‫‪TAN-TBN‬‬

‫بازار امروز نياز به روانكاري دارد تا بتواند از عهده انتظارات مصرف كنندگان براي كاركرد در دوره‬
‫هاي طوالني برآيد‪ .‬كنترل و بررسي روانكارهاي در حال استفاده براي جلوگيري از تخريب‬
‫ماشين آالت و سرويس هاي نگهداري خارج ضروري به نظر مي رسد‪.‬‬
‫افزايش يا كاهش گرانروي‪ ،‬تغيير رنگ‪ ،‬تشكيل رسوبات و تركيبات اسيدي از جمله موارد قابل‬
‫اندازه گيري براي تشخيص تخريب در يك روانكار است‪.‬‬
‫در ميان اين شاخص ها تشكيل تركيبات اسيدي به طور ك ّ‬
‫مي با استفاده از نيتراسيون قابل‬
‫اندازه گيري بوده و از آن با عنوان عدد اسيدي كل يا (‪ Total Acid Number) TAN‬نام برده مي‬
‫شود‪ .‬اين شاخص مشخص كننده درجه اكسيد شدن و هيدروليز روانكار مورد استفاده است‪.‬‬
‫اين عامل تا حدود زيادي نشان دهنده وضعيت روغن كاركرده و درحال مصرف است‪ .‬هم اكنون‬
‫استانداردهايي در رابطه با مقدار مجاز تشكيل اسيد در روانكارها و همچنين روش هاي‬
‫مختلف اندازه گيري آن به وجود آمده است‪.‬‬
‫براي مثال سطح اسيدي روغن نبايد از حد مجاز تعيين شده در استاندارد ‪ ASTM D-4378‬فراتر‬
‫رود‪ .‬اين شاخص همچنين مي تواند به عنوان عاملي براي اندازه گيري طول عمر روغن در‬
‫شرايط خاص مورد استفاده قرار گيرد‪ .‬در مقاله حاضر پس از بررسي آزمايش ‪ ASTMD 664‬به‬
‫محدوديت هاي آن اشاره شده و روش هايي براي رفع آن ارائه مي شود‪.‬‬

