Κηθέξσλνο De Oratore (δηδ.

Μαξία Παπαδεκεηξίνπ)

Σο ζκηνικό ηος Πλαηωνικού διαλόγος Φαίδρος και η μοπθή ηος ΢ωκπάηη ζηο
De Oratore

Γηα ηνλ Κηθέξσλα ν ΢σθξάηεο είλαη κηα ηεξή κνξθή πνπ θηλείηαη παξάιιεια ή
θαη αλεμάξηεηα από ηνλ Πιάησλα. Δίλαη ν παηέξαο (parens) ηεο θηινζνθίαο (Fin. 2,
1. N.D. 1, 93) ν εηζεγεηήο ηεο δηαιεθηηθήο κεζνδνινγίαο (Fin. 2, 1-2. Tusc. Disp. 1,
8. N.D. 1, 11) ν πξώηνο πνπ έθεξε (νδήγεζε) ηε θηινζνθία ζηελ απιή δσή (Ac. 1, 15)
είλαη απηόο πνπ, όπσο επαλεηιεκκέλα ηνλίδεη, θξίζεθε σο ν sapientissimus omnium
από ην καληείν ηνπ Απόιισλα (De Or. 1, 231. Ac.1, 16, 8. De Sen. 78, 7. De Am.7, 4.
10, 3. 13, 10). Δίλαη ε απζεληία πνπ επηθαιείηαη γηα λα ζηεξίμεη ηα επηρεηξήκαηά ηνπ
ζε ζεκαληηθά ζέκαηα.

Ηδηαίηεξα ζην De Oratore ε κνξθή ηνπ ΢σθξάηε πξνβάιιεηαη πεξηζζόηεξν από

όζν ζηα άιια ζπγγξάκκαηα ηνπ Κηθέξσλα. Σν ίδην ην ζθεληθό ηνπ δηαιόγνπ είλαη ην
γλσζηό ζθεληθό ηνπ Φαίδρου (229 α-β), όπνπ ν Φαίδξνο ππνδεηθλύεη ζηνλ ΢σθξάηε
ηε ζθηά ηνπ πιαηάλνπ ζαλ θαηάιιειν ηόπν γηα ζπδήηεζε, ν ηόπνο όκσο είλαη ε
έπαπιηο ηνπ Κξάζζνπ ζην Σνύζθνπιν. Σν πξσί ηεο δεύηεξεο εκέξαο νη ζπλνκηιεηέο
βξίζθνληαη ζηνλ θήπν ηνπ Κξάζζνπ. Ο ΢θαηβόιαο βιέπεη έλαλ πιάηαλν θαη ζπκάηαη
ηνλ Φαίδρο ηνπ Πιάησλα. Πξνηείλεη ζηνλ Κξάζζν λα κηκεζνύλ ηνλ ΢σθξάηε θαη λα
μαπιώζνπλ ζην ρνξηάξη γηα λα ζπδεηήζνπλ.

Ωζηόζν ν Κηθέξσλ κέζα από ιεπηνκέξεηεο ζα θαηαδείμεη θαη ηε δηαθνξά ησλ

Ρσκαίσλ ζπλνκηιεηώλ. Όηαλ ε παξέα θάζεηαη θάησ από ηνλ πιάηαλν ζην
Σνύζθνπιν, θάζεηαη ζε θαζίζκαηα κε καμηιάξηα πνπ ηνπνζεηήζεθαλ εθεί κεηά από
εληνιή ηνπ Κξάζζνπ. Απηό είλαη έλαο ππαηληγκόο θπξίσο ζην πξαθηηθό πλεύκα ησλ
Ρσκαίσλ θαη ηελ πξνζγείσζή ηνπο ζηελ πξαγκαηηθή δσή. Ο ΢σθξάηεο θαη ν Φαίδξνο
ζπλαληήζεθαλ ηπραία θαη δελ δίζηαζαλ λα μαπιώζνπλ ζην ρνξηάξη, έρνπλ ηελ
επρέξεηα λα δηαζέζνπλ ηνλ ειεύζεξν ρξόλν ηνπο θαηά βνύιεζε θαη ζα κπνξνύζαλ λα
κηιάλε γηα ώξεο αλέκεινη. Αληίζεηα ε παξέα ζην Σνύζθνπιν έρεη ζπγθεληξσζεί γηα
ζπγθεθξηκέλν ζθνπό. Δίλαη όινη ηνπο πνιηηηθνί πνπ ππεξέηεζαλ ζε ζεκαληηθέο
ζέζεηο ηεο Ρσκατθήο πνιηηείαο θαη ε θξνληίδα γηα ηελ πνιηηεία δελ ηνπο αθήλεη λα
μεθύγνπλ νύηε ζηε δηάξθεηα ηεο αλάπαπζήο ηνπο.

Με ηελ αλαθνξά ζηνλ Φαίδρο πνπ θάλεη ν ΢θαηβόιαο, ν αλαγλώζηεο ζα

ζρεκαηίζεη αξρηθά ηελ εληύπσζε όηη ν γεξαηόο νησλνζθόπνο πξόθεηηαη λα παίμεη ηνλ
ξόιν ηνπ ΢σθξάηε. Ο ΢θαηβόιαο όκσο ζα απνρσξήζεη ζην ηέινο ηνπ πξώηνπ βηβιίνπ
κε παξόκνην ηξόπν, όπσο ν Κέθαινο ζηελ Πολιτεία. Από ηελ αιιεινγξαθία ηνπ
Κηθέξσλα κε ηνλ Αηηηθό (Att. 4, 16, 3) καζαίλνπκε όηη έλαλ ηέηνην ξόιν ζαλ ηνπ
Κέθαινπ ήζειε γηα ηνλ γεξαηό ΢θαηβόια θαη όηη έπξαμε, όπσο ζηελ Πολιτεία ν deus
ille noster Plato.

Ο αλαγλώζηεο ζα κάζεη ζηαδηαθά γηα πνηνλ επηθπιάζζεη ν Κηθέξσλ ηνλ ξόιν

ηνπ ΢σθξάηε, πνπ δελ είλαη άιινο από ηνλ θύξην νκηιεηή, ηνλ Λεύθην Ληθίλην
Κξάζζν. Ζ αξρή γίλεηαη ζηνλ πξόινγν ηνπ 2 νπ βηβιίνπ (ΗΗ 7-8) όπνπ αλαθέξεη όηη ν
Κξάζζνο δελ έρεη γξάςεη ηίπνηε. ΢ηελ πνξεία ηεο ζπδήηεζεο δύν θνξέο ν Κξάζζνο

1
 Κηθέξσλνο De Oratore (δηδ. Μαξία Παπαδεκεηξίνπ)

