1

UNIVERZITET „DŽEMAL BIJEDIĆ“ U MOSTARU

FAKULTET HUMANISTIČKIH NAUKA

ODSJEK HISTORIJA

Anis Ćurić

Tema: Rana renesansa

Seminarski rad

Mostar, 2017. godina

1
 2

SADRŽAJ
1. UVOD ................................................................................................................................. 3
1. RANA RENESANSA U ITALIJI ...................................................................................... 4
2. VAJARTSTVO ................................................................................................................... 4
2.1. LORENCO GHIBERTI ............................................................................................... 4
2.2. NANNI DI BANCO .................................................................................................... 5
2.3. DONATELLO ............................................................................................................. 6
2.4. FILIPPO BRUNNELESHI .......................................................................................... 7
3. SLIKARSTVO .................................................................................................................... 7
3.1. TOMMASO DI GIOVANNI - MASACCIO (1401 - 1428 g.) ................................... 8
3.2. FRA FILIPPO LIPPI (1406 - 1469 g.) ........................................................................ 8
3.3. FRA GIOVANNI DA FIESOLE - FRA ANGELICO ................................................ 9
3.4. DOMENICO VENEZIANO...................................................................................... 10
3.5. PIERO DELLA FRANCESCA (1415 - 1492 g.) ...................................................... 10
3.6. ANDREA DEL CASTAGNA ................................................................................... 11
3.7. LUCA DELLA ROBBIA (1400 - 1482 g.) ............................................................... 11
3.8. BERNARDO ROSSELLINO (1409 - 1464 g.) ......................................................... 11
3.9. ANTONIO DEL PALLAIUOLO .............................................................................. 12
3.10. NICCOLO DELL'ARCA ....................................................................................... 12
3.11. ANDREA MANTEGNA ....................................................................................... 12
3.12. GIOVANNI BELLINI ........................................................................................... 13
3.13. SANDRO FILIPEPI - BOTTICELI (1445 - 1510 g.)............................................ 13
3.14. PIETRO PERUGINO ............................................................................................ 14
3.15. ANDREA DEL VERROCCHIO ........................................................................... 14
4. ZAKLJUČAK ................................................................................................................... 15
5. LITERATURA ................................................................................................................. 16

2
 3

1. UVOD

Tema našeg seminarskog rada iz predmeta Osnove umjetnosti i estetike je Rana renesansa. U
sklopu ove teme osvrnut ćemo se na ranu renesansu u Ìtaliji i na ranu renesansu u Sjevernoj
Evropi.Spomenut ćemo i velike slikare rane renesanse u Ìtaliji koji su doprinijeli razvoju
renesanse od kojih su najznacajniji: Mazaco, Anđeliko, Učelo, Lipi, Botićeli, Ðovani Belini i
drugi. U okviru renesanse u Sjevernoj Evropi govorit cemo o Van Ajku, Bosu, Brojgelu,
Direru, Grinevaldu, Holbajnu i njemačkom slikarstvu. Posebnu pažnju cćmo posvetiti
razvoju i nastanku renesanse te njenom širenju u Evropi.

3
 4

1. RANA RENESANSA U ITALIJI

Rana renesansa se razvila u Firenci - «Novoj Atini» kao jedan vid borbe protiv Milanskog
vojvodstva, koje je htjelo da je osvoji. Likovne umjetnosti su smatrane bitnim za podizanje
firentinskog duha i one dobijaju status slobodnih umjetnosti. Umjetnik više nije zanatlija kao
do tad, već je čovjek mislilac, obrazovan, u društvu naučnika i pjesnika. Razvile su se dvije
vrste umjetnika: tip svjetskog čovjeka i tip usamljenog genija, ćudljivog osobenjaka.

2. VAJARTSTVO

Vajarstvo se služilo primjerima antike više nego druge umetnosti. Antički primjeri direktno
utiču na renesansu. U XV veku i pored crkvenih zabrana počela se izučavati anatomija.Sto se
tiče klasične nagote, gde se god srećemo sa nagim telom od 800 - 1400 godine mozemo reći
da počiva iz klasičnog izvora. U XV veku ponovo se otkriva čulna lepotaakta. Masvnost i
monumentalnost sasvim prevazilazi okvire srednjovekovne skulpture.Sjedinjuju se klasični
oblik i sadrzina. Umetnost rane renesanse za razliku od pozne gotike tezi stavu prema
ljudskom telu koji je bio sličan klasičnoj sredini. Vajarstvo rane renesanse u Italiji je delovalo
kao zbir različitih pojedinaca.

