Univerzitet u Tuzli

Mašinski Fakultet
Odsjek: Proizvodno mašinstvo
Tuzla,21.06.2018. godine

SEMINARSKI RAD
Predmet:Tehnologija plastičnosti II
Dubokoizvlačenje

Student: Asistent:
Smajić Armin II-522/12 Sejdo Hasić
UNIVERZITET U TUZLI
MAŠINSKI FAKULTET
PROIZVODNO MAŠINSTVO
TEHNOLOGIJA PLASTIČNOSTI II
POSTAVKA ZA GRAFIČKI RAD

Zadatak:

Potrebno je projektovati tehnološki postupak dubokog izvlačenja i konstruisati izvršne

elemente za prvu operaciju izvlačenja.

Proračun treba da obuhvata:

a) Odrediti dimenzije početnog komada pomoću Guldinovog pravila i adekvatnog

empirijskog obrasca,
b) Odrediti broj potrebnih operacija za oblikovanje proizvoda,
c) Dimenzionisati izradak po pojedinim fazama,
d) Izračunati napone izvlačenja, deformacionu silu i deformacioni rad za sve operacije
izvlačenja,
e) Napraviti tehničku dokumentaciju za izvršne elemente deformacionog alata.

Zadani su sljedeći podaci:

Tabela broj 50. (Binko Musafija):

Broj dijela: 4

s (debljina platine) = 1,5mm

d=53mm

d1=68mm

d2=72mm

r=9mm

h=17mm

H=52mm

f=12mm

Materijal lima: AlMg2

 Ilustracija 1 3D model gotovog komada

1. TEHNOLOŠKI PROCES IZRADE

1.1 Dimenzije pripremka (početnog komada)
Zbog anizotropije materijala pri izvlačenju dobija se valoviti oblik završetka radnog
predmeta. Ucilju dobijanja zahtjevane visine radnog predmeta, potrebno je izvršiti
skraćivanje predmeta nakon izvlačenja. Zbog toga se pri proračunu prečnika pripremka
uzima u obzir i dodatak za odsjecanje. Usvajanjem dodatka za odsjecanje visina gotovog
dijela poslije izvlačenja biti će :

ℎ = ℎ0 + 𝛥𝑑

h0 –Visina radnog predmeta na crtežu

Δd- Dodatak za odsjecanje

Visina predmeta koji se izrađuje jednaka je zbiru visine zadatoj zadatkom i visine ℎ𝑐 = 3.75 𝑚𝑚.

ℎ𝑜 = 26,5 𝑚𝑚 + 3.75 𝑚𝑚 = 30.25 𝑚𝑚

ℎ0
𝛥ℎ = 𝑓 ( )
𝑑𝑛

ℎ0 26
( )= = 0.742
𝑑𝑛 35
 ℎ ℎ
Dodatak za odsjecanje je u funkciji odnosa (𝑑0 ), pa je za odnos (𝑑0 ) = 0.742 dodatak za
𝑛 𝑛
odsjecanje 𝛥ℎ = 1.2 𝑚𝑚 (Binko Musafija, „Obrada metala plastičnom deformacijom“,
tabela br.52, str.346)

1.2. Visina komada nakon izvlačenja

Na osnovu izračunatog dodatka za opsjecanje visina gotovog komada je :

ℎ = ℎ0 + 𝛥𝑑 = 26 + 1,2 = 27,2 𝑚𝑚

1.3. Prečnik cilindričnog pripremka

Prečnik platine može se izračunati na dva načina korištenjem Guldinovog pravila ili na
osnovu emprijskog obrasca:

Određivanje prečnika platine na osnovu empirijskog obrasca prema tabeli 50:

𝐷 = √𝑑12 + 4𝑑(ℎ + 0,57(𝑅 + 𝑟))

gdje je:
𝑑 = 53 𝑚𝑚
d1=68 mm

Prečnik pripremka je:

𝐷 = 102,88 𝑚𝑚

Dimenzije pripremka su φ103x1,5[mm]

Određivanje prečnika platine na osnovu Guldinovog pravila:

2𝑟𝜋
𝑙1 = = 16,48 𝑚𝑚 𝑟1 = 26,5 + (10,5 − 𝑋𝑡) = 30,31 𝑚𝑚
4

𝑙2 = 2𝑟𝜋 = 14,13 𝑚𝑚 𝑟2 = 17,5 + 𝑋𝑡 = 23,23 𝑚𝑚

𝑙3 = ℎ = 17 𝑚𝑚 𝑟3 = 26,5 𝑚𝑚

𝑙4 = 17,5 𝑚𝑚 𝑟4 = 17,5/2 = 8,75 𝑚𝑚

𝐷 = √8 ∑(𝑟𝑖 𝑙𝑖 )=√11451,14=107,01 mm

1.4. Broj potrebnih operacija za oblikovanje proizvoda

Za rotaciono simetrična tijela broj potrebnih operacija izvlačenja se računa po poznatom
izrazu:

log(𝑑𝑛 ) − log(𝑚1 𝐷0 )
𝑛 =1+
log(𝑚𝑠𝑟 )
 𝑚2 + 𝑚3 + 𝑚4 + ⋯ + 𝑚𝑛
𝑚𝑠𝑟 =
𝑛−1
Odnos m zavisi od vrste materijala, stanja materijala, relativne debljine, odnosa visine i
prečnika radnog komada, sredstva za podmazivanje i drugih faktora.

