Lỗ hổng trong đổi mới phương pháp dạy học

Nhiều phương pháp dạy học mới đang được triển khai nhằm nâng cao
chất lượng giảng dạy. Tuy nhiên, nếu áp dụng không khéo, giáo dục lại
trượt dài từ thái cực này sang thái cực khác và không thể đem lại kết
quả mong muốn.

Một phương pháp hay không có nghĩa là đem nó vào trong tiết dạy là đạt được
hiệu quả như mong muốn. Càng không có nghĩa là một tiết dạy tập hợp hết các
phương pháp tiên tiến hiện hành thì sẽ thành công.

Mà thực ra, chẳng có phương pháp dạy học nào gọi là hay là dở đối với bất kỳ
tiết học nào và đối tượng nào. Vấn đề chỉ là việc vận dụng nó thế nào cho đúng
lúc, đúng cách để phát huy hiệu quả hay không mà thôi.

Việc lựa chọn phương pháp dựa vào tiêu chí phù hợp với nội dung là nguyên tắc
hợp lý nhưng chưa đủ. Hay nói đúng, điều này chỉ mới dựa trên cơ sở lý thuyết.
Người dạy còn phải xét đến tiêu chí thứ hai đó là đối tượng học trực tiếp. Đây
mới là thực tế mà khi đối đầu với nó, hệ thống các phương pháp dù hay đến
mức nào cũng phải thừa nhận rằng nó không phải là chìa khóa vạn năng.

Phương pháp thảo luận nhóm là phương pháp đáng ngờ nhất. Tâm lý lứa tuổi
học đường không ý thức được như người lớn sự cần thiết của làm việc hợp tác.
Chia các nhóm nhỏ, lời nói xì xào nhiều khi lại là cơ hội để các em trò chuyện
tán gẫu, lãng phí thời gian. Giáo viên không thể đến từng nhóm theo dõi sát sao
học sinh làm việc.

Cũng không tránh khỏi tình trạng các em chỉ thảo luận một cách đối phó. Lúc
này nhìn bề ngoài có vẻ học tích cực chủ động. Nhưng trong tư duy các em thì
chưa chắc. Vậy làm thế nào để các em thật sự “hành động” trong tư duy? Làm
sao kiểm soát được tư duy của các em? Câu hỏi này còn đang chờ đợi các công
trình tiến sĩ.

Thêm nữa, với tình trạng chạy đua lựa trường điểm hiện nay đang diễn ra rầm
rộ ở các thành phố lớn, nước ta không thiếu những trường có mặt bằng học lực
học sinh rất thấp. Đối với những tập thể học sinh cá biệt, người giáo viên phải
nhức óc với vấn đề đậu rớt của học sinh trong các kì thi. Cố gắng để các em học
thuộc các kiến thức ở dạng tinh lọc nhất để thi đã khó, đừng nói đến chuyện hi
vọng các em chủ động sáng tạo.

Đâu phải học sinh nào cũng đến trường với tâm thế cố gắng học hành vì tương
lai bản thân và phục vụ đất nước sau này. Để thay đổi được điều này là cả một
quá trình và đòi hỏi sự phối hợp của nhiều phía.

Đối với những học sinh không thiết tha với học tập, hoặc chỉ đi học để lấy bằng
tốt nghiệp phổ thong; sau đó đi học nghề, hoặc bị cha mẹ ép buộc phải đến
trường…thì không thể kì vọng ở các em quá nhiều. Các em chỉ học đối phó để
thi.
Đó là một thực tế phải thừa nhận dù không mong muốn. Tình trạng học sinh bỏ
học nhiều ở vùng đồng bằng sông Cửu Long đã nói lên rằng số lượng những học
sinh dạng này không phải ít. Giáo viên trong trường hợp này hiểu rằng phương
pháp tiên tiến kia quá xa xỉ. Không thấy hiệu quả đâu nhưng trước mắt là lãng
phí thì giờ quý giá.
Việc chúng ta quan niệm giáo dục tránh lối truyền thụ một chiều, lối dạy đọc –
chép là rất phù hợp xu thế thời đại. Nhưng không thể kì thị, để rồi cho rằng
trong tiết dạy phải tuyệt đối chấm dứt hẳn cách dạy đọc –chép là điều sai lầm.
Bởi không có một thầy cô giáo nào có thể làm được chuyện đó, từ trước đến giờ
và sau này cũng vậy, kể cả các giảng viên đại học Havard hay Oxford cũng
không thể làm được.

