Master Plan Obnovljivih Izvora Energije Grada Valjeva Januar 2012

MASTER PLAN OBNOVLJIVIH IZVORA
ENERGIJE
GRADA VALJEVA
Investitor:Grad Valjevo
Projektantska kuća: “Ekoenergo inženjering”d.o.o. Beograd
Naziv dokumenta: Broj dokumenta: Datum:
Master plan grada Valjeva 2101/06 10.01.2012.
Investitor: Grad Valjevo
Izradili: Potpis:
Rukovodilac projekta:
Zoran Mojić dipl. inž. maš.
Mirjana Milekić dipl. inž. građ.
Darko Radosavljević dipl. inž. el.
Aleksandra Menković dipl. inž. arh.
Ekoenergo Inženjering d.o.o.
Broj strana: 495 Odobreno: Potpis:
© Sva prava zadržava vlasnik autorskih prava, Ekoenergo Inženjering d.o.o., Beograd 2012.
Zabranjuje se korišćenje bilo kog dela bez odobrenja autora.
Projekat: Br. projekta Datum Br. strana
Master plan grada Valjeva 2101/06 10.01.2012. 495
Investitor: Grad Valjevo
Master Plan obnovljivih izvora energije grada

Naziv projekta:
Valjeva
Izradili: Potpis:
Rukovodilac projekta:
Zoran Mojić dipl. inž. maš.
Odgovorni projektant:
Mirjana Milekić dipl. inž. građ
Projektanti:
Mirjana Milanović Despotović dipl. inž. građ
Marina Perašević dipl. inž. maš.
Jelena Janevski dipl. inž. maš.
Aleksandra Menković dipl.inž.arh.
Mladen Mojić dipl. inž. maš.
Darko Radosavljević dipl. inž. el.
Svetlana Krstić dipl. inž. el.
Saradnici:
Tanja Milutinović ing. građ.
Dejan Pejić teh. crt.
Miroslav Mojić teh.
Tijana Krasulja teh. saradnik
OPŠTA DOKUMENTACIJA
MASTER PLAN GRADA VALJEVA
EKOENERGO INŽENJERING
Predzeće za projektovanje i inženjering

Ekoenergo Inženjering d.o.o.
11000 Beograd
Bulevar Mihajla Pupina 3/89
(+381 11) 21 39 707
matični broj: 20213094, PIB: 104678981

Banca Intesa Beograd, t.r. 160-266416-11, delatnost: 74203 -
Inženjering
Na osnovu člana 128. Zakona o planiranju i izgradnji (Sl. Glasnik RS br.72/2009) i Zakona o
izmenama i dopunama zakona o planiranju i izgradnji (Sl. Glasnik RS br.24/2011) donosim:
REŠENJE
Za izradu tehničke dokumentacije Master plana grada Valjeva određuje se odgovorni projektant:
Mirjana Milekić, dipl. inž. građ., br. lic. 313 H648 09
Za izradu tehničke dokumentacije Master plana grada Valjeva određuje se odgovorni projektant:
Zoran Mojić, dipl. inž. maš., br. lic. 332 9777 04
Kao lica koja ispunjavaju Zakonom propisane uslove za izradu tehničke dokumentacije, shodno
Zakonu o planiranju i izgradnji.
Projektna dokumentacija će se uraditi u svemu prema Zakonu o planiranju i izgradnji i pravilima
struke.
Za saradnike na projektu imenujem:
- Mirjanu Milanović Despotović dipl. inž. građ

- Marinu Perašević dipl. inž. maš.
- Aleksandra Menković dipl. inž. arh.
- Jelenu Janevski dipl. inž. maš.
- Mladena Mojića dipl. inž. maš.
- Darka Radosavljevića dipl. inž. el
- Svetlana Krstić dipl. inž. el.
- Tanja Milutinović ing. građ.
- Dejan Pejić teh. crt.
- Miroslav Mojić teh
- Tijana Krasulja
U Beogradu, 10.01.2012.
Direktor:
Zoran Mojić
____________________
SADRŽAJ:
1. Uvod.................................................................................................................. 10
1.1. Obnovljivi izvori energije ..............................................................................................10
1.1.1. Potencijal Obnovljivih Izvora Energije u Republici Srbiji ................................................................. 12
1.2. Pravni okvir EU i Republike Srbije ...............................................................................13
1.2.1. Planski dokumenti grada Valjeva ........................................................................................................ 15
1.3. Razvoj energetike u gradu Valjevu ..............................................................................15
1.3.1. Akteri i sredstva implementacije strategije ........................................................................................ 16
2. Energija vetra ................................................................................................... 18
2.1. Uvod ...............................................................................................................................18
2.2. Princip rada postrojenja ...............................................................................................19
2.3. Oblasti primene energije vetra .....................................................................................22
2.3.1. Pojedinačni (individualni) vetrogeneratori ......................................................................................... 22
2.3.2. Vetro-parkovi (farme vetrenjača) ......................................................................................................... 23
2.4. Resursi energije vetra u Srbiji ......................................................................................24
2.4.1. Analiza resursa vetra ............................................................................................................................ 27
2.4.2. „Pozitivna“ i „Negativna“ politika u planiranju korišćenja energije vetra....................................... 29
2.4.3. Praktična politika i propisi u Srbiji ...................................................................................................... 30
2.5. Zaključak ........................................................................................................................31
2.6. Vetroenergetski potencijal grada Valjeva ....................................................................31
2.6.1. Uvod ....................................................................................................................................................... 31
2.6.2. Izbor lokacije ......................................................................................................................................... 32
2.6.3. Izloženost lokacije ................................................................................................................................ 35
2.6.4. Mogućnost izgradnje VE na lokaciji .................................................................................................... 35
2.6.5. Blizina elektro mreže (dalekovodi), trafostanice i mogućnost priključivanja na elektro-energetski
sistem 36
2.6.6. Kvalitet pristupnih puteva i tla............................................................................................................. 37
2.6.7. Seizmološki aspekti .............................................................................................................................. 38
2.6.8. Plansko prostorni osnov i pravo nad zemljištem .............................................................................. 39
2.7. Ekološki kriterijumi .......................................................................................................39
2.7.1. Uticaj na životnu sredinu ..................................................................................................................... 39
2.7.2. Uticaj tokom pripreme i građenja ........................................................................................................ 40
2.7.2.1. Uticaj na tlo......................................................................................................................................... 40
2.7.2.2. Uticaj na vazduh................................................................................................................................. 40
2.7.2.3. Dovoljna udaljenost od naselja i stambenih objekata ................................................................... 40
2.8. Zaključak ........................................................................................................................41
3. Solarna energija ............................................................................................... 42
3.1. Uvod ...............................................................................................................................42
3.3. Oblasti primene solarne energije .................................................................................47
3.4. Resursi solarne energije u Srbiji ..................................................................................52
3.5. Solarni potencijal grada Valjeva...................................................................................54
3.6. Zaključak ........................................................................................................................56
4. Geotermalna energija ...................................................................................... 57
4.1. Uvod ...............................................................................................................................57
4.2. Princip rada i oblasti primene geotermalne energije .................................................58
4.2.1. Geotermalne elektrane ......................................................................................................................... 58
4.2.2. Individualna primena geotermalne energije ....................................................................................... 60
EKOENERGO INŽENJERING 2
4.2.3. Princip geotermalne pumpe................................................................................................................. 60