ζα πέζεη ζε ζησπή γεκάηε πεξηζπιινγή (Η 159 θαη ΗΗΗ 143), πξνθαλώο ζθόπηκε
ππελζύκηζε ηεο αληίζηνηρεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ ΢σθξάηε. Κπξίσο όκσο είλαη ν
πξόινγνο ηνπ 3νπ βηβιίνπ πνπ δίλεη ηα πεξηζζόηεξα ζηνηρεία ηαύηηζεο, ν νπνίνο
πξόινγνο είλαη έλαο ζπγθηλεηηθόο επηθήδεηνο γηα ηνλ Κξάζζν, από όπνπ γίλεηαη
θαλεξό όηη ε όιε ζπδήηεζε ζην De Oratore γίλεηαη ζηε ζθηά ηνπ επηθείκελνπ
ζαλάηνπ ηνπ. Ο Κηθέξσλ ζα καο κηιήζεη εθεί γηα ηνλ ηειεπηαίν ιόγν ηνπ Κξάζζνπ
ζηε ζύγθιεην, ηνλ νπνίν ραξαθηεξίδεη σο ην θύθλεην άζκα ηνπ κεγάινπ ξήηνξα (ΗΗΗ
6: illa tamquam cycnea fuit divini hominis vox et ratio) πνπ αλαθαιεί ην ρσξίν 85 β
από ηνλ Φαίδωνα, όπνπ ν ΢σθξάηεο ζπγθξίλεη ηνλ ιόγν ηνπ γηα ηελ αζαλαζία κε ην
ηξαγνύδη ησλ θύθλσλ πξηλ από ηνλ ζάλαηό ηνπο. Καη ζηε ζπλέρεηα ηνπ πξνιόγνπ ζα
δειώζεη θαζαξά ζηνλ αδειθό ηνπ όηη κε ην De Oratore ζέιεη λα θάλεη γηα ηνλ δηθό
ηνπ κέληνξα ό,ηη έθαλε ν Πιάησλαο γηα ηνλ ΢σθξάηε. Σνλίδεη όηη ν Πιάησλ
ππαηλίρζεθε όηη ν πξαγκαηηθόο ΢σθξάηεο ήηαλ αθόκε ζπνπδαηόηεξνο από ην
ινγνηερληθό πνξηξέην ηνπ (De Orat. III 14-15). Ο Κηθέξσλ επηζπκεί λα πεηύρεη ην
ίδην απνηέιεζκα γηα ηνλ Κξάζζν. Καη δελ ζα παξαιείςεη ζην ηέινο ηεο ζπδήηεζεο λα
καο παξνπζηάζεη ηνλ Κξάζζν λα θάλεη γηα ηνλ Hortensius, ιακπξό ξήηνξα θαη θίιν
ηνπ Κηθέξσλα (De Orat. III 228-230), κηα παξόκνηα πξόβιεςε ζαλ απηή πνπ θάλεη
ζην ηέινο ηνπ Φαίδξνπ ν ΢σθξάηεο γηα ηνλ Ηζνθξάηε, πξνθαλώο ππαηληζζόκελνο όηη
ν ίδηνο (ν Κηθέξσλ) δηεθδηθεί γηα ηνλ εαπηό ηνπ ηνλ ξόιν ηνπ Ρσκαίνπ Πιάησλα.

Οη απερήζεηο ηνπ Φαίδξνπ πνπ βξίζθνπκε ζην De Oratore έρνπλ ηδηαίηεξε

ζεκαζία, γηαηί ζ’ απηόλ ηνλ δηάινγν είλαη πνπ ε ζηάζε ηνπ Πιάησλα απέλαληη ζηε
ξεηνξηθή δηαθνξνπνηείηαη θαη απαηηεί κηα θηινζνθηθή ζεκειίσζε γη’απηήλ.

Όκσο παξά ηελ ηόζε πξνζπάζεηα λα παξαιιειίζεη ηνλ Κξάζζν κε ηνλ

΢σθξάηε, πνπ εληζρύεηαη κάιηζηα από ηε δήισζε όηη κειέηεζε κε ηδηαίηεξε πξνζνρή
ηνλ Πιαησληθό δηάινγν Γοργία, ν Κξάζζνο ζα ζηαζεί κε ηζρπξή επηρεηξεκαηνινγία
απέλαληη ζηηο απόςεηο ηνπ ΢σθξάηε ζηνλ ζπγθεθξηκέλν δηάινγν όζνλ αθνξά ηνλ
ηέιεην ξήηνξα. ΢ην 3ν βηβιίν επηθξίλεη ηνλ ΢σθξάηε γηαηί ηνλ ζεσξεί ππεύζπλν γηα ηε
δηάζηαζε ξεηνξηθήο θαη θηινζνθίαο (ΗΗΗ 72-73), πξάγκα πνπ ραξαθηεξίδεη σο αλόεην
θαη άρξεζην, ελώ γηα πνιιά ρξόληα πξηλ ζπκπνξεύνληαλ θαη
αιιεινζπκπιεξώλνληαλ. Καη ηνλ κέκθεηαη γηαηί ριεπάδεη ηνπο ξήηνξεο θαη ηε
ξεηνξηθή (ΗΗΗ 122) θαη επηζεκαίλεη όηη ν ίδηνο ν ΢σθξάηεο αλαδεηθλύεηαη κέζα από ηα
ζπγγξάκκαηα ηνπ Πιάησλα ζε θνξπθαίν ξήηνξα (ΗΗΗ 59-60, 129). Καη απνδεηθλύεη
όηη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα ν ΢σθξάηεο ζπλδύαζε ζην πξόζσπό ηνπ ηε θηινζνθία θαη
ηε ξεηνξηθή.

Δπηζεκαίλεη όηη ηε ζηάζε απηή απέλαληη ζηε ξεηνξηθή πηνζέηεζαλ όιεο ζρεδόλ
νη θηινζνθηθέο ζρνιέο, θαζώο έιθνπλ ηελ θαηαγσγή ηνπο θαη’ επζείαλ ή έκκεζα από
ηε δηδαζθαιία ηνπ ΢σθξάηε ή έζησ έρνπλ θάπνην ρξένο ζ’ απηήλ (De Or. 3, 61).
Αλαθέξεη ηνπο ΢ησηθνύο, ηνπο Πεξηπαηεηηθνύο, ηνπο Κπληθνύο, ηνπο Δξεηξηείο, ηνπο
Ζξηιιείνπο ηεο Καξρεδόλαο, ηνπο Μεγαξείο, ηνπο Ππξξσλείνπο, αθόκε θαη ηελ
Κπξελατθή ζρνιή. Δμαίξεζε απνηειεί κόλνλ ε Δπηθνύξεηα ζρνιή, ζην ρξένο ηεο
νπνίαο όκσο απέλαληη ζηνλ ΢σθξάηε αλαθέξεηαη ζην De Or. 3, 62, όπνπ

2
 Κηθέξσλνο De Oratore (δηδ. Μαξία Παπαδεκεηξίνπ)

ππαηλίζζεηαη ηελ θαηαγσγή ηεο από ηνλ Αξίζηηππν, ν νπνίνο ππήξμε καζεηήο ηνπ
΢σθξάηε.

