Paunang Salita

Tama
Sapat
Ekslusibo
3
Paunang Salita

Tama
Sapat
Ekslusibo
4
 Mga  Nilalaman

Mga Nilalaman
               
             
        Pahina
Paunang Salita (Foreword)

Sesyon 1 Panimulang Salita (Introduksyon)     1  

        60  minuto    
ͻ Ano  ang  Gabay  sa  Nanay  sa  Tamang  Pagpapasuso
ͻ Ang  Layunin  ng  Gabay  sa  Tamang  Pagpapasuso
ͻ Ano  ang  Tama,  Sapat  at  Eksklusibong  Pagpapasuso  (TSEK)
ͻ Tagubilin  sa  Malikhaing  Pagsasanay  
ͻ Simula  ng  Pagsasanay

Sesyon 2 Kahalagahan ng Tama, Sapat at Eksklusibong

Pagpapasuso sa Anak, Ina, Komunidad at Bansa     7    
      45  minuto
ͻ Mga  Malubhang  Sakit  dulot  ng  Pagbigay  ng  Pormulang  Gatas
ͻ Pinsala  sa  Bayan,  Ekonomiya  at  Kapaligiran  
ͻ Eksklusibong  Pagpapasuso  ng  Anim  na  Buwan  
ͻ Unang  Yakap,  Unang  Oras  ng  Buhay

Sesyon 3 Gumagabay sa Nanay     15

        45  minuto
ͻ Sino  ang  Gumagabay  sa  Nanay
ͻ Mga  Tungkulin  ng  Gumagabay  sa  Nanay
ͻ Ano  ang  hindi  saklaw  ng  tungkulin  ng  isang    
Gumagabay  sa  Nanay
ͻ Mga  katangian  ng  Isang  Gumagabay  sa  Nanay
ͻ Tamang  asal  ng  isang  Gumagabay  sa  Nanay
ͻ Mga  Pakinabang  ng  isang  Gumagabay  sa  Nanay  
ͻ Bilang  Gumagabay,  paano  mo  tutugunan  ang  mga  maling  
impormasyon  sa  pagpapasuso?

Sesyon 4 Palatandaan sa Pagbibigay ng Gabay 19

        60  minuto
ͻ Paggabay  tungo  sa  tama,  sapat,  eksklusibong    
pagpapasuso  (TSEK)
ͻ Mga  pangangailangan  ni  Nanay  na  dapat  tugunan    
ng  paggabay
ͻ Mga  pamamaraan  at  kaalaman  sa  paggabay
ͻ Kasiyahang  makakamtan  ng  isang  Nanay  na  may  Gumagabay
ͻ Modelo  ng  paggabay  sa  mga  Nanay

Tama
Sapat
Ekslusibo
 ͻ Kaaya-­‐ayang  kilos  habang  nakikipag-­‐usap  sa  Nanay
Mga Nilalaman
ͻ Kakayahang  makinig  at  matuto
ͻ Tamang  Paraan  ng  Pagtatanong
ͻ Pagsuporta  tungo  sa  pagpapanatag  ng  loob  sa  pagpapasuso
   
Sesyon 5 Pakikinig at Pag-unawa 29
        60  minuto  
ͻ Pamamaraan  ng  Paggagabay  sa  Nanay
ͻ Bakit  Kailangan  ang  kasanayan  sa  pakikinig  at  pag-­‐unawa
ͻ <ĂŬĂLJĂŚĂŶŐ'ƵŵĂŵŝƚŶŐ͞ŶŽŶͲǀĞƌďĂůĐŽŵŵƵŶŝĐĂƟŽŶ͟
ͻ <ĂŬĂLJĂŚĂŶŐDĂŐƚĂŶŽŶŐŶŐ͞ŽƉĞŶƋƵĞƐƟŽŶƐ͟
ͻ Kakayahang  Gumamit  ng  pag-­‐ayon  at  pagkilos  na    
nagpapakita  ng  pagkawili/interes
ͻ Kakayahang  Ibalik  uli  ang  Sinabi  ng  Nanay
ͻ <ĂŬĂLJĂŚĂŶŐŵĂŐ͞ŵƉŚĂƟnjĞ͕͟/ƉĂŬŝƚĂŶĂŶĂƵƵŶĂǁĂĂŶ  
mo  ang  kanyang  nararamdaman
ͻ Kakayahang  Iwasan  ang  mga  Salitang  may  Tunog    
na  panghuhusga
ͻ 'ĂǁĂŝŶŐWƌĂŬƟŬĂůŶŐ'ƌƵƉŽ

Sesyon 6 Pagbubuo ng Tiwala at Pag-alalay     39    

      90  Minuto  
ͻ Pamamaraan  ng  Paggagabay  sa  Nanay
ͻ Pagbubuo  ng  Tiwala  at  Pag-­‐alalay
ͻ Mga  Kakayahan  sa  Pagbubuo  ng  Tiwala  at  Pag-­‐alalay
ͻ Pagsasanay  sa  mga  Kakayahang  Natutunan  sa  Pagbuo    
ng  Tiwala  at  Pag-­‐alalay

Sesyon 7 Walang Gatas, Konting Gatas, Kulang ang

Gatas ni Nanay 51
        30  Minuto
ͻ Sa  loob  ng  Suso
ͻ Mga  Bahagi  ng  Suso
ͻ WƌŽůĂĐƟŶĂƚKdžLJƚŽĐŝŶ͕,ŽƌŵŽŶĞƐŶŐ^ƵƐŽ
ͻ Ang  Gatas  ni  Nanay  –  Kolostrum,  Fore  Milk,  Mature  Milk    
Ăƚ,ŝŶĚDŝůŬ
ͻ Pagdaloy  ng  Gatas  ni  Nanay
ͻ Tamang  Paghakab
ͻ Dahilan  ng  Maling  Paghakab
ͻ ĂŬŝƚ,ŝŶĚŝDĂŬĂŬƵŚĂŶŐ^ĂƉĂƚŶĂ'ĂƚĂƐƐŝĂďLJ  
sa  Suso  ni  Nanay?
ͻ Bakit  Umiiyak  si  Baby?
ͻ Palatandaan  ng  Tamang  Pagpapasuso  ni  Nanay  kay  Baby
ͻ Kayang-­‐kaya  ni  Nanay  Magpasuso  kahit  Pagod
ͻ Tamang  Posisyon  ng  Pagpapasuso  ni  Nanay  kay  Baby

Tama
Sapat
Ekslusibo
Sesyon 8 Mga Problema sa Suso at ang mga Lunas 65

Mga Nilalaman
        30  Minuto
ͻ Sore  Nipples
ͻ Lunas  sa  Sore  Nipples
ͻ Fungus,  Bakterya  at  iba  pang  Problema  sa  Balat  
ͻ Lunas  sa  Fungus,  Bakterya  at  iba  pang  Problema  sa  Balat
ͻ Pamamaga  ng  Suso  
ͻ Lunas  sa  Pamamaga  ng  Suso
ͻ Baradong  Daluyan  ng  Gatas    
ͻ Lunas  sa  Baradong  Daluyan  ng  Gatas
ͻ DĂƐƟƟƐ
ͻ >ƵŶĂƐƐĂDĂƐƟƟƐ
ͻ Mga  Problema  sa  Utong
ͻ Lunas  sa  Mga  Problema  sa  Utong

Sesyon 9 Pwedeng Magpasuso si Nanay na Nagtatrabaho 75

        30  Minuto    
ͻ Paghahanda  ng  Lalagyan  ng  Kokolektahing  Gatas  ni  Nanay
ͻ WĂĂŶŽŵĂŐͲ͞džƉƌĞƐƐ͟ŶŐ'ĂƚĂƐ
ͻ Paano  Mag-­‐Imbak  ng  Gatas  
ͻ Paano  Pagsabayin  ang  Pagpapasuso  at  Pagtrabaho  ni  Nanay
ͻ Cupfeeding
ͻ Gawain  ng  Grupo

Sesyon 10 Praktikal at Karagdagang Pagsasanay 87

ͻ Pagposisyon  ng  Sanggol  sa  Suso  ni  Nanay,  isang  pagsasanay    
ƐĂƉĂŐďƵŽŶŐƟǁĂůĂĂƚƉĂŐͲĂůĂůĂLJ
ͻ Pagsasanay  sa    Pagtanggap  sa  INIISIP  ni  Nanay
ͻ Pagsasanay  sa  Pagtanggap  sa  NARARAMDAMAN  ni  Nanay
ͻ Pagsasanay  sa  Pagpupuri  sa  Ginagawang  Tama  ni  Nanay  at  Baby
ͻ Pagsasanay  sa  Paggamit  ng  Simpleng  Pananalita
ͻ Pagsasanay  sa  Paggagabay  Gamit  ang  Role  Playing  Teknik    
ng  Trainer-­‐  Facilitator

Sesyon 11 Ang Gabay ng Monitor sa Milk Code 97

ͻ Panimula
ͻ Ano  ang  Milk  Code
ͻ Anu-­‐ano  ang  mga  produktong  nasasaklawan  ng  Milk  Code?
ͻ Mga  Patakaran
ͻ Mga  batas  sa    donasyon
ͻ Mga  Pagbabawal/  Paglabag
ͻ Monitor  ng  Milk  Code
ͻ Paano  at  saan  maaaring  ibigay  ang  report?
ͻ Anong  kaparusahan  ang  maaaring  ipataw  sa  paglabag  sa  Milk  Code?
ͻ Glosaryo  

Tama
Sapat
Ekslusibo
 Sesyon 12 Pagkuha ng Mahahalagang Impormasyon at
Mga Nilalaman
Pag-aayos ng ‘Referral’ at ‘Follow-up’ 107
        60  Minuto    
ͻ Kahalagahan  ng  mga  TSEK  forms  sa  Gawain  ng  isang    
Gumagabay  sa  Nanay
ͻ Paghango  ng  Impormasyon  at  ang  Tamang  Pagtatala    
sa  forms
ͻ Pagbibigay  ng  TSEKlist  Card  kay  Nanay
ͻ Pag-­‐uusisa  ng  Pang-­‐unawa
ͻ Pag-­‐iiskedyul  o  Pag-­‐aayos  ng  ‘referral’  o  ‘follow-­‐up’    
ng  mga  bata
ͻ Gawain  ng  Grupo

Biblyograpia 123

Annex 1 May Sakit si Nanay, May Sakit si Baby 125

        30  Minuto
ͻ Baby  na  naninilaw  (jaundice)
ͻ Baby  na  Kulang  sa  Timbang  o  Kulang  sa  Buwan
ͻ Baby  na  may  Bingot
ͻ May  Sakit  si  Nanay
ͻ DŐĂ'ĂŵŽƚŶĂDĂĂƌŝŶŐ/ŶƵŵŝŶ,ĂďĂŶŐEĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽ  
si  Nanay
ͻ Nanay  na  may  Tuberkulosis
ͻ EĂŶĂLJŶĂŵĂLJ,/s

Annex 2 Mga Makabagong Usapin 135

        30  Minuto
ͻ ^ĂŬƵŶĂĂƚ<ĂůĂŵŝĚĂĚ͕,ŝŐŝƚDĂŐƉĂƐƵƐŽĂƚDĂŐƚƵůƵŶŐĂŶ
ͻ >ĂĐƚĂƟŽŶŵĞŶŽƌƌŚĞĂDĞƚŚŽĚ
ͻ Kangaroo  Care  
ͻ ZϳϲϬϬ;ZŽŽŵŝŶŐͲŝŶĂŶĚƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐĐƚͿ
ͻ ZϭϬϬϮϴ;džƉĂŶĚĞĚƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐWƌŽŵŽƟŽŶĐƚͿ

Annex 3 Ang Sablay ni Baby 141

Annex 4 Mga Sagot sa Pagsasanay 143

Tama
Sapat
Ekslusibo
Pasasalamat 144

Mga Nilalaman
Contributors 145

Tama
Sapat
Ekslusibo
Mga Nilalaman

Tama
Sapat
Ekslusibo
 Panimulang  Salita

Sesyon 1
Layunin

Ipakilala  kung  ano  ang  Gabay  sa  Nanay  sa  Tamang  Pagpapasuso,  ang  layunin  ng  
pagsasanay  na  ito,  bakit  mahalaga  ang  tama,  sapat  at  eksklusibong  pagpapasuso  
(TSEK)  at  mga  tagubilin  sa  malikhaing  pagsasanay.

Pamamaraan

  Talakayan  at  Panimulang  Programa  ng  Pagsasanay

Mga Pag-uusapan

‡ Ang  Gabay  sa  Nanay  sa  Tamang  Pagpapasuso

‡ Layunin  ng  Pagsasanay
‡ Ano  ba  ang  Tama,  Sapat  at  Eksklusibong  Pagpapasuso
‡ Tagubilin  sa  Isang  Malikhaing  Pagsasanay
‡ Malugod  na  Pagsalubong  at  Pagtatala  ng  mga  Kalahok
‡ Simula  ng  Pagsasanay

Mga Kagamitan

‡ ƩĞŶĚĂŶĐĞ^ŚĞĞƚĂƚWƌĞͲƚƌĂŝŶŝŶŐƚĞƐƚ

Haba ng Sesyon  60  minutos

Tama
Sapat
Ekslusibo
1
Sesyon 1
Ang  Gabay  sa  Nanay  sa  Tamang  Paraan  ng  Pagpapasuso  ay  isang  masinop  na  kaalaman  
at  paalala  tungo  sa  pakikipag-­‐ugnayan  at  paggagabay  sa  matagumpay  na  pagpapasuso.  
Dito  nailalarawan  ang  mga  alituntunin  ng  isang  Gumagabay  sa  Nanay  tungkol  sa  
pakikipag-­‐usap,  paghihikayat  at  paggagabay  sa  tamang  paraan  ng  pagpapasuso.  
Naglalahad  din  ito  ng  mga  nararapat  na  katangiang  taglay  ng  isang  Gumagabay  sa  Nanay  
para  sa  mabungang  pag-­‐uusap  at  talakayan  sa  nararamdaman  ng  isang  Nanay  na  may  
Baby.  Maselang  paksa  ang  usapin  sa  pagpapasuso.  Kaya  mahalaga  ang  pagsasanay  sa  
ƉĂŐďŝďŝŐĂLJͲŐĂďĂLJ͘,ŝŐŝƚƐĂůĂŚĂƚ͕ƉĂŐƐĂƐĂŶĂLJŝƚŽĂƚƉĂŐͲŝŝƉŽŶŶŐŬĂƌĂŶĂƐĂŶŐŝďĂďĂŚĂŐŝƐĂ
mga  Nanay  tungo  sa  tamang  pagpapasuso.

Ang  mga  paksang  matatagpuan  sa  Gabay  sa  Tamang  Paraan  ng  Pagpapasuso  ay  hango  
ƐĂƚĂůĂŬĂLJĂŶŐŶĂŐĂŶĂƉƐĂŵŐĂEĂŶĂLJŶĂďƵŶƟƐ͕EĂŶĂLJŶĂŶĂŐƚĂƚƌĂďĂŚŽƐĂůĂďĂƐŶŐ
tahanan,  Nanay  na  walang  karanasan  sa  pagpapasuso,  Nanay  na  nagpapasuso,  Nanay  
na  may  mga  anak  halong  pinasuso  sa  kanyang  dibdib  at  binigyan  ng  pormulang  gatas.  Sa  
paglitaw  ng  mga  karanasan  at  kuro-­‐kuro,  nabuo  ang  Gabay  na  ito.  

Ang  Gabay  sa  Tamang  Paraan  ng  Pagpapasuso  ay  nagnanais  na  maging  matagumpay  ang  
isang  nagsanay  na  Gumagabay  sa  kapwa  Nanay  o  Peer  Counselor.  Itong  Gabay  sa  Tamang  
Paraan  ng  Pagpapasuso  ay  isang  impormasyong  hinango  sa  maraming  babasahin,  
masusing  pag-­‐aaral,  pananaliksik,  karanasan  at  kagalingan  ng  mga  dalubhasa  sa  Pilipinas  
at  sa  ibang  bansa  (1981-­‐2011).  Layunin  ng  Gabay  sa  Tamang  Paraan  ng  Pagpapasuso  na  
maging  katuwang  ng  Gumagabay  kay  Nanay  sa  kanilang  paglakbay  sa  komunidad  kapag  
sila  ay  24  oras  na  on  call  para  sumagip  sa  Sanggol  at  Nanay  tungo  sa  tama,  sapat  at  
eksklusibong  (TSEK)  pagpapasuso.

Ito  ay  isang  karagdagang  babasahin  sa  naunang  “Infant  and  Young  Child  Feeding  
ŽƵŶƐĞůůŝŶŐ͗Ŷ/ŶƚĞŐƌĂƚĞĚŽƵƌƐĞ;WĂƌƟĐŝƉĂŶƚ͛ƐDĂŶƵĂůͿŶŐtŽƌůĚ,ĞĂůƚŚKƌŐĂŶŝnjĂƟŽŶ
(WHO)͕ĂƚŝƟŶƵƚƵƌŽŬƵŶŐƉĂƉĂƉĂŶŽĂŶŐƚĂŵĂ͕ƐĂƉĂƚĂƚĞŬƐŬůƵƐŝďŽŶŐƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽ;d^<Ϳ
sa  sanggol  sa  unang  anim  na  buwan.

Ayon  sa  WHO,    kung  ang  mga  Nanay  ay  nagpapasuso  ng  tama,  sapat  at  eksklusibo  sa  
unang  anim  na  buwan  maiiwasan  ang  namamatay  taon-­‐taon  na  mga  batang    may  edad  
na  limang  taon  gulang  pababa.

ŶŐŵŐĂƌĞƐƵůƚĂŶŐŵŐĂƉĂŶĂŶĂůŝŬƐŝŬĂLJŵĂƉĂŐŬƵŬƵŶĂŶŶĂƟŶŶŐŬĂŚĂůĂŐĂŚĂŶŶŐƚĂŵĂ͕
sapat  at  eksklusibong  pagpapasuso:

‡ Ang  mga  Baby  na  hindi  pinasuso  sa  unang  anim  (6)  na  buwan  ay  25  beses  na  maaring  
mamatay  kaysa  mga  Baby  na  pinasuso  ng  tama,  sapat  at  eksklusibo  mula  ng  sila  ay  
sinilang.
‡ ŶŐƟLJĞŵƉŽŶŐƉĂŐƐŝŵƵůĂŶŐƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽĂLJŵĂŚĂůĂŐĂĚĂŚŝůŵĂƐŵĂůĂŬŝĂŶŐ
panganib  (o  risk)  sa  isang  sanggol    na  naantala  ang  pagpapasimula  ng  pagpapasuso.
‡ ŶŐŵŐĂƐĂŶŐŐŽůŶĂŵĂLJŵĂďĂďĂŶŐƟŵďĂŶŐĂƚŶĂŽƐƉŝƚĂůŶĂ͕ƉŝŶĂŬĂŝŶŶŐƉŽƌŵƵůĂŶŐ
ŐĂƚĂƐĂLJŬĂĂƉĂƚŶĂďĞƐĞƐ;ϰdžͿŶĂŐŬĂƌŽŽŶŶŐƐĞƌLJŽƐŽŶŐƐĂŬŝƚ͕ŬƵŵƉĂƌĂƐĂŵŐĂƐĂŶŐŐŽů
na  pinasuso.

Tama
Sapat
Ekslusibo
2
‡ DĂLJŝƟŶĂĂƐŶĂϮͲϰĨŽůĚƐĂneonatal  mortality  rate  (NMR)  sa  mga  sanggol  na  hindi  

Sesyon 1
pinasuso  ng  kolostrum.  Sa  kabilang  dako,  ang  mga  sanggol  na  pinasuso  ng  kolostrum  
ay  nagkaroon  ng  6-­‐13  %  pagbaba  ng  NMR.
‡ Ang  pagpapasuso  ay  hindi  lamang  inililigtas  ang  sanggol  sa  pagkamatay,  meron  pang  
pangmatagalang  benepisyo  ang  pagpapasuso  ng  tama,  sapat  at  eksklusibo.  
‡ Mataas  ang  mga  nakukuha  ng  mga  batang  pinasuso  nung  Baby  pa  sila  sa  mga  
pagsusulit  sa  eskuwelahan  tungkol  sa  pagbibigay  malay.

Ano ba ang tama, sapat at eksklusibong

(TSEK) pagpapasuso?

TAMA  ang  paglagay  kay  Baby  sa  dibdib  ni  Nanay  mula  
sa  pagkasilang  hanggang  makasuso  kay  Nanay.

SAPAT  ŶĂĂŶŐŐĂƚĂƐŶŝEĂŶĂLJ͘<ĂƵŶƟŶŐďƌĞĂƐƚŵŝůŬ
ůĂŶŐŬĂŝůĂŶŐĂŶŶŝĂďLJƐĂƵŶĂŶŐůŝŶŐŐŽ͘,ĂďĂŶŐ
nagpapasuso  ng  madalas  si  Nanay,  dadami  ang  gatas  
para  patuloy  na  matugunan  ang  pangangailangan  ni  
Baby  sa  kanyang  paglaki.

EKSKLUSIBONG    gatas  ni  Nanay  lamang  ang  ibibigay  kay  Baby  sa  loob  ng  unang  6  na  
buwan.  May  tubig  at  kumpleto  na  sa  sustansya  ang  breast  milk.  Pag  anim  (6)  na  buwan  
na  si  Baby,  bigyan  siya  ng  tama  at  ligtas  na  pagkain  at  inumin  habang  patuloy  ang  pagpa-­‐
pasuso.

Maging  mga  Nanay  ay  may  mga  benepisyo  ding  nakukuha  sa  tama,  sapat  at  eksklusibong
(TSEK)  pagpapasuso.  Ito  ay  tatalakayin  sa  susunod  na  sesyon.

Tagubilin sa Isang Malikhaing Pagsasanay

Kinakailangang  maghanda  ang  tagapagsanay  (trainer),    maihanda  ang  mga  kalahok,  

ayusin  ang  lugar  ang  at  mga  kagamitang  kinakailangan  sa  pagsasanay  para  maging  
malikhain  at  matagumpay  ang  pagsasanay.

Sa Tagapagsanay at sa Sarili

‡ Maghanda,  aralin  at  isaulo  ang  mga  paksa  at  daloy  ng  programa.  
‡ Mag-­‐ensayo  sa  harap  ng  salamin  para  makita  kung  ano  ang  hitsura  ng  mukha  at  
emosyon  dahil  iyan  ang  nakikita  ng  kausap.  Dapat  maaliwalas  ang  mukha.
‡ DĂŐƐĂůŝƚĂŶŐŵĂůŝŶĂǁ͕ĂƚůĂŬĂƐĂŶĂŶŐďŽƐĞƐŶŐƵŶŝƚŚŝŶĚŝƉĂƐŝŐĂǁĂƚƉĂƚĂůƵŵƉĂƟĂŶŐ
ĞƐƟůŽ͘

Tama
Sapat
Ekslusibo
3
 ‡ 'ƵŵĂŵŝƚŶŐƐŝŵƉůĞŶŐƐĂůŝƚĂƉĂƌĂŵĂŝŶƟŶĚŝŚĂŶ͕ĂƚŶĂƚƵƌĂůŶĂďŽƐĞƐƉĂƌĂŵĂƐĂLJĂĂƚĚŝ
Sesyon 1
nakakabagot.
‡ Gumamit  ng  kwento  at  laro.  Mas  natututo  ang  kausap  kapag  may  ugnayan  at  
talakayan.
‡ ,ĂďĂŶŐŶĂŐƐĂƐĂůŝƚĂ͕ŵĂŶĂƟůŝŶŐŶĂŬĂŚĂƌĂƉƐĂŵŐĂŬĂůĂŚŽŬŽŬĂƵƐĂƉ͕ĂƚŶŝŵŝŶƐĂŶ
ŚƵǁĂŐŵŽƐŝůĂŶŐƚĂůŝŬƵƌĂŶ͘WƵĞĚĞŶŐŵĂŐƐŝĚĞǀŝĞǁŬƵŶŐƟƟŶŐŝŶŬĂƐĂƉŽǁĞƌƉŽŝŶƚŽƌ
slide,  at  nang  pareho  mo  nakikita  ang  kalahok  at  slide.
‡ Alalahanin  na  maraming  kalahok  ang  nakikinig.  Kausapin  mo  ang  mga  nagsasanay  sa  
ďĂŶĚĂŶŐŬĂŶĂŶ͕ŐŝƚŶĂĂƚŬĂůŝǁĂŵŽ͘,ƵǁĂŶŐŵŽŶŐŝƚƵŽŶĂŶŐƉĂŶŝŶŐŝŶƐĂŝƐĂŶŐŐƌƵƉŽ
lamang.
‡ DĂŐŝŶŐŵĂůŝŶŝƐƐĂŬĂƚĂǁĂŶĂƚƐĂƉĂŶĂŶĂŵŝƚ͘,ƵǁĂŐŐƵŵĂŵŝƚŶŐŵĂŐĂƌƚĂǁĂŐ
pansin  na  kasuutan.
‡ Iwasang  gumamit  ng  pabango  kasi  ang  mga  Nanay  na  may  sanggol  ay  karaniwang  
may  allergy  sa  pabango.
‡ Maging  mapasensiya  at  maunawain  palagi.
‡ Gawing  buhay  ang  palitan  ng  mga  ideya.  Tanungin  at  kausapin  ang  mga  kalahok  sa  
pagsasanay.
‡ WĂŶĂƟůŝŝŶĂŶŐƌĞƐƉĞƚŽƐĂďĂǁĂ͛ƚŝƐĂ͘>ĂŚĂƚĂLJĚƵŵĂƟŶŐƉĂƌĂŵĂŐƐĂŶĂLJ͕ŬĂLJĂŚƵǁĂŐ
ŐƵŵĂŵŝƚŶŐĐĞůĨŽŶ͕ƉĂƌĂƚƵŵĂǁĂŐĂƚŵĂŐƚĞdžƚĂƚŝǁĂƐĂŶƌŝŶŶĂƚƵŵŝŶŐŝŶƉĂůĂŐŝƐĂ
orasan,  na  parang  minamadali  mo  ang  pagsasanay.        

Ang Tagapagsanay at ang mga Kalahok

‡ ŝůĂŶŐƚĂŐĂƉĂŐƐĂŶĂLJ͕ŵĂŶĂƟůŝŶŐŵĂƐĂLJĂŚŝŶŬĂƉĂŐŬĂƵƐĂƉĂŶŐŵŐĂŬĂůĂŚŽŬ͘
‡ Tawagin  sa  pangalan  o  palayaw  ang  mga  kalahok.
‡ ,ŝŬĂLJĂƟŶŐŵĂŐƚĂŶŽŶŐĂŶŐŵŐĂŬĂůĂŚŽŬ͘<ƵŶŐŐŝƉŝƚƐĂŽƌĂƐ͕ŽŵĂLJŵĂƐĂůŝƚĂŶĂ
kalahok,  magkasundo  bago  magsimula  ang  sesyon  na  sa  huli  na  ang  talakayan.
‡ ,ŝŬĂLJĂƟŶĂŶŐŵŐĂŬĂůĂŚŽŬŶĂŝƐƵůĂƚĂŶŐŵŐĂŬĂƚĂŶƵŶŐĂŶƚƵŶŐŬŽůƐĂƟŶĂƚĂůĂŬĂLJŶĂ
paksa  sa  maliit  na  papel  at  ibigay  sa  iyo.  Para  di  makalimutan  Pwede  mong  ipaskel  
ito  sa  malaking  papel  na  ilalagay  mo  sa  gilid,  na  malapit  sa  harap.    Sa  Open  Forum  o  
Tanong  at  Sagot,  bigyang  kaliwanagan  ang  mga  katanungang  ito.
‡ Purihin  ang  mga  kalahok  na  may  malikhaing  rekomendasyon.
‡ Magkaroon  ng  kasunduan  sa  mga  kalahok  na  huwag  gumamit  ng  celfon  habang  nasa  
pagsasanay.

Sa Kagamitan

‡ 'ƵŵĂŵŝƚŶŐŵŐĂŵĂŬƵůĂLJŶĂǀŝƐƵĂůĂŝĚƐŽŵŐĂůĂƌĂǁĂŶ͕ĂƚƉŽǁĞƌƉŽŝŶƚƉƌĞƐĞŶƚĂƟŽŶƐ
ŬĂƐŝŵĂƐĞƉĞŬƟďŽŝƚŽ͘
‡ 'ĂŵŝƟŶŬĂƚƵǁĂŶŐƐĂƉĂŐůĂůĂŚĂĚŶŐƉĂŬƐĂĂƚƉĂŐďŝďŝŐĂLJďƵŚĂLJĚŝƚŽĂŶŐŵŐĂǀŝĚĞŽ
clips.
‡ EĂŬĂŬĂĂŬŝƚĂŶŐŵŐĂĂĐƟŽŶƐŽŶŐƐƉĂƌĂŵĂƐĂLJĂŚĂďĂŶŐŶĂƚƵƚƵƚŽĂƚŶĂƌĂƌĂŵĚĂŵĂŶŶŐ
mga  kalahok  na  tunay  silang  kasali.  

Tama
Sapat
Ekslusibo
4
‡ Sanayin  sa  buddy  system  o  pares  pares  ang  mga  kalahok  dahil  importanteng  may  

Sesyon 1
kaugnayan  sila,    may  natatanungan  at  nagtutulungan.
‡ Mas  madaling  matuto  ang  mga  Nanay  kung  may  live  models  na  Nanay  at  Baby,  kung  
ang  paksang  tatalakayin  ay  mga  problema  sa  pagpapasuso  at  ang  mga  lunas  dito.
‡ Maging  handa  sa  brownouts  o  walang  kuryente.  Magkaroon  ng  mga  cloth  visuals,  
posters  o  tarpaulins  na  mahuhugot  mo  para  maiwasan  ang  purong  salita  lamang  sa  
pagsasanay.
‡ Bago  ang  takdang  araw  ng  pagsasanay,  siguraduhing  maayos  angmicrophone  o  mike  
at  ang  sound  system.  Dapat  hindi  garalgal  ang  tunog  kasi  nagiging  maingay  ito  at  
ŚŝŶĚŝŵĂŝŝŶƟĚŝŚĂŶĂŶŐƉĂŐƐĂƐĂůŝƚĂ͘

Sa Lugar

‡ Siguraduhing  hindi  maingay  ang  lugar,  at  hindi  rin  tumatagos  ang  ingay  galing  sa  
labas.
‡ Kailangang  may  bintana  at  pintong  bukas  para  labas-­‐pasok  ang  hangin.  Kung  wala,  
gawan  ng  paraan  na  hindi  maging  mainit  sa  lugar.
‡ /ƚĂŵĂĂŶŐƟŵƉůĂŶŐĂŝƌĐŽŶ͕ŬƵŶŐŵĞƌŽŶ͕ƉĂƌĂĚŝƉĂŐƐŝŵƵůĂŶŶŐƐŝƉŽŶŽƐĂŬŝƚ͘
‡ Importanteng  malinis  ang  lugar  ng  pagsasanay,  at  walang  amoy.  Gayundin,  
siguraduhing  malinis  ang  palikuran  o  toilet  at  may  tubig  at  sabon  na  magagamit.
‡ ,ŝŐŝƚƐĂůĂŚĂƚ͕ŚƵǁĂŐŐƵƚƵŵŝŶĂŶŐŵŐĂŬĂůĂŚŽŬƐĂƉĂŐƐĂƐĂŶĂLJĂƚĂŶŐŵŐĂ
tagapagsalita  o  resource  person.  Kailangang  katamtamang  busog  lamang  para  
ŵĂƐĂLJĂĂŶŐƉĂŐͲĂĂƌĂů͘/ŚĂŶĚĂŶŐŵĂĂLJŽƐĂƚŵĂůŝŶŝƐĂŶŐŵŐĂƉĂŐŬĂŝŶ͘,ƵǁĂŐ
magsilbi  ng  chichirya  o  junk  foods.  

Malugod na Pagsalubong at Pagtatala ng mga Kalahok

‡ DĂůƵŐŽĚŶĂƐĂůƵďƵŶŐŝŶĂŶŐŵŐĂŬĂůĂŚŽŬƉĂŐĚĂƟŶŐŶŝůĂƐĂůƵŐĂƌŶŐƉĂŐƐĂƐĂŶĂLJ
‡ WĂƉŝƌŵĂŚŝŶƐŝůĂƐĂ͞ĂƩĞŶĚĂŶĐĞƐŚĞĞƚ͟ĂƚŚĂLJĂĂŶŐƉƵŵŝůŝŶŐŵĂƵƵƉƵĂŶŶŝůĂ͘

Simula ng Pagsasanay

‡ ^ŝŵƵůĂŶĂŶŐƉĂŐƐĂƐĂŶĂLJƐĂŽƌĂƐ͘,ƵǁĂŐĂŶƚĂLJŝŶŶĂĚƵŵĂƟŶŐĂŶŐůĂŚĂƚŶŐŬĂůĂŚŽŬ͘
‡ Pasimulang  Pagdasal  
‡ >ƵƉĂŶŐ,ŝŶŝƌĂŶŐ
‡ Pagpapakilala  ng  bawa’t  isa
‡ Paglalarawan  ng  pagsasanay,  ang  kahalagahan  at  mga  layunin  nito
‡ WĂŐƐƵƐƵƌŝŶŐĚĂƟŶŐŬĂĂůĂŵĂŶ
‡ Pitong  Tanong  at  Pitong  Sagot

Tama
Sapat
Ekslusibo
5
Sesyon 1

Tama
Sapat
Ekslusibo
6
 Kahalagahan  ng  Tama,  Sapat  at  

Sesyon 2
Eksklusibong  Pagpapasuso  sa  Anak,    
Ina,  Komunidad  at  Bansa

Layunin

WĂƌĂŵĂŝŶƟŶĚŝŚĂŶŶĂŶŐůƵďƵƐĂŶŬƵŶŐďĂŬŝƚŶĂƉĂŬĂŚĂůĂŐĂĂŶŐŵĂŐƉĂƐƵƐŽƐĂ
Sanggol,  Ina,  Pamilya,  Komunidad  at  Bansa,    para  maiwasan  ang  mga  sakit  at  
kamatayan  dulot  ng  pagbigay  sa  anak  ng  pormulang  gatas.

Pamamaraan

 ^ĂůĂLJƐĂLJĂƚWĂŐƉĂƟďĂLJŶŐŬĂƌĂŶĂƐĂŶ

Mga Pag-uusapan

‡ Mga  Malubhang  Sakit  dulot  ng  Pagbigay  ng  Pormulang  Gatas

‡ Pinsala  sa  Bayan,  Ekonomiya  at  Kapaligiran  
‡ Eksklusibong  Pagpapasuso  ng  Anim  na  Buwan  
‡ Unang  Yakap,  Unang  Oras  ng  Buhay

Mga Kagamitan

WŽǁĞƌWŽŝŶƚWƌĞƐĞŶƚĂƟŽŶ͕ŽŵƉƵƚĞƌWƌŽũĞĐƚŽƌ͕ZĞĂůůŝĨĞWŚŽƚŽƐ

Haba ng Sesyon 45  minutos

Tama
Sapat
Ekslusibo
7
Sesyon 2
Mga Panganib at Sakit dulot ng Pormulang Gatas

Gabay sa Trainor-Facilitator:
Humingi sa mga kalahok ng mga halimbawa ng panganib, para matukoy
ang pinsala at sakit dulot ng pagbibigay ng pormulang gatas.

Si  Baby  na  pinapainom  ng  pormulang  gatas  ay….  

‡ ƐĂŬŝƟŶ͕ĂƚďĂƐĞƐĂƉĂŐͲĂĂƌĂů͕ŵĂƐŵĂůĂŬŝĂŶŐƉĂŶŐĂŶŝďŶĂŵĂŽƐƉŝƚĂůƐŝLJĂ
‡ mas  delikado  sa  Sudden  Infant  Death  Syndrome(SIDS)  o  biglang  pagkamatay  
habang  natutulog
‡ malamang  magkaroon  ng    breast  cancer  paglaki  niya  kung  siya  ay  babae  
‡ mas  malamang  magka  dyabetes  paglaki  niya
‡ nagkakaroon  ng  mas  mataas  na  blood  cholesterol,  na  maaring  magpatuloy  sa  
sakit  ng  puso
‡ mas  malamang  na  magkaroon  ng  hika  (asthma),  alergy  sa  mga  pagkain  (food  
ĂůůĞƌŐŝĞƐͿ͕ĂƚŽƉŝĐĞŬƐĞŵĂ;ĂƚŽƉŝĐĞĐnjĞŵĂͿĂƚƌĞƐƉŝƌĂƚŽƌLJĂůůĞƌŐŝĞƐ
‡ ŵĂƚĂĂƐĂŶŐƉĂŶŐĂŶŝďŶĂŵĂŐŬĂƌŽŽŶŶŐůƵŐĂ;ŽƟƟƐŵĞĚŝĂͿ͕ĂƚŝƚŽĂLJƉǁĞĚĞŶŐ
maging  sanhi  ng  pagkabingi  o  problema  sa  pandinig
‡ ŵĂůŝŵŝƚĂŶŐƉĂŐƚĂƚĂĞ͕ŽLJƵŶŐƟŶĂƚĂǁĂŐŶĂĚŝĂƌƌŚĞĂůŝŶĨĞĐƟŽŶ
   
Si  Nanay  na  hindi  nagpasuso  ay…

‡ may  panganib  na  magkaroon  ng  cancer  sa  suso,  ovaries  at  endometrium  
‡ ŵĂŶĂŶĂƟůŝŶŐďĂŚĂŐLJĂŶŐŵĂůĂŬŝĂŶŐŵĂƚƌŝƐĂƚŵĂƚĂŐĂůďƵŵĂůŝŬƐĂĚĂƟĂŶŐ
ŬĂŶLJĂŶŐƟŵďĂŶŐŽƐƵŬĂƚ
‡ mas  maraming  oras  na  sinasakripisyo  sa  pagbisita  sa  doktor  at  pagbili  ng  
gamot,  dahil  si  Baby  ay  malimit  maospital

Tama
Sapat
Ekslusibo
8
Pinsala sa Bayan at Kapaligiran

Sesyon 2
ŶŐŚŝŶĚŝƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽŶŝEĂŶĂLJŬĂLJĂďLJĂLJŶĂŬĂŬĂĂƉĞŬƚŽƐĂĂƟŶŐďĂŶƐĂ͕ĚĂŚŝů͙

‡ DĂƐŵĂƌĂŵŝŶŐďĂƐƵƌĂŬĂƚƵůĂĚŶŐƉĂƉĞů͕ƉůĂƐƟŬ͕
karton,  foil  packs,  sabon  at  kemikal  dulot  ng  
paggamit  ng  pormulang  gatas
‡ Mas  madami  ang  gastos  ng  pamilya  na  sana  
ay  inimpok  na  lang  nila  o  ginamit  sa  pagkain,  
edukasyon  ng  mga  anak  o  pagpapatayo  ng  
bahay  nila
‡ nagtatapon  ng  dolyares  palabas  ng  bansa  dahil  
ŝŶŝŝŵƉŽƌƚĂŶĂƟŶĂŶŐŵŐĂƉŽƌŵƵůĂŶŐŐĂƚĂƐ

Naapektuhan  din  ang  buong  mundo  ng  hindi  

pagpapasuso  ni  Nanay  kay  Baby,  dahil  …

‡ Sa  papalaking  industriya  ng  bakahan  para  masustenehan  ang  

pangangailangan  ng  pormulang  gatas,  paparami  rin  ang  pangangailangan  
ng  mga  baka  sa  tubig,  damo,  mais,  elektrisidad,  gamot  o  transportasyong  
nagdudulot  ng  usok
‡ EĂŬĂŬĂĚĂŐĚĂŐƐĂƉĂŐŬĂƐŝƌĂŶŐĂƟŶŐŽnjŽŶĞůĂLJĞƌĂŶŐůĂďŝƐŶĂƵƚŽƚŶŐďĂŬĂ
;ŐĂƐŵĞƚŚĂŶĞͿĂLJŽŶƐĂƐŝLJĞŶƟƉŝŬŽŶŐƉĂŐͲĂĂƌĂů
‡ Sa  mga  patalastas  tungkol  sa  pormulang  gatas,  mas  maraming  Nanay  ang  
naiimpluwensyahang  gumamit  nito  kaysa  magpapasuso

Gabay sa Trainer-Facilitator:
Tanungin ang mga kalahok ng mga dahilan sa pagpasuso, pagpainom
o pagpakain kay Baby na wala pang anim na buwan base sa kanilang
karanasan.

Tama
Sapat
Ekslusibo
9
Sesyon 2
Ang EKSKLUSIBONG PAGPAPASUSO kay Baby

Puro  o  eksklusibong  pagpapasuso  

Walang  ibigay  sa  unang  anim  na  buwan,    maliban  sa    gamot  kung  kinakailangangan  ni  
Baby

Sa  UNANG  ANIM  NA  BUWAN

 ,ŝŶĚŝŬĂŝůĂŶŐĂŶĂŶŐ͗
‡ Tubig
‡ Tsaa  
‡ Juice  
‡ Am  
‡ Bitamina  
‡ Ibang  pagkain

Mga Dahilan ng Pagpapasuso ng Tama, Sapat at Eksklusibo

‡ Kumpletong  pagkain  ang  gatas  ng  ina.

‡ ,ŝŶĚŝŬĂŝůĂŶŐĂŶĂŶŐďŝƚĂŵŝŶĂ͘
‡ Maaring  humadlang  ang  iron  vitamins  ng  pormulang  gatas  sa  pag-­‐absorb  ng  
iron  sa  breastmilk.  
‡ ,ƵŵŝŐŝƚŬƵŵƵůĂŶŐϴϬйƚƵďŝŐĂŶŐŐĂƚĂƐŶŐ/ŶĂ͕ŬĂLJĂŚŝŶĚŝŶĂŬĂŝůĂŶŐĂŶŶŐ
dagdag  na  inuming  tubig.  
‡ ,ŝŶĚŝƉĂŚƵďŽŐĂƚŚŝŶĚŝƉĂŚĂŶĚĂĂŶŐƟLJĂŶŶŐƐĂŶŐŐŽůƐĂƉĂŐƚƵŶĂǁŶŐĂŵ͕
lugaw,  tsaa,  juice,  biskwit  at  ibang  pagkain,  lalo  na  ang  pormulang  gatas  
‡ Puno  sa  sustansya  ang  gatas  ni  Nanay.

Tama
Sapat
Ekslusibo
10
Si  Baby  kung  pinasuso  ni  Nanay  ay  …

Sesyon 2
‡ mas  matalino,  kasi  ang  gatas  ni  Nanay  ay  nakakatulong  sa  pag-­‐unlad  ng  utak  
;ďƌĂŝŶĚĞǀĞůŽƉŵĞŶƚͿĂƚƉĂŐƉĂƉĂďƵƟŶŐƉĂŐͲƵŶůĂĚƐĂŬĂŵĂůĂLJĂŶ;ĐŽŐŶŝƟǀĞ
development).
‡ may  proteksyon  sa  mga  impeksyon,  gaya  ng  pagdudumi  (diarrhea),  polmunya,  
ŝŵƉĞŬƐLJŽŶƐĂƚĂŝŶŐĂ͕ƚƌĂŶŐŬĂƐŽ͕ŵĞŶŝŶŐŝƟƐ͕ĂƚŝďĂƉĂŶŐŵŐĂŝŵƉĞŬƐLJŽŶ͘
‡ ŵĂLJƉĂŶĂŶŐŐĂƐĂŵŐĂƐĂŬŝƚ͕ŐĂLJĂŶŐĚLJĂďĞƚĞƐ͕ƵůĐĞƌĂƟǀĞĐŽůŝƟƐĂƚŝďĂƉĂŶŐ
sakit.
‡ may  proteksyon  laban  sa  allergies.  Si  Baby,    na  pinasuso  sa  unang  oras  ng  
buhay,  ay  nakainom  ng  kolostrum  na  siyang  nagsara  ng  malilit  na  butas  sa  
͚ůŝŶŝŶŐ͛ŶŐďŝƚƵŬĂ;͞ƐĞĂůƚŚĞŐƵƚ͟Ϳ͕ŬĂLJĂŶĂŐŬĂƌŽŽŶŶŐƉĂŶĂŶŐŐĂƐĂĂůůĞƌŐŝĞƐ͘
 

                       Antas  ng  talino  (IQ)  base  sa  gatas  na  iniinom  ni  Baby.

Tama
Sapat
Ekslusibo
11
Sesyon 2
BABALA
1 ,ƵǁĂŐŐƵŵĂŵŝƚŶŐƉĂƐŝƉĂLJĞƌ͘/ƚŽĂLJĂƌƟƉŝƐLJĂů͕ůĂǁĂLJĂƚŚĂŶŐŝŶůĂŶŐ͕
at  marumi  dahil  laging  nakabilad  sa  mikrobyo.  Nagdudulot  ng  nipple  
confusion  ang  madalas  na  pagamit  nito  at  nawawalan  ng  ganang  
ƐƵŵƵƐŽƐŝĂďLJŬĂLJEĂŶĂLJŬĂLJĂƐĂŶŚŝŝƚŽŶŐƟŵďĂŶŐŶĂŵĂŐĂĂŶ͘^ŝ
Baby  ay  naililito  sa  pagpapasuso  ng  wala,  laway  at  hangin  lang.

Si  Nanay,  kung  nagpapasuso,  ay...

