BAHAGIAN TEKNIK DAN VOKASIONAL

KEMENTERIAN PENDIDIKAN MALAYSIA

ARAS 5 & 6, BLOK E14, KOMPLEKS E,
PUSAT PENTADBIRAN KERAJAAN
PERSEKUTUAN
62604 PUTRAJAYA   

KOLEJ VOKASIONAL SUNGAI

BULOH
NOTA KULIAH 1
SEMESTER SEMESTER 1 DVM SESI 2015/2017

JABATAN JABATAN TEKNOLOGI ELEKTRIK DAN ELEKTRONIK

PROGRAM DIPLOMA TEKNOLOGI ELEKTRONIK / DVM

KOD/KURSUS ETN 6042 DIGITAL ELECTRONIC AND APPLICATION

KOMPETENSI PERFORM LOGICS GATES CIRCUIT AND RELATED DEVICES

1. Carry Out Concept And Number System

KOMPETENSI UNIT 2. Perform Logics Gates Circuit And Related Devices
3. Interpret Counter And Register

1.1 Explain digital system number and codes.

KOMPETENSI
1.2 Describe the encoding and decoding BCD code.
PEMBELAJARAN

ETN 6042/K 03/NK 01-

NO KOD 03
EDISI 2/JUNE 2017 MUKA : 01 DARIPADA
15
NO KOD JPK TIADA
NO KOD / CODE NO ETN 6042 Muka : 2 Dari : 15

TAJUK : Konsep Nombor dan Sistem Nombor

TUJUAN : Kertas penerangan ini bertujuan menerangkan pengetahuan asas berkaitan

konsep nombor dan sistem nombor yang digunakan dalam kehidupan seharian.

PENGENALAN

Dengan perkembangan bidang Elektronik Berdigit:

 Saiz peralatan alat elektronik semakin kecil, bacaan pengukuran lebih tepat dan cepat
dan fungsi peralatan semakin canggih dan kompleks. Ianya banyak digunakan secara
meluas dalam bidang perindustrian, perubatan dan pelayaran.

Contoh peralatan:
Komputer, kalkulator, kamera digital, telefon mudah alih, pemain cakera DVD,
termometer, alat pengesan tekanan darah dan sebagainya.

SISTEM NOMBOR

 Sistem nombor ialah kod berupa simbol yang diguna untuk menunjukkan bilangan item.
 Sistem yang digunakan oleh manusia setiap hari ialah sistem nombor perpuluhan
(desimal).
 Peralatan elektronik berdigit dan peralatan yang berasaskan komputer berdigit dan
mikropemproses tidak menggunakan sistem nombor perpuluhan tetapi menggunakan
sistem nombor perduaan (binari), perlapanan (oktal) dan perenambelasan
(heksadesimal).
NO KOD / CODE NO ETN 6042 Muka : 3 Dari : 15

Perpuluhan Perduaan Perlapanan Perenambelasan

(Decimal) (Binary) (Octal) (hexadecimal)
0 0000 0 0
1 0001 1 1
2 0010 2 2
3 0011 3 3
4 0100 4 4
5 0101 5 5
6 0110 6 6
7 0111 7 7
8 1000 10 8
9 1001 11 9
10 1010 12 A
11 1011 13 B
12 1100 14 C
13 1101 15 D
14 1110 16 E
15 1111 17 F
Sistem nombor Sistem nombor Sistem nombor Sistem nombor
perpuluhan perduaan mempunyai perlapanan perenambelasan
mempunyai 10 digit 2 digit iaitu 0 dan 1 mempunyai 8 digit mempunyai 16 digit
iaitu 0,1,2,3,4,5,6,7,8 yg dikenali sebagai iaitu 1,2,3,4,5,6 dan iaitu
dan 9. bit. Kombinasi 7. 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,
beberapa bit disebut A,B,C,D,E dan F.
kod.
Digit tertinggi ialah 9. Digit tertinggi ialah 1. Digit tertinggi ialah 7. Digit tertinggi ialah F.