Zadnji deo statue obrađuje se kao i prednji. Primećuje se uticaj antike u dobroj proporciji,
polozaju, kopoziciji, detalju. Primetan je uticaj i romanike i gotike.

Za vrijeme renesanse skulptura se odvaja od arhitekture, mada postoje i djela vezana za

arhitekturu. Obnavlja se antički duh, polazi se od prirode i proučava se anatomija.( H.W.
Janson)

2.1. LORENCO GHIBERTI

Značajan majstor firentinske brončane plastike u prvoj polovini 15. st., te
sinteze gotike i renesanse inspirirane antikom.

Za krstionicu u Firenci realističkom modjelacijom izveo Sjeverna vrata (28 reljefa s temama
iz života Krista i evanđelista). Na vratnicama istočnih vrata (Michelangelo ih je prozvao Porta
del Paradiso – Rajska vrata, 1424.-1452.) mehkom modjelacijom i harmoničnim rasporedom
figura oblikovao 10 velikih reljefa. To je prvo veliko djelo talijanskog

4
 5

kiparstva quattrocenta (rane renesanse) uz koje je povezano ime mladog Ghibertijevog šegrta
za kojeg se vjeruje da je uradio i sam nacrt za ova vrata – Donatella.1

Za crkve u Firenci i Sieni izveo niz brončanih kipova i reljefa. Slikarska i zlatarska djela nisu
očuvana.

Kao svestran umjetnik, skupljač antičke mramorne plastike, pisac traktata (Commentarii)
o arhitekturi, optici i proporcijama, jedan je od prvih predstavnika univerzalnog čovjeka
renesanse.

Djela:

Rajska vrata, 1435 g., reljef, pozlaćena bronza, krstionica Firenca.

Slika 1. Lorenco Ghiberti

2.2. NANNI DI BANCO

Nanni je kipar u Firenci petnaestog stoljeća. On je dobro poznat po svojim skulpturu grupa
Četiri okrunjenim mučenika (Quattro Santi Coronati) (1412-1415), koji je naručio kamena
nareznice i drva radnika bitci za crkvu Orsanmichele. Značaj ovog rada nije samo upečatljiv
naturalizam i individualnost ličnosti, ali i složenost izgradnje skulpture grupe.

Prevazilazi srednjevekovni klasicizam. Sjedinjuje klasični oblik i sadrzinu. Djela:

Četiri sveca, 1410 - 1414 g., mermer, crkva Or San Michele,Firenca

Uspenje Bogorodice, 1420 g., reljef, Porta della Mandorla

1
H.W.Janson, Istorija umetnosti“, 306.str

5
 6

2.3. DONATELLO

On je najveći vajar Italije posle Mikelanđela. Učio je kod Ghibertija. Resio je većinu
problema u vajarstvu. Njegova najbolja djela su rađena ubronzi. Težio je jačanju realizma i
pristupačnosti umjetničkom delu, sto postize dajući svojim figurama izrazenija lična obilježja.

U njegovom realizmu neki vide prefinjenost. Preuzima oblike iz prirode, ne idealizuje ih

toliko, a likovi su realistični i brutalni. Služi se kontrastima svjetlosti i sjenke. Kroz izraz lica
postiže unutrašnju dinamiku. Vlada perspektivom i naglašava treću dimenziju. Krajnji
individualizam Donatelovog stila potvrđuje činjenicu usamljenog genija. ( H.W. Janson)

Djela:

Sv. Marko, 1411 - 1413 g., mermerna statua, crkva Or San Michele,Firenca, prva
statua poslie antike sa klasičnim kontrapostom

Sv. Đorđe, 1415 - 1417 g., mermerna statua, crkva Or San Michele,Firenca

Prorok (Zuccone), 1423 - 1425 g., mermer, zvonik firentinske katedrale, Donatello je
govorio statui: «Govori, govori inače će te Đavo odneti»!

Irodova gozba, 1425 g., reljef na ploči od pozlaćene bronze, S. Giovanni, Siena,
koristi na linearnu perspektivu

David, 1430 - 1432 g., bronzana statua, prvi muski akt posle antike u prirodnoj
veličini

Gattamelata, 1445 - 1450 g., konjanička statua, bronza.2

2
H.W. Janson, „Istorija umetnosti“, 308.str

6
 7

Slika 2. Donatello, Sv. Marko

2.4. FILIPPO BRUNNELESHI

Bio je arhitekta. Pronašao je sistem linearne perspektive. To je geometijski postupak kojim se

prostor projektuje na jednu ravan. Pošto taj postupak pretpostavlja da posmatračevo oko
zauzima određen položaj u prostoru, slika u perspektivi nam automatski kazuje gdje treba da
stanemo da bi smo je pravilno posmatrali.