‡ mababa  ang  peligro,  o  risk,  na  magkaroon  ng  pagdurugo  pagkapanganak  

(postpartum  hemorrhage)
‡ mas  mahabang  panahon  na  hindi  mag-­‐ovulate  
‡ mas  madaling  magpasuso  ng  gabi
‡ ŵĂŬĂƉĂŐƉƌĂŬƟƐŶŐŶĂƚƵƌĂůĐŚŝůĚƐƉĂĐŝŶŐ͕ŵĂLJϵϴйƉƌŽƚĞŬƐLJŽŶƐŝEĂŶĂLJƐĂ
ƉĂŐďƵďƵŶƟƐŬĂƉĂŐĞŬƐŬůƵƐŝďŽŶŐŶĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽƐĂƵŶĂŶŐĂŶŝŵŶĂďƵǁĂŶ
‡ mas  maraming  pahinga
‡ may  espesyal  na  bonding  kay  Baby
‡ bihirang  lumiban  sa  trabaho,  kasi  bihirang  magkasakit  si  Baby
‡ ŵĂŬĂƟƟƉŝĚƐĂŐĂƐƚŽƐŶŐƉŽƌŵƵůĂŶŐŐĂƚĂƐ͕ƚƵďŝŐĂƚŐĂƐƉĂƌĂƐĂƉĂŐƉĂŬƵůŽŶŐ
tubig,  at  iba  pang  mga  gamit  na  kinakailangan  sa  pagpapainom  ng  pormulang  
gatas  

Unang Yakap, Unang Oras Ng Buhay (Essential Newborn Care)

             
/ƚŽĂLJŝƐĂŶŐƉƌŽŐƌĂŵĂŶŐĂƟŶŐďĂŶƐĂŶĂŶĂŐůĂůĂLJŽŶŐŵĂƐĂŐŝƉĂŶŐŵŐĂƐĂŶŐŐŽůƐĂƵŶĂŶŐ
oras  ng  buhay.    
‡ Kailangang  magsimulang  pasusuhin  ang  sanggol  kaagad  pagkasilang.  
‡ ^ĂůŽŽďŶŐŝƐĂŶŐŽƌĂƐ͕ŚĂLJĂĂŶŐŶĂŬĂĚĂƉĂƐŝĂďLJƐĂƟLJĂŶŶŝEĂŶĂLJ͘
‡ Alalayan  si  Baby  patungo  sa  dibdib  ni  Nanay  para  sumuso.    

Tama
Sapat
Ekslusibo
12
 Sesyon 2
‡ Ito  ang  tamang  oras  o  panahon  para  simulan  ang  eksklusibong  pagpapasuso  
kasi  gising  na  gising  si  Baby.  
‡ Sa  paglapat  ng  katawan  niya  kay  Nanay,  nagdudulot  ito  ng  tamang  init  na  
kailangan  ng  katawan  ni  Baby.  
‡ Sa  agarang  pagpapasuso,  mabilis  ring  lumiit  ang  matris  ni  Nanay  at  
nababawasan  ang  labis  na  pagdurugo.

Para  maisakatuparan  ang  Unang  Yakap,  Unang  Oras  ng  Buhay,  ang  nagpapaanak  kay  
Nanay  ay  kailangang  sundin  ang  mga  kahilingan  ng  Nanay  …  

‡ dƵLJƵŝŶŶŝLJŽƉŽŶŐŵĂďƵƟĂŶŐĂďLJŬŽĂƚŝůĂŐĂLJŬĂĂŐĂĚƐĂĂŬŝŶŐĚŝďĚŝď͘
‡ ,ĂLJĂĂŶƉŽŬĂŵŝŶŝĂďLJŶĂŵĂŐŬĂLJĂŬĂƉŚĂŶŐŐĂŶŐƐŝLJĂĂLJŚĂŶĚĂŶŐŵĂŐƐƵƐŽ
sa  akin.
‡ ,ƵǁĂŐŶŝLJŽƉŽďŝŐLJĂŶĂŶŐĂďLJŬŽŶŐƚƵďŝŐŽŝďĂƉĂŶŐŝŶƵŵŝŶŬƵŶŐŚŝŶĚŝƉĂ
siya  nakasuso  sa  akin.
‡ ,ƵǁĂŐŶŝLJŽƉŽŝͲƐƵĐƟŽŶĂŶŐĂďLJŬŽ͕ŬƵŶŐŚŝŶĚŝƉŽŬŝŶĂŬĂŝůĂŶŐĂŶ͘  

GINTONG ARAL
x Ang breastmilk ay buhay.
x Ang breastmilk ay sagradong pagkaing likha at espesyal na regalo
ng Diyos, walang kulang at perpekto.
x Ang breastmilk ay nagbibigay-buhay at may panlaban sa impeksyon.
x Ang breastmilk ay walang kapantay.
x May kakayahan ang mga Pilipinong Ina na magpasuso sa kanilang
mga Baby, at maibigay ang food security sa ating bansa.

Tama
Sapat
Ekslusibo
13
Sesyon 2
GAWAIN NG GRUPO
Malikhaing Gawa Ng Grupo
Mga Kagamitan:
Cartolina, Crayola, Brush, Paint, Pentel Pen, Colored Paper, Masking tape
Itinatagal:
ŚŘ0LQXWR
Pamamaraan:
x Gumawa ng billboard na patalastas tungkol sa mga panganib na
naidudulot ng pag-inom ng pormulang gatas.
x Gumawa ng larawan at salita na nagpapahayag ng kabutihan ng
pagpapasuso ng Nanay.

Tama
Sapat
Ekslusibo
14
 Sesyon 3
Gumagabay  sa    Nanay

Layunin:
Ipakita  ang  prinsipyo  at  pagtatalaga  sa  sarili  para  panindigan  ang  tungkulin  bilang  
Gumagabay  sa  Nanay.  

Pamamaraan ng Pagsasanay
Mabungang  talakayan  

Mga Pag-uusapan
ͻ Sino  ang  Gumagabay  sa  Nanay
ͻ Mga  Tungkulin  ng  Gumagabay  sa  Nanay
ͻ Ano  ang  hindi  saklaw  ng  tungkulin  ng  isang  Gumagabay  sa  Nanay
ͻ Mga  katangian  ng  Isang  Gumagabay  sa  Nanay
ͻ Tamang  asal  ng  isang  Gumagabay  sa  Nanay
ͻ Mga  Pakinabang  ng  isang  Gumagabay  sa  Nanay  
ͻ Bilang  Gumagabay,  paano  mo  tutugunan  ang  mga  maling  impormasyon  sa  
pagpapasuso?
ͻ Maibabahagi  ng  isang  Gumagabay  sa  iba  pang  mga  Nanay

Mga Kagamitan
ͻ Mga  makulay  na  papel
ͻ Lapis  at  iba  pang  pangsulat
ͻ Masking  tape
ͻ Props
ͻ Costumes

Haba ng Sesyon 30  minuto

Tama
Sapat
Ekslusibo
15
Sesyon 3
Gabay sa Trainer-Facilitator:
Tanungin ang mga kalahok kung ano ang ibig sabihin ng Gumagabay sa
Nanay? Isulat ang kanilang mga sagot sa blackboard o Manila paper.
Dalhin ang talakayan sa tamang ‘’konsepto’’ ng isang Gumagabay sa
Nanay. Ituloy ang diskusyon sa mga kasunod pang paksa dito sa sesyon.

Gumagabay sa Nanay: Mga Nanay

na tumutulong sa kapwa Nanay

‡ Mga  kababaihan  sa  komunidad  na  

may  mga  karanasan  sa  pagpapasuso  at  
nagbibigay  ng  tamang  impormasyon  at  
suporta  sa  iba  pang  mga  Nanay
‡ May  katungkulan  na  makipag-­‐ugnayan  
sa  kapwa  Nanay  
 
 
 
  Ang  gumagabay  sa  Nanay  ay  nagbibigay  ng  
  tamang  impormasyon  sa  pagpasuso.

Mga Tungkulin ng Gumagabay sa

Nanay

‡ Maging  modelo  sa  tama  at  matagumpay  

na  pagpapasuso
‡ Makinig  sa  mga  alalahanin  ng  Nanay
‡ DĂŐƉĂƟďĂLJŶŐĚĂŵĚĂŵŝŶƐĂŬĂƉǁĂ
Nanay  para  makapagsimula  o  
magpatuloy  siya  sa  pagpapasuso
‡ Magbigay  ng  pangunahing  impormasyon  
at  edukasyon  sa  pagpapasuso
‡ ,ŝŬĂLJĂƟŶĂŶŐŵŐĂEĂŶĂLJŶĂŵĂŐƉĂƐƵƐŽ͕
o  ang  miyembro  ng  pamilya  para  
siya  ang  magkombinse  sa  Nanay  na  
magpasuso
‡ Makatulong  na  maiwasan  ng  Nanay   ŶŐŐƵŵĂŐĂďĂLJƐĂEĂŶĂLJĂLJŵĂƟLJĂŐĂŶŐ
ang  mga  pangkaraniwang  suliranin  sa   nakikipag-­‐usap  kay  Nanay.
pagpapasuso
‡ ^ƵŵĂŶŐŐƵŶŝƐĂ,ĞĂůƚŚĂƌĞWƌŽǀŝĚĞƌŽ
>ĂĐƚĂƟŽŶŽƵŶƐĞůŽƌŬĂƉĂŐŬŝŶĂŬĂŝůĂŶŐĂŶ
Tama
Sapat
Ekslusibo
16
 Ano ang Saklaw at Hindi Saklaw ng

Sesyon 3
Tungkulin ng isang Gumagabay sa
Nanay?

‡ DĂŶĂƟůŝƐĂůŽŽďŶŐƐĂŬůĂǁŶŐŝLJŽŶŐ
tungkulin
‡ DĂŶĂƟůŝŶŐŶĂŬĂƉĂůŽŽďƐĂŵŐĂ
pangunahing  impormasyon  na  
kung  saan  kayo  ay  nagsanay
‡ Magbigay  ng  impormasyon  at  
suporta  batay  sa  ebidensiyang  
nailahad  na  sa  inyo  noong  kayo  
ay  nagsanay
‡ Para  sa  mga  sitwasyong  
may  pagsubok  at  mahirap  
panghawakan,  sumangguni  sa  
ŝƐĂŶŐďƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐĐŽƵŶƐĞůŽƌ  

‡ ,ŝŶĚŝƐĂŬůĂǁŶŐŝLJŽŶŐƚƵŶŐŬƵůŝŶďŝůĂŶŐ
Gumagabay  sa  Nanay  ang
2 Pagbibigay  ng  gamot
2 Pagbibigay  gabay  medikal
2 Paggagamot  ng  problemang  
medikal      

Mga Katangian ng Isang

Gumagabay sa Nanay
‡ Kagandahang  loob
‡ Matulungin
‡ Palakaibigan
‡ Nagsasabi  ng  tamang  
impormasyon
‡ Laging  nakikipag-­‐ugnayan
‡ May  kaalaman  at  abilidad  sa  
tamang  pagpapakain  ng  sanggol
‡ May  respeto  at  paggalang  sa  tao,  
at  nirerespeto  din  ng  komunidad
‡ Mapagkumbaba
‡ Maunawain
‡ DĂƟLJĂŐĂ
‡ Masayahin
‡ May  dangal  at  kapanipaniwala  

Tama
Sapat
Ekslusibo
17
Sesyon 3
Tamang Ugali ng isang Gumagabay sa Nanay

‡ Maging  malinis  at  maingat  sa  paggamit  ng  pabango  upang  maiwasan  ang  allergic  
ƌĞĂĐƟŽŶŶŝĂďLJ
‡ Maging  handa  at  matulungin
‡ Unahin  muna  ang  pangangailangan  ng  iyong  pamilya  bago  tumulong  sa  iba
‡ ,ƵǁĂŐĚĂůŚŝŶĂŶŐƉƌŽďůĞŵĂŶŐƉĂŵŝůLJĂƐĂŝLJŽŶŐƚƵŶŐŬƵůŝŶďŝůĂŶŐ'ƵŵĂŐĂďĂLJƐĂ
Nanay
‡ Dumalo  sa  mga  pulong
‡ Maging  magalang
‡ DĂŐƐĂůŝƚĂŶŐƉŽƐŝƟďŽĂƚŵĂŐďŝŐĂLJŶŐƚĂŵĂŶŐŝŵƉŽƌŵĂƐLJŽŶ

Mga Pakinabang ng isang Gumagabay sa Nanay

‡ /ƐĂŶŐŬĂƌĂŶŐĂůĂŶŵĂLJŵĂďƵƟŬĂŶŐŐŝŶĂǁĂƐĂŬĂƉǁĂͲƚĂŽŵŽ͕ůĂůŽŶĂƐĂŵŐĂEĂŶĂLJĂƚ
Baby
‡ May  natutunang  bagong  kasanayan
‡ Ang  mga  natulungan  mo  ay  korona  mo  habangbuhay
‡ Kasama  ka  sa  isang  grupo  ng  kababaihang  may  magkatulad  na  layunin  na  makatulong  
sa  sanggol,  ina,  pamilya,  komunidad  at  bansa.

Bilang Gumagabay, paano mo tutugunan ang mga maling impormasyon

sa pagpapasuso?

‡ Para  maituwid  ang  lumalaganap  na  maling  impormasyon,  pwede  ng  magbahagi  ng  
makabagong  tamang  babasahin,  o  ipaalam  sa  nakatataas  na  opisyal  na  dalubhasa  sa  
tamang  pagpapasuso.
‡ Tulungan  ang  Nanay  na  gumawa  ng  hakbang  tungo  sa  isang    tamang  kaalaman  at  
malayang  pagpapasya.
‡ Iulat  at  ituwid  sa  maayos  na  paraan  ang  naririnig  na  mga  maling  impormasyon.
‡ ,ŝŬĂLJĂƟŶĂŶŐŵŐĂEĂŶĂLJŶĂŝďĂŚĂŐŝĂŶŐƚĂŵĂŶŐŝŵƉŽƌŵĂƐLJŽŶƐĂŬĂƉǁĂŵŐĂEĂŶĂLJ
at  mga  tagapag-­‐alaga  ng  mga  sanggol.

Tama
Sapat
Ekslusibo
18
 Palatandaan  sa  Pagbibigay  ng  Gabay

Sesyon 4
Layunin:
Ituro  ang  wastong  pamamaraan  ng  pagbibigay  gabay  sa  mga  Nanay  sa  
pagpapasuso  at  pagpapahayag  ng  damdamin.

Pamamaraan ng Pagsasanay
Pagsasadula

Mga Pag-uusapan
ͻ Paggabay  tungo  sa  tama,  sapat,  eksklusibong  pagpapasuso  (TSEK)
ͻ Mga  pangangailangan  ng  Nanay  na  dapat  tugunan  ng  paggabay
ͻ Mga  pamamaraan  at  kaalaman  sa  paggabay
ͻ Kasiyahang  makakamtan  ng  isang  Nanay  na  may  Gumagabay
ͻ Modelo  ng  paggabay  sa  mga  Nanay
ͻ Kaaya-­‐ayang  kilos  habang  nakikipag-­‐usap  sa  Nanay
ͻ Kakayahang  makinig  at  matuto
ͻ Tamang  Paraan  ng  Pagtatanong
ͻ Pagsuporta  tungo  sa  pagpapanatag  ng  loob  sa  pagpapasuso

Mga Kagamitan
ͻ WŽǁĞƌƉŽŝŶƚƉƌĞƐĞŶƚĂƟŽŶĂƚŝďĂƉĂŶŐǀŝƐƵĂůĂŝĚƐ

Haba ng Sesyon   30  minutos

Tama
Sapat
Ekslusibo
19
Sesyon 4
Paggabay tungo sa Tama, Sapat,
Eksklusibong Pagpapasuso (TSEK)

Ang  paggabay  tungo  sa  tama,  sapat,  eksklusibong  

pagpapasuso  (TSEK)  ay  isang  proseso.  Ito  ay  
pagbibigay  tulong  at  pang-­‐unawa  sa  isang  Nanay  
ŶĂŵĂŝŶƟŶĚŝŚĂŶĂŶŐŬĂŶLJĂŶŐŶĂƌĂƌĂŵĚĂŵĂŶƐĂ
pagpapasuso  at  mapaunlad  ang  sariling  kakayahan  
bilang  isang  Nanay.  Sa  pamamagitan  ng  pakikipag-­‐
ugnayan  sa  kapwa  Nanay,  maihahayag  niya  ang  
sariling  damdamin;  magkakaroon  siya  ng  kaalaman  
kung  papaano  lutasin  ang  sariling  problema;  at  
may  gagabay  sa  kanya  sa  tama,  sapat,  eksklusibong  
pagpapasuso  (TSEK).  

Mga Pangangailangan ng isang Nanay

‡ Suportang  emosyonal
‡ Dagliang  pagtugon  sa  pisikal  na  
pangangailangan
‡ Pagbibigay  ng  pang-­‐unawa
‡ WĂŐďŝďŝŐĂLJŶŐŝƐĂŶŐƉŽƐŝƟďŽŶŐƉĂŐŬŝůŽƐƐĂ
solusyon  ng  isang  problema

Pamamaraan at Kaalaman sa Paggabay

Mga  Pamamaraan

‡ Pakikinig  :  Sa  pamamagitan  ng  pakikinig  sa  mga  

Nanay,  malalaman  ng  isang  Gumagabay  kung  
ano  ang  kanilang  damdamin  at  mahihikayat  
niyang  masabi  nang  bukas  sa  loob  kung  ano  ang  
gusto  nilang  gawin  bilang  isang  ina.  

‡ Pagtuturo:  Maipapakita  sa  mga  Nanay  kung  

ano  ang  kanyang  mga  problema  at  kung  
papaano  niya  ito  malulutas  na  mag-­‐isa.  
Tumutugon  din  kaagad  ang  isang  Gumagabay  sa  
pangangailangan  ng  Nanay.  

Tama
Sapat
Ekslusibo
20
‡ Pagsusubaybay:  Isang  pamamaraan  ito  kung  

Sesyon 4
paano  malalaman  ng  isang  nagbibigay  gabay  
kung  natamo  na  ba  ng  Nanay  ang  kasiyahan  
at  katugunan  sa  ibinigay  na  gabay  sa  kanya.  
Malalaman  ng  isang  Gumagabay  kung  naging  
ĞƉĞŬƟďŽďĂĂŶŐŐŝŶĂǁĂŶŝLJĂ͕ŽŬĂŝůĂŶŐĂŶƉĂŶŐ
Nanay  ng  dagdag  na  tulong  o  kaalaman.  
 

Mga Kaalamang ipapamahagi ng

Gumagabay

‡ Pagbibigay  ng  nalalaman  o  edukasyon  tungo  sa  

tama,  sapat,  eksklusibong  pagpapasuso  (TSEK)
‡ Dagliang  paglutas  ng  isang  problema
‡ Pagtanggap  sa  limitasyon  at  kakayahan  ng  
Nanay
‡ Pagkilala  at  pagbigay  unawa  sa  kakaibang  
kakayahan  ng  Nanay
‡ WĂŐŝŐŝŶŐŵĂŝŶŐĂƚĂƚŵĂĚĂůŝŶŐŵĂŬĂŝŶƟŶĚŝƐĂ
damdamin  ng  bawat  isa

Kasiyahang Makakamtan ng isang Nanay

na may Gumagabay

‡ Nababawasan  ang  bigat  ng  pasanin  ng  isang  

Nanay  kung  siya  ay  may  problema
‡ dƵŵĂƚĂĂƐĂŶŐƉĂŐŬĂŬĂƌŽŽŶŶŝLJĂŶŐƟǁĂůĂƐĂ
sariling  kakayanan  
‡ Magkakaroon  ng  mga  kaalamang  mapaunlad  
ang  sariling  kakayahan
‡ Matutong  tumanggap  ng  tungkulin  o  
responsibilidad  

Isang Modelo sa Paggabay sa Nanay

Ang  tama,  sapat,  eksklusibong  pagpapasuso  (TSEK)  

ay    ipinakilala  sa  ilang  komunidad  at  siyudad  ng  
bansa.  

Tama
Sapat
Ekslusibo
21
Sesyon 4
Gumagamit  ng  isang  modelo  ng  proseso  kung  paano  nila  ginagawa  ito  (Fig.1).

ŶŐŵŽĚĞůŽƐĂƉĂŐŐĂďĂLJƐĂEĂŶĂLJĂLJŚĂŶŐŽƐĂĂŬƚƵĂůŶĂŵŐĂƉĂŶŐLJĂLJĂƌŝ͕Ăƚ͚͛ĮĞůĚ
ƚĞƐƚĞĚ͟ŶĂ͘

Fig.  1.  Proseso  ng  Pamamaraan  kung  paano  magbigay  ng  gabay.

Tama
Sapat
Ekslusibo
22
Kaaya-ayang Kilos habang

Sesyon 4
Nakikipag-usap sa Nanay

‡ Tindig  (o  posture)  

Parehong  nakaupo  ang  Gumagabay  at  ang  
Nanay  habang  nag-­‐uusap,  o  parehong  
ŶĂŬĂƟŶĚŝŐ͘  
 
,ŝŶĚŝƚĂŵĂŶĂŶĂŬĂƚĂLJŽĂŶŐ'ƵŵĂŐĂďĂLJĂƚ
nakaupo  ang  Nanay.    

‡ DĂŐŬĂƟƟŐĂŶ  
DĂŶĂƟůŝŶŐŶĂŬĂƟŶŐŝŶƐĂŵĂƚĂŶŐŬĂƵƐĂƉŶĂ
Nanay  habang  nakikinig.  
 
,ŝŶĚŝƚĂŵĂŶĂŶĂŬĂƟŶŐŝŶŬƵŶŐƐĂĂŶƐĂĂŶ
habang  nag-­‐uusap,    o  nagsusulat  sa  notebook  
ŽƉĂƉĞů͕ŽŶĂŐƚĞͲƚĞdžƚ͘  

‡ Walang  hadlang  sa  pagitan  ng  Nag-­‐uusap  

Alisin  ang  mesa  o  anumang  pisikal  na  hadlang  
sa  pag-­‐uusap  ng  Gumagabay  at  ang  Nanay.  
 
Hindi  tama  na  nakaupo  ang  Gumagabay  sa  
mesa,  na  parang  sa  opisina  at  nagsusulat,  
habang  nakikipag-­‐usap  sa  Nanay.  

‡ Magbigay  ng  panahon  sa  pag-­‐uusap  

Iparamdam  na  mahalaga  si  Nanay  at  maglaan  
ng  oras  para  sa  kanya  habang  nakikipag-­‐usap.  
Panatag  na  makinig.  
 
Iwasang  ŶĂŐŵĂŵĂĚĂůŝĂƚƉĂŶĂLJƟŶŐŝŶƐĂƌĞůŽ͕
habang  nakikipag-­‐usap.  

‡ Haplos  
,ƵŵĂǁĂŬůĂŵĂŶŐƐĂƚĂŵĂŶŐůƵŐĂƌ͘DĂŐďŝŐĂLJ
ng  tamang  tugon  habang  nakikipag-­‐usap.  
Iwasan  ang  madalas  na  hawak  at  haplos  
sa  kausap  na  Nanay,  kung  hindi  naman  
kinakailangan.  
 
Hindi  tama  ĂŶŐŶĂŐŚĂŚĂŵƉĂƐ͕ŶĂŶŐŝŶŐŝůŝƟĂƚ
hawak  ng  hawak  sa  Nanay  habang  nakikipag-­‐
usap.

Tama
Sapat
Ekslusibo
23
Sesyon 4
Tamang Paraan ng Pagtatanong

‡ May  tama  at  maling  pamamaraan  ng  pagtatanong  ng  mga  bagay-­‐bagay.  Para  lalong    
ŵĂŝŶƟĚŝŚĂŶĂŶŐƉĂŬƐĂŶŐŝƚŽ͕ŵĂƐŵĂŐĂŶĚĂŶĂŝƐĂĚƵůĂŝƚŽ͘ĂůĂǁĂŶŐŬĂůĂŚŽŬĂŶŐ
kinakailangan  sa  isang  halimbawa.

Bukas na Pagtatanong

Halimbawa

Gumagabay  sa  Nanay:   “Magandang  umaga  Diding.  Ako  pala  si  Emy,  gumagabay      
sa  mga  Nanay.  Kumusta  ang  kalagayan  ni  Baby  Jim?’
Nanay:         “Magandang  umaga  rin.  Okay  naman  po  siya,  kaya  lang        
ƉĂƌĂŶŐƉĂƌĂƟŶŐŐƵƚŽŵ͘͟
Gumagabay  sa  Nanay:     ͞<ƵǁĞŶƚŽŵŽŶĂŵĂŶŬƵŶŐƉĂƉĂĂŶŽŵŽƐŝLJĂƉŝŶĂƉĂŬĂŝŶ͘͟
Nanay:     “Sumususo  siya  sa  akin  pero  nagbibigay  din  ako  ng  pormulang  
ŐĂƚĂƐ͘͟
Gumagabay  sa  Nanay:     “Paano  kang  nagpasyang  magbigay  ng  halinhinan  ng        
ĂƌƟƉŝƐLJĂůŶĂŐĂƚĂƐĂƚŵĂŐƉĂƐƵƐŽ͍͟
Nanay:     “Kasi  parang  hindi  siya  kontentong  sumuso  sa  akin,  kasi  ang  
ƚĂŐĂůďĂŐŽƐŝLJĂďƵŵŝƟǁ͘͟

Puna
‡ Sa  ganitong  pamamaraan  kapag  ang  tanong  ay  patungo  sa  PAANO,  ito  ay  nagbibigay-­‐
daan  sa  mabungang  talakayan.  
‡ Dito  magsisimula  ang  usapan  tungkol  sa  mga  suliranin  at  pagtugon  sa  mga  
katanungan  tungkol  sa  tama,  sapat  at  eksklusibong  pagpapasuso  (TSEK).

Paalala
Huwag gumamit ng tanong na masasagot lamang ng OO o HINDI.
Halimbawa ng Pagtatanong na masasagot lang ng OO o HINDI.
Gumagabay sa Nanay: “Magandang umaga Diding. Ako pala si Emy,
gumagabay sa mga Nanay. Kumusta naman
si Baby?”
Nanay: “Magandang umaga naman. Okay lang po siya.”
Gumagabay sa Nanay: “Sumususo ba yung Baby mo sa iyo?”
Nanay: “Opo.”
Gumagabay sa Nanay: “Nahihirapan ka ba sa pagpapasuso?”
Nanay: “Hindi po.”

Tama
Sapat
Ekslusibo
24
Saradong Pagtatanong

Sesyon 4
Halimbawa
Gumagabay  sa  Nanay:  ͞DĂĚĂůĂƐďĂƐŝĂďLJŶĂƐƵŵƵƐŽ͍͟
Nanay:     ͞KƉŽ͘͟

Puna
‡ ŶŐƐĂƌĂĚŽŶŐƚĂŶŽŶŐĂLJŵĂƐĂƐĂŐŽƚůĂŵĂŶŐŶŐ͞KK͟Ž͞,/E/͘͟/ƚŽĂLJŚŝŶĚŝ
nagdudulot  ng  mabungang  impormasyon  o  kaalaman  tungkol  sa  kalagayan  ng  
pagpapasuso  ng  mag-­‐Ina.  
‡ Sa  ganitong  paraan  nagtapos  agad  ang  pag-­‐uusap  at  walang  naganap  na  talakayan.

Paggamit ng mga Kilos na Sumasang-ayon

habang Nakikipag-usap

Halimbawa
Gumagabay  sa  Nanay:  “Magandang  umaga  Diding.  
<ƵŵƵƐƚĂƐŝĂďLJ:ŝŵ͍͟
Nanay:     “Magandang  umaga  din  po.  
KŬĂLJĚŝŶƉŽ͕ŬĂLJĂůĂŶŐ͙͟
Gumagabay  sa  Nanay:  ͞<ĂLJĂůĂŶŐĂŶŽ͍͟
Nanay:       “Nag-­‐alala  ako  nung  isang  
ĂƌĂǁŬĂƐŝŵĂƚĂŵůĂLJƐŝLJĂ͘͟
Gumagabay  sa  Nanay:  ͞,Ă͍ŶŽŶŐŶĂŶŐLJĂƌŝ͍WĂƟŶŐŝŶ
ŶŐĂ͍͟

Puna
Naging  mabunga  ang  talakayan  dahil  nagpakita  ng  
interes  ang  Gumagabay  sa  kalagayan  ng  Baby  at  ni  
Nanay.

Tama
Sapat
Ekslusibo
25
Sesyon 4
Sinasalamin o inuulit ang Salaysay ng Nanay

Halimbawa
Gumagabay  sa  Nanay:  ͞DĂŐĂŶĚĂŶŐƵŵĂŐĂŝĚŝŶŐ͘<ƵŵƵƐƚĂŶĂƐŝĂďLJ:ŝŵŶŐĂLJŽŶ͍͟
Nanay:       ͞'ƵƐƚŽŶŐͲŐƵƐƚŽƉŽŶĂƐƵŵƵƐƵƐŽƉĂůĂŐŝ͘͟
'ƵŵĂŐĂďĂLJƐĂEĂŶĂLJ͗ ͞^ŝĂďLJ:ŝŵƉĂůĂŐŝŶŐŐƵƐƚŽŶŐƐƵŵƵƐŽŶŐƐƵŵƵƐŽ͍͟
Nanay:     “Opo.  Ito  pong  linggong  ito,  laging  gutom.  Palagay  ko  po  
ŶĂƚƵLJƵĂŶŶĂƉŽĂŬŽŶŐŐĂƚĂƐ͘͟
Gumagabay  sa  Nanay:     ͞>ĂŐŝŶŐŐƵƚŽŵƐŝĂďLJ:ŝŵ͍͟
Nanay:     ͞KƉŽ͘^ĂďŝŶŐĂƉŽŶŐŬĂƉĂƟĚŬŽ͕ŚĂůŝŶŚŝŶĂŶŬŽŶĂƌĂǁŶŐ
ƉŽƌŵƵůĂŶŐŐĂƚĂƐ͍͟
Gumagabay  sa  Nanay:     ͞^ĂďŝŶŐŬĂƉĂƟĚŵŽďŝŐLJĂŶŶĂƐŝLJĂŶŐƉŽƌŵƵůĂŶŐŐĂƚĂƐ͍͟

Puna
‡ Sinasalamin  ang  salaysay  ng  Nanay  para  bigyang  diin  ang  suliranin  patungo  sa  
pagtalakay  ng  lunas.  
‡ /ƚŽĂŶŐŐŝŶĂŐĂǁĂƉĂƌĂďƵŵĂůŝŬƌŝŶĂŶŐůĂŬĂƐͲůŽŽďŶŐEĂŶĂLJŶĂŵƵůŝŶŐŵĂŐƟǁĂůĂƐĂ
kakayahang  magpapasusong  eksklusibo.

Inuunawa ang Damdamin ng Nanay, Ngunit Napunta ang Atensyon sa

Gumagabay

Halimbawa  
Gumagabay  sa  Nanay:     ͞DĂŐĂŶĚĂŶŐƵŵĂŐĂŝĚŝŶŐ͘<ƵŵƵƐƚĂŶĂƐŝĂďLJ:ŝŵŶŐĂLJŽŶ͍͟
Nanay:     ͞^ŝĂďLJ:ŝŵĂLJŵĂƐĂŵĂĂŶŐƉĂŬŝƌĂŵĚĂŵ͘^ŝŐƵƌŽŵĂLJƐĂŬŝƚ͘͟
Gumagabay  sa  Nanay:     “Nauunawaan  kita.  Ako  kasi  nung  nagkasakit  ang  anak  ko,  
balisang-­‐balisa  din  ako  katulad  mo.  “
Nanay:     “Bakit,  ano  ba  ang  nangyari  sa  anak  mo?

Puna
‡ Sa  usapang  ito,  nalayo  ang  pagtugon  sa  problema  ng  Nanay  sa  kanyang  Baby,  kasi  
napunta  ang  atensyon  sa  Gumagabay  sa  Nanay.  
‡ Ang  pag-­‐uusap  ay  napunta  sa  kwento  ng  Gumagabay  sa  Nanay.

Pumapanig sa Nanay

Halimbawa
'ƵŵĂŐĂďĂLJƐĂEĂŶĂLJ͗ ͞DĂŐĂŶĚĂŶŐŚĂƉŽŶŝĚŝŶŐ͘<ƵŵƵƐƚĂŶĂƐŝĂďLJ:ŝŵŶŐĂLJŽŶ͍͟
EĂŶĂLJ͗ ͞^ŝĂďLJ:ŝŵĂLJŵĂƐĂŵĂĂŶŐƉĂŬŝƌĂŵĚĂŵ͘^ŝŐƵƌŽĂLJŵĂLJƐĂŬŝƚ͘͟
'ƵŵĂŐĂďĂLJƐĂEĂŶĂLJ͗ ͞ůĂůĂŶŐͲĂůĂůĂŬĂƐĂŬĂůĂŐĂLJĂŶŶŝLJĂ͍͟

Tama
Sapat
Ekslusibo
26
Nanay:     “Opo.  Baka  nga  po  nahawaan  ng  mga  bata  dito  sa  paligid  

Sesyon 4
namin.  Natatakot  po  ako  na  baka  maging  ganun  din  ang  
ƐĂŬŝƚŶŐĂŶĂŬŬŽ͘͟
Gumagabay  sa  Nanay:     “Naunawaan  ko.  Nakakatakot  yun  para  sa  iyo.    
 
Puna
‡ Ang  usapan  ay  nakatuon  sa  Nanay.  

Iwasan ang mapaghusgang Salita at Katanungan.  

  Tama  
‡ Kumusta  ang  pagsuso  niya?
‡ Ano  ang  itsura  ng  dumi  niya?
‡ Kumusta  ang  paglaki  ng  anak  mo?
‡ Kumusta  ang  pagpapasuso  mo?  

  Mali    
‡ Sumususo  ba  siya  ng  mainam?
‡ Maayos  ba  ang  dumi  niya?
‡ Tumataba  ba  ang  anak  mo?
‡ Problemado  ka  ba  sa  pagpapasuso?  

Pagtanggap at Pagsuporta tungo sa Pagpapanatag ng Loob ng

Nanay sa Pagpapasuso

‡ Tanggapin  kung  ano  ang  nadadama  at  naiisip  ng  Nanay.

‡ Bigyang-­‐pansin  at  purihin  ang  mga  tamang  pamamaraan  ng  pagpapasuso  ng  
mag-­‐Ina.  
‡ Magbigay  ng  sapat  na  impormasyon  at  karapat-­‐dapat  na  tulong.  
‡ 'ƵŵĂŵŝƚŶŐƐŝŵƉůĞĂƚŵĂĚĂůŝŶŐŵĂŝŝŶƟŶĚŝŚĂŶŐƐĂůŝƚĂ͘
‡ ,ƵǁĂŐŵĂŐĚŝŬƚĂĂƚŵĂŐƚƐŝƐŵŝƐ͘
‡ ,ƵǁĂŐŵĂŐͲƵƐĂƉŬƵŶŐƐĂĂŶͲƐĂĂŶŐůƵŐĂƌůĂůŽŶĂƚƵŶŐŬŽůƐĂƉĂŐďŝďŝŐĂLJŶŐ
gabay.  
‡ ,ƵǁĂŐŵĂůŝŝƟŶĂŶŐĂŶƵŵĂŶŐƐŝƚǁĂƐLJŽŶƚƵŶŐŬŽůƐĂƉĂŐƉĂƐƵƐŽ͘WĂŐƟďĂLJŝŶĂŶŐ
loob  na  malampasan  ang  pagsubok.    Pag-­‐aralan  nang  husto  ang  sitwasyon  sa  
pamamagitan  ng  paghingi  ng  tulong  sa  mga  dalubhasa.  
‡ ,ƵǁĂŐƉĂďĂLJĂĂŶĂŶŐŝďĂŶŐŬĂƐĂŵĂĂƚǁĂůĂŶŐŝǁĂŶĂŶ͘

Tama
Sapat
Ekslusibo
27
Sesyon 4

Tama
Sapat
Ekslusibo
28
 Pakikinig  at  Pag-­‐unawa

Sesyon 5
Pamamaraan  ng  Paggagabay  sa  Nanay

Layunin

Maunawaan  ang  kakayahan  sa  pakikinig  at  pag-­‐unawa  at  maging  sanay  sa  
paggamit  nito  sa  paggabay  sa  Nanay.  

Pamamaraan

  Pagtuturo    at  pagsasanay  

Mga  Pag-­‐uusapan
‡ Bakit  Kailangan  ang  kasanayan  sa  pakikinig  at  pag-­‐unawa
‡ <ĂŬĂLJĂŚĂŶŐ'ƵŵĂŵŝƚŶŐ͞ŶŽŶͲǀĞƌďĂůĐŽŵŵƵŶŝĐĂƟŽŶ͟
‡ <ĂŬĂLJĂŚĂŶŐ'ƵŵĂŵŝƚŶŐ͞ŽƉĞŶƋƵĞƐƟŽŶƐ͟
‡ Kakayahang  Gumamit  ng  pag-­‐ayon  at  pagkilos  na  nagpapakita  ng  pagkawili/
interes
‡ Kakayahang  Ibalik  uli  ang  Sinabi  ng  Nanay
‡ <ĂŬĂLJĂŚĂŶŐŵĂŐ͞ŵƉŚĂƟnjĞ͕͟/ƉĂŬŝƚĂŶĂŶĂƵƵŶĂǁĂĂŶŵŽĂŶŐŬĂŶLJĂŶŐ
nararamdaman
‡ Kakayahang  Iwasan  ang  mga  Salitang  may  Tunog  na  panghuhusga
‡ 'ĂǁĂŝŶŐWƌĂŬƟŬĂůŶŐ'ƌƵƉŽ

Mga  Kagamitan
  WŽǁĞƌƉŽŝŶƚWƌĞƐĞŶƚĂƟŽŶĂƚZŽůĞWůĂLJŝŶŐsŝĚĞŽůŝƉ

Haba     60  minutos

Tama
Sapat
Ekslusibo
29
Sesyon 5
Pakikinig at Pag-unawa, mga Paraan ng Paggagabay sa Nanay

‡ Pakikinig  sa  sinasabi  ng  Nanay  at  pag-­‐unawa  sa  kanyang  nararamdaman  ay  
dalawang  pamamaraan  sa  paggabay  sa  Nanay  sa  tama,  sapat  at  eksklusibong  
pagpasuso  (TSEK)  sa  kanyang  anak.  
‡ Sa  pamamagitan  ng  pakikinig  at  pag-­‐unawa,  matutulungan  ang  Nanay  
kung  paaano  magdesisyon  sa    mga  bagay-­‐bagay,  lalung  lalo  na  ang  TSEK  na  
pagpapasuso.
‡ WĂƌĂŵĂƐŵĂĚĂůŝŶŐŵĂŝŶƟĚŝŚĂŶĂŶŐƉĂŬƐĂ͕ƉĂŐͲƵƵƐĂƉĂŶŶĂƟŶĂŶŐŵŐĂ
Nanay  na  siyang  nagpapakain  sa  kanilang  mga  anak  at  kung  ano  ang  kanilang  
nararamdaman.  
‡ Ang  Nanay  ay  maaaring  hindi  kaagad  magsalita  tungkol  sa  kanyang  mga  
damdamin  lalo  na  kung  siya  ay  mahiyain,  at  may  ibang  taong  nakikinig  na  
hindi  naman  niya  kakilala.  
‡ Kailangan  ng  Gumagabay  sa  Nanay  ng  kakayahang  makinig  at  maparamdam  
kay  Nanay  na  interesado  ka  sa  kanya.  
‡ Sa  ganitong  paraan,  mabubuhayan  ng  loob  si  Nanay  para  magsalita.  Maaaring  
hindi  na  siya  maiinis  at  magiging  kimi  sa  pagsasalita.    

<ĂŬĂLJĂŚĂŶϭ͗'ƵŵĂŵŝƚŶŐŶĂŬĂŬĂƚƵůŽŶŐŶĂ͞ŶŽŶͲǀĞƌďĂůĐŽŵŵƵŶŝĐĂƟŽŶ͟

‡ ŶŐ͞ŶŽŶͲǀĞƌďĂůĐŽŵŵƵŶŝĐĂƟŽŶ͟ĂLJĂŶŐƉĂŐƉĂƉĂŬŝƚĂŶŐŝLJŽŶŐƐĂůŽŽďŝŶƐĂ
ƉĂŵĂŵĂŐŝƚĂŶŶŐŝLJŽŶŐƟŬĂƐ͕ŶŐŝLJŽŶŐƉĂŚĂLJĂŐ͕ůĂŚĂƚŵĂůŝďĂŶƐĂƉĂŐƐĂƐĂůŝƚĂ͘
‡ ŶŐ͞ŶŽŶͲǀĞƌďĂůĐŽŵŵƵŶŝĐĂƟŽŶ͞ĂLJŵĂŬĂŬĂƚƵůŽŶŐƵƉĂŶŐŵĂƌĂŵĚĂŵĂŶŶŝ
Nanay  na  ikaw  ay  interesado  sa  kanya,  kaya  makakatulong  na  makipag-­‐usap  
siya  sa  iyo.    

<ĂŬĂLJĂŚĂŶϮ͗DĂŐƚĂŶŽŶŐŶŐ͞ŽƉĞŶƋƵĞƐƟŽŶƐ͟

‡ ŶŐŵŐĂ͞ŽƉĞŶƋƵĞƐƟŽŶƐ͟ĂLJŵĂŬĂŬĂƚƵůŽŶŐƵƉĂŶŐŵĂŐƐĂůŝƚĂƐŝEĂŶĂLJ͘
‡ hƉĂŶŐƐĂŐƵƟŶĂŶŐŵŐĂŝƚŽ͕ŬĂŝůĂŶŐĂŶŶŝEĂŶĂLJŶĂŵĂŐďŝŐĂLJŶŐŵŐĂ
ŝŵƉŽƌŵĂƐLJŽŶ͘ŶŐ͞ŽƉĞŶƋƵĞƐƟŽŶ͟ĂLJŵĂĚĂůĂƐŶĂŐͲƵƵŵƉŝƐĂƐĂWĂĂŶŽ͍ŶŽ͍
Kailan?  Saan?  Bakit?    
 
,ĂůŝŵďĂǁĂ͗͞WĂĂŶŽŵŽƉŝŶĂƉĂŬĂŝŶĂŶŐŝLJŽŶŐƐĂŶŐŐŽů͍͟  

‡ hƉĂŶŐŵĂŐͲƵŵƉŝƐĂŶŐƉĂŐͲƵƵƐĂƉ͕ĂŶŐŬĂƌĂŶŝǁĂŶŐ͞ŽƉĞŶƋƵĞƐƟŽŶ͟ĂLJ
makakatulong.    
 
,ĂůŝŵďĂǁĂ͗͞ŶŽĂŶŐŵĂƐĂƐĂďŝŵŽƚƵŶŐŬŽůƐĂŝLJŽŶŐƐĂŶŐŐŽů͍͟

Tama
Sapat
Ekslusibo
30
 ‡ ^ĂƉĂŐƉĂƉĂƚƵůŽLJŶŐƉĂŐͲƵƵƐĂƉ͕ĂŶŐŵĂƐƟLJĂŬŶĂ͞ŽƉĞŶƋƵĞƐƟŽŶ͟ĂŶŐŵĂƐ

Sesyon 5
makakatulong.    
 
,ĂůŝŵďĂǁĂ͗͞/ůĂŶƚĂŽŶŶĂĂŶŐŝLJŽŶŐƐĂŶŐŐŽů͍͟  

‡ DŝŶƐĂŶ͕ŶĂŬĂŬĂƚƵůŽŶŐŬƵŶŐŵĂŐƚĂŶŽŶŐŶŐ͞ĐůŽƐĞĚƋƵĞƐƟŽŶ͟ƵƉĂŶŐ
siguraduhin  ang  isang  katotohanan.  
 
,ĂůŝŵďĂǁĂ͗͞ŝŶŝďŝŐLJĂŶŵŽďĂƐŝLJĂŶŐŝďĂŶŐƉĂŐŬĂŝŶŽŝŶƵŵŝŶ͍͟<ƵŶŐ
ƐƵŵĂŐŽƚƐŝLJĂŶŐ͚KŽ͕͟ŵĂĂĂƌŝŵŽŝƚŽŶŐƐƵŶĚĂŶŶŐ͞ŽƉĞŶƋƵĞƐƟŽŶ͕͟ƵƉĂŶŐ
may  malaman  ka  pang  ibang  impormasyon.  
 
,ĂůŝŵďĂǁĂ͗͞ŶŽĂŶŐĚĂŚŝůĂŶŵŽƵƉĂŶŐŵĂŐĚĞƐŝƐLJŽŶŬĂŶĂŶŐŐĂŶŽŶ͍͟

‡ ,ƵǁĂŐŐƵŵĂŵŝƚŶŐ͞ĐůŽƐĞĚƋƵĞƐƟŽŶ͘͟  
 
,ĂůŝŵďĂǁĂ͗͞WŝŶĂƐƵƐŽŵŽďĂĂŶŐŚƵůŝŵŽŶŐĂďLJ͍<ƵŶŐƐŝEĂŶĂLJĂLJƐƵŵĂŐŽƚ
ŵĂŶŶŐ͞ŽŽ͟ƐĂƚĂŶŽŶŐŶĂŝƚŽ͕ŚŝŶĚŝŵŽƉĂƌŝŶĂůĂŵŬƵŶŐƐŝLJĂĂLJŶĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽ
ng  eksklusibo  o  nagbibigay  din  siya  ng  pormulang  gatas.

BABALA
1

ŶŐ͞ĐůŽƐĞĚƋƵĞƐƟŽŶƐ͟ĂLJŚŝŶĚŝŐĂĂŶŽŶŐŶĂŬĂŬĂƚƵůŽŶŐƉĂƌĂ
ŵĂŝŶƟĚŝŚĂŶƐŝEĂŶĂLJ͘^ŝŶĂƐĂďŝŶŝůĂƐĂEĂŶĂLJĂŶŐŝŶĂĂƐĂŚĂŶŵŽŶŐ
ƐĂŐŽƚ͕ĂƚƐĂƐĂŐƵƟŶŶŝLJĂĂŶŐŵŐĂŝƚŽŶŐKŽŽ,ŝŶĚŝ͘/ƚŽĂLJŵĂĚĂůĂƐ
ŵĂŐͲƵŵƉŝƐĂƐĂŬĂƚĂŐĂŶŐƚƵůĂĚŶŐ͞/ŬĂǁďĂ͍͕,ŝŶĚŝďĂ͍͕^ŝLJĂďĂ͍͟

Kakayahang  3:  Gumamit  ng  pag-­‐ayon  at  pagkilos  na  nagpapakita    

ng  pagkawili/interes

Ang  isa  pang  paraan  upang  si  Nanay  ay  magsalita  ay  ang  paggamit  ng  pag-­‐tango,  pag-­‐
ŶŐŝƟ͕ĂƚƐŝŵƉůĞŶŐƉĂŐƐĂŶŐͲĂLJŽŶƚƵůĂĚŶŐ͞Dŵŵ͕ŽŚĂ͘͟ŶŐŵŐĂŝƚŽĂLJŶĂŐƉĂƉĂŬŝƚĂŶŐ
kawilihan  /interes  sa  kanya.  