Η διαμάση μεηαξύ πηηόπων και θιλοζόθων

Έλα από ηα δεηήκαηα πνπ απαζρόιεζαλ ηνλ Κηθέξσλα ζε όιε ηε δηάξθεηα ηεο
δσήο ηνπ ήηαλ ε ζρέζε αλάκεζα ζηε ξεηνξεία θαη ηε θηινζνθία. Σν όξακα κηαο
ζύλζεζεο αλάκεζά ηνπο αλήθεη ζηα έξγα ηεο σξηκόηεηαο ηνπ Κηθέξσλα θαη
θπξηαξρεί ζε κεγάιε έθηαζε ζην De Oratore, ηαπηόρξνλα όκσο αληαλαθιά ηε
ζύγρξνλε δηακάρε αλάκεζα ζηνπο ξήηνξεο θαη ηνπο θηινζόθνπο. Ζ ηδέα ελόο
αληαγσληζκνύ αλάκεζα ζηε θηινζνθία θαη ηε ξεηνξεία άξρηζε ηνλ 5ν π.Υ. αη. κε ηε
απμαλόκελε ζεκαζία ηεο ξεηνξείαο ζηηο Διιεληθέο πόιεηο, ηελ αλάπηπμε
ζπζηεκάησλ λα ηε δηδάμνπλ θαη ηε δηάδνζε ηεο δηδαζθαιίαο ηεο από ηνπο ΢νθηζηέο.
΢’ απηέο ηηο εμειίμεηο αληεηέζε ν ΢σθξάηεο θαη άιινη θηιόζνθνη. Οη θπξηόηεξεο
αληηξξήζεηο ήηαλ: (1) όηη, εθόζνλ ε ξεηνξηθή ζηνρεύεη ζηελ πεηζώ θαη όρη ζηελ
αιήζεηα, είλαη αλήζηθε θαη επηθίλδπλε. Καη (2) όηη δελ ήηαλ έγθπξε θαη δηδαθηή σο
«ηέρλε». Σα ζπέξκαηα ηεο δηακάρεο απηήο κπνξνύλ λα εληνπηζηνύλ ζηνλ Πιάησλα, ν
νπνίνο ππήξμε ν θαηεμνρήλ ππεύζπλνο γηα ηελ έθθξαζε ησλ θύξησλ επηρεηξεκάησλ
ελαληίνλ ηεο ξεηνξηθήο θαη ηεο ξεηνξείαο.

Μεηά ηνλ ζάλαην ηνπ ΢σθξάηε ε δηακάρε ζπλερίζηεθε από ηνπο νπαδνύο ηνπ θαη
όιεο ηηο θηινζνθηθέο ζρνιέο πνπ πξνέξρνληαλ από ηνλ ΢σθξάηε. Τπήξμε έλα
δηάζηεκα εηξήλεπζεο κεηαμύ ηνπο θαηά ηνλ 3 ν θαη αξρέο 2νπ αη. Οπζηαζηηθά νη δσεξέο
αληηπαξαζέζεηο κεηαμύ ησλ θηινζόθσλ θαη ησλ ξεηόξσλ εληάζεθαλ γύξσ ζην 150
π.Υ. ίζσο εμαηηίαο ηεο εκθάληζεο ησλ Ρσκαίσλ ζηελ Διιεληθή εθπαηδεπηηθή αγνξά.
Οη επηθεθαιήο ηξηώλ ζρνιώλ από ηηο ηέζζεξηο ζρνιέο ζίγνπξα έιαβαλ κέξνο ζηε
δηακάρε, ν Καξλεάδεο ηεο Αθαδεκίαο, ν Κξηηόιανο ηεο Πεξηπαηεηηθήο θαη ν
Γηνγέλεο ν ΢ησηθόο. Δλδεηθηηθά είλαη ηα ρσξία ηνπ De Oratore, ζηα νπνία ν
Κξάζζνο (ην 110 π.Υ,) θαη ν Αληώληνο (ην 102 π.Υ.) αλαθέξνπλ όηη
παξαθνινύζεζαλ ζπδεηήζεηο ζηελ Αζήλα, ζην πιαίζην ησλ νπνίσλ θηιόζνθνη
αζθνύζαλ θξηηηθή ζηε ξεηνξηθή θαη ηε ξεηνξεία (De Orat. Η 45-47 θαη Η 82-93).
Μεηαμύ απηώλ ν Υαξκάδαο, καζεηήο ηνπ Καξλεάδε, μερσξίδεη σο ν πην εύγισηηνο.
Αξγόηεξα θαη νη Δπηθνύξεηνη ζπδεηνύλ παξόκνηα ζέκαηα θαη θύξηνο πξσηαγσληζηήο
ησλ ζπδεηήζεσλ ήηαλ ν Εήλσλ από ηε ΢ηδώλα. Ζ δηακάρε ηειείσζε γύξσ ζην 40
π.Υ. Σα έξγα ηεο σξηκόηεηαο ηνπ Κηθέξσλα ζπλεπώο αλήθνπλ ζην ηέινο απηήο ηεο
δηακάρεο. Ο Φίισλ από ηε Λάξηζα εηζήγαγε ηε ξεηνξηθή ζηελ Αθαδεκία θαη θαζώο
ππήξμε δάζθαινο ηνπ Κηθέξσλα ελδέρεηαη λα επεξέαζε αξθεηά ηηο απόςεηο ηνπ γηα
κηα επαλέλσζε ηεο θηινζνθίαο θαη ηεο ξεηνξηθήο. Μνινλόηη νη απόςεηο απηέο
παξνπζηάδνληαη εθηελέζηεξα ζην De Oratore εληνύηνηο αληαλαθιώληαη θαη ζηα
ππόινηπα έξγα ηεο σξηκόηεηάο ηνπ.

3
 Κηθέξσλνο De Oratore (δηδ. Μαξία Παπαδεκεηξίνπ)

Βιβλίο Ι

28. Postero autem die, cum illi maiores natu satis quiessent et in ambulationem
ventum esset, dicebat tum Scaevolam duobus spatiis tribusve factis dixisse: «Cur non
imitamur, Crasse, Socratem illum, qui est in Phaedro Platonis? Nam me haec tua
platanus admonuit, quae non minus ad opacandum hunc locum patulis est diffusa
ramis, quam illa, cuius umbram secutus est Socrates, quae mihi videtur non tam ipsa
acula, quae describitur, quam Platonis oratione crevisse, et quod ille durissimis
pedibus fecit, ut se abiceret in herba atque ita illa, quae philosophi divinitus ferunt
esse dicta, loqueretur, id meis pedibus certe concedi est aequius.»

29. Tum Crassum: «Immo vero commodius etiam;» pulvinosque poposcisse, et omnes
in eis sedibus, quae erant sub platano, consedisse dicebat.

63. Atque illud est probabilius, neque tamen verum, quod Socrates dicere solebat,
omnes in eo, quod scirent, satis esse eloquentes; illud verius, neque quemquam in eo
disertum esse posse, quod nesciat, neque, si id optime sciat ignarusque sit faciundae
ac poliendae orationis, diserte id ipsum, de quo sciat, posse dicere.

230. Nunc talis vir amissus est, dum causa ita dicitur, ut si in illa commenticia
Platonis civitate res ageretur. Nemo ingemuit, nemo inclamavit patronorum, nihil
cuiquam doluit, nemo est questus, nemo rem publicam imploravit, nemo supplicavit.
Quid multa? Pedem nemo in illo iudicio supplosit, credo, ne Stoicis renuntiaretur.

