1

WYOBRAŹNIA – REFLEKS – SŁUCH WEWNĘTRZNY

DWICZENIA

Ćwiczenia podzielone są na trzy grupy:

A. Gamy – śpiewanie i rozpoznawanie

B. Interwały – rozpoznawanie
C. Piony wielogłosowe – słyszenie harmoniczne

Każde dwiczenie, niezależnie od ilości składających się na nie wersji, może byd wykonywane
wielokrotnie; można je rozpoczynad np. od różnych dźwięków, interwałów, tonacji, w róż-
nych rejestrach; różne może byd też natężenie dźwięku, rozmaity czas wybrzmienia itd.

A. Gamy – śpiewanie literowe i rozpoznawanie

Cele dwiczeo:

 osiągnięcie biegłości w realizowaniu głosem pochodów diatonicznych,

 zestrajanie intonacji własnego głosu z towarzyszącymi dźwiękami i współbrzmieniami.

1. Śpiewamy wszystkie gamy tzw. systemem E. Dalcroze’a, czyli w obrębie dźwięków c1-c2
(lub cis1-cis2/des1-des2).

2. Śpiewamy każdą gamę do góry lub w dół rozpoczynając od jej dowolnego stopnia innego
niż I (II, III, IV, V, VII) – w obrębie oktawy, nony, decymy, undecymy lub duodecymy;
kooczymy na dowolnym stopniu lub na stopniu I; początkowo śpiewamy jednakowymi
wartościami, a następnie według pięciu podanych wersji rytmicznych, rozpoczynając
i koocząc na różnych stopniach.

3. Początkowo, podczas śpiewania wykorzystujemy dźwięki tylko jednej gamy; stopniowo

wplatamy pochody melodyczne z innych gam.

4. Śpiewamy gamy jednakowymi wartościami rytmicznymi z akompaniamentem celowo

niedopasowanych trójdźwięków (dwiczenie utrzymania czystej intonacji).

5. Śpiewamy jedną wybraną gamę według progresji (czyli wzoru, który układamy z jej
stopni) – w obrębie oktawy, w obu kierunkach, zaczynając początkowo od jej I stopnia,
a następnie od różnych jej stopni, np.
a) tercjami do góry: I – III, II – IV, III – V, IV – VI, V – VII, VI – VIII, VII – II, koocząc na
stopniu I (VIII), a potem tak samo w dół: VIII – VI, VII – V, VI – IV, V – III, IV – II, III – I, II
– VII i koocząc na I,
b) tercja do góry + sekunda do góry:
 2

I – III – IV, II – IV – V, III – V – VI, IV – VI – VII, V – VII – VIII (I), VI – I – II, VII – II – III
i kooczymy na I (VIII); w dół zmieniamy oczywiście kierunek interwałów (tercja w dół
+ sekunda w dół),
c) kwarta do góry + sekunda w dół:
I – IV – III, II – V – VI, III – VI – V, IV – VII – VI, V – VIII – VII, VI – II – I, VII – III – II
i kooczymy na I (VIII); w dół zmieniamy kierunek interwałów (kwarta w dół + sekunda
do góry).

6. Śpiewamy gamy wstępująco (do środka) oraz zstępująco (na zewnątrz), łącząc ich stopnie
w pary według schematu: I-VIII / II-VII / III-VI / IV-V / V-IV / VI-III / VII-II / VIII-I.

7. Klasa śpiewa dźwięki danej gamy na dwa sposoby:

a) każdy z uczniów zapamiętuje nazwę i wysokośd tylko jednego dźwięku,
b) nauczyciel wskazuje ucznia, mówiąc nazwę literową dźwięku, który należy zaśpiewad
(lub kilka nazw).

8. Nauczyciel gra na instrumencie (w górę, w dół lub w obu kierunkach) krótszy lub dłuższy
szereg dźwięków – gamę od dowolnego stopnia. Uczeo próbuje nazwad gamę. Dwa
sposoby realizacji:
a) nazwa pierwszego dźwięku jest zawsze podana,
b) dwiczenie mieści się w obrębie c1-c2 (cis1-cis2/des1-des2).

9. Nauczyciel zapowiada (lub nie zapowiada) nazwę pierwszego dźwięku i gra pochód danej
gamy w obu kierunkach. Uczeo kieruje się słuchowo rozmieszczeniem półtonów i całych
tonów, po czym próbuje podad i zaśpiewad rozwiązanie dźwięku prowadzącego na toni-
kę.

10. Nauczyciel podaje nazwę pierwszego dźwięku i gra szereg dźwięków tworzących daną
gamę. Uczeo, śledząc postęp półtonów i całych tonów, ma wskazad nazwę ostatniego
dźwięku, na którym nauczyciel zatrzymał grę.