Tama
Sapat
Ekslusibo
31
Sesyon 5
Kakayahang  4:  Ibalik  ulit  ang  sinabi  ni  Nanay.

‡ Ang  pagbabalik  ulit  ay  ang  pag-­‐uulit  sa  sinabi  ni  Nanay  sa  iyo,  upang  ipakita  sa  
kanya  na  narinig  mo  siya.  
 
,ĂůŝŵďĂǁĂ͗<ĂƉĂŐƐŝŶĂďŝŶŝEĂŶĂLJ͕͞,ŝŶĚŝŬŽĂůĂŵŬƵŶŐĂŶŽĂŶŐŝƉĂƉĂŬĂŝŶƐĂ
ĂŶĂŬŬŽ͕ŝŶĂĂLJĂǁĂŶŶŝLJĂůĂŚĂƚ͘͟DĂĂĂƌŝŵŽŶŐƐĂďŝŚŝŶ͗͞/ŶĂĂLJĂǁĂŶŶŐĂŶĂŬ
mo  ang  lahat  ng  binibigay  mo  sa  kanya?’

<ĂŬĂLJĂŚĂŶŐϱ͗͞ŵƉĂƚŚŝnjĞ͟ͲŝƉĂŬŝƚĂŵŽŶĂŶĂƵƵŶĂǁĂĂŶŵŽ  
ang  kanyang  Nararamdaman.

‡ ŶŐ͚ĞŵƉĂƚŚLJ͛Ž͚ĞŵƉĂƚŚŝnjŝŶŐ͛ĂLJŶĂŐƉĂƉĂŬŝƚĂŶŐƉĂŶŐͲƵŶĂǁĂƐĂĚĂŵĚĂŵŝŶ
ng  Nanay.  
‡ ,ĂůŝŵďĂǁĂ͕ŬĂƉĂŐƐŝŶĂďŝŶŝEĂŶĂLJ͗͞'ƵƐƚŽŶŐĂďLJŬŽŬƵŵĂŝŶŶĂŶŐŵĂĚĂůĂƐ
ĂƚŝƚŽĂLJŶĂŬĂŬĂƉĂŐŽĚ͕͟ŵĂĂĂƌŝŵŽŶŐƐĂďŝŚŝŶ͕͞EĂƉĂƉĂŐŽĚŬĂƉĂůĂŐŝ͍͟
‡ Ang  ganitong  kakayahan  ay  nagpapakita  na  nauunawaan  mo  ang  kanyang  
ŶĂƌĂƌĂŵĚĂŵĂŶ͕ŬĂLJĂŝŬĂǁĂLJŶĂŐͲĞĞŵƉĂƚŚŝnjĞ͘<ƵŶŐŝŬĂǁĂLJƐĂƐĂŐŽƚƐĂŝƐĂŶŐ
makatotohanang  tanong,  tulad  ng,  “Gaano  kadalas  siya  kumain?  Ano  pa  ang  
ďŝŶŝďŝŐĂLJŵŽƐĂŬĂŶLJĂ͍͕͟ŚŝŶĚŝŬĂŶĂŐͲ͞ĞĞŵƉĂƚŚŝnjĞ͘͞

Kakayahang 6:  Iwasan  ang  mga  salitang  may  tunog  na  panghuhusga.

‡ ŶŐ͞ŵĂƉĂŶŐŚƵƐŐĂŶŐƐĂůŝƚĂ͟ĂLJŵŐĂŬĂƚĂŐĂƚƵůĂĚŶŐ͗ƚĂŵĂ͕ŵĂůŝ͕ŵĂďƵƟ͕
masama,  sapat,  maayos.  
‡ <ƵŶŐŐĂŐĂŵŝƟŶŵŽĂŶŐŵŐĂƐĂůŝƚĂŶŐŝƚŽƐĂƉĂŐƚĂƚĂŶŽŶŐ͕ďĂŬĂŵĂƌĂŵĚĂŵĂŶ
ng  Nanay  na  siya  ay  mali,  o  maaaring  may  mali  sa  kanyang  anak.  
‡ DŝŶƐĂŶ͕ŬĂŝůĂŶŐĂŶĚŝŶŶĂŵĂŶŐŐƵŵĂŵŝƚŶŐ͞ŵĂďƵƟ͟ŬĂŚŝƚŵĂƉĂŶŐŚƵƐŐĂƉĂƌĂ
mapalakas  ang  loob  ni  Nanay.  

Paalala
ANG  MGA  NAKAKATULONG  NA  ͞EKEͲsZ>KDDhE/d/KE͟
‡ WĂŶĂƟůŝŚŝŶĂŶŐƚĂĂƐŶŐƵůŽ
‡ Maging  maasikaso
‡ Alisin  ang  mga  hadlang
‡ Magbigay  ng  panahon
‡ ,ĂǁĂŬĂŶŶŐŶĂƌĂƌĂƉĂƚ

Tama
Sapat
Ekslusibo
32
Mga Pagsasanay sa Pakikinig at Pag-unawa

Sesyon 5
   Pagsasanay  :  Paggamit  ng͚ŽƉĞŶƋƵĞƐƟŽŶƐ͛

Gabay  sa    pagsasanay:

ŶŐŵŐĂƚĂŶŽŶŐϭͲϰĂLJ͚ĐůŽƐĞĚ͛ĂƚŵĂĚĂůŝŶŐƐĂŐƵƟŶŶŐ͚ŽŽ͛Ž͚ŚŝŶĚŝ͛͘
^ƵŵƵůĂƚŶŐďĂŐŽŶŐ͚ŽƉĞŶƋƵĞƐƟŽŶ͕͛ŶĂŵĂŶŐĂŶŐĂŝůĂŶŐĂŶŶĂŶŐŚŝŐŝƚŶĂƉĂŐƐĂŐŽƚ
ni  Nanay.

Halimbawa:  
 
͚ůŽƐĞĚYƵĞƐƟŽŶ͛    ͚KƉĞŶYƵĞƐƟŽŶ͛

Pinapasuso  mo  ba  ang  iyong  sanggol?   Paano  mo  pinapakain    

            ang  iyong  sanggol?                                  
                                                                                                                                                                       
^ĂŐƵƟŶ͗

  ͚ůŽƐĞĚYƵĞƐƟŽŶƐ͛   ͚KƉĞŶYƵĞƐƟŽŶƐ͛
 
1.  Natutulog  ba  ang  iyong  sanggol  sa  tabi  mo?       ________________________    
2.  Madalas  ka  bang  malayo  sa  iyong  sanggol?     ________________________    
3.  Kumakain  ba  ng  lugaw  si  Sara?         ________________________    
4.  Madalas  mo  bang  bigyan  ng  prutas  ang  iyong  anak?     ________________________    

   Pagsasanay:  Ibalik  ulit  ang  sinabi  ni  Nanay.

Gabay  sa    pagsasanay:

Ang  mga  pahayag  1-­‐3  ay  ilan  sa  mga  bagay  na  masasabi  ng  mga  Nanay  sa  iyo.  Sa  
ilalim  nito  1-­‐3  ay  may  tatlong  kasagutan.  Markahan  ang  sagot  na  nagbabalik  ulit  
ng  sinabi  ng  mga  pahayag.  Para  sa  pahayag  bilang  4,  gumawa  ng  sariling  sagot  na  
nagbabalik  ulit  sa  sinabi  ni  Nanay.

Halimbawa:    
 
  Sabi  ni  Nanay  wala  siyang  sapat  na  gatas.

  Ă͘^ĂƟŶŐŝŶŵŽ͕ŵĂLJƐĂƉĂƚŬĂŶŐŐĂƚĂƐ͍
          ď͘ĂŬŝƚƐĂƟŶŐŝŶŵŽŐĂŶŽŽŶ͍
R k.  Sabi  niya  mahina  ang  daloy  ng  gatas  niya?

Tama
Sapat
Ekslusibo
33
Sesyon 5
^ĂŐƵƟŶ͗

1.  Ayaw  kumain  ni  Mika  ng  malapot  na  lugaw?  

  a.  Mukhang  di  nasisiyahan  si  Mika  sa  malapot  na  pagkain?
  b.  Anu-­‐anong  pagkain  ang  nasubukan  mo  na?
  Ŭ͘DĂďƵƟďĂŶŐďŝŐLJĂŶƐŝDŝŬĂŶŐŵĂůĂƉŽƚŶĂƉĂŐŬĂŝŶĚĂŚŝůƐŝLJĂĂLJŵĂŚŝŐŝƚ
              tatlong  buwan  na?
               
2.   Mukhang  ayaw  ni  Baby  na  sumuso  sa  akin.
  a.  Mayroon  ba  siyang  pormulang  gatas?
  b.  Gaano  na  katagal  na  umaayaw  si  Baby  na  sumuso?  
  k.  Mukhang  inaayawan  niyang  sumuso?

3.   Sinubukan  kong  pasusuhin  siya  ng  pormulang  gatas,  pero  sinuka  lamang  
niya.
  a.  Bakit  mo  sinubukang  magbigay  ng  pormulang  gatas?
  b.  Ayaw  niyang  uminom  ng  pormulang  gatas?
  k.  Sinubukan  mo  bang  gumamit  ng  tasa?

Sabi  ng  Mister  ko,  ang  Baby  namin  ay  nasa  tamang  edad  na  para  hindi  na  
pasusuhin.  
                                                                                                                                                                                                                                                           
                                                                                                                                                                                                                                                           
                                                                                                                                                                                                                                                         
 
   

     Pagsasanay:    “Empathizing”  -­‐  para  ipakita  na  nauunawaan  mo  ang  kanyang      
    nararamdaman

Gabay  sa  pagsasanay:  

Ang  mga  pahayag  1-­‐3  ay  mga  bagay  na  maaaring  sabihin  ni  Nanay.  Sa  ilalim  ng  
mga  pahayag  1-­‐4  ay  tatlong  sagot  ang  maaari  mong  gawin.  Salungguhitan  ang  
mga  salita  sa  mga  pahayag  ni  Nanay  na  nagpapakita  ng  kanyang  nararamdaman.  
DĂƌŬĂŚĂŶĂŶŐƐĂŐŽƚŶĂŶĂƉĂŬĂͲ͞ĞŵƉĂƚŚŝnjŝŶŐ͘͟

Halimbawa:    

Gusto  ng  Baby  ko  na  palaging  sumuso  sa  gabi  kung  kaya  napapagod  ako.

  a.  Ilang  beses  ba  siya  kung  kumain?

  b.  Ginigising  ka  ba  niya  sa  gabi?
R k.  Tunay  na  pagod  ka  sa  pagpapakain  sa  gabi?

Tama
Sapat
Ekslusibo
34
^ĂŐƵƟŶ͗

Sesyon 5
 Si  James  ay  di  gaanong  kumakain  nitong  nakaraang  linggo.  Ako’y  lubhang  nag-­‐aalala    
na  sa  kanya.
  a.  Nag-­‐aalala  ka  kasi  di  kumakain  si  James?
  b.  Ano  ang  kinain  ni  James  kahapon?  
  k.  May  panahon  na  di  kumakain  nang  maayos  ang  mga  bata.  

 ŶŐĂŬŝŶŐŐĂƚĂƐĂLJŵƵŬŚĂŶŐŵĂůĂďŶĂǁ͘EĂƚĂƚĂŬŽƚĂŬŽŶĂŚŝŶĚŝŝƚŽŵĂďƵƟŬĂLJĂďLJ͘
  Ă͘zĂŶĂŶŐƟŶĂƚĂǁĂŐŶĂ͚ĨŽƌĞŵŝůŬ͛ŽƌƵŶĂŶŐŐĂƚĂƐ͘/ƚŽĂLJůĂŐŝŶŐ
                              mukhang  matubig.  
  b.  Nag-­‐aalala  ka  tungkol  sa  ano  ang  itsura  ng  gatas  mo?    
  Ŭ͘'ĂĂŶŽŶĂĂŶŐƟŵďĂŶŐŶŐĂďLJ͍

 Nararamdaman  ko  na  walang  gatas  ang  suso  ko  at  ang  Baby  ko  ay  isang  araw  na  
ngayon.  
  a.    Nag-­‐aalala  ka  dahil  hindi  pa  lumalabas  ang  gatas  mo?  
  b.  Nag-­‐umpisa  na  ba  siya  sumuso?  
  k.  Madalas  maraming  araw  ang  lilipas  bago  dumaloy  ang  gatas.  

 EĂďĂďĂŐĂďĂŐĂŬŽŶĂŬĂƉĂŐŶĂŐƉĂƐƵƐŽĂŬŽ͕ĂLJŵĂŝƉĂƐĂĂŶŐ,/sƐĂĂďLJŬŽ͘
  a.  Nakikita  ko  na  nag-­‐aalala  ka  sa  pagpapasuso  ng  Baby  mo.  
  ď͘'ƵƐƚŽŵŽďĂŶŐŝƉĂůŝǁĂŶĂŐŬŽƐĂŝLJŽŬƵŶŐƉĂĂŶŽŶĂŝƉĂƉĂƐĂĂŶŐ,/s  
    mula  sa  mga  Nanay  sa  kanilang  mga  sanggol?  
  k.  Ano  ang  narinig  mo  pang  ibang  pagpipilian  upang  pakainin  si  Baby?

Tama
Sapat
Ekslusibo
35
Sesyon 5
Pagsasanay sa Pagsasalin ng mga Salitang Nanghuhusga

MGA  NANGHUHUSGANG  SALITA  

  Maayos   Normal   Sapat   Suliranin    

  kasiya-­‐siya                               tama     katamtaman                     mabigo

 ŵĂƐĂŵĂ ŵĂďƵƟĚŝͲŚƵƐƚŽ ƉĂŐŬĂďŝŐŽ
      di-­‐ayos   wasto   nasisiyahan               magtagumpay
    mali   marami   tagumpay
                                                                                                                                                kainaman

PAGGAMIT  AT  PAG-­‐IWAS  SA  MGA  SALITANG  MAPANGHUSGA

 Lokal  na  wika     Tanong  na  nanghuhusga  

  Maayos     Maayos  ba  siyang  sumuso?                                                                                                                      

  Normal       Normal  ba  ang  kanyang  pagdumi?
 ^ĂƉĂƚ  ^ĂƉĂƚďĂĂŶŐŬĂŶLJĂŶŐƟŵďĂŶŐ͍
  Suliranin       May  suliranin  ka  ba  sa  pagpapasuso?

Gawain ng Grupo
Pakikinig  at  Pag-­‐uunawa
Pagtasa  ng  Pagpapasuso

Mga  Layunin

Pagkatapos  ng  gawaing  ito,  ang  mga  kalahok  ay  maaari  nang:
‡ maglarawan  ng  naaangkop  na  kakayahan  sa  pakikinig  at  pag-­‐uunawa
‡ DĂŐƚĂƐĂŶŐƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽŐĂŵŝƚĂŶŐ͞ƌĞĂƐƞĞĞĚKďƐĞƌǀĂƟŽŶ:ŽďŝĚ͟

Ang  mga  talaan  na  ito  ay  buod  ng  mga  instruksiyon  na  ibibigay  sa  inyo  ng  
ƚĂŐĂƐĂŶĂLJƚƵŶŐŬŽůƐĂŬƵŶŐƉĂĂŶŽŐĂŐĂǁŝŶĂŶŐƐĞƐLJŽŶŐƉƌĂŬƟŬĂů͘^ƵďƵŬĂŶŐ
basahin  ang  mga  ito  upang  maalala  mo  kung  ano  ang  gagawin  sa  sesyon.  Sa  
ƐĞƐLJŽŶŐƉƌĂŬƟŬĂů͕ŐĂŐĂǁĂŬĂLJŽƐĂŵĂůŝůŝƚŶĂŐƌƵƉŽ͕ĂƚŵĂŐƉĂƉĂůŝƚĂŶƐĂƉĂŬŝŬŝƉĂŐͲ
usap  sa  isang  Nanay,  habang  ang  ibang  miyembro  ng  grupo  ay  magmamasid.    

Ano  ang  dapat  dalhin:

Tama
Sapat
Ekslusibo
36
 Sesyon 5
‡ ĂůĂǁĂŶŐƐŝƉŝŶŐƌĞĂƐƞĞĞĚKďƐĞƌǀĂƟŽŶ:ŽďŝĚ
‡ /ƐĂŶŐƐŝƉŝŶŐdĂůĂĂŶƐĂ<ĂŬĂLJĂŚĂŶƐĂ͞WĂŬŝŬŝŶŝŐĂƚWĂŐͲƵŶĂǁĂ͟
‡ Lapis  at  papel  para  sa  pagtatala
‡ ,ŝŶĚŝŬĂŝůĂŶŐĂŶŐŵĂŐĚĂůĂŶŐĂŬůĂƚŽŵĂŶƵĂů

Kung  ikaw  ang  kakausap  sa  Nanay:

Magpakilala  sa  Nanay  at  humingi  ng  pahintulot  na  maka-­‐usap  siya.  Ipakilala  ang  
ŐƌƵƉŽĂƚŝƉĂůŝǁĂŶĂŐŶĂŝŶƚĞƌĞƐĂĚŽŬĂƐĂƉĂŐƉĂƉĂŬĂŝŶŶŐƐĂŶŐŐŽů͘,ƵŵĂŶĂƉŶŐ
upuan  kung  maaari  at  kung  pinapayagan  sa  pasilidad,  umupo  sa  kama.  

Kung  kasalukuyang  nagpapasuso,  pakiusapan  si  Nanay  na  ituloy  lang  ang  kanyang  
ginagawa.  Kung  hindi  naman  nagpapasuso,  pakiusapan  si  Nanay  na  pakainin  
siya  sa  normal  na  paraan  sa  ano  mang  pagkakataon  na  handa  na  ang  sanggol.  
,ƵŵŝŶŐŝƌŝŶŶŐƉĂŚŝŶƚƵůŽƚƉĂƌĂĂŶŐŐƌƵƉŽĂLJŵĂŐŵĂŵĂƐŝĚŶŐŐĂŐĂǁŝŶŶŝLJĂŶŐ
pagpapakain/pagpapasuso  sa  sanggol.  

ĂŐŽŽƉĂŐŬĂƚĂƉŽƐŵĂŐƉĂƐƵƐŽ͕ƚĂŶƵŶŐŝŶƐŝEĂŶĂLJŶŐŝůĂŶŐ͞ŽƉĞŶƋƵĞƐƟŽŶƐ͘͟
Kamustahin  si  Nanay  at  si  Baby,  upang  makapag-­‐umpisa  ng  isang  pag-­‐uusap.  
,ŝŬĂLJĂƟŶƐŝEĂŶĂLJŶĂŵĂŐƐĂůŝƚĂƚƵŶŐŬŽůƐĂŬĂŶLJĂŶŐƐĂƌŝůŝĂƚŶŐŬĂŶLJĂŶŐĂďLJ͘
Magsanay  sa  paggamit  ng  iba’t  ibang  kakayahan  sa  pakikinig  at  pag-­‐unawa.  

Kung  ikaw  ay  nagmamasid:

dƵŵĂLJŽŶĂŶŐƚĂŚŝŵŝŬƐĂůŝŬƵƌĂŶ͘^ƵďƵŬĂŶŐŵĂŐŝŶŐŵĂŚŝŶĂŚŽŶĂƚƚĂŚŝŵŝŬ͘,ƵǁĂŐ
magbigay  ng  komento  o  makipag-­‐usap  sa  iyong  mga  kasama.

Gumawa  ng  pangkalahatang  obserbasyon  tungkol  kay  Nanay  at  sanggol.  Pansinin  
ang  halimbawa:  Mukha  ba  siyang  masaya?  Mayroon  ba  siyang  dalang  pormula?  
Gumawa  ng  pangkalahatang  obserbasyon  ng  usapan  sa  pagitan  ni  Nanay  at  ng  
kasama.  Pansinin  halimbawa:  Sino  ang  madalas  magsalita?  Nakapagsalita  ba  si  
Nanay  nang  walang  pasubali  at  siya  ba  ay  nasisiyahan?

Gumawa  ng  tuwirang  obserbasyon  sa  mga  kakayahan  sa  pakikinig  at  pag-­‐
ƵƵŶĂǁĂŶŐŬĂƐĂŵĂƐĂŐƌƵƉŽ͕ŬĂďŝůĂŶŐĂŶŐŬĂŶLJĂŶŐ͚ŶŽŶͲǀĞƌďĂůĐŽŵŵƵŶŝĐĂƟŽŶ͛͘
Markahan  ng  tsek  (R)ang  iyong  talaan  ng  mga  Kakayahan  sa  Pakikinig  at  Pag-­‐
unawa  kapag  nakita  mong  ginagamit  ang  isang  kakayahan,  para  tulungan  kang  
maalala  para  sa  talakayan.  Pansinin  kapag  siya  ay  nagkamali,  halimbawa  kung  
gumamit  siya  ng  mapaghusgang  salita,  o  kaya  nagtanong  siya  na  ang  sagot  ni  
Nanay  ay  ‘oo’  o  ‘hindi’.  

Tama
Sapat
Ekslusibo
37
Sesyon 5
WĂŶŽŽƌŝŶŶĂŶŐƚĂŚŝŵŝŬĂŶŐƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽŶŝEĂŶĂLJƐĂŬĂŶLJĂŶŐƐĂŶŐŐŽů͘,ĂďĂŶŐ
ŶĂŐŵĂŵĂƐŝĚ͕ůĂŐLJĂŶŶŐŬĂƵŬƵůĂŶŐŵĂƌŬĂĂŶŐƌĞĂƐƞĞĞĚKďƐĞƌǀĂƟŽŶ:ŽďŝĚ͘
Isulat  ang  pangalan  ni  Nanay  at  Baby:  markahan  ng  tsek  (R)  sa  tabi  ng  bawa’t  
tanda  na  nakita  mong  nagawa,  idagdag  gaano  katagal  ang  pagpapasuso.  

Pasalamatan  si  Nanay  sa  kanyang  panahon.  

Mga Dapat Iwasan sa Paggawa ng Gawiin ng Grupo

 
‡ Huwag  sasabihin  na  interesado  ka  sa  pagpapasuso.  
Ang  pagkilos  ng  Nanay  ay  maaaring  magbago.  Maaaring  di  siya  malaya  
sa  pagsasabi  ng  tungkol  sa  pagpapakain  ng  pormulang  gatas.  Dapat  
sabihin  mo  na  ikaw  ay  interesado  sa  pagpapakain  ng  sanggol  o  sa  kung  
paano  pinapakain  ang  mga  sanggol.

‡ Huwag  mong  bibigyan  si  Nanay  ng  tulong  o  gabay.  

Kung  kailangan  ni  Nanay  ng  tulong,  kailangan  mong  ipaalam  sa  iyong  
tagasanay  o  health  worker.

‡ DĂŐͲŝŶŐĂƚŶĂĂŶŐŵŐĂ͚ĨŽƌŵƐ͛ĂLJĚŝŵĂŐŝŐŝŶŐŚĂĚůĂŶŐ͘  
Ang  Gumagabay    kay  Nanay  ay  di  kailangang  mag  sulat  habang  
nagsasalita.  Ang  mga  ‘forms’  ay  kailangan  lamang  upang  ipaalala  ang  
gagawin,  nguni’t  kung  nais  mong  magsulat,  gawin  mo  ito  pagkatapos  
nilang  mag-­‐usap.  Ang  mga  nagmamasid  ay  maaaring  magsulat.  

Tama
Sapat
Ekslusibo
38

  
 

Sesyon 6




 



   












¾ ¾ 

¾ 
¾ 

¾ ¾ 

!!"


  

¾ ¾ 

¾ 
¾ 
¾ ¾ $


!"!
¾ ¾ %

¾ ¾ 
¾ ¾ &

'(

!#!$
!


¾ ¾ 




¾ ¾ )

¾ ¾ 


¾ %¾ %
$

Tama
Sapat
Ekslusibo
39
 
Sesyon 6 

3$*.$.$8*1$<1*6$1**2/
0DVPDUDPLQJDUHRODDQJQDNLNLWDVD 0DVPDUDPLQJDUHRODDQJQDNLNLWDVD
LEDEDZQJODELQJVDQJJROLODOLPQJODEL
$QJELELJQJVDQJJROD\EXNDVQDQJ $QJELELJQJVDQJJROD\GLQDNDEXNDV
PDOXZDQJQDQJPDOXZDQJ
$QJLODOLPQJODELD\QDNDXVOLSDODEDV $QJPJDODELD\QDNDWXURSDVXORQJR
QDNDSDVRN
$QJEDEDQJVDQJJROD\GXPDGDPSLVDVXVR $QJEDEDQJVDQJJROD\KLQGL
GXPDGDPSLVDVXVR

$1*3$*6862
0DEDJDOPDODOLPQDSDJVXVRQDPD\ 0DELOLVDWPDEDEDZQDPDJVXVR
VDQGDOLQJSDKLQJD
0JDSLVQJLD\ELOXJDQNDSDJVXPXVXVR 0JDSLVQJLD\QDNDSDVRNSDJVXPXVXVR
3LQDSDNDZDODQQJVDQJJRODQJVXVRNDSDJ ,QDDOLVQJQDQD\DQJVDQJJROVDVXVR
WDSRVQDQJVXPXVR
1DSDSDQVLQQJQDQD\DQJSDODWDQGDDQQJ :DODQJQDSDSDQVLQQDSDODWDQGDDQQJ
“R[\WR[LQUHIOH[”“oxytocin  UHIOH[”





________________________
Hango  sa  UNICEF’s  Infant  and  Young  Child  Feeding  Counselling:  An  Integrated  Course.  3DUWLFLSDQW¶V
Manual.



Tama
Sapat
Ekslusibo
40
 Pagbubuo  ng  Tiwala  at  Pag-­‐alalay

Sesyon 6
Pamamaraan  ng  Paggabay  sa  Nanay

Mga Layunin

‡ DĂƵŶĂǁĂĂŶĂƚŐĂŵŝƟŶĂŶŐĂŶŝŵ;ϲͿŶĂŬĂŬĂLJĂŚĂŶƐĂƉĂŐďƵďƵŽŶŐƟǁĂůĂĂƚ
pag-­‐alalay,  bilang  pamamaraan  ng  paggabay  sa  Nanay.
‡ Isalarawan  ang  tamang  paggamit  ng  kakayahan  sa  paggagabay    sa  
pagpapakain  ng  sanggol.

Pamamaraan

  Panayam-­‐talakayan

Mga Kagamitan

  Papel  at  lapis

Mga Pag-uusapan

‡ Pagbubuo  ng  Tiwala  at  Pag-­‐alalay

‡ Mga  Kakayahan  sa  Pagbubuo  ng  Tiwala  at  Pag-­‐alalay
‡ Pagsasanay  sa  mga  Kakayahang  Natutunan  sa  Pagbuo  ng  Tiwala  at  Pag-­‐alalay

Haba ng Sesyon       90  minutos

 

Tama
Sapat
Ekslusibo
41
Sesyon 6
Pagbubuo ng Tiwala at Pag-alalay

‡ ŶŐEĂŶĂLJĂLJŵĂĚĂůŝŶŐŵĂǁĂůĂŶŶŐƟǁĂůĂƐĂƐĂƌŝůŝ͘
‡ Ito  ay  maaaring  maging  daan  upang  maramdaman  niya  na  may  kakulangan  
siya.
‡ Dahil  dito,    siya  ay  madaling  magpatalo  sa  hiling  ng  pamilya  at  mga  kaibigan.  
‡ Bilang  Gumagabay  sa  Nanay,  kakailanganin  mo  ang  mga  kakayahang  ito    
ƵƉĂŶŐŵĂƚƵůƵŶŐĂŶƐŝLJĂŶŐŵĂŐŬĂƌŽŽŶŶŐƟǁĂůĂĂƚŵĂŐŝŶŐŵĂďƵƟĂŶŐ
pakiramdam  sa  sarili.

GINTONG ARAL
Iwasan ang pagsabi sa Nanay kung ano ang dapat niyang gawin. Tulungan
siyang gumawa ng desisyon para sa sarili at kung ano ang pinakamabuti
sa kanya at sa kanyang sanggol. Ito ang magbibigay sa kanya ng tiwala sa
sarili.

Mga Kakayahan sa Pagbubuo ng Tiwala at Pag-alalay

       Kakayahan  1.  Tanggapin  kung  ano  ang  iniisip  at  nararamdaman  ni  Nanay.

‡ Si  Nanay  ay  nag-­‐aakala  minsan  na  hindi  ka  sumasang-­‐ayon  sa  kanya.

‡ Kapag  di  ka  sumasang-­‐ayon  sa  kanya,  o  kaya’y  pinipintasan  mo  siya,  nararamdaman  
ŶŝLJĂŶĂŵĂLJŐŝŶĂŐĂǁĂƐŝLJĂŶŐŵĂůŝ͘/ƚŽĂLJŶĂŐƉĂƉĂďĂďĂŶŐŬĂŶLJĂŶŐƟǁĂůĂ͘

‡ Kung  ikaw  naman  ay  sumasang-­‐ayon,  magiging  mahirap  sa  iyo  na  magsabi  ng  ibang  
bagay  na  kakaiba.  

‡ Mas  nakakatulong  kung  tatanggapin  mo  ang  kanyang  iniisip.  

‡ Ang  pagtanggap  ng  iniisip  ni  Nanay  ay  ang  pagsagot  na  walang  kinikilingang  paraan,  
at  hindi  sumasang-­‐ayon  o  sumasalungat.  

‡ Ang  ‘pagbabalik  ulit’,  pagsagot  at  pagkilos  na  nagpapakita  ng  interes  ay  mga  paraan  
na  nakakatulong  upang  ipakita  ang  pagtanggap,  gayun  din  ang  kapakipakinabang  na  
kakayahan  sa  pakikinig  at  pag-­‐unawa.

Paalala
Si  Nanay  ay  madaling  maniwala  na  mayroon  mali  sa  kanya,  sa    kanyang  
pagpapakain  sa  anak,  o  kaya  sa  kanyang  gatas  kung  siya  ay  nagpapasuso.  
/ƚŽĂLJŶĂŐƉĂƉĂďĂďĂŶŐŬĂŶLJĂŶŐƟǁĂůĂƐĂƐĂƌŝůŝ͘

Tama
Sapat
Ekslusibo
42
‡ Minsan,  si  Nanay  ay  nag-­‐aalala  sa  isang  bagay  na  hindi  naman  malubhang  suliranin.  

Sesyon 6
<ĂƉĂŐƐŝŶĂďŝŵŽŶŐ͟,ƵǁĂŐŵĂŐͲĂůĂůĂ͕ǁĂůĂŬĂŶŐĚĂƉĂƚŝŬĂďĂŚĂůĂ͕͊͟ŵĂƌĂŵĚĂŵĂŶ
niya  na  mali  ang  kanyang  ginagawa.  Maaaring  akalain  niya  na  hindi  mo  siya  
ŶĂƵƵŶĂǁĂĂŶ͕ĂƚŝƚŽĂLJŶĂŐƉĂƉĂďĂďĂŶŐŬĂŶLJĂŶŐƉĂŐƟƟǁĂůĂ͘ŶŐƉĂŐͲ͟ĞŵƉĂƚŚŝnjĞ͟ĂLJ
isang  paraan  na  nakakatulong  upang  mapakita  mo  ang  pagtanggap  sa  nararamdaman  
ni  Nanay.  

       Kakayahan  2.    Kilalanin  at  purihin  ang  tamang  ginagawa  ni  Nanay  at  ng  kanyang  
           sanggol.

‡ Bilang  mga  health  workers,  tayo  ay  nasanay  na  maghanap  ng  mga  suliranin.  Nakikita  
ůĂŵĂŶŐŶĂƟŶĂŶŐŵŐĂŵĂůŝŶĂŐŝŶĂŐĂǁĂŶŐƚĂŽ͕ĂƚƐŝŶƵƐƵďƵŬĂŶŶĂƟŶŐŝƚĂŵĂĂŶŐŵŐĂ
ŝƚŽ͘ŝůĂŶŐƚĂŐĂƉĂŐŐĂďĂLJ͕ĚĂƉĂƚŵĂƚƵƚƵŶĂŶŶĂƟŶŵĂŬŝƚĂĂƚŬŝůĂůĂŶŝŶĂŶŐŐŝŶĂŐĂǁĂŶŐ
ƚĂŵĂŶŝEĂŶĂLJĂƚŶŐŬĂŶLJĂŶŐƐĂŶŐŐŽů͘<ĂŝůĂŶŐĂŶƉĂƉƵƌŝŚĂŶŶĂƟŶŽŵĂŐƉĂŬŝƚĂŶŐ
pagsang-­‐ayon  sa  magandang  mga  gawi  ni  Nanay.  

‡ Ang  pagpuri  sa  magandang  mga  gawi  ni  Nanay  ay    nagbibigay  ng  mga  sumusunod  na  
pakinabang:
3   /ƚŽĂLJŶĂŐďƵďƵŽŶŐƟǁĂůĂŶŝEĂŶĂLJ͘
3   Ito  ay  nagpapalakas  ng  loob  niya  upang  magpatuloy  sa  kanyang  magagandang  
gawi.
3   Ito  ay  nagbibigay  daan  para  mas  madali  niyang  tanggapin  ang  mga  mungkahi  
mo.

     <ĂŬĂLJĂŚĂŶϯ͘DĂŐďŝŐĂLJŶŐƉƌĂŬƟŬĂůŶĂƚƵůŽŶŐ͘

ͻ DŝŶƐĂŶ͕ĂŶŐƉƌĂŬƟŬĂůŶĂƚƵůŽŶŐĂLJŵĂƐŵĂďƵƟŬĂLJƐĂƐĂƉĂŐƐĂƐĂďŝůĂŵĂŶŐŶŐ 
  dapat  gawin.
ͻ ,ĂůŝŵďĂǁĂ
3 Kapag  si  Nanay  ay  nakaramdam  ng  pagod,  o  kaya  marumi,  o  di  maginhawa,  
mas  maiging  bigyan  siya  ng  panahong  magpahinga  at  maglinis  ng  katawan.
3 Kapag  siya  ay  gutom  o  nauuhaw,  mas  maiging  bigyan  siya  ng  tubig  at  
ƉĂŶƚĂǁŝĚŶŐŐƵƚŽŵŐĂLJĂŶŐƟŶĂƉĂLJ͘
3 <ĂƉĂŐƐŝLJĂĂLJŵĂLJŵĂůŝŶĂǁŶĂƐƵůŝƌĂŶŝŶŐƉƌĂŬƟŬĂů͕ďŝŐLJĂŶŶŐŵŐĂƉĂŐƉŝƉŝůŝĂŶ
para  siya  makapagdesisyon.

ͻ <ĂďŝůĂŶŐƐĂŵŐĂƉƌĂŬƟŬĂůŶĂƚƵůŽŶŐŶĂŵĂďŝďŝŐĂLJĂLJ͗
3 ang  pagpapakita  sa  tagapag-­‐alaga  ni  Baby  paano  maghanda  ng  pagkain,  kaysa  
ŵĂŐďŝŐĂLJŶŐƚĂůĂĂŶŶŐŵŐĂŝƟŶƵƌŽ͘
3 Ang  pagtulong  sa  tamang  posisyon  at  paglalapat  kapag  nagpapasuso,  o  
ƉĂŐͲ͟ĞŬƐƉƌĞƐ͟ŶŐŐĂƚĂƐ͕ŽĚŝŬĂLJĂƉĂŐͲĂůŝƐŶŐƉĂŵĂŵĂŐĂ͕ŽƉĂŐŚĂŚĂŶĚĂŶŐ
karagdagang  pagkain.

ͻ ,ĂůŝŵďĂǁĂ͕ƐĂďŝŶŝEĂŶĂLJ
3 ͞,ŝŶĚŝ͕ŚŝŶĚŝŬŽƉĂƐŝLJĂŶĂƉĂƉĂƐƵƐŽ͙͟
3 ͞ŶŐƐƵƐŽŬŽĂLJǁĂůĂŶŐůĂŵĂŶĂƚŶĂƉĂŬĂƐĂŬŝƚĂŶŐŵĂƵƉŽ͙͟
Tama
Sapat
Ekslusibo
43
Sesyon 6
ͻ ŝůĂŶŐƚĂŐĂƉĂŐŐĂďĂLJ͕ĂůŝŶĂŶŐĚĂƉĂƚŵĂŐŝŶŐŬĂƐĂŐƵƚĂŶŵŽ͍
֝͞<ĂŝůĂŶŐĂŶŵŽŶŐƉĂƐƵƐƵŚŝŶƐŝĂďLJŶŐĂLJŽŶƉĂƌĂĚƵŵĂůŽLJŶĂĂŶŐŐĂƚĂƐŵŽ͘͟
֝“Tulungan  kita  na  maging  maginhawa,  pagkatapos  ay  dadalhan  kita  ng  
maiinom.  “

     Kakayahan  4.  Magbigay  ng  ilan  at  nauukol  na  kaalaman.

‡ Ang  nauukol  na  kaalaman  ay  mga  impormasyon  na  makakatulong  kay  Nanay  ngayon.  

‡ Kapag  nagbigay  ng  kaalaman,  tandaan  ang  mga  ito:

3 Sabihin  mo  sa  kanya  ang  mga  bagay  na  magagawa  niya  ngayon,  hindi  yong  sa  
ilang  linggo  pa.  
3 Ang  pagpapaliwanag  ng  dahilan  kung  bakit  mahirap  ang  isang  bagay  ay  
karaniwang  ay  nakakatulong  sa  Nanay  upang  maunawaan  kung  ano  ang  mga  
nangyayari.
3 Sikaping  magbigay  ng  isa  o  dalawang  kaalaman  sa  isang  pagkakataon,  lalo  na  
kung  siya  ay  pagod  at  marami  nang  natanggap  na  gabay.  
3 ,ŝŶƚĂLJŝŶŐůƵŵĂŬĂƐŶĂĂŶŐŬĂŶLJĂŶŐůŽŽď͕ƐĂƉĂŵĂŵĂŐŝƚĂŶŶŐƉĂŐƚĂŶŐŐĂƉƐĂ
kanyang  sinasabi,  at  pagbibigay  puri  sa  ginagawa  nilang  tama  ng  sanggol  niya.  
,ŝŶĚŝŵŽŬĂŝůĂŶŐĂŶŵĂŐďŝŐĂLJŶŐďĂŐŽŶŐŬĂĂůĂŵĂŶŽŬĂLJĂŝƚĂŵĂŬĂĂŐĂĚĂŶŐ
kanyang  maling  akala.
3 DĂŐďŝŐĂLJŶŐŬĂĂůĂŵĂŶƐĂƉĂƌĂĂŶŐƉŽƐŝƟƟLJĂŬƵƉĂŶŐĚŝŬĂŵĂŐŵƵŬŚĂŶŐ
namumuna.  Ito  ay  mahalaga  lalo  na  kung  may  nais  kang  itama  na  maling  
akala.

     Kakayahan  5.  Gumamit  ng  simple  o  payak  na  pananalita.

‡ Gumamit  ng  mga  katagang  karaniwan  sa  pagpapaliwanag  sa  mga  Nanay.  Tandaan  na  
ŬĂƌĂŵŝŚĂŶŶŐƚĂŽĂLJŚŝŶĚŝŶĂƵƵŶĂǁĂĂŶĂŶŐŵŐĂŬĂƚĂŐĂŶŐ͞ƚĞŬŶŝŬĂů͟ŶĂŐŝŶĂŐĂŵŝƚŶŐ
mga  health  workers.  

     Kakayahan  6.  Gumawa  ng  isa  o  dalawang  mungkahi.

‡ ,ƵǁĂŐƵƚƵƐĂŶŽƉĂŐƐĂďŝŚĂŶƐŝEĂŶĂLJŬƵŶŐĂŶŽĂŶŐŐĂŐĂǁŝŶ͘/ƚŽĂLJŚŝŶĚŝ
ŵĂŬĂŬĂƚƵůŽŶŐƵƉĂŶŐŵĂŐŬĂƌŽŽŶƐŝLJĂŶŐƉĂŐƟƟǁĂůĂ͘  

‡ Kapag  ginagabayan  mo  si  Nanay  magmungkahi  sa  paraang  magagawa  niya  ang  
mga  bagay  sa  kakaibang  paraan  sa  pamamagitan  ng  iyong  paggabay,  pagkatapos  ay  
makakagawa  na  siya  ng  desisyon  kung  susubukan  niya  o  hindi.  Marararamdaman  ni    
Nanay  na  kaya  na  pala  niyang  gawin  ang  isang  bagay,  at  ito’y  makakatulong  para  siya  
ĂLJŵĂŐƟǁĂůĂƐĂŬĂŶLJĂŶŐƐĂƌŝůŝ͘

Tama
Sapat
Ekslusibo
44
 dĂŶĚĂĂŶ͕ŵĂLJĂŶŝŵŶĂŬĂŬĂLJĂŚĂŶƚĂLJŽŶŐŶĂƚƵƚƵŶĂŶƐĂƉĂŐďƵŽŶŐƟǁĂůĂĂƚ

Sesyon 6
  pag-­‐alalay.  Ito  ang  mga  sumusunod:

3 Tanggapin  kung  ano  ang  iniisip  at  nararamdaman  ni  Nanay.

3 Kilalanin  at  purihin  ang  ginagawang  tama  ni  Nanay  at  ang  sanggol.
3 DĂŐďŝŐĂLJŶŐƉƌĂŬƟŬĂůŶĂƚƵůŽŶŐ͘
3 Magbigay  ng  ilan  nauukol  na  kaalaman.
3 Gumamit  ng  payak  na  pananalita.
3 Gumawa  ng  isa  o  dalawang  mungkahi,  hindi  kautusan.

Mga Pagsasanay sa Pagbubuo ng Tiwala at Pag-alalay

       Pagsasanay    sa  Pagtanggap  sa  INIISIP  ni  Nanay

Mga  tagubilin  sa  pagsasanay

‡ Ang  pagsubok  1  at  2  ay  mga    maling  akala  na  maaaring  pinapaniwalaan  ng  
mga  Nanay.  
‡ Sa  tabi  ng  bawa’t  maling  akala  ay  may  tatlong  kasagutan.  Ang  isa  ay  
sumasang-­‐ayon  sa  akala,  ang  pangalawa  ay  di  sumasang-­‐ayon  at  yong  
ƉĂŶŐĂƚůŽĂLJƟŶĂƚĂŶŐŐĂƉĂŶŐĂŬĂůĂ͕ƐƵŵĂƐĂŶŐͲĂLJŽŶŵĂŶŽĚŝƐƵŵĂƐĂŶŐͲĂLJŽŶ͘
‡ Isulat  sa  patlang  kung  ang  sagot  niyo  ay  sumasang-­‐ayon,  di  sumasang-­‐ayon  at  
ƟŶĂƚĂŶŐŐĂƉ͘
‡ ,ĂůŝŵďĂǁĂ  
 
Si  Nanay,  na  merong  anim  na  buwan  na  sanggol,  ay  nagsabi,    “Ang  Baby  ko  ay  
ŶĂŐƚĂƚĂĞŬĂLJĂĚŝĚĂƉĂƚŵĂŐƉĂƐƵƐƵƐŽŶŐĂLJŽŶ͘͟
                                                                                                                 
͞,ŝŶĚŝŵŽŐƵƐƚŽŶŐďŝŐLJĂŶƐŝLJĂŶŐŝLJŽŶŐŐĂƚĂƐ͍͟  Tinatanggap
͞DĂƐůŝŐƚĂƐƐŝĂďLJŬƵŶŐƐƵŵƵƐŽŬĂƉĂŐƐŝLJĂĂLJŶĂŐƚĂƚĂĞ͘͟ Di  sumasang-­‐ayon  
͞DĂĚĂůĂƐŵĂƐŵĂďƵƟŶĂŝŚŝŶƚŽĂŶŐƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽ  
ŬĂƉĂŐƐŝĂďLJĂLJŶĂŐƚĂƚĂĞ͘͟     Sumasang-­‐ayon

Pagsubok  1    _____________________________________________________________

Si  Nanay,  ng  isang  buwang  sanggol,  ay  nagsabi,  “Binibigyan  ko  siya  ng  tubig,  dahil  sa  
ŶĂƉĂŬĂͲŝŶŝƚŶŐƉĂŶĂŚŽŶ͘͟

͞K͕ĚŝLJĂŶŬĂŝůĂŶŐĂŶ͊ŶŐŐĂƚĂƐŶŐŝŶĂĂLJ
ŵĂƌĂŵŝŶŐƚĂŐůĂLJŶĂƚƵďŝŐ͘͟   ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ

“Oo,  ang  mga  sanggol  ay  nangangailangan  din  

ŶŐŬĂƌĂŐĚĂŐĂŶŐŝŶƵŵŝŶƐĂƉĂŶĂŚŽŶŶĂŝƚŽ͘͟ ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ

“Nararamdaman  mo  na  kailangan  niya  ng  

ƚƵďŝŐƉĂŵŝŶƐĂŶͲŵŝŶƐĂŶ͍͟   ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ
Tama
Sapat
Ekslusibo
45
Sesyon 6
Pagsubok  2    _______________________________________________________
^ŝEĂŶĂLJ͕ŶŐůŝŵĂŶŐďƵǁĂŶŐƐĂŶŐŐŽů͕ĂLJŶĂŐƐĂďŝ͕͞,ŝŶĚŝŬŽŶĂƉĂƐƵƐŽĂŶŐĂďLJŬŽŶŐ
ĚĂůĂǁĂŶŐĂƌĂǁŬĂLJĂŵĂĂƐŝŵŶĂĂŶŐŐĂƚĂƐŬŽ͘͟

“Ang  gatas  ng  ina  ay  di  mainam    

ƉĂŐŬĂƌĂĂŶŶŐŝůĂŶŐĂƌĂǁ͘͟   ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ

“Nag-­‐aalala  ka  na  ang  iyong  gatas    

ĂLJƵŵĂĂƐŝŵ͍͟    ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ

“Subalit  ang  gatas  ay  hindi  napapanis    

ƐĂƐƵƐŽ͘͟     ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ

     Pagsasanay  sa  Pagtanggap  sa  NARARAMDAMAN  ni  Nanay

Mga  tagubilin  sa  pagsasanay

‡ Pagkatapos  ng  mga  salaysaying  A  at  B,  may  tatlong  kasagutan.  