231. Imitatus est homo Romanus et consularis veterem illum Socratem, qui, cum
omnium sapientissimus esset sanctissimeque vixisset, ita in iudicio capitis pro se ipse
dixit, ut non supplex aut reus, sed magister aut dominus videretur esse iudicum. Quin
etiam, cum ei scriptam orationem disertissimus orator Lysias attulisset, quam, si ei
videretur, edisceret, ut ea pro se in iudicio uteretur, non invitus legit et commode
scriptam esse dixit: «Sed,» inquit, «ut, si mihi calceos Sicyonios attulisses, non uterer,
quamvis essent habiles et apti ad pedem, quia non essent viriles;» sic illam orationem
disertam sibi et oratoriam videri, fortem et virilem non videri. Ergo ille quoque
damnatus est; neque solum primis sententiis, quibus tantum statuebant iudices,
damnarent an absolverent, sed etiam illis, quas iterum legibus ferre debebant.

232. Erat enim Athenis reo damnato, si fraus capitalis non esset, quasi poenae
aestimatio; et sententia cum iudicibus daretur, interrogabatur reus, quam commeruisse
se maxime confiteretur. Quod cum interrogatus Socrates esset, respondit sese
meruisse ut amplissimis honoribus et praemiis decoraretur et ei victus quotidianus in
Prytaneo publice praeberetur; qui honos apud Graecos maximus habetur. 233. Cuius
responsν sic iudices exarserunt, ut capitis hominem innocentissimum condemnarent.

4
 Κηθέξσλνο De Oratore (δηδ. Μαξία Παπαδεκεηξίνπ)

Βιβλίο ΙΙΙ

14. Sermonemque L. Crassi reliquum ac paene postremum memoriae prodamus, atque

ei, si nequaquam parem illius ingenio, at pro nostro tamen studio meritam gratiam
debitamque referamus.

15. Neque enim quisquam nostrum, cum libros Platonis mirabiliter scriptos legit, in
quibus omnibus fere Socrates exprimitur, non, quamquam illa scripta sunt divinitus,
tamen maius quiddam de illo, de quo scripta sunt, suspicatur; quod item nos
postulamus non a te quidem, qui nobis omnia summa tribuis, sed a ceteris, qui haec in
manus sument, maius ut quiddam de L. Crasso, quam quantum a nobis exprimetur,
suspicentur.

60. Quorum princeps Socrates fuit, is qui omnium eruditorum testimonio totiusque
iudicio Graeciae cum prudentia et acumine et venustate et subtilitate tum vero
eloquentia, varietate, copia, quam se cumque in partem dedisset omnium fuit facile
princeps; is iis, qui haec, quae nunc nos quaerimus, tractarent, agerent, docerent, cum
nomine appellarentur uno – quod omnis rerum optimarum cognitio atque in iis
exercitatio philosophia nominaretur – hoc commune nomen eripuit sapienterque
sentiendi et ornate dicendi scientiam re cohaerentes disputationibus suis separavit;
cuius ingenium variosque sermones immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse
litteram Socrates nullam reliquisset.

61. Hinc discidium illud exstitit quasi linguae atque cordis, absurdum sane et inutile
et reprehendendum, ut alii nos sapere, alii dicere docerent. Nam cum essent plures orti
fere a Socrate, quod ex illius variis et diversis et in omnem partem diffusis
disputationibus alius aliud apprehenderat, proseminatae sunt quasi familiae
dissentientes inter se et multum disiunctae et dispares, cum tamen omnes se
philosophi Socraticos et dici vellent et esse arbitrarentur.

72. Namque, ut ante dixi, veteres illi usque ad Socratem omnem omnium rerum, quae
ad mores hominum, quae ad vitam, quae ad virtutem, quae ad rem publicam
pertinebant, cognitionem et scientiam cum dicendi ratione iungebant; postea
dissociati, ut exposui, a Socrate et deinceps a Socraticis item omnibus philosophi
eloquentiam despexerunt, oratores sapientiam, neque quicquam ex alterius parte
tetigerunt, nisi quod illi ab his aut ab illis hi mutuarentur; ex quo promisce haurirent,
si manere in pristina communione voluissent.

73. Sed ut pontifices veteres propter sacrificiorum multitudinem tres viros epulones
esse voluerunt, cum essent ipsi a Numa, ut etiam illud ludorum epulare sacrificium
facerent, instituti, sic Socratici a se causarum actores et a communi philosophiae
nomine separaverunt, cum veteres dicendi et intellegendi mirificam societatem esse
voluissent.

129. Ipse ille Leontinus Gorgias, quo patrono, ut Plato voluit, philosopho succubuit
orator, qui aut non est victus umquam a Socrate neque sermo ille Platonis verus est;

5
 Κηθέξσλνο De Oratore (δηδ. Μαξία Παπαδεκεηξίνπ)

aut, si est victus, eloquentior videlicet fuit et disertior Socrates et, ut tu appellas,
copiosior et melior orator – sed hic in illo ipso Platonis libro de omni re, quaecumque
in disceptationem quaestionemque revocetur, se copiosissime dicturum esse
profitetur; isque princeps ex omnibus ausus est in coventu poscere qua de re quisque
vellet audire.

228. «Ac vellem ut meus gener, sodalis tuus, Hortensius, affuisset; quem quidem ego
confido omnibus istis laudibus, quas tu oratione complexus es excellentem fore.»

229. Et Crassus «fore dicis?» inquit «ego vero esse iam iudico et tum iudicavi, cum
me consule in senatu causam defendit Africae nuperque etiam magis, cum pro
Bithyniae rege dixit. Quam ob rem recte vides, Catule; nihil enim isti adulescenti
neque a natura neque a doctrina deesse sentio.

230. Quo magis est tibi, Cotta, et tibi, Sulpici, vigilandum ac laborandum; non enim
ille mediocris orator vestrae quasi succrescit aetati, sed et ingenio peracri et studio
flagranti et doctrina eximia et memoria singulari; cui quamquam faveo, tamen illum
aetati suae praestare cupio, vobis vero illum tanto minorem praecurrere vix honestum
est.»

ΜΕΣΑΦΡΑ΢Η

Βιβλίο Ι

28. Σελ επνκέλε εκέξα όκσο, όηαλ νη κεγαιύηεξνη ζε ειηθία μεθνπξάζηεθαλ αξθεηά
θαη πήγαλ γηα πεξίπαην, έιεγε όηη ν ΢θαηβόιαο, αθνύ έθαλε δύν ή ηξεηο βόιηεο, είπε:
«Γηαηί λα κελ κηκεζνύκε, Κξάζζε, εθείλνλ ηνλ ΢σθξάηε πνπ εκθαλίδεηαη ζηνλ
Φαίδρο 1 ηνπ Πιάησλα; Γηαηί κνπ ηνλ ζύκηζε απηόο ν πιάηαλόο ζνπ πνπ άπισζε
πιαηηά ηα θιαδηά ηνπ γηα λα ζθηάζεη απηόλ ηνλ ηόπν, όρη ιηγόηεξν από όζν εθείλνο ν