Đối với những tri thức có tính chất suy luận, việc vận dụng các phương pháp
thảo luận nhóm, đối thoại, đặt câu hỏi hay là điều không có gì bàn cãi. Còn đối
với những tri thức thuần túy là thông tin, mà dung lượng bài học thông tin quá
nhiều như các bài văn học sử hay các bài lịch sử thì làm sao mà giáo viên không
ít nhiều sử dụng cách dạy đọc chép.

Đọc – chép lúc này là một cách để người dạy tinh lọc lại những kiến thức trọng
tâm để học sinh không bị hoang mang phân tán. Còn việc đặt câu hỏi để các em
phát hiện các thông tin này phát biểu thì cuối cùng cũng phải dừng lại để ghi tri
thức cần thiết. Không đọc – chép thì coi chừng sau tiết dạy cả lớp không biết
học cái gì!

Mà đối với các tri thức có tính thông tin thuần túy, việc học sinh tích cực phát
hiện tri thức thì cũng chỉ là một hành động tích cực bề ngoài. Dùng các phương
pháp thảo luận nhóm, hay đối thoại, đặt câu hỏi cũng không đem đến sự sáng
tạo trong tư duy các em. Tại sao lại không chấp nhận chuyện đọc chép?
Hoặc đơn giản là có những kiến thức mà học sinh không đủ sức tự chiếm lĩnh,
khám phá để đi đến kết quả hoàn hảo thì người thầy phải can thiệp vào, giúp
các em hiểu và ghi nhận. Người dạy dù lý giải, gợi mở thế nào, cuối cùng cũng
phải tóm lại cái gì đó để học trò ghi nhận. Hành động này sẽ gọi nó là gì ngoài
cái tên đọc – chép?

Quay lại thực tiễn, khi phải đối đầu với đối tượng học không như mong muốn,
khả năng khám phá và học lực của các em đã yếu, mà không đọc gì cho các
em ghi để thi cử thì coi chừng lại phát sinh ra những hệ lụy khác.

Việc lạm dụng cách dạy một chiều, chỉ có đọc-chép đúng là một tiêu cực nhất
định phải loại trừ. Song bản thân việc đọc – chép vẫn chưa được một cái nhìn
sòng phẳng.

Đọc – chép là một thao tác dạy học tất yếu trong quá trình tác nghiệp sự phạm.
Bản thân phương pháp này không có gì tiêu cực nếu biết dùng nó đúng lúc.
Chúng ta chỉ bài trừ tình trạng lạm dụng thái quá chứ không thể đối lập nó với
nguyên lý giáo dục mới, xem nó là cách dạy truyền thống sai lầm mà cực đoan
không dùng đến nữa.

Hãy tưởng tượng đến một tiết dạy mà giáo viên chỉ cố tìm ra các phương pháp
mới nhằm khiến cho học sinh tích cực chủ động, tự chiếm lĩnh tri thức, tự ghi
nhận bài học, mà cuối cùng không tinh lọc lại một vấn đề gì để học sinh ghi
nhận…! Kết quả tất yếu là sẽ có rất nhiều học sinh cá biệt bị bỏ rơi.

Đó chính là thái cực thứ hai – hậu quả của việc kì thị cách dạy truyền thống và
cực đoan lạm dụng các phương pháp dạy học được gọi là tân tiến một cách
thiếu cân đối!

Hồ Hoàng Khải

Trường THPT chuyên Lý Tụ Trọng TP.Cần Thơ

LTS Dân trí – Phương pháp giảng dạy đúng với đặc điểm môn học và tiết học
cũng như đúng với đối tượng học sinh luôn là yếu tố quan trọng nâng cao chất
lượng giảng dạy. Vì vậy, cải tiến (hay đổi mới) phương pháp giảng dạy luôn phải
xem xét đến đối tượng học sinh của từng lớp cụ thể. Mặt khác, trong khi áp
dụng những phương pháp mới thì không nên “phủ nhận sạch trơn” phương pháp
truyền thống. Cái gì ra đời và tồn tại lâu đời đều có lý do khách quan và có
những điều mà thế hệ sau cần kế thừa.

Đổi mới tư duy nói chung cũng như đổi mới tư duy giáo dục nói riêng, cần tránh
những hiện tượng cực đoan (hay thái quá) như tác giả bài viết trên đây nêu ra
và phê phán.

Suy cho cùng thì đấy chẳng qua cũng là biểu hiện của căn bệnh “ấu trĩ tả
khuynh” mà thôi!

Đây là một vấn đề thật sự đáng quan tâm. Diễn đàn Dân trí mong tiếp tục
nhận được những ý kiến trao đổi về chủ đề này, nhất là các nhà giáo vốn là
“người trong cuộc” hiểu rất rõ tình hình thực tế của việc đổi mới phương pháp
dạy và học.

https://hoahoc.org/lo-hong-trong-doi-moi-phuong-phap-day-hoc.html