1 

สมการเชิงอนุพันธสามัญ
Ordinary Differential Equations
ทบทวน ให f ( x) เปนฟงกชันที่มี x เปนตัวแปรอิสระ (ตัวแปรตน) ให y = f ( x)
แลวเราเรียก y วา ตัวแปรตาม
บทนิยาม เราเรียกสมการทางคณิตศาสตรที่แสดงถึงความสัมพันธระหวางตัวแปร
ตาม ตัวแปรอิสระ(หนึ่งตัวแปร) และอนุพันธของตัวแปรตามเมื่อเทียบกับตัวแปรอิสระ
(derivative )หรือ ดิฟเฟอเรนเชียล (differential) วา สมการเชิงอนุพันธสามัญ (ordinary
differential equation)
ตัวอยาง ตัวอยางของสมการเชิงอนุพันธ
dy
1. = 3x 2. xdy − ydx = x 2
dx
2
d 2 y ⎛ dy ⎞
3. 2 y "− 5 xy ' = 3 4. + ⎜ ⎟ = x2 − y 2
dx ⎝ dx ⎠
2

บทนิยาม เราเรียกอันดับของอนุพันธที่สูงสุดซึ่งปรากฏอยูในสมการเชิงอนุพันธวา
อันดับ (order) ของสมการเชิงอนุพันธ และเราเรียกเลขชี้กําลังของอนุพันธอันดับที่
สูงสุดซึ่งปรากฏอยูในสมการเชิงอนุพันธ เมื่อจัดรูปแบบของสมการใหเลขชี้กําลังเปน
จํานวนเต็มบวกวา ระดับขั้น (degree)
ตัวอยาง ตัวอยางของอันดับและระดับขั้นของสมการเชิงอนุพันธ
dy
1. = 3y เปนสมการเชิงอนุพันธสามัญอันดับ 1 ระดับขั้น 1
dx
2

2. ⎛⎜ ⎞⎟ = y 2
dy
เปนสมการเชิงอนุพันธสามัญอันดับ 1 ระดับขั้น 2
⎝ dx ⎠
4

3. 2 2 − 5 x ⎛⎜ ⎞⎟ = 3
d2y dy
เปนสมการเชิงอนุพันธสามัญอันดับ 2 ระดับขั้น 1
dx ⎝ dx ⎠
2
⎛ d2y ⎞
4. ⎜ 2 ⎟ = x 2 − y 2 เปนสมการเชิงอนุพันธสามัญอันดับ 2 ระดับขั้น 2
⎝ dx ⎠
 2 

หมายเหตุ สัญลักษณของอนุพันธของตัวแปรตามที่ใชกันทั่วไปในสมการเชิงอนุพันธ
มีหลายแบบ ถาให y เปนตัวแปรตามและ x แทนตัวแปรอิสระ เราใช y ( n ) แทน
dny
ในกรณี ที่ n = 1, 2 หรื อ 3 เรานิ ย มใช สั ญ ลั ก ษณ y ', y '' และ y ''' แทน
dx n
dy d 2 y d3y
, และ 3 ตามลําดับ  
dx dx 2 dx
บทนิยาม เราเรียกสมการเชิงอนุพันธสามัญอันดับ n วา สมการเชิงอนุพันธสามัญ
เชิงเสนอันดับ n (linear ordinary differential equation of order n ) ถาสามารถจัด
สมการใหอยูในรูป

an ( x) y ( n ) + an−1 ( x) y ( n−1) + ... + a1 ( x) y '+ a 0 ( x) y = g ( x) (5.3.1)

เมื่อ an , an−1 ,..., a1 , a 0 , g และ y เปนฟงกชันที่ขึ้นอยูกับตัวแปรอิสระ x เพียงตัว
เดียวและนิยามบนโดเมนของ y โดยที่ an ≠ 0 และเรียกสมการเชิงอนุพันธสามัญ
อันดับ n ที่ไมอยูในรูปดังกลาววา สมการเชิงอนุพันธสามัญไมเชิงเสนอันดับ n
(nonlinear ordinary differential equation of order n )
ตัวอยาง จงพิจารณาสมการเชิงอนุพันธตอไปนี้วาเปนสมการเชิงเสนหรือไม 