4.3. Resursi geotermalne energije u Srbiji .........................................................................65
4.4. Geotermalni potencijal grada Valjeva ..........................................................................70
4.5. Zaključak ........................................................................................................................72
5. Energija Biomase ............................................................................................. 74
5.1. Uvod ...............................................................................................................................74
5.3. Oblasti primene energije biomase ...............................................................................77
5.4. Resursi energije biomase u Srbiji ................................................................................78
5.4.1. Sigurnost snabdevanja i obezbeđivanje sirovina .............................................................................. 80
5.4.2. Dozvole i saglasnosti ........................................................................................................................... 82
5.4.3. Nedostatak zakonske regulative za sertifikaciju uređaja i biogoriva............................................... 82
5.5. Potencijal energije biomase grada Valjeva .................................................................83
5.5.1. Biogas .................................................................................................................................................... 87
5.6. Zaključak ........................................................................................................................88
6. Hidroenergetski potencijal ..............................................................................................90
Uvod 90
Pojam i definicija MHE .........................................................................................................92
Prednosti i nedostaci MHE ..................................................................................................99
Ekološki uticaji MHE ..........................................................................................................100
Finansiranje i ekonomski efekti izgradnje MHE ...............................................................101
Nove metode u planiranju i projektovanju MHE ........................................................................................ 102
Vodni potencijal Srbije .......................................................................................................102
Sadašnji zakonski okvir .....................................................................................................104
Verifikacija lokacija na teritoriji grada Valjeva .................................................................105
Primenjena metodologija ...................................................................................................107
Zaključci i preporuke .................................................................................................................................... 110
6.1. MHE ″Gornji Taor″ .................................................................................................111
6.1.1. Opšti tehnički podaci ...................................................................................................................... 111
6.2. MHE ″Gornji Taor I″ ...............................................................................................114
6.3. MHE ″Džolovac″ .....................................................................................................117
6.4. MHE ″Samari″ .........................................................................................................120
6.5. MHE ″Gajovići″ .......................................................................................................123
6.6. MHE ″Ljuti Krš″ ......................................................................................................126
6.7. MHE ″Markovića kosa″ ..........................................................................................129
6.8. MHE ″Sedlo″ ...........................................................................................................132
6.9. MHE ″Crveni breg″ .................................................................................................135
6.10. MHE ″Ožanj″ ...........................................................................................................138
6.10.1. Opšti tehnički podaci ..................................................................................................................... 138

6.11. MHE ″Bukovi″ .........................................................................................................141
6.12. MHE ″Razbojnica″ ..................................................................................................145
6.13. MHE ″Ninovići″ .......................................................................................................148
6.14. MHE ″Stara vodenica″ ...........................................................................................151
6.15. MHE ″Pod Velež″ ....................................................................................................154
6.16. MHE ″Petrovići″......................................................................................................157
6.17. MHE ″Pećina″ .........................................................................................................160
6.18. MHE ″Savići″ ..........................................................................................................163
6.19. MHE ″Mladenovići″ ................................................................................................166
6.20. MHE ″Birčani″ ........................................................................................................169
6.21. MHE ″Stanina″ ........................................................................................................172
6.22. MHE ″Kamilavka″ ...................................................................................................175
6.23. MHE ″Dikići″ ...........................................................................................................178
6.24. MHE ″Komić″ ..........................................................................................................181
6.25. MHE ″Vragoč″ ........................................................................................................184
6.26. MHE ″Majinović″ ....................................................................................................187
6.27. MHE ″Seljak″ ..........................................................................................................190
6.28. MHE ″Rakići″ ..........................................................................................................193
6.29. MHE ″Pričević″ .......................................................................................................196
6.30. MHE ″Dragašica″....................................................................................................199
6.31. MHE ″Mitrovići″ ......................................................................................................202
6.32. MHE ″Trifkovići″ .....................................................................................................205
6.33. MHE ″Ada″ ..............................................................................................................208
6.34. MHE ″Dragojevići″ .................................................................................................211

6.35. MHE ″Matkovići″ ....................................................................................................214
6.36. MHE ″Proseka″ .......................................................................................................217
6.37. MHE ″Ribari″ ..........................................................................................................220
6.38. MHE ″Damjanovići″................................................................................................223
6.39. MHE ″Bjelovi″ .........................................................................................................226
6.40. MHE ″Jevtići″ .........................................................................................................229
6.41. MHE ″Dumani″ .......................................................................................................232
6.42. MHE ″Milojkovice″ .................................................................................................235
6.43. MHE ″Mladevo″ ......................................................................................................238
6.43.1. Opšti tehnički podaci........................................................................................................................ 238
6.44. MHE ″Lukavac″ ......................................................................................................241
6.45. MHE ″Divci″ ............................................................................................................244
6.46. MHE ″Nikolići″ ........................................................................................................247
6.47. MHE ″Medvednik″ ..................................................................................................250
6.48. MHE ″Nenadovići″..................................................................................................253
6.49. MHE ″Đuričića Kraj″...............................................................................................256
6.50. MHE ″Brankovina″ .................................................................................................259
6.51. MHE ″Babina Luka″ ...............................................................................................262
6.52. MHE ″Pimići″ ..........................................................................................................265
6.53. MHE ″Dublje″ ..........................................................................................................268
6.54. MHE ″Popučke″ ......................................................................................................271
6.55. MHE ″Mrčevac″ ......................................................................................................274
6.56. MHE ″Petrovići I″....................................................................................................277
6.57. MHE ″Vlaščić″ ........................................................................................................280