Padanan antara sistem nombor perpuluhan dengan sistem nombor yang lain

 Subskrip ditulis kepada nombor untuk menunjukkan sistem nombor yang diguna pakai.
Contoh nombor binari 10102 , nombor oktal 658

NILAI TEMPAT BAGI SISTEM NOMBOR PERPULUHAN, PERDUAAN, PERLAPANAN DAN

PERENAMBELASAN

 Nilai sesuatu nombor bergantung kepada nilai tempat (place value) atau pemberatan.

 Nilai tempat sistem nombor perpuluhan.

Nilai tempat
10000 1000 100 10 1 0.1 0.01 0.001
(pemberatan)
Gandaan nombor
104 103 102 101 100 10-1 10-2 10-3
10

 Nilai tempat sistem nombor perduaan.

Nilai tempat
16 8 4 2 1 0.5 0.25 0.125
(pemberatan)
24 23 22 21 20 2-1 2-2 2-3 Gandaan nombor
 Nilai tempat sistem nombor perlapanan.
NO KOD / CODE NO ETN 6042 Muka : 4 Dari : 15

Nilai tempat
4096 512 64 8 1 0.125 0.0156 0.000195
(pemberatan)
Gandaan
84 83 82 81 80 8-1 8-2 8-3
nombor

 Nilai tempat sistem nombor perenambelasan.

Nilai tempat
65536 4096 256 16 1 0.0625 0.00039
(pemberatan)
164 163 162 161 160 16-1 16-2 Gandaan nombor

Contoh
Tentukan nilai bagi setiap digit nombor perpuluhan berikut:

a) 938 = (9 x 102) + (3 x 101) + (8 x 100)

= (9 x 100) + (3 x 10) + (8 x 1)
= 900 + 30 + 8

b) 67.924 = (6 x 101) + (7 x 100) + (9 x 10-1)+ (2 x 10-2) + (4 x 10-3)

= (6 x 10) + (7 x 1) + (9 x 0.1)+ (2 x 0.01) + (4 x 0.001)
= 60 + 7 + 0.9 + 0.02 + 0.004

Contoh
Berapakah nilai tempat (pemberatan) bagi digit 6 untuk nombor perpuluhan berikut:

a) 4761 Jawapan: 101 = 10

b) 38.76 Jawapan: 10-2 = 0.01

Latihan
1) Tentukan nilai bagi setiap digit nombor berikut:

a) 5110 b) 13710

c) 149210 d) 106.5810
NO KOD / CODE NO ETN 6042 Muka : 5 Dari : 15

2) Berapakah nilai tempat (pemberatan) bagi digit 7 untuk nombor perpuluhan berikut:

a) 137010 Jawapan:

b) 672510 Jawapan:

c) 58.7210 Jawapan:

PENUKARAN NOMBOR PERDUAAN KE PERPULUHAN DAN NOMBOR PERPULUHAN KE

PERDUAAN

Kaedah menukar nombor perduaan N2 ke nombor perpuluhan N10.

i. Tiap-tiap bit nombor perduaan didarabkan dengan nilai tempat masing-masing.

ii. Kesemua hasil darab yang didapati ditambah untuk mendapatkan nombor perpuluhan.

Contoh
Tukarkan nombor perduaan 11012 ke nombor perpuluhan.

Nilai tempat
23 22 21 20
1 1 0 12

= (1 X 23) + (1 X 22) + (0 X 21) + ( 1 X 20)

= (1 X 8) + (1 X 4) + (1 X 1)
= 8+4+ 1
= 1310

Contoh
Tukarkan nombor perduaan 10.1012 ke nombor perpuluhan
.