1. 2 y ''+ 5 y '− y = 2 x  
2. 2 xy ''+ 5 y '− xy = 2 y  
3. 2 xy ''+ 5( y ') 2 − y = 2  
4. 2 xy ''+ 5(sin x ) y '− y = 2  
5. . xy ''+ yy '− y = 2 x  
บทนิยาม เราเรียกฟงกชัน y ที่สอดคลองกับสมการเชิงอนุพันธสามัญวา ผลเฉลย
(solution) ของสมการเชิงอนุพันธ ถาสามารถเขียนผลเฉลยไดในรูป y = f ( x) เรา
เรียกผลเฉลยนั้นวา ผลเฉลยชัดแจง (explicit solution) แตถาเราไมสามารถเขียนในรูป
ชัดแจงได เราจะเรียกผลเฉลยนั้นวา ผลเฉลยโดยปริยาย (implicit solution)
 3 

จงแสดงวาฟงกชันที่กําหนดโดย y = e x สําหรับทุก ๆ จํานวนจริง x เปน

2
ตัวอยาง
dy
ผลเฉลยของสมการเชิงอนุพันธ = 2 xy
dx
วิธีทํา ให y = e x จะเห็นวา
2

dy d x2
= e = e x d x 2 = 2 xe x = 2 xy
2 2

dx dx dx
dy
ทําใหไดวา y = e x เปนผลเฉลยของสมการเชิงอนุพันธ = 2 xy
2
,
dx

ตัวอยาง จงแสดงวาฟงกชันที่กําหนดโดย y = 1 สําหรับทุก ๆ จํานวนจริง x ≠ 2

2− x
dy
เปนผลเฉลยของสมการเชิงอนุพันธ = y2
dx
วิธีทํา

ขอ สัง เกต เราสามารถตรวจสอบว าฟ ง ก ชั น ที่ กํา หนดโดย y = 1 x 2 เปน ผล

2
dy
เฉลยของสมการ = x นอกจากนี้สําหรับฟงกชัน y = 1 x 2 + C เมื่อ C เปนคา
dx 2
คงตัวใดๆ จะไดเชนกันวา
dy d 1 2
=
dx dx 2 ( )
x + C = x ซึ่งแสดงวา y = 1 x 2 + C ก็
2
dy
เปนคําตอบของ = x ดวยเชนกัน
dx
 4 

เราสามารถแบงประเภทของผลเฉลยของสมการเชิงอนุพันธไดเปน 2 ประเภทคือ
ผลเฉลยทั่วไป (general solution) และ ผลเฉลยเฉพาะ (particular solution) ซึ่งผลเฉลย
ทั่วไป คือ ผลเฉลยที่มีคาคงตัวปรากฏอยู ตัวอยางเชน y = 1 x 2 + C เปนผลเฉลย
2
dy
ทั่วไปของ = x สวนผลเฉลยเฉพาะ คือ ผลเฉลยที่เราแทนคาคงตัวดวยจํานวนจริง
dx
ใด ๆ ตั ว อย า งเช น y = 1 x 2 , y = 1 x 2 + 1 และ y = 1 x 2 + 3 เป น ผลเฉลย
2 2 2
dy
เฉพาะของ = x 
dx
ตัวอยางเชน y = ln x + C โดยที่ x > 0 และ C เปนคาคงตัว เปนผลเฉลย
dy 1
ทั่ ว ไปของสมการ = แต ถ า เรากํ า หนดให y (e) = 3 จะได
dx x
3 = y (e) = ln e + C = 1 + C ซึ่ ง จะได ว า C = 2 และทํ า ให y = ln x + 2 เป น ผล
dy 1
เฉลยเฉพาะของสมการ =  
dx x
บทนิยาม ปญหาคาเริ่มตน (initial value problem) ของสมการเชิงอนุพันธสามัญ คือ
การหาผลเฉลยของสมการบนชวง I โดยทีผ่ ลเฉลยจะสอดคลองกับเงื่อนไข
y ( x0 ) = y0

เมื่อ x0 ∈ I และ y0 เปนคาคงตัว เราจะเรียก y ( x0 ) = y0 วา คาเริ่มตน(initial value)

 

สมการเชิงอนุพันธแบบแยกตัวแปรได
บทนิยาม เราเรียกสมการเชิงอนุพันธ วา สมการเชิงอนุพันธแบบแยกตัวแปรได
(separable differential equations) หรือเรียกสั้นๆวา สมการแบบแยกตัวแปรได
(separable equations) ถาสมการสามารถเขียนไดในรูป
dy
= p ( x) g ( y ) หรือ M ( x ) dx + N ( y ) dy = 0
dx
โดยที่ p และ M เปนฟงกชันตัวแปรเดียวซึ่งมี x เปนตัวแปรอิสระ และ g และ N
เปนฟงกชันตัวแปรเดียวซึ่งมี y  
 