6.58. MHE ″Rudine″ ........................................................................................................283
6.59. MHE ″Straža″ ..........................................................................................................286
6.60. MHE ″Oglađenovac″ ..............................................................................................289
6.61. MHE ″Oglađenovac I″ ............................................................................................292
6.62. MHE ″Duboka Jaruga″ ...........................................................................................295
6.63. MHE ″Gola Glava″ ..................................................................................................298
6.64. MHE ″Balačka″ .......................................................................................................301
6.65. MHE ″Miličinica″.....................................................................................................304
6.66. MHE ″Radovići″ ......................................................................................................307
6.67. MHE ″Markovići″ ....................................................................................................310
6.68. MHE ″Luke″ ............................................................................................................313
6.69. MHE ″Kotline″ ........................................................................................................316
6.70. MHE ″Crna bara ″ ...................................................................................................319
6.71. MHE ″Beloševac″ ......................................................................................................322
6.72. MHE ″Banja″ ...........................................................................................................325
6.73. MHE ″Bela stena″ ..................................................................................................328
6.74. MHE ″Suvo polje″..................................................................................................331
6.75. MHE ″Orlovci″ .......................................................................................................334
6.76. MHE ″Peskovi″ .....................................................................................................337
6.77. MHE ″Oštrikovac″ .................................................................................................340
6.78. MHE ″Kriva kosa″...................................................................................................343
6.79. MHE ″Markovići I″ ..................................................................................................346
6.80. MHE ″Rebelj″ ..........................................................................................................349

6.80.1.Opšti tehnički podaci......................................................................................................................... 349
6.81. MHE ″Rebelj I″ ........................................................................................................352
6.82. MHE ″Begovići″ ......................................................................................................355
6.83. MHE ″Petkovići″ .....................................................................................................358
6.84. MHE ″Arsići″...........................................................................................................361
6.85. MHE ″Bakići″ ..........................................................................................................364
6.86. MHE ″Mijači I″ .........................................................................................................367
6.87. MHE ″Mijači″...........................................................................................................370
6.88. MHE ″Tubravić ″ .....................................................................................................373
6.89. MHE ″Vasiljevići″ ...................................................................................................376
6.90. MHE ″Stojanovići″..................................................................................................379
6.91. MHE ″Brlog″ ...........................................................................................................382
6.92. MHE ″Brezovice″ ....................................................................................................385
6.93. MHE ″Milićevići″ .....................................................................................................388
6.94. MHE ″Mojići″ ..........................................................................................................391
6.95. MHE ″Podstubica″ .................................................................................................394
6.96. MHE ″Dogov″ .........................................................................................................397
6.97. MHE ″Pavlovača″ ...................................................................................................400
6.98. MHE ″Ravna gora″ .................................................................................................403
6.99. MHE ″Gredina″ .......................................................................................................406
6.100. MHE ″Pavlova kosa″ ..............................................................................................409
6.100.1. Opšti tehnički podaci...................................................................................................................... 409
6.101. MHE ″Kunice″ .........................................................................................................412
6.102. MHE ″Sovač″ ..........................................................................................................415
6.102.1.Opšti tehnički podaci....................................................................................................................... 415
6.103. MHE ″Lukarići″ .......................................................................................................418

6.104. MHE ″Vranjača″ ......................................................................................................421
6.105. MHE ″Marinkovići″ .................................................................................................424
6.106. MHE ″Ćebići″ ..........................................................................................................427
6.107. MHE ″Jovanja″ .......................................................................................................430
6.108. MHE ″Mandići″ .......................................................................................................433
6.109. MHE ″Ječmenje″ ....................................................................................................436
6.110. MHE ″Kulina″ ..........................................................................................................439
6.111. MHE ″Brezje″ ..........................................................................................................442
6.112. MHE ″Vojinova stena″ ...........................................................................................445
6.113. MHE ″Duga kosa″...................................................................................................448
6.114. MHE ″Zavojšnica″ ..................................................................................................451
6.115. MHE ″Platno″ ..........................................................................................................454
6.116. MHE ″Zeleni vir″ .....................................................................................................457
6.117. MHE ″Vukobraća″ ..................................................................................................460
6.118. MHE ″Liporavan″....................................................................................................463
6.119. MHE ″Rebeljske njive″ ...........................................................................................466
6.120. MHE ″Miljače″ .........................................................................................................469
6.121. MHE ″Paleži″ ..........................................................................................................472
6.122. MHE ″Borovnjak″ ...................................................................................................475
6.123. MHE ″Roška″ ..........................................................................................................478
6.124. MHE ″Rebeljsko brdo″ ...........................................................................................481
6.125. Analiza mogućnosti priključenja na postojeću .....................................................490
elektroenergetsku mrežu ...................................................................................................490
6.125.1. Priključenje MHE sa sliva reke Ub ................................................................................................ 490

6.125.2. Priključenje MHE sa sliva reke Obnice .................................................................................... 490
6.125.3. Priključenje MHE sa sliva reke Gradac ......................................................................................... 491
6.125.4. Priključenje MHE sa slivova reka Jablanice i Zavojšnice ...................................................... 491
6.125.5. Priključenje MHE sa sliva reke Kolubare nizvodno od Valjeva ............................................. 492
Zaključak .............................................................................................................................494
Spisak korišćene literature i sajtova: ...............................................................................495
1. Uvod
Ovaj Master plan izrađen je u okviru realizacije Ugovora br. 312-30/11-02 od 13.08. 2001. godine o
izradi master plana za obnovljive izvore energije koji je sklopljen između grada Valjeva, koga zastupa
gradonačelnik grada Valjeva, Zoran Jakovljević i preduzeća „Ekoenergo inženjering“ d.o.o. iz Beograda,
koga zastupa direktor Zoran Mojić.
Sadržaj je rađen na osnovu projektnog zadatka i predstavlja logičnu podelu po vrstama obnovljivih
izvora energije definisanih u planskim dokumentima Ministarstva za infrastrukturu i energetiku Republike
Srbije.
U svakom od delova posebno je obrađena problematika određenog vida energije, načina i

mogućnosti korišćenja sa osvrtom na primenu resursa na teritoriji Republike Srbije i sa analizom
raspoloživih resursa na teritoriji grada Valjeva.
Obuhvat master plana predstavlja teritoriju grada Valjeva.
Za izradu master plana korišćeni su raspoloživi podaci i podloge koje su publikovane ili sadržane u
arhivi Naručioca, i prikupljene podloge i podaci iz arhive Obrađivača. Prikupljena dokumentacija je iscrpno
analizirana u okviru rada na izradi ovog dokumenta.
Katastar MHE rađen je na osnovu topografskih karata razmere 1:25 000. Obrada hidroloških
podataka rađena je na osnovu podatak Republičkog hidrometeorološkog zavoda o osmotrenim
padavinama, vodostajima i proticajima na osmatračkim stanicama ovog Zavoda. Za izradu
hidroenergetskog potencijala korišćena je postojeća obrada podataka izvršena u okviru hidrološke studije
Vodoprivredne osnove Srbije. Dopunska obrada u cilju definisanja neophodnih podataka za lokacije MHE
opisana je u okviru svakog poglavlja.
U okviru izrade ovog dokumenta, prikupljeni su i analizirani sledeći podaci i podloge:

- prenosna elektrodistributivna mreža
- infrastrukturna mreža grada Valjeva
- hidrološka karta grada Valjeva
- geotermalna karta RS
- karte vetrova na teritoriji RS
- karta obradive površine na teritoriji RS
- karta površine pod šumom na teritoriji RS
- karta prosečne dnevne energije globalnog zračenja na horizontalnu površinu za RS
kao i mnogi drugi zvanični podaci neophodni za izradu ovog dokumenta.
1.1. Obnovljivi izvori energije

Energetska efikasnost je skup termina kojima se opisuje kvalitet korišćenja energije. Poboljšanje
energetske efikasnosti znači izbegavanje (smanjenje) gubitaka energije bez narušavanja konfora,
standarda života ili ekonomske aktivnosti i može se realizovati kako u oblasti proizvodnje tako i oblasti
potrošnje energije.
Obnovljivi izvori energije -izvori energije koji se nalaze u prirodi i obnavljaju se u celosti ili delimično,
posebno energija vodotokova, vetra, neakumulirana sunčeva energija, biomasa, geotermalna energija i dr.
(čl. 3, tačka 14. Zakona o energetici („Službeni glasnik RS” broj 84/04)). Sam naziv obnovljivi, kako i trajni,
potiče od činjenice da se energija troši u iznosu koji ne premašuje brzinu kojom se stvara u prirodi.
Korišćenje ovih izvora doprinosi efikasnijem korišćenju sopstvenih potencijala u proizvodnji energije,
smanjenju emisija „gasova staklene bašte", smanjenju uvoza fosilnih goriva, razvoju lokalne industrije i
otvaranju novih radnih mesta.
Obnovljivi izvori energije aktuelno pitanje u svim razvijenim zemljama. Pitanje se aktuelizuje i u
Srbiji.
Postoje značajni neaktivirani potencijali. Proces pridruživanja EU već zahteva usklađivanje

energetske politike Srbije i utvrđivanje posebnih numerički iskazanih ciljeva (meta) za udeo obnovljivih
izvora u ukupnoj proizvodnji struje.
Slika 1.1: Uticaj obnovljivih izvora u svetu (2005.g)
Težnja za većim snabdevanjem iz sopstvenih izvora energije može se u narednom periodu ostvariti
jedino korišćenjem malih hidroelektrana i obnovljivih izvora energije.
Tehnički iskoristiv energetski potencijal navedenih obnovljivih izvora energije u Republici Srbiji,
veoma je značajan i procenjen je na preko 4,3 miliona tona ekvivalentne nafte (toe) godišnje - od čega se
oko 2,7 miliona toe godišnje nalazi u iskorišćenju biomase, 0,6 miliona toe godišnje u neiskorišćenom
hidropotencijalu, 0,2 miliona toe godišnje u postojećim geotermalnim izvorima, 0,2 miliona toe godišnje u
energiji vetra i 0,6 miliona toe godišnje u iskorišćenju sunčevog zračenja.
Slika 1-2: Iskoristiv energetski potencijal u obnovljivim izvorima energije u Republici Srbiji
Novi i obnovljivi izvori energije (NOIE) imaće najveći značaj u sektoru lične i opšte potrošnje i
poljoprivrede, a manje u domenu industrije i elektroenergetike. Uz neophodna ulaganja i intenzivniji
naučno-istraživački rad, učešće novih i obnovljivih izvora u finalnoj potrošnji energije na području
Prostornog plana iznosiće oko 5%.
Od novih i obnovljivih izvora energije najviše će porasti korišćenje/primena hidroenergije. Značajne

će biti i mogućnosti korišćenja biomase, geotermalne, solarne i aero energije u skladu sa rezultatima
istraživanja i utvrđenom opravdanošću ulaganja. Za decentralizovanu proizvodnju električne energije na
planinskom području grada će se koristiti male hidroelektrane mHE snage 130 kW do 3,5 MW za lokalno
snabdevanje potrošača u udaljenim naseljima.
Postojeća situacija u energetici na području grada Valjeva odlikuju sledeća ograničenja: velika i
neracionalna potrošnja energije; starost i tehnološka zastarelost većine izgrađenih proizvodnih kapaciteta,
smanjena pouzdanost i efikasnost njihovog rada; nedovoljna zaštita životne sredine i nepostojanje realnih cena
i pariteta energije.
1.1.1. Potencijal Obnovljivih Izvora Energije u Republici Srbiji

Tehnički iskoristiv energetski potencijal obnovljivih izvora energije u Republici Srbiji, preko 4,3
miliona tona ekvivalentne nafte (toe) godišnje 2,7 miliona toe godišnje nalazi u iskorišćenju biomase(63%),
- 0,6 miliona toe godišnje u neiskorišćenom hidropotencijalu(14%),