1
Ο Κηθέξσλ αγαπά ηδηαίηεξα ηνλ Πιαησληθό δηάινγν Φαίδρο θαη ηδίσο ην ηνπίν κε ηνλ
πιάηαλν, ην νπνίν αλαθέξεη θαη ζηελ αξρή ηνπ θηινζνθηθνύ ζπγγξάκκαηόο ηνπ De Legibus.
Ζ ζπδήηεζε αλάκεζα ζηνλ Φαίδξν θαη ηνλ ΢σθξάηε έρεη σο εμήο: Φαῖδρος 229a3-6:
{Φαῖδρος}: Εἰς καιρὸν, ὡς ἔοικεν, ἀνυπόδητος ὢν ἔτυχον· σὺ μὲν γὰρ δὴ ἀεί·
ῥᾷστον οὖν ἡμῖν κατὰ τὸ ὑδάτιον βρέχουσι τοὺς πόδας ἰέναι, καὶ οὐκ ἀηδές,
ἄλλως τε καὶ τήνδε τὴν ὥραν τοῦ ἔτους τε καὶ τῆς ἡμέρας.
Φαῖδρος 229a8-b2:
{Φαῖδρος}: Ὁρᾷς οὖν ἐκείνην τὴν ὑψηλοτάτην πλάτανον;
{Σωκράτης}: Τί μήν;
{Φαῖδρος}: Ἐκεῖ σκιά τ’ ἐστὶν καὶ πνεῦμα μέτριον, καὶ πόα καθίζεσθαι ἢ ἂν
βουλώμεθα κατακλιθῆναι.

6
 Κηθέξσλνο De Oratore (δηδ. Μαξία Παπαδεκεηξίνπ)

πιάηαλνο, ηνπ νπνίνπ ηε ζθηά επηδήηεζε ν ΢σθξάηεο θαη ν νπνίνο κνπ θαίλεηαη όηη
κεγάισζε (πξόθνςε) όρη ηόζν από ην ξπάθη πνπ πεξηγξάθεηαη όζν από ηνλ ιόγν ηνπ
Πιάησλα. Καη ό,ηη εθείλνο έθαλε κε ηα ζθιεξόπεηζα πόδηα ηνπ, γηα λα μαπιώζεη ζην
ρνξηάξη θαη έηζη λα ζπδεηήζεη εθείλα πνπ νη θηιόζνθνη ιέλε όηη εηπώζεθαλ
ζεόπλεπζηα, απηό είλαη πην δίθαην λα επηηξαπεί θαη ζηα δηθά κνπ πόδηα.

29. Σόηε ν Κξάζζνο είπε: «Αληίζεηα βέβαηα αθόκε πην άλεηα.» Καη έιεγε όηη δήηεζε
καμηιάξηα θαη όηη όινη εθάζεζαλ ζηα θαζίζκαηα πνπ ήηαλ θάησ από ηνλ πιάηαλν.

63. Καη ην εμήο είλαη πηζαλόηεξν, όρη όκσο αιεζηλό, όηη ν ΢σθξάηεο ζπλήζηδε λα ιέεη
όηη όινη είλαη αξθεηά εύγισηηνη ζ’ απηό πνπ γλσξίδνπλ. Καη ην εμήο είλαη πην
αιεζηλό, όηη δελ κπνξεί θαλείο λα είλαη εύγισηηνο ζ’ απηό πνπ δελ γλσξίδεη. Ούηε, αλ
γλσξίδεη θάηη άξηζηα θαη είλαη αδαήο λα ζπλζέζεη θαη λα επεμεξγαζηεί (θαιισπίζεη)
ηνλ ιόγν ηνπ, κπνξεί λα πεη κε επθξάδεηα απηό αθξηβώο ην νπνίν γλσξίδεη.

230. Σώξα ράζεθε έλαο ηέηνηνο άλδξαο, εθόζνλ ε ππεξάζπηζή ηεο ππόζεζεο έγηλε
ζαλ λα δηεμαγόηαλ ε δίθε ζε εθείλε ηελ θαληαζηηθή Πνιηηεία ηνπ Πιάησλα. Καλέλαο
από ηνπο ζπλεγόξνπο ηνπ δελ ζηέλαμε, θαλέλαο δελ θώλαμε, θαλέλαο δελ πόλεζε γηα
ηίπνηε, θαλέλαο δελ παξαπνλέζεθε, θαλέλαο δελ επηθαιέζηεθε ηελ επζπιαρλία ηεο
πνιηηείαο, θαλέλαο δελ ηθέηεπζε. Σί λα πσ πεξηζζόηεξα; Καλέλαο δελ ρηύπεζε ην πόδη
ζε εθείλε ηε δίθε πηζηεύσ, γηα λα κελ αλαθεξζεί ζηνπο ΢ησηθνύο.

231. Έλαο Ρσκαίνο θαη πξώελ ύπαηνο 2 κηκήζεθε ηνλ παιαηό εθείλν ΢σθξάηε, ν
νπνίνο, ελώ ππήξμε ν ζνθόηεξνο όισλ θαη έδεζε επιαβηθόηαηα, ππεξαζπίζηεθε ν
ίδηνο ηνλ εαπηό ηνπ ζε δίθε γηα αδίθεκα πνπ επέθεξε ηελ πνηλή ηνπ ζαλάηνπ, έηζη
ώζηε λα θαίλεηαη όηη ήηαλ όρη ηθέηεο ή ππόδηθνο, αιιά δάζθαινο ή θύξηνο ησλ
δηθαζηώλ. Καη αθόκε, όηαλ ν επθξαδέζηαηνο ξήηνξαο Λπζίαο ηνπ πξνζέθεξε έλαλ
γξακκέλν ιόγν, ηνλ νπνίν, αλ ηνπ θαηλόηαλ (θαιόο) ζα κπνξνύζε λα ηνλ κάζεη
(απνζηεζίζεη) γηα λα ηνλ ρξεζηκνπνηήζεη ζην δηθαζηήξην γηα ηελ ππεξάζπηζή ηνπ,
ηνλ δηάβαζε πξόζπκα θαη είπε όηη είλαη γξακκέλνο όπσο έπξεπε: «Αιιά,» είπε,
«όπσο, αλ κνπ έθεξλεο ππνδήκαηα από ηε ΢ηθπώλα, 3 δελ ζα ηα θνξνύζα, αθόκε θαη
αλ ήηαλ επάξκνζηα θαη θαηάιιεια γηα ηα πόδηα κνπ, επεηδή δελ ζα ήηαλ αλδξηθά,
έηζη θαη εθείλνο ν ιόγνο (λνκίδσ όηη) θαίλεηαη εύγισηηνο θαη ξεηνξηθόο, δελ κνπ
2
P. Rutilius Rufus: Ήηαλ νπαδόο ηεο ΢ησηθήο θηινζνθίαο θαη θίινο ηνπ ΢θηπίσλα ηνπ
Νεώηεξνπ. Ήηαλ γλσζηόο γηα ηελ επγισηηία ηνπ. Έγηλε πξαίησξαο ην 119 π.Υ. Τπεξέηεζε
ζηελ Ηζπαλία θαη ζηελ Αθξηθή ελαληίνλ ηνπ Ηνπγνύξζα (109-107). Έγηλε ύπαηνο ην 105 θαη
κεηά legatus (ύπαξρνο). Καηαδηθάζηεθε γηα θαηάρξεζε ζε βάξνο ηεο επαξρίαο ηεο Αζίαο ην
92 θαη πέξαζε ηελ ππόινηπε δσή ηνπ ζηελ εμνξία ζηε ΢κύξλε. Έγξαςε ηελ απηνβηνγξαθία
ηνπ, κηα ηζηνξία ηεο Ρώκεο θαη ηεο Διιάδνο θαη έξγα ζρεηηθά κε ηε λνκνζεζία. Σελ ηζηνξία
ηεο δίθεο ηνπ ν Κηθέξσλ επαλαιακβάλεη ζην ξεηνξηθό έξγν Brutus.
3
calceos Sicyonios: ππνδήκαηα από ηελ ΢ηθπώλα, καιαθά πνπ θνξνύζαλ θπξίσο γπλαίθεο
θαη ζπλεπώο δελ ηαίξηαδαλ ζε άλδξα κε durissimis pedibus, όπσο ν ΢σθξάηεο. Ο Γηνγέλεο ν
Λαέξηηνο (ΗΗ 40) δίλεη κία πνιύ απιή απάληεζε: καλὸς μὲν ὁ λόγος, οὐ μὴν ἁρμόττων
ἐμοί.