3. SLIKARSTVO

Odlike slikarstva rane renesanse su: nema jakih kontrasta svjetlosti i senke, forma se
deformise linijom i jakom konturom, boja je sekundarni element, slikari su oslobođeni
kanona. Naglasava se psihologija likova. Obnavlja se antički duh i proučava se anatomija.
Sredinom XV veka su pronađene uljane boje - nov kvalitet se prenosi sa freske na platno. U
prvoj polovini XV veka boja modeluje tematiku - vrhunac je Venecijansko slikarstvo.

Kompozicije fresaka su velike i monumentalne. Prostor je predstavljen sto vernije. Crkvene

ličnosti se rade kao obični ljudi sa individualnim karakteristikama, sve više se ističu portreti.
Osnova je promatranje čovjeka, a ne imitiranje.3

3
H.W. Janson, „Istorija umetnosti“, 323.

7
 8

3.1. TOMMASO DI GIOVANNI - MASACCIO (1401 - 1428 g.)

On je mladi genije koji je pokretač novog pravca i Đotov naslednik. Potpuno

je ovladao naučnom perspektivom. Dostiže jedinstvo i povezanost prostora. Također rješava
probleme svjetlog-tamnog i modelovanja. Figure su mu masivnije, stabilne, plastične i
prirodno stoje u prostoru. U njegovoj kompoziciji postoji red i dostojanstvo. Njegova djela su
monumentalne veličine, likovi su odjeveni aktovi, čija draperija pada kao prava tkanina.
Njegovi likovi stoje u divno uravnoteženom contrapostu. Najveća sačuvana grupa djela su mu
freske u Brancacciovoj kapeli u Sta Maria del Carmine. Bio je freskista, ali i vičan i u
slikarstvu na drvetu. Ne koristi oštre kontrase svjetlosti i sjenke. Blage polusjenke
stvaraju čitavu skalu prelaznih varijanti. ( H.W. Janson)

Djela:

Sveta trojica sa Bogorodicom i Sv. Jovanom, 1425 g., freska, crkva Sta Maria Novella,
Firenca

Poreski novčić, 1427 g., freska, kapela Brancacci, Firenza

Izgnjanje iz raja, 1427 g., freska, ela Brancacci - Sta Maria del Carmine Firenza

Madona na prestrolu, 1426 g., slika na drvetu

3.2. FRA FILIPPO LIPPI (1406 - 1469 g.)

Predstavnik je firentinskog slikarstva rane renesanse. Razvio se pod utjecajem fra Angelica te
novog shvaćanja prostora i realističke modelacije figura kod Masaccioa. Ta dva slikarska
izraza stapaju se u njegovim freskama ciklusa iz života Sv. Ivana Krstitelja u katedrali u Pratu
i iz života Marijina u katedrali u Spoletu. Slikajući Bogorodice s djetetom ili s anđeliam i
svecima daje im prirodne crte talijanskih žena.

U koncepciji sakralnih slika i fresaka zadržao je kasnogotičku liniju slikarstva, a

u idealiziranim likovima Madone i prikazima pejzaža približava se lirskom shvaćanju
firentinskih ranorenesansnih majstora.

8
 9

Likovi su mu masivni, trodimenzionalni, perspektiva je nedisciplinovana, istražuje pokret.

Djela:

Madona na prestolu, 1437 g., slika na drvetu.

3.3. FRA GIOVANNI DA FIESOLE - FRA ANGELICO

Stupio je 1407. g. u samostan u Fiesoleu; boravio u Cortoni i Firenci, gdje je za samostan sv.
Marka izradio oltarnu sliku s prikazom Krunidbe Blažene Djevice Marije te kompozicije s
prizorima iz života sv. Kuzme i sv. Damjana, a prostorije i ćelije uresio ciklusom od 43
freske.

Obrađivao je uglavnom sakralne teme u kasne gotike, idealističkog i skolastičkog shvaćanja

tog doba, a slikao ih uvećane na način minijatura u iluminiranim rukopisima. Jednostavne
kompozicije slika svijetlim i prozračnim bojama, ponajviše ružičastom i modrom te obilatim
pozlatama. Biblijski i prizori iz života svetaca puni su religioznog zanosa i misticizma.