21 20 2-1 2-2 2-3 Nilai tempat

1 0 . 1 0 12

= (1 X 21) + (0 X 20) + (1 X 2-1) + ( 0 X 2-2) + ( 1 X 2-3)

= (1 X 2) + (1 X 0.5) + (1 X 0.125)
= 2 + 0.5 + 0.125
= 2.62510

Latihan
Tukarkan nombor perduaan 1101.10012 ke nombor perpuluhan.
NO KOD / CODE NO ETN 6042 Muka : 6 Dari : 15

Kaedah menukar nombor perpuluhan N10 ke nombor perduaan N2

i. Bahagikan nombor perpuluhan dengan dua secara berulang-ulang sehingga nilainya

menjadi sifar.
ii. Nombor perduaan yang dikehendaki, diambil daripada nilai baki hasil bahagi nombor-
nombor tersebut.

Contoh
Tukarkan nombor perpuluhan 4210 ke nombor perduaan dengan menggunakan kaedah
membahagi 2 secara berulang.

Latihan
Tukarkan nombor perpuluhan 2510 ke nombor perduaan
NO KOD / CODE NO ETN 6042 Muka : 7 Dari : 15

PENUKARAN NOMBOR PERLAPANAN (OCTAL) KE PERDUAAN, PERDUAAN KE

PERLAPANAN, NOMBOR PERLAPANAN KE PERPULUHAN DAN PERPULUHAN KE
PERLAPANAN.

Kaedah menukar nombor perlapanan N8 ke nombor perduaan N2.

 Pecahkan setiap digit nombor perlapanan kepada kumpulan 3 bit nombor

perduaan yang setara.

Contoh
Tukarkan nombor perlapanan ke nombor perduaan N8 kepada N2
N10 N2 N8
a) 138 b) 258 0 000 0
1 001 1
1 3 2 5 2 010 2
3 011 3
001 011 010 101
4 100 4
138 = 10112 258 = 101012 5 101 5
6 110 6
7 111 7
Latihan
Tukarkan nombor perlapanan ke nombor perduaan N8 kepada N2

a) 1408 b) 75268

Kaedah menukar nombor perduaan N2 ke nombor perlapanan N8.

 Pecahkan nombor perduaan kepada kumpulan 3 bit nombor bermula dari kanan dan
tukarkan 3 bit nombor kepada nombor perlapanan yang setara.

Contoh
Tukarkan nombor perduaan N2 kepada nombor perlapanan N8
a) 1101012 b) 1011110012

6 5 5 7 1

1101012 = 658 1011110012 = 5718

NO KOD / CODE NO ETN 6042 Muka : 8 Dari : 15

Latihan
Tukarkan nombor perduaan N2 kepada nombor perlapanan N8

a) 1 1 1 1 1 0 1 1 1 0 02 b) 1 1 0 1 0 1 1 1 0 1 1 0 12

Kaedah menukar nombor perlapanan N8 ke nombor perpuluhan N10.

i. Tiap-tiap bit nombor perlapanan didarabkan dengan nilai tempat masing-masing.

ii. Kesemua hasil darab yang didapati ditambah untuk mendapatkan nombor perpuluhan.

Contoh
Tukarkan nombor perlapanan ke nombor perpuluhan.

a) 258 b) 728

= (2 X 81) + (5 X 80) = (7 X 81) + (2 X 80)

= (2 X 8) + (5 X 1) = (7 X 8) + (2 X 1)
= 16 + 5 = 56 + 2
= 2110 = 5710

Latihan
Tukarkan nombor perlapanan N8 ke nombor perpuluhan N10.

a) 1458 b) 37218
NO KOD / CODE NO ETN 6042 Muka : 9 Dari : 15

Kaedah menukar nombor perpuluhan N10 ke nombor perlapanan N8.

i. Bahagikan nombor perpuluhan dengan 8 secara berulang-ulang sehingga nilainya

menjadi nombor pecahan.
ii. Nombor perlapanan yang dikehendaki, diambil daripada nilai baki hasil bahagi nombor-
nombor tersebut.