7
 Κηθέξσλνο De Oratore (δηδ. Μαξία Παπαδεκεηξίνπ)

θαίλεηαη όκσο δπλαηόο θαη αληξίθηνο. Λνηπόλ θαη εθείλνο θαηαδηθάζηεθε. Καη όρη
κόλνλ κε ηελ πξώηε ςεθνθνξία, κε ηελ νπνία απνθαίλνληαλ νη δηθαζηέο, αλ ζα ηνλ
θαηαδίθαδαλ ή ζα ηνλ αζώσλαλ, αιιά αθόκε θαη κε εθείλε ηελ ςήθν πνπ όθεηιαλ λα
δώζνπλ ζύκθσλα κε ηνπο λόκνπο.

232. Γηαηί ζηελ Αζήλα, όηαλ θαηαδηθαδόηαλ έλαο ππόδηθνο, αλ δελ ήηαλ ζαλάζηκν ην
ακάξηεκά ηνπ, ππήξρε κία θαηά θάπνην ηξόπν εθηίκεζε ηεο πνηλήο. Καη όηαλ ήηαλ λα
πάξνπλ απόθαζε νη δηθαζηέο, ξσηνύζαλ ηνλ ππόδηθν πνηα ήηαλ ε κεγαιύηεξε πνηλή
πνπ δήισλε όηη ηνπ άμηδε. Όηαλ εηέζε απηό ην εξώηεκα ζηνλ ΢σθξάηε, απάληεζε όηη
ηνπ άμηδε λα ηηκεζεί κε ηηο κεγαιύηεξεο ηηκέο θαη ακνηβέο, θαη λα ηνπ παξέρεηαη
θαζεκεξηλή ζίηηζε δεκόζηα ζην Πξπηαλείν. 4 Απηή ε ηηκή ζεσξείηαη πνιύ κεγάιε
ζηνπο Έιιελεο.

233. Από ηελ απάληεζή ηνπ νη δηθαζηέο εμνξγίζηεθαλ ηόζν, ώζηε θαηαδίθαζαλ ζε
ζάλαην έλαλ άλζξσπν εληειώο αζών.

Βιβλίο ΙΙΙ

14. Καη ηνλ ππόινηπν ιόγν ηνπ Κξάζζνπ θαη ζρεδόλ ηνλ ηειεπηαίν αο κλεκνλεύζσ
θαη αο απνδώζσ ζ’ απηόλ, αλ όρη εληειώο ίζε κε ην πλεύκα εθείλνπ, ηνπιάρηζηνλ
όζνλ εμαξηάηαη από ηε δηθή κνπ θξνληίδα, ηελ επγλσκνζύλε πνπ ηνπ αμίδεη θαη ηνπ
νθείισ.

15. Γηαηί δελ ππάξρεη θαλέλαο από εκάο πνπ, όηαλ δηαβάδεη ηα βηβιία ηνπ Πιάησλα,
ηα νπνία είλαη γξακκέλα ζαπκαζηά θαη ζηα νπνία ζρεδόλ ζε όια εκθαλίδεηαη ν
΢σθξάηεο, αλ θαη εθείλα είλαη γξακκέλα ζεόπλεπζηα, όκσο δελ ππνςηάδεηαη (όηη
ππήξρε) θάηη ζπνπδαηόηεξν γηα εθείλνλ πνπ γξάθηεθαλ. Απηό αθξηβώο δεηώ θαη εγώ,
όρη από ζέλα πνπ κνπ απνδίδεηο όια ηα ζεκαληηθά (εμαηξεηηθά), αιιά από ηνπο
άιινπο πνπ ζα πάξνπλ ζηα ρέξηα ηνπο απηό ην ζύγγξακκα, λα ππνςηάδνληαη γηα ηνλ
Κξάζζν (όηη ππήξρε) θάηη ζπνπδαηόηεξν από όζν παξνπζηάδεηαη από εκέλα.

4
Ἀπολογία Σωκράτους 36d4-37a2:
Τι οὖν πρέπει ἀνδρὶ πένητι εὐεργέτη δεομένῳ ἄγειν σχολήν ἐπὶ τῇ ὑμετέρᾳ
παρακελεύσει; οὐκ ἐσθ’ ὅτι μᾶλλον, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, πρέπει οὕτως ὡς τὸν
τοιοῦτον ἄνδρα ἐν πρυτανείῳ σιτεῖσθαι, πολύ γε μᾶλλον ἢ εἴ τις ὑμῶν ἵππῳ ἢ
συνωρίδι ἢ ζεύγει νενίκηκεν Ὀλυμπίασιν· ὁ μὲν γὰρ ὑμᾶς ποιεῖ εὐδαίμονας
δοκεῖν εἶναι, ἐγὼ δὲ εἶναι, καὶ ὁ μὲν τροφῆς οὐ δεῖται, ἐγὼ δὲ δέομαι. Εἰ οὖν δεῖ με
κατὰ τὸ δίκαιον τῆς αξίας τιμᾶσθαι, τούτου τιμῶμαι, ἐν πρυτανείῳ σιτίσεως.

8
 Κηθέξσλνο De Oratore (δηδ. Μαξία Παπαδεκεηξίνπ)

60. Αξρεγόο απηώλ ήηαλ ν ΢σθξάηεο, απηόο ν νπνίνο ζύκθσλα κε ηε καξηπξία όισλ
ησλ κνξθσκέλσλ θαη θαηά ηελ θξίζε όιεο ηεο Διιάδνο εύθνια ππήξμε ν θνξπθαίνο
όισλ ηόζν ζηε γλώζε, ζηελ επθπΐα, ζηελ θνκςόηεηα θαη ζηε ιεπηόηεηα, όζν βέβαηα
θαη ζηελ επγισηηία θαη ζηελ πνηθηιία ηνπ ύθνπο θαη ζηνλ πινύην ηνπ ιεμηινγίνπ ζε
νπνηνλδήπνηε ηνκέα θαη αλ αζρνιήζεθε. Απηόο από απηνύο, νη νπνίνη
πξαγκαηεύνληαη, ζπδεηνύλ θαη δηδάζθνπλ απηά πνπ εκείο ηώξα εξεπλάκε, ελώ
νλνκάδνληαλ κε έλα όλνκα – γηαηί θάζε γλώζε ησλ αξίζησλ πξαγκάησλ θαη
εμάζθεζε ζ’ απηά νλνκαδόηαλ θηινζνθία – απηό ην θνηλό όλνκα ηνπο ην αθαίξεζε
θαη ζηηο ζπδεηήζεηο ηνπ μερώξηζε ηελ επηζηήκε (γλώζε) ηεο ζσζηήο ζθέςεο από
απηήλ ηεο θνκςήο νκηιίαο, νη νπνίεο ζηελ νπζία ήηαλ ζπλδεδεκέλεο (αιιειέλδεηεο).
Σν πλεύκα ηνπ θαη ηηο δηάθνξεο ζπδεηήζεηο ηνπ απνζαλάηηζε ν Πιάησλ κε ηα
ζπγγξάκκαηά ηνπ, ελώ ν ίδηνο ν ΢σθξάηεο δελ άθεζε νύηε έλα γξάκκα.