- 0,2 miliona toe godišnje u postojećim geotermalnim izvorima(4%),
- 0,2 miliona toe godišnje u energiji vetra(5%)i
- 0,6 miliona toe godišnje u iskorišćenju sunčevog zračenja(14%).
Oko 2,7 miliona toe godišnje (tj. oko 63% ukupnog potencijala) nalazi se u iskorišćenju biomase, 1,2
miliona toe, čini potencijal drvne biomase (seča drveta i otpaci drvne mase pri njenoj primarnoj i/ili
industrijskoj preradi), a više od 1,5 miliona toe čini poljoprivredna biomasa (ostaci poljoprivrednih i ratarskih
kultura, uključujući i tečni stajnjak).
Oko 0,6 miliona toe godišnje(tj. oko 14% ukupnog potencijala) nalazi se u malim vodotocimana
kojima se mogu graditi male hidroelektrane. Procene su bazirane na Katastru malih hidroelektrana iz 1987.
godine kojim je opisano 856 lokacija za izgradnju MHE, snage od 90 kW do 8,5 MW, (ukupne snage 449
MW i procena da se može proizvoditi 1 590 GWh .Procena je da oko 90% lokacija poseduje tehnički
potencijal snage ispod 1 MW.
Oko 0,2 miliona toe godišnje(oko 4% do 5% ukupnog potencijala) nalazi se u postojećim

geotermalnim izvorima u Republici Srbiji, koji su locirani na teritoriji Vojvodine, Posavine, Mačve,
Podunavlja i šireg područja centralne Srbije, kao i u postojećim banjama. Za sada simbolično iskorišćenja
energije tople vode iz stotinak postojećih bušotina, relativno niske temperature (retko preko 60°C), toplotne
snage ispod 160 MJ/s, Dosadašnja istraživanja ukazuju da je stvarni potencijal geotermalnih izvora bar pet
puta veći od ostvarenog.
Oko 0,2 miliona toe godišnje(tj. oko 5% ukupnog potencijala) nalazi se u energiji vetra. Procena
potencijala vetra bazirana je na dugogodišnjim podacima postojećih hidrometeoroloških stanica koje vrše
merenja na visini od 10 m, Potrebno je ispitivananje lokacija -jednogodišnja merenja na visinama od 30 i
50 metara;
Oko 0,6 miliona toe godišnje(tj. oko 14% ukupnog potencijala) nalazi se u iskorišćenju Sunčevog
zračenja, pretpostavka da svaka stambena jedinica ugradi prosečno 4 m2, Moguća ugradnja preko 10
miliona m2. Ograničenje –visoka cena investicije.
Mala porodična elektrana snage od desetak kilovata može da zadovolji potrebe jednog domaćinstva
za električnom energijom. Crpeći energiju iz reka, vetra, sunca ili nekog drugog obnovljivog izvora, ovakva
elektrana ne zagađuje životnu sredinu, a dovoljna je da podmiri nasušne kućne potrebe za energijom. Uz
besplatan rad bojlera, šporeta, pegle, raznih elektronskih uređaja i osvetljenja u domaćinstvu, mala
elektrana svom vlasniku omogućuje i lepo osećanje da je redak pojedinac nezavistan od osamsto hiljada
puta snažnijeg sistema elektroprivrede, a uz to, povremeno mu donosi i nešto profita. Ovakva elektrana
može da radi ostrvski ili da bude priključena u elektrodistributivnu mrežu tako da koristi struju iz mreže
kada je potrebno i da prodaje viškove energije kada ih proizvede. Uz reformu energetskog sistema,
eksperti za energetiku sve više govore o planovima i projektima koji bi trebalo da podstaknu male
proizvođače električne energije.
Prema podacima Ministarstva energetike, Srbija je 2004. godine potrošila energije koja je
ekvivalentna sagorevanju skoro 40 miliona tona nafte. Iz obnovljivih izvora je tokom iste godine dobijeno
samo 0,96 miliona ekvivalentnih tona, ali je zato potencijal iskorišćenja mnogostruko veći. Oko tri miliona
tona.
Za maksimalno iskorišćenje svih navedenih vidova energije neophodne su veće podsticajne mere
pre svega od strane Države, a zatim i same lokalne zajednice. Osnovni preduslov i za efikasnu primenu
podsticajnih mera je edukacija što većeg broja ljudi o značaju i koristima upotrebe obnovljivih izvora
energije.
1.2. Pravni okvir EU i Republike Srbije

Republika Srbija je usvojila sledeću pravnu regulativu u oblasti obnovljivih izvora energije:
• Zakon o energetici (SL.GLASNIK RS 84/2004)

