Professional Documents
Culture Documents
1 of 13 3/29/2018, 10:33 AM
Η μετάβαση από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική στα νεοκλασικά πρ... https://www.archaiologia.gr/blog/publishig/%CE%B9%CF%89%C...
2 of 13 3/29/2018, 10:33 AM
Η μετάβαση από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική στα νεοκλασικά πρ... https://www.archaiologia.gr/blog/publishig/%CE%B9%CF%89%C...
Το νεοκλασικό πρότυπο
O νεοκλασικισμός, ένας καθαρά ευρωπαϊκός ρυθμός, εισήχθη στο νεοσύστατο
ελληνικό κράτος ως δάνειο. Στο πλαίσιο του αστικού μεγαλοϊδεατισμού της
οθωνικής Ελλάδας, ο δυτικός νεοκλασικισμός πολιτογραφήθηκε ως ο κατεξοχήν
εθνικός αρχιτεκτονικός ρυθμός (Φεσσά, 2001). Στην περίπτωση των Ιωαννίνων, η
επιλογή του νεοκλασικιστικού ιδιώματος εμφανίζεται ως μέσο εξευρωπαϊσμού
πριν από το 1913, έτος απελευθέρωσης της πόλης (σημ. 6). Στο πλαίσιο της
αντιμετώπισης της αρχιτεκτονικής ως θεμελιώδους εργαλείου εκσυγχρονισμού
ανεγείρεται η Παπαζόγλειος Υφαντική Σχολή (1898) (εικ. 6), η Ζωσιμαία Σχολή
(1901) (σημ. 7) (εικ. 7), το Οθωμανικό Παρθεναγωγείο (1905) (εικ. 8) και ο
Πύργος του
Στα τέλη του 19ου αιώνα εγκαθίσταται στα Ιωάννινα και εργάζεται ως
νομομηχανικός του βιλαετίου, ο πολωνικής καταγωγής Ζίγκμουντ Μινέικο
(1840-1925), ο οποίος ολοκλήρωσε τις σπουδές μηχανικού στη γαλλική Σχολή
Πολέμου. Στον Μινέικο αποδίδεται η πατρότητα των σχεδίων του
ορφανοτροφείου «Γ. Σταύρου» (σημ. 9) (εικ. 11). Ένας ακόμη μηχανικός που
εργάστηκε στην πόλη συνεισφέροντας στην εισαγωγή νέων αρχιτεκτονικών
προτύπων είναι ο Γεώργιος Ιωαννίδης (1863-1926). Αφού ολοκλήρωσε τις
σπουδές του στο Παρίσι,
3 of 13 3/29/2018, 10:33 AM
Η μετάβαση από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική στα νεοκλασικά πρ... https://www.archaiologia.gr/blog/publishig/%CE%B9%CF%89%C...
αρχοντικών του 20ού αιώνα, ακόμη και στις περιπτώσεις που τα κελύφη
εγγράφονται στην παραδοσιακή υφολογική προσέγγιση, αποτελεί μια αμιγή
τυπολογική μορφή.
4 of 13 3/29/2018, 10:33 AM
Η μετάβαση από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική στα νεοκλασικά πρ... https://www.archaiologia.gr/blog/publishig/%CE%B9%CF%89%C...
στον όροφο), η οποία εξυπηρετεί τις απαιτήσεις των εμπόρων της αστικής τάξης.
Στις περιπτώσεις αυτές ο ρυθμολογικός διάκοσμος αναπτύσσεται στον όροφο των
κτιρίων. Η χρήση νεοκλασικών διακοσμητικών στοιχείων αυξάνεται μετά την
απελευθέρωση της πόλης, ωστόσο στις περισσότερες περιπτώσεις περιορίζεται
στα πλαίσια των ανοιγμάτων και στα αφαιρετικής μορφολογικής απόδοσης
φουρούσια του κεντρικού εξώστη.
Συμπεράσματα
Αναζητώντας τα αίτια της περιορισμένης εμφάνισης της νεοκλασικής
αρχιτεκτονικής στον αστικό ιστό των Ιωαννίνων, οδηγούμαστε στην
τουρκοκρατούμενη πόλη. Η οθωμανικής επιρροής «πόλη-παζάρι», που
δημιουργήθηκε στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, έδωσε τη θέση της στη δυτικής
επιρροής «πόλη-πρακτορείο», κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 19ου
αιώνα (Δημητριάδης, 1993). Η μετάβαση αυτή δημιουργεί τις κατάλληλες
συνθήκες για την περιστασιακή εμφάνιση του νεοκλασικού προτύπου, παρά το
5 of 13 3/29/2018, 10:33 AM
Η μετάβαση από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική στα νεοκλασικά πρ... https://www.archaiologia.gr/blog/publishig/%CE%B9%CF%89%C...
Η όψιμη εμφάνιση του ρυθμού, στο πλαίσιο του εξευρωπαϊσμού της οθωμανικής
αυτοκρατορίας, καθυστέρησε περισσότερο από μισό αιώνα σε σχέση με την
ελληνική πρωτεύουσα και τις υπόλοιπες περιφέρειες του νεοσύστατου κράτους.