Contoh
Tukarkan nombor perpuluhan ke nombor perlapanan.

a) 35910 Baki perlapanan

0.875 X 8 = 7

0.5 X 8 = 4

0.625 X 8 = 5

5 4 7

MSD LSD
35910 = 5478

Latihan
Tukarkan nombor perpuluhan ke nombor perlapanan.

a) 5510 b) 23810
NO KOD / CODE NO ETN 6042 Muka : 10 Dari : 15

PENUKARAN NOMBOR PERENAMBELASAN (HEXADECIMAL) KE PERDUAAN,

PERDUAAN KE PERENAMBELASAN, NOMBOR PERENAMBELASAN KE PERPULUHAN
DAN PERPULUHAN KE PERENAMBELASAN

Kaedah menukar nombor perenambelasan N16 ke nombor perduaan N2.

 Pecahkan setiap digit nombor perenambelasan kepada kumpulan 4 bit nombor

perduaan yang setara.

N10 N2 N16
Contoh 0 0000 0
Tukarkan nombor perenambelasan N16 ke nombor perduaan N2. 1 0001 1
a) 9F16 b) 3516 2 0010 2
3 0011 3
9 F 3 5 4 0100 4
5 0101 5
1001 1111 0011 0101 6 0110 6
7 0111 7
9F16 = 100111112 3516 = 1101012 8 1000 8
9 1001 9
10 1010 A
11 1011 B
12 1100 C
13 1101 D
Latihan 14 1110 E
Tukarkan nombor perenambelasan N16 ke nombor perduaan N2 15 1111 F

a) 10A16 b) CB7216

Kaedah menukar nombor perduaan N2 ke nombor perenambelasan N16.

NO KOD / CODE NO ETN 6042 Muka : 11 Dari : 15

 Pecahkan nombor perduaan kepada kumpulan 4 bit nombor bermula dari kanan dan
tukarkan 4 bit nombor kepada nombor perenambelasan yang setara.

Contoh
Tukarkan nombor perduaan N2 ke nombor perenambelasan N16.

a) 1 0 1 0 1 0 0 0 0 1 0 12 b) 0 0 1 1 1 1 1 1 0 0 0 12
A 8 5 3 F 1

1010100001012 = A8516 11111100012 = 3F116

Latihan
Tukarkan nombor perduaan N2 ke nombor perenambelasan N16.

a) 1 1 1 1 1 0 1 1 1 0 02 b) 1 1 0 1 0 1 1 1 0 1 1 0 12

Kaedah menukar nombor perenambelasan N16 ke nombor perpuluhan N10.

i. Tiap-tiap bit nombor perenambelasan didarabkan dengan nilai tempat masing-masing.

ii. Kesemua hasil darab yang didapati ditambah untuk mendapatkan nombor perpuluhan.

Contoh
Tukarkan nombor perenambelasan N16 ke nombor perpuluhan N10

a) 1C16 b) A8516

= (1 X 161) + (C X 160) = (A X 162) + (8 X 161) + (5 X 160)

= (1 X 16) + (12 X 1) = (10 X 256) + (8 X 16) + (5 X 1)

= 16 + 12 = 2560 + 128 + 5
= 2810 = 269310
NO KOD / CODE NO ETN 6042 Muka : 12 Dari : 15

Latihan
Tukarkan nombor perenambelasan N16 ke nombor perpuluhan N10

a) E516 b) B2F816

Kaedah menukar nombor perpuluhan N10 ke nombor perenambelasan N16.

i. Bahagikan nombor perpuluhan dengan 16 secara berulang-ulang sehingga nilainya

menjadi nombor pecahan.
ii. Nombor perenambelasan yang dikehendaki, diambil daripada nilai baki hasil bahagi
nombor-nombor tersebut.