Relativna debljina materijala računa se prema obrascu:

𝑠 1,5
𝑆𝑟 = ∙ 100% = ∙ 100% = 1,36 %
𝐷0 108

Pošto su u literaturi (Binko Musafija , Obrada metala plastičnom deformacijom , tabela br.
54, str.367) dati odnosi izvlačenja za maksimalnu vrijednost od 𝑆𝑟 = 2,0 − 1,5 %, usvojit
ćemo sljedeće vrijednosti:

𝑚1 = 0,50
𝑚2 = 0,75
𝑚3 = 0,78
𝑚4 = 0,80
𝑚2 +𝑚3 +𝑚4 0.75+0.78+0.80
𝑚𝑠𝑟 = = = 0.78
𝑛−1 4−1

Na osnovu izračunatog 𝑚𝑠𝑟 i uzimajući u obzir prečnik gotovog dijela 𝑑𝑛 = 35 𝑚𝑚 i

pripremka 𝐷𝑜 = 108 𝑚𝑚 dobija se sljedeći broj izvlačenja :

log(𝑑𝑛 ) − log(𝑚1 𝐷0 ) log(35) − log(0.50 ∙ 108)

𝑛 =1+ =1+ = 2,738
log(𝑚𝑠𝑟) log(0.78)

Usvajamo 𝑛 = 3 operacija.

2. DIMENZIJE IZRATKA PO POJEDINIM FAZAMA

2.1. Prečnici obratka po pojedinim fazama izvlačenja :
Prečnici obratka po pojedinim operacijama izračunavaju se iz sljedećeg izraza :

𝑑𝑖
𝑚𝑖 =
𝐷𝑖−1

𝑑1
𝑚1 = ⇒ 𝑑1 = 𝐷0 ∙ 𝑚1 = 0.50 ∗ 108 = 54 𝑚𝑚
𝐷0
𝑑2
𝑚2 = ⇒ 𝑑2 = 𝑑1 ∙ 𝑚2 = 0.75 ∗ 54 = 53 𝑚𝑚
𝑑1
𝑑3
𝑚3 = ⇒ 𝑑2 = 𝑑2 ∙ 𝑚3 = 0.78 ∗ 53 = 53 𝑚𝑚
𝑑2

Usvajamo:
𝑑1 = 53 𝑚𝑚
Provjera odnosa izvlačenja za posljednju operaciju :

53
𝑚1𝑠 = =1
53

2.2 Visine predmeta po pojedinim operacijama :

Visine obratka po pojedinim operacijama određuju se po izrazu iz ranije navedene literature
(Binko Musafija, Obrada metala plastičnom deformacijom, tabela br.58, str.384 ):

𝐷2 𝑟𝑖
ℎ𝑖 = 0.25 ∙ ( − 𝑑𝑖 ) + 0.43 ∙ (𝑑1 + 0.32 ∙ 𝑟1 )
𝑑𝑖 𝑑𝑖

Visine po pojedinim fazama su:

1082
ℎ1 = 0.25 ∙ ( − 54) + 0.43 ∙ 0,009 ∙ (54 + 0.32 ∙ 0,5) = 40,7 𝑚𝑚
54

542 23,23
ℎ2 = 0.25 ∙ ( − 53) + 0.43 ∙ ∙ (53 + 0.32 ∙ 0) = 17 𝑚𝑚
53 53

532 30,31
ℎ3 = 0.25 ∙ ( − 53) + 0.43 ∙ ∙ (54 + 0.32 ∙ 0) = 17 𝑚𝑚
53 54

3. ANALIZA NAPONSKOG STANJA

Prije proračuna napona izvlačenja potrebno je izračunati silu držača lima za pojedine
operacije dubokog izvlačenja.

3.1. Držač lima

Držač lima ima zadatak da onemogući obrazovanje nabora kod dubokog izvlačenja, djelujući
na površinu lima koji se izvlači sa određenim površinskim pritiskom . Za praksu je veoma
važno pod kojim uslovima je potreban držač lima , a zatim se vrši njegovo pravilno
dimenzionisanje .

Kriterij za određivanje uslova da je potreban držač lima za izvlačenje predmeta dat je u

obliku.
𝑠
𝑆𝑟 = ∙ 100% < 3%
𝐷0

3.1.1 Prva operacija

𝑠 1,5
𝑆𝑟 = ∙ 100% = ∙ 100% = 1,38 % < 3%
𝐷0 108
S obzirom na izračunatu vrijednost relativne debljine lima, zaključujemo da je potreban držač
lima u prvoj operaciji.