Στην
αναφέρει πως «(…) οι δρόμοι γίνονται σκοτεινότεροι εξαιτίας των ορόφων που
εξέχουν χαμηλά (…)». Την επικρατούσα παραδοσιακή κτιριακή τυπολογία στο
παλιό εμπορικό κέντρο, την οποία υπαγόρευαν οι μικρές ιδιοκτησίες ως
αποτέλεσμα της μακροχρόνιας κατάτμησης, διαρρηγνύουν τα χάνια τα οποία
εμφανίζουν σποραδικές αναφορές στο νεοκλασικό ιδίωμα. Χαρακτηριστικό
παράδειγμα αποτελεί το πανδοχείο «Δωδώνη» στην οδό Ανεξαρτησίας (εικ. 22).
Περιορισμένα δείγματα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής εντοπίζονται, επίσης, κατά
μήκος των οδών Κουντουριώτη, Παύλου Μελά (σημ. 11) αλλά και της Γιοσέφ
Ελιγιά, στην οποία αναπτύσσονταν κατοικίες της εβραϊκής κοινότητας.
6 of 13 3/29/2018, 10:33 AM
Η μετάβαση από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική στα νεοκλασικά πρ... https://www.archaiologia.gr/blog/publishig/%CE%B9%CF%89%C...
Τζούλη Παπασταύρου
Αρχιτέκτων Ε.Μ.Π.
7 of 13 3/29/2018, 10:33 AM
Η μετάβαση από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική στα νεοκλασικά πρ... https://www.archaiologia.gr/blog/publishig/%CE%B9%CF%89%C...
8 of 13 3/29/2018, 10:33 AM
Η μετάβαση από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική στα νεοκλασικά πρ... https://www.archaiologia.gr/blog/publishig/%CE%B9%CF%89%C...
Το νεοκλασικό πρότυπο
O νεοκλασικισμός, ένας καθαρά ευρωπαϊκός ρυθμός, εισήχθη στο νεοσύστατο
ελληνικό κράτος ως δάνειο. Στο πλαίσιο του αστικού μεγαλοϊδεατισμού της
οθωνικής Ελλάδας, ο δυτικός νεοκλασικισμός πολιτογραφήθηκε ως ο κατεξοχήν
εθνικός αρχιτεκτονικός ρυθμός (Φεσσά, 2001). Στην περίπτωση των Ιωαννίνων, η
επιλογή του νεοκλασικιστικού ιδιώματος εμφανίζεται ως μέσο εξευρωπαϊσμού
πριν από το 1913, έτος απελευθέρωσης της πόλης (σημ. 6). Στο πλαίσιο της
αντιμετώπισης της αρχιτεκτονικής ως θεμελιώδους εργαλείου εκσυγχρονισμού
ανεγείρεται η Παπαζόγλειος Υφαντική Σχολή (1898) (εικ. 6), η Ζωσιμαία Σχολή
(1901) (σημ. 7) (εικ. 7), το Οθωμανικό Παρθεναγωγείο (1905) (εικ. 8) και ο
Πύργος του Ωρολογιού (1905) (εικ. 9). Τα κλασικότροπα αυτά κτίρια
οικοδομήθηκαν βάσει σχεδίων του γαλλικής εκπαίδευσης Γιαννιώτη, Περικλή
Μελίρρυτου (1870-1937). Ο Μελίρρυτος, ο οποίος καταχωρείται στον σύγχρονο
επαγγελματικό οδηγό των Ιωαννίνων ως «αρχιτέκτων» (σημ. 8) (Παπαγεωργίου,
2014), από τη θέση του μηχανικού του δήμου υπογράφει το διάγραμμα
ρυμοτομίας της πόλης (1920). Τελευταίο του έργο είναι η βυζαντινού
ύφους Καπλάνειος Σχολή (1926) (εικ. 10). Τα δημόσια κτίρια του Μελίρρυτου,
ακολουθούν την πρώιμη ελληνική εκδοχή του νεοκλασικισμού, παρά το γεγονός
ότι οικοδομήθηκαν την εποχή που η επίσημη αρχιτεκτονική είχε δεχθεί την
επίδραση των γαλλικών και κεντροευρωπαϊκών ρευμάτων του εκλεκτικισμού και
του νεομπαρόκ.