61. Έθηνηε πθίζηαηαη απηό ην «ζρίζκα» θαηά θάπνην ηξόπν ηεο γιώζζαο θαη ηνπ λνπ
(θ.ι. ηεο θαξδηάο), αλόεην βέβαηα θαη άρξεζην θαη θαηαθξηηέν, κε απνηέιεζκα άιινη
λα καο δηδάζθνπλ λα είκαζηε ζνθνί θαη άιινη λα κηιάκε (άιινη ηε γλώζε θαη άιινη
ηελ νκηιία). Γηαηί, θαζώο ζρεδόλ νη πεξηζζόηεξνη πξνέξρνληαη από ηνλ ΢σθξάηε,
γηαηί από ηηο πνηθίιεο θαη δηάθνξεο ζπδεηήζεηο εθείλνπ, πνπ απιώλνληαλ ζε θάζε
είδνπο γλώζε, έρνπλ πάξεη έλαο ην έλα θαη άιινο ην άιιν, δηαζθνξπίζηεθαλ ζαλ
νηθνγέλεηεο πνπ δηαθνξνπνηνύληαη κεηαμύ ηνπο θαη δηαθσλνύλ κε δξηκύηεηα θαη
βξίζθνληαη ζε αληηπαξάζεζε, ελώ αληίζεηα όινη ζα ήζειαλ λα ιέγνληαη θαη ζεσξνύλ
όηη είλαη ΢σθξαηηθνί.

72. Καη γηαηί, όπσο είπα παξαπάλσ, εθείλνη νη παιαηνί κέρξη ηνλ ΢σθξάηε ζπλέδεζαλ
θάζε γλώζε θαη επηζηήκε όισλ ησλ πξαγκάησλ (ζεκάησλ) πνπ αθνξνύζαλ ηα ήζε
ησλ αλζξώπσλ, ηε δσή, ηελ αξεηή, ηελ πνιηηεία, κε ηελ επηζηήκε ηνπ ιόγνπ. Μεηά,
όηαλ ρσξίζηεθαλ, όπσο εμήγεζα, από ηνλ ΢σθξάηε θαη κεηά όκνηα από όινπο ηνπο
΢σθξαηηθνύο, νη θηιόζνθνη πεξηθξόλεζαλ ηελ επγισηηία θαη νη ξήηνξεο ηε ζνθία.
Καη δελ άγγηδαλ ηίπνηε από ηελ άιιε πιεπξά, εθηόο από ό,ηη ίζσο δαλείδνληαλ. Από
απηό ζα κπνξνύζαλ λα αληιήζνπλ αδηάθξηηα, αλ ήζειαλ λα κείλνπλ ζηελ παιαηά
ελόηεηα.

73. Αιιά, όπσο νη παιαηνί αξρηεξείο εμαηηίαο ηνπ πιήζνπο ησλ ζπζηώλ ήζειαλ λα
ππάξρνπλ ηξεηο επόπηεο ζπκπνζίνπ,5 ελώ από ηνλ Ννπκά είραλ νξηζηεί νη ίδηνη λα
θάλνπλ αθόκε θαη εθείλε ηε ζπκπνζηαθή ζπζία ησλ αγώλσλ, έηζη θαη νη ΢σθξαηηθνί
ρώξηζαλ από ηνλ εαπηό ηνπο θαη από ην θνηλό όλνκα ηεο θηινζνθίαο ηνπο αγνξεηέο

5
Ο Κξάζζνο εδώ παξαιιειίδεη θαη κέκθεηαη ηνπο ΢σθξαηηθνύο θαη ηνπο Ρσκαίνπο αξρηεξείο
γηα ηε κεηαθνξά ησλ αξκνδηνηήησλ ηνπο ζε άιινπο. Ο παξαιιειηζκόο απηόο όκσο δελ είλαη
ζαθήο γηαηί ιίγα είλαη γλσζηά γηα ηηο αξκνδηόηεηεο ησλ Ρσκαίσλ ηεξέσλ. Πάλησο έλα δείπλν,
όπνπ επόπηεπαλ νη ηξεηο epulones γηλόηαλ ζηηο 13 ΢επηεκβξίνπ (ιίγν κεηά ηνλ δηάινγν).
Ήηαλ ην epulum Iovis πνπ ζπλόδεπε ηε γηνξηή πξνο ηηκή ηνπ Γία. Ο Νοςμάρ ήηαλ απηόο πνπ
θαζηέξσζε ην αξρηεξαηηθό ζπκβνύιην. Ήηαλ ν δεύηεξνο βαζηιηάο ηεο Ρώκεο θαη κεγάινο
λνκνζέηεο. Καηά ηνλ Κηθέξσλα πέζαλε ην 672 π.Υ. Τπήξρε παξάδνζε όηη ήηαλ καζεηήο ηνπ
Ππζαγόξα (De Orat. II 154).

9
 Κηθέξσλνο De Oratore (δηδ. Μαξία Παπαδεκεηξίνπ)

ησλ δηθαζηηθώλ ππνζέζεσλ, ελώ νη παιαηνί ήζειαλ λα ππάξρεη ζαπκαζηή ελόηεηα

ιόγνπ θαη πλεύκαηνο.

129. Δθείλνο ν ίδηνο ν Γνξγίαο ν Λενληίλνο, κε ηνλ νπνίν σο ζπλήγνξν ν ξήηνξαο

ππνθιίζεθε ζηνλ θηιόζνθν, όπσο ήζειε ν Πιάησλ, ν νπνίνο ή πνηέ δελ ληθήζεθε από
ηνλ ΢σθξάηε θαη δελ είλαη αιεζηλόο εθείλνο ν δηάινγνο ηνπ Πιάησλα 6 ή, αλ ληθήζεθε
πξνθαλώο ν ΢σθξάηεο ππήξμε επγισηηόηεξνο θαη επθξαδέζηεξνο θαη, όπσο εζύ ηνλ
απνθαιείο, πξνηθηζκέλνο κε πινπζηόηεξν ύθνο θαη ιεμηιόγην θαη θαιύηεξνο ξήηνξαο
– αιιά απηόο ζε εθείλν ην ίδην βηβιίν ηνπ Πιάησλα γηα θάζε ζέκα, νπνηνδήπνηε
έθηαλε ζε δηαθσλία ή απαηηνύζε έξεπλα (θ.ι. αλαγόηαλ ζε δηαθσλία ή έξεπλα),
ππόζρεηαη όηη ζα κηιήζεη κε πνιύ κεγάιε επάξθεηα. Καη απηόο πξώηνο από όινπο
ηόικεζε ζε αλνηρηή ζπγθέληξσζε λα ξσηήζεη γηα πνην ζέκα ν θαζέλαο ήζειε λα
αθνύζεη (λα κάζεη). 7

228. Καη ζα ήζεια λα ήηαλ εδώ ν γακπξόο κνπ, ν θίινο ζνπ, ν Οξηήλζηνο.8 Δγώ
βέβαηα πηζηεύσ όηη απηόο ζα είλαη εμαηξεηηθόο (ζα δηαπξέςεη) ζε όινπο απηνύο ηνπο
επαίλνπο πνπ εζύ έπιεμεο γηα ηνλ ιόγν.