 5 

dy
ตัวอยาง จงแสดงวาสมการเชิงอนุพันธ = 3xy เปนสมการแบบแยกตัวแปรได
dx
วิธีทํา    

 
 
dy 3x 2
ตัวอยาง จงแสดงวาสมการเชิงอนุพันธ = โดยที่ y ≠ 0 เปนสมการแบบ
dx 2 y
แยกตัวแปรได 
วิธีทํา

 
 
dy
สังเกตวา สมการเชิงอนุพันธ = 3 + xy ไมเปนสมการแบบแยกตัวแปรได
dx

ขั้นตอนการหาผลเฉลยของสมการเชิงอนุพันธแบบแยกตัวแปรได
dy
1. จัดรูปสมการ = p( x) g ( y ) ใหมใหอยูในรูป
dx

q ( y ) dy = p ( x ) dx โดยที่ q( y ) = 1
g ( y)
2. อินทิเกรตทั้งสองขางของสมการ จะได

∫ q( y)dy = ∫ p( x)dx
dy
3. เราจะได Q ( y ) = P ( x ) + C เปนผลเฉลยของสมการ = p ( x) g ( y )
dx
โดยที่ Q และ P เปนปฏิยานุพันธของ q และ p ตามลําดับ
และ C คือคาคงตัว
 
 6 

dy
ตัวอยาง จงหาผลเฉลยของสมการเชิงอนุพันธ = 2 xy 2
dx
วิธีทํา เนื่องจากสมการเชิงอนุพันธที่กําหนดใหเปนสมการเชิงอนุพันธแบบแยกตัว
แปรได จึงเริ่มตนขั้นที่ 1 ดวยการเขียนสมการใหมในรูป
1 dy = 2 xdx
y2
ขั้นตอนที่ 2 เราอินทิเกรตทั้งสองขาง จะได

∫ y12
dy = 2 ∫ xdx

ซึ่งจะได − 1 = x 2 + C เมื่อ C เปนคาคงตัว ซึ่งสมมูลกับ y=− 1

y x +C
2

dy
เพราะฉะนั้นเราไดผลเฉลยของสมการ = 2 xy 2 คือ y = − 2 1 ,
dx x +C
dy x
ตัวอยาง จงหาผลเฉลยของสมการเชิงอนุพันธ =
dx y

วิธีทํา
 7 

ตัวอยาง จงหาผลเฉลยเฉพาะของปญหาคาเริ่มตน e y y ' = 2 x เมื่อ y (0) = 2

วิธีทํา

dy
ตัวอยาง จงหาผลเฉลยของสมการเชิงอนุพันธ = cos xesin x
dx
วิธีทํา

ตัวอยาง จงหาผลเฉลยเฉพาะของปญหาคาเริ่มตน y ' = xe y x − 2 , y (π ) = 0

วิธีทํา
 8 

สมการเอกพันธุ 
บทนิยาม เราเรียกสมการเชิงอนุพันธอันดับหนึ่ง y ' = f ( x, y ) วา สมการเชิง
อนุพันธแบบเอกพันธุ (homogeneous differential equation) หรือเรียกสั้นๆวา สมการ
⎛ y⎞
เอกพันธุ ถา y ' = F ⎜ ⎟ เมื่อ F เปนฟงกชันตัวแปรเดียว
⎝x⎠
dy y
ตัวอยาง สมการ = เปน สมการเอกพัน ธุ เพราะวา ฟงกชัน F (u ) = u
dx x
⎛ y⎞ y
สอดคลองกับเงื่อนไขของบทนิยาม นั่นคือ y ' = F ⎜ ⎟ = ,
⎝x⎠ x

ตัวอยาง สมการเชิงอนุพันธตอไปนี้เปนสมการเอกพันธุ

1. x 2 y ' = y 2 + 2 xy

x+ y
2. y ' = ln x − ln y +
x− y

3. ( x 2 − 3 y 2 ) dx + 2 xydy = 0
 9 

ขั้นตอนการหาผลเฉลยของสมการแบบเอกพันธุ
1. จัดรูปสมการ M ( x, y ) dx + N ( x, y ) dy = 0 (หรือ y ' = f ( x, y ) )
ใหมใหอยูในรูป
dy ⎛ y⎞
= F⎜ ⎟ (∗)
dx ⎝x⎠
y
2. ให v = ( v เปนตัวแปร dummy ) ทําใหได
x
dv = xy '− y = F (v) − v
dx x2 x