Markahan  ng  tsek  (3)ang  mga  kasagutang  nagpapakita  ng  pagtanggap  sa  
nararamdaman  ni  Nanay.

‡ ,ĂůŝŵďĂǁĂ

Ang  anak  na  lalaki  ni  Perla  ay  may  sipon  at  baradong  paghinga,  at  nahihirapan  siyang  
ƉĂƐƵƐƵŚŝŶ͘,ĂďĂŶŐƐŝŶĂƐĂďŝŶŝWĞƌůĂĂŶŐŵŐĂŝƚŽ͕ƐŝLJĂĂLJŶĂƉĂŝLJĂŬ͘DĂƌŬĂŚĂŶĂŶŐƉĂƚůĂŶŐ
ng  tsek  (3ͿŬƵŶŐŝƚŽĂŶŐŬĂƐĂŐƵƚĂŶŶĂŶĂŐƉĂƉĂŬŝƚĂŶĂƟŶĂƚĂŶŐŐĂƉŵŽŬƵŶŐĂŶŽĂŶŐ
nararamdaman  ni  Perla.  

Ă͘,ƵǁĂŐŬĂŶŐŵĂŐͲĂůĂůĂ͕ŵĂŐŝŐŝŶŐŵĂĂLJŽƐƐŝLJĂ͘
ď͘,ŝŶĚŝŵŽŬĂŝůĂŶŐĂŶŐƵŵŝLJĂŬ͕ŵĂŐŝŐŝŶŐŵĂĂLJŽƐĚŝŶƐŝLJĂ͘
3k.  Nakakabagabag  kapag  may  sakit  ang  sanggol,  di  ba?

Pagsubok  _Salaysayin  A  ____________________________________________________

^ŝDĂƌŝŽŶĂLJƵŵŝŝLJĂŬ͘^ĂďŝŶŝLJĂĂŶŐŬĂŶLJĂŶŐƐƵƐŽĂLJůƵŵĂŵďŽƚŶĂŶĂŵĂŶ͕ŬĂLJĂŬĂŬĂƵŶƟ
na  lang  ang  kanyang  gatas,  nguni’t  tatlong  linggo  pa  lang  ang  kanyang  sanggol.  

Ă͘,ƵǁĂŐŬĂŶŐƵŵŝŝLJĂŬ͕ƐŝŐƵƌĂĚŽĂŬŽŶĂŵĂƌĂŵŝŬĂƉĂŶŐŐĂƚĂƐ͘
b.  Alam  ko,  ikaw  ay  tunay  na  nababagabag  tungkol  dito.
Ŭ͘DĂĚĂůĂƐůƵŵĂůĂŵďŽƚĂŶŐŵŐĂƐƵƐŽƐĂŐĂŶŝƚŽŶŐƉĂŶĂŚŽŶ͘,ŝŶĚŝŝďŝŐ  
ƐĂďŝŚŝŶŶŝƚŽĂLJŶĂďĂǁĂƐĂŶĂŶŐŝLJŽŶŐŐĂƚĂƐ͊

Tama Tama
Sapat Sapat
Ekslusibo Ekslusibo
46 46
Pagsubok_  Salaysayin  B  ___________________________________________________

Sesyon 6
Si  Dora  ay  nababahala.  Minsan  hindi  dumudumi  ang  kanyang  Baby  sa  loob  ng  isa  o  
dalawang  araw.  Kapag  siya  ay  dumumi,  siya  ay  nahihirapan  at  namumula  ang  mukha.  
ŶŐŬĂŶLJĂŶŐĚƵŵŝĂLJŵĂƟŐĂƐĂƚŬƵůĂLJ͚LJĞůůŽǁďƌŽǁŶ͛͘

ͺͺͺͺĂ͘,ŝŶĚŝŵŽŬĂŝůĂŶŐĂŶŐŵĂďĂŚĂůĂͲŝƚŽĂLJƉĂŶŐŬĂƌĂŶŝǁĂŶƐĂŵŐĂďĂƚĂ͘
____  b.  May  mga  sanggol  na  di  dumudumi  sa  loob  ng  apat  o  limang  araw.
____  k.  Tunay  na  nababahala  ka  kapag  di  siya  dumudumi,  hindi  ba?

     Pagsasanay  sa  Pagpupuri  sa  Ginagawang  TAMA  ni  Nanay  at  sanggol

Mga  tagubilin  sa  pagsasanay

‡ Para  sa  salaysayin  K,  mayroon  tatlong  kasagutan.  Ito  ay  mga  bagay  na  gusto  mong  
sabihin  kay  Nanay.  
‡ Markahan  ng  tsek  (3)  ang  sagot  na  nagpupuri  kay  Nanay  at  Baby  sa  ginagawa  nilang  
ƚĂŵĂƵƉĂŶŐŵĂďƵŽĂŶŐƟǁĂůĂŶŝEĂŶĂLJ͘
‡ Sa  salaysayin  D,  gumawa  ng  sariling  kasagutan  para  papurihan  si  Nanay.
‡ ,ĂůŝŵďĂǁĂ͗

Si  Nanay  ay  nagpapasuso  sa  tatlong  buwang  sanggol,  at  pinaiinom  ng  katas  ng  
ƉƌƵƚĂƐ͘ŶŐƐĂŶŐŐŽůĂLJŵĂLJŬĂƵŶƟŶŐƉĂŐƚĂƚĂĞ͘

a.  Dapat  mo  nang  ihinto  ang  pagbibigay  ng  katas  ng  prutas,  na  maaaring  naging    
dahilan  ng  kanyang  pagtatae.
3ď͘DĂďƵƟĂƚŝŬĂǁĂLJŶĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽ͘ŶŐŐĂƚĂƐŵŽĂŶŐŵĂŬĂŬĂƚƵůŽŶŐƐĂŬĂŶLJĂŶŐ
paggaling.
k.  Mas  mainam  na  huwag  bigyan  ang  mga  sanggol  ng  kahit  ano  maliban  sa  gatas  ng  
ina  hanggang  sila  ay  mag-­‐anim  na  buwan.  

Pagsubok_  Salaysayin  K  ___________________________________________________

Si  Nanay,  ng  tatlong  buwang  sanggol,  ay  nagsasabi  na  ang  kanyang  Baby  ay  iyak  nang  
ŝLJĂŬƐĂŐĂďŝ͕ĂƚƐĂƟŶŐŝŶŶŝLJĂĚĂŚŝůŝƚŽƐĂŶĂďĂďĂǁĂƐĂŶŐĚĂŵŝŶŐŬĂŶLJĂŶŐŐĂƚĂƐ͘ŶŐ
kanyang  sanggol  ay  bumigat  noong  isang  buwan.

____  a.  Maraming  mga  sanggol  ang  umiiyak  sa  ganyang  oras  ng  gabi.  Walang  dapat  
ikabahala.
____  b.  Siya  ay  lumalaki  nang  maayos  at  yun  ay  dahil  sa  iyong  gatas  lang.
ͺͺͺͺŬ͘,ĂLJĂĂŶŵŽŶŐƐƵŵƵƐŽƐŝLJĂŶĂŶŐŵĂĚĂůĂƐƐĂŝLJŽ͘/ƚŽĂŶŐŵĂŐƉĂƉĂƌĂŵŝŶŐŐĂƚĂƐ
mo.

Tama
Sapat
Ekslusibo
47
Sesyon 6
Pagsubok_  Salaysayin  D___________________________________________________

Ang  isang  apat  na  buwang  sanggol  ay  lubusang  pinakain  ng  kahaliling  pagkain  na  
ƉŽƌŵƵůĂŶŐŐĂƚĂƐ͘^ŝLJĂĂLJŶĂŐƚĂƚĂĞ͘ŶŐŬĂŶLJĂŶŐ͞ŐƌŽǁƚŚĐŚĂƌƚ͟ĂLJŶĂŐƐĂƐĂĂĚŶĂĂŶŐ
ŬĂŶLJĂŶŐƟŵďĂŶŐŶŐϯ͘ϱŬŝůŽƐŶŽŽŶŐƉŝŶĂŶŐĂŶĂŬĂƚƐŝLJĂĂLJŶĂĚĂŐĚĂŐĂŶŶŐϮϬϬŐƌĂŵŽƐĂ
loob  ng  dalawang  buwan.  Ang  amoy  ng  pormulang  gatas  ay  maasim.  

a.    _____________________________________________________  

b.  _____________________________________________________
 
k.  _____________________________________________________

     Pagsasanay  sa  Pagbibigay  ng  ilan  at  nauukol  na  kaalaman

Mga  tagubilin  sa  pagsasanay

‡ May  dalawang  hanay  kung  saan  yung  una  ay  talaan  ng  anim  na  Nanay  na  may  mga  
sanggol  na  iba’t-­‐ibang  gulang.  
‡ Sa  pangalawang  hanay  ay  may  anim  na  kaalaman  (a,b,k,d,e,g)  na  kakailanganin  ng  
mga  Nanay.  
‡ Gayunpaman,  ang  mga  impormasyon  ay  hindi  nakatapat  sa  Nanay  na  
nangangailangan  ng  kaalaman.  
‡ ,ĂŶĂƉŝŶĂŶŐƚĂŵĂŶŐŬĂĂůĂŵĂŶŶĂŬĂŝůĂŶŐĂŶŶŐEĂŶĂLJƐĂƵŶĂŶŐŚĂŶĂLJ͘
‡ /ƐƵůĂƚĂŶŐƟƟŬŶŐƚĂŵĂŶŐŬĂĂůĂŵĂŶƐĂƉĂƚůĂŶŐďĂŐŽĂŶŐŶĂƐĂďŝŶŐEĂŶĂLJ͘
‡ Bilang  halimbawa,  ang  tamang  sagot  para  sa  Nanay  1  nakalagay  na.

Pagsubok  

    Nanay                                                                                                                 Kaalaman
e
___1.   Ang  Nanay  sa  pagbabalik   a.     Ang  foremilk  (unang  gatas)    sa  trabaho.      
      sa  trabaho     ay  karaniwang  malabnaw.      
___2.   Ang  Nanay  ng  isang  anim   b.     Eksklusibong  pagpapasuso    
      buwang    Baby       ang  pinakamagaling  hanggang    
          si  Baby  ay  anim  na  buwan.
___3.   Ang  Nanay  na  nag-­‐aakala  na  ang     k.     Mas  madalas  magpasuso  
      kanyang  gatas  ay  malabnaw                               mas  maraming  gatas.
___4.   Ang  Nanay  na  nag-­‐aakala  na     d.     Ang  kolostrum  ay  ang  
      wala  siyang  sapat  na  gatas     kailangan  ni  Baby  sa  ganitong  panahon.  
___5.   ŶŐEĂŶĂLJŶĂŵĂLJĚĂůĂǁĂŶŐ;ϮͿ Ğ͘ ŶŐƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽƐĂŐĂďŝĂLJŵĂďƵƟ  
    buwan  na  Baby  na  eksklusibong     kay  Baby,  at  para  tulungang    dumami    
        ang  gatas  ni  Nanay.
___6.   Si  Nanay,  na  may  bagong  silang     g.     Ang  pagpapasuso  ay  pinakamahalaga  sa  
    na  sanggol,  ay  ibig  bigyan  ng       dalawang  taon  at  higit  pa.  
    ͞ƉƌĞůĂĐƚĞĂů͟  ang    kanyang  Baby                    
 

Tama
Sapat
Ekslusibo
48
 Sesyon 6
       Pagsasanay  Gumamit  ng  Payak  na  Pananalita

Mga  tagubilin  sa  pagsasanay

‡ Sa  pagsasanay  na  ito,  may  dalawang  kaalaman  na  maaari  mong  ibigay  sa    mga  Nanay.  
ŶŐŵŐĂŬĂĂůĂŵĂŶŶĂŝƚŽĂLJƚĂŵĂ͕ŶŐƵŶŝ͛ƚŐƵŵĂŐĂŵŝƚŝƚŽŶŐƐĂůŝƚĂŶŐ͞ƚĞŬŶŝŬĂů͟ŶĂ
ŵĂĂĂƌŝŶŐĚŝŵĂŝŶƟŶĚŝŚĂŶŶŐŝƐĂŶŐEĂŶĂLJŶĂŚŝŶĚŝŶĂŵĂŶhealth  worker.    
/ƐƵůĂƚĂŶŐŬĂĂůĂŵĂŶƐĂƉĂLJĂŬŶĂƐĂůŝƚĂŶĂŵĂĚĂůŝŶŐŵĂŝŝŶƟŶĚŝŚĂŶŶŝEĂŶĂLJ͘  

‡ ,ĂůŝŵďĂǁĂ

  Kaalaman   Gamit  ang  simple  o  payak  na  pananalita

  Ang  kolostrum  lamang  ang  kailangan             Ang  unang  madilaw  na  gatas  na  
  ng  Baby  sa    unang  mga  araw.                                 lumalabas  sa  suso  ay  ang  tunay  na  
      kailangan  ni  Baby  sa  mga  unang  araw.

Pagsubok  

  Kaalaman                                                                                                       Gamit  ng  simple  o  payak  na  pananalita

1.   Ang  eksklusibong  pagpapasuso  ay             __________________________
  pinakamagaling  sa  loob  ng     __________________________
  anim  na  buwan.   __________________________

Ϯ͘ WĂƌĂŵĂŬĂƐƵƐŽŶĂŶŐŵĂďƵƟ͕ŬĂŝůĂŶŐĂŶ ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ

 ŶŝĂďLJŶĂŶĂŬĂůĂƉĂƚƐŝLJĂŶŐŵĂďƵƟƐĂ ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ
            suso  ni  Nanay.   __________________________

     Pagsasanay  ng  Paggawa  ng  isa  o  dalawang  mungkahi

Mga  tagubilin  sa  pagsasanay

‡ Ang  mga  kautusan  nasusulat  ay  nais  mong  ibigay  kay  Nanay  na  nagpapasuso.  
‡ Isulat  uli  ang  mga  kautusang  ito  sa  pamamaraan  ng  mungkahi.
‡ Bago  magsimula,  basahin  ang  nakalagay  sa  kahon  kung  saan  nakasulat  ang  mga  
halimbawa  kung  paano  magbigay  ng  mungkahi,  hindi  pag-­‐uutos.  Makakatulong  ito  sa  
gagawin  mong  pagsasanay.  

PAGBIBIGAY  MUNGKAHI,  HINDI  PAG-­‐UUTOS

‡ Ang  pag-­‐uutos  ay  gumagamit  ng  mga  salitang  pautos  na  pandiwa  (magbigay,  gawin,  
dalhin)  at  mga  salitang  palagi,  hindi  kailangan,  dapat.    

Tama
Sapat
Ekslusibo
49
 ‡ Ang  mga  mungkahi  ay  kabilang  ang:
Sesyon 6
EĂƐƵďƵŬĂŶŵŽŶĂďĂŶŐ͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͍͘
WŽƐŝďůĞďĂ͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͍͘͘͘͘͘͘͘͘͘
DĂĂĂƌŝďĂŶŐƐƵďƵŬĂŶ͙͘ƉĂƌĂŵĂŬŝƚĂŬƵŶŐŵĂŐŝŐŝŶŐŵĂďƵƟƐĂŝLJŽ͍
DĂĂĂƌŝŬĂďĂŶŐ͙͙͍͘
EĂŝƐŝƉŵŽďĂŶŐ͙͙͘ƐĂŚĂůŝƉŶĂ͙͙͍͘͘
DĂĂĂƌŝŬĂŶŐŵĂŵŝůŝƐĂƉĂŐŝƚĂŶŶŐ͙͙͙Ăƚ͙͙͙͍͘͘
DĂĂĂƌŝŶŐŚŝŶĚŝĂŶŐŬŽƉƐĂŝLJŽ͕ƉĞƌŽŵĂLJŝďĂŶŐŵŐĂEĂŶĂLJ͙͘ŝůĂŶŐŵŐĂ
 EĂŶĂLJ͙͘͘
DĂƌĂŚŝů͙͙͙͙͙ƉǁĞĚĞŶŐŵĂŐĂǁĂ͘
<ĂƌĂŶŝǁĂŶ͙͙ŵŝŶƐĂŶ͙͙ŬĂĚĂůĂƐĂŶ͙͙

ͻ ,ĂůŝŵďĂǁĂ

Pautos:     “Palaging  itabi  si  Baby  sa  iyong  tulugan  upang  mapakain  mo  siya      
  ƐĂŐĂďŝ͘͟

Mungkahi:       “Mas  madali  magpakain  sa  gabi  kung  katabi  mo  si  Baby  sa  
 ƉĂŐƚƵůŽŐƐĂŬĂŵĂ͘͟
                                             “Di  ba  mas  madaling  pakainin  siya  sa  gabi  kung  katabi  mo  siya  
 ƐĂƉĂŐƚƵůŽŐ͍͟

Pagsubok  

ϭ͘ WĂƵƚŽƐ͗͞,ƵǁĂŐŵŽŶŐďŝďŝŐLJĂŶĂŶŐŝLJŽŶŐĂďLJŶŐŬĂŚŝƚĂŶŽŶŐƚƵďŝŐŽ
ƚƵďŝŐŶĂŵĂLJĂƐƵŬĂůďĂŐŽƐŝLJĂŵĂŐͲĂŶŝŵŶĂďƵǁĂŶ͘͟  

            Mungkahi:    _______________________________________________
  _________________________________________________________

2.      Pautos:  Pakainin  mo  siya  nang  madalas,  lalo  na  kapag  siya  ay    
 ŶĂŐƵŐƵƚŽŵ͕ĂƚĚĂĚĂŵŝĂŶŐŝLJŽŶŐŐĂƚĂƐ͘͟
 
            Mungkahi:    _______________________________________________
  _________________________________________________________

Tama
Sapat
Ekslusibo
50
 tĂůĂŶŐ'ĂƚĂƐ͕<ŽŶƟŶŐ'ĂƚĂƐ͕  

Sesyon 7
Kulang  ang  Gatas  ni  Nanay

Layunin:
WĂŐƚƵǁŝĚŶŐŵŐĂ,ĂŬĂͲŚĂŬĂƚƵŶŐŬŽůƐĂWĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽ

Pamamaraan ng Pagsasanay
Pagtatanghal

Mga Pag-uusapan
ͻ Sa  loob  ng  Suso
ͻ Mga  Bahagi  ng  Suso
ͻ WƌŽůĂĐƟŶĂƚKdžLJƚŽĐŝŶ͕,ŽƌŵŽŶĞƐ  ng  Suso
ͻ Ang  Gatas  ni  Nanay  –  Kolostrum,  Fore  Milk,  Mature  Milk    
at  Hind  Milk
ͻ Pagdaloy  ng  Gatas  ni  Nanay
ͻ Tamang  Paghakab
ͻ Dahilan  ng  Maling  Paghakab
ͻ ĂŬŝƚ,ŝŶĚŝDĂŬĂŬƵŚĂŶŐ^ĂƉĂƚŶĂ'ĂƚĂƐƐŝĂďLJ  
sa  Suso  ni  Nanay?
ͻ Bakit  Umiiyak  si  Baby?
ͻ Palatandaan  ng  Tamang  Pagpapasuso  ni  Nanay  kay  Baby
ͻ Kayang-­‐kaya  ni  Nanay  Magpasuso  kahit  Pagod
ͻ Tamang  Posisyon  ng  Pagpapasuso  ni  Nanay  kay  Baby
ͻ Gawain  ng  Grupo

Mga Kagamitan
WŽǁĞƌƉŽŝŶƚƉƌĞƐĞŶƚĂƟŽŶ  at  iba  pang  visual  aids

Haba ng Sesyon 60  minutos

Tama
Sapat
Ekslusibo
51
Sesyon 7
Sa Loob ng Suso

‡ Kung  makikita  mo  ang  laman  ng  iyong  suso,  isang  kamangha-­‐manghang    makinarya  
ito
‡ Maliit  man  o  malaki,  anumang  sukat  o  hugis,  sadyang  nilikha  ang  mga  suso  ng  isang  
babae  upang  makapagpasuso  ng  isang  sanggol.

Mga Bahagi ng Suso

                                                         

Tama
Sapat
Ekslusibo
52
PROLACTIN at OXYTOCIN, Mga Hormones Importante

Sesyon 7
para sa Pagpapasuso ni Nanay  
 

PROLACTIN
Gumagawa ng
gatas, bago
at habang
nagpapasuso para
sa maayos na OXYTOCIN
pagdaloy ng gatas. Lumalabas ang
Nagsisimula sa gatas kapag
utak (pituitary sumususo si
glands) Baby at gagawa
ulit ng gatas
para sa susunod
na pagsuso
niya.

Gabay sa Trainer-Facilitator
Ano ang nararamdaman mo habang nagpapasuso?

OXYTOCIN, Pang-alis ng Pagod at Pag-aalala ni Nanay

‡ ^ĂƚƵǁŝŶŐƐŝEĂŶĂLJĂLJŶĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽ͕ĚƵŵĂĚĂůŽLJƐĂŬĂƚĂǁĂŶŶŝLJĂĂŶŐŽdžLJƚŽĐŝŶ͕ŝƐĂŶŐ
sangkap  na  nakakatulong  upang  siya  ay  makapag-­‐relaks.  Mararamdaman  niya  na  
ƵŶƟͲƵŶƟŶŐŐƵŵĂŐĂǁĂŶŐŐĂƚĂƐƐĂŬĂŶLJĂŶŐĚŝďĚŝďĂƚŶĂƉĂƉĂŶĂƚĂŐĂŶŐŬĂŶLJĂŶŐ
kalooban.
‡ <ĂŝůĂŶŐĂŶĂŶŐŽdžLJƚŽĐŝŶƉĂƌĂŝƚŽĂLJŐƵŵĂŶĂ͘
‡ Kapag  sumuso  si  Baby,  may  lumalabas  na  patak-­‐patak  na  gatas  sa  kabilang  suso.  
‡ ŶŐŽdžLJƚŽĐŝŶĂLJŶĂŐƉĂƉĂůĂďĂƐŶŐŐĂƚĂƐƐĂůĂŚĂƚŶŐďĂŚĂŐŝŶŐƐƵƐŽƵƉĂŶŐŝƚŽĂLJ
magamit  ng  sanggol.  
‡ ŶŐƉŝŶĂŬĂŵĂĂĂƐĂŚĂŶŐƉĂůĂƚĂŶĚĂĂŶŶĂŐƵŵĂŐĂŶĂŶĂĂŶŐDŝůŬũĞĐƟŽŶZĞŇĞdž;DZͿ
ay  ang  pagbagal  ng  pagsuso  ni  Baby,  at  ang  malalim  at  regular  na  paglunok  niya.
‡ Sa  unang  linggo  ng  pagpapasuso,  ilang  minuto  muna  ang  kailangan  bago  gumana  ang  
MER  kung  ihahambing  sa  isang  Nanay  na  bihasa  na  sa  pagpapasuso.

Tama
Sapat
Ekslusibo
53
Sesyon 7
Ang Gatas ni Nanay

‡ May  iba’t  ibang  uri  ng  gatas  si  Nanay  ayun  sa  komposisyon  na  nilalaman  nito  -­‐  ang  
ŬŽůŽƐƚƌƵŵ͕ĂŶŐƉĂŶŐͲƵŶĂŶŐŐĂƚĂƐŽ͞ĨŽƌĞŵŝůŬ͕͟ĂŶŐ͞ŵĂƚƵƌĞŵŝůŬ͟ĂƚĂŶŐƉĂŶŐŚƵůŝŶŐ
ŐĂƚĂƐŽ͞ŚŝŶĚŵŝůŬ͘͟
‡ Sa  unang  minuto    pagkasilang  ng  sanggol  ay  may  nakahanda  ng  gatas  para  sa  kanya.  
Ang  tawag  sa  espesyal  na  gatas  na  ito  ay  KOLOSTRUM.  Patak-­‐patak  lang  ito  ngunit  
tama,  sapat  at  eksakto  para  sa  sanggol.
‡ ŶŐ<ŽůŽƐƚƌƵŵĂLJƉĂŶĂŶŐŐĂůĂďĂŶƐĂƐĂŬŝƚĚĂŚŝůŝƚŽĂLJŶĂŐƉĂƉĂƟďĂLJƐĂďĂŐĂ
;ƌĞƐƉŝƌĂƚŽƌLJƚƌĂĐƚͿĂƚƐĂƟLJĂŶ;ŐĂƐƚƌŽŝŶƚĞƐƟŶĂůƚƌĂĐƚͿŶŐƐĂŶŐŐŽůŬŽŶƚƌĂŝŵƉĞŬƐLJŽŶ͘

Kolostrum,  Gintong  gatas

‡ Gatas  na  lumalabas  sa  mga  unang  araw  pagkapanganak  ni  Nanay  
‡ Malagkit  at  manilaw-­‐nilaw  ang  kolostrum
‡ Patak-­‐patak  lang  ito
‡ <ŽŶƟŵĂŶ͕ŝƚŽĂLJƐĂƉĂƚŶĂĂƚĞŬƐĂŬƚŽůĂŶŐƐĂƟLJĂŶŶŐĂďLJ;ŶĂŬĂƐŝŶŐůĂŬŝŶŐ
holen  o  itlog  ng  pugo)  
‡ Nasususo  ni  Baby  ang  kolostrum  sa  mga  unang  araw  ng  buhay  niya
‡ Kumpul-­‐kumpol  ang  kolostrum  ni  Nanay  sa  pagitan  ng  10  araw  pagkasilang.
‡ ,ƵŵĂŚĂůŽĂŶŐŬŽůŽƐƚƌƵŵƐĂƉƵƟŶŐŐĂƚĂƐŶŝEĂŶĂLJ
‡ Unang  bakuna  ng  sanggol  ang  kolostrum
‡ Panangga  ito  laban  sa  sakit.
‡ Kontra-­‐impeksyon,  diarrhea,  sepsis  at  allergies.
‡ DĂLJƉĂŵƵƌŐĂŶŐĞůĞŵĞŶƚŽ͕ŬĂLJĂŶĂŝůĂůĂďĂƐĂŶŐŵĞĐŽŶŝƵŵ;ŵĞĚLJŽŝƟŵĂƚ
berde  na  tae  ng  sanggol)  at  madalas  labasan  ng  tae  si  Baby
‡ Punong-­‐puno  sa  sustansya  at  bitamina  ang  kolostrum
‡ Kompleto  na  ito  sa  tubig

Pang-­‐unang  Gatas  (Foremilk)

‡ Unang  daloy  ng  gatas
‡ WĂŵƉĂƟĚŶŐƵŚĂǁŶŐƐĂŶŐŐŽů
‡ <ĂŬĂƵŶƟůĂŶŐĂŶŐƚĂďĂ;ĨĂƚƐͿŶŝƚŽ
‡ >ƵƐĂǁƟŶŐŶĂŶŶŐƵŶŝƚŵĂƐƵƐƚĂŶƐŝLJĂ

Gatas  ni  Nanay  araw-­‐araw  (Mature  Milk)

‡ Gatas  na  lumalabas  pagkaraan  ng  10-­‐14  na  araw  pagkatapos  manganak  ni  
Nanay
‡ Mas  marami  kaysa  kolostrum
‡ ŶŐƐƵƐŽĂLJƉƵŶŽŶŐŐĂƚĂƐ͕ŵĂƟŐĂƐĂƚŵĂďŝŐĂƚ
‡ WƵŶŽŶŐĂŶƟͲďŽĚŝĞƐ
‡ Panangga  laban  sa  malubhang  sakit

GINTONG ARAL
Walang kapantay at kapalit ang gatas ni Nanay
Tama
Sapat
Ekslusibo
54
 ‡ Kontra  sa  impeksyon,  diarrhea,  allergies,  

Sesyon 7
asthma,  sakit  sa  puso  at  iba  pang  kondisyon
‡ <ŽŶƟ͕ƉĞƌŽƚĂŵĂ͕ƐĂƉĂƚĂƚĞŬƐĂŬƚŽƐĂƐƵƐƚĂŶƐLJĂ
at  ĂŶƟͲďŽĚŝĞƐ͘

Panghuling  Gatas  (Hind  Milk)

‡ Gatas  na  lumalabas  sa  bandang  huli  ng  pagsuso  
ni  Baby
‡ DĂƐŵĂƉƵƟŬĂLJƐĂ͞foremilk͟
‡ Ang  espesyal  na  taba  (o  fats)  sa  hind  milk  ay  
nakkapagpatalino  kay  Baby  at  nagbibigay  ng  
enerhiya  at  lakas
‡ Maraming  calories,  kaya  si  Baby  ay  lumalaking  
malusog  
‡ DĂďŝŐĂƚƐĂƟLJĂŶ
‡ Pampatalas  ng  paningin  dala  ng  sustansya
‡ May  ƐĂƟĂƟŶŐĞīĞĐƚŬĂLJĂŵĂĚĂůŝŶŐŵĂďƵƐŽŐĂƌĂǁƉĂŐŬĂƐŝůĂŶŐ͘,ƵŵĂŚĂůŽŝƚŽ
ƐĂƉƵƟŶŐŐĂƚĂƐŶŝEĂŶĂLJ͘
പ

Mga Bagay na Maaring Makatulong sa Pagdaloy ng Gatas ni Nanay

‡ Alam  niya  na    marami  siyang  gatas  at  may  kakayahang  magpasuso
‡ DĂLJƟǁĂůĂƐŝLJĂƐĂƐĂƌŝůŝŶŐŬĂŬĂLJĂŚĂŶ
‡ May  Gumagabay  sa  bagong  panganak  na  Nanay,  para  maunawaan  siya  at  
mahikayat  sa  tamang  pagpapasuso  –sa  ganitong  paraan  marerelaks  si  Nanay
‡ Maiiwasan  ang  pag-­‐aalala
‡ ,ĂďĂŶŐŶĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽƐŝEĂŶĂLJŶĂŶĂŬĂŚŝŐĂ͕ƐŝLJĂĂLJŶĂŬĂŬĂƉĂŐƉĂŚŝŶŐĂ
‡ Mga  kaalaman  tungkol  sa  pagpapasuso,  gaya  ng  pagdalo  sa  isang  
ƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐDŽƚŚĞƌƐ͛ůĂƐƐo  nakapagbasa  siya  ng  tamang  kaalaman

BABALA
1

Iwasan  ang  mga  hadlang  sa  pagdaloy  ng  gatas  ni  Nanay
‡ Alkohol
‡ Droga
‡ Paninigarilyo
‡ ^ŽďƌĂŶŐŬĂƉĞŽƐŽŌĚƌŝŶŬƐŽƚƐŝƚƐŝƌLJĂŽŵŐĂŶĂŬĂŬĂůĂƐŽŶŐŬĞŵŝŬĂů
‡ Emosyonal  o  pisikal  na  krisis  –  lubhang  napahiya  pagkatapos  
ng  panganganak,  pagod,  desperado,  inis,  galit,  nerbiyos,  takot,  
pagkabalisa,  kalungkutan  o  depresyon

Tama
Sapat
Ekslusibo
55
Sesyon 7
Tamang Pagpagpapasuso, Lapat na Hakab ni Baby
‡ DĂƐŵĂƌĂŵŝŶŐŝƟŵŶĂďĂŚĂŐŝ;ĂƌĞŽůĂͿĂŶŐŶĂƐĂƐĂŬŽƉŶŐůĂďŝŶŝĂďLJ͕
kumpara  sa  ilalim  ng  labi
‡ Malaki  ang  buka  ng  bibig  ni  Baby
‡ Ang  ibabang  labi  ni  Baby  ay  nakanguso
‡ Si  Baby  ay  nakaharap  kay  Nanay
‡ Ang  baba  ni  Baby  ay  nakadikit  sa  suso  ni  Nanay
‡ Walang  sakit  na  mararamdaman  sa  paligid  ng  utong  habang  nagpapasuso  si  
Nanay

Paano Gawin ang Tamang Paghakab na ang tawag

ay LAPAT NA HAKAB (Asymmetric Latch)?

Step  1.  Sa  simula  ng  pagpasuso,  ipuwesto  ang  

ibabang  labi  ni  Baby  sa  ibabang  bahagi  ng  
areolang  suso  ni  Nanay

Step  2.  Sa  paglapat  ng  ibabang  labi  ni  Baby  sa  
suso  ni  Nanay,    siguradong  lalapat  na  rin  ang  iba  
pang  parte  ng  labi  ni  Baby  sa  itaas  na  bahagi  ng  
suso

Step  3.    ,ĂďĂŶŐŶĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽ͕ŐĂŶŝƚŽĂŶŐůĂƉĂƚŶŐ

labi  ni  Baby  sa  suso  ni  Nanay.  

Tama
Sapat
Ekslusibo
56
 Sesyon 7
Paalala
Sa  hugis  Pinoy  na  suso,  pwedeng  di  nakadikit  sa  suso  ang  ilong  ni  Baby.  
Ngunit  sa  malalaman  at  malalaking  suso,  nasa  ibabaw  ng  suso  ang  
ilong  ni    Baby  at  nakadikit  ito

Dahilan ng Maling Paghakab ni Baby

 WĂŐďŝŐĂLJŶŐƌƟƉŝƐLJĂůŽWŽƌŵƵůĂŶŐ'ĂƚĂƐ
‡ Ito  lang  ang  iniinom  niya
‡ Pansamantala  lang  na  ito  ang  ininiinom  niya
                     
Karanasan  ng  Nanay
‡ Unang  anak
‡ <ĂƐĂůƵŬƵLJĂŶŐŶĂŐďŝďŝŐĂLJŶŐĂƌƟƉŝƐLJĂůŶĂŐĂƚĂƐŬĂŚŝƚŶĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽ;ŵŝdžĞĚ
feeding)
         
Kasalukuyang  nararanasan  ng  Nanay
‡ Maliit  o  mahina  ang  Baby
‡ Ang  utong  ni  Nanay  ay  hindi  nakalabas  (nakalubog  pa  ito)
‡ ,ŝŶĚŝĂŐĂĚŶĂŬĂƉĂŐͲƵŵƉŝƐĂŶŐŵĂŐƉĂƐƵƐŽ
 
Kulang  sa  kaalaman  at  suporta  
‡ Si  Nanay  ay  kulang  ng  suportang  galing  sa  pamilya  at  komunidad
‡ Ang  mga  doktor,  nars,  ŶƵƚƌŝƟŽŶŝƐƚͲĚŝĞƟƟĂŶƐ,  o  mga  midwives  ay  dapat  
maibigay  ang  tamang  kaalaman  para  sa  tamang  paghakab  ni  Baby  
 

Halimbawa  ng  maling  paghakab  ni  Baby,  na  nagiging  hadlang  sa  pagsuso  niya  ng  sapat  na  gatas  
kay  Nanay.

Tama
Sapat
Ekslusibo
57
Sesyon 7
Bakit Hindi Makakuha ng Sapat na Gatas si Baby sa Suso ni Nanay?

Mga  iniisip  ni  Nanay

‡ <ƵůĂŶŐĂŶŐƟǁĂůĂƐĂƐĂƌŝůŝŶŐŬĂŬĂLJĂŚĂŶ
‡ Pag-­‐aalala
‡ Pagod  
‡ Ayaw  magpasuso  
‡ Pagtanggi  ni  Baby  sumuso  
‡ Karanasan  sa  karahasan

Kondisyon  ni  Nanay  

‡ hŵŝŝŶŽŵŶŐƉŝůĚŽƌĂƐƉĂƌĂĚŝŵĂďƵŶƟƐ͕ŬĂƐŝŝƚŽĂLJŵĂƚĂĂƐƐĂĞƐƚƌŽŐĞŶŶĂ
ŚƵŵĂŚĂĚůĂŶŐƐĂŐĂǁĂŝŶŶŐƉƌŽůĂĐƟŶ
‡ ƵŶƟƐƐŝEĂŶĂLJ
‡ Lubhang  malnourished  si  Nanay
‡ Alak
‡ Sigarilyo

Dahilan  ng  pagpapasuso

‡ ,ŝŶĚŝĂŐĂĚŶĂŬĂƉĂŐƉĂƐƵƐŽƐĂƵŶĂŶŐŽƌĂƐŶŐďƵŚĂLJ
‡ ,ŝŶĚŝŵĂĚĂůĂƐŵĂŐƉĂƐƵƐŽ
‡ ,ŝŶĚŝŶĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽƐĂŐĂďŝ
‡ Pagpapasuso  ng  magmamadali
‡ Pagbibigay  ng  maagang  pagkain  at  inumin  kay  Baby

Kalagayan  ni  Baby    

‡ ,ŝŶĚŝŚƵďŽŐĂŶŐŬĂŝƐŝƉĂŶŽŬĂŬƵůĂŶŐĂŶŶŽŽŶŐŝƐŝŶŝůĂŶŐ
‡ May  sakit

Bakit Umiiyak si Baby?

Pagod
‡ Inaantok,  maingay,  maraming  bisita  o  magulo

Hindi  Komportable
‡ May  dumi  o  basa  ang  lampin,  mainit,  malamig  
ang  aircon  o  electric  fan,  may  nadaganang  
laruan  o  bagay,  may  usok

Sakit
‡ ^ĂŬŝƚŶŐƚĞŶŐĂ͕ŵĂLJŬĂďĂŐ͕ŵĂƐĂŬŝƚĂŶŐƟLJĂŶ͕
may  impeksyon
‡ malapit  nang  magkalagnat,  may  sugat,  may  
turok  ng  ineksyon,  may  kumagat,  natusok  ng  
kung  anumang  bagay,  may  halak  o  plema

Tama
Sapat
Ekslusibo
58
Gutom

Sesyon 7
‡ <ŽŶƟŶŐŐĂƚĂƐůĂŶŐĂŶŐŶĂŬƵŬƵŚĂĚĂŚŝůŵĂůŝĂŶŐŚĂŬĂďŶŝĂďLJ
‡ Growth  Spurt    o  pagbabago  ng  pangangailangan  ni  Baby  (bawat  2  o  3  buwan),  
kaya  mas  madalas,  malakas  at  matagal  sumuso  si  Baby  kasi  mabilis  na  siyang  
lumalaki.  Dito  nagkakaroon  ng  haka-­‐haka  si  Nanay  na  kulang  na  ang  gatas  
niya.

Lasa  ng  Gatas

‡ Nag-­‐iiba  ang  lasa  ng  gatas  ni  Nanay  kapag  nasobrahan  ang  pagkain  niya  ng  
ŝƐĂŶŐďĂŐĂLJ͕,ĂůŝŵďĂǁĂ͕ŬƵŵĂŝŶƐŝEĂŶĂLJŶŐƐŽďƌĂŶŐŵĂĂŶŐŚĂŶŐŶĂƉĂŐŬĂŝŶ͕
o  prutas  gaya  ng  saging.

Mga Palatandaang Tama ang Pagpapasuso

‡ 6-­‐8  basang  lampin  sa  isang  araw,  kasama  na  dito  ang  pinagpawisang  damit  sa  
init  ng  klima  sa  Pilipinas
‡ 2-­‐5  dumi  sa  isang  araw,  sa  mga  unang  linggo  ni  Baby
‡ Tila  kontento,  nasisiyahan  at  tahimik  si  Baby  pagkatapos  sumuso
‡ Maaring  maramdaman  ang  pagkakaiba  sa  suso  bago  (mabigat  ang  dibdib)  at  
pagkatapos  (magaan  ang  dibdib)  sumuso  si  Baby

GINTONG ARAL
Gabay sa Trainer- Nakasalalay  sa  madalas  na  
Facilitator pagsuso  ni  Baby  ang  paggawa  
Ano ang iba’t ibang pamamaraan ng  gatas  sa  dibdib  ni  Nanay.    
para aliwin at pakalmahin si Kapag  madalas  pinapasuso  si  
Baby? Baby,  mas  darami  ang  gatas  ni  
Nanay.

Paalala
‡ Nakasalalay  sa  iniisip  at  nararamdaman  ni  Nanay  ang  daloy  ng  
kanyang  gatas;  siya  ang  magpapasya
‡ Mahalaga  na  laging  magkasama  si  Nanay  at  Baby,  araw  man  o  gabi,  
kasi  nakakatulong  ito  kay  Nanay  na  magpasuso  na  komportable
‡ Nakabatay  rin  sa  paraan  at  dalas  ng  pagsuso  ni  Baby  ang  pagdami  
ng  gatas  ni  Nanay
‡ Kayang  magbigay  ni  Nanay  ng  mas  maraming  gatas  kay  Baby  kaysa  
sa  pangangailagan  nito.  Kaya  maaari  din  siyang  magpasuso  ng  
kambal  o  triplet.

Tama
Sapat
Ekslusibo
59
Sesyon 7
Kayang-kaya ni Nanay na Magpasuso kahit Siya ay …

Pagod
‡ Kapag  pagod  si  Nanay,  pwede  siyang  magpahinga  habang  nagpapasuso  kay  
ĂďLJ͘<ĂŝůĂŶŐĂŶůĂŶŐŶŝEĂŶĂLJŶĂƵŵŝŶŽŵŶŐŵĂƌĂŵŝŶŐƚƵďŝŐƉĂƌĂŵĂƟŐŚĂǁ
ang  kanyang  uhaw.
‡ ,ŝŶĚŝƉĂŶŝƐĂŶŐŐĂƚĂƐŶŝEĂŶĂLJŬĂƉĂŐƐŝLJĂĂLJƉĂŐŽĚ͘>ŝŐƚĂƐŝƚŽ͕ŬĂŚŝƚŬĂŝůĂŶĂƚ
saan  man.  Ang  gatas  ng  Ina  ay  gawa  ng  Diyos  at  hindi  kontaminado.  Ang  gawa  
ng  tao  ay  may  depekto,  kulang  at  mapanganib  sa  industrial  errors  at  recalls.

Malnourished
‡ LJƵŶƐĂƉĂŶĂŶĂůŝŬƐŝŬŶŐt,K͕ĂŶŐŬĂůŝĚĂĚŶŐŐĂƚĂƐŶŐŵĂůŶŽƵƌŝƐŚĞĚŶĂ
Nanay  sa  Gambia  ay  katumbas  ng  gatas  ng  isang  malusog  na  Nanay  sa  
Amerika  na  nagpapasuso  sa  unang  tatlong  buwan.  Mahalagang  alagaan  si  
EĂŶĂLJƉĂƌĂƐŝLJĂĂLJŵĂŐŝŶŐŵĂůƵƐŽŐĂƚŵĂŶĂƟůŝŶŐŵĂůƵƐŽŐ͘

ƵŶƟƐ
‡ <ĂŚŝƚďƵŶƟƐƐŝEĂŶĂLJ͕ŵĂĂƌŝƉĂƐŝLJĂŶŐŵĂŐƉĂƐƵƐŽŬĂLJĂďLJ͘DĂůŝďĂŶŶĂůĂŶŐ
ŬƵŶŐĚĞůŝŬĂĚŽĂŶŐŬĂŶLJĂŶŐƉĂŐďƵďƵŶƟƐ͕ƚƵůĂĚŶŐŵĂŬƵŬƵŶĂŶ(premature  
ĐŽŶƚƌĂĐƟŽŶͿ͘

May  Lagnat
‡ Pwedeng  magpasuso  si  Nanay  kahit  may  lagnat,  o  si  Baby  ay  may  lagnat  din.  
Kapag  may  lagnat  si  Baby,  gustung  gusto  niya  sumuso  ng  sumuso.  Mainam  
ito  kasi  mapagkukunan  
ni  Baby  ang  gatas  ng  
pagkain,  lakas,  gamot  at  
ĂŶƟͲďŽĚŝĞƐŶĂŬĂŝůĂŶŐĂŶ
niya.

Galing  sa  Sakuna,  Baha,  Bagyo,  

Lindol,  Ulan  o  Tagtuyo  
‡ Anumang  kalamidad,  
angkop  ang  gatas  ni  
Nanay  para  kay  Baby.  
Ligtas  si  Baby  sa  gatas  ni  
Nanay.

Mga Tamang Posisyon sa Pagpapasuso

Gabay sa Trainer-Facilitator
Anong posisyon sa pagpapasuso ang maginhawa at pinakamadali
sa inyo? Pwede niyong ipakita ang posisyong ito?

Tama
Sapat
Ekslusibo
60
 Paduyan  o  Pahele  (Cradle  Hold)

Sesyon 7
‡ Maayos  na  nakalapat  ang  likod  ni  Nanay  sa  upuan  o  pader.
‡ Ang  puwet  ni  Baby  ay  sinasalo  ng  kamay  ni  Nanay,  pataas  
ang  kupkop.
‡ ŶŐƟLJĂŶŶŝĂďLJĂLJŶĂŬĂĚŝŬŝƚƐĂƟLJĂŶŶŝEĂŶĂLJ͘
‡ Nakadikit  ang  ilong  ni  Baby  sa  ibabaw  ng  utong  ni  Nanay.  
Nakakahinga  si  Baby  dahil  sa  nose  bridge.