229. Καη ν Κξάζζνο είπε: «Θα είλαη ιεο; Δγώ βέβαηα θξίλσ όηη ήδε είλαη θαη ην
έθξηλα από ηόηε, όηαλ ηε ρξνληά πνπ εγώ ήκνπλ ύπαηνο ππνζηήξημε ζηε ζύγθιεην ηελ
ππόζεζε ηεο Αθξηθήο, θαη πξόζθαηα αθόκε πεξηζζόηεξν, όηαλ κίιεζε
ππεξαζπίδνληαο ηνλ βαζηιηά ηεο Βηζπλίαο. Γη’ απηόλ ηνλ ιόγν ζσζηά βιέπεηο,
Κάηνπιε. Γηαηί αηζζάλνκαη όηη ζ’ απηόλ ηνλ λεαξό δελ ιείπεη ηίπνηε νύηε από θπζηθά
πξνζόληα, νύηε από παηδεία.

230. Γη’ απηό εζύ, Κόηηα, θαη εζύ, ΢νπιπίθηε, αθόκε πεξηζζόηεξν πξέπεη λα
επαγξππλείηε θαη λα θνπηάδεηε. Γηαηί εθείλνο όληαο όρη θαη κέηξηνο ξήηνξαο θαηά
θάπνην ηξόπν αλαδύεηαη κε θαιέο επηδόζεηο ζηε δηθή ζαο γεληά, αιιά θαη ηζρπξό

6
΢ύκθσλα κε ηνλ Αζήλαην (ΗΗ 505 d-c), όηαλ ν Γνξγίαο δηάβαζε ηνλ Πιαησληθό δηάινγν πνπ
θέξεη ην όλνκά ηνπ είπε όηη πνηέ δελ ζπδήηεζε ηίπνηε από απηά πνπ ηνπ απνδίδεη ν Πιάησλ.
7
Γοργ. 447c: ἐκέλευε γοῦν νῦν δὴ ἐρωτᾶν ὅτι τις βούλοιτο τῶν ἔνδον ὄντων καὶ
πρὸς ἅπαντα ἔφη ἀποκρινεῖσθαι.
8
Ζ αλαθνξά ηνπ Κάηνπινπ ζηνλ λεαξό Οξηήλζην γίλεηαη γηα λα ππελζπκίζεη ην ηέινο ηνπ
Φαίδρου, όπνπ ν Φαίδξνο θάλεη κία παξόκνηα αλαθνξά γηα ηνλ λεαξό Ηζνθξάηε θαη ν
΢σθξάηεο πξνβιέπεη έλα ιακπξό κέιινλ γη’απηόλ. Ο Q. Hortensius Hortalus (114-50 π.Υ.)
ήηαλ έλαο από ηνπο θαιύηεξνπο ξήηνξεο ηεο Ρώκεο. Έγηλε ύπαηνο ην 69. Ήηαλ ν ζπλήζεο
αληίπαινο ηνπ Κηθέξσλα ζηα δηθαζηήξηα. Ζ ζεκαληηθόηεξε δίθε πνπ βξέζεθαλ αληηκέησπνη
ήηαλ ε δίθε ηνπ Βέξξε ην 70. Ωζηόζν νη δύν άλδξεο έρνληαο θνηλά ελδηαθέξνληα
ζπλεξγάζηεθαλ πνιιέο θνξέο. Λόγνη θαη έξγα ηνπ δελ έρνπλ ζσζεί, γλσξίδνπκε όκσο 25
ηίηινπο από ηνπο ιόγνπο ηνπ θαη όηη έγξαςε κία ξεηνξηθή κειέηε ζε δύν βηβιία ζρεηηθά κε
ηνπο θνηλνύο ηόπνπο (Loci communes), έλα ηζηνξηθό έξγν (Annales) θαη κεξηθά πνηήκαηά.
Ό,ηη γλσξίδνπκε γηα ηε ξεηνξηθή ηνπ ηέρλε θαη ηνπο ιόγνπο ηνπ πξνέξρεηαη από ην ξεηνξηθό
έξγν ηνπ Κηθέξσλα Brutus.

10
 Κηθέξσλνο De Oratore (δηδ. Μαξία Παπαδεκεηξίνπ)

κπαιό έρεη θαη θινγεξό ελδηαθέξνλ θαη εμαηξεηηθή παηδεία θαη κνλαδηθή κλήκε. 9
Μνινλόηη όκσο ηνλ ππνζηεξίδσ, ζέισ εθείλνο λα μερσξίδεη ζηε δηθή ηνπ γεληά, όκσο
δελ είλαη ηηκεηηθό γηα ζαο λα ζπλαγσλίδεζηε ζην ηξέμηκν (λα παξαβγαίλεηε) κε έλαλ
ηόζν κηθξόηεξν.

9
Ο Κξάζζνο εδώ κηιάεη γηα ηνλ Οξηήλζην, όπσο ν ΢σθξάηεο κηιάεη γηα ηνλ Ηζνθξάηε ζηνλ
Φαίδρο 279 a: {΢σθξάηεο}: Νέος ἔτι, ὦ Φαῖδρε, Ἰσοκράτης΄ ὃ μέντοι μαντεύομαι
κατ’ αὐτοῦ, λέγειν ἐθέλω.
{Φαῖδρος}: Τὸ ποῖον δή;
{Σωκράτης}: Δοκεῖ μοι ἀμείνων ἢ κατὰ τοὺς περὶ Λυσίαν εἶναι λόγους τὰ τῆς
φύσεως, ἔτι τε ἤθει γεννικωτέρω κεκρᾶσθαι. Ὥστε οὐδὲν ἂν γένοιτο θαυμαστόν,
προϊούσης τῆς ἡλικίας, εἰ περὶ αὐτούς τε τοὺς λόγους οἷς νῦν ἐπιχειρεῖ πλέον ἢ
παίδων διενέγκοι τῶν πώποτε ἁψαμένων λόγων΄ ἔτι τε, εἰ αὐτῷ μὴ ἀποχρῆσθαι
ταῦτα, ἐπὶ μείζω δέ τις αὐτὸν ἄγοι ὁρμὴ θειοτέρα΄ φύσει γάρ, ὦ φίλε, ἔνεστί τις
φιλοσοφία τῇ τοῦ ἀνδρὸς διανοίᾳ.

11