• Strategija razvoja energetike Republike Srbije do 2015. (SL.GLASNIK RS 44/2005)
• Izmene i dopune Programa ostvarivanja strategije razvoja energetike Republike Srbije do 2015.
godine za period 2007-2012 (SL.GLASNIK RS 99/2009)
• Uredba o uslovima za sticanje statusa povlašćenog proizvođača električne energije i kriterijumima
za ocenu ispunjenosti tih uslova (SL.GLASNIK RS 72/2009 )
• Uredba o merama podsticaja za proizvodnju električne energije korišćenjem OIE i kombinovanom
proizvodnjom električne i toplotne energije (SL.GLASNIK RS 99/2009)
• Pravilnik o tehničkim i drugim zahtevima za tečna goriva bioporekla, (SL.LIST SCG br.23/06)
• Zakon o planiranju i izgradnji (SL.GLASNIK RS 72/2009)
• Zakon o zaštiti životne sredine(SL.GLASNIK RS 72/2009)
• Zakon o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu (SL.GLASNIK RS 135/2004)
• Zakon o proceni uticaja na životnu sredinu (SL.GLASNIK RS 36/2009)
• Zakon o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja životne sredine (SL.GLASNIK RS
135/2004)
• Zakon o upravljanju otpadom (SL.GLASNIK RS 36/2009)
• Zakon o zaštiti vazduha (SL.GLASNIK RS 36/2009)
• Zakon o Fondu za zaštitu životne sredine (SL.GLASNIK RS 72/2009)
• Zakon o ratifikaciji Kjoto Protokola (SL.GLASNIK RS 88/2007 i 38/2009)
• Nacionalna strategija održivog razvoja (SL.GLASNIK RS 57/2008)
• Strategija implementacije čistije proizvodnje u Republici Srbiji (SL. GLASNIK RS 17/2009)
- • Uredbu o merama podsticaja za proizvodnju električne energije korišćenjem OIE i kombinovanom
proizvodnjom električne i toplotne energije
- • Pravilnik o tehničkim i drugim zahtevima za tečna goriva bioporekla
- • Model ugovora o otkupu električne energije od povlašćenih proizvođača
Ratifikacijom Ugovora o osnivanju energetske zajednice, Srbija je, između ostalog, prihvatila
obavezu da donese i realizuje plan primene direktive 2001/77/EC o promovisanju proizvodnje električne
energije iz obnovljivih izvora energije i direktive 2003/30/EC o promovisanju korišćenja biogoriva i drugih
goriva iz obnovljivih izvora energije u sektoru saobraćaja. Direktiva 2001/77/EC definiše obnovljive izvore
energije (OIE): nacionalni cilj za proizvodnju električne energije dobijene iz OIE program mera za njihovo
dostizanje garancije o poreklu - za električnu energiju proizvedenu iz OIE (Guarantee of Origin)
pojednostavljenje pravnog okvira za izgradnju i eksploataciju postrojenja obaveza za operatera prenosa i
distribucije da preuzimaju i transportuju električnu energiju iz OIE definisanje uslova i tarifa za priključenje
na mrežu. Direktiva 2003/30/EC definiše biogoriva: obezbediti pojavljivanje određene količine biogoriva na
tržištu - 5.75% od ukupne količine goriva koje se koristi u saobraćaju do kraja 2010. godine
U Beloj knjizi o obnovljivoj energiji, kao prvom dokumentu objavljenom 1997. godine, utvrđena je
obaveza da udeo obnovljive energije dostigne 12% do 2010. godine i ukazano je na nekoliko vrlo važnih
principa za korišćenje OIE, kao: sprečavanje klimatskih promena, smanjenje zagađenja vazduha, sigurnost
snabdevanja energijom, razvoj konkurentnosti i podsticanje industrijskih i tehnoloških inovacija. APB je
2005. godine definisan kao dokument koji bi trebalo da odredi mere za promovisanje biomase u proizvodnji
toplotne i električne energije i u transportu, posle čega su usledile mere vezane za zajedničke probleme
koji se odnose na snabdevanje biomasom, finansiranje i istraživanje. Zemlje članice EU su pripremile i
usvojile svoje APB kojim su definisale ciljeve, programe i aktivnosti za dostizanje tih ciljeva. Najnoviji
dokument, Direktiva 2009/28/EZ promoviše korišćenja energije iz obnovljivih izvora, utvrđuje zajednički
okvir za promovisanje tako proizvedene energije i ukida Direktive 2001/77/EZ i 2003/30/EZ. Ovom
Direktivom su postavljeni obavezujući nacionalni ciljevi za ukupno učešće energije iz obnovljivih izvora u
finalnoj potrošnji energije, kao i za učešće obnovljivih izvora u transportu: najmanje 20% učešća energije iz
obnovljivih izvora u finalnoj potrošnji energije u EU i 10% učešća energije iz obnovljivih izvora u potrošnji
energije za transport do 2020. godine. Osim toga, ustanovljeni su i kriterijumi održivosti za biogoriva i tečna
biogoriva. APB za Republiku Srbiju je izrađen u skladu sa obavezama iz Ugovora o energetskoj zajednici i
u duhu Direktive 2009/28/EZ. Primena Direktive 2009/28/EZ o obnovljivoj energiji u Republici Srbiji i
ostalim zemljama potpisnicama Ugovora će se ubuduće utvrđivati i usklađivati unutar energetske
zajednice. Nove ciljeve u skladu sa Direktivom 2009/28/EZ Republika Srbija će definisati 2012. Godine.
Septembra 2008. godine, Evropski parlament je usvojio paket propisa o klimatskim promenama koji
ima za cilj da obezbedi smanjenje emisije gasova sa efektom staklene bašte od 20 %, unapređenje
energetske efikasnosti od 20% i učešće obnovljive energije od 20 % u ukupnoj potrošnji energije u EU - do
2020. godine, posmatrano u odnosu na 1990. godinu.
Republika Srbija postala je 26. januara 2009. godine članica i osnivač Međunarodne agencije za
obnovljivu energiju (IRENA), kao prve međunarodne (međuvladine) organizacije koja se fokusira isključivo
na obnovljivu energiju i aktivno će nastaviti učešće u radu ove agencije u skladu sa Statutom Agencije i
svojim interesima u oblasti aktiviranja i korišćenja obnovljivih izvora energije. Osnovni cilj Međunarodne
agencije za obnovljivu energiju (IRENA-International Renewable Energy Agency) je da postane glavna
pokretačka snaga u ubrzanoj tranziciji prema široko rasprostranjenom i održivom korišćenju obnovljivih
energija u čitavom svetu, a njene glavne aktivnosti obuhvataju: pružanje konkretnih savetodavnih usluga
vladama industrijalizovanih i zemalja u razvoju - vezanih za politiku korišćenja obnovljivih izvora
energije;transfer tehnologija i savetodavnih usluga u vezi finansiranja projekata; izgradnja i podizanje
kapaciteta u oblasti korišćenja obnovljive energije.
Mogućnost korišćenja Obnovljivih izvora energije u Srbiji zasniva se na primeni Zakona o energetici,
na primeni grupe zakona o zaštiti životne sredine i na Zakonu o planiranju i izgradnju. Zakon o energetici
proizvodnju energije iz obnovljivih izvora energije definiše kao povlašćenu, predviđa obavezu preuzimanja
ove energije, uvodi izvesne povlastice i predviđa mogućnost izvoza enegije proizvedene iz Obnovljivih
izvora energije.. Set zakona iz oblasti zaštite životne sredine predviđa izradu procene uticaja planova i
projekata na životnu sredinu uz obavezno mišljenje Zavoda za zaštitu prirode.
Zakon o planiranju i izgradnji uvodi niz novina koje se odnose na objekte Obnovljivih izvora energije.
Korišćenje OIE podržano je i u Strategiji razvoja energetike Srbije.
Srbija je potpisala Kjoto protokol, podržala odluke skupa u Kopenhagenu i pristupila je energetskoj
zajednici Jugoistočne Evrope., što pospešuje razvoj obnovljivih izvora energije.
1.2.1. Planski dokumenti grada Valjeva

Grad Valjevo, kako jedan od retkih gradova u Republici Srbiji, doneo je niz akata, strategija i propisa
kojim se uređuju i definišu mogućnosti i ograničenja u svim sektorima i delokruzima funkcionisanja grada.
Ta dokumenta su obuhvatila i obnovljive izvore energije i uvela neke polazne pretpostavka za njihovo
definisanje. Osnovni strateški dokumenti koje je Grad Valjevo usvojio a koji se tiču i obnovljivih izvora
energije su:
- Prostorni plan grada Valjeva- strategija razvoja, uređenja i korišćenja prostora