U Vatikanu je oslikao ciklus fresaka iz života sv. Stjepana i sv. Lovre. Kapelu katedrale
u Orvietu oslikao je freskama Krist u slavi i Zbor proroka.

Na kasnijim freskama jače je naglašen prostorno-iluzionistički izraz uporabom perspektiva i

produbljivanjem krajolika.

On je glavni slikar firentinske renesanse poslije Masaccia. Posle 1430g., njegova djela znače
temeljnu novinu u pogledu kopozicije, boje i perspektive.

Djela:

Blagovesti, 1440 - 1450 g., freska, manastir Sv. Marko, Firenca

9
 10

Slika 3. Freska manastir Sv. Marko

3.4. DOMENICO VENEZIANO

1439 g. iz Venecije dolazi u Firenzu. Stvara novi tip oltarske slike Sacra Conversazione -
Sveti razgovori. Likovi opšte među sobom, dozvoljavaju da budemo u njihovom prisustvu,
ali ne i da im priđemo, kao u pozorištu. Osjeća se Donatelov uticaj. Kolorit je integralni dio
djela.

Djela:

- Madona sa djetetom i svecima, 1445 g., slika na drvetu, Firenca, značajno djelo po
koloritu i kompoziciji

3.5. PIERO DELLA FRANCESCA (1415 - 1492 g.)

Ovaj toskanac je bio najbolji Domenicov učenik. Spaja Masacciovu plastičnost, geometriju
urbinskog dvora, Fra Angelicove zarke boje i sjeverni naturalizam. Stvara djela koja izgledaju
zaista moderno. Vjerovao je u naučnu perspektivu kao osnovu slikarstva i pokazao kako se
ona primjenjuje na stereometrijska tijela, arhitektonske oblike i ljudsku figuru. Dok je slikao
glavu, ruku ili komad draperije on je u njima vidio varijacije ili spojeve lopte, kupe, kocke,
cilindra i piramide. ( H.W. Janson)

10
 11

Djela:

- Otkrivanje Časnog Krsta, 1460g., freska, crkva San Fracesco, Arezzo.

3.6. ANDREA DEL CASTAGNA

Djela:

- Tajna večera, 1445 - 1450 g., freska, Firenca

- David, 1450 - 1457 g., slika na kozi, prikazan je pokret

3.7. LUCA DELLA ROBBIA (1400 - 1482 g.)

Jedini je vajar u Firenzi posle Donatelovog odlaska. Bio je poznat po reljefima u mermeru.
Djela:

- Anđeli koji pevaju, 1435 g., reljef, katedrala Firenca

- Madona sa anđelima, 1460 g., gleđosanaterakota

3.8. BERNARDO ROSSELLINO (1409 - 1464 g.)

1436 g. dolazi u Firencu. Djela:

- Grobnica Leonarda Brunija, 1445 - 1450 g., mermer, smatrana je za prvi

spomenik koji potpuno označava duh nove ere, ovim spomenikom su izmirena dva
suprotna stava prema smrti: retrospektivni, komemorativni, klasicistički i hrisćanska
briga o zagrobnom životu, spasenju

Bernardo Rossellino i njegovi sljedbenici najviše rade crkveni mobilijar, dok su slobodne
statue potpuno rijetke.

Oko 1450 g. razvija se tradicija realističnog portretnog vajarstva i sve više raste
popularnost među mecenama.

11
 12

3.9. ANTONIO DEL PALLAIUOLO

Prvi je umjetnik koji je secirao leseve zbog izučavanja anatomije i pored crkvenih zabrana.
Djela:

- Herkul i Antej, 1476 g., bronzana statuetea, Firenca, snazan centrifugalni zamah

- Bitka desetorice nagih ljudi, 1465 - 1470 g., gravura, anatomija tela u pokretu

3.10. NICCOLO DELL'ARCA

Djela:

- Oplakivanje Hrista, 1485 - 1490 g., terakota, spoj pokreta i emocija, slično kao
kod Nike sa Samotrake

3.11. ANDREA MANTEGNA

On je poslije Masaccia najznačajniji predstavnik rane renesanse. Bio je mladi genije. On je

istaknuti predstavnik Padovanske skole. Radio jefreske. Njegove figure, pejsaži i arhitektura
izgledaju kao da su izliveni u bronzi. Voli patos, veliki prizor, tvrdu, čvrsto nacrtanu, jasno
konstruisanu formu. Bilježi svaki detalj. Koristi žablju perspektivu. Boje su hladne.