หรือ dv = F (v) − v
dx x
3. จัดรูปสมการใหมเปน
1 dv = 1 dx
F (v ) − v x
4. อินทิเกรตทั้งสองขางของสมการ จะได

∫ F (v1) − v dv = ln x + C
5. ให Q (v ) เปนปฏิยานุพันธของ 1 แลวจะไดวา
F (v ) − v

⎛ y⎞
Q ⎜ ⎟ = ln x + C
⎝x⎠
เปนผลเฉลยของสมการ (∗) เมื่อ C เปนคาคงตัว 
 10 

dy x + y
ตัวอยาง จงหาผลเฉลยของสมการเชิงอนุพันธ =
dx x
วิธีทํา

ตัวอยาง จงหาผลเฉลยของสมการเชิงอนุพันธ ( y 2 + x 2 + yx ) dx = x 2 dy

วิธีทํา
 11 

y 2 + x2
ตัวอยาง จงหาผลเฉลยของสมการเชิงอนุพันธ y ' = เมื่อ y (1) = −2
2 xy

วิธีทํา
 12 

สมการแมนตรง
สัญลักษณ ถา u ( x, y ) เปนฟงกชันสองตัวแปร กลาวคือมี x และ y เปนตัวแปร
อิสระ และถา u ( x, y ) สามารถหาอนุพันธเทีบยกับตัวแปร x ได เราจะใชสัญลักษณ
∂u ( x, y ) แทน d u ( x, y ) (โดยพิจารณาวา y เปนเพียงคาคงตัว) ทํานองเดียวกัน
∂x dx
ถา u ( x, y ) สามารถหาอนุพันธเทีบยกับตัวแปร y ได เราใชสัญลักษณ ∂u ( x, y )
∂y
d
แทน u ( x, y ) (โดยพิจารณาวา x เปนเพียงคาคงตัว)
dy

ตัวอยางเชน u ( x, y) = x 2 y + 2 x + y + 1 จะได ∂u ( x, y ) = 2 xy + 2 และ

∂x
∂u ( x, y ) = x 2 + 1 เปนตน
∂y

บทนิยาม เราเรียกสมการเชิงอนุพันธในรูปแบบ
M ( x, y ) dx + N ( x, y ) dy = 0
วา สมการเชิงอนุพันธแมนตรง (exact differential equation) หรือเรียกสั้นๆวา สมการ
แมนตรง (exact equation) ถามีฟงกชันสองตัวแปร u ( x, y ) ที่ทําให

M ( x, y ) = ∂u ( x, y ) และ N ( x, y ) = ∂u ( x, y )
∂x ∂y
สําหรับทุกๆ ( x, y) บนโดเมนที่เราสนใจ

ทฤษฎีบท ถา ∂M และ ∂N เปนฟงกชันตอเนื่องบนอาณาบริเวณ R ในระบบ

∂y ∂x
พิกัดฉาก \ 2 แลว สมการเชิงอนุพันธ M ( x, y ) dx + N ( x, y ) dy = 0 เปนสมการ
แมนตรง ก็ตอเมื่อ
∂M = ∂N
∂y ∂x
สําหรับทุก ( x, y) ใน R
 13 

ตัวอยาง จงแสดงวา xy 2 dx + x 2 ydy = 0 เปนสมการแมนตรง

วิธีทํา จาก xy 2 dx + x 2 ydy = 0 จะได M ( x, y ) = xy 2 และ N ( x, y ) = x 2 y ซึ่ง
มีอนุพันธยอยเปน ∂M ( x, y ) = 2 xy และ ∂N ( x, y ) = 2 xy สําหรับทุก ๆ จํานวน
∂y ∂x
จริง x และ y จะเห็นวา ∂M และ ∂N เปนฟงกชันตอเนื่องบน \ 2 และ
∂y ∂x
∂M = ∂N ที่ทุกจุดบน \ 2 ดังนั้น xy 2 dx + x 2 ydy = 0 เปนสมการแบบแมนตรง
∂y ∂x
โดยทฤษฎีบทขางตน ,
ตัวอยาง จงแสดงวา y 3dx + 3xy 2 dy = 0 เปนสมการแมนตรง

