Professional Documents
Culture Documents
Om Swastyastu
“Om Ano Badrah Krtawo Yantu Visvatah” mogi-mogi pikayunan sane becik rauh
saking paidep pakarsan Krama subak soang-soang. Malarapan antuk asung kertha wara
nugraha Ida Sang Hyang Widhi Wasa, mogi-mogi iraga sareng sami prasida ngamolihang
Ring rahina sane kalintang becik puniki rasa angayu bagia pisan, titiang pacang
ngaturang dharma wacana indik “Tri Hita Karana Pinaka Dasar Ngajegang Budaya
Bali.”
Titiang ngadeg iriki ring ajeng krama subak sareng sami, nenten ja wenten manah
titiang jaga nasikin segara utawi ngajahin krama subak sareng sami sane pastika sampun
wikan ring indike punika. Sakewanten titiang taler krama subak wantah jadma sane madue
kekirangan, duaning asapunika ngiring mangkin iraga sareng sami jagi nelebang mangda
seken uning.
Krama subak sareng sami pastika sampun uning sane kawastanin Tri Hita Karana
punika, duaning wacana punika sampun sering pisan kebaosang olih para jana sami, ritatkala
kawentenang acara Dharma Wacana, penyuluhan Agama Hindu taler sampun kabligbagan
ring sekolahan sowang-sowang. Ring jaman mangkin, wenten akeh pisan femonena utawi
peristiwa sane wenten ring kehidupan puniki sane dados iraga sareng sami anggen pedoman
ritatkala iraga melaksana becik ring jagate niki. Iraga sareg sami uning, tetujon agama Hindu
punika “Morsartham Jagadhita ya ca iti Dharma” yening basa sederhanane mencapai Moksa.
Moksa sane dimaksud ring jaman mangkin inggih punika sapunapi laksana iraga sareng sami
Lengkara Tri Hita Karana punika kawangun antuk tigang kruna, inggih punika : Tri,
Hita miwah Karana. Kruna Tri punika mearti tiga, kruna Hita artinipun
Dadosne “Tri Hita Karana” punika artos wantah tatiga paiketan sane ngewangun yane
kerahayuan utawi keasrian. Tri Hita Karana puniki kekepah dados tatiga, inggih punika
kewangun marep ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Inggian laksana sane kalaksanayang
wenten duang cara inggih punika Nitya Karma lan Naimitika Karma. Nitya Karma punika
yadnya sane kemargiang serahina, sekadi ngelaksanayang Tri Sandhya, ngaturang canang lan
banten saiban, ngelaksanayang ngayah utawi gotong royong ring Parhyangan utawi Pura
Yening Naimitika Karma punika yadnya sane kemargiang ring rahina tertentu sekadi Rahina
Galungan lan Kuningan, Pagerwesi, Purnama lan Tilem, rahina Tumpek, Kajeng Kliwon,
Saraswati, Siwaratri miwah sane lianan. Yening ring peumahan, jero utawi griya wantah
mareresik ring pamerajan. Ring jagat bali, parhyangan sampun kacihnayang antuk Pura-Pura
sane sampun kewangun, napi ke punika Pura Kahyangan Jagat, Dang Kahyangan, Kahyangan
Tiga, pamerajan miwah sane lianan. Punika wantah laksana sane nyihnayang rasa astiti bhakti
iraga dados jadma majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa dadosne Sang Pencipta jagat
puniki.
Sane kaping kalih punika pawongan. Pawongan inggih punika pasewitran sane
kawangun marep ring nyama braya utawi para jana sami melarapan antuk saling asih asah lan
asuh. Yening sampun presida ngelaksanayang saling asih asah lan asuh puniki pastika iraga
pacang ngemanggihang sane kewastanin rahayu masewitra ring jagate. Ring bali sampun
ngelaksanayang konsep punika sane kemargiang ring soang-soang banjar, desa pekraman.
Desa pekraman punika taler pinaka ciri jagat bali, duaning konsep desa pekraman wantah
wenten ring bali kemanten. Ring desa pekraman wenten sane kawastanin awig-awig. Awig-
awig punika maosang tata laksana sane patut kemargiang risajeroning menyama braya.
Raris sane kaping tiga mawasta palemahan. Palemahan inggih punika pasewitran
sane kalaksanayang marep ring jagate genah iraga sareng sami maurip. Yening iraga presida
ngewangiang gumine utawi jagate, pastika iraga pacang rahayu ngantos riwekas turmaning
nenten wenten malih sane kawastanin byuta sane kapangguh ring jagate. Wentene byuta ring
jagate punika nenten ja wenten tios wantah kekardinin olih jadmane sane maparisolah setata
ngusak asik jagate. Upaminipun ngundulin alas ketah ngebawos ilegal loging, ngebor tanah,
nyemerin toya sekadi parisolah jadma sane ngrereh be ring pesisi nganggen bahan peledak.
Nike sane ten kedadosang. Nike parilaksana sane ngawinan ekosistem laut pastika usak tur
punah. Sane patut kelaksanayang mangdane jagat miwah jadma pada-pada mamargi antar
inggih punika ngelaksanayang reboisasi utawi “penanaman seribu pohon”, lan ngajegang
subak malarapan lomba puniki mangda subak setate ajeg tur lestari.
Napi ke iraga sareng sami sampun ngemargiang konsep Tri Hita Karana puniki??
Nggih, iraga sareng sami niki sebenarne secara ten sadar sampun ngemargiang konsep puniki
Ritatkala iraga sareng sami nglaksanayang upacara Piodalan ring Pura. Ring proses
upacara punika, tetiga unsur sane wenten ring konsep Tri Hita Karana niki sampun iraga
laksanayang. Yening iraga kaitang ring unsur Parhyangan, iraga secara ten langsung sampun
nglaksanayang hubungan utawi paiketan majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, ritatkala
iraga ngucapang doa tur mantra persembahyangan. Yening unsur Pawongan, iraga sareng
sami sampun nglaksanayang gotong royong utawi ngaturang ayah mangda upacara presida
memargi. Yening unsur Palemahan, ritatkala mebuat banten Caru pastika iraga sareng sami
perlu bahan-bahane, upami buah, bunga, don, nike pastika iraga rereh ring lingkungan alam.
Inggih, punika conto laksana sane sampun iraga sareng sami kamargiang ring jagate niki,
sane marupa utsaha mangda harmonis hubungan iraga dados jadma majeng ring Ida Sang
Hyang Widhi Wasa, majeng ring para jana sami, tur majeng ring jagate puniki.
Inggih Punika wawu sampun atur uningayang titiang inggian kasuksman Tri Hita
Karana sane setata kemargiang ring jagat bali. Yening konsep puniki presida setata
kelaksanayang, pastika jagat bali puniki pacang setata ajeg. Punika mawinan Tri Hita Karana
Inggih krama subak sane banget suksmayang titiang, cutet atur titiang, iraga sareng
sami dados umat Hindu sampun sepatutne ngicenin conto sane becik majeng ring para
yowana sami dadosne generasi penerus. Ngiring mangkin sareng sami setata mautsaha
tunggaling kahyune ring sajeroning ngemargiang laksana kadasarin antuk Tri Hita Karana.
Ainggih kadi asapunika dharma wacana sane prasida aturin titiang ring galahe sane
becik puniki. Antuk kirang lan langkungnyane titiang nglungsur gung rena sinampura.
Taler nenten lali titiang ngaturang suksmaning manah antuk uratian krama subak sareng sami.