- Strategija održivog razvoja Grada Valjeva 2010.-2020. godine
- Lokalni ekološki akcioni plan Grada Valjeva u toku 2012 godine predviđeno je uraditi razvoj
mehanizama za finansiranje projekata na polju energetske efikasnosti i obnovljivih izvora energije
- Regionalni prostorni plan Kolubarskog okruga
- Prostorni plan područja posebne namene
- Prostorni plan grada Valjeva
- Generalni urbanistički plan Valjeva
- Strategija razvoja Valjeva 2010
U ovim planskim aktima kao prioriteti u toku 2013. god. Navode se izrada katastra i plana korišćenja
raspoloživih prirodnih resursa, stimulisanje projekata vezanih za korišćenje obnovljivih izvora energije i
projekata vezanih za poboljšanje energetske efikasnosti
Kao kontinualna aktivnost za period 2011. – 2013. god. Navodi se unapređenje energetske
efikasnosti i korišćenja obnovljivih izvora energije u objektima javne namene (izolacija prostora koji se
greje, zamena dotrajale stolarije, ugradnja mernih i regulacionih uređaja za potrošnju energije, korišćenje
solarnih panela i toplotnih pumpi i dr.)
Regionalnim prostornim planom Kolubarskog okruga u delu 3. Korišćenje i zaštita voda i

vodoprivredna infrastruktura, 3.1. Ciljevi, utvrđuju se sledeći ciljevi korišćenja i zaštite voda i vodoprivredna
infrastruktura, član:
9) Celovito iskorišćenje hidropotencijala u okviru kompleksnih sistema višenamenskog karaktera,

uključujući i iskorišćenje malih padova i manjih vodnih potencijala izgradnjom malih vodoakumulacija i
hidroelektrana na mestima na kojima položajem i dispozicijom ne ugrožavaju realizaciju ili performanse
nekih većih vodoprivrednih, energetskih ili drugih sistema
1.3. Razvoj energetike u gradu Valjevu

U Strategiji razvoja Valjeva navodi se da nema podataka da se na teritoriji grada Valjeva
organizovano, sistemski i u značajnijoj meri koristi bilo koji vid obnovljive energije.Prema meteorološkim
podacima prosečna dnevna suma dozračene energije globalnog sunčevog zračenja na područiju grada
iznosi oko 3.8 kWh/m2, odnosno u proseku oko 14008kWh/m2 godišnje. Biomasa se koristi najvećim delom
nekomercijalno. Dosadašnja geološka istraživanja pokazala su da se geotermalni izvori nalaze u Petnici,

Paunama i Donjoj Grabovici. Snaga vode se može iskoristiti za gradnju malih hidroelektrana.
Takođe, navodi se da su osnovni nedostaci nekontrolisana i neracionalna potrošnja raznih vidova

energije U ciljevima strategije navodi se da je jedan od ciljeva optimalno korišćenje i razvoj obnovljivih
izvora energije, podsticanje optimalnog korišćenja energije sunca i vetra na teritoriji grada.
Korišćenje prirodnih resursa na neadekvatan i nesrazmeran način prouzrokuje nenadoknadive štete

u životnoj sredini. Zbog toga je značajno utvrditi kojim i kolikim prirodnim resursima raspolaže grad Valjevo
i na osnovu toga sačiniti plan njihove ekploatacije uz obavezne mere zaštite životne sredine i rekultivaciju
prostora. Samo tako možemo se razvijati na održiv način, što je jedan od imperativa kad je zaštita životne
sredine u pitanju.
Strateška opredeljenja i ključne aktivnosti održivog razvoja energetike Grada Valjeva su:
1) povećanje energetske efikasnosti kod proizvodnje, prenosa, distribucije i potrošnje energije,

putem donošenja i obavezne primene standarda energetske efikasnosti, ekonomskih instrumenata i
organizacionih mera;
2) intenziviranje istraživanja svih energetskih potencijala u cilju povećanja i pronalaženja novih

rezervi i njihovog efikasnog korišćenja, jer je područje grada Valjeva još uvek nedovoljno istraženo u
pogledu neobnovljivih (ugalj, uljni škriljci) i obnovljivih izvora (geotermalna energija, vetar, sunčeva
energija, biomasa);
3) veće korišćenje novih i obnovljivih izvora energije, a naročito malih hidroelektrana, za autonomne i
lokalne svrhe, za potrebe "male" energetike, radi zadovoljenja niskotemperaturnih toplotnih potreba;
4) održavanje i poboljšanje kvaliteta rada i pouzdanosti postojeće elektroprenosne i distributivne

mreže izgradnjom novih i rekonstrukcijom postojećih eletroenergetskih objekata radi njihovog dovođenja na
maksimalnu projektovanu snagu sa ciljem podržavanja očekivane potrošnje električne energije do
2020.godine.
1.3.1. Akteri i sredstva implementacije strategije

Da bi se postigao visoki stepen ukupne energetske efikasnosti u gradu, uz poštovanje kriterijuma
ekološke održivosti, dosadašnje planiranje energetskih struktura uglavnom "odozgo" (tj. iz upravljačkih
centara energetske privrede EPS i NIS) moraće ubuduće, u skladu sa principom decentralizovane
proizvodnje, da se dopunjuje pojačanim planiranjem energetskih struktura na nivou lokalnih aglomeracija
potrošača energije – zajednica naselja u gradu. U skladu sa Zakonom o energetici jedinica lokalne
samouprave će donositi planove razvoja energetike kojima utvrđuje potrebe za energijom na svom
području, kao i uslove i način obezbeđivanja neophodnih energetskih kapaciteta. Time se gradu
omogućava da preuzme integralnu brigu o energetici “na lokalu” u skladu sa budućom Strategijom razvoja
energetike i energetskim bilansom Srbije.
Grad će se dogovarati o neophodnim infrastrukturnim kapacitetima za zadovoljenje budućih potreba

sa republičkim resornim organom i javnim preduzećima EPS i NIS.
Osnovne mere za realizaciju strateških ciljeva energetike grada Valjeva obuhvataju usvajanje
planova i programa izgradnje energetskih kapaciteta. Planovi i programi treba da obuhvate sve ciljeve i
interese, nosioce realizacije i redosled aktivnosti koje je potrebno preduzeti u tržišnim uslovima
privređivanja.
Povećanje korišćenja raspoloživog hidropotencijala malih hidroelektrana i obnovljivih izvora energije