ขั้นตอนการหาผลเฉลยของสมการเชิงอนุพันธแมนตรง
ให u เปนฟงกชันซึ่งสอดคลองกับบทนิยาม

1. อินทิเกรต M ( x, y ) = ∂u ( x, y ) เทียบกับ x เราได

∂x
u ( x, y ) = ∫ M ( x, y )dx + g ( y ) (1)
โดยที่ g เปนฟงกชันที่มี y เปนตัวแปรเพียงตัวเดียวที่สามารถหาอนุพันธได
2. หาอนุพันธของ u ใน (1) เทียบกับ y จะได

N ( x, y ) = ∂u ( x, y ) = ∂ ∫ M ( x, y )dx + g '( y )
∂y ∂y

นั่นคือ g '( y ) = N ( x, y ) − ∂ ∫ M ( x, y )dx (2)

∂y
3. อินทิเกรต (2) ทั้งสองขาง จะได
⎡ ⎤
g ( y ) = ∫ ⎢ N ( x, y ) − ∂ ∫ M ( x, y )dx ⎥ dy
⎣ ∂y ⎦
4. นํา g ( y) ที่ไดแทนใน (1) ทําใหได u ( x, y ) และ สมการ u ( x, y ) = C เปน
ผลเฉลยของ M ( x, y )dx + N ( x, y )dy = 0 โดยที่ C เปนคาคงตัว
 14 

หมายเหตุ ในขั้นตอนที่ 1 เราอาจหา u จากการอินทิเกรตทั้งสองขาง

N ( x, y ) = ∂u ( x, y )
∂y
เทียบกับ y ทําใหได
u ( x, y ) = ∫ N ( x, y )dy + g ( x)

โดยที่ g เปนฟงกชันที่มี x เปนตัวแปรเพียงตัวเดียวที่สามารถหาอนุพันธอันดับหนึ่ง

ได จากนั้นดําเนินการขั้นที่ 2 โดยการหาอนุพันธของ u เทียบกับ x จะได

M ( x, y ) = ∂u ( x, y ) = ∂ ∫ N ( x, y )dy + g '( x)
∂x ∂x
และโดยการจัดรูปสมการใหมแลวอินทิเกรตทั้งสองขางในทํานองเดียวกับขั้นตอนการ
หาผลเฉลยขั้นที่ 3 และ 4 จะได

g ( x) = ∫ ⎡⎢ M ( x, y ) − ∂ ∫ N ( x, y )dy ⎤⎥ dx
⎣ ∂x ⎦
ทําใหได u ( x, y ) ตามที่ตองการ

ตัวอยาง จงหาผลเฉลยของ ( 2 x + 3 y ) dx + ( 3x + 2 ) dy = 0
วิธีทํา จาก ( 2 x + 3 y ) dx + ( 3x + 2 ) dy = 0 จะได M ( x, y ) = 2 x + 3 y และ
N ( x, y ) = 3x + 2 ซึ่งจะได
∂M ( x, y ) = 3 = ∂N ( x, y )
∂y ∂x

สําหรับทุกๆจํานวนจริง x และ y จะเห็นวา ∂M และ ∂N เปนฟงกชันตอเนื่องบน

∂y ∂x
\ 2 ดังนั้น ( 2 x + 3 y ) dx + ( 3 x + 2 ) dy = 0 เปนสมการแมนตรง

ให u ( x, y) = 0 เปนผลเฉลยหนึ่งของสมการ โดยการอินทิเกรต

∂u ( x, y ) = M ( x, y ) = 2 x + 3 y เทียบกับ x จะได
∂x
u ( x, y ) = ∫ ( 2 x + 3 y )dx + g ( y )
 15 

โดยที่ g เปนฟงกชันที่มี y เปนตัวแปรเพียงตัวเดียวที่สามารถหาอนุพันธอันดับหนึ่ง

ได ทําใหได
u ( x, y ) = x 2 + 3 yx + g ( y )
จากนั้น เราหาอนุพันธ(ยอย)ของ u เทียบกับ y จะได
∂u ( x, y ) = 3 x + g '( y )
∂y

และจาก N ( x, y ) = ∂u ( x, y ) จะได
∂y

3 x + 2 = N ( x, y ) = ∂u ( x, y ) = 3 x + g '( y )
∂y
ซึ่งสมมูลกับ g '( y ) = 2 และเมื่ออินทิเกรตทั้งสองขาง เราได
g ( y ) = 2 y + C1