Pritisak držača lima u prvoj operaciji je:

3
𝐷 𝑑1
𝑝𝑑1 = (0.2 ÷ 0.3) ∙ [( − 1) + ] ∙ 10−2 ∙ 𝜎𝑀
𝑑1 200 ∙ 𝑠

Za zadani materijal biramo vrijednost 𝜎𝑀 = 180 𝑀𝑃𝑎.

3
108 54
𝑝𝑑1 = 0,25 ∙ [( − 1) + ] 10−2 ∙ 180 = 0,522 𝑀𝑃𝑎
54 200 ∙ 1,5

Sila na držaču lima za prvu operaciju računa se prema obrascu:

𝜋 2
𝐹𝑑1 = 𝐴1 ∙ 𝑝𝑑1 = [𝐷 − (𝑑𝑀1 + 2 ∙ 𝑟𝑀1 )]2 ∙ 𝑝𝑑1
4

gdje su:

𝑑𝑀1 = 𝑑1 + 2 ∙ 𝑠 = 54 + 2 ∙ 1,5 = 57 𝑚𝑚

𝑟𝑀1 = 0,8 ∙ √(𝐷 − 𝑑1 ) ∙ 𝑠 = 0,8 ∙ √(108 − 54) ∙ 1,5 = 7,2 𝑚𝑚

𝜋
𝐹𝑑1 = 𝐴1 ∗ 𝑝𝑑1 = ∙ [1082 − (57 + 2 ∙ 7,2)2 ] ∙ 0.522 = 2577,17 𝑁
4

3.2 Prva operacija izvlačenja

Radni napon prve operacije izvlačenja računa se prema obrascu:
𝜋 𝐷 2 ∙ 𝜇 ∙ 𝐹𝑑1 𝑠
𝜎1 = 𝑒 𝜇 2 ∙ (1,1 ∙ 𝑘𝑠𝑟1 ∙ 𝑙𝑛 + ) + 𝑘𝑠𝑟1 ∙
𝑑𝑠1 𝜋 ∙ 𝑑𝑠1 ∙ 𝑠 2 ∙ 𝑟𝑀1 + 𝑠

Prema tabeli na str.481 knjige „Obrada metala plastičnom deformacijom“ - Binko Musafija,
nalazimo vrijednost koeficijenta trenja za aluminijumove legure i primjenu mineralnog ulja:
𝜋
μ = 0,15 ⇒ 𝑒 𝜇∙ 2 = 1.265

Srednji deformacioni otpor računa se kao:

𝑘0 + 𝑘1
𝑘𝑠𝑟1 =
2

Za materijal AlMg2 imamo:

𝜑0 = 0 ⇒ 𝑘0 = 280 𝑀𝑃𝑎

𝐷0 108
𝜑1 = 𝑙𝑛 = ln = 0.693 ⇒ 𝑘1 = 420 𝑀𝑃𝑎
𝑑1 54

𝑘0 + 𝑘1 280 + 420
𝑘𝑠𝑟1 = = = 350 𝑀𝑃𝑎
2 2

𝑑𝑠1 = 𝑑1 + 2𝑠 + 2𝑟𝑀1 = 54 + 2 ∙ 1,5 + 2 ∙ 7,2 = 71,4 𝑚𝑚

Dakle, napon ima vrijednost:

108 2 ∙ 0.15 ∙ 2557,17 1,5

𝜎1 = 1.265 ∙ (1.1 ∙ 350 ∙ 𝑙𝑛 + ) + 350 ∙
71,4 3.14 ∙ 71,4 ∙ 1,5 2 ∙ 7,2 + 1,5

𝜎1 = 217,9 𝑀𝑃𝑎

Sila izvlačenja za prvu operaciju ima vrijednost:

𝐹1 = 𝜋 ∙ 𝑑𝑠1 ∙ 𝜎1 = 3,14 ∙ 71,4 ∙ 217,9 = 48,8 𝐾𝑁

Sila prese potrebna za prvu operaciju je:

𝐹𝑀1 = 𝐹1 + 𝐹𝑑1 = 48852,3 + 2577,17 = 51429,47 𝑁 = 51,43 𝐾𝑁

Deformacioni rad izvlačenja računa se prema obrascu:

𝑥 ∙ 𝐹1 ∙ ℎ1
𝑊=
1000
Veličina x1 je faktor koji predstavlja odnos maksimalne sile izvlačenja u funkciji odnosa izvlačenja i za
m1=0.49 ima vrijednost (prema B. Musafija, str. 485):
𝑥 = 0.80

Deformacioni rad je:

𝑥 ∙ 𝐹1 ∙ ℎ1 0.80 ∙ 48852,3 ∙ 40,7
𝑊1 = = = 1563,3 𝑁𝑚
1000 1000

4. Tehnička dokumentacija proizvoda i alata

Crtež proizvoda
Crtež alata