Paekis  (Reversed  Cradle  Hold)

‡ Relaks  ang  paghawak  ni  Nanay  kay  Baby,  hindi  naninigas  
ang  kanyang  bisig.
‡ Ang  katawan  ni  Baby  ay  nakadikit  kay  Nanay.
‡ DĂůĂŬŝŶŐƚƵůŽŶŐĂŶŐŵĂƟŐĂƐŶĂƵŶĂŶŬĂLJĂďLJĂƚƐĂƟLJĂŶ
ni  Nanay  nagiging  panangga  niya  lalo  na  kung  siya  ay  
operada  dahil  sa  panganganak  ng  Caesarian

Salumkipkip  (Clutch  Hold)

‡ Nakikita  ni  Nanay  ang  paghakab  ni  Baby  habang  sumususo.
‡ Si  Baby  ay  nakahiga  sa  bisig  o  kamay  ni  Nanay.  Salumkikip  ni  
Nanay  si  Baby.
‡ EĂŬĂĚŝŬŝƚƐŝĂďLJƐĂƐƵƐŽĂƚƟLJĂŶŶŝEĂŶĂLJ͘
‡ DĂĂƌŝŶŐŐĂŵŝƟŶĂŶŐƉŽƐŝƐLJŽŶŶĂŝƚŽŶŐŵŐĂEĂŶĂLJŶĂ
caesarian  birth,  o  namamaga  ang  suso  o  kay  Baby  na  may  
bingot

Patayo  (Standing)
‡ Nakasalo  ang  puwet  ni  Baby  sa  kamay  ni  Nanay  at  
pataas  ang  kupkop.
‡ EĂŬĂĚŝŬŝƚĂŶŐƟLJĂŶŶŝĂďLJƐĂƟLJĂŶŶŝEĂŶĂLJ͘

Tama
Sapat
Ekslusibo
61
Sesyon 7

Pahiga  ;>ĂŝĚĂĐŬƉŽƐŝƟŽŶͿ
‡ Para  sa  mga  bagong  silang,  ito  ay  isang  posisyon  
na  napakarelaks  sa  Baby  at  Nanay.  
‡ Si  Baby  ay  nakapatong  kay  Nanay  sa  panimula  
ng  pagsuso.

WĂŚŝŐĂŶŐEĂŬĂƚĂŐŝůŝĚ;^ŝĚĞͲůLJŝŶŐƉŽƐŝƟŽŶͿ
‡ Pinakarelaks  ang  mag-­‐Inang  nakahiga  habang  
nakatagilid  na  nagpapasuso.
‡ Ang  likod  ni  Baby  ay  sinasalo  ng  unan,  nirolyong  
tuwalya  o  damit.
‡ ,ĂďĂŶŐŶĂŬĂŚŝŐĂƐŝEĂŶĂLJ͕ůĂůŽƐŝLJĂŶŐŵĂƌĞƌĞůĂŬƐ
kung  ipapatong  niya  ang  kanyang  mga  paa  sa  
unan.

Tama
Sapat
Ekslusibo
62
 Sesyon 7
Gabay sa Trainer-Facilitator
Sino sa inyo ang may Kambal na mga anak?

Posisyon  kapag  Kambal  ang  Papasusuhin

‡ Ang  Nanay  ay  makapagpapasuso  nang  sabay  sa  
kanyang  Kambal.  Sapat  ang  gatas  niya  para  sila  ay  
mabusog.

Paalala
Mas  komportable  si  Nanay  kung  nakalapat  ang  likod  niya  sa  upuan,  at  
ŶĂŬĂƚĂƉĂŬƐĂƐĂŚŝŐĂŶŐŵŐĂƉĂĂŶŝLJĂ͘,ƵǁĂŐŚĂLJĂĂŶŐŶĂŬĂƟŶŐŬĂLJĂĚƐŝ
Nanay.

Tama
Sapat
Ekslusibo
63
Sesyon 7
GAWAING GRUPO

Radyo Drama “Text Messages”

“Dear Tita”
śŜ*URXSV
Itinatagal:
řŝ0LQXWR
Pamamaraan:
Tawag sa telepono at text message
Music background at sound effects ng iyak ni Baby at tunog ng celfon o
telepono.
*5832ř
Nanay: Hello Tita meron po akong problema, ayaw ni Baby
sumuso sa akin. Umiiyak tuwing ibibigay ko ang suso ko.
Tita: Kailan ka nanganak?
Nanay: Dalawang linggo na pong nakaraan.
Tita: Anong ibinibigay mo?
Nanay: Nagbibigay po ng pormula ng gatas.
*5832Ś
Tita: May nagpapadala dito ng text message.
Nanay: Hindi po nabubusog ang Baby ko, lagi na lang sumususo, ayaw
bumitiw.
*5832ś
Tita: Hello? Ano po ang pwede kong maitulong?
Nanay: Bakit po nakakapagod magpasuso?
*5832Ŝ
Nanay: Pwede po magpasuso sabay ng kambal? Kasi yung isa
pinapasuso ko, yung isa umiinom ng pormulang gatas.

Tama
Sapat
Ekslusibo
64
 Sesyon 8
Mga  Problema  sa  Suso  at  ang  mga  Lunas

Layunin
  Ilahad  ang  mga  suliranin  ng  pagpapasuso  at  ang  nararapat  na  lunas

Pamamaraan ng Pagsasanay
 ƵĚŝŽͲsŝƐƵĂůƐ

Mga Pag-uusapan
‡ Sore  Nipples
‡ Lunas  sa  Sore  Nipples
‡ Fungus,  Bakterya  at  iba  pang  Problema  sa  Balat
‡ Lunas  sa  Fungus,  Bakterya  a  iba  pang  Problema  sa  Balat
‡ Pamamaga  ng  Suso
‡ Lunas  sa  Pamamaga  ng  Suso
‡ Baradong  Daluyan  ng  Gatas
‡ Lunas  sa  Baradong  Daluyan  ng  Gatas
‡ DĂƐƟƟƐ
‡ >ƵŶĂƐƐĂDĂƐƟƟƐ
‡ Mga  Problema  sa  Utong
‡ Lunas  sa  Mga  Problema  sa  Utong
‡ Gawain  ng  Grupo

Mga Kagamitan
  WŽǁĞƌWŽŝŶƚWƌĞƐĞŶƚĂƟŽŶ͕  Larawan  ng  bawat  problema  sa  suso

Habang Sesyon 45  minutos

Tama
Sapat
Ekslusibo
65
Sesyon 8
Gabay sa Trainer-Facilitator
Ano ang pinakamalaking problema ninyo sa suso? Huminto ka ba sa
pagpapasuso kay Baby? Anong ginawa ninyo para mabigyan ng lunas?

Sore Nipples

Sore Nipples
‡ May  bitak  ang  utong
‡ May  sugat  ang  utong
‡ Dumudugo  ang  utong
‡ Masakit  ang  utong

Dahilan ng Sore Nipples

‡ Maling  paghakab  ni  Baby

‡ Maling  posisyon  sa  pagpapasuso
‡ Mga  bakterya,  fungus  at  iba  pang  sakit  
ng  balat

GINTONG ARAL
May dahilan ang sakit. Palatandaan ito
na may mali, na dapat itama.

Detalyeng Pamamaraan Para Bigyang Lunas

ang Sore Nipples

 Masahiin  ang  suso  para  lumambot

‡ Maghugas  ng  kamay,  gamit  ang  sabon  at  
tubig.  
‡ Alisin  ang  bra.
‡ Simulan  ang  masahe,  galing  sa  itaas  ng  suso  
pababa  sa  utong,  gamit  ang  langis  at  niyog.

Paalala
,ƵǁĂŐŬƵůƵďŝŶĂŶŐƐƵƐŽ͕ƉĂŚĂŶŐŝŶĂŶŝƚŽ͘,ƵǁĂŐĚŝŶŵĂŐƐƵŽƚŶŐďƌĂ
na  mahigpit,  may  alambre  o  gawa  sa  polyester.  

Tama
Sapat
Ekslusibo
66
 Ipahid  ang  napigang  gatas  sa  utong  nang  madalas,    

Sesyon 8
kada  15  minutos.  

 Pasusuhin  muna  sa  susong  hindi  apektado  si  Baby.  

/ƐĂĂLJŽƐĂŶŐƉĂŐŚĂŬĂď;ĂƩĂĐŚŵĞŶƚͿŶŝĂďLJƐĂ
suso.

 Ayusin  ang  katawan  ni  Baby    

‡ Kargahin  nang  pahalang  ang  buong  
katawan  ni  Baby.  
‡ /ĚŝŬŝƚĂŶŐƟLJĂŶŶŝĂďLJƐĂƟLJĂŶŶŝEĂŶĂLJ͘ Halimbawa  ng  tamang  hakab  
‡ ,ƵǁĂŐŚĂLJĂĂŶŐŶĂŬĂůĂLJůĂLJĂŶŐƉƵǁĞƚĂƚ ni  Baby  habang  sumususo  kay  
paa  ni  Baby,  kundi  saluhin  at  kargahin  ng   Nanay.
kamay  at  bisig  ni  Nanay  pataas.

 Ayusin  ang  katawan  ni  Nanay  sa  pagpapasuso

‡ Maupo  ng  maayos  at  hayaang  relaks  ang  
balikat.
‡ Makakatulong  ang  unan  sa  likod  ni  Nanay.
‡ Nakalapat  ang  paa  ni  Nanay  sa  sahig,  hindi  
nakalaylay  o  nakapilipit.

 Pasusuhin  na  si  Baby  sa  apektadong  suso

‡ Masakit  sa  simula  ang  sugat  habang  
sinususohan  pero  ito  ang  tanging  lunas  
para  mabilis  humilom  ang  sore  nipples.
‡ Ang  breastmilk  ay  may  taglay  na  panglaban  
sa  bakterya  kaya  nakakatulong  ito  sa  
paghilom  ng  sugat.

 Gumamit  ng  iba’t-­‐ibang  posisyon  sa  pagpapasuso  

tulad  ng  nakaupo,  nakatuyo,  nakahiga  o  
nakatagilid.

 ,ƵǁĂŶŐŚƵŵŝŶƚŽƐĂƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽŬĂLJĂďLJ͘

Tama
Sapat
Ekslusibo
67
Sesyon 8
Bakterya, Fungus at iba pang Sakit ng Balat

‡ DĂŵƵůĂͲŵƵůĂ͕ŵĂŬĂƟͲŬĂƟ
‡ Makintab
‡ ĂŶĚŝĚŝĂƐŝƐ;DĂƉƵƟͿ
‡ Pwedeng  galing  kay  Nanay  o  galing  mismo  
kay  Baby  
‡ Masakit  na  makirot  habang  nagpapasuso  o  
pagkatapos
‡ Suriin  ang  bibig  ni  Baby
‡ Komunsulta  sa  doktor  para  mabigyan  ng  
karampatang  gamot

Mga Lunas sa Bakterya, Fungus at Iba pang Sakit sa Balat

1.   ,ƵǁĂŐŝŬƵůŽďĂŶŐƐƵƐŽ͘
ͻ Pahanginan  ang  suso.
ͻ ,ƵǁĂŐŵĂŐƐƵŽƚŶŐŵĂŚŝŐƉŝƚŶĂďƌĂ͕
may  alambre  o  yari  sa  polyester.
2.   ,ƵǁĂŐŚƵŵŝŶƚŽƐĂƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽ͘
3.   Komunsulta  sa  doktor  para  sa  nararapat  na  
gamot  ni  Baby  at    Nanay.
4.   Maaring  kailangan  ng  ĂŶƟďŝŽƟĐƐ  para  sa  
ďĂĐƚĞƌŝĂůŝŶĨĞĐƟŽŶ͘
5.   Maaring  kailangan  ng      ointment  para  sa  
fungus  o  ibang  problema  sa  balat.
6.   Ipahid  ang  ointment  sa    bibig  ni  Baby  at  suso  ni  Nanay  pagkatapos  magpasuso.  

Pamamaga ng Suso

‡ Sobrang  dami  ng  gatas.

‡ Maling  paghakab  ni  Baby  sa  suso  ni  Nanay.
‡ Binibigyan  ng  pormulang  gatas,  tubig,  sugar  
water  o  pasipayer  si  Baby.
‡ Walang  pahinga  at  balisa  si  Nanay
‡ ,ŝŶĚŝŵĂĚĂůĂƐŵĂƐƵƐƵŚĂŶŬĂƐŝ
‡ ...matagal  bago  pinasuso  si  Baby
‡ ͙ŝŶŽŽƌĂƐĂŶĂŶŐƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽ
‡ ͙ďŝŐůĂŶŐƟŐŝůŶŐƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽ
‡ ͙ƚƵůŽŐŶŐƚƵůŽŐƐŝĂďLJ

Tama
Sapat
Ekslusibo
68
Lunas sa Pamamaga ng Suso  

Sesyon 8
 Dampian  ng  pinigang  bimpo,  na  ibinabad  sa  
maligamgam  na  tubig,  5  minutos  o  maraming  
ulit.
 Dampian  uli  ng  pinigang  bimpo,  na  ibinabad  
naman  ngayon  sa  malamig  na  tubig
 Ilublob  ang  dalawang  suso  sa  palanggana  
na  may  maligamgam  na  tubig,  5  minutos,  o  
maraming  ulit.
 Masahiin  ang  suso  para  lumambot.  
 Pagkatapos  magmasahe  ng  suso,  magpiga  
ng  gatas  gamit  ang  kamay;  huwag  breast  
pump  dahil  baka  lalong  masaktan  ang  suso  at  
ŵĂƉŝŶƐĂůĂĂŶŐďƌĞĂƐƚƟƐƐƵĞƐ͘
 Ayusin  ang  paghakab  ni  Baby  sa  suso.
 ,ĂLJĂĂŶƐŝĂďLJŶĂƐƵŵƵƐŽŶĂŶŐƐƵŵƵƐŽ͘
 Dapat  laging  nakadikit  si  Baby  sa  katawan  ni  
Nanay  para  mahikayat  siyang  sumuso  nang  
sumuso.
 Magpahinga  ng  nakahiga  ang  mag-­‐Ina  habang  
nagpapasuso.
,ƵǁĂŐŚƵŵŝŶƚŽƐĂƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽ͖ůĂůŽŶŐ
ŵĂŵĂŐĂĂŶŐƐƵƐŽĂƚůĂůĂŐŶĂƟŶƐŝEĂŶĂLJŬĂƉĂŐ
huminto.  Ganun  paman  tuloy  ang  pagpasuso.  

BABALA
1

Kapag  pinasuso  si  Baby  sa  

namamagang  suso,  nahihirapan  si  
Baby  na  makahakab  dahil  madulas  
ang  maga.  Kaya  mahalaga  ang  
tamang  pagmamasahe  at  pagpiga

Paalala
,ŝŶĚŝŵĂƐĂŵĂĂŶŐŐĂŵŽƚƐĂůĂŐŶĂƚ
sa  pagpapasuso.

Tama
Sapat
Ekslusibo
69
Sesyon 8
Baradong Daluyan ng Gatas

‡ Pamamaga  ng  suso

‡ May  parte  sa  suso  na  namumula

Sanhi ng Baradong Daluyan ng Gatas

‡ Masikip  ang  bra  o  may  alambre

‡ Sobrang  pagod  sa  trabaho  si  Nanay
‡ Stressed  at  balisa  si  Nanay  
‡ Natamaan  ang  suso
‡ Sobrang  dami  ng  gatas

Lunas sa Baradong Daluyan ng Gatas. Gawin ang lunas para sa

pamamaga ng suso

Mastitis

‡ Impeksyon  sa  suso

‡ Ang  suso  ay  mainit-­‐init,  maselan,  
mamula-­‐mula,malambot  at  parang  may  
trangkaso  si  Nanay
‡ ^ĂƵŶĂŶŐďƵŶŐĂĚŶŐŵĂƐƟƟƐ͕ŬĂĚĂůĂƐĂŶ
ĂLJŚŝŶĚŝůĂůĂŐŶĂƟŶƐŝEĂŶĂLJ͘EŐƵŶŝƚŬƵŶŐ
ito  ay  hindi  mabigyan  ng  lunas,  siya  ay  
maaring  magkalagnat  at  magkanana  ang  
suso  niyang  may  problema.
             
Sanhi ng Mastitis
‡ Baradong  daluyan  ng  gatas  na  hindi  
agad  nabigyan  ng  lunas
‡ Pamamaga  ng  suso  na  hindi  nabigyan  ng  
lunas
‡ Masikip  o  may  alambre  ang  bra
‡ Sobrang  pagod  sa  trabaho  si  Nanay  
‡ Stressed  at  balisa  si  Nanay  
‡ Pinsala  sa  suso  o  Natamaan  ang  suso
‡ Sobrang  dami  ng  gatas
‡ ,ŝŶĚŝŵĂĚĂůĂƐŵĂƐƵƐƵŚĂŶ
‡ May  parte  sa  suso  ang  namumula
Paalala ‡ Pinasukan  ng  mikrobyo  ang  sugat  o  bitak  
<ĂĚĂůĂƐĂŶĂŶŐŵĂƐƟƟƐĂLJ sa  utong
nangyayari  sa  isang  suso  
lang.
Tama
Sapat
Ekslusibo
70
Lunas sa Mastitis

Sesyon 8
‡ Kumunsulta  sa  doktor  para  mabigyan  
ng  karapat-­‐dapat  na  gamot.
‡ ,ŝŶĚŝŵĂƐĂŵĂĂŶŐŐĂŵŽƚƐĂůĂŐŶĂƚŽ
ĂŶƟďŝŽƟĐƐƐĂƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽŶŝEĂŶĂLJ
‡ ,ƵǁĂŐƉĂƐƵƐƵŚŝŶƐĂƐƵƐŽŶŐŵĂLJŶĂŶĂ͘
Doon  muna  ilagay  si  Baby  sa  suso  na  
maayos.
‡ Ang  nana  sa  suso  ay  pwedeng  palabasin  
sa  pamamagitan  ng  pagmamasahe  at  pagpiga  ng  marahan,  sabay  inom  ng  
gamot.

Paalala
ŶŐŵĂƐƟƟƐĂLJƉǁĞĚĞŶŐŝͲĐŽůĚĐŽŵƉƌĞƐƐ͕
pero  huwag  na  huwag  i-­‐hot  compress  ang  
ƐƵƐŽŶŐŵĂLJŵĂƐƟƟƐ

Mga Problema sa Utong

NAKALUBOG  NA  UTONG NAKADAPANG  UTONG

Gabay sa Trainer-Facilitator
Anong uri ng utong ang nasa larawan?
Maari bang magpasuso ang Nanay na may ganitong utong?

Tama
Sapat
Ekslusibo
71
Sesyon 8
Lunas sa Problema ng mga Utong

1.   ,ĂďĂŶŐďƵŶƟƐƉĂŝŶŝŚĂŚĂŶĚĂŶĂĂŶŐůƵďŽŐŶĂƵƚŽŶŐ
ͻ  Sa  pamamagitan  ng  paglapat  ng  hinlalaki  at  
hintuturo  na    pahiwalay  sa  gitna  ng  utong  at  
marahang  paghatak  ng  daliri
ͻ Dahan-­‐dahang  gawin  ito  dahil  maselan  ang  
suso
ͻ Gawin  lang  ito  tuwing  naliligo  pero  huwag  
ŐƵŵĂŐĂŵŝƚŶŐƐĂďŽŶ͕ůŽƟŽŶ͕ĂůŬŽŚŽůŽ
pabango
ͻ Malalaman  na  tunay  na  lubog  ang  utong  
kapag  biglang  natakot  o  naginaw  dahil  
lumulubog  lalo  ang    utong  

2.   Gamit  ang  nakabaliktad  na  hiringgilya  na  walang  

nakakabit  na  karayom,  higupin  ang  utong  para  
lumabas.  

3.   ,ŝŬĂLJĂƟŶŐƉĂƐƵƐƵŚŝŶƐŝĂďLJĚĂŚŝůŬĂŚŝƚŶĂŬĂĚĂƉĂ
o  nakalubog  ang  utong,  tumutulo  naman  ang  gatas  
nito.    Kapag  nalasahan  ni  Baby  ang  gatas  ni  Nanay  
sisikapin  niyang  dilain  at  susuhin  ito.    Madalas  ang  
pagsubok  ni  Baby.  

4.   Pinakamadali  at  mainam  kung  magpapasuso  si  

Nanay  sa  ibang  Baby  na  sanay  na  sa  pagsuso.  Pumili  
lang  ng  Baby  na  hindi  pa  anim  (6)  na  buwan,  dahil  
malimit  nangingilala  na  si  Baby.  

5.   Kapag  ang  isang  utong  ang  nakalabas  at  ang  isa  ay  
lubog,  magsimula  magpasuso  sa  utong  na  nakalabas  
bago  sa  lubog  na  utong.  

6.   Magpasuso  nang  magpasuso  kay  Baby.  

7.   ,ƵǁĂŐŶĂďŝŐLJĂŶŶŐƉŽƌŵƵůĂŶŐŐĂƚĂƐƐŝĂďLJĚĂŚŝů
hindi  ito  makakatulong.

Paalala
Kapag  humihilab  ang  utong  ni  Nanay  
huwag  gawin  ang  pagpalabas  ng  utong  na  
lubog.

Tama
Sapat
Ekslusibo
72
 Sesyon 8
GAWAING GRUPO

Larawan ng mga Problema sa Suso at sunod-sunod na hakbang para

mabigyan na mga lunas
Kagamitan
‡ Larawan
‡ Tape (Pandikit)
‡ Manila paper

Itinatagal
 řŝ0LQXWR
Pamamaraan:
Paligsahan ng apat na grupo sa problema at katapat na lunas
‡ Sugat, bitak o Sakit sa Utong (Sore Nipples)
‡ Baradong daluyan ng gatas
‡ Namamagang suso
‡ Mastitis

Tama
Sapat
Ekslusibo
73
Sesyon 8

Tama
Sapat
Ekslusibo
74
 Pwedeng  Magpasuso    

Sesyon 9
si  Nanay  na  Nagtatrabaho

Layunin
Maipakita  kung  paano  mapagsasabay    ang  pagpapasuso  at  ang  pagtatrabaho

Pamamaraan
  Pagsasalarawan

Mga Pag-uusapan
ͻ WĂŐŚĂŚĂŶĚĂŶŐ>ĂůĂŐLJĂŶŶŐ<ŽŬŽůĞŬƚĂŚŝŶŐ'ĂƚĂƐŶŝEĂŶĂLJ
ͻ WĂĂŶŽŵĂŐͲ͞džƉƌĞƐƐ͟ŶŐ'ĂƚĂƐ
ͻ WĂĂŶŽDĂŐͲ/ŵďĂŬŶŐ'ĂƚĂƐ
ͻ WĂĂŶŽWĂŐƐĂďĂLJŝŶĂŶŐWĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽĂƚWĂŐƚƌĂďĂŚŽŶŝEĂŶĂLJ
ͻ ƵƉĨĞĞĚŝŶŐ
ͻ 'ĂǁĂŝŶŐ'ƌƵƉŽ

Mga Kagamitan
  WŽǁĞƌƉŽŝŶƚƉƌĞƐĞŶƚĂƟŽŶ͕  mga  halimbawa  ng  Naganap  na

Haba ng Sesyon   30  minutos

Tama
Sapat
Ekslusibo
75
Sesyon 9
Paghahanda ng Lalagyan ng Kokolektahing Gatas ni Nanay

Pumili  ng  baso  o  tasa  o  lalagyan  na  maluwag  ang  bibig

‡ ,ƵŐĂƐĂŶŝƚŽŶŐƐĂďŽŶĂƚƚƵďŝŐ
‡ Buhusan  ng  kumukulong  tubig  ang  loob  ng  lalagyan,  
tasa  o  baso
‡ ,ĂLJĂĂŶĂŶŐƚƵďŝŐƐĂůĂůĂŐLJĂŶŶŐŝůĂŶŐŵŝŶƵƚŽ͘
Papatayin  ng  init  nito  ang  karamihan  ng  mga  
mikrobyo.
‡ <ĂƉĂŐŚĂŶĚĂŶŐŵĂŐͲ͞ĞdžƉƌĞƐƐ͟ŶŐŐĂƚĂƐĂŶŐEĂŶĂLJ͕
ŝƚĂƉŽŶĂŶŐƚƵďŝŐƐĂůĂůĂŐLJĂŶĂƚŐĂŵŝƟŶŶĂŝƚŽ͘

Paano mag-“express” ng Gatas si Nanay

1  Ilagay  ang  hinlalaki  at   2  Idiin  papasok  sa  dibdib   3  Pigain  at  saluhin  ng  
hintuturo  sa  pagitan  ng   ang  hinlalaki  at  hintuturo   lalagyang  inihanda  ang  
ƵƚŽŶŐ͕ƐĂŚƵŐŝƐŶŐůĞƚƌĂ͘͟͞ ƐĂŚƵŐŝƐŶŐůĞƚƌĂ͘͟͞ patulu-­‐tulong  gatas.

WǁĞĚĞƌŝŶŐŝďĂŶŐůĞƚƌĂ͕ŐĂLJĂŶŐ͞h͕͟
ĂŶŐŐĂŵŝƟŶƐĂƉĂŐƉŝŐĂŶŐŐĂƚĂƐ͘

Pwede  ring  mag-­‐kolekta  ng  gatas  si  

Nanay  habang  sumususo  si  Baby  o  
pagkatapos  niyang  sumuso.

Tama
Sapat
Ekslusibo
76
 Sesyon 9
BABALA

1
HUWAG pindutin ang utong
HUWAG hatakin o hilahin ang utong
HUWAG padausdusin ang kamay sa
suso
IWASAN sabunin ang suso at utong
IWASAN maglagay ng “lotion”, “alkohol”,
o pabango sa suso at kamay

Pag-iimbak ng Gatas na Nakolekta ni Nanay para kay Baby

Ang  gatas  ni  Nanay  ay  pwedeng  iimbak  sa  normal  o  karaniwang  temperatura  sa  bahay,  o  
ilagay  sa  refrigerator.  Tandaan  lamang  na  ang  bisa  ng  gatas  ay  maikli  o  mahaba,  depende  
kung  saan  ito  inimbak.

Paalala
Kailangang  laging  may  takip  ang  sisidlan  
para  huwag  dapuan  ng  langaw,  ipis,  
langgam  at  bakteryang  nasa  hangin.

Tama
Sapat
Ekslusibo
77
Sesyon 9
Sa Basong May Takip, na Nakalagay
sa Palayok na may Tubig

Ang  bisa  ng  gatas  ni  Nanay  na  nakaimbak  sa  basong  
may  takip,  at  nilagay  sa  palayok  na  may  tubig  ay  10-­‐12  
oras.  Malamig  ang  palayok  kay  mas  tumatagal  ang  bisa  
ng  gatas  na  naipon  ni  Nanay.

Sa Baso o Ibang Lalagyang

may Takip na Nakalagay sa Ice Box

Ang  BISA  ng  gatas  ni  Nanay  na  nakaimbak  sa  baso  o  
ůĂůĂŐLJĂŶŐŵĂLJƚĂŬŝƉ͕ĂƚŝŶŝůĂŐĂLJƐĂŝĐĞďŽdžĂLJϮϰͲϰϴŽƌĂƐ͘

Sa Loob ng Refrigerator

Ang  BISA  ng  gatas  ni  Nanay  na  nakaimbak  sa  basong  may  
ƚĂŬŝƉĂƚŶŝůĂŐĂLJƐĂůŽŽďŶŐƌĞĨƌŝŐĞƌĂƚŽƌ͕ƐĂŝďĂďĂŶŐĨƌĞĞnjĞƌ
ay  3-­‐5  araw.

 
Sa Loob ng Freezer ng
Refrigerator

Ang  BISA  ng  gatas  ni  Nanay  na  

nakaimbak  sa  lalagyang  may  takip  
ĂƚŶŝůĂŐĂLJƐĂůŽŽďŶŐĨƌĞĞnjĞƌŶŐ
refrigerator  ay  3-­‐6  buwan.  

Sa Loob ng Chest Freezer

Ang  BISA  ng  gatas  ni  Nanay  na  nakaimbak  sa  

lalagyang  may  takip  at  nilagay  sa  loob  ng  chest  
ĨƌĞĞnjĞƌĂLJŝƐĂŶŐ;ϭͿƚĂŽŶ͘

Paalala
Ilagay  ang  naimbak  na  gatas  ni  Nanay  sa  pinakamalamig  na  
bahagi  ng  refrigerator,  sa  pinakalikod  na  parte  at  huwag  sa  
pintuan  o  sa  harap.

Tama
Sapat
Ekslusibo
78
Paano Pagsabayin ang Pagpapasuso at Pagtatrabaho ni Nanay

Sesyon 9
Pagkasilang  ni  Baby,  mag  TSEK  kaagad
‡ Pagkasilang,  magpasuso  nang  tama,  sapat  at  eksklusibo.Walang  ibibigay  na  
karagdagang  tubig,  pormula  milk,  bitamina  o  pagkain  kay  Baby.
‡ Magpasuso  nang  madalas  para  dumami  ang  gatas.  
‡ Inaaral  ng  mag-­‐Ina  ang  pagpapasuso.  

Unang  Buwan  ni  Baby

‡ ,ĂLJĂĂŶůĂŶŐŵĂŐƉĂƐƵƐŽƐŝEĂŶĂLJŬĂLJĂďLJƉĂƌĂƚƵŵĂƚĂŐĂŶŐůŽŽďŶŝLJĂƐĂ
ƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽĂƚƉĂƌĂŵĂŶĂƟůŝĂŶŐĚĂŵŝĂƚĚĂůŽLJŶŐŐĂƚĂƐŶŝEĂŶĂLJ͘

Pangalawang  Buwan  ni  Baby

‡ Ipagpatuloy  ang  tama,  sapat  at  eksklusibong  pagpapasuso  (TSEK)    araw  at  gabi.
‡ Magpasuso  nang  madalas  para  lumakas  at  dumami  ang  gatas  ni  Nanay.
‡ Pag-­‐aralan  din  ang  pamamaraan  ng  pagpiga  at  pag-­‐ipon  ng  gatas  ni  Nanay.
‡ Pwede  nang  magsimulang  mag-­‐ipon  at  mag-­‐imbak  ng  gatas  si  Nanay,  para  sa  
paghahanda  sa  pagbalik  niya  sa  trabaho  sa  labas  ng  bahay.
‡ Para  sa  panahong  naiiwan  sa  bahay  si  Baby,  ang  naipong  gatas  ni  Nanay  ay  breastmilk  
supply  ni  Baby.

Pangatlong  Buwan  ni  Baby,  

Ipagpatuloy  ang  TSEK
‡ Sa  simula,  nakakapanibago  ang  pag-­‐aaral  ng  
pagpisil  at  pag-­‐ipon  ng  gatas  ni  Nanay  kaya  
ƉĂŬŽŶƟͲŬŽŶƟůĂŶŐĂŶŐŵĂŝŝƉŽŶƐĂƚĂƐĂ͘
‡ Tuwing  sumususo  si  Baby  at  pagkatapos  
ŶŝƚŽ͕ŵĂŐͲŝƉŽŶĂƚƐŝŵƵƟŶĂŶŐŐĂƚĂƐ͘
‡ Pwedeng  isalin  sa  isang  maliit  na  sisidlan  
gaya  ng  babasaging  garapon  (recycled,  
ŚƵŐĂƐĂŶƉĂƟƚĂŬŝƉͿĂŶŐŶĂŝƉŽŶŐŐĂƚĂƐŶŝ
Nanay  sa  umaga,  tanghali  at  hapon.

Paalala
ŶŐŐĂƚĂƐŶĂŶĂŝůĂďĂƐŶĂƐĂĨƌĞĞnjĞƌĂLJŝƚĂďŝƉĂƌŝŶƐĂůŽŽďŶŐ
refrigerator.    Dapat  ito  ay  mainom  sa  loob  ng  24  oras,  para  
maiwasang  dumapo  ang  mga  mikrobyo.

Tama
Sapat
Ekslusibo
79
Sesyon 9
GINTONG ARAL
Kung nasa bahay lang si Nanay, huwag ibigay kay Baby ang naipong gatas
ni Nanay. Gusto ni Baby na kapiling si Nanay at sumuso ng diretso kay Nanay lalo
na at nadarama at naamoy niya ang kanyang Ina.

Pagbabalik Trabaho ni Nanay

Ayun  sa  džƉĂŶĚĞĚƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐWƌŽŵŽƟŽŶĐƚŽĨϮϬϬϵ͕  kailangang  magtayo  ng  

ůĂĐƚĂƟŽŶƐƚĂƟŽŶĂŶŐŵŐĂĞŵƉůŽLJĞƌƐƐĂůƵŐĂƌŶŐƚƌĂďĂŚŽŵĂůŝďĂŶŶĂůĂŶŐŬƵŶŐŵĂLJƌŽŽŶ
ƐŝLJĂŶŐĞdžĞŵƉƟŽŶŐĂůŝŶŐƐĂK>ŽƌK,͘<ĂLJĂƉǁĞĚĞŶŐŝƉĂŐƉĂƚƵůŽLJŶŝEĂŶĂLJĂŶŐ
pagpapasusong  eksklusibo  habang  nagtatrabaho  dahil  naglaan  ang  batas  ng  40  minutong  
ďƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐďƌĞĂŬůĂďĂƐƐĂŽƌĂƐŶŐŵĞƌLJĞŶĚĂĂƚƉĂŶĂŶŐŚĂůŝĂŶƉĂƌĂŵĂŬĂƉĂŐĞdžƉƌĞƐƐ
siya  ng  breastmilk  at  iuwi  niya  sa  kanyang  sanggol.

WǁĞĚĞŶŐŵĂŐͲ͞ĞdžƉƌĞƐƐ͟ŶŐŐĂƚĂƐƐŝEĂŶĂLJƐĂůƵŐĂƌŶŐƚƌĂďĂŚŽ͕ĂƚŬƵŶŐƉŝŶĂŚŝŚŝŶƚƵůƵƚĂŶ
ng  employer,  maaring  dalhin  si  Baby.

Pangangasiwa sa Oras ni Nanay

Kung  maiiwan  si  Baby  sa  Tahanan,  at  Hindi  Dadalhin  sa  Trabaho

‡ Bago  umalis  si  Nanay,  magpasuso  muna  kay  Baby.  Kung  ang  alis  ni  Nanay  ay  
7a.m.,  magpasuso  na  ng  6  a.m.  o  6:30  a.m.
‡ Ipagpatuloy  ang  TSEK  habang  si  Nanay  ay  nasa  trabaho.  Ibigay  ang  gatas  na  
naimbak  kay  Baby  gamit  ang  tasa  o  cup,  kapag  si  Nanay  ay  nasa  trabaho.
‡ ^ŝEĂŶĂLJĂLJŵĂŐĚĂĚĂůĂŶŐŵĂůŝŶŝƐŶĂƐŝƐŝĚůĂŶŐŵĂLJƚĂŬŝƉĂƚďŝŵƉŽ͘ĂůƵƟŶ
ĂŶŐŵŐĂŝƚŽĂƚŝůĂŐĂLJƐĂďĂŐ͕ƉĂƌĂŵĂŬĂƉĂŐͲŝƉŽŶƐŝLJĂƐĂďƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐďƌĞĂŬ͘

Tama
Sapat
Ekslusibo
80
 Sesyon 9
Si  Nanay  na  nasa  Trabaho

‡ Sa  oras  ng  meryenda  sa  trabaho,  pwedeng  mag-­‐  ipon  at  mag-­‐imbak  ng  gatas  si  
EĂŶĂLJ͘WǁĞĚĞŶŐŐĂǁŝŶŝƚŽƐĂƉĂŐŝƚĂŶŶŐϭϬŵŝŶƵƚŽŽŚŝŐŝƚƉĂ͘WĂƵŶƟͲƵŶƟŶŐŵĂŐͲ
ŝƉŽŶ͕ƉĂŐŵĂLJƉĂŐŬĂŬĂƚĂŽŶƐĂďƌĞĂŬƟŵĞ͘^ĂƉĂŶĂŶŐŚĂůŝĂŶ͕ŵĂƐŵĂLJƉĂŐŬĂŬĂƚĂŽŶŐ
tumagal  ang  pag-­‐iipon.
‡ ůĂůĂŚĂŶŝŶŐŵĂŐŚƵŐĂƐŶŐŬĂŵĂLJďĂŐŽŵĂŐͲĞdžƉƌĞƐƐŶŐŐĂƚĂƐŶŝLJĂ͘
‡ Ilagay  ang  naipong  gatas  sa  cooler  o  refrigerator
‡ Dapat  ilagay  sa  maliliit  na  lalagyan  ang  naimbak  na  gatas  ni  Nanay  para  hindi  
‡ masayang.    Kapag  hindi  naubos  ni  Baby  ang  gatas  sa  lalagyan  na  binuksan,    hindi  na  
dapat  ito  ibalik  sa  ref.  
‡ ,ŝŶĚŝďŝŶĂďĂůŝŬĂŶŐƐŽďƌĂŶŐŶĂŐĂŵŝƚŶĂŐĂƚĂƐŶŝEĂŶĂLJ͞ůĞŌŽǀĞƌ͟ƐĂĨƌĞĞnjĞƌƉĂƌĂ
iwas  sa  bakterya  o  mikrobyo.

Pagbalik  ni  Nanay  sa  Bahay,  Galing  sa  Trabaho

‡ ĂƟŝŶĂŐĂĚŶŝEĂŶĂLJƐŝĂďLJƉĂŐŬĂƌĂƟŶŐŶŝLJĂŐĂůŝŶŐƐĂƚƌĂďĂŚŽ
‡ Si  Nanay  ay  maghuhugas  ng  kamay  bago  hawakan  si  Baby.
‡ Pwede  rin  uminom  ng  tubig  si  Nanay.

Tama
Sapat
Ekslusibo
81
Sesyon 9

‡ ,ŝŶĚŝŵĂŬĂƉĂŐŚŝŚŝŶƚĂLJƐŝĂďLJŶĂŚŝŶĚŝŵĂŬĂƉŝůŝŶŐĂŐĂĚƐŝ
Nanay.    Pasusuhin  agad.    Pwedeng  sabay  pahinga  habang  
nagpapasuso  kay  Baby.

‡ /ůĂŐĂLJĂŶŐŶĂŝƉŽŶŐŐĂƚĂƐƐĂŽƉŝƐŝŶĂƐĂŝƐĂŶŐŝĐĞďŽdžŶĂŵĂLJ
yelo  o  sa  pinakamalamig  na  bahagi  ng  refrigerator.    
 
Ang  gatas  na  naimpok  ni  Nanay  na  nilagay  sa  refrigerator  o  
ŝĐĞďŽdžĂLJŝďŝďŝŐĂLJŬĂLJĂďLJŬŝŶĂďƵŬĂƐĂŶ͕ŚĂďĂŶŐƐŝEĂŶĂLJ
ay  nasa  trabaho.    
 
Kung  kinakailangan  pa  ni  Baby  ng  dagdag  na  gatas,  kumuha  
ƐĂŶĂŝŵďĂŬƐĂĨƌĞĞnjĞƌ͘,ĂLJĂĂŶŐŵĂƚƵŶĂǁĂŶŐŐĂƚĂƐďĂŐŽ
ibigay  kay  baby.

 
BABALA
1

Huwag punuin ang tasa ng gatas

dahil sayang kapag may natapon.

Paalala
Ituloy  ang  pag-­‐  iipon  ng  gatas  kahit  
nasa  bahay  at  kahit  wala  sa  trabaho.  
WĂŐŬĂƚĂƉŽƐŶŝĂďLJƐƵŵƵƐŽ͕ƐŝŵƵƟŶĂƚ
ipunin  ito.

Tama
Sapat
Ekslusibo
82
 ‡ Naglalarawan  ng  takbo  ng  oras  kung  
paano  si  Nanay  nag-­‐iipon  ng  gatas  sa  
Sesyon 9
trabaho
‡ Naglalarawan  kung  paano  binibigyan  
si  Baby  sa  loob  ng  bahay  ng    naipon    na  
gatas  ni  Nanay  

Tama
Sapat
Ekslusibo
83
Sesyon 9
Pangangasiwa sa Oras ni Baby sa Bahay, Habang si Nanay ay
Nagtatrabaho

‡ Ibibigay  kay  Baby  ang  naipon  na  gatas  

ni  Nanay  kahapon  sa  trabaho. Paalala
‡ Karagdagan  lamang  ang  nakaimbak   Gumamit  ng  tasang  maliit,  
ŶĂŐĂƚĂƐƐĂĨƌĞĞnjĞƌ͕ŬƵŶŐŬƵůĂŶŐĂŶŐ na  may  malaking  bibig,  para  
naipon  kahapon. nakikita  ang  daloy  ng  gatas,  
‡ Ilagay  sa  mangkok  na  may  tubig  ang   ŐĂůĂǁŶŐďŝďŝŐƉĂƟŝůŽŶŐŶŝ
naipon  na  gatas  ni  Nanay  na  nagyelo   Baby.
ŽĨƌŽnjĞŶ͘,ĂďĂŶŐŶĂŐƉĂƉĂƚƵŶĂǁ͕
magpakulo  ng  tubig.  Ilagay  ang  
pinakuluang  tubig  sa    isang  mangkok.    Ilagay  ang  sisidlan  ng  naipong  gatas  sa  loob  ng  
mangkok  para  mas  madaling  matunaw.  
‡ Pag  maligamgam  na  ang  gatas,  pwede  nang  ibigay  kay  Baby  sa  pamamagitan  ng  
cupfeeding.  Isalin  sa  tasa  ang  natunaw  na  gatas  ni  Nanay  at  ipainom  kay  Baby  ng  
marahan.

BABALA
1

Ang mataas na mug o tasa ay makipot

ang bibig at malalim. Hirap si Baby na
mag-antay ng tulo ng gatas na naipon
ni Nanay.

Cupfeeding

‡ Makabago  at  nararapat  na  pamamaraan  

sa  pagbibigay  ng  gatas  ni  Nanay  kay  
Baby  ang  Cupfeeding.
‡ Gamit  ang  isang  maliit  na  tasang  may  
malaking  bibig  para  nakikita  ng  tagapag-­‐
alaga  ni  Baby  ang  ilong  nito  at  ang  
laman  na  gatas  ni  Nanay.
‡ Ginagamit  ito  para  hindi  makagambala  
sa  natural  na  pamamaraan  ng  
pagpapasuso.
‡ Iwasan  ang  nipple  confusion.
‡ Sinisira  ang  paghakab  ni  Baby  kapag  siya  ay  umiinom  ng  pormulang  gatas.  

Tama
Sapat
Ekslusibo
84
 Sesyon 9
GINTONG ARAL
Painumin ng naipon na gatas si Baby mula sa isang malinis na baso o
tasa. Makikita mong kayang-kaya ni Baby ang paunti-unting pagsipsip
gamit ang kanyang dila.

Tamang Pamamaraan ng Cupfeeding

 Iupo  nang  tuwid  si  Baby  at  suportahan  ang  kanyang  likod.
 /ůĂƉŝƚĂŶŐƚĂƐĂƐĂŬĂŶLJĂŶŐůĂďŝĂƚĚĂŚĂŶͲĚĂŚĂŶůĂŵĂŶŐŶĂŝƚƵǁĂĚĂŶŐƚĂƐĂ͘WĂƵŶƟͲ
ƵŶƟůĂŶŐĂŶŐƉĂŐƉĂƉĂŝŶŽŵ͘,ƵǁĂŐŝďƵŚŽƐĂŶŐŐĂƚĂƐƐĂŬĂŶLJĂŶŐďŝďŝŐ͘
 Ipasipsip  ang  gatas  at  makikita  mong  ginagamit  ni  Baby  ang  kanyang  dila  upang  
ŵĂƟŬŵĂŶĂƚŵĂůƵŶŽŬĂŶŐŐĂƚĂƐ͘
 Tandaan  na  huwag  madaliin  si  Baby.  Ihalintulad  sa  isang  paghihigop  ng  mainit  na  
ƐĂďĂǁ͕ŝƚŽ͛LJƉĂƵŶƟͲƵŶƟĂƚĚĂŚĂŶͲĚĂŚĂŶ͘^ƵďƵŬĂŶŶĂŶŐƉĂƵůŝƚͲƵůŝƚ͕ŵĂŐŝŶŐŵĂƟLJĂŐĂ
magpainom  kay  Baby.

BABALA
1

Huwang magcupfeeding kung

nakahiga si Baby, o kaya ay umiiyak
siya.

Tama
Sapat
Ekslusibo
85
Sesyon 9
Gabay sa Cupfeeding

‡ ,ŝŶĚŝŬĂŝůĂŶŐĂŶƉĂŬƵůƵĂŶĂŶŐƚĂƐĂ͘,ƵŐĂƐĂŶůĂŶŐŶŐƐĂďŽŶĂƚƚƵďŝŐĂŶŐƚĂƐĂĂƚƚĂŬŝƉ
ŶŝƚŽŶŐƉůĂƟƚŽ͘
‡ Mag-­‐cupfeeding  kapag  wala  sa  paligid  si  Nanay.
‡ Mag-­‐cupfeeding  kapag  gising  si  Baby.
‡ ,ƵǁĂŐŚŝŶƚĂLJŝŶŐƵŵŝLJĂŬƐŝĂďLJƉĂƌĂƉĂŝŶƵŵŝŶŶŐŐĂƚĂƐŶŝEĂŶĂLJƐĂƚĂƐĂ͘
‡ ,ƵǁĂŐŝďƵŚŽƐĂŶŐŐĂƚĂƐƐĂďŝďŝŐŶŝĂďLJ͘
‡ ,ƵǁĂŐŝůĂLJŽĂŶŐƚĂƐĂƐĂďŝďŝŐŬĂƉĂŐƚƵŵŝŐŝůƐŝĂďLJƉĂŶƐĂŵĂŶƚĂůĂ͘/ůĂLJŽůĂŵĂŶŐŬƵŶŐ
huminto  at  lumingon  siya  palayo  sa  tasa.
‡ Bibig  ni  Baby  ang  iinom,    hindi  ilong  kaya  maging  maingat.

GAWAING GRUPO

PAGBUO NG PUZZLE
Kagamitan:
Puzzle Pieces
Itinatagal:
ŝ0LQXWR
Pamamaraan:
Bibigyan ang bawat grupo ng kahon na may lamang sari-saring hugis at kulay ng
isang nahahating larawan. Mag-uunahan sila sa pagbuo ng larawan.

*5832ř
Isang hakbang kung paano magbigay ang lola ng naimpok na gatas ni Nanay
kay Baby.

*5832Ś
3DDQRJDJDZLQQL1DQD\DQJSDJLSRQQJJDWDVVDORREQJŠRUDVQDWUDEDKR
bilang sekretarya.
*5832ś
Gaano tatagal ang naipon na gatas ni Nanay.
*5832Ŝ
Paano magsimulang mag-ipon at mag-imbak ng gatas bago bumalik sa
trabaho.

Tama
Sapat
Ekslusibo
86
 WƌĂŬƟŬĂůĂƚ<ĂƌĂŐĚĂŐĂŶŐWĂŐƐĂƐĂŶĂLJ

Sesyon 10
Layunin

DĂŐŬĂƌŽŽŶŶŐŚŝŐŝƚĂƚƉƌĂŬƟŬĂůŶĂƉĂŐƐĂƐĂŶĂLJƐĂŵŐĂƉĂŵĂŵĂƌĂĂŶŶŐƉĂŐŐĂďĂLJ
kay  Nanay  sa  tama,  sapat  at  eksklusibong  pagpapasuso.

Pamamaraan
 
 WƌĂŬƟŬĂůŶĂƉĂŐƐĂƐĂŶĂLJ

Mga Pag-uusapan
‡ Pagposisyon  ng  Sanggol  sa  Suso  ni  Nanay,  isang  pagsasanay  sa  pagbuo  ng  
ƟǁĂůĂĂƚƉĂŐͲĂůĂůĂLJ
‡ Pagsasanay  sa  Pagtanggap  sa  INIISIP  ni  Nanay
‡ Pagsasanay  sa  Pagtanggap  sa  NARARAMDAMAN  ni  Nanay.
‡ Pagsasanay  sa  Pagpupuri  sa  ginagawang  tama  ni  Nanay  at  Baby
‡ WĂŐƐĂƐĂŶĂLJƐĂWĂŐŐĂǁĂŶŐ/ƐĂŽĂůĂǁĂŶŐDƵŶŐŬĂŚŝ͕,ŝŶĚŝ<ĂƵƚƵƐĂŶ
 

Kagamitan
Lapis  at  papel
  Counselling  Skills  Checklist
 ƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐKďƐĞƌǀĂƟŽŶ:ŽďŝĚ

Haba ng Sesyon 3  oras

Tama
Sapat
Ekslusibo
87
Sesyon 10
Pagposisyon ng Sanggol sa Suso ni Nanay, isang pagsasanay sa pagbuo ng
tiwala at pag-alalay

Mga  tagubilin  sa  na  pagsasanay

‡ Bago  magsimula  ang  pagsasanay,  maglaan  ng  oras  para  basahin  ang  mga  
tagubilin  sa  pagsasagawa  nito.  
‡ ^ĂƉƌĂŬƟŬĂůŶĂƉĂŐƐĂƐĂŶĂLJŶĂŝƚŽ͕ďƵďƵŽŬĂLJŽŶŐŵĂůŝŝƚŶĂŐƌƵƉŽ͘
‡ Magpapalitan  kayo  sa  pakikipag-­‐usap  sa  isang  Nanay.
‡ ,ĂďĂŶŐŶĂŬŝŬŝƉĂŐͲƵƐĂƉŬĂLJEĂŶĂLJĂŶŐŝƐĂŶŐŵŝLJĞŵďƌŽŶŐŐƌƵƉŽ͕ĂŶŐŝďĂ
naman  ay  nagmamasid  at  nagsusulat  ng  nakita  at  narinig.  

Kagamitan  

‡ ĂůĂǁĂŶŐƐŝƉŝŶŐƌĞĂƐƞĞĞĚKďƐĞƌǀĂƟŽŶ:ŽďŝĚ
‡ Lapis  at  papel  para  sa  pagtatala

Gagawin  ng  Bawat  Grupo

1.   Mag-­‐usap  kung  anong  mga  aspeto  ng  TSEK  ang  magiging  tema  ng  iyong  
pakikipag-­‐usap  kay  Nanay.  
2.   Pumili  ng  2  tema.
3.   Kausapin  at  magmasid  ng  mga  Nanay  at  sanggol  tungkol  sa  mga  temang  ito,  
ŐĂŵŝƚĂŶŐŵŐĂŬĂŬĂLJĂŚĂŶƐĂƉĂŐďƵďƵŽŶŐƟǁĂůĂĂƚƉĂŐͲĂůĂůĂLJ͘
4.   Ang  kasamang  nagmamasid  ay  dapat  markahan  ng  Tsek  (3)  sa  kanyang  
Counselling  Skills  Checklist  ang  bawa’t  kakayahan  na  ginamit  ng  kanyang  
kapareha.  
5.   Basahin  ang  sitwasyon  at  isagawa  ang  sinasabi  dito.  

Mahalaga  na  magsanay  tulungan  si  Nanay  para  iposisyon  si  Baby  sa  
kanyang  dibdib,  o  para  pangibabawan  ang  ano  mang  paghihirap.  Madalas  
makikita  nyo  na  ang  mga  sanggol  ay  inaantok.  Sa  ganitong  pangyayari,  
maaari  mong  sabihin  kay  Nanay  ang  ganito:  “Napapansin  ko  na  inaantok  
na  ang  iyong  sanggol,  ngunit  maaari  mo  bang  ipakita  kung  paano  mo  
ŚĂǁĂŬĂŶƐŝĂďLJŬĂƉĂŐƐŝLJĂĂLJŚĂŶĚĂŶĂƐƵŵƵƐŽ͍͟WĂŐŬĂƚĂƉŽƐĂLJ
dalhin  ang  usapan  sa  4  na  puntos  sa  pagpoposisyon  ni  Nanay  hawak  ang  
kanyang  Baby.  Kapag  ginawa  mo  ito,  magigising  ang  ilan  sa  mga  sanggol  
at  maaaring  sumuso  muli  kapag  natapat  ang  kanilang  bibig  sa  utong  ng  
kanilang  Nanay.  

6.   Isumite  ang  mga  resulta  ng  inyong  pakikipag-­‐usap  at  pagmamasid  sa  inyong  
tagapagsanay.

Tama
Sapat
Ekslusibo
88
Pagsasanay sa Pagtanggap sa INIISIP ni Nanay

Sesyon 10
Mga  tagubilin  sa    pagsasanay

‡ Ang  mga  halimbawa  1-­‐5  ay  mga  maling  akala  na  maaaring  pinapaniwalaan  ng  
mga  Nanay.  
‡ Sa  tabi  ng  bawa’t  maling  akala  ay  may  tatlong  kasagutan:  sumasang-­‐ayon  sa  
ĂŬĂůĂ͕ĚŝƐƵŵĂƐĂŶŐͲĂLJŽŶĂƚƟŶĂƚĂŶŐŐĂƉĂŶŐĂŬĂůĂ͕ƐƵŵĂƐĂŶŐͲĂLJŽŶŽĚŝŵĂŶ
sumasang-­‐ayon.  
‡ Sa  tabi  ng  bawa’t  kasagutan  ay  isulat  kung  ang  sagot  niya  ay  sumasang-­‐ayon,  
ĚŝƐƵŵĂƐĂŶŐͲĂLJŽŶĂƚƟŶĂƚĂŶŐŐĂƉ͘

Halimbawa  1:    
Si  Nanay  ay  may  isang  malusog  na  anim  na-­‐buwang  sanggol.  Siya  ay  nagsabi,  “Nag-­‐aalala  
ĂŬŽŶĂďĂŬĂůƵŵĂŬŝŶŐŵĂƚĂďĂĂŶŐĂŬŝŶŐĂďLJŬĂLJĂŚŝŶĚŝŬŽƐŝLJĂďŝŶŝďŝŐLJĂŶŶŐŐĂƚĂƐ͘͟

1.   ͞/ŬĂǁĂLJŶĂŐͲĂůĂůĂƐĂƉĂŐďŝŐĂLJŵŽŶŐŐĂƚĂƐ͍͟ ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ
2.   “Mahalaga  na  magkaroon  ng  gatas  sa  pagkain    
ŶŐŚĂŶŐŐĂŶŐĚĂůĂǁĂŶŐƚĂŽŶŐƵůĂŶŐŶĂĂŶĂŬ͘͟  ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ
3.   “Oo,  ang  matatabang    sanggol  ay    
ŶĂŐŝŐŝŶŐŵĂƚĂďĂƉĂŐůĂŬŝ͘͟     ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ

Halimbawa  2:    
Si  Nanay,  ng  limang  buwan  na  sanggol,  ay  nagsabi,  “Si  Baby  ay  hindi  kinakain  ang  mga  
pagkaing  binibigay  ko.  Kaya,  ihihinto  ko  na  ang  pagpapasuso.  Kapag  siya  ay  nagugutom,  
ƐŝŐƵƌĂĚŽŶŐŬĂŬĂŝŶŝŶŝŶŶĂŶŝLJĂĂŶŐŵŐĂďŝŶŝďŝŐĂLJŬŽŶŐƉĂŐŬĂŝŶ͘͟

1.   “Oh  hindi,  huwag  na  hindi  siya  bibigyan    

ŶŐŐĂƚĂƐŶŐŝŶĂ͘/ƚŽĂLJŵĂůŝŶŐĂŬĂůĂ͘͟    ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ
2.   ͞EĂƵƵŶĂǁĂĂŶŬŽ͙͟     ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ
3.   “Oo,  minsan,  ang  mga  sanggol  ay  nabubusog    
ƐĂŐĂƚĂƐŶŐŝŶĂ͘͟     ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ
 
Halimbawa  3:  
Si  Nanay,  ng  tatlong  buwang  Baby,  ay  sinabi  “Ang  Baby  ko  ay  nagtatae  kaya  di  ko  siya  
ďŝďŝŐLJĂŶŶŐĂŶŽŵĂŶŐƉĂŐŬĂŝŶ͘͟

1.   “Oo,  madalas  ang  mga  pagkain  ang  nagpapalubha    

ŶŐƉĂŐƚĂƚĂĞ͘͟     ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ
2.   “Ikaw  ay  nag-­‐aalala  na  baka  lumubha  ang  kanyang    
ƉĂŐƚĂƚĂĞƐĂƉĂŐŬĂŝŶŐďŝŶŝďŝŐĂLJŵŽ͍͟   ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ
3.   “Nguni’t  ang  mga  pagkaing  buo  ay  tumutulong  
ƐĂƉĂŐůĂŬŝĂƚďƵŵŝŐĂƚƵůŝͲŚŝŶĚŝĚĂƉĂƚƐŝůĂŝƟŐŝů͘͟  ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ  

Tama
Sapat
Ekslusibo
89
Sesyon 10
Ang  mga    halimbawa  4-­‐5  ay  karagdagang  mga  maling  akala  na  maaaring  pinapaniwalaan  
ƉĂŶŐŵŐĂEĂŶĂLJ͘'ƵŵĂǁĂŶŐŬĂƐĂŐƵƚĂŶŶĂƟŶĂƚĂŶŐŐĂƉĂŶŐƐŝŶĂƐĂďŝŶŝEĂŶĂLJ͕ŶĂ
walang  pagsang-­‐ayon  o  may  pagsang-­‐ayon.  

Halimbawa  4:  
“Ang  anak  ng  aking  kapitbahay  ay  mas  malakas  kumain  kaysa  aking  Baby  at      siya  ay  
ůƵŵĂůĂŬŝŶŐŵĂƐŵĂďŝůŝƐ͘,ŝŶĚŝŬŽĚĂƉĂƚďŝŐLJĂŶŶŐƐĂƉĂƚŶĂƉĂŐŬĂŝŶ͘͟

Sagot:    _______________________________________________________
_____________________________________________________________

Halimbawa  5:    
“Ako  ay  nag-­‐aalala  sa  pagbibigay  ng  pagkaing  pamilya  ang  aking  isang    taon  gulang  na  
ĂŶĂŬ͕ďĂŬĂƐŝLJĂŵĂŚŝƌŝŶĂŶ͘͟
 
Sagot:    _______________________________________________________
_____________________________________________________________

Pagsasanay sa Pagtanggap sa NARARAMDAMAN ni Nanay

Tagubilin  sa  pagasasanay  

‡ ĂƐĂŚŝŶĂƚŝŶƟŶĚŝŚŝŶĂŶŐŵŐĂƐĂůĂLJƐĂLJŝŶŐĂƚ͘WĂŐŬĂƚĂƉŽƐ͕ŵĂLJƚĂƚůŽŶŐ
kasagutan  ka  na  pagpipilian  na  nagpapakita  ng  pagtanggap  sa  nararamdaman  
ni  Nanay.
‡ Markahan  ng    tsek  (3)  ang  mga  kasagutang  nagpapakita  ng  pagtanggap  sa  
nararamdaman  ni  Nanay.

Salaysayin  A

Ang  anak  ni  Edith  na  batang  lalaki  ay  hindi  gaanong  tumimbang  noong  nakaraang  
ĚĂůĂǁĂŶŐďƵǁĂŶ͘,ĂďĂŶŐƐŝŶĂƐĂďŝŶŝĚŝƚŚŝƚŽ͕ƵŵŝŝLJĂŬƐŝLJĂ͘

ͺͺͺĂ͘,ƵǁĂŐŬĂŶŐŵĂŐͲĂůĂůĂͲ^ŝŐƵƌĂĚŽĂŬŽŶŐŵĂĚĂĚĂŐĚĂŐĂŶĚŝŶĂŶŐ
ŬĂŶLJĂŶŐƟŵďĂŶŐ͘
ͺͺͺď͘DĂĂĂƌŝďĂŶĂƟŶŐƉĂŐͲƵƐĂƉĂŶĂŶŐŵŐĂƉĂŐŬĂŝŶŐĚĂƉĂƚŝďŝŐĂLJƐĂĂďLJ
                       mo?
___  k.  Ikaw  ay  tunay  na  naguguluhan  tungkol  dito,  di  ba?

Tama
Sapat
Ekslusibo
90
Salaysayin  B

Sesyon 10
Si  Agnes  ay  umiiyak.  Ang  kanyang  anak  ay  ayaw  kumain  ng  gulay  at  siya  ay  nag-­‐aalala.

ͺͺͺͺĂ͘,ƵǁĂŐŬĂŶŐŝŝLJĂŬͲŵĂƌĂŵŝŶŐŵŐĂďĂƚĂĂŶŐŚŝŶĚŝŬƵŵĂŬĂŝŶŶŐŐƵůĂLJ͘
____  b.  Tunay  na  nag-­‐aalala  ka  tungkol  dito,  alam  ko.
____  k.  Mahalaga  na  kumain  ang  Baby  mo  ng  gulay  para  sa  bitaminang  
                           kailangan  niya.

Salaysayin  K

Si  Susan  ay  umiiyak.  Mula  ng  umpisahan  niya  ang  pagbibigay  ng  karagdagang  pagkain,  
ŶĂŐŬĂƌŽŽŶŶŐƉĂŶƚĂůƐŝĂďLJƐĂŵĂLJƉƵǁŝƚĂŶ͘ŶŐƉĂŶƚĂůĂLJƟůĂ͚ŶĂƉƉLJƌĂƐŚ͛͘

ͺͺͺͺĂ͘,ƵǁĂŐŬĂŶŐŝŝLJĂŬͲŚŝŶĚŝŝƚŽŵĂůƵďŚĂ͘
ͺͺͺͺď͘DĂƌĂŵŝŶŐƐĂŶŐŐŽůĂŶŐŵĂLJƌŽŽŶŶŝƚŽŶŐƉĂŶƚĂůͲŵĂĂĂƌŝŶĂƟŶĂLJƵƐŝŶ͘
____  k.  Tunay  na  nakakaaba  ang  pantal  na  ito,  hindi  ba?

Pagsasanay sa Pagpupuri sa Ginagawang Tama ni Nanay at Baby

Tagubilin  sa  pagsasanay

‡ Basahin  ang  mga  salaysaying  A,  B  at  K.  Gumawa  ng  kasagutan  na  nagpupuri  
sa  ginagawang  tama  ni  Nanay  at  Baby.

Salaysayin  A

/ƐĂŶŐEĂŶĂLJĂŶŐŶĂŐďŝďŝŐĂLJƐĂŬĂŶLJĂŶŐĂŶŝŵŶĂďƵǁĂŶŐĂďLJŶŐŝŶƵŵŝŶŐ͞ĮnjnjLJ͛͘^ŝ
EĂŶĂLJĂLJŶĂŐͲĂĂůĂůĂŶĂĚŝƐŝLJĂŬƵŵĂŬĂŝŶŶĂŶŐŵĂďƵƟ͘^ĂŶŐĂLJŽŶ͕ŵĂĂLJŽƐŶĂŵĂŶĂŶŐ
kanyang    paglaki.    Si  Baby  ay  binibigyan  ng  tatlong  ‘meals’  at  isang  meryenda  sa  isang  
araw.

Sagot:    _______________________________________________________
_____________________________________________________________

Salaysayin  B

Ang  isang  anim  na  buwang  Baby  ay  pinapasuso  at  binibigyan  ng  lugaw  at  minsan  tsaa  at  
ƟŶĂƉĂLJ͘,ŝŶĚŝŶĂĚĂŐĚĂŐĂŶĂŶŐŬĂŶLJĂŶŐƟŵďĂŶŐƐĂůŽŽďŶŐĂŶŝŵŶĂďƵǁĂŶ͕ĂƚƐŝLJĂĂLJ
payat  at  mukhang  kaaba-­‐aba.    

Sagot:    _______________________________________________________
_____________________________________________________________

Tama
Sapat
Ekslusibo
91
Sesyon 10
Salaysayin  D

Ang  isang  apat  na  buwang  sanggol  at  ang  kanyang  Nanay  ay  kumunsulta  sa  iyo.  Ibinigay  
ng  Nanay  sa  iyo  ang  ‘growth  chart’  ng  kanyang  Baby.

Sagot:    _______________________________________________________
_____________________________________________________________

Pagsasanay sa Paggamit ng Simpleng Pananalita

Mga  tagubilin  sa  pagsasanay

‡ Sa  pagsasanay  na  ito,  may  dalawang  kaalaman  na  maaari  mong  ibigay  sa    mga  
Nanay.  
‡ Ang  mga  kaalaman  na  ito  ay  tama,  nguni’t  gumagamit  ito  ng  salitang  
͞ƚĞŬŶŝŬĂů͟ŶĂŵĂĂĂƌŝŶŐĚŝŵĂŝŶƟŶĚŝŚĂŶŶŐŝƐĂŶŐEĂŶĂLJŶĂŚŝŶĚŝŶĂŵĂŶ
health  worker.  
‡ /ƐƵůĂƚĂŶŐŬĂĂůĂŵĂŶƐĂƐŝŵƉůĞŶŐƐĂůŝƚĂŶĂŵĂĚĂůŝŶŐŵĂŝŝŶƟŶĚŝŚĂŶŶŝEĂŶĂLJ͘

  Kaalaman     Paggamit  ng  payak  na  pananalita

1.   Ang  pagpapasuso  ng  higit  sa  anim     ____________________________

 ŶĂďƵǁĂŶŐŐƵůĂŶŐĂLJŵĂďƵƟĚĂŚŝů  ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ
    ang  gatas  ng  ina  ay  may  ‘absorbable     ____________________________
  iron,  calories  at  zinc.’

2.   Ang  mga  limang  (5)  buwan  na  Baby  na     ____________________________

    di  pinasuso  ng  madalas  kailangang     ____________________________
 ŵĂŬĂƚĂŶŐŐĂƉŶŐƉƌŽƟŶĂ͕njŝŶĐĂƚŝƌŽŶƐĂ  ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ
      nararapat  na  dami.

3.   Ang  mga  gulay  na  berde  at    kulay       ____________________________

  dilaw  na  prutas  at  gulay  ay  mayaman     ____________________________
  sa  Bitamina  A.     ____________________________  

Tama
Sapat
Ekslusibo
92
     Pautos       Mungkahi

Sesyon 10
1.     “Gumamit  ka  ng  malapot     1.  __________________________            
 ŶĂƉĂŐŬĂŝŶ͘͟ ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ
             __________________________            
                                                                                                                                                                                                                                                                               
2.     “Kailangan  mong  magbigay  ng         2.__________________________            
  karagdagang  pagkain  kapag          __________________________            
  ang  Baby  mo  ay  anim    na    buwan  na.                      __________________________            

                                         
Pagsasanay sa Paggagabay Gamit ang Role Playing Teknik ng Trainer-
Facilitator

‡ Bumuo  ng  mga  pangkat    na  may  3-­‐4  miyembro.  

‡ ĂǁĂ͛ƚƉĂŶŐŬĂƚĂLJŵĂŐ͞ƌŽůĞͲƉůĂLJ͟ƉĂƌĂŵĂƐĂŶĂLJƐĂƉĂŐŐĂŐĂďĂLJƐĂŵŐĂ
EĂŶĂLJƐĂŵŐĂƉĂƌĂĂŶŶŐƉĂŐƉĂƉĂŬĂŝŶŶŐŬĂŶŝůĂŶŐĂďLJ͘<ĂŝůĂŶŐĂŶŐ'ĂŵŝƟŶ
lahat  ang  natutunan  sa  counselling.
‡ Ilagay  sa  isang  kard  o  papel  ang  bawat  sitwasyon  o  salaysayin  na  pagpipilian  
nila.
‡ Bawat  grupo  ay  may  10  minuto  para  pagisapan  ang  gagawin  at  15  minuto  
para  isagawa  nito  
‡ Ang  tagapagsanay  ay  magbibigay  ng  mga  salaysayin  na  magiging  basehan  ng  
pagsasanay.
‡ ĂǁĂ͛ƚŵŝLJĞŵďƌŽĂLJŵĂŐŬĂŬĂƌŽŽŶŶŐƉĂŐŬĂŬĂƚĂŽŶŐŵĂŐŝŶŐ͞EĂŶĂLJ͟Ž
Gumagabay  o  tagamasid.
‡ ^ƵƐƵŶŽĚĂŶŐƌŽůĞƉůĂLJŝŶŐƉƌĞƐĞŶƚĂƟŽŶ͘DĂŐƉĂƉĂůĂďƵŶƵƚĂŶŬƵŶŐƐŝŶŽŶŐ
grupo  ang  mauna  susunod  at  huli.  Maghanda  ng  papel  na  may  numero  
nakasulat  katumbas  ng  kung  ilan  ang  grupo.
‡ Bigyan  ng  10  minuto  ang  unang  grupo  para  mag-­‐usap  at  pag-­‐isipan  kung  
paano  nila  gagawin  ang  role  playing.  Pagkatapos,  simulan  ang  15  minuto  role  
playing.
‡ kapag  nakalimang  minuto  na  nag  role  playing,  ibigay  yung  situwasyon  sa  
susunod  na  grupo.

Mga Senaryong Isasadula

 ŬŽƐŝ>ĞŶŝƐ͕ŵĂLJϯďƵǁĂŶŐƐĂŶŐŐŽůŶĂůĂůĂŬŝŶĂƉŝŶĂŶŐĂůĂŶĂŶŬƵŶŐŶnjŽ͘
WŝŶĂƐƵƐŽŬŽƐŝLJĂƉĂŐŬĂƉĂŶŐĂŶĂŬŬŽ͘ŶŐƚĂŐĂůƐƵŵƵƐŽŶŝŶnjŽ͘LJĂǁŶŝLJĂŶŐ
ďŝƟǁĂŶĂŶŐƐƵƐŽŬŽĂƚƉĂƌĂŶŐŐƵƚŽŵƐŝLJĂƉĂůĂŐŝ͘WĂůĂŐĂLJŬŽŬƵůĂŶŐŶĂĂŶŐ
gatas  ko,  at  kailangang  bigyan  ko  na  siya  ng  iba  pang  klase  ng  pagkain.    

Tama
Sapat
Ekslusibo
93
  Ako  ay  si  Marissa,  sa  bahay  lang  ako  palagi,  ngunit  may  inaasikaso  akong  
Sesyon 10
ŵĂůŝŝƚŶĂƟŶĚĂŚĂŶƐĂŚĂƌĂƉŶŐďĂŚĂLJŶĂŵŝŶ͘ŬŽůĂŶŐĂŶŐŶĂŝŝǁĂŶƐĂďĂŚĂLJ͕
ŬĂLJĂĂŬŽůĂŚĂƚĂŶŐŐƵŵĂŐĂǁĂƐĂďĂŚĂLJ͕ƉĂƟƉĂŐͲĂůĂŐĂƐĂĂŬŝŶŐϮͲƚĂŽŶŐĂŶĂŬ
na  lalaki  at    sa  aking  3-­‐buwang  sanggol  na  si  Issa.  Nagpapasuso  ako  ngunit  
balak  ko  huminto  na  kasi  palagi  akong  pagod.  

 Ako  ay  si  Edith,  at  anak  ko  si  Serena  na  2  buwang  gulang  pa  lamang.  Ako  ay  
nagtatrabaho  sa  isang  opisina  ng  gobyerno.  Nagsimula  akong  magpasuso  
pagkapanganak  ko.  Ngayong  malapit  na  akong  bumalik  sa  trabaho,  pinag-­‐
iisipan  ko  kung  magpapatuloy  pa  ako  sa  pagpapasuso  o  bibigyan  ko  na  lang  ng  
si  Serena  ng  karagdagang  pagkain  gaya  ng  pormulang  gatas,  gulay  at  prutas.  

 Ako  si  Dahlia,  at  may  pinapasuso  akong  apat  na  buwang  Baby,  si  Malen.  Ako  
ay  nasa  bahay  lang.  Kahapon,  sumama  ang  aking  pakiramdam.  Para  akong  
ůĂůĂŐŶĂƟŶ͕ŬĂƐŝĂŬŽĂLJƐŝŶŝƐŝƉŽŶĂƚŝŶƵƵďŽŶŝƚŽŶŐŵŐĂŶĂŬĂƌĂĂŶŐĂƌĂǁ͘WŝŶĂŐͲ
iisipan  ko  na  huwag  munang  magpapasuso.    

 ŬŽƐŝ,ĞŝĚĞ͕ĂƚŬĂƉĂƉĂŶŐĂŶĂŬŬŽůĂŶŐƐĂŝƐĂŶŐŵĂƚĞƌŶŝƚLJĐůŝŶŝĐŶŐŝƐĂŶŐ
malusog  na  batang  babae,  na  pinangalanan  kong  Lucy.  Gusto  ko  sanang  
magpasuso  ngunit  walang  lumalabas  na  gatas.  Ang  aking  asawa  ay  nagsabing  
gumamit  muna  ako  ng  pormulang  gatas,  habang  hinihintay  ko  na  magkaroon  
ng  gatas.    

 Ako  si  Carolina  at    ay  may  anak  ako  na  edad  2-­‐buwan.  Si  Baby  Tessie  ay  
masayahin.  Ngunit  nitong  mga  nakaraang  araw  ay  matamlay  siya  at  ayaw  
sumuso.  Kinunan  ko  siya  ng  temperature,  meron  siyang  lagnat  kasi  38  
degrees  C  ang  nabasa  ko  sa  thermometer.    

 Ako  si  Anna,  at    may  dalawa  akong  anak  na  lalaki,  edad  2  at  3  taong  gulang  
ŶĂ͘EŐĂLJŽŶĂŬŽĂLJďƵŶƟƐĂƚŵĂŐǁĂǁĂůŽŶŐďƵǁĂŶŶĂ͘WƵŵƵŶƚĂĂŬŽƐĂ
health  center    para  sa  aking  buwanang  check-­‐up.  Nakita  ko  si  Merci,  isang  
Gumagabay  sa  mga  Nanay.  Lumapit  ako  at  nagtanong,  “Sa  unang  2  anak  ko,  
hindi  ako  nagpasuso  at  ako  ay  nagtatrabaho.  Ngayon,  nasa  bahay  lang  ako.  
'ƵƐƚŽŬŽƐĂŶĂŐŵĂŐƉĂƐƵƐŽƉĂƌĂŵĂŬĂƟƉŝĚĂŬŽƐĂŐĂƐƚŽƐĂƚŵĂďĂǁĂƐĂŶĂŶŐ
maraming  gawain.  Magkaroon  pa  kaya  ako  ng  gatas?  Ako  ay  32  taong  gulang  
ŶĂ͘͟  

 Ako  ay  si  Nancy  at    kapapanganak  ko  lang  kahapon.  Kambal  na  babae  ang  mga  
ĂŶĂŬŬŽ͘,ŝŶĚŝĂŬŽŚĂŶĚĂŶŐŵĂŐͲĂůĂŐĂŶŐϮďĂďŝĞƐ͘ĂůĂŬŬƵŶŐŵĂŐƉĂƐƵƐŽ͕
ƉĂƌĂŵĂŬĂƟƉŝĚ͘'ƵƐƚŽŬƵŶŐŵĂůĂŵĂŶŬƵŶŐƐĂƉĂƚďĂĂŶŐŐĂƚĂƐŬŽƉĂƌĂƐĂϮ
sanggol.  

Tama
Sapat
Ekslusibo
94
  Ako  si  Marose,  at  kasama  ko  ang  Nanay  sa  aming  tahanan.  Minsan,  

Sesyon 10
tumutulong  si  Nanay  sa  pag-­‐alaga  ng  apo  niyang  edad  4-­‐buwan.  Sabi  niya  
sa  akin,  painumin  ko  si  Baby  ng  juice.  Pwede  ko  na  kayang  bigyan  ng  juice  si  
Baby?  

Ang  pangatlong  Baby  ng  kumare  ko  ay  binggot.  Gusto  niya  magpasuso  kasi  
wala  daw  silang  pambili  ng  gatas.  Paano  daw  siya  magpapasuso?  Anong  
isasagot  ko?  Nagpasuso  ako  ngunit  normal  naman  ang  aking  anim  na  buwang  
anak  na  si  Daniella.

ŶŐŐĂŐĂŶĂƉŶĂ͚EĂŶĂLJ͛
‡ 'ĂŵŝƟŶĂŶŐƐĂůĂLJƐĂLJƐĂŬĂƌĚŶĂďŝŶŝŐĂLJƐĂŝLJŽ͘
‡ Ang  Gumagabay  ang  magbibigay  gabay  sa  iyo  sa  iyong  kalagayan.  Ang  ibang  
kalahok  sa  grupo  ay  magmamasid.  
‡ Bigyan  mo  ang  sarili  mo  at  ng  sanggol  (kung  mayroon  sa  salaysay)  ng  mga  
pangalan  at  sabihin  mo  ito  sa  iyong  tagagabay.  
‡ ^ĂŐƵƟŶĂŶŐŵŐĂƚĂŶŽŶŐŶŐ'ƵŵĂŐĂďĂLJŵƵůĂƐĂŝLJŽŶŐƐĂůĂLJĂƐĂLJ͘,ƵǁĂŐ
ibigay  lahat  ng  impormasyon  agad.  Kapag  gumagamit  ng  magandang  
kakayahan  sa  pakikinig  at  pag-­‐unawa  ang  iyong  tagagabay,  at  pakiramdam  
niya  interesado  ka  sa  kanya,  maaari  kang  magsabi  nang  higit  pa.    

ŶŐŐĂŐĂŶĂƉŶĂ͚'ƵŵĂŐĂďĂLJ͛
‡ <ƵŶŐŝŬĂǁĂŶŐŐĂŐĂŶĂƉŶĂ͚'ƵŵĂŐĂďĂLJ͕͛ďĂƟŝŶƐŝEĂŶĂLJĂƚŝƉĂŬŝůĂůĂĂŶŐƐĂƌŝůŝ͘
ůĂŵŝŶŵŽĂŶŐŬĂŶLJĂŶŐƉĂŶŐĂůĂŶĂƚƐĂŬĂŶLJĂŶŐĂďLJĂƚŐĂŵŝƟŶŵŽĂŶŐŵŐĂ
ito.  
‡ DĂŐƚĂŶŽŶŐŶŐŝƐĂŽĚĂůĂǁĂŶŐ͚ŽƉĞŶƋƵĞƐƟŽŶƐ͛ƉĂƌĂŵĂŐƐŝŵƵůĂŶŐƵƐĂƉĂŶĂƚ
alamin  kung  bakit  siya  kumunsulta  sa  iyo.  
‡ 'ĂŵŝƟŶĂŶŐďĂǁĂ͛ƚŝƐĂŶŐŬĂŬĂLJĂŚĂŶƐĂƉĂŐŐĂŐĂďĂLJƵƉĂŶŐŵĂďƵŚĂLJĂŶƐŝLJĂ
ng  loob  na  kausapin  ka.  

ŶŐŐĂŐĂŶĂƉŶĂ͚EĂŐŵĂŵĂƐŝĚ͛
‡ <ĂƉĂŐŝŬĂǁĂLJŶĂŐŵĂŵĂƐŝĚ͕ŐĂŵŝƟŶĂŶŐ͚ŽƵŶƐĞůŝŶŐ^ŬŝůůƐŚĞĐŬůŝƐƚ͛͘
Magmasid  kung  anong  kakayahan  ang  ginamit  ng  tagagabay,  alin  doon  ang  
hindi  ginamit,  at  alin  ang  di  nagamit  nang  maayos.  
‡ Markahan  ng  lapis  ang  iyong  pagmamasid  sa  iyong  listahan.  
‡ Pagkatapos  ng  ’role-­‐play’,  purihin  ang  pagganap  ng  ’tagagabay’  at  
ŵĂŐŵƵŶŐŬĂŚŝŬƵŶŐƉĂĂŶŽƉĂŵĂƉĂƉĂďƵƟĂŶŐŐŝŶĂǁĂŶŝLJĂ͘

Tama
Sapat
Ekslusibo
95
Sesyon 10

                     

Tama
Sapat
Ekslusibo
96
 Ang  Gabay  Ng  Monitor  Sa  Milk  Code

Sesyon 11
(Batas  Gatas)

Mga Nilalaman

Panimula
Ano  ang  Milk  Code?
Anu-­‐ano  ang  mga  produktong  nasasaklawan  ng  Milk  Code?
Mga  Patakaran
Mga  batas  sa    donasyon
Mga  Pagbabawal/  Paglabag
Monitor  ng  Milk  Code
Pag-­‐report/Pag-­‐ulat
Paano  at  saan  maaaring  ibigay  ang  report?
Anong  kaparusahan  ang  maaaring  ipataw  sa  paglabag  sa  Milk  Code?
Glosaryo

Tama
Sapat
Ekslusibo
97
Sesyon 11

Ang  ‘skin-­‐to  skin’  contact  sa  pagpapasuso  ay  nagbibigay  ng  

ŵĂƟďĂLJŶĂƉĂŐďƵďƵŬůŽĚƐĂƉĂŐŝƚĂŶŶŐŝŶĂĂƚƐĂŬĂŶLJĂŶŐ
sanggol.

Panimula

Ang  bawa’t  ina  ay  may  karapatang  magpasuso  at  bawa’t  bata  ay  may  karapatang  sumuso  
sa  ina.

tĂůĂŶĂŶŐŵĂƐŚŝŐŝƚƉĂƐĂ<ĂƚĂĂƐͲƚĂĂƐĂŶŐ,ƵŬƵŵĂŶĂŶŐŬƵŵŝůĂůĂ͗  

                 “  Ang  pinakamagaling  para  sa  isang  sanggol  ay  ang  gatas  ng  ina.    
                     Wala  nang  mas  dakila  pa  kaysa  sa  isang  ina  na  alagaan  ang  
                     minamahal  na  anak  mula  sa  kanyang  sinapupunan.  Ang  
                     pinakahuwaran  ay  para  sa  bawat  batang  Pilipino  ay  ikalugod  ang  
ŵŐĂĚŝŵĂƉĂƉĂŶƚĂLJĂŶŐŬĂďƵƟŚĂŶŶŐŐĂƚĂƐŶŐŝŶĂ͘͟

May  isang  malawak  na  pagsasaliksik  na  nagsasaad  ng  kahalagahan  ng  pagpapasuso  
at  gayon  din  ang  mga  nauugnay  na  panganib  ng  pagpapasuso  sa  bote.  Ilan  sa  mga  
halimbawa  sa  pagsusuri  ay  nabanggit  sa  isang  nalathalang  polyetong  na  may  pamagat  na  
͞ZŝƐŬƐŽĨ&ŽƌŵƵůĂ&ĞĞĚŝŶŐ͕ƌŝĞĨŶŶŽŶƚĂƚĞĚŝďůŝŽŐƌĂƉŚLJ͕͟ŶĂŝŶŝŚĂŶĚĂĂƚŝŶŝůŝŵďĂŐŶŐ
/E&dĂŶĂĚĂŶŽŽŶŐEŽďLJĞŵďƌĞϮϬϬϮ͘;ƉĂŶŐĂůĂǁĂŶŐƌĞďŝƐLJŽŶ,ƵůLJŽϮϬϬϲͿ͘ŶŐŵŐĂ
resulta  ng  mga  pagsusuri  ay  nasa  susunod  na  pahina.  

Tama
Sapat
Ekslusibo
98
Mga Panganib ng Pagpapasuso ng Pormula

Sesyon 11
Para  sa  mga  sanggol  at  mga  bata
‡ Asthma  o  hika,  allergy,  malubhang  karamdaman  sa  paghinga,  impeksyon  mula  sa  
nadumhan  na  gatas  pormula,  kakulangan  sa  mga  sustansiya,  kanser  sa  mga  kabataan,  
ŵŐĂƚĂůĂŵĂŬŶĂŬĂƌĂŵĚĂŵĂŶ͕ĚLJĂďĞƟƐ͕ŵŐĂƐĂŬŝƚƐĂƉƵƐŽ͕ŬĂƚĂďĂĂŶŽƐŽďƌĂŶŐ
ƟŵďĂŶŐ͕ŵŐĂŝŵƉĞŬƐLJŽŶƐĂƟLJĂŶĂƚďŝƚƵŬĂ͕ƉĂŐŬĂŵĂƚĂLJ͕ůƵŐĂĂƚŵŐĂŝŵƉĞŬƐLJŽŶƐĂ
ƚĂŝŶŐĂ͕ŵŐĂŶĞŐĂƟďŽŶŐďƵŶŐĂŶŐŵŐĂĚƵŵŝƐĂŬĂƉĂůŝŐŝƌĂŶ͕͞ĂůƚĞƌĞĚŽĐĐůƵƐŝŽŶ͟Ž
pagbabago  sa  pagkagat  ng  ngipin.  

‡ Pagbaba  ng  pagpapaunlad  sa  kaalaman

Para  sa  mga  Ina

‡ <ĂŶƐĞƌƐĂƐƵƐŽ͕ƐŽďƌĂŶŐƟŵďĂŶŐŽŬĂƚĂďĂĂŶ͕ŬĂŶƐĞƌƐĂŽďĂƌLJŽ͕ŬĂŶƐĞƌŶŐ
ĞŶĚŽŵĞƚƌŝƵŵ͕ŽƐƚĞŽƉŽƌŽƐŝƐ͕ƉĂŵĂŵĂŐĂŶŐŬĂƐƵŬĂƐƵĂŶ͕ĚLJĂďĞƟƐ͘
‡ Nabawasang  likas  na  pag-­‐eespasyo  para  sa  pagdadalantao
‡ Karagdagang  tensyon  at  pagkabalisa

Ito  ay  ilan  lamang  sa  mga  dahilan  kung  bakit  kailangang  ipagtanggol  at  pangalagaan  ang  
ƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽ͘^ĂŬĂďƵƟŚĂŶŐƉĂůĂĚ͕ŵĂLJƌŽŽŶ͞D/><K͘͟

Ang  mga  sanggol  na  kulang  sa  buwan  ay  kailangan  ng  gatas  ng  ina  upang  pasiglahin  
ang  kanyang  resistensiya  at  ang  kanyang  paglilinang  ng  kaisipan.  Ang  mga  inang  
nagsilang  sa  sanggol  na  kulang  sa  buwan  ay  kailangang  igiit  na  ang  gatas  ng  ina  lamang  
ang  ibigay  lalong  lalo  na  sa  unang  bahagi  ng  pagpapasuso  na  kung  saan  ang  kolostrum  
o  unang  gatas  ay  dumadaloy.

Tama
Sapat
Ekslusibo
99
Sesyon 11

AŶŐƉĂŐƟƟƉŽŶŶŐŵŐĂŝŶĂŚĂďĂŶŐŶĂŐƐĂƐĂŶĂLJƐĂƉƵůŽŶŐŶŐ
pagpapasuso  at  pagpapayo  tungkol  sa  wastong  pagpapasuso.

Ano ang Milk Code?

ŶŐ͘K͘ϱϭ͕ŬĂƌĂŶŝǁĂŶŐƟŶƵƚƵŬŽLJŶĂ͞dŚĞDŝůŬŽĚĞ͕͟ĂLJŝƐĂŶŐďĂƚĂƐŶĂŶĂŐůĂůĂLJŽŶŶĂ
makatulong  sa  pagbibigay  ng  ligtas  at  sapat  na  nutrisyon  sa  mga  sanggol  sa  pamamagitan  
ng  pagpapalaganap  ng  pagpapasuso  at  ang  pag-­‐aayos  ng  pagtataguyod,  pamamahagi,  
pangangalakal,  pag-­‐aanunsiyo,  pag-­‐uugnay  sa  mga  produktong  pampubliko,  at  mga  
serbisyong  nagbibigay  kaalaman  tungkol  sa  gatas  pormula  at  iba  pang  produktong  
nasasaklawan  nito.

Ano ang mga produktong nasasaklawan ng Milk Code?

‡ Mga  produktong  ipinamamalit  sa  gatas  ng  ina,  kasama  na  rito  ang  gatas  
pormula  at  suplementong  gatas.
‡ Mga  pagkain,  inumin,  at  ibang  mga  produktong  gatas  (kung  kailan  pinagbibili  
o  pinapakilalang  naaangkop,  mayroon  man  o  walang  pagbabago,  para  sa  
kabahagi  o  kabuuang  kapalit  ng  gatas  ng  ina).
‡ Mga  karagdagang  pagkaing  ibinibigay  sa  pamamagitan  ng  bote
‡ Mga  botelya  ng  gatas  at  tsupon

Ang  gatas  ng  ina  ay  pinakamahalaga  

para  makamtan  ng  iyong  sanggol  
ang  sapat  at  napipintong  paglaki.  

Tama
Sapat
Ekslusibo
100
Mga Patakaran

Sesyon 11
‡ Ang  eksklusibong  pagpapasuso  (pagbibigay  ng  gatas  lamang  ng  ina)  ay  para  sa  
mga  sanggol  mula  pagka-­‐panganak  hanggang  6  na  buwan.
‡ Ang  gatas  ng  ina  ay  walang  kapalit  o  kahalili.  

TANDAAN: Ang  pagpapasuso  ay  pinakamahusay  sa  mga  sanggol  

lalong-­‐lalo  na  sa  panahon  ng  mga  sakuna.  

‡ Bilang  karagdagan  sa  pagpapasuso,  naaangkop  at  ligtas  na  karagdagang  

pagkain  ng  mga  sanggol  ay  kailangang  mag-­‐umpisa  sa  6  na  buwan  pataas.  
‡ Ang  pagpapasuso  ay  naaangkop  pa  rin  sa  mga  bata  may  edad  hanggang  2  
taon.  
‡ Ang  gatas  pormula  ay  maaaring  makasama  sa  kalusugan  ng  bata  at  maaaring  
makapinsala  sa  kanyang  pagkahubog.
‡ Ang  iba  pang  mga  produkto  tulad  ng  tsupon,  botelya  ng  gatas,  at  iba  
ƉĂŶŐĂƌƟƉŝƐLJĂůŶĂŐĂŵŝƚƐĂƉĂƉĂƉĂŬĂŝŶĂLJƉŝŶĂŐďĂďĂǁĂůƐĂŵŐĂƉĂƐŝůŝĚĂĚ
pangkalusugan.

Mga Alituntunin sa Donasyon

‡ Ang  pagkakaloob  bilang  donasyon  ng  mga  produkto  at  kagamitan  na  siyang  
pinapaliwanag  at  nasasaklawan  ng  Milk  Code  ay  mahigpit  na  pinagbabawal.
‡ Ang  ibang  donasyon  na  binigay  sa  ano  mang  uri  -­‐  materyal  o  pinansyal-­‐  mula  
sa  mga  kompanya/gumagawa  ng  gatas  at  ang  kanilang  mga  kinatawan  ay  
ŬĂŝůĂŶŐĂŶŐŝƐĂŶŐŐƵŶŝƐĂ͞/ŶƚĞƌͲŐĞŶĐLJŽŵŵŝƩĞĞ;/Ϳ͟ƉĂƌĂƐĂŬĂƵŬƵůĂŶŐ
ƉĂŐƉĂƉĂƟďĂLJ͘

Mga Pagbabawal/Paglabag

‡ Ang  pag-­‐aanunsiyo,  pagpapalaganap  at  iba  pang  gamit  sa  pangangalakal  na  
ŚŝŶĚŝƉŝŶĂŐƟďĂLJŶŐ/͘  
 

TANDAAN: ŶŐŵŐĂŐĂŵŝƚƐĂƉĂŶŐĂŶŐĂůĂŬĂůŶĂƉŝŶĂŐƟďĂLJŶŐ/ĂLJŵĂLJ
ďŝůĂŶŐŶŐŬĂƟďĂLJĂŶŶŐ/ƐĂŐĂŶŝƚŽŶŐƉŽƌŵĂƚ͗/KϱϭEŽ͘ϭϬͲͺͺͺ

Tama
Sapat
Ekslusibo
101
 ‡ ŶŐƉĂŐďŝďŝŐĂLJŶŐŵŐĂ͞ƐĂŵƉůĞƐ͞Ž͚ƉĂƟŬŝŵ͛ĂƚŵŐĂŬĂŐĂŵŝƚĂŶŶŐŵŐĂ
Sesyon 11
nasasakop  na  produkto  sa  kanino  mang  mamamayan,  mga  pagamutan,  
pasilidad  pangkalusugan,  mga  tauhan/empleyado  ng  kabuuan  ng  mga  
nangangalaga  sa  kalusugan,  ganoon  din  ang  miyembro  ng  kanilang  pamilya.  

‡ ŶŐƉĂŐͲĂĂŶƵŶƐLJŽƐĂƉĂŵĂŵĂŐŝƚĂŶŶŐƉĂŐƟƟŶĚĂ͕ƉĂŐďŝďŝŐĂLJŶŐ͞ƉĂƟŬŝŵ͛
o  samples,  o  ano  mang  kagamitan  sa  pagtataguyod  upang  makabenta  nang  
ƚƵǁŝƌĂŶƐĂŵŐĂŵĂŵŝŵŝůŝŶĂŶŐƟŶŐŝĂŶ͘;,ĂůŝŵďĂǁĂͲĞƐƉĞƐLJĂůŶĂƉĂŐůĂůĂŚĂĚ
ŶŐƉƌŽĚƵŬƚŽ͕ŬƵƉŽŶƉĂŶŐͲĚŝƐŬǁĞŶƚŽ͕ŐĂŶƟŵƉĂůĂ͕ĞƐƉĞƐLJĂůŶĂƉƌĞƐLJŽ͕ďŽŶƵƐ͕
Ăƚ͞ƟĞͲŝŶƐĂůĞƐ͕͛ůŽƐƐͲůĞĂĚĞƌƐ͕ƉƌĞŵLJŽŽƌĞŐĂůŽͿ͘

Ang  pagpapasuso  ay  ang  pinakamahuisay  sa  mga  sanggol  lalo  na  
sa  panahon  ng  mga  sakuna.