Στα τέλη του 19ου αιώνα εγκαθίσταται στα Ιωάννινα και εργάζεται ως
νομομηχανικός του βιλαετίου, ο πολωνικής καταγωγής Ζίγκμουντ Μινέικο
(1840-1925), ο οποίος ολοκλήρωσε τις σπουδές μηχανικού στη γαλλική Σχολή
Πολέμου. Στον Μινέικο αποδίδεται η πατρότητα των σχεδίων του
ορφανοτροφείου «Γ. Σταύρου» (σημ. 9) (εικ. 11). Ένας ακόμη μηχανικός που
εργάστηκε στην πόλη συνεισφέροντας στην εισαγωγή νέων αρχιτεκτονικών
προτύπων είναι ο Γεώργιος Ιωαννίδης (1863-1926). Αφού ολοκλήρωσε τις
σπουδές του στο Παρίσι, απασχολήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην
Αλβανία, ως επικεφαλής Γάλλων τεχνικών σε έργα οδοποιίας και κατόπιν
εργάστηκε στην Αιθιοπία και στη Σαγκάη, όπου συμμετείχε στην κατασκευή του
εθνικού σιδηροδρομικού δικτύου (Παπασταύρος, 1998). Το 1916 διορίστηκε
δήμαρχος των Ιωαννίνων, αξίωμα που διατήρησε μέχρι το 1920. Μοναδικό
9 of 13 3/29/2018, 10:33 AM
Η μετάβαση από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική στα νεοκλασικά πρ... https://www.archaiologia.gr/blog/publishig/%CE%B9%CF%89%C...
διασωθέν από τα τρία έργα του στην πόλη είναι η οικία Κατσαδήμα (1909) (εικ.
12). Η κατοικία παρουσιάζει ιδιαίτερο ρυθμολογικό ενδιαφέρον, καθώς κινείται
πέραν του νεοκλασικισμού, μεταξύ των τάσεων του νεομπαρόκ και του art–
nouveau. Ο τοξωτός θόλος στην απόληξη του κτιρίου και η χρωματική επιλογή
αποδεικνύουν τη διείσδυση των κεντροευρωπαϊκών αρχιτεκτονικών επιδράσεων.
Η γιρλάντα, ως δείγμα συντηρητικής εφαρμογής των ρομαντικών θεμάτων του
εκλεκτικισμού, προσδίδει κοσμοπολίτικη διάσταση και σηματοδοτεί την απόκλιση
από τις σταθερές του αμιγούς κλασικισμού. Ανάμεσα στους μηχανικούς που
εργάστηκαν στα Ιωάννινα πριν και μετά το γύρισμα του 20ού αιώνα, θα πρέπει
να αναφερθούν ο Ζουλιέττι, ο Μπερνανσκόνι, ο οποίος συνέταξε το πρώτο
ρυθμιστικό σχέδιο της πόλης, ο Σούλης, ο Χαρισιάδης και ο Σακελλάριος.
10 of 13 3/29/2018, 10:33 AM
Η μετάβαση από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική στα νεοκλασικά πρ... https://www.archaiologia.gr/blog/publishig/%CE%B9%CF%89%C...
Συμπεράσματα
Αναζητώντας τα αίτια της περιορισμένης εμφάνισης της νεοκλασικής
αρχιτεκτονικής στον αστικό ιστό των Ιωαννίνων, οδηγούμαστε στην
τουρκοκρατούμενη πόλη. Η οθωμανικής επιρροής «πόλη-παζάρι», που
δημιουργήθηκε στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, έδωσε τη θέση της στη δυτικής
επιρροής «πόλη-πρακτορείο», κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 19ου
αιώνα (Δημητριάδης, 1993). Η μετάβαση αυτή δημιουργεί τις κατάλληλες
συνθήκες για την περιστασιακή εμφάνιση του νεοκλασικού προτύπου, παρά το
γεγονός πως τα παραδοσιακά κτιριολογικά και λειτουργικά πρότυπα είναι ακόμη
καθιερωμένα.
11 of 13 3/29/2018, 10:33 AM
Η μετάβαση από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική στα νεοκλασικά πρ... https://www.archaiologia.gr/blog/publishig/%CE%B9%CF%89%C...
Η όψιμη εμφάνιση του ρυθμού, στο πλαίσιο του εξευρωπαϊσμού της οθωμανικής
αυτοκρατορίας, καθυστέρησε περισσότερο από μισό αιώνα σε σχέση με την
ελληνική πρωτεύουσα και τις υπόλοιπες περιφέρειες του νεοσύστατου κράτους.
Στην περίπτωση της μετεπαναστατικής Αθήνας η κρατική επιβολή του
νεοκλασικισμού έγινε εύκολα αποδεκτή όχι μόνο σε χωρικό και κτιριολογικό
επίπεδο, αλλά και σε ιδεολογικό. Αυτό φανερώνει το φαινόμενο του πάνδημου
νεοκλασικισμού, δηλαδή η εμφάνιση του ρυθμού όχι μόνο στην επίσημη αλλά και
στην ανώνυμη αρχιτεκτονική των ελληνικών πόλεων του 19ου αιώνα. Αντίθετα,
τα Ιωάννινα μετά την ενσωμάτωσή τους στο ελληνικό κράτος, δεν επανιδρύθηκαν
βάσει ενός ιδεολογικού, εθνικού και αισθητικού οράματος.
12 of 13 3/29/2018, 10:33 AM
Η μετάβαση από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική στα νεοκλασικά πρ... https://www.archaiologia.gr/blog/publishig/%CE%B9%CF%89%C...
Τζούλη Παπασταύρου
Αρχιτέκτων Ε.Μ.Π.
13 of 13 3/29/2018, 10:33 AM