može se ostvariti dobijanjem statusa povlašćenih proizvođača električne i toplotne energije u skladu sa
Zakonom o energetici.
Ovaj Master plan predstavlja mali doprinos razvoju strategije i primene obnovljivih izvora
energije na teritoriji grada Valjeva.
2. Energija vetra
2.1. Uvod
Vetar je horizontalno strujanje vazdušnih masa nastalo usled razlike temperature, odnosno
prostorne razlike u vazdušnom pritisku. Vetar je posledica Sunčevog zračenja,tj. energija vetra je
transformisani oblik sunčeve energije, a na njegove karakterisitke u velikoj meri utiču i geografski činioci.
Sunce prema Zemlji zrači 1015 kWh po kvadratnom metru. Oko 1 do 2 posto energije koja dolazi od
sunca pretvara se u energiju vetra.
Energija vetra je obnovljiva i čista, ne zagađuje vazduh, ne emituje CO2 i ne prouzrokuje kisele kiše.
Uz to ne zrači i ne razara ozonski omotač. U korišćenju energije vetra nema nepoželjnih otpadaka. Koristi
se za dobijanje električne energije - kinetička energija vetra se pretvara u mehaničku energiju, pa u
sledećoj transformaciji u električnu. Sada, a i u budućnosti, energija vetra se pokazala kao najozbiljniji
obnovljiv izvor energije pri dostignutom razvoju tehnologije. Osnovni razlozi za to su:
- neizmerna količina energije

- pad cena vetrogeneratora i prateće opreme
- ekološki potpuno čist način pretvaranja energije
- mala zauzetost zemljišta
Savremeni vetrogeneratori počinju da proizvode električnu energiju već pri brzini vetra od 2,5 m/s, a
zaustavljaju se iz bezbednosnih razloga pri brzini od 25 m/s. Ekonomska opravdanost izgradnje
vetrogeneratora je pri najmanjoj godišnjoj brzini vetra od 4,9-5,8 m/s. Usled trenja između struje vazduha i
tla, kao i unutrašnjeg viskoznog trenja brzina vetra raste sa povećanjem visine iznad tla. Jasno je da na
brzinu vetra utiče hrapavost terena, prisustvo prirodnih i veštačkih prepreka kao i drugi topografski
elementi. Najčešće primenjivani moderni vetrogeneratori su kapaciteta od 500 kW do 3 MW mada se grade
i veći.
Slika 2.1. Vetrogeneratorsko polje
U proizvodnji električne energije nijedan izvor energije nije imao tako dinamičnu ekspanziju u
poslednjih dvadesetak godina. Savremeni verogeneratori dostižu snagu od 5 MW i više, a po
ekonomičnosti su izjednačeni sa klasičnim izvorima energije. Konkurentnost im se značajno povećava
pogotovo kada se u poređenja uvrsti uticaj na životnu sredinu. U narednom periodu može se očekivati da
će energija vetra kao najznačajniji obnovljiv izvor zauzeti značajno mesto u ukupnom svetskom
energetskom bilansu.
Za Srbiju je primena obnovljivih izvora energije primarni cilj oko koga treba da se okupe stratezi
energetskog razvoja, političari i stručnjaci. Pri sadašnjem konstantnom deficitu električne energije najbrži
put u praćenju potrošnje energije je štednja i gradnja postrojenja za eksploataciju obnovljivih izvora
energije.
2.2. Princip rada postrojenja

Osnovni uslov za planiranje izgradnje vetroelektrane je postojanje tehnički iskoristivog energetskog
potencijala vetra. Postoje i drugi neophodni tehnički uslovi za rad elektrane na vetar. Da bi vetroelektrana
veće snage snabdevala električnom energijom potrošače, mora biti priključena na prenosnu ili na
distributivnu električnu mrežu.
Elektrana na vetar - vetroelektrana je jedna ili više proizvodnih jedinica za proizvodnju električne
energije na vetar koje su međusobno povezane i opremljene na način da se mogu priključiti na
elektroenergetsku mrežu. To je elektrana koja kao gorivo za proizvodnju električne energije koristi vetar.
Ona se kao i svaka druga elektrana sastoji od nekoliko komponenti, uključujući vetroagregate (turbina +
generator), transformatorske stanice, kablove i vodove kao i ostale pripadajuće objekte.
Vetrogeneratori se danas proizvode u širokom dijapazonu snaga. Manje vetrogeneratorske jedinice

(do 200 kW) uglavnom služe za napajanje električnom energijom izolovanih sistema ili pumpanje vode.
Veće generatorske jedinice se povezuju na elektroenergetski sistem (EES). Uglavnom se koriste dva tipa
vetrogeneratora: vetrogeneratori sa horizontalnom osom i vetrogeneratori sa vertikalnom osom.
Vetrogeneratori sa vertikalnom osom su otporniji na olujne vetrove i njih ne treba usmeravati ka vetru.
Osnovni standard koji definiše zahteve za projektovanje vetrogeneratora je EN 61400-1:2005.
Shematski prikaz konstrukcije jednog vetroagregata dat je na sledećoj slici:
Slika 2.2. Shematski prikaz delova vetroagregata
Većina vetrogeneratora danas ima tri aerodinamički dizajnirane lopatice, jer se to pokazalo kao
ekonomski najopravdanije rešenje. Te lopatice pokreću osovinu koja je spojena na generator koji proizvodi
električnu energiju. Vetar prolazi preko lopatica i stvara silu uzgona (kao na avionskom krilu) koja generiše
momenat i uzrokuje okretanje rotora (elise) .
U kućištu se nalazi sporohodna osovina, menjačka kutija (alternativno, i u današnje vreme sve
češće, sporohodni generator bez menjačke kutije), brzohodna osovina i generator. Rotirajuće lopatice
okreću sporohodnu osovinu brzinom od 30-60 puta u minuti.
Menjačka kutija spaja sporohodnu i brzohodnu osovinu povećavajući brzinu okretanja brzohodne
osovine na 1000-1800 obrtaja u minuti. Brzohodna osovina pokreće generator koji proizvodi električnu
energiju. Proizvedena električna energija iz generatora se šalje na transformator koji pretvara napon na
onaj koji se koristi u elektroenergetskoj mreži
Tri glavne promenljive određuju koliko električne energije može proizvesti vetrogenerator:
- brzina vetra: jači vetar proizvodi više energije. Vetrogeneratori tipično proizvode energiju na
brzinama od 4 m/s do 30 (ili 25, zavisno od konstrukcije) m/s .
* prečnik lopatica: veći promer lopatica rotora, tj. veća površina koju zahvataju lopatice znači i veću
proizvodnju energije. Duplo veći prečnik lopatica može prouzrokovati četiri puta veću proizvodnju energije.
Slika 2.3. Zavisnost snage od prečnika rotