαγόρας ήταν ένας από τους µεγαλύτερους

αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, πιο πολύ γνωστός
σήµερα από το Πυθαγόρειο θεώρηµα, τη σχέση που
συνδέει το µήκος των καθέτων πλευρών ενός
ορθογωνίου τριγώνου µε το µήκος της
υποτεινούσης.

Πίστευε ότι τα πάντα στο σύµπαν διέπονται από

τους αριθµούς, από µαθηµατικούς κανόνες και
αναλογίες. Θεωρείται ότι είναι ο πρώτος που
ανεκάλυψε τον χρυσό αριθµό Φ, τον κανόνα του
ωραίου, της αρµονίας. Ήταν ο πρώτος που
χρησιµοποίησε τη λέξη κόσµος µε τη σηµερινή της
έννοια. Είναι ο ιδρυτής της µουσικής επιστήµης.
Μίλησε πρώτος για τη σφαιρικότητα της γης και,
στην προσπάθειά του ερµηνείας του σύµπαντος µε
οµόκεντρες σφαίρες, τις τοποθέτησε σε αποστάσεις
ανάλογες µε τα µουσικά διαστήµατα. Θεώρησε ότι οι
µορφές και οι ιδέες διέπονται από αριθµούς, και ότι
τα µαθηµατικά είναι το κοινό σηµείο θρησκείας,
επιστήµης και τέχνης. Πίστευε ότι θα κατανοήσουµε
τη δοµή του σύµπαντος µόνον όταν κατανοήσουµε
τις µαθηµατικές σχέσεις που διέπουν τα στοιχεία του.

Ο ίδιος δεν µας άφησε γραπτά κείµενα, όσα ξέρουµε για τη διδασκαλία και τη φιλοσοφία του,
οφείλονται στους µαθητές του, της σχολής του "πυθαγορισµού". Οι µαθητές του µας άφησαν
διάφορα ρητά που ήταν γραµµένα στις αίθουσες της σχολής, που δείχνουν κάπως το γενικό
πνεύµα της διδασκαλίας και τη σηµασία που έδινε ο δάσκαλος στις διάφορες αρετές.

Επί χοίνικος µη καθίζειν µη φροντίζεις για το µέλλον.

Τας λεωφόρους µη βαδίζειν µην παρασύρεσαι από τους πολλούς, µην πηγαίνεις
µε το πλήθος
Αρχή πολιτείας απάσης νέων τροφά θεµέλιο κάθε πολιτείας είναι η ανατροφή των νέων
Φιλίαν τ' είναι εναρµόνιον ισότητα φιλία είναι εναρµονισµένη ισότης

Ο Πυθαγόρας έδινε µεγάλη σηµασία στη φιλία. Θεωρούσε τον φίλο "έτερον εγώ" όχι "έτερον
ήµισυ" -- "φίλος εστίν άλλος εγώ". Λένε ότι αυτός ανεκάλυψε τη λέξη "φιλία". Λένε ότι όταν
κάποιος τον ρώτησε "τι είναι φίλος" εκείνος απήντησε "αυτός που είναι ο άλλος σου εαυτός,
όπως οι αριθµοί 220 και 284".

Ας δούµε τι εννοούσε ο Πυθαγόρας θεωρώντας τους αριθµούς 220 και 284 "φίλιους" ή φίλους ή
αγαπηµένους. Χρειάζεται γι' αυτό να ξαναθυµηθούµε κάποιες έννοιες της θεωρίας των
αριθµών.

1/4
Οι φυσικοί αριθµοί (διάφοροι του 1) που έχουν ως διαιρέτες µόνο τον εαυτό τους και τη µονάδα
λέγονται πρώτοι αριθµοί. Οι πρώτοι αριθµοί είναι άπειροι, όµως δεν έχει διαπιστωθεί ο νόµος
(τύπος) εντοπισµού τους. Ο Ερατοσθένης είχε επινοήσει µια µέθοδο, το "σείστρον" (κόσκινο)
του Ερατοσθένη, µε την οποία ήταν δυνατός ο εντοπισµός των πρώτων αριθµών που
βρίσκονται µέσα σε ένα αριθµητικό διάστηµα (π.χ. από το 1 ως το 100 ή το 1000 ή άλλο).

Για τους ενδιαφερόµενους να ασκήσουν τις µαθηµατικές τους ικανότητες, θα παραθέσουµε τις
δύο εικασίες του Κρίστιαν Γκόλντµπαχ (1690 - 1764), σχετικές µε τους πρώτους αριθµούς, οι
οποίες επαληθεύονται από τους υπολογιστές αλλά δεν έχουν µέχρι σήµερα αποδειχθεί
µαθηµατικώς, παρά τις προσπάθειες -- πεδίον δόξης λαµπρόν για τους ικανούς.

1η εικασία Κάθε άρτιος αριθµός µεγαλύτερος του 2, µπορεί να γραφεί σαν άθροισµα δύο
πρώτων αριθµών.

2η εικασία Κάθε περιττός αριθµός µεγαλύτερος του 6 είναι άθροισµα τριών πρώτων αριθµών.

Οι φυσικοί αριθµοί που δεν είναι πρώτοι λέγονται σύνθετοι και έχουν ακόµη άλλον ένα,
τουλάχιστον, διαιρέτη (πλην του ένα και του εαυτού τους). Οι διαιρέτες ενός σύνθετου αριθµού,
πλην του εαυτού του, λέγονται γνήσιοι διαιρέτες (π,χ. οι γνήσιοι διαιρέτες του 12 είναι οι 1, 2,
3, 4 και 6, όχι όµως το 12).

∆ύο αριθµοί λέγονται "φίλιοι"

(amicable numbers) όταν το άθροισµα
των γνησίων διαιρετών του ενός δίνει
τον άλλο.

Και ελέγχοντας τους φίλιους αριθµούς

του Πυθαγόρα 220 και 284
διαπιστώνουµε ότι το άθροισµα των
γνησίων διαιρετών του 220
(1+2+4+5+11+20+22+44+55+110=284)
είναι πράγµατι ο αριθµός 284 και
αντιστοίχως το άθροισµα των διαιρετών
του 284 (1+2+4+71+142=220) δίνει τον
αριθµό 220.

2/4
Ο Ιάµβλιχος (250 - 325) που είχε ασχοληθεί µε την αριθµολογία των Πυθαγορείων, έγραψε:

"... ἄλλους γάρ τινας ἄντικρυς φίλους ἀριθµοὺς καλοῦσιν ἐν τῷ προσοικειοῦν τάς τε ἀρετὰς καὶ
τὰς ἀστείας ἕξεις τοῖς ἀριθµοῖς, οἷον τὸν σπδ΄ καὶ τὸν σκ΄. Γεννητικὰ γὰρ ἀλλήλων τὰ ἑκατέρου
αὐτῶν µέρη κατὰ τὸν τῆς φιλίας λόγον, ὡς Πυθαγόρας ἀπεφήνατο ἐροµένου γάρ τινος «τί ἐστι
φίλος» εἶπεν «ἕτερος ἐγώ», ὅπερ ἐπὶ τούτων τῶν ἀριθµῶν δείκνυται"

και σε ελεύθερη απόδοση:

“αποκαλούν συγκεκριµένους αριθµούς ως φίλους αριθµούς και τους αποδίδουν αρετές και κοινωνικές ιδιότητες,
αριθµούς όπως ο 284 και ο 220. Γιατί τα µέρη του καθενός έχουν τη δύναµη να δηµιουργήσουν τον άλλο. Όπως
αποκρίθηκε ο Πυθαγόρας όταν ρωτήθηκε "τι εστί φίλος" και είπε είναι ο "έτερος εγώ" όπως αυτοί οι αριθµοί.“

Θεωρήθηκε ότι αυτή η ιδιότητα έδινε µυστικές και µυστικιστικές δυνάµεις στους "αγαπηµένους"
αριθµούς µε αίγλη και σηµασία κυρίως ερωτική, αλλά επίσης πίστεως, αφοσιώσεως,
συνδέσεως και αναγνωρίσεως της φιλίας.

Αναφέρεται ότι στον Μεσαίωνα πουλιόντουσαν

φυλακτά που ανέγραφαν τους δύο αριθµούς, εις
ένδειξιν των αµοιβαίων καταστάσεων που
προαναφέρθηκαν ή, απλώς, επειδή ευνοούσαν
αυτόν που τα φορούσε στην αναζήτηση "του
άλλου".

∆ηµιουργήθηκε ένα παιχνίδι κατά το οποίον

εσκάλιζες σε δύο µήλα (προσέξτε την επιλογή)
τους αριθµούς 220 και 284, έτρωγες το ένα και
προσέφερες το άλλο ως µαθηµατικό
αφροδισιακό, ή άφηνες το άλλο σε τυχαία
επιλογή, για να βγάλεις συµπεράσµατα.

Αναφέρεται επίσης ότι, σε πολλά αραβικά κείµενα, οι φίλιοι αριθµοί παίζουν κεντρικό ρόλο στη
µαγεία, στην αστρολογία, στη σύνταξη ωροσκοπίων, στην κατασκευή φυλακτών και την
παρασκευή ερωτικών φίλτρων. Έχει γίνει προσπάθεια και θεολογικής ερµηνείας του γεγονότος
ότι ο Ιακώβ έδωσε 220 κατσίκια στον Ησαύ, µε τον ισχυρισµό ότι αυτό, το µισό του ζευγαριού
220 - 284, αποτελούσε έκφραση φιλίας του Ιακώβ προς τον Ησαύ.

Υπάρχει µια παράξενη σύµπτωση, που προκύπτει από την αρχαία αρίθµηση που, ως
γνωστόν, γινόταν µε τα γράµµατα του Ελληνικού αλφαβήτου. Ο αριθµός 284 είναι ο
λεξάριθµος της λέξεως ΘΕΟΣ (9+5+70+200=284). Επίσης ο αριθµός 220 είναι ο λεξάριθµος
της λέξεως ΟΛΟΝ (70+30+70+50=220). Ίσως, ως αναγνώριση του ότι ο ΘΕΟΣ και το ΟΛΟΝ
συνδέονται µεταξύ τους ισχυρώς µε "φιλία".

Για πολλά χρόνια οι µόνοι γνωστοί φίλιοι αριθµοί ήταν οι αριθµοί του Πυθαγόρα 220 (σκ΄ στην
αρχαία γραφή) και 284 (σπδ΄).

3/4

Ο Pierre Fermat το 1636 βρήκε το ζεύγος 17.296 και 18.416

Ο Renè Descartes (1596 - 1650) βρήκε ένα τρίτο ζεύγος 9.363.584 και 9.437.056

Ο Nicolò Paganini, ο γνωστός βιολιστής, το 1866 ανακάλυψε το ζεύγος 1.184 και 1.210

Ο Leonhard Euler (1707 - 1783) βρήκε 62 τέτοια ζεύγη φίλιων αριθµών

∆εν είναι γνωστό αν ο αριθµός των ζευγών των φιλίων αριθµών είναι πεπερασµένος ή άπειρος. Η
απορία συνιστά ένα ακόµη µαθηµατικό πρόβληµα.

Προσφάτως, µε τη βοήθεια του Η/Υ και προγραµµάτων που έχουν ειδικώς συνταχθεί, εκτιµάται
ότι έχουν βρεθεί περισσότερα από χίλια ζεύγη φιλίων αριθµών. Παραθέτουµε τα 10 ζεύγη
φιλίων αριθµών µέχρι τον αριθµό 100.000 -- δεν αποκλείεται να είναι λίγο περισσότερα στο ίδιο
διάστηµα.

220 και 284 10744 και 10856

1184 και 1210 12285 και 14595
2620 και 2924 17296 και 18416
5020 και 5564 63020 και 76084
6232 και 6368 79750 και 88730

Υπάρχει, προφανώς, πεδίον επιβεβαιώσεως από τον αναγνώστη.

Έχει καταγραφεί (από τον Νεοπλατωνιστή Thomas Taylor 1758 - 1835) µια κατηγορία αριθµών,
παρεµφερής προς τους φιλίους αριθµούς, γνωστών ως ατελώς φιλίων αριθµών. Σ' αυτούς το
άθροισµα των γνησίων διαιρετών είναι απλώς το ίδιο, χωρίς να συµπίπτει µε κανέναν εξ
αυτών. Για παράδειγµα το ζεύγος των αριθµών 1001 και 578 στους οποίους το άθροισµα των
γνησίων διαιρετών είναι 343, το ίδιο και για τους δύο, χωρίς να συµπίπτει µε κανέναν εκ των
δύο.

Για τον 1001 είναι 1 + 7 + 11 + 13 + 77 + 91 + 143 = 343 και αντιστοίχως

Για τον 578 είναι 1 + 2 + 17 + 34 + 289 = 343

Έχει διατυπωθεί η άποψη (µε στοιχεία αυθαιρεσίας και µε πολλές επιφυλάξεις), ότι ενώ οι
φίλιοι αριθµοί σκιαγραφούν την τέλεια φιλία στην περιοχή της αρετής, οι ατελώς φίλιοι αριθµοί
αποτελούν ευκρινείς εικόνες "φιλίας" υφισταµένης ανάµεσα σε φαύλους χαρακτήρες.

4/4