Djela:

- Sv. Jakova vode na pogubljenje, 1455 g., freska, kapela Oretari, Padova, srusena
1944 g.

- Sv. Sebastian, 1455 - 1460 g., slika na drvetu

- Freske u Camera degli Sposi, 1471 - 1474 g., Mantova,

- Oculus, 1473 g., freska, Camera degli Sposi, Mantova

12
 13

3.12. GIOVANNI BELLINI

Bio je Mantegnin šurjak. Istaknuti je predstavnih Venecijanskog slikarstva, naslikao je

izvjestan broj svečanih oltarskih slika tipa Sacra Conversazione. ( H.W. Janson)

Djela:

- Madona sa svecima, 1505 g., slika na drvetu, crkva S. Zaccaria, Venice, umesto
razgovora osećamo duboku povezanost likova, tako da su svi govornički gestovi
nepotrebni
- Preobrazenje, 1480 g., slika na drvetu, napulj

3.13. SANDRO FILIPEPI - BOTTICELI (1445 - 1510 g.)

Bio je firentinski slikar. Sa njegovim djelom se otvaraju vrata zrele renesanse. Bolesno
osjećajan umjetnik, zanjet paganskom lepotom, a bio je hrisćanin, sklon misticizmu,
ispastanju i kajanju. Ova mješavina misticizma i paganskog osjećanja je odlika njegovog
slikarstva.

Boje su mu jednostavne, a kasnije koristi jače boje i naglašava emocije. Nema jakog
kontrasta, senčenje je ravnomjerno. Koristio je kompoziciju karakterističnu za Firencu ( tri
djela - centralni dio sa dva krila). Simetričnost postiže rasporedom masa. Preokupacija mu je
istraživanje ljudskog tijela, naročito ženskog. Slabo se interesuje za dubinu prostora. Figure su
mu istinski nage i uživaju punu slobodu kretanja. Figure mu «lebde», čak i kad stoje.

Djela:

- Rođenje Venere, 1480 g., slika na platnu, Galerija Ufizzi, Firenza

13
 14

Rim krajem XV veka postaje značajan pokrovitelj umjetnosti. Bio je zanemaren papskim
izgnanstvom u Avionjon.

3.14. PIETRO PERUGINO

Djela:

- Predaja ključeva, 1482 g., freska, Sikstinska kapela Vatikan, jasnoća prostora,
matematički tačna perspektiva

3.15. ANDREA DEL VERROCCHIO

Bio je Leonardov učitelj. Djela:

- Putto sa delfinima, 1470 g., bronza, Palata Vechio, Firenza

- Konjanička statua Colleonija, 1483 - 1488 g., bronza, Venecija

Putto (mn. Putti) - naga djeca sa krilima, predstavljaju duhove raznih vrsta (ako predstavljaju
duhove ljubavi, zovemo ih kupidonima) obično na veseo i šaljiv način. ( H.W. Janson)

14
 15

4. ZAKLJUČAK

Renesansa je jedno od nakreativnijih razdoblja u književnosti i umjetnosti koje je označilo

prekid sa sreddnjim vijekom. Vremenski se određuje od XIV stoljeća u Italiji do XVI stoljeća
u ostatku Evrope. Renesansa je prvo razdoblje u povijesti umjetnosti koje je bilo svjesno
svoga postojanja i koje samo sebi iskovalo ime ( franc. Renaissance=preporod).

Svijet u kome je stvoren renesansni umjetnik bio je mnogo složeniji od svijeta njegovih
prethodnika. Umjetnik ne samo da je bio prijatelj humanista, filozofa i književnika nego je i
sam bio univerzalno obrazovan i svestran stvaralac.

Mnogi su bili istovremeno arhitekti, kipari, slikari, znanstvenici i pjesnici. Upućeni na

prirodu, proučavali su optiku, i ustanovili zakonitosti linearne i zračne perspektive. Značaj
predmet proučavanja umjetnika bilo je ljudsko tijelo, njegova anatomska struktura, zakoni
pokreta i proporcije od kojih zavisi njegova ljepota, crtački stil postao je prirodniji i
realističniji. Renesansa se najintenzivnije razvijala u Italiji, zatim u Njemačkoj i Holandiji.

15
 16

5. LITERATURA

1. H.W. Janson, „Istorija umetnosti“ Jugoslavija

2. http://politehnicka.blogspot.ba/2013/03/rana-renesansa.html
3. https://hr.wikipedia.org/wiki/Lorenzo_Ghiberti
4. https://en.wikipedia.org/wiki/Fra_Angelico

16