‡ Mga  regalo,  kalakal,  o  kasangkapan  (na  maaaring  magtaguyod  ng  mga  kapalit  
ng  gatas  ng  ina  o  paggamit  ng  botelya  sa  pagpapasuso  ng  bata)  na  binibigay  
sa  mga  inang  nagdadalantao,  mga  ina  ng  sanggol,  taong-­‐bayan  at  lahat  ng  
mga  ina.  
‡ Tuwiran  o  di-­‐tuwirang  pagtataguyod  ng  mga  produktong  nasasaklaw  ng  batas  
sa  mga  nagdadalantao  o  mga  ina  ng  mga  sanggol.  
‡ Mga  regalo  sa  ano  mang  uri,  may  pangalan  man  o  wala  ng  kompanya,  logo  o  
tatak,  na  bigay  ng  mga  kompanya  na  gumagawa  ng  gatas,  mga  tagapamahagi  
at  mga  kumakatawan  sa  mga  produktong  nasasaklaw  ng  batas,  sa  kanino  
mang  miyembro  ng  mamamayan,  mga  pagamutan,  at  iba  pang  pasilidad  pang  
kalusugan,  kasama  ang  kanilang  mga  manggagawa  at  miyembro  ng  kanilang  
pamilya.

Tama
Sapat
Ekslusibo
102
 ‡ Pagtataguyod  ng  gatas  pormula  at  iba  pang  produktong  nasasaklawan  ng  

Sesyon 11
batas  sa  buong  kabuuan  ng  mga  nangangalaga  sa  kalusugan.
‡ Ang  pagpapahina  sa  kahalagahan  ng  pagpapasuso  (  halimbawa,  ang  
lahatang  pagreseta  ng  gatas  pormula  na  walang  medikal  o  iba  pang  tunay  na  
kadahilanan).
‡ Ang  pagpapakita  ng  mga  produktong  nasasaklawan  ng  Milk  Code  o  mga  
paskil  at  poster  ng  mga  produktong  ito  sa  pasilidad  ng  kalusugan.    
‡ DŐĂƉĂŶŐĂŶŝďŶŐĂƌƟƉŝƐLJĂůŶĂƉĂŐƉĂƉĂŬĂŝŶĂLJŶĂŬĂŬĂƉŝŶƐĂůĂƐĂŬĂůƵƐƵŐĂŶŶŐ
mga  sanggol  at  mga  bata.
‡ ŶŐƉĂŐŐĂŵŝƚŶŐƉƌŽƉĞƐLJŽŶĂůŶĂƐĞƌďŝƐLJŽŶŐŵŐĂŬŝŶĂƚĂǁĂŶ͕͞ŵŽƚŚĞƌĐƌĂŌ
ŶƵƌƐĞƐ͕͟ŽŬĂŚĂůŝŶƚƵůĂĚŶĂƚĂƵŚĂŶŶĂďŝŶŝŐLJĂŶŽďŝŶĂLJĂƌĂŶŶŐŵŐĂƚĂŐĂŐĂǁĂ
o  tagapamahagi  ng  mga  produktong  nasasaklawan  ng  Milk  Code  sa  kabuuan  
ng  mga  tagapangalaga  ng  kalusugan.  
‡ DŐĂƚƵůŽŶŐ͕ůŽŐŝƐƟŬĂ͕ŽƉĂŐƐĂƐĂŶĂLJ͕ŵŐĂƉĂŶŐŐĂŶLJĂŬƉŝŶĂŶƐLJĂůŽŵĂƚĞƌLJĂů͕
mga  regalo  sa  ano  mang  uri  mula  sa  mga  kompanyang  gumagawa  ng  gatas  
pormula,  sa  mga  “health  workers͘͟
‡ Mga  kaalaman  na  nagsasaad  o  nagbibigay  paniwala  na  ang  pagpapasuso    sa  
bote  ay  kapantay  o  mas  higit  pa  sa  pagpapasuso  sa  gatas  ng  ina.  
‡ Pagtanggap  ng  pangganyak  pinansyal  o  materyal  o  regalo  sa  ano  mang  uri,  
ŵƵůĂƐĂŵŐĂŬŽŵƉĂŶLJĂŶŐŐĂƚĂƐ͕ŶŐ͞ŚĞĂůƚŚǁŽƌŬĞƌ͘͟
‡ WĂŐďŝďŝŐĂLJŶŐŵŐĂ͞ƐĂŵƉůĞƐ͟ŽƉĂƟŬŝŵŶĂŐĂƚĂƐƉŽƌŵƵůĂŽŝďĂƉĂŶŐ
produktong  nasasaklawan  ng  code,  o  mga  kagamitan  at  kasangkapan  para  sa  
paghahanda  o  gamit  ng  mga  “health  workers͘͟
‡ WĂŐďŝďŝŐĂLJŶŐ͞ƐĂŵƉůĞƐ͟ŶŐŐĂƚĂƐƉŽƌŵƵůĂƐĂŵŐĂŝŶĂŶŐŶĂŐĚĂĚĂůĂŶƚĂŽĂƚ
ŵŐĂŝŶĂŶŐŵŐĂƐĂŶŐŐŽůŽƐĂŬĂŶŝŶŽŵĂŶŐŬĂƉĂŵŝůLJĂŶŐ͞ŚĞĂůƚŚǁŽƌŬĞƌ͘͟
‡ DŐĂŬĂĂůĂŵĂŶŐƉĂŶŐŬĂůƵƐƵŐĂŶĂƚƉĂŶŐͲŶƵƚƌŝƐLJŽŶƐĂŵŐĂĞƟŬĞƚĂĂƚŵŐĂƉĂŐͲ
aanunsyo.  
‡ DŐĂŵĂůŝĂƚŶĂŬĂůŝůŝƚŽŶŐŝŵƉŽƌŵĂƐLJŽŶŽŬĂĂůĂŵĂŶƐĂŵŐĂĞƟŬĞƚĂĂƚƉĂŐͲ
aanunsyo.
‡ DŐĂƐĂůŝƚĂ͕ůĂƌĂǁĂŶ͕ŽŬĂĂůĂŵĂŶŶĂŶĂŐƉĂƉĂŚŝŶĂƐĂŵŐĂŬĂďƵƟŚĂŶĂƚŚŝŐŝƚŶĂ
kagalingan  ng  pagpapasuso,  o  nag-­‐iidolo  sa  paggamit  ng  mga  kahalili  ng  gatas  
ng  ina  at  mga  suplementong  gatas.    

DŐĂ,ĂůŝŵďĂǁĂ͗

‡ Mga  larawan  ng  mga  sanggol  at  mga  bata  na  kasama  ang  kanilang  magulang,  
ŬĂƉĂƟĚ͕ŵŐĂůŽůŽ͛ƚůŽůĂ͕ĂƚŝďĂƉĂŶŐŬĂŵĂŐͲĂŶĂŬ͕LJĂLJĂ͘
‡ DŐĂŬĂƚĂŐĂŶŐ͞ŚƵŵĂŶŝnjĞĚ͟͞ŵĂƚĞƌŶĂůŝnjĞĚ͕͟͞ĐůŽƐĞƚŽŵŽƚŚĞƌ͛ƐŵŝůŬ͟Ž
katulad  na  salita  sa  paglalarawan  ng  mga  kahalili  o  kapalit  sa  gatas  ng  ina  o  
suplementong  gatas.  
‡ Mga  larawan  o  mga  salitang  nag-­‐iidolo  sa  paggamit  ng  gatas  pormula.
‡ Pagbubukas  ng  lata  o  kahon  sa  mga  lugar  na  namamahagi,  kasama  na  rin  ang  
ŵŐĂƉŝŶĂŬĂŵĂůŝŝƚŶĂƟŶĚĂŚĂŶƉĂƌĂƐĂůĂLJƵŶŝŶŐŝƟŶĚĂŶĂŶŐƟŶŐŝͲƟŶŐŝĂŶŐ
mga  gatas  nang  tasa-­‐tasa,  bag  o  sa  ano  mang  paraan.  
‡ DŐĂůĂůĂŐLJĂŶͬĞƟŬĞƚĂŶĂŚŝŶĚŝƐƵŵƵƐƵŶŽĚƐĂ^ŝŬƵůĂƌŶŐ<ĂŐĂǁĂƌĂŶďŝůĂŶŐ
2008-­‐0006.  

Tama
Sapat
Ekslusibo
103
Sesyon 11

Ang  espesyalista  sa  pagpapasuso  ay  nagtuturo  ng  wastong  posisyon  

sa  pagpapasuso.
                         
                                                                         
Ang Monitor ng Milk Code

Ang  sino  man  may  lubusang  pananagutan  sa  pangangalaga  at  pagpapataguyod  ng  
ƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽĂLJŵĂĂĂƌŝŶŐŵĂŐŝŶŐ͞DŽŶŝƚŽƌ͟ŶŐDŝůŬŽĚĞ͘

Ang  Mik  Code  monitor  ay:

‡ Nagmamatyag  sa  pagpapatupad  ng  Milk  Code  at  mga  suliranin  na  kaakibat.
‡ Nagbibigay  ulat  sa  kalagayan  ng  pagpapatupad  ng  Milk  Code  sa  Food  and  
ƌƵŐĚŵŝŶŝƐƚƌĂƟŽŶ;&ͿŽdĂŐĂƉĂŶŐĂƐŝǁĂŶŐŵŐĂ'ĂŵŽƚĂƚWĂŐŬĂŝŶ
‡ Naghahanap  ng  patotoo  sa  mga  paglabag  sa  Milk  Code.  
‡ EĂŐŵĂŵĂƚLJĂŐŶŐŵŐĂĞƟŬĞƚĂĂƚƉĂŵĂŵĂƌĂĂŶŶŐƉĂŶŐĂŶŐĂůĂŬĂůŶŐŵŐĂ
produkto  na  saklaw  ng  batas  sa  mga  iba’t-­‐ibang  sentro  ng  pamamahagi.  
‡ Pinapatupad  ang  mga  gawaing  pagmamatyag  sa  ano  mang  oras,  o  ayon  sa  
ƟLJĂŬŶĂƵůĂƚŽŵƵŶŐŬĂŚŝŵƵůĂƐĂ&ƐĂŬĂŶŝůĂŶŐŶĂƐĂƐĂŬƵƉĂŶ͘

Tama
Sapat
Ekslusibo
104
Pag-report/pag-ulat

Sesyon 11
A.   Ang  report  o  ulat  tungkol  sa  isang  inaakalang  paglabag  sa  Milk  Code  ay  
kailangang  suportado  ng  mga  sumusunod:

1.   Petsa  at  lugar  kung  saan  nangyari  o  nakita  ang  paglabag.

2.   dŝLJĂŬŶĂůƵŶĂŶ;ƉĂƐŝůŝĚĂĚƉĂŶŐŬĂůƵƐƵŐĂŶ͕ƟŶĚĂŚĂŶ͕ĂŶƵŶƐŝLJŽƐĂds͕
ĞƐƚĂƐLJŽŶŶŐdsŽƌĂĚLJŽͿ
3.   WĂƌĂƐĂŵŐĂŶŝůŝŵďĂŐŶĂŵĂƚĞƌLJĂů͕ŬƵŵƵŚĂŶŐ͞ƐĂŵƉůĞ͟ŽůĂƌĂǁĂŶŶŐ
paglabag
4.   WĂƌĂƐĂĂŶƵŶƐŝLJŽƐĂƌĂĚLJŽͬdsŽŵŐĂƉƌŽŐƌĂŵĂ͕ŬĂŝůĂŶŐĂŶĂŶŐŽƌĂƐŶŐ
ƉĂŐͲĞƌĞĂƚĂŶŐĞƐƚĂƐLJŽŶŶŐdsĂƚƌĂĚLJŽ͘
5.   Para  sa  paglabag  na  nasa  web  site,  ibigay  ang  web  link.  
6.   WĂƌĂƐĂŵŐĂƉƌŽĚƵŬƚŽŶŐŵĂLJŶŝůĂďĂŐ;ŵĂůŝŶŐĞƟŬĞƚĂŽŵĂůŝŶŐƚĂƚĂŬͿ͕
isang  ‘sample’  ang  maaaring  bilhin,  kasama  ang  resibo,  upang  maging  
bahagi  ng  ebidensya.  
Paano at saan ibibigay ang report?

  A.  Mga  nakasulat  na  report

1.   /ďŝŐĂLJƐĂƵƌĞĂƵŽĨ&ŽŽĚĂŶĚƌƵŐƐ;&ͿĞŶƚƌĂůKĸĐĞŶĂŶĂƐĂ
ŝǀŝĐƌŝǀĞ͕&ŝůŝŶǀĞƐƚŽƌƉŽƌĂƚĞŝƚLJ͕ůĂďĂŶŐ͕DƵŶƟŶůƵƉĂŝƚLJ͕ŶĂ
nakapangalan  sa  Director,  o
2.   /ďŝŐĂLJƐĂŵŐĂƚĂŶŐŐĂƉĂŶŶŐĞŶƚĞƌĨŽƌ,ĞĂůƚŚĞǀĞůŽƉŵĞŶƚ͕ŶĂ
ŶĂŬĂƉĂŶŐĂůĂŶƐĂ,ŝƌĞĐƚŽƌ͘

  B.  Mga  Ulat  sa  Telepono

1.   Ibigay  ang  ulat  sa  inaakalang  paglabag  sa  FDA  IAC  Secretariat  sa    
02-­‐807-­‐8386.
2.   FDA  website:  www.fda.gov.ph  o  www.milkcodephilippines.org
3.   /ďŝŐĂLJĂŶŐŵŐĂŝŵƉŽƌŵĂƐLJŽŶŶĂŶĂŬĂƐĂĂĚƐĂs//Ͳ͘

Anong kaparusahan ang maaaring ipataw sa paglabag sa Milk Code?

‡ Pagkabilanggo  mula  2  buwan  hanggang  isang  taon.

‡ Multa  sa  halagang  di  mababa  sa  ISANG  LIBONG  PISO  (P1,000.00)  at  hindi  
hihigit  pa  sa  TATLUMPUNG  LIBONG  PISO  (P30,000.00)  o
‡ Suspensyon  o  pagbawi  ng  lisensya.

Tama
Sapat
Ekslusibo
105
Sesyon 11
Glosaryo

‡ Mga  regalo  sa  ano  mang  uri-­‐  tumutukoy  sa  regalo  sa  ano  mang  anyo-­‐
pinansyal,  personal,  o  pangkalakalang  pabuya,  panghikayat,  pangganyak,  at  
ŝďĂƉĂŶŐďŝLJĂLJĂŶĂďŝŶŝŐĂLJŶĂŶŐƟLJĂŬĂŶŽĚŝͲƟLJĂŬĂŶŶŐŵŐĂŬŽŵƉĂŶLJĂ͕ƚĂŐĂͲ
pamahagi,  at  ang  kanilang  kinatawan  ng  kanilang  produkto  na  nasasaklaw  sa  
Milk  Code.  
‡ Kabuuan  ng  mga  Nangangalaga  sa  Kalusugan  -­‐  Pasilidad  Pangkalusugan-­‐  
tumutukoy  sa  kabuuan  ng  mga  nangangalaga  sa  kalusugan  kasama  nguni’t  
di  na  lilimitahan  sa  health  centers,  klinika,  paanakan  at  mga  pasilidad  sa  mga  
ŬůĂƐĞŶŐƉĂŵƉĂŵŝůLJĂ͕ƉĂŐĂŵƵƚĂŶ͕ŵĂƚĞƌŶŝƚLJĐůŝŶŝĐ͕ďĂƌĂŶŐĂLJŚĞĂůƚŚƐƚĂƟŽŶƐ͕
ŚĞĂůƚŚĂŶĚŶƵƚƌŝƟŽŶƉŽƐƚƐĂƚůLJŝŶŐͲŝŶĐůŝŝŶŝĐƐ͘
‡ Health  worker  -­‐  sinumang  nagtatrabaho  kabahagi  ng  kabuuang  nangangalaga  
sa  kalusugan,  propesyonal  man  o  hindi,  kabilang  ang  mga  health  workers  
na  nagboboluntaryo,  Kasama  rin  dito  ang  mga  health  workers  sa  pribadong  
ƉƌĂŬƟƐ͘DŐĂƚƌĂĚŝƐLJƵŶĂůĂƚŝďĂƉĂŶŐƚĂŐĂƉĂŶŐĂŶĂŬ͕ĂŶŐŬĂŶŝůĂŶŐŬĂƚƵǁĂŶŐĂƚ
iba  pang  nag  boboluntaryo  sa  komunidad  sa  mga  gawaing  pang-­‐  kalusugan  at  
pang-­‐nutrisyon  ay  kasama  rin.
‡ Pangangalakal  -­‐  tumutukoy  sa  pagtataguyod,  pamamahagi,  pagbibili,  pag-­‐
aanunsiyo,  ugnayang  pampubliko  at  mga  serbisyong  nagbigigay  kaalaman.
‡ Mga  gamit  at  serbisyo  sa  pangangalakal  -­‐  tumutukoy  sa  mga  gawain  sa  
pagtataguyod,  pamamahagi,  pagbibili,  pag-­‐aanunsiyo,  pakikipag-­‐ugnayan,  
ƉĂŐďŝďŝŐĂLJŬĂĂůĂŵĂŶ͕ƉĂŬŝŬŝƉĂŐƚĂůĂƐƚĂƐĂŶƐĂŝŶƚĞƌŶĞƚ͕ĂƚƉĂŐŚĂŚĂƟĚŶŐ
kaalaman  sa  ano  mang  paraan,  kabilang  na  dito,  nguni’t  di  nalilimitahan  sa  
ŵŐĂƐƵůĂƚ͕ĞŵĂŝů͕ŵĞŶƐĂŚĞƐĂƚĞdžƚƐ͕ƚĂǁĂŐƐĂƚĞůĞƉŽŶŽ͕ƉĂŐĂĂŶƵŶƐŝLJŽƐĂ
website,  telebisyon,  pelikula,  tanghalan,  programang  pang  radyo,  naka  tape  
man  o  hindi.

Paalala sa mga Monitors:

Iwasan  ang  hindi  makatwiran  na  
pagsisiyasat  at  pagsamsam  ng  mga  
produktong  inaakalang  may  paglabag/o  
mga  materyales  sa  pag-­‐anunsiyo.

Tama
Sapat
Ekslusibo
106
 Pagkuha  ng  Mahalagang  Impormasyon  

Sesyon 12
ĂƚWĂŐͲĂLJŽƐŶŐ͚ZĞĨĞƌƌĂů͛Ăƚ&ŽůůŽǁͲƵƉ͛

Layunin

‡ Maunawaan  ang  kahalagahan  ng  pagkuha  ng  impormasyon  at  pagtatala  nito  
sa  naangkop  na  form,  sa  kanilang  gawain  bilang  Gumagabay  sa  Nanay.
‡ Maglarawan  para  siguraduhing  si  Nanay  ay  nauunawaan  ang  mga  kaalamang  
nakuha  sa  pamamagitan  ng  mga  tanong  na  nag-­‐uusisa.
‡ Pag-­‐iiskedyul  o  pag-­‐aayos  ng  ‘referral’  o  ng  ‘follow’up  sa  isang  bata.  

Pamamaraan

  Pagtatanong,  pakikinig  at  pagsusulat

  Aktual  na  pagtatanong  para  masagutan  ang  mga  forms
  Pag-­‐uusisa

Mga Pag-uusapan

‡ Kahalagahan  ng  mga  TSEK  forms  sa  Gawain  ng  isang  Gumagabay  sa  Nanay
‡ Paghango  ng  Impormasyon  at  ang  Tamang  Pagtatala  sa  TSEK  form
‡ Pagbibigay  ng  TSEKlist  Card  kay  Nanay
‡ Pag-­‐uusisa  ng  Pang-­‐unawa
‡ Pag-­‐iiskedyul  o  Pag-­‐aayos  ng  ‘referral’  o  ‘follow-­‐up’  ng  mga  bata
‡ Gawain  ng  Grupo

Mga Kagamitan

  Forms,  ballpen  o  lapis

Haba ng Sesyon   60  minutos

പ

Tama
Sapat
Ekslusibo
107
Sesyon 12
Kahalagahan ng mga TSEK Forms sa Gawain ng isang Gumagabay sa
Nanay

‡ ^ĂĂŶŵĂŶŐƐĂŵĂŚĂŶ͕ŬĂŝůĂŶŐĂŶŶĂƟŶŐŵĂŬŝůĂůĂĂŶŐďĂǁĂ͛ƚŝƐĂ͙͘

3 ƉĂƌĂŵĂƵŶĂǁĂĂŶĂƚŵĂƉĂĚĂůŝĂŶŐĂƟŶŐŵŐĂŐĂǁĂŝŶ
3 ŵĂŐŬĂƌŽŽŶŶŐŵŐĂƚĂůĂŶŐŵŐĂEĂŶĂLJŶĂƉǁĞĚĞŶĂƟŶŐďĂůŝŬͲďĂůŝŬĂŶƉĂƌĂ
ŵĂŝŶƟĚŝŚĂŶƐŝůĂĂƚŵĂƚƵůƵŶŐĂŶ
3 para  sa  pag-­‐uulat,  pagmamasid,  pagmamanman,  pagsusuri  kung  nagagawa  
ŶĂƟŶŶŐŵĂĂLJŽƐĂŶŐŵŐĂƟŶĂŶŐŐĂƉŶĂƟŶŐŐĂǁĂŝŶ

‡ Bilang  Gumagabay  sa  Nanay,  may  pitong  (7)  forms  na  kailangang  pagsanayan  at  
kabisahin  para  sa  madaling  pagtatala  ng  mga  impormasyon  kukunin  mo  sa  mga  
Nanay.

3 Ang  mga  forms  ay  ang  mga  sumusunod:

TSEK  Form  1         Impormasyon  Tungkol  sa  Sarili

   ;ĂĐŬŐƌŽƵŶĚ/ŶĨŽƌŵĂƟŽŶͿ

TSEK  Form  2         Mga  Plano  sa  Pagpapasuso  at  Pagpapakain

      (Feeding  Plans)

TSEK  Form  3         Buod  ng  Paraan  ng  Pagpapakain  sa  Sanggol

   ;^ƵŵŵĂƌLJŽĨ/ŶĨĂŶƚ&ĞĞĚŝŶŐWƌĂĐƟĐĞƐͿ

TSEK  Form  4A       Uri  ng  Plano  ng  Ina  sa  Pagpapakain
   ;ůĂƐƐŝĮĐĂƟŽŶŽĨ&ĞĞĚŝŶŐWůĂŶƐͿ
   ŬĂŝůĂŶŐĂŶŐŝͲƐƵŵŝƚĞƐĂƵŶĂŶŐůŝŶŐŐŽŶŐ,ƵůLJŽ

TSEK  Form  4B       Uri  ng  Plano  ng  Ina  sa  Pagpapakain
   ;ůĂƐƐŝĮĐĂƟŽŶŽĨ&ĞĞĚŝŶŐWůĂŶƐͿ
      kailangang  i-­‐sumite  sa  unang  linggo  ng  Enero

TSEK  Form  5A       Uri  ng  Paraan  ng  Pagpapakain  sa  Sanggol
   ;ůĂƐƐŝĮĐĂƟŽŶŽĨ/ŶĨĂŶƚ&ĞĞĚŝŶŐWƌĂĐƟĐĞƐͿ
   ŬĂŝůĂŶŐĂŶŐŝͲƐƵŵŝƚĞƐĂƵŶĂŶŐůŝŶŐŐŽŶŐ,ƵůLJŽ

TSEK  Form  5B     Uri  ng  Paraan  ng  Pagpapakain  sa  Sanggol
   ;ůĂƐƐŝĮĐĂƟŽŶŽĨ/ŶĨĂŶƚ&ĞĞĚŝŶŐWƌĂĐƟĐĞƐͿ  
      kailangang  i-­‐sumite  sa  unang  linggo  ng  Enero

‡ EĂŬĂůĂŐĂLJƐĂĚƵůŽŶŐƐĞƐLJŽŶŐŝƚŽĂŶŐŵŐĂĨŽƌŵƐŶĂŝLJŽŶŐŐĂŐĂŵŝƟŶďŝůĂŶŐŵŐĂ
Gumagabay  sa  Nanay.

‡ Pag-­‐aralan  at  kabisahin,  para  mas  madali  ang  paghango  ng  mga  kinakailangang  
impormasyon  at  ang  pagtatala  nito.  
Tama
Sapat
Ekslusibo
108
Pagkuha ng Mahahalagang Impormasyon at Pagtatala

Sesyon 12
‡ Ang  pagkuha  ng  impormasyon  tungkol  sa  mga  Nanay  na  iyong  gagabayan  ay  
nangangailangan  ng    sapat  na  kakayahan,  upang  maging  tama  at  walang  pagkiling  
(bias).

‡ dŝŶŐŶĂŶŶĂƟŶĂŶŐd^<&Žƌŵϭ͘/ƚŽĂLJƉĂŐŚĂŶŐŽŶŐŝŵƉŽƌŵĂƐLJŽŶƚƵŶŐŬŽůƐĂEĂŶĂLJ
na  iyong  gagabayan.

3 Ang  unang  mga  impormasyon  sa  form  ay  pangalan  ni  Nanay,  ang  kanilang  
adres,  sityo,  barangay,  bayan  o  lungsod.
3 Kasunod  ay  mga  katanungan  tungkol  sa  mga  bagay-­‐bagay  sa  isang  Nanay  na  
ďƵŶƟƐ͕ŽEĂŶĂLJŶĂŶĂŬĂƉĂŶŐĂŶĂŬŶĂ͘
3 Sa  pagtatanong  ng  mga  ito,  may  paalala  sa  form  na  huwag  sasabihin  sa  Nanay  
yaong  mga  posibleng  kasagutan.  Mahalaga  ito  kasi  nakalagay  na  sa  form  ang  
mga  pwedeng  sagot  ni  Nanay.  
3 Ang  mga  sagot  ay  inilagay  para  mapadali  ang  iyong  gawain.  Ang  gagawin  mo  
na  lang  ay  lagyan  ng  tsek  (3ͿĂŶŐŬĂŚŽŶ;ďŽdžͿŶĂŬĂƚĂƉĂƚŶŐƐĂŐŽƚŶŝEĂŶĂLJ͘
3 Mas  matagal  at  mahirap  kung  isusulat  mo  pa  ang  kasagutan.  
3 Gayunpaman,  may  isang  kahon  na  nakalagay  ay  iba  pa,  pakituloy.
3 Ito  ang  lalagyan  mo  ng  tsek  kung  wala  yung  sagot  sa  listahan,  at  idedetalye  
mo  doon  sa  blangkong  linya  ang  sagot.

,ĂůŝŵďĂǁĂ͕ƟŶŐŶĂŶŶĂƟŶĂŶŐƚĂŶŽŶŐηϱƐĂd^<&Žƌŵϭ͘

5.  Sino  ang  nagpapakain  sa  bunsong  anak?  (Lagyan  ng  tsek  ang  sagot  na      
         pinakaangkop)
…   Ina
…   Ama
…   <ĂƉĂƟĚ
…   Lola
…   Iba  pa,  pakituloy  ________________

<ƵŶŐƐŝŶĂďŝŶŐEĂŶĂLJ͕͞ŶĂƐŝdĂƚĂLJŶŝLJĂĂŶŐŶĂŐƉĂƉĂŬĂŝŶƐĂďƵŶƐŽ͕͟ŝͲƚƐĞŬŶŝLJŽ
ang  kahon  ng  iba  pa,  at  isulat  sa  blangkong  linya  ang  Tatay.

Paalala
Ang  mga  posibleng  sagot  ng  Nanay  sa  iyong  mga  katanungan  ay  naka-­‐
sulat  na  sa  form,  para  mapadali  ang  iyong  pagtatala.  Ngunit  hindi  dapat  
sabihin  ito  sa  Nanay.  Antayin  kung  ano  ang  sagot  niya,  at  hanapin  sa  
ůŝƐƚĂŚĂŶ͘<ƵŶŐǁĂůĂ͕ŐĂŵŝƟŶĂŶŐŬĂŚŽŶŶŐŝďĂƉĂ͕ĂƚŝůĂŐĂLJĂŶŐƐĂŐŽƚ
niya  dun.  

Tama
Sapat
Ekslusibo
109
 ‡ DĂŚĂůĂŐĂŚĂŶŐŵĂƚĂŶĚĂĂŶŶĂƟŶŝƚŽŬĂƐŝŬĂƌĂŵŝŚĂŶƐĂŵŐĂƚĂŶŽŶŐĂLJŐĂŶƵŶĂŶŐ
Sesyon 12
pagtatala.  
‡ Ilagay  ang  petsa  kung  kelan  ninyo  kinuha  ang  mga  impormasyon  sa  Nanay.

Pagbibigay ng TSEKlist Card kay Nanay

‡ May  TSEKlist  Card  si  Nanay.  

‡ /ƚŽĂLJƉĂƌĂŶŐŝŶĚĞdžĐĂƌĚŬƵŶŐƐĂĂŶŶĂŬĂůĂŐĂLJĂŶŐŐƵƐƚŽŶŝEĂŶĂLJŶĂŵĂŶŐLJĂƌŝ
pagkapanganak  niya.  
‡ Importante  na  maunawaan  ito  ng  Nanay,  at  maisabi/matalakay  niya  sa  
magpapaanak  sa  kanya.
‡ Nakapaloob  dito  ang  mga  gagawin  ayun  sa  programang  “Unang  Yakap,  Unang  
KƌĂƐŶŐƵŚĂLJ͘͟
‡ Sa  isang  bahagi  ng  card,  nakalagay  ang  record  ng  pagpapasuso  niya.  Kailangan  
niya  ito  itsek  araw-­‐araw,  kung  nagawa  niya  ang  tama,  sapat  at  eksklusibong  
pagpapasuso  kay  Baby.

GAWAING GRUPO

Kagamitan
Kopya ng mga TSEK Forms
Mga tagubilin
Ang kalahok ay kukuha ng isa pang kalahok. Ang isang kalahok ay
magpapangap na Gumagabay sa Nanay at ang isa naman ay gaganap
na isang Nanay na Buntis o Kapapanganak lang.
Hihingi ang Gumagabay sa Nanay ng isang TSEK Form at lapis
sa facilitator. Sila ay maghanap ng isang lugar kung saan sila
komportableng makakapag-usap para maitala ang mga impormasyong
kinakailangan sa form.
Pumili ng unang grupo, bilang halimbawa grupo. Gagawin nila ang
‘question and answer’ sa unahan, para makapakinig ang lahat.
Role-Playing
Lahat ng kalahok (pares-pares) ay mag “role-play” gamit ang form.
Pag-uusisa sa pang-unawa at pag-aayos ng ‘follow-up’.
Pakikinig sa mga pointer ng Trainer_Facilitator.
Magpalabununtan sa pagkakasunod-sunod ng role playing
presentation.

Tama
Sapat
Ekslusibo
110
പ

Sesyon 12

Tama
Sapat
Ekslusibo
111
Sesyon 12

Tama
Sapat
Ekslusibo
112
 Sesyon 12

Tama
Sapat
Ekslusibo
113
Sesyon 12

Tama
Sapat
Ekslusibo
114
 Sesyon 12

Tama
Sapat
Ekslusibo
115
Sesyon 12

Tama
Sapat
Ekslusibo
116
 Sesyon 12

Tama
Sapat
Ekslusibo
117
Sesyon 12

Tama
Sapat
Ekslusibo
118
 Sesyon 12

Tama
Sapat
Ekslusibo
119
Sesyon 12

Tama
Sapat
Ekslusibo
120
Tama
Sapat
Ekslusibo
121
 Tama
Sapat
Ekslusibo
122
 Biblyograpia

Biblyograpia
 
ŐĂŝŶƐƚůůKĚĚƐʹ'ĞŶĚĞƌĞĚŚĂůůĞŶŐĞƐƚŽƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐtʹtŽƌůĚůůŝĂŶĐĞĨŽƌ
ƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐĐƟŽŶΘĞŶƚƌŽ&ĞŵŝŶŝƐƚĂĚĞ/ŶĨŽƌŵĂĐŝŽŶLJĐĐŝŽŶ;&D/EͿ͘ϮϬϬϱ͘
WĞŶĂŶŐ͕DĂůĂLJƐŝĂΘŽƐƚĂZŝĐĂ͘

ƵƐƚƌĂůŝĂŶƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐƐƐŽĐŝĂƟŽŶŽŵƉŝůĂƟŽŶ<ŝƚŽŶƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐĂƌĞƐ͘ϭϵϵϱ͘DĞů-­‐
bourne,  Australia.

ĞƐƞĞĞĚŝŶŐ͗'ĞƫŶŐƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐZŝŐŚƚĨŽƌzŽƵ͘ZĞŶĨƌĞǁ͕DĂƌLJ͕&ŝƐŚĞƌ͕ŚůŽĞĂŶĚƌŵƐ͕
^ƵnjĂŶŶĞϭϵϵϬ͘

ƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐŽŽŬ͘^ĞĂƌƐ͕tŝůůŝĂŵ͕D͘͘ĂŶĚ^ĞĂƌƐ͕DĂƌƚŚĂ͕Z͘E͘ϮϬϬϬ͘h^͘

,ĞůƉŝŶŐDŽƚŚĞƌƐƚŽƌĞĂƚƐĨĞĞĚ͘^ĂǀĂŐĞ<ŝŶŐ͕&ĞůŝĐŝƚLJ͕D͘͘/Ŷƚ͛ů/ŶĚŝĂŶĚĂƉƚĂƟŽŶďLJZ͘<
Anard  M.D.

/&E;/ŶƚĞƌŶĂƟŽŶĂůĂďLJĨŽŽĚĐƟŽŶEĞƚǁŽƌŬͿtŽƌŬŝŶŐ'ƌŽƵƉŽŶ,/s^ƚĂƚĞŵĞŶƚ͘ϮϬϬϵ͘
ĨƌŝĐĂ͕^ǁĂnjŝůĂŶĚ͘

Infant  and  Young  Child  Feeding  Counselling:  A  Training  Course  The  3  in  1  Course  (Train-­‐
Ğƌ͛Ɛ'ƵŝĚĞͿ͘ϮϬϭϬ͘/ŶĚŝĂ͗/&EWE/ΘhE/&/ŶĚŝĂ͘

Infant  and  Young  Child  Feeding  Counselling:  An  Integrated  Course  (Trainer’s  Guide).  
ϮϬϬϲ͘'ĞŶĞǀĂĂŶĚEĞǁzŽƌŬ͗tŽƌůĚ,ĞĂůƚŚKƌŐĂŶŝnjĂƟŽŶΘhE/&͘

Let’s  Eat,  Learn  and  Play  Booklet.  2007.  Marikina  City:  Arugaan  and  WABA.

>ŝĨĞ^ŬŝůůƐ/ŶĨŽƌŵĂƟŽŶ<ŝƚ͘ϮϬϬϲ͘YƵĞnjŽŶŝƚLJ͗ƌƵŐĂĂŶĂŶĚWůĂŶ/ŶƚĞƌŶĂƟŽŶĂů͘

DŝůŬ͕DŽŶĞLJĂŶĚDĂĚŶĞƐƐ͘ĂƵŵƐůĂŐ͕EĂŽŵŝΘDŝĐŚĞůƐ͕ŝĂ͘ϭϵϵϱ͘h^͘

DŽŶŝƚŽƌƐ͛'ƵŝĚĞƚŽƚŚĞDŝůŬŽĚĞWƌŝŵĞƌ͘K,͕&ŽŽĚĂŶĚƌƵŐĚŵŝŶŝƐƚƌĂƟŽŶĂŶĚhE/-­‐
CEF.

DŽƚŚĞƌƚŽDŽƚŚĞƌ^ƵƉƉŽƌƚ,ĂŶĚŬ͘ϮϬϬϭ͘h^͘>Ă>ĞĐŚĞ>ĞĂŐƵĞ/ŶƚĞƌŶĂƟŽŶĂůĂŶĚ
LINKAGES  USA.

EĂŬĂŬĂůŝŐƚĂƐĂŶŐ/LJŽŶŐ'ĂƚĂƐ͘DĂŐƉĂƐƵƐŽƐĂ'ŝƚŶĂŶŐ<ĂůĂŵŝĚĂĚ͘ϮϬϭϬ͘DĂŶŝůĂ͗K,͕
Save  the  Children,  UNICEF  Manila.

Tama
Sapat
Ekslusibo
123
 ZĞůĂĐƚĂƟŽŶ/ŶƚĞƌǀĞŶƟŽŶ:ŽƵƌŶĞLJŝŶ>ĂŐƵŶĂ͕ZŝnjĂů͕DƵŶƟŶůƵƉĂ͘ϮϬϭϬ͘DĂŶŝůĂ͗ƌƵŐĂĂŶ͕
Biblyograpia
Save  the  Children,  UNICEF  Manila.

^ƵƉƌĞŵĞŽƵƌƚƌĐŚŝǀĞ͘ŽĐƵŵĞŶƚƐƐƵďŵŝƩĞĚĚƵƌŝŶŐƚŚĞŽƵƌƚĐĂƐĞWƵďůŝĐ,ĞĂƌŝŶŐ
W,WʹWŚĂƌŵĂĐĞƵƟĐĂů,ĞĂůƚŚĐĂƌĞƐƐŽĐŝĂƟŽŶŽĨƚŚĞWŚŝůŝƉƉŝŶĞƐǀƐ͘ĞƉĂƌƚŵĞŶƚŽĨ
,ĞĂůƚŚ;K,Ϳ͘ϮϬϬϲ͘DĂŶŝůĂ͘

dŚĞƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐŶƐǁĞƌŽŽŬ͘ϮϬϬϭ͘h^͗>Ă>ĞĐŚĞ>ĞĂŐƵĞ/ŶƚĞƌŶĂƟŽŶĂů͘dŚĞDŝůŬŽĨ
,ƵŵĂŶ<ŝŶĚŶĞƐƐ͘&ƌĂŶĐŝƐ͕^ŽůǀĞŝŐ͕:ĂŵĞƐ͕^ĞůŵĂ͕:ŽŶĞƐ^ĐŚĞůůĞŶďĞƌŐ͕WŚŽĞďĞ͕ĂŶĚ
>ŽƉĞnjͲ:ŽŶĞƐ͕EŝŶĂ͘ϮϬϬϭ͘ŶŐůĂŶĚ͘

dŚĞWŽůŝƟĐƐŽĨƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐ͘ϭϵϵϴ͘WĂůŵĞƌ͕'ĂďƌŝĞůůĞ͘h<͘

dŚĞtŽŵĂŶůLJƌƚŽĨƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐ͘ϮϬϭϬ͘h^͗>Ă>ĞĐŚĞ>ĞĂŐƵĞ/ŶƚĞƌŶĂƟŽŶĂů͘
hŶĚĞƌƐƚĂŶĚŝŶŐƌĞĂƚƐĨĞĞĚŝŶŐĂŶĚ,ŽǁƚŽ^ƵĐĐĞĞĚ͘ůŝnjĂďĞƚŚ,ĞůƐŝŶŐĂŶĚŶŶĂʹWŝĂ
,ćŐŐŬǀŝƐƚ͘ϮϬϭϬ͘EŽƌǁĂLJ͘

Tama
Sapat
Ekslusibo
124
 ANNEX 1
May  Sakit  si  Nanay,  May  Sakit  si  Baby

Layunin

Maipakita  ang  kahalagahan  ng  pagpapasuso  ni  Nanay  kay  Baby,  kahit  isa  o  pareho  
silang  maysakit

Pamamaraan
 
Salaysay  (Case  Studies)

Mga Pag-uusapan

‡ Baby  na  naninilaw  (jaundice)

‡ Baby  na  Kulang  sa  Timbang  o  Kulang  sa  Buwan
‡ Baby  na  may  Bingot
‡ May  Sakit  si  Nanay
‡ DŐĂ'ĂŵŽƚŶĂDĂĂƌŝŶŐ/ŶƵŵŝŶ,ĂďĂŶŐEĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽƐŝEĂŶĂLJ
‡ Nanay  na  may  Tuberkulosis
‡ EĂŶĂLJŶĂŵĂLJ,/s

Mga Kagamitan

 WŽǁĞƌƉŽŝŶƚƉƌĞƐĞŶƚĂƟŽŶ͕ŵŐĂůĂƌĂǁĂŶŚĂŶŐŽƐĂƚƵŶĂLJŶĂďƵŚĂLJ

Haba ng Sesyon   30  minutos

Tama
Sapat
Ekslusibo
125
ANNEX 1
May Sakit Si Nanay, May Sakit si Baby

Gabay sa Trainor-Facilitator:
Tanungin ang mga kalahok nung nagkasakit si Baby
pinapasuso pa rin ba nila si Baby o huminto na? Bakit?

Ang  gatas  ni  Nanay  ay  mahalaga,  puno  ng  

sustansya,  mas  mabisa  at  higit  na  kailangan  ni  
Baby  sa  panahong  siya  ay  may  sakit.

ŶŐŐĂƚĂƐŶŝEĂŶĂLJĂLJŵĂLJĂŶƟďŽĚŝĞƐ
na  lalaban  sa  karamdaman  ni  Baby  at  
makakatulong  sa  gamot  na  nireseta  ng  doktor.

Madaling  gumaling  si  Baby  na  may  sakit  kapag  

sumususo  ito.  Sa  panahon  na  may  sakit  si  Baby,  
laging  gusto  niyang  sumuso  kay  Nanay.

^ĂƉĂŶĂŚŽŶŐŵĂLJƐĂŬŝƚƐŝEĂŶĂLJŽĂďLJ͕ŬĂŝůĂŶŐĂŶŐƟLJĂŬŝŶĂŶŐƐƵƉŽƌƚĂƐĂŵĂŐͲ/ŶĂ͕ŵĂLJ
lakas  ng  loob  at  pag-­‐asa  na  Tama,  Sapat  at  Eksklusibo  (TSEK)  ang  pinasusong  gatas  ni  
Nanay  kay  Baby.

Gabay sa Trainor-Facilitator:
Tanungin ang mga kalahok kung sino sa kanila ang may Baby na
nanilaw o nagka-jaundice? O may pamangkin o kapitbahay na
nagka-jaundice? Ano ang binigay sa jaundiced Baby? Sila ba ay
pinahinto magpasuso?

May Jaundice si Baby

‡ Paninilaw  ni  Baby  

‡ Nangyayari  ito  kapag  may  sumusobrang  kemikal  bilirubin  na  naiipon  sa  dugo
 

Tama
Sapat
Ekslusibo
126
Gabay sa Pagpapasuso kay Baby na may Jaundice

ANNEX 1
‡ Pasusuhin  nang  pasusuhin  ang  bagong  panganak  na  Baby  para  mas  maraming  
Kolostrum  siyang  makuha.
‡ Makakatulong  ang  Kolostrum  para  makadumi  si  Baby  dahil  ito  ay  nagpupurga  
ng  meconium.    Nasa  dumi  ang  maraming  bilirubin.
‡ Makakatulong  ang  pagpapasuso  ng  madalas,  para  puksain  ang  bilirubin  na  
nasa  katawan  pa  ni  Baby.
‡ ,ƵǁĂŐŵĂŐďŝŐĂLJŶŐƚƵďŝŐ͕ƉŽƌŵƵůĂŵŝůŬŽƚƵďŝŐͲĂƐƵŬĂů;ŐůƵĐŽƐĞǁĂƚĞƌͿ͘ŶŐ
ƉŽƌŵƵůĂŶŐŐĂƚĂƐĂLJŶĂŬĂŬĂƉĂŐƉĂƟŐĂƐŶŐĚƵŵŝ͕ĂƚŵĂŐƟƟďŝƐŝĂďLJ͘
‡ Painitan  sa  araw  sa  umaga  si  Baby.
‡ DĂĂƌŝŶŐŚŝŶĚŝŵĂŐŬĂƚƵŐŵĂ;ĐŽŵƉĂƟďůĞͿĂŶŐĚƵŐŽŶŝdĂƚĂLJĂƚEĂŶĂLJ;ZŚŽƌ
KŝŶĐŽŵƉĂƟďŝůŝƚLJͿŬĂLJĂƐŝĂďLJĂLJŵĂLJũĂƵŶĚŝĐĞ͘
‡ Maaring  mangangailangan  ng  phototherapy  si  Baby  sa  ospital  o  klinik.
‡ Maaring  mangangailangan  ng  dagdag  na  breastmilk  si  Baby.  Pwedeng  
humingi  ng  donors’  breastmilk  karagdagan  sa  makukuha  kay  Nanay  para  
ibigay  sa  pamamaraan  ng  cupfeeding.
‡ ,ƵǁĂŐŝƐŝƉŝŶŶĂĂŶŐŐĂƚĂƐŶŝEĂŶĂLJĂLJŶĂŬĂŬĂƐĂŵĂƐĂŬĂŶLJĂŶŐĂďLJ͘<ƵŶŐƐŝ
Baby  ay  malusog,  ang  paninilaw  ay  hindi  nakakasama  at  pansamantala  lang  
ito.
‡ Kung  ang  paninilaw  ni  Baby  ay  dahil  sa  iba  pang  problema  sa  kalusugan,  ang  
ŐĂƚĂƐŶŝEĂŶĂLJĂLJŶĂƉĂŬĂŚĂůĂŐĂ͘,ƵǁĂŐƚƵŵŝŐŝůƐĂƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽ͘
‡ Si  Baby  na  naninilaw  ay  maaring  antukin  at  ayaw  sumuso.  Gisingin  siya  para  
siya  ay  sumuso  ng  sumuso.