โดยที่ C1 คือคาคงตัว ซึ่งทําให

u ( x, y ) = x 2 + 3 yx + 2 y + C1

ดังนั้น
x 2 + 3 yx + 2 y + C1 = C2 หรือ x 2 + 3 yx + 2 y = C

โดยที่ C2 คือคาคงตัว และ C = C2 − C1 เปนผลเฉลยของสมการที่กําหนดให ,

 16 

ตัวอยาง จงหาผลเฉลยของ ( y 2 + e x ) dx + ( e y + 2 yx ) dy = 0
 17 

ตัวอยาง จงหาผลเฉลยของ y − e x cos y + ( x + e x sin y ) y ' = 0  

 18 

ตัวอยาง จงหาผลเฉลยของ ( x + y cos x ) dx + ( sin x − 3 y 2 + 5 ) dy = 0

 19 

ตัวประกอบการอินทิเกรต  (Integrating factor)
พิจารณาสมการ
2 ydx + xdy = 0 (1)
จะเห็นวา M ( x, y ) = 2 y และ N ( x, y ) = x ซึ่งเปนฟงกชันตอเนื่องและมีอนุพันธ
ยอยเปน ∂M ( x, y ) = 2 และ ∂N ( x, y ) = 1 สําหรับทุกๆจํานวนจริง x และ y
∂y ∂x
ทําให ∂M ( x, y ) ≠ ∂N ( x, y ) ดังนั้น (1) ไมเปนสมการแมนตรง แตถาเราคูณ (1)
∂y ∂x
ตลอดดวย x จะได
2 yxdx + x 2 dy = 0
ซึ่งเปนสมการแมนตรง เราสังเกตวา
d ( yx 2 ) = 2 yxdx + x 2 dy

ทําให yx 2 = C เปนผลเฉลยของสมการแมนตรง 2 yxdx + x 2 dy = 0

โดยที่ C เปนคาคงตัว และเราสามารถตรวจสอบไดวา yx 2 = C เมื่อ x ≠ 0 เปนผล
เฉลยของสมการ (1) ดวยเชนกัน
ในหัว ขอนี้เราจะศึกษาสมการที่ไมเปนสมการแมนตรง แตถาเราสามารถหา
ฟงกชันสองตัวแปรมาคูณตลอดทั้งสองขางของสมการ เพื่อใหสมการใหมที่ไดเปน
สมการแมนตรง เราจะสามารถหาผลเฉลยของสมการนั้นไดดวยวิธีการของสมการแมน
ตรง และเราเรี ย กฟ ง ก ชั น ดั ง กล า วที่ จ ะนํ า สาคู ณ ว า ตั ว ประกอบการอิ น ทิ เ กรต
(Integrating factor)
บทนิยาม เราเรียกฟงกชันสองตัวแปร I ( x, y ) โดยที่ I ( x, y ) ≠ 0 วา ตัว
ประกอบการอินทิเกรต (integrating factor) ของ M ( x, y ) dx + N ( x, y ) dy = 0 ถา

I ( x, y ) M ( x, y ) dx + I ( x, y ) N ( x, y ) dy = 0

เปนสมการแมนตรง
 20 

ตัวอยาง สมการ 3 ydx + 2 xdy = 0 ไมเปนสมการแมนตรง แตมี I ( x, y ) = 1

xy
เปนตัวประกอบการอินทิเกรตของสมการ
ขอสังเกต สมการเชิงอนุพันธ M ( x, y ) dx + N ( x, y ) dy = 0 บางสมการอาจมีตัว
ประกอบการอินทิเกรตมากกวาหนึ่งตัว เชน สมการ ydx − xdy = 0 ถานํา
I ( x, y ) = 12 คูณทั้งสองขางของสมการ จะได
x
ydx − xdy
=0
x2

1 ydx − xdy
หรือ ถา I ( x, y ) = จะได = 0 ซึ่งทั้ง 2 สมการเปนสมการ
x + y2
2
x2 + y 2
แมนตรง
ในที่นี้เราจะศึกษาเฉพาะกรณีที่ integrating factor เปนฟงกชันที่มีตัวแปรอิสระ
เพียงตัวแปรเดียวเทานั้น