11. Jeden z uczniów śpiewa dwie gamy w sposób tzw. dwugłosowy (czyli śpiewa interwały,
jakie powstają przez zestawienie dźwięków obu gam). Można zestawiad gamy w sposób
równoczesny lub z opóźnieniem jednego (dwóch) dźwięków. Śpiewając w dół, górna
gama może zmienid się na inną, natomiast dolna powinna pozostad stała w obu kie-
runkach. Dwa sposoby realizacji:
a) obie gamy są durowe,
b) górna gama jest durowa, a dolna molowa harmoniczna.

Warianty ułatwiające:
a) śpiewanie naprzemienne – dwa dźwięki z górnej gamy, dwa dźwięki z dolnej,
b) śpiewanie naprzemienne – cztery dźwięki z górnej gamy, cztery dźwięki z dolnej.
 3

B. Rozpoznawanie interwałów

Cel dwiczeo:

 kształtowanie umiejętności rozpoznawania interwałów melodycznych i harmonicznych

w oderwaniu od związków tonacyjnych (przy takim rozpoznawaniu należy kierowad się
jedynie specyficzną barwą interwałów).

1. Nauczyciel gra pochód melodyczny złożony z czterech dźwięków. Uczeo:

a) powtarza dźwięki głosem bez nazw literowych,
b) podaje nazwy interwałów składających się na ten postęp,
c) znając nazwę jednego dźwięku pochodu podaje nazwy pozostałych.

2. Nauczyciel gra dwa interwały w przebiegu harmonicznym, jeden po drugim. Uczeo

podaje nazwy zagranych interwałów lub także zaśpiewad je w indywidualnym rejestrze
swego głosu. Nauczyciel prezentuje interwały na różne sposoby:
a) gra obydwa tylko raz,
b) gra je w tempie szybszym (mniejsze wartości rytmiczne),
c) gra je w zróżnicowanych rejestrach,
d) skraca czas na odpowiedź ucznia.

3. Nauczyciel gra pochód melodyczny (wznoszący się, opadający lub mieszany), składający
się z 5-6 dźwięków, w wersji zrytmizowanej lub nie (dłuższymi, jednakowymi warto-
ściami). Uczeo podaje nazwy zagranych interwałów.

4. Nauczyciel gra w różnych rejestrach dwa interwały harmoniczne nie przekraczające

oktawy. Uczeo, kierując się wyłącznie barwą (bez użycia głosu), próbuje odgadnąd oby-
dwa interwały. Przykłady realizacji:
a) interwały niezróżnicowane rytmicznie, długo brzmiące w swych rejestrach (niezbyt
odległych, odległych lub też bliskich),
b) interwały brzmiące bardzo krótko, z dłuższą pauzą pomiędzy,
c) interwały zagrane bezpośrednio po sobie.

5. Nauczyciel równocześnie gra dwa interwały w bardzo odległych rejestrach. Różne wa-
rianty realizacji przez ucznia:
a) uczeo odgaduje interwały bez ich śpiewania,
b) uczeo sprowadza obydwa interwały głosem do jednego rejestru,
c) nauczyciel skraca czas brzmienia jednego z interwałów,
d) uczeo stara się odpowiedzied możliwie natychmiastowo.

6. Nauczyciel gra interwał złożony z dwóch dźwięków współbrzmiących w skrajnych reje-

strach. Uczeo sprowadza obydwa dźwięki do rejestru środkowego. Warianty realizacji:
 4

a) nauczyciel stopniowo eliminuje posługiwanie się głosem przez ucznia,

b) nauczyciel skraca czas przeznaczony na odpowiedź ucznia,
c) nauczyciel skraca czas trwania poszczególnych interwałów (gra je coraz krótszymi
wartościami).

7. Nauczyciel gra interwał harmoniczny na tle dźwięku „mylącego”, granego w innym

rejestrze (dośd nisko lub dośd wysoko). Uczeo próbuje odgadnąd interwał.

8. Nauczyciel gra interwał harmoniczny, brzmiący w dowolnym rejestrze, na tle dźwięku

„mylącego”. Następnie stopniowo skraca brzmienie interwału na tle wybrzmiewającego
dźwięku „mylącego”. Uczeo próbuje odgadnąd interwał.

9. Nauczyciel gra interwał harmoniczny brzmiący w dowolnym rejestrze, na tle podanego

wcześniej innego interwału „mylącego”. Następnie stopniowo skraca brzmienie interwa-
łu na tle wybrzmiewającego interwału „mylącego”. Uczeo próbuje odgadnąd interwał.