Contoh
Tukarkan nombor perpuluhan ke nombor perenambelasan.

a) 65010 Baki perenambelasan

0.625 X 16 = 10 = A

0.5 X 16 = 8 = 8

0.125 X 16 = 2 = 2

2 8 A
65010 = 28A16
LSD
MSD

Latihan
Tukarkan nombor perpuluhan N10 ke nombor perenambelasan N16
NO KOD / CODE NO ETN 6042 Muka : 13 Dari : 15

a) 4510 b) 259110

CIRI DAN APLIKASI KOD BCD – BINARY CODED DECIMAL

 Kod Perpuluhan Terkod Perduaan – BCD adalah cara menyatakan digit perpuluhan
dengan kod perduaan.
 Terdapat hanya sepuluh kumpulan kod di dalam sistem BCD maka ia sangat mudah
untuk menukarkan di antara perpuluhan dan BCD.
 Kita selalunya membaca dan menulis dalam perpuluhan maka kod BCD dapat menjadi
pengantaramuka (interface) kepada sistem perduaan. Contoh pengantaramuka adalah
papan kekunci masukan (keypad input) dan ‘digital readouts’.
 Jam berdigit, termometer berdigit, meter berdigit dan peranti (devices) lain yang
mempunyai pemapar tujuh ruas (seven-segment display) selalunya menggunakan kod
BCD untuk memaparkan nombor perpuluhan.

MENGENALPASTI KOD BCD

 Kod BCD mempunyai 4 digit binari mewakili digit perpuluhan 0 hingga 9.

Perpuluhan Kod BCD 8421

0 0000
1 0001
2 0010
3 0011
4 0100
5 0101
6 0110
7 0111
8 1000
9 1001
Kod BCD

MENUKARKAN NOMBOR PERPULUHAN KE KOD BCD DAN KOD BCD KE NOMBOR

PERPULUHAN
NO KOD / CODE NO ETN 6042 Muka : 14 Dari : 15

Kaedah menukar nombor perpuluhan ke kod BCD

 Setiap digit nombor perpuluhan 0 hingga 9 ditukarkan kepada 4 bit kod perduaan.

 Kod BCD dinyatakan oleh nilai tempat atau pemberatan 4 bit (23 22 21 20)

Contoh
Tukarkan nombor perpuluhan berikut ke kod BCD
a) 46 b) 170
4 6 1 7 0

0100 0110 0110 0111 0000

46 = 01000110 170 = 011001110000

Latihan
a) 98 b) 2453

Kaedah menukar kod BCD ke nombor perpuluhan

 Bermula dari bit paling kanan dan pecahkan kepada beberapa kumpulan 4 bit.
Kemudian tuliskan nilai digit perpuluhannya yang diwakili oleh setiap kumpulan 4 bit

Contoh
Tukarkan kod BCD ke nombor perpuluhan.

a) 10000101 b) 001101010001

1000 0101 0011 0101 0001

8 5 3 5 1

10000101 = 85 001101010001 = 351

Latihan
a) 100101000111 b) 1000000010010011

PERBANDINGAN ANTARA KOD BCD DAN NOMBOR PERDUAAN

NO KOD / CODE NO ETN 6042 Muka : 15 Dari : 15

 Kod BCD mempunyai 10 kumpulan kod 4 bit perduaan iaitu 0000 hingga 1001 manakala
terdapat 6 kumpulan kod yang tidak sah iaitu 1010, 1011, 1100, 1101, 1110 dan 1111.
 Manakala nombor perduaan ialah mempunyai 2 bit iaitu 0 dan 1 dan tiada digit yang
tidak sah.

Perbandingan nombor perpuluhan di tukar ke nombor perduaan dan kod BCD

Perpuluhan Perduaan Kod BCD

0 0000 0000
1 0001 0001
2 0010 0010
3 0011 0011
4 0100 0100
5 0101 0101
6 0110 0110
7 0111 0111
8 1000 1000
9 1001 1001
10 1010 00010000
11 1011 00010001
12 1100 00010010
13 1101 00010011
14 1110 00010100
15 1111 00010101
16 10000 00010110
17 10001 00010111
18
19
20
21