ขั้นตอนการหา integrating factor

1. จัดรูปสมการเชิงอนุพันธใหอยูในรูป
M ( x, y ) dx + N ( x, y ) dy = 0
2. พิจารณา  

⎡ ⎤ ⎡ ⎤
K1 = 1 ⎢ ∂M − ∂N ⎥  และ K 2 = − 1 ⎢ ∂M − ∂N ⎥
N ⎣ ∂y ∂x ⎦ M ⎣ ∂y ∂x ⎦

3. ถา K1 เปนฟงกชันที่มี x เปนตัวแปรเพียงตัวเดียว เราให

I = e∫
K1dx

ถา K 2 เปนฟงกชันที่มี y เปนตัวแปรเพียงตัวเดียว เราให

I = e∫
K 2dy
 21 

ขั้นตอนการหาผลเฉลยของสมการเชิงอนุพันธไมแมนตรงโดยใช integrating factor

ให I เปน integrating factor ของ
M ( x, y ) dx + N ( x, y ) dy = 0 (1)
1. คูณสมการ M ( x, y ) dx + N ( x, y ) dy = 0 ตลอดดวย I เราได
µ ( x, y ) M ( x, y )dx + µ ( x, y ) N ( x, y ) dy = 0 (2)
ซึ่งเปนสมการแมนตรง
2. ใชกระบวนการหาผลเฉลยของสมการแมนตรง ทําใหได
u ( x, y ) = C
เปนผลเฉลยของ (2) เมื่อ C เปนคาคงตัว
และ สมการ u ( x, y ) = C เมื่อ I ( x, y ) ≠ 0 เปนผลเฉลยของ (1)

ตัวอยาง จงหาผลเฉลยของ 2 xydx − ( 3x 2 − y 2 ) dy = 0 (∗)

วิธีทํา จาก 2 xydx − ( 3x 2 − y 2 ) dy = 0 จะได M ( x, y ) = 2 xy และ

N ( x, y ) = y 2 − 3x 2 ซึ่งเปนฟงกชันตอเนื่องและมี
∂M ( x, y ) = 2 x และ ∂N ( x, y ) = −6 x
∂y ∂x

สําหรับทุกๆจํานวนจริง x และ y จะเห็นวา ∂M ( x, y ) ≠ ∂N ( x, y ) ทําใหไดวา

∂y ∂x
(∗) ไมเปนสมการแบบแมนตรง

เนื่องจาก
⎡ ⎤
K = − 1 ⎢ ∂M − ∂N ⎥ = − 4
M ⎣ ∂y ∂x ⎦ y

เปนฟงกชันของ y เพียงตัวเดียว ทําใหได

∫ − dy
I = e∫ = e y = e
4
Kdy −4ln y
= y −4
 22 

เมื่อคูณสมการ (∗) ดวย I จะได

2 x dx − 3x − y dy = 0
2 2
(∗∗)
y3 y4
ซึ่งเปนสมการแบบแมนตรง และสามารถหาผลเฉลยได

ให u ( x, y) = 0 เปนผลเฉลยของ (∗∗) จะไดวา ∂u ( x, y ) = 2 x3 และ

∂x y
∂u ( x, y ) = − 3x − y จาก ∂u ( x, y ) = 2 x จะได
2 2

∂y y4 ∂x y3

x2
u ( x, y ) = ∫ 3 dx + g ( y ) = 3 + g ( y )
2 x
y y

โดยที่ g เปนฟงกชันที่มี y เปนตัวแปรเพียงตัวเดียว และอนุพันธยอยของ u เทียบ

กับ y คือ
∂u ( x, y ) = − 3x 2 + g '( y )
∂y y4
จึงไดวา
3x 2 − y 2 3x 2 + g '( y )
− = −
y4 y4

ซึ่งจะได g '( y ) = 12 เราอินทิเกรตทั้งสองขาง จะได

y

g ( y ) = − 1 + C1
y
โดยที่ C1 คือคาคงตัว ซึ่งทําให
2
u ( x, y ) = x 3 − 1 + C1
y y
2
x
เพราะฉะนั้น เราได 3 − 1 = C โดยที่ C คือคาคงตัว เปนผลเฉลยของ (∗∗)
y y
2
และทําให x 3 − 1 = C เมื่อ y ≠ 0 เปนผลเฉลยของ (∗) ,
y y
 23 