‫خاصيت اسيدي و بازي روغن‬

‫عدد اسيدي بيانگر مقدار ميلي گرم ‪ KOH‬اضافه شده به گرم روغن براي خنثي سازي‬
‫اسيدهاي موجود در آن است‪ .‬مواد افزودني خاصي ممكن است در باال بردن عدد اسيدي‬
‫نقش داشته باشند در حالي كه علت خاصيت قليايي روغن‪ ،‬وجود مواد پاك كننده يا مواد بازي‬
‫افزوده شده به روغن است‪ .‬خاصيت اسيدي يك روغن در اثر كاركرد و اكسيداسيون افزايش‬
‫مي يابد‪ .‬همچنين تجزيه بعضي از مواد افزودني موجود در روغن نيز ممكن است باعث باال‬
‫بردن خاصيت اسيدي آن شود‪ .‬بايد دانست كه خاصيت اسيدي به خودي خود مضر نيست‪،‬‬
‫بلكه افزايش در خاصيت اسيدي ممكن است نشان دهنده خراب شدن روغن باشد‪ .‬عدد‬
‫اسيدي به وسيله روش ‪ ASTM D-664‬و ‪ ASTM D-974‬اندازه گيري مي شود‪ .‬با اين روش ها‬
‫مي توان مقادير اسيد كل‪ ،‬اسيد قوي‪ ،‬باز كل و باز قوي را در صورت موجود بودن در روغن‪،‬‬
‫اندازه گيري كرد‪.‬‬
‫اسيدهاي قوي موجود در روغن‪ ،‬اسيدهاي معدني قوي مثل اسيد سولفوريك هستند كه در‬
‫اينجا ما فقط به ارزيابي عدد اسيد كل (‪ )TAN‬مي پردازيم‪.‬‬
 ‫اندازه گيري ‪ TAN‬با استفاده از تيتراسيون پتانسيومتري‬
‫آزمايش ‪ ASTM D 664‬يكي از روش هايي است كه به طور گسترده براي اندازه گيري ميزان‬
‫اسيد موجود در روانكار با استفاده از نيتراسيون پتانسيومتري به كار مي رود كه توسعه آن در‬
‫سال‪ 1964‬و همزمان با ورود الكترودهاي ‪ PH‬سنج به بازار رخ داد‪ .‬يكي از مزيت هاي اين روش‬
‫نسبت به نيتراسيون كالري متر اين است كه مي توان با آن‪ ،‬روغن با رنگ تيره را نيز تيتر كرد‪.‬‬
‫در اين روش روغن در مخلوطي از حالل ها حل شده و سپس با محلول هيدروكسيد پتاسيم‬
‫پروپانولي تيتر مي شود‪.‬‬
‫در اين حال ولتاژمربوطه توسط الكترود غوطه ور در يك بافر غيرآبي به دست مي آيد‪ .‬همچنين‬
‫در صورتي كه منحني نيتراسيون را برحسب حجم ‪ KOH‬و ولتاژ به دست آمده رسم كنيم مي‬
‫بينيم كه در بيشتر موارد براي روغن هاي كاركرده و قديمي كه حاوي مقدار زيادي اسيدهاي‬
‫آلي هستند نقطه عطف وجود ندارد و يا يك نقطه عطف مشخص ديده نمي شود‪ .‬در اينجا‬
‫مسئله اين است كه بافر غيرآبي ياد شده سمي است و به صورت تجاري موجود نيست‪ .‬چرا‬
‫كه نگهداري آن سخت است و بنابراين به توليد متناوب آن در آزمايشگاه نياز داريم‪ .‬حال به‬
‫منظور جلوگيري از كاركرد با يك سيال سمي در آزمايش هاي روزانه و همچنين آساني كار‪،‬‬
‫آزمايش ‪ ASTM D-664‬بهبود يافته به شرح زير ارائه شده است‪.‬‬
‫آزمايش هاي تحقيقاتي بر روي روش بهبود يافته‪ ،‬با استفاده از دستگاه نيتراسيون شركت‬
‫‪ Metrohm‬انجام شده است‪.‬‬
‫اين دستگاه مجهز به يك الكترود تركيبي است كه به طور ويژه براي نيتراسيون غيرآبي‬
‫طراحي شده و از محلول‪ 4/0‬مول بر ليتر تترا اتيل آمونيوم در اتيلن گليكل به عنوان الكتروليت‬
‫تشكيل شده است‪.‬‬
‫در اين حال تابعيت دستگاه شامل اين الكترود با دو نوع بافر كاليبره با س ّ‬
‫ميت كم‪ ،‬يكي با ‪PH‬‬
‫برابر‪ 4‬و ديگري‪ 9‬به صورت هفتگي بررسي شده است‪.‬‬
‫صورتي كه منحني ‪ PH‬به ازاي پتانسيل هاي اندازه گيري شده توسط الكترود رسم شود‬
‫نقطه صفر و همچنين شيب اين خط از تغييرات ك ّ‬
‫مي برخوردارند‪ .‬البته اين مقدار انحراف نيز با‬
‫كمك دستگاه هاي محاسبه گري كه به سيستم متصل هستند تعيين مي شود‪.‬‬
‫در صورت اندازه گيري‪ ،‬مقادير محلول اسيد ‪ Pelargonic‬استاندارد به كمك روش ‪ASTM D-664‬‬
‫و روش نوع بهبود يافته آن‪ ،‬مقادير ‪ TAN‬از انحراف قابل قبولي (نسبت به آنچه كه در روش‬
‫هاي استاندارد يعني‪ 6‬درصد مقادير ميانگين به دست آمده) برخوردار است‪ .‬بنابراين نتايج به‬
‫دست آمده نشان مي دهد اين دو روش بهبود يافته با توجه به غير سمي بودن يا كمتر‬
‫سمي بودن و همچنين تجاري بودن بافر‪ ،‬مزيت هاي خود را نشان مي دهند و انتخاب آن به‬
‫عنوان روش برگزيده توصيه مي شود‪.‬‬