10. Nauczyciel gra klaster, który tworzy diatoniczny szereg dźwięków lub inny dowolny
szereg dźwięków; po chwili pozostawia interwał harmoniczny powstały z wybrzmienia
dwóch dźwięków tego szeregu. Uczeo próbuje nazwad ten interwał.

11. Nauczyciel gra klaster, który tworzy diatoniczny szereg dźwięków lub inny dowolny
szereg dźwięków; po chwili pozostawia interwał harmoniczny powstały z wybrzmienia
dwóch dźwięków granicznych tego szeregu (czyli tworzących jego ambitus – dźwięk
najniższy i najwyższy) – w obrębie oktawy lub ponad oktawę. Uczeo próbuje nazwad
interwał powstały z tych dźwięków.

12. Nauczyciel gra współbrzmienie trzech dźwięków – w obrębie oktawy lub ponad oktawę.
Dźwięki mogą byd zagrane równocześnie lub w dowolny sposób nierównocześnie. Uczeo
określa dwa interwały, które tworzą to współbrzmienie.

13. Nauczyciel podaje dźwięk w rejestrze głosu ucznia. Uczeo powtarza głosem (lub nie) dany
dźwięk i dośpiewuje do niego dwa interwały: pierwszy w odniesieniu do dźwięku poda-
nego, drugi – do dźwięku zaśpiewanego samodzielnie, przed chwilą.

14. Nauczyciel podaje dźwięk w skrajnym rejestrze. Uczeo nie powtarza go głosem i dośpie-
wuje do niego dwa interwały: pierwszy w odniesieniu do dźwięku podanego, drugi – do
dźwięku zaśpiewanego samodzielnie, przed chwilą. Od dźwięku podanego w rejestrze
wysokim uczeo śpiewa interwały w dół, a od podanego w rejestrze niskim – w górę.
 5

15. Nauczyciel podaje interwałowy schemat melodyczny złożony np. z czterech dźwięków
(trzech interwałów). Uczeo transponuje go głosem od podanych przez nauczyciela,
dowolnych dźwięków (przykładowy schemat: 2w ↑ – 3w↑ – 4cz↓).

16. Nauczyciel gra melodię tonalną lub atonalną, a następnie – dla zmylenia ucznia – rozło-
żony pasaż akordu, inną melodię lub szereg współbrzmieo akordowych niezwiązanych
z wcześniejszą melodią. Uczeo ma zaśpiewad podaną na początku melodię – początkowo
bez nazw, a następnie z nazwami literowymi.

17. Nauczyciel gra z użyciem wciśniętego prawego pedału współbrzmienia, które tworzą
różne interwały zlewające się ze sobą. W pewnym momencie zatrzymuje pochód. Uczeo
ma określid wybrany interwał – ostatni lub przedostatni.

18. Nauczyciel gra jednocześnie dwa interwały melodyczne, które tworzą tzw. interwałowy
czworobok. Uczeo rozpoznaje interwały, które utworzyły dźwięki w pionie i w poziomie
(pion – współbrzmienia skrajnych głosów, poziom – następstwa linearne głosów).

19. Nauczyciel gra dźwięk w skrajnym rejestrze (wysoko lub nisko) i podaje jego nazwę.
Uczeo – bez powtarzania głosem – dośpiewuje dwa następne dźwięki tworzące razem
trójdźwięk durowy, molowy, zwiększony lub zmniejszony w podanym układzie (skupio-
nym lub rozległym).

20. Nauczyciel gra szereg identycznych interwałów harmonicznych w następstwie:

a) diatonicznym,
b) chromatycznym,
c) chromatycznym, z dodatkowym dźwiękiem mylącym (nad lub pod interwałem),
d) chromatycznym w wersji oburącz – jako dwa różne interwały nałożone na siebie.
Uczeo próbuje określid interwał lub interwały tworzące dany szereg.

21. Nauczyciel gra oburącz na fortepianie dwa szeregi dźwięków, z których każdy składa się
z innych interwałów. Uczeo rozpoznaje interwały szeregu górnego i dolnego.
 6

C. Piony wielogłosowe – słyszenie harmoniczne

Cel dwiczeo:

 wyrabianie zdolności słyszenia harmonicznego,

 kształtowanie zdolności koncentracji uwagi i zapamiętywania akordu nawet wówczas,
gdy jego brzmienie zostało „zagłuszone” innymi, następującymi po nim dźwiękami, akor-
dami, pasażami itd.,
 realizowanie zagadnieo o wzrastającym stopniu trudności (dwiczenia w wersjach stopnio-
wo utrudniających wykonanie danego zadania).

1. Nauczyciel gra dźwięk „mylący”, a następnie – na jego tle – dysonujący z nim akord.
Uczeo rozpoznaje tryb, przewrót i najwyższy składnik tego akordu. Dla utrudnienia nau-
czyciel może:
a) zagrad akord równocześnie z dźwiękiem mylącym,
b) wprowadzid dwa dźwięki mylące.

2. Nauczyciel gra trójdźwięk durowy lub molowy w układzie skupionym i dowolnym prze-
wrocie. Od prymy tego trójdźwięku uczeo śpiewa w danym kierunku podany przez
nauczyciela interwał.

3. Nauczyciel gra trójdźwięk durowy lub molowy w układzie skupionym i dowolnym

przewrocie; następnie dodaje składnik dysonujący. Uczeo rozwiązuje głosem dysonans na
najbliższy dźwięk akordowy oraz nazywa literowo dźwięk dysonujący, gdy nauczyciel
poda nazwę granego akordu.

4. Nauczyciel gra dany dźwięk dysonujący i podaje jego nazwę (lub nie). Następnie gra na
jego tle trójdźwięk. Uczeo śpiewa podany dźwięk oraz trójdźwięk, następnie nazywa
dysonans i określa jego rozwiązanie, a na koniec nazywa zagrany trójdźwięk – podaje
jego tryb lub konkretną nazwę (jeśli zna nazwę początkowego dźwięku dysonującego).

5. Nauczyciel gra przez 5-8 sekund w niskim rejestrze fortepianu akord danej tonacji (np. A-
dur). Po 3 sekundach ciszy gra w innym rejestrze nowy akord (np. F-dur). Uczeo powinien
zapamiętad brzmienie pierwszego akordu i czysto zaintonowad ten trójdźwięk w jego
postaci zasadniczej lub w przewrocie. Warianty utrudniające:
a) nauczyciel skraca czas brzmienia pierwszego akordu,
b) nauczyciel wykonuje drugi akord w postaci pasażu,
c) nauczyciel zwiększa ilośd następnych akordów/pasaży,
d) nauczyciel wprowadza zróżnicowanie rejestrów pomiędzy akordem pierwszym a nas-
tępnym/następnymi oraz/lub zróżnicowanie dynamiczne (np. akord pierwszy pp,
następny f, ff itp.),
 7

e) nauczyciel dobiera kolejne akordy w tonacjach mocno dysonujących z akordem pier-

wszym.

6. Nauczyciel gra w następstwie chromatycznym akordy o tej samej budowie interwałowej.

Uczeo podaje interwały składające się na dany akord.

7. Nauczyciel wybiera troje uczniów, którzy zespołowo śpiewają podane na tablicy nastę-
pstwo trójdźwięków. Pierwszy z uczniów zawsze śpiewa prymę, drugi – tercję, a trzeci –
kwintę.

8. Nauczyciel wybiera jednego ucznia, który śpiewa ustalony pochód trójdźwięków.

Łączenie akordów głosem odbywa się według sposobu realizacji zadao harmonicznych
(budowanie od najniższego dźwięku). Uczeo stosuje dowolne przewroty w obrębie
rejestru swojego głosu.

9. Wybrany uczeo buduje głosem czterodźwięki septymowe (D7) w przewrotach, od jedne-

go dźwięku – podany przez nauczyciela dźwięk jest kolejno prymą, tercją, kwintą i septy-
mą D7.

10. Nauczyciel gra akordy durowe i molowe z sekstami i septymami w różnych układach,
pozycjach i przewrotach (wcześniej wyjaśnia możliwośd udzielania odpowiedzi alterna-
tywnych w przypadku niektórych czterodźwięków, np. durowy z sekstą wielką to
przewrót molowego z septymą małą). Uczniowie określają rodzaj akordu, rodzaj dyso-
nansu, dźwięk w sopranie oraz dźwięk w basie.

11. Nauczyciel gra dźwięk, który nie należy do mającego zabrzmied za chwilę trójdźwięku
z sekstą lub septymą. Następnie czterej wybrani uczniowie śpiewają – pierwszy uczeo
zawsze prymę, drugi – tercję, trzeci – kwintę, a czwarty – sekstę/septymę. Utrudnieniem
będzie zmienianie kolejności uczniów wykonujących prymę, tercję, kwintę i seks-
tę/septymę czterodźwięku za każdym razem w kolejnym dwiczeniu.

12. Nauczyciel gra w różnych rejestrach składniki czterodźwięków (trójdźwięków z dodanymi

sekstami lub septymami). Wybrany uczeo powtarza głosem w swoim rejestrze usłyszane
dźwięki, a następnie określa całośd współbrzmienia (rodzaj akordu, rodzaj dysonansu,
dźwięk w sopranie oraz dźwięk w basie). Zdolniejsi uczniowie mogą podawad kolejnośd
składników czterodźwięku, granych przez nauczyciela.