Paalala
Kapag  madalas  masusuhan,  lalong  lalakas  
ang  gatas.  Kapag  sinabi  at  pinanghawakan  
ng  utak  na  magkakagatas  ang  isang  Ina,  
dadaloy  ang  gatas  mula  sa  kanyang  dibdib.  

Tama
Sapat
Ekslusibo
127
ANNEX 1

Pagpapasuso kay Baby na Kulang sa Timbang o Kulang Sa Buwan

(Premature)

‡ Angkop  lamang  ang  gatas  ni  Nanay  para  sa  pangangailangan  ng  kanyang  Baby  na  
kulang  sa  buwan.  

‡ Mula  sa  resulta  ng  mga  pananaliksik,  nakita  ng  mga  doktor  na  ang  gatas  ni  Nanay  ay  
mas  maraming  taba  o  fats,  protein,    at  minerals  gaya  ng  sodium,  chloride  at  iron  sa  
preterm  milk  kesa  term  milk.  Kaya  ito  ay  tama,  sakto  at  perpekto  ang  komposisyon  
para  sa  kanyang  premature  Baby.

‡ Ang  paghawak,  paghipo  at  pagyakap  kay  Baby  ay  makatutulong  sa  bilis  ng  pag-­‐unlad  
o  paglaki  ng  isang  sanggol  na  kulang  sa  buwan.
‡ ŶŐƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽĂLJŶĂƉĂŬĂŚĂůĂŐĂƐĂŝƐĂŶŐĂďLJŶĂŬƵůĂŶŐƐĂƟŵďĂŶŐŽŬƵůĂŶŐƐĂ
buwan.

‡ Kung  si  Nanay  ay  

hindi  pa  maka-­‐ipon  
o  maka-­‐imbak  ng  
madaming  gatas,    
maghanap  ng  gatas  
sa  ibang  Nanay  
(donors’  breastmilk)  
na  pandagdag.
Kailangang  
ŵĂƟŶŐŶĂŶŶŐ
isang  doktor  ang  
Baby  na  kulang  sa  
ƟŵďĂŶŐŽďƵǁĂŶ͕
para  mabigyan  ng  
instruksyon  si  Nanay  sa  pag-­‐aalaga  ng  kanya.

Tama
Sapat
Ekslusibo
128
Pagpapasuso kay Baby na may Bingot

ANNEX 1
‡ Isang  likas  at  di  pangkaraniwang  hiwa  sa  isa  o  parehong  panig  ng  itaas  ng  labi  ang  
ĐůĞŌůŝƉŽĐůĞŌƉĂůĂƚĞ͘DĂĂƌŝŶŐĂŶŐŚŝǁĂĂLJďĂŚĂŐLJĂůĂŵĂŶŐŽďƵŽĂƚŵĂůĂǁĂŬ
hanggang  sa  ilong.  

‡ Una  sa  lahat,  dapat  isipin  ni  Nanay  na  magkakaroon  at  makakapagpadaloy  siya  ng  
kanyang  gatas  kasi  kailangang-­‐kailangan  ito  ni  Baby.

‡ Ang  maiging  posisyon  ng  pagpapasuso  ay  paupuin  si  Baby  sa  hita  ni  Nanay  at  
ƐƵƉŽƌƚĂŚĂŶŶŐďŝƐŝŐĂŶŐůŝŬŽĚŶŝĂďLJ͘,ĂďĂŶŐŶĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽ͕ƚĂŬƉĂŶŶŐĚĂůĂǁĂŶŐ
daliri  ni  Nanay  ang  hiwa  sa  labi  ni  Baby  para  walang  singaw.

‡ Magpiga  muna  ng  gatas  para  malasahan  ni  Baby  at  tumugon  sa  pagpapasuso.
‡ Obserbahan  kung  akma  at  sakto  ang  suso  sa  bibig  ni  Baby.  Sundin  ang  tamang  
pamamaraan  sa  pagpapasuso  ni  Nanay  kay  Baby.  
 
,ƵǁĂŐŚĂLJĂĂŶŶĂŬĂƟǁĂŶŐǁĂŶŐĂŶŐŬĂƚĂǁĂŶŶŝĂďLJ͕ŝƚĂĂƐŶĂŶĂŬĂŶŐƵƐŽ͕ĂƚĂŶŐ
ďĂďĂƉĂƟĂŶŐŝďĂďĂŶŐůĂďŝĂLJŶĂŬĂĚŝŬŝƚƐĂƐƵƐŽ͘

‡ Dapat  relaks  ang  balikat  ni  Nanay  hindi  naninigas.    

‡ Pwedeng  gumamit  ng  salumkipkip  (clutch  hold)  na  posisyon  sa  paghawak  kay  Baby  
habang  sumususo.

‡ Sumangguni  sa  isang  doktor  para  matulungan  si  Baby.  Pwede  kasing  gumawa  ng  
dental  obturator  para  sa  may  buo  at  malawak  na  binggot.

‡ Pwede  ring  mag  cupfeeding  si  Baby  na  may  binggot.

Tama
Sapat
Ekslusibo
129
ANNEX 1
Kung Si Nanay ay May Sakit

Gabay sa Trainer-Facilitator:
Tanungin ang mga kalahok kung ano ang ginawa nila noong sila ay
nagkasakit? Huminto ba sila sa pagpapasuso o nagpatuloy ba?

‡ DĂĂĂƌŝŶŐŵĂŬĂƌĂŵĚĂŵŶŐŵĂƟŶĚŝŶŐƉĂŐͲĂĂůĂůĂƐŝEĂŶĂLJ͕ƉĂƌĂƐĂŬĂŶLJĂŶŐƐĂƌŝůŝĂƚƐĂ
kanyang  sanggol.

‡ Makinig  sa  kanyang  mga  alalahanin  o  saloobin  at  tanggapin  ang  kanyang  mga  
nararamdaman.

‡ ^ĂŐƵƟŶĂŶŐŬĂŶLJĂŶŐŵŐĂŬĂƚĂŶƵŶŐĂŶĂƚƉĂŐͲƵƐĂƉĂŶĂŶŐƉĂƚƵůŽLJŶĂƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽ͘
Maaaring  nag-­‐aalala  si  Nanay  tungkol  sa  kanyang  mga  gamot  at  maaaring  bumagal  
siya  sa  pagpapasuso.    
 
Pinakamahusay  pa  ring  ipagpatuloy  ang  pagpapasuso  kahit  may  sipon,  ubo,  
trangkaso  o  mild  impeksyon  si  Nanay.    
 
DĂŬŝŬŝŶĂďĂŶŐƌŝŶƐŝEĂŶĂLJŬĂƉĂŐƐŝLJĂĂLJƉĂƚƵůŽLJŶĂŵĂŐƉĂƐƵƐŽĚĂŚŝůĂŶŐŽdžLJƚŽĐŝŶ
hormone  ay  nagbibigay  ng  pangpakalma.

BABALA
1

Dahil si Baby musmos pa, malambot ang bata, hindi pa

hubog ang katawan, madaling kapitan ng sakit. Sana
iwasan ng mga matatanda at mga bata na halikan ang
labi, pisngi o mukha ni Baby. Kadalasan ang may dala ng
sakit ay ang mga taong nakapaligid kay Baby. Gayundin,
ang balbas ay nakakatusok, nakaka- allergy at nagiging
sanhi ng pamumula ng pisngi ni Baby.

Tama
Sapat
Ekslusibo
130
 Si Nanay Pwedeng Magpasuso kapag Umiinom ng Mga Gamot na …

ANNEX 1
1
Acetaminophen,  Paracetamol Decongestant
Acyclovir   Digitalis  
>ŽĐĂůŝnjĞĚĂŶĞƐƚŚĞƟĐƐ;ĨŽƌĚĞŶƚĂů ŝƵƌĞƟĐƐ
work) Ibuprofen  
Antacid Insulin  
ŶƟďŝŽƟĐ Kaopectate  
ŶƟĐŽĂŐƵůĂŶƚ >ĂdžĂƟǀĞƐ
ŶƟĐŽŶǀƵůƐĂŶƚ DƵƐĐůĞƌĞůĂdžĂŶƚ
ŶƟŚŝƐƚĂŵŝŶĞ WŝŶǁŽƌŵŵĞĚŝĐĂƟŽŶƐ
Aspartame  (nutrasweet) Propanolol
ƐƚŚŵĂŵĞĚŝĐĂƟŽŶƐ;ĐƌŽŵŽůLJŶ͕ Propylthiouracil  
inhalant,  bronchodilator)   Silicon  from  implants  
Barium   dŚLJƌŽŝĚŵĞĚŝĐĂƟŽŶƐ
ŚůŽƌŽƋƵŝŶĞ;ŶƟŵĂůĂƌŝĂůͿ sĂĐĐŝŶĞƐ
ŽƌƟƐŽŶĞ sŝƚĂŵŝŶƐ

Ingat sa Pagpapasuso kapag si Nanay ay Umiinom ng …

1

Alcohol   Lithium
ŶƟĚĞƉƌĞƐƐĂŶƚƐ Metoclopramide  
Aspirin   DĞƚƌŽŶĚĂnjŽůĞ;&ůĂŐLJůͿ
Codeine   Morphine  
Demerol   KƌĂůĐŽŶƚƌĂĐĞƉƟǀĞƐ
Ergots   WĂdžŝů
'ĞŶĞƌĂůĂŶĞƐƚŚĞƟĐƐ Phenobarbitol  
Indomethacin   WƌŽnjĂĐ
/ƐŽŶŝĂnjŝĚ sĂůŝƵŵ
Zolof

Si Nanay hindi dapat magpasuso kung siya ay Umiinom

1

ng mga Gamot na …

Amphetamines   DĞƚŚŽƚƌĞdžĂƚĞ
ŶƟŵĞƚĂďŽůŝƚĞĚƌƵŐƐ;ĂŶƟĐĂŶĐĞƌ Mysoline
drugs)   EŝĐŽƟŶĞ
Cocaine Parlodel  
Cyclosporine   PCP  
,ĞƌŽŝŶĞ ZĂĚŝŽĂĐƟǀĞĚƌƵŐƐĨŽƌĚŝĂŐŶŽƐƟĐ
Lindane   tests  (temporary  stop  only)
Marijuana  

Tama
Sapat
Ekslusibo
131
ANNEX 1
Pwede bang magpasuso si Nanay na may tuberculosis (TB)?

‡ Ligtas  magpasuso  si  Nanay  na  may  TB.  

‡ Ngunit  kailangan  ni  Nanay  mag-­‐ĂŶƟͲƚƵďĞƌĐƵůĂƌĚƌƵŐƚŚĞƌĂƉLJ
‡ Kapag  malubha  ang  TB  niya  sa  baga,  ito  ay  makakahawa  sa  pamamagitan  ng  
kanyang  ilong  at  bibig.    
‡ Pansamantala  munang  ihiwalay  si  Baby  kapag  malala  ang  TB  ni  Nanay.  
‡ ^ŝEĂŶĂLJĂLJŬĂŝůĂŶŐĂŶŐĂŵƵƟŶ͘WĂůĂďĂƐŝŶŵĂĚĂůĂƐĂŶŐŐĂƚĂƐŶŝEĂŶĂLJĂƚ
itapon  ito  habang  siya  ay  ginagamot.
‡ Si  Baby  ay  pwedeng  pasusuhin  sa  ibang  Nanay  na  malusog  (wetnurse)  o  
galing  sa  naipon  na  gatas  ng  ibang  Nanay  (donors’  breastmilk).  
‡ Ang  ŶƟͲdĚƌƵŐƚŚĞƌĂƉLJĂLJĂĂďƵƟŶŶŐƚĂŽŶŬĂLJĂŵĂŚĂůĂŐĂŶŐŵĂƐƵďĂLJďĂLJĂŶ
o  i-­‐monitor  ang  blood  levels  ng  mag-­‐Ina.  
‡ Ituloy  ang  pagpapasuso  ng  gatas  ng  isang  Nanay.

Pwede bang magpasuso si Nanay na may

+XPDQ,PPXQRGHÀFLHQF\9LUXV+,9"

ŶŐ,/sĂLJƐƵŵŝƐŝƌĂŶŐŝŵŵƵŶĞƐLJƐƚĞŵŽŬĂŬĂLJĂŚĂŶŶŐŬĂƚĂǁĂŶŶĂƟŶƉĂƌĂůƵŵĂďĂŶƐĂ
ƐĂŬŝƚ͘ŶŐĐƋƵŝƌĞĚ/ŵŵƵŶĞĞĮĐŝĞŶĐLJ^LJŶĚƌŽŵĞ;/^ͿĂLJŵĂůĂůĂĂƚŚƵůŝŶŐŬĂůĂŐĂLJĂŶŐ
ƐĂŬŝƚŶŐƚĂŽŶŐŶĂŚĂǁĂĂŶŶŐ,/s͘^ĂƐŝŵƵůĂ͕ŵƵŬŚĂŶŐŵĂůƵƐŽŐĂŶŐƚĂŽŶŐŶĂŚĂǁĂĂŶŶŐ
,/s͘hŵĂĂďŽƚŶŐǁĂůŽŶŐďƵǁĂŶŚĂŶŐŐĂŶŐƐĂŵƉƵŶŐƚĂŽŶďĂŐŽŵĂŚĂŶƚŽŶŐƐĂ/^͘

/LJWDVPDJSDVXVRVL1DQD\QDPD\+,9

‡ ,ĂŶŐŽƐĂƉĂƚĂŬĂƌĂŶŶŐK,͕t,K͕hE/&͕hE/^͘EŽǀĞŵďĞƌϮϬϬϵ“As  a  general  
ƉƌŝŶĐŝƉůĞ͕ŝŶĂůůƉŽƉƵůĂƟŽŶƐŝƌƌĞƐƉĞĐƟǀĞŽĨ,/sŝŶĨĞĐƟŽŶƌĂƚĞƐ͕ďƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐƐŚŽƵůĚ
ĐŽŶƟŶƵĞƚŽďĞƉƌŽŵŽƚĞĚ͕ƉƌŽƚĞĐƚĞĚĂŶĚƐƵƉƉŽƌƚĞĚ͘͟

‡ Kailangang  magpasuso  ng  eksklusibo  hanggang  anim  na  buwan,  walang  ibibigay  
kundi  gatas  ni  Nanay  lamang.  Bawal  mag  ŵŝdžĞĚͲĨĞĞĚŝŶŐ  dahil  maaring  maging  mabilis  
ĂŶŐƉĂŐůŝƉĂƚƐĂĂďLJŶŐ,/s͘

‡ <ƵŵƉůĞƚŽƐĂŶƵƚƌŝƐLJŽŶĂŶŐŐĂƚĂƐŶŐŝŶĂ͘DĂLJŵŐĂĂŶƟďŽĚŝĞƐŝƚŽŶŐƉĂŶĂŶŐŐĂůĂďĂŶ
sa  sakit.

‡ Isangguni  sa  isang  health  worker  ang  sakit  ni  Nanay.

Tama
Sapat
Ekslusibo
132
0JD3DODWDQGDDQ.HODQJDQJ0DVXED\ED\DQNXQJVL1DQD\D\PD\+,9

ANNEX 1
‡ DĂŚĂůĂŐĂŶŐŵĂŝǁĂƐĂŶĂŶŐƉĂŐƐƵƐƵŐĂƚŶŐƵƚŽŶŐŽŵĂƵǁŝƐĂŝŵƉĞŬƐŝLJŽŶŽŵĂƐƟƟƐ͘
DĂĂƌŝŶŐŵĂŐŝŶŐƐĂŶŚŝŶŐ,/sƚƌĂŶƐŵŝƐƐŝŽŶŽƉĂŐůŝƉĂƚŶŐ,/sƐĂĂďLJ͘
‡ Sundin  ang  tamang  gabay  sa  pagpapasuso.
‡ Sumususo  ng  madalas  na  hindi  kumukulang  sa  walong  oras  o  mas  higit  pa  sa  loob  ng  
24  oras.  
‡ Isaayos  sa  tamang  posisyon  si  Nanay  at  Baby  habang  sumususo.
‡ <ĂƉĂŐŵĂLJŵĂƐƟƟƐŽŝŵƉĞŬƐŝLJŽŶĂŶŐƐƵƐŽŶŝEĂŶĂLJ͕ŵĂŐŚĂŶĂƉŶŐŵĂůƵƐŽŐŶĂEĂŶĂLJ
para  magpasuso  kay  Baby  (wet  nurse)  o  donor’s  breastmilk.  

GINTONG ARAL
Makukuha ang HIV o AIDS sa pakikipagtalik sa meron nito (male to male partner,
at multiple partners).
Mag ingat, lalo na kung kailangan magpasalin ng dugo. Pwedeng manggaling sa
kontaminadong dugo na naisalin (blood transfusion), kaya nahawa si Nanay.
Pag kailangan magpaturok ng gamot, o may isasagawang mga tests na dapat
gawin, gumamit ng mga disposable needles and syringes. Maari magmula sa
kontaminadong karayom ginamit sa pagturok ng gamot, karayom na gamit sa
accupuncture o pag nagpalagay ng tattoo o gamit sa mga adik sa droga
Pwede ring vertical transmission ang pagkahawa. Galing sa Nanay na nakuha ng
Baby nung nasa tiyan pa lamang siya, ng manganak si Nanay at sa pag papasuso.

Tama
Sapat
Ekslusibo
133
ANNEX 1
Resulta ng Pananaliksik

6DŚŘ1DQD\QDPD\+,9
‡ řŝ%DE\D\KLQGLPDJNDNDURRQQJ+,9
‡ Ś%DE\ODQJDQJPDJNDNDURRQQJ+,9QRRQJ
ipinagbubuntis sila
‡ ś%DE\ODQJPDJNDNDURRQQJ+,9SDJNDVLODQJ
(antenatal) at habang sinisilang (intranatal)

*DED\DQDQJ1DQD\QDPD\+,9NXQJVL\DD\PDJSDSDVXVRRPDJ
replacement feeding, galing sa baka o sa halaman gaya ng soya.

‡ Sa  pagdedesisyon,  isaalang-­‐alang  ang  kalagayan  ng  pamumuhay  at  ang  kumunidad  

Nangangaillangan  ng:
3 DĂůŝŶŝƐŶĂŬĂŵĂLJ;ůĞĂŶ,ĂŶĚƐͿ
3 Malinis  na  gamit  (Clean  Utensils)  
3 Malinis  na  tubig  (Clean  Water)  
3 Malinis  na  hapag  (Clean  Surface)  
3 Malinis  na  lugar  (Clean  Environment)

‡ Madalas  magkakasakit  si  Baby  kapag  mag-­‐pormula  milk  tulad  ng  diarrhea,  dysentery,  
ƉŶĞƵŵŽŶŝĂ͕ĂĐƵƚĞƌĞƐƉŝƌĂƚŽƌLJŝŶĨĞĐƟŽŶƐ͕ƐĞƉƐŝƐ͕ĂƐƚŚŵĂ͕ĂƚŽƉLJ͕ĂůůĞƌŐŝĞƐ͕ĂďĚŽŵŝŶĂů
ĐŽůŝĐŬLJƉĂŝŶ͕ǀŽŵŝƟŶŐ͕ĐŽŶƐƟƉĂƟŽŶ͕ŽĐĐƵůƚďůŽŽĚŝŶƐƚŽŽů͕ĂŶĂůĮƐƐƵƌĞƐ͕ĂďĚŽŵŝŶĂů
ĚŝƐƚĞŶƟŽŶ͕ŶƵƚƌŝƟŽŶĂůĂŶĞŵŝĂ͕ŚLJƉŽĐĂůĐĞŵŝĐƐĞŝnjƵƌĞƐ͕ŵĂůŶƵƚƌŝƟŽŶĂŶĚƉŽŽƌ
ĚĞǀĞůŽƉŵĞŶƚ͘

‡ Malawak  na  pagsusuri  ng  tamang  kailangan  at  pag-­‐unawa  sa  kalagayan  ng  Nanay  na  
ŵĂLJ,/s͘

‡ Dapat  hindi  mahantong  sa  pagsisisi  sa  bandang  huli.  Responsibilidad  ng  komunidad  
ĂŶŐƉĂŐƐĂŐŝƉƐĂEĂŶĂLJŶĂŵĂLJ,/sͬ/^͘

Tama
Sapat
Ekslusibo
134
 ANNEX 2
Mga  Makabagong  Usapin

Layunin

Para  iangat  ang  kaalaman  sa  pagtugon  sa  tamang  pagkilos  sa  panahon  ng  krises  
at  kalamidad  para  ipagtanggol  ang  pagpapasuso.

Pamamaraan

Paglalarawan

Mga Pag-uusapan

‡ ^ĂŬƵŶĂĂƚ<ĂůĂŵŝĚĂĚ͕,ŝŐŝƚDĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽĂƚDĂŐƚƵůƵŶŐĂŶ
‡ >ĂĐƚĂƟŽŶŵĞŶŽƌƌŚĞĂDĞƚŚŽĚ
‡ Kangaroo  Care  
‡ ZϳϲϬϬ;ZŽŽŵŝŶŐͲŝŶĂŶĚƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐĐƚͿ
‡ ZϭϬϬϮϴ;džƉĂŶĚĞĚƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐWƌŽŵŽƟŽŶĐƚͿ

Mga Kagamitan

WŽǁĞƌƉŽŝŶƚWƌĞƐĞŶƚĂƟŽŶ͕ĂƐĞ^ƚƵĚLJWŚŽƚŽƐ

Haba ng Sesyon 30  minutos

Tama
Sapat
Ekslusibo
135
ANNEX 2
Sa Sakuna at Kalamidad, Higit Magpasuso at Magtulungan

‡ Ang  wetnursing  ay  pagpapasuso  ng  isang  Nanay  na  hindi  niya  anak.    Nakapaloob  
na  hakbang  ang  wetnursingƐĂĂƟŶŐďĂƚĂƐZϳϲϬϬŽĨϭϵϵϮ(Rooming-­‐In  and  
ƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐĐƚͿ͘  Nanay  sa  suso  ang  tawag  sa  wetnurse.  
‡ Isang  Tradisyong  Pilipino  ang  gawain  ito  ngunit  nanganganib  ng  mawala.  
‡ ^ĂďŝƐĂďĂƚĂƐŶĂƟŶ͕ŬĂƉĂŐŶĂͲĐŽŵĂƚŽƐĞĂŶŐ/ŶĂŽŶĂŐŬĂƌŽŽŶŶŐĞŵĞƌŐĞŶĐLJŽƐĂŬƵŶĂ
at  hindi  makapagpasuso,  maaaring  gawin  ang  mga  pamamaraan  na  ito  :

‡ Magbigay  ng  naimpok  na  gatas  ni  Nanay.  

‡ Magpa-­‐wetnurse  si  Baby.  
‡ ,ƵŵŝŶŐŝŶŐĚŽŶŽƌƐ͛ďƌĞĂƐƚŵŝůŬ͘

Kung  wala  na  talagang  paraan  para  makakuha  ng  gatas  ng  isang  Nanay,  ang
pinakahuling  hakbang  ang  pagbigay  ng  pormulang  gatas,  ngunit  nakataya  dito  ang  
kalusugan  ni  Baby.

Paalala
Siguraduhing  malusog  ang  pipiliing  
wetnurse.

Relactation Technique o Balik Pasuso

^ĂƉĂŵĂŵĂŐŝƚĂŶŶŐƌĞůĂĐƚĂƟŽŶƚĞĐŚŶŝƋƵĞŽďĂůŝŬƉĂƐƵƐŽ͕ŵĂĂƌŝŶŐŵĂŝďĂůŝŬŶ/EĂŶĂLJĂŶŐ
pagpapasuso  sa  kanyang  Baby.  Sundin  lamang  ang  mga  hakbang  na  ito:

‡ Papatakan  ng  gatas  ang  bibig  ni  Baby  para  sa  unang  paglasa  ng  gatas  ni  
Nanay,  gamit  ang  isang  kutsarita.    Ang  gatas  ay  galing  sa  ibang  Nanay.
‡ Pahawakan  si  Baby  sa  isang  Nanay  na  sanay  nang  magpasuso  sa  kanyang  
dibdib.  Tingnan  kung  paano  niya  ginagawa  ito.  Panatag  at  relaks  na  ang  isang  
ĚĂůƵďŚĂƐĂŶŐEĂŶĂLJŶĂŵĂƟLJĂŐĂŶŐŵĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽƐĂŝƐĂŶŐŶĂŶŝŶŝďĂŐŽŶŐĂďLJ͘
‡ Masahiin  ang  baguhang  Nanay  upang  maalis  ang  tensyon  sa  kanyang  leeg  
at  balikat.  Napakabisa  ang  pagmasahe  sa  likod  upang  marelaks  ang  buong  
katawan  ni  Nanay.
‡ Pagkatapos  ng  masahe  sa  likod  ni  Nanay,  siya  ay  handa  ng  magpamasahe  sa  
suso  at  aralin  din  kung  paano  ito  gawin.    Ito  ay  isang  espesyal  na  panghihimas  
ng  suso.  
‡ ^ƵƐƵŬĂƟŶŵƵŶĂĂŶŐŵŐĂůĂĐƚĂƟŽŶƉƌĞƐƐƵƌĞƉŽŝŶƚƐƉĂƌĂƐĂƉĂŐĚĂůŽLJŶŐŐĂƚĂƐ͘
‡ /ƐĂŐĂǁĂŶĂĂŶŐůĂĐƚĂƟŽŶŵĂƐƐĂŐĞ͘

Tama
Sapat
Ekslusibo
136
 ‡ May  nakaimbak  na  gatas  pa  si  Nanay  kung  ang  Baby  niya  ay  mababa  sa  anim  

ANNEX 2
na  buwan  ang  edad.    Siguradong  meron  papatak  na  gatas  pagkatapos  ng  
ůĂĐƚĂƟŽŶŵĂƐƐĂŐĞ͘
‡ DĂĂƌŝŶŐŵĂŐƐŝŵƵůĂŶŐŵĂŐƉĂƐƵƐŽƐŝEĂŶĂLJŬĂLJĂďLJ͘,ĂŶĚĂŶĂƐŝEĂŶĂLJŶĂ
magpasuso  kasi  nakita  na  niya  na  may  gatas  pa  siya  ng  pumatak  ang  gatas  
ƉĂŐŬĂƚĂƉŽƐŶŐ>ĂĐƚĂƟŽŶDĂƐƐĂŐĞ͘^ŝĂďLJŶĂŵĂŶĂLJŵĂLJŬĂƌĂŶĂƐĂŶŶĂƐĂ
pagsuso  dahil  nakapag-­‐ensayo  na  siya,  ng  magsuso  sa  ibang  Nanay.
‡ Kapag  medyo  naalangan  pa  sa  daloy  ng  gatas  ni  Nanay,  pwedeng  magpapatak  
ng  gatas  (galing  sa  ibang  Nanay)  habang  sumususo  si  Baby.  Gumamit  ng  
kutsarita  pag  humingi  ng  gatas  mula  sa  ibang  Nanay.  

GINTONG ARAL
Sa pamamagitan ng Relactation Technique o Balik Pasuso...
‡ Maaring magpasuso muli ng eksklusibo kay Baby yung
mga Nanay na nag halinhinang pasuso ng gatas niya at
pormulang gatas.
‡ Maaring ilipat ang pagsuso ng batang malnourished mula
sa pormulang gatas tungo sa dibdib ni Nanay.
‡ Muling ibalik sa pagpapasusong eksklusibo ang isang
Baby na nahirati na sa pormulang gatas.

Sa Eksklusibong Pagpapasuso Malayong Agwat ang Pagbubuntis

sa pamamaraan ng Lactation Amenorrhea Method (LAM)

Gabay sa Trainer-Facilitator:
Tanungin ang mga kalahok kung
‡ anong uri ng birth control ang ginagamit nila habang sila ay
nagpapasuso.
‡ ano ang mga naaalala nila tungkol sa eksklusibong
pagpapasuso.

‡ DĂŝŝǁĂƐĂŶŐŵĂďƵŶƟƐĂŐĂĚƐŝEĂŶĂLJŶĂŶĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽŶŐĞŬƐŬůƵƐŝďŽ͘
‡ Kumpleto  na  sa  tubig  ang  gatas  ni  Nanay  kaya  hindi  na  kailangan  painumin  pa  
ng  tubig  si  Baby.  

Tama
Sapat
Ekslusibo
137
 ‡ Walang  ibibigay  kay  Baby  ng  iba  pang  pagkain    sa  loob  ng  unang  anim  na  
ANNEX 2
buwan  kundi  purong  gatas  lang  ni  Nanay  kasi  nga  perfect  food  ito.
‡ Walang  nagaganap  na  regla  kapag  eksklusibong  nagpapasuso  si  Nanay.  
ŶŐĞƐƚƌŽŐĞŶŚŽƌŵŽŶĞ͕ƌĞƐƉŽŶƐĂďůĞƐĂƉĂŐŝŐŝŶŐĨĞƌƟůĞŶŝEĂŶĂLJ͕ĂLJŚŝŶĚŝ
gumagana  kapag  si  Nanay  ay  nagpapasuso  ng  eksklusibo.  Kaya  kailangang  
mas  madalas  magpasuso  si  Nanay.  
‡ Araw  at  gabi,    tuloy  dapat  ang  pagpapasuso.
‡ Sa  LAM,  kung  saan  nagpapasuso  ng  eksklusibo  si  Nanay,  ay  makakamtan  ang  
ϵϴйĞĸĐĂĐLJŽĞƉĞŬƟďŽŶŐĚŝƐŝLJĂŵĂďƵŶƟƐ͘
‡ ,ŝŶĚŝŬĂŝůĂŶŐĂŶŶŐƉŝůĚŽƌĂƐ͕ĐŽŶĚŽŵ͕ŝŶũĞĐƚĂďůĞŽŝŶƚƌĂƵƚĞƌŝŶĞĚĞǀŝĐĞ;/hͿƐĂ
unang  anim  na  buwan  pagkasilang  ni  Baby.

BABALA
1

Kapag hindi nagpasusong eksklusibo

hanggang anim na buwan, maaring
maagang dumating ang regla at BABALA
1
mabuntis na si Nanay.
Bumababa ang dami ng gatas
ni Nanay kapag umiinom siya ng
pildoras (pills) lalo na yung may
matataas sa estrogen hormone.

Kangaroo Care (Human Incubator)

‡ Kangaroo  Care  ang  tawag  sa  paghawak  sa  mga  Babies  lalo  na  sa  mga  kulang  
ƐĂƟŵďĂŶŐŽŬƵůĂŶŐƐĂďƵǁĂŶ͘/ŶŝůĂŐĂLJƐŝĂďLJƐĂĚŝďĚŝďŶŝEĂŶĂLJ;ŽdĂƚĂLJͿ
imbes  na  nilalagay  sa  incubator    ng  24  oras  sa  isang  araw.  Balat  sa  balat  (skin-­‐
to-­‐skin  contact)  kasi    nasa  loob  ng  damit  ni  Nanay  (o  Tatay)  si  Baby.
‡ Ito  ay  makabagong  paraan  upang  magbigay  ng  natural  na  init  at  kaginhawaan  
ƐĂŵŐĂĂďLJŶĂŬƵůĂŶŐĂŶŐƟŵďĂŶŐŽďƵǁĂŶƐĂƉĂŵĂŵĂŐŝƚĂŶŶŐďĂůĂƚƐĂ
balat  sa  kanilang  mga  Nanay.
‡ Ang  natural  na  temperatura  sa  katawan  ni  Nanay  ay  angkop  sa  
pangangailangan  ni  Baby  lalo  na  sa  paghubog  ng  kanyang  katawan  at  balat.
‡ Ito  ay  nagbibigay  din  ng  pagkakataon  para  sa  maagaran,  madalas  at  matagal  
na  pagpapasuso.
‡ Pag  nadischarge  na  si  Baby  sa  ospital,  ituloy  pa  rin  ang  kangaroo  care  sa  
bahay.

Tama
Sapat
Ekslusibo
138
RA 7600 (Rooming-In and Breastfeeding Act)

ANNEX 2
‡ ŝŶŝŝŶŶŐZϳϲϬϬ;ZŽŽŵŝŶŐͲĂŶĚ/ŶƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐĐƚͿĂŶŐŬĂŚƵůƵŐĂŶŶŐ
ƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽƐĂŵĂŐͲ/ŶĂŶĂŝŬĂŬĂďƵƟƐĂŬĂůƵƐƵŐĂŶĂƚŐĂŶƵŶĚŝŶƐĂĂƟŶŐ
ďĂŶƐĂ͘DĂůĂŬŝŶŐƚƵůŽŶŐƐĂƉĂŐͲŝǁĂƐŽďĂǁĂƐƐĂDŝůŬ/ŵƉŽƌƚĂƟŽŶĂŶŐƚƵůƵLJͲ
ƚƵůŽLJŶĂƉĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽŶŐŵĂŐͲ/ŶĂ͘,ŝŶĚŝŶĂƚĂLJŽĂĂŶŐŬĂƚŶŐĚŽůLJĂƌĞƐƉĂƌĂƐĂ
ƉĂŐďŝůŝŶŐĂƌƟƉŝƐLJĂůŶĂŐĂƚĂƐĂŶŐWŝůŝƉŝŶĂƐ͘
‡ ŶŐďĂƚĂƐŶĂZŽŽŵŝŶŐͲ/ŶĂŶĚƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐĐƚŽZϳϲϬϬĂŶŐŶĂŐďŝďŝŐĂLJŶŐ
daan  para  makasuso  ang  bagong  silang  sa  ospital,  maternity  center  o  klinik.  
Kapag  magkasama  ang  Ina  at  sanggol  nasisimulan  agad  ang  pagpapasuso  
sa  unang  oras  pagkapanganak.  Sa  Caesarian  birth  naman,  pwede  nang  
magsimula  kaagad  ng  pagpapasuso.
‡ EĂďĂŶŐŐŝƚŶŐďĂƚĂƐŶĂZϳϲϬϬ;ZŽŽŵŝŶŐͲ/ŶĂŶĚƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐĐƚͿŶĂƐĂ
pagkakataong  nagkahiwalay  ang  mag-­‐Ina  dahil  biglang  nagkasakit  si  Nanay  
o  nahiwalay  sa  Nanay,  sabi  ng  batas  pwede  magsuso  sa  ibang  Nanay  si  
Baby.  Wetnursing  ang  tawag  dito.  Pwede  rin  magbigay  kay  Baby  ng  donors  
ďƌĞĂƐƚŵŝůŬŚĂŶŐŽƐĂŶĂŝŵďĂŬŶŝEĂŶĂLJŽŝďĂŶŐEĂŶĂLJŽŐĂůŝŶŐƐĂ,ƵŵĂŶDŝůŬ
Bank.

Parusa sa Paglabag ng RA 7600 (Rooming -in and Breastfeeding Act)

‡ Sinumang  lalabag  sa  batas  na  ospital  o  health  facility  ay  aalisan  ng  lisensiya  
ĂƚƉĂƉĂƚĂǁĂŶŶŐŬĂƌĂŵƉĂƚĂŶŐƉĂƌƵƐĂ͘WĂŐͲĂĂƌĂůŝŶĚŝŶŝƚŽŶŐ>ĂĐƚĂƟŽŶ
Management  Training  o  pagsasanay  sa  tamang  pagsususo.

RA 10028 (Expanded Breastfeeding Promotion Act)

‡ Nagbigay  ng  suporta  sa  mga  Nanay  na  nagtatrabaho  sa  labas  ng  tahanan  
pero  maaring  magpatuloy  sa  pagpasuso,  sabi  ng  RA  10028  ;džƉĂŶĚĞĚ
ƌĞĂƐƞĞĞĚŝŶŐWƌŽŵŽƟŽŶĐƚͿ͘
‡ Inatasan  ng  batas  ang  mga  employer  na  magtayo  ng  >ĂĐƚĂƟŽŶ^ƚĂƟŽŶ  sa  
pagawaan  o  opisina.
‡ Naglaan  din  ang  batas  na  ito  ng  40  minuto  sa  pagpapasuso  sa  loob  ng  isang  
ĂƌĂǁƐĂƚƌĂďĂŚŽ͘,ŝŶĚŝŝƚŽŝďĂďĂǁĂƐƐĂƐƵǁĞůĚŽ͘

Tama
Sapat
Ekslusibo
139
ANNEX 2

Tama
Sapat
Ekslusibo
140
 Ang  Sablay  ni  Baby

ANNEX 3
Ang  sablay  ni  Baby  ay  isang  makabagong  gamit  para  makapagpasuso  si  Nanay  kahit  saan  
sila  pumunta  ni  Nanay.

‡ Mas  napapainam  ang  pagpapasuso  dahil  

magkalapit  ang  mag-­‐  Ina.
‡ Nagdudulot  ito  ng  init  ng  katawang  
kailangan  sa  paglaki  at  pag-­‐unlad  ni  Baby.
‡ Nagbibigay  daan  sa  mas  madalas  na  
pagpapasuso,    kahit  abala  sa  trabaho  si  
Nanay  dahil  karga  niya  si  Baby  at  malaya  
ang  kanyang  mga  kamay.
‡ Si  Baby  ay  mas  ligtas,  pwede  siyang  
dalhin  ni  Nanay  sa    iba’t  ibang  lugar  na  
pupuntahan  niya,  sa  halip  na  iwanan  lang  
sa  kasambahay.  
‡ EĂŶĂŶĂƟůŝŶŐŵĂƟďĂLJĂŶŐĞŵŽƟŽŶĂů
security  ng  mag-­‐Ina.
‡ Maari  rin  gumamit  ng  sablay  si  Tatay  kung  
siya  ang  nag-­‐aalaga  kay  Baby  ng  sandali,  
lalo  na  kung  gusto  niyang  kargahin  si  Baby.

Tama
Sapat
Ekslusibo
141
 Tama
Sapat
Ekslusibo
142
 ANNEX 4
Mga  Sagot  sa  Pagsasanay

Tama
Sapat
Ekslusibo
143
Pasasalamat
EĂŝƐŶĂŵŝŶŐƉĂƐĂůĂŵĂƚĂŶĂŶŐůĂŚĂƚŶŐƚƵŵƵůŽŶŐƵƉĂŶŐŵĂďƵŽĂŶŐ͟'ĂďĂLJƐĂdĂŵĂŶŐ
WĂŐƉĂƉĂƐƵƐŽŶŐŵŐĂEĂŶĂLJ͘͟/ƚŽĂLJŝƐĂŶŐŵĂůĂŬŝŶŐƚƵůŽŶŐƐĂƉĂŐƐĂƐĂŶĂLJŶŐŵŐĂƉĞĞƌ
counselors  na  boluntaryong  gumagabay    sa  mga  nanay  sa  tamang    pagpapasuso  mula  
pagkasilang  hanggang  anim  na  buwan.    Marami  ang  nagtulong  upang  magawa  ang  
manual  na  ito,  mula  sa  paunang  bersiyon  hanggang  sa  makumpleto  at  magamit  sa  mga  
pagsasanay  ng  humigit  kumulang  na  6  000  peer  counselors  sa  32  siyudad.

Nais  naming  pasalamatan  ang  Arugaan  na  sumulat  ng  unang  bersiyon  ng  manual  na  
ginamit  sa  mga  naunang  pagsasanay  ng  mga  peer  counselors.    Ang  pinakahuling  bersiyon  
ĂLJƉƌŽĚƵŬƚŽŶŐŵĂƐƵƐŝŶŐƉĂŐƐĂƐĂĂLJŽƐŶŐŵŐĂŬŝŶĂƚĂǁĂŶŶŐEĂƟŽŶĂůĞŶƚĞƌĨŽƌŝƐ-­‐
ĞĂƐĞWƌĞǀĞŶƟŽŶĂŶĚŽŶƚƌŽů;EWͿĂƚEĂƟŽŶĂůĞŶƚĞƌĨŽƌ,ĞĂůƚŚWƌŽŵŽƟŽŶ;E,WͿ
ŶŐK,͕EĂƟŽŶĂůEƵƚƌŝƟŽŶŽƵŶĐŝů;EEͿ͕:ŽƐĞ&ĂďĞůůĂDĞŵŽƌŝĂů,ŽƐƉŝƚĂů͕t,KĂƚ
UNICEF.    Nais  din  naming  bigyang  halaga  ang  mga      organisasyon  na  nagbigay  komento  
ƵƉĂŶŐŚŝŐŝƚŶĂŵĂƉĂLJĂŵĂŶĂŶŐŵĂŶƵĂůŶĂŝƚŽ͘/ƚŽĂLJĂŶŐ&ŽŽĚĂŶĚƌƵŐĚŵŝŶŝƐƚƌĂƟŽŶ
ĂƚĂŶŐ,ĞĂůƚŚĞǀ/ŶƐƟƚƵƚĞŶĂƚƵŵƵůŽŶŐĚŝŶƐĂƉĂŐƐĂƐĂŶĂLJŶŐŵŐĂƉĞĞƌĐŽƵŶƐĞůŽƌƐĂƚ
sa  ‘mentoring’  ng  mga  health  workers  sa  tatlong  siyudad.  Maraming  salamat  din  sa  copy  
editor  at  translator  ng  mga  session  na  hinalaw  sa  ingles  at  isinama  sa  manual  na  ito.

Ang  mga  opisyal,  mga  kawani  at  mga  health  workers  ng  lokal  na  pamahalaan  at  mga  peer  
ĐŽƵŶƐĞůŽƌƐƐĂƐŝLJƵĚĂĚŶŐYƵĞnjŽŶ͕DĂŬĂƟ͕DĂŶĚĂůƵLJŽŶŐ͕DĂƌŝŬŝŶĂ͕WĂƐŝŐ͕dĂŐƵŝŐ͕WĂƐĂLJ͕
WĂƌĂŸĂƋƵĞ͕>ĂƐWŝŸĂƐ͕ĂůŽŽĐĂŶ͕DĂůĂďŽŶ͕EĂǀŽƚĂƐ͕sĂůĞŶnjƵĞůĂ͕WĂƚĞƌŽƐ͕DƵŶƟŶůƵƉĂ͕
Manila,  San  Juan,  sa  Metro  Manila;  ang  mga  siyudad  ng  Malolos,  Marilao,  Meycauayan,  
ƐĂƵůĂĐĂŶ͖ĂŶŐƐŝLJƵĚĂĚŶŐĂĐŽŽƌ͕ĂƐŵĂƌŝŸĂƐ͕Ăƚ/ŵƵƐ͕ƐĂĂǀŝƚĞ͕ƐŝLJƵĚĂĚŶŐŶƟƉŽůŽ͕
at  mga    siyudad  ng  Naga,  Iloilo,  Cebu,  Mandaue,  Lapu-­‐Lapu,  General  Santos,  at  Zam-­‐
boanga  ang  may  pinakamalaking  contribusyon  din  sa  pagbubuo  ng  manual  na  ito  sa  
ƉĂŵĂŵĂŐŝƚĂŶŶŐŬĂŶŝůĂŶŐƉĂƌƟƐŝƉĂƐLJŽŶƐĂŵŐĂƉĂŐƐĂƐĂŶĂLJŶŐŵŐĂƉĞĞƌĐŽƵŶƐĞůŽƌƐƐĂ
kanilang  mga  siyudad.

Maraming  salamat  sa  lahat  ng  inyong  mga  pagpupunyagi  para  makompleto  ang  manual  
ŶĂŝƚŽ͊

Tama
Sapat
Ekslusibo
144
 Technical Review/ Editing

Contributors
DƐ͘sŝĐĞŶƚĂŽƌũĂ    EĂƟŽŶĂůĞŶƚĞƌĨŽƌŝƐĞĂƐĞWƌĞǀĞŶƟŽŶ
      ĂŶĚŽŶƚƌŽů͕ĞƉĂƌƚŵĞŶƚŽĨ,ĞĂůƚŚ

DƐ͘WĂĐŝƚĂůĂŶŽ    EĂƟŽŶĂůĞŶƚĞƌĨŽƌ,ĞĂůƚŚWƌŽŵŽƟŽŶ͕
      ĞƉĂƌƚŵĞŶƚŽĨ,ĞĂůƚŚ

ƌ͘ǀĞůLJŶĚĞůĂƐƟůůŽ   :ŽƐĞ&ĂďĞůůĂDĞŵŽƌŝĂů,ŽƐƉŝƚĂů

ƌ͘ĚĞŶ>ĂƚŽƐĂ    :ŽƐĞ&ĂďĞůůĂDĞŵŽƌŝĂů,ŽƐƉŝƚĂů

ƩLJ͘ŚƌŝƐƟŶĞDĂĐĂƌĂŶĂƐͲĞ'ƵnjŵĂŶ &ŽŽĚĂŶĚƌƵŐĚŵŝŶŝƐƚƌĂƟŽŶ

DƐ͘<ĂƚƌŝŶĂĞŵĞƚƌŝŽ   EĂƟŽŶĂůŶƵƚƌŝƟŽŶŽƵŶĐŝů

DƐ͘:ŽǀŝƚĂZĂǀĂů    EĂƟŽŶĂůEƵƚƌŝƟŽŶĞŶƚĞƌ

DƐ͘ŶĂDĂƌŝĂZŽƐĂůĚŽ   EĂƟŽŶĂůEƵƚƌŝƟŽŶŽƵŶĐŝů

ƌ͘DĂƌŝĞůůĂĂƐƟůůŽ    tŽƌůĚ,ĞĂůƚŚKƌŐĂŶŝnjĂƟŽŶʹWŚŝůŝƉƉŝŶĞƐ

DƐ͘DĂƌLJ:ƵůŝĞƚ>ĂďŝƟŐĂŶ   tŽƌůĚ,ĞĂůƚŚKƌŐĂŶŝnjĂƟŽŶͲWŚŝůŝƉƉŝŶĞƐ

Writers
/ŶĞƐ&ĞƌŶĂŶĚĞnjͲƌƵŐĂĂŶsĞůǀĞƚZŽdžĂƐʹƌƵŐĂĂŶ

Photographer
Carmelito  Ocampo

Copy- editor/ Lay-out

Noemi  S.  Bayawa

Translator
DĂƌŝĂdŚĞƌĞƐĂůǀĂƌĞnj

Tama
Sapat
Ekslusibo
145
 Tama
Sapat
Ekslusibo
146