ตัวอยาง จงหาผลเฉลยของ ( 2 x 2 + y ) dx + ( x 2 y − x ) dy = 0
 24 

ตัวอยาง จงหาผลเฉลยของ 2 x + y 2 + xyy ' = 0

 25 

การประยุกตของสมการเชิงอนุพันธสามัญอันดับหนึ่ง
ตัวอยาง สารกัมมันตภาพรังสีชนิดหนึ่งสลายตัวดวยอัตราที่เปนสัดสวนกับปริมาณใน
ขณะนั้น ถาเริ่มตนมีสารอยู 50 มิลลิกรัม และหลังจากผานไป 2 ชั่วโมง สังเกตเห็นวา
สารสลายไป ครึ่งหนึ่งของมวลเริ่มตน จงหาสูตรสําหรับมวลของสารที่ยังเหลืออยูที่
เวลา t ใดๆ
วิธีทํา ให x(t ) แทนปริมาณของสารที่เวลา t ชั่วโมง
dx
เราจะไดสมการเชิงอนุพันธคือ = − kx
dt

dx
จัดรูปสมการใหมไดเปน = − kdt
x

อินทิเกรตทั้งสองขางจะได ln x = − kt + ln x0

เมื่อ ln x0 คือตัวคงคา
นั่นคือ x = x 0 e − kt

จากโจทยจะไดวา x = 50 มิลลิกรัม เมื่อ t=0 ชั่วโมงนั่นคือ

50 = x 0 e − k ( 0 ) = x 0

ดังนั้นผลเฉลยคือ x = 50e − kt

จากครึ่งหนึ่งของมวลเริ่มตนไดสลายไป หมายความวา 10% ของ 50 มิลลิกรัม ซึ่ง

เทากับ 5 มิลลิกรัม นั่นคือยังเหลือสารกัมมันตภาพรังสีชนิดนี้อยู 50 – 25 = 25
มิลลิกรัม เมื่อ t = 2 ชั่วโมง ดังนั้นจากผลเฉลยจะไดวา

25 = 50e − k (2)

e −2 k = 0.5

−2k = ln 0.5

นั่นคือ k = −0.5ln 0.5 ≈ 0.347

ดังนั้นจะไดสมการสําหรับมวลของสารกัมมันตภาพรังสีชนิดนี้ ณ เวลา t ใดๆ คือ

x = 50e −0.347 t ,
 26 

ตัวอยาง ในปฏิกิริยาเคมีของการสรางสาร C เราจะไดสาร C หนัก 3 กรัม จากการ

รวมตัวกันของสาร A ที่หนัก 2 กรัม และสาร B ที่หนัก 1 กรัม ถาเราเริ่มตนปฏิกิริยา
เคมีนี้ดวยสาร A หนัก 10 กรัม และสาร B หนัก 15 กรัม และเมื่อเวลาผานไป 20
นาที ปรากฏวามีสาร C เกิดขึ้น 6 กรัม จงเขียนสมการแสดงปริมาณของสาร C ณ
เวลา t นาที ใดๆ ภายใตกฎทางเคมีซึ่งกลาวไววา
“อัตราการเกิดสาร C ณ เวลา t นาที เปนสัดสวนกับผลคูณของปริมาณของสาร
A และสาร B ที่มีอยู ณ เวลานั้น”
วิธีทํา สมมติใหเมื่อเวลา t นาที เรามีสาร C อยู x กรัม ซึ่งแสดงวาในเวลา
2x
t นาที ไดมีการรวมตัวกันของสาร A หนัก กรัม และสาร B หนัก x กรัม
3 3

2x
เพราะฉะนั้นเมื่อเวลา t นาที จะมีสาร A เหลืออยู 10 − กรัม และสาร B
3

x
เหลืออยู 15 − กรัม
3

ดังนั้นภายใตกฎทางเคมีขางตนเราสามารถสรางแบบจําลองทางคณิตศาสตรในรูป
สมการ
dx ⎛ 2x ⎞ ⎛ x⎞
= k ⎜10 − ⎟ ⎜ 15 − ⎟
dt ⎝ 3 ⎠⎝ 3⎠

เราสามารถเขียนสมการเชิงอนุพันธนี้ในรูปสมการแบบแยกตัวแปรได ดังนี้
32 dx
= kdt
2(15 − x)(45 − x)

เมื่ออินทิเกรตสมการจะไดผลเฉลยทั่วไปคือ
⎛ 45 − x ⎞ 20
ln ⎜ ⎟= kt + c
⎝ 15 − x ⎠ 3

และภายใตเงื่อนไขวา x=0 เมื่อ t =0 และ x=6 เมื่อ t = 20 จะได

3(0.01846)
c = ln(3) และ k=
20

ทําใหไดสมการแสดงปริมาณของสาร C ณ เวลา t นาทีคือ

1 − e0.01846t
x = 45 ,
1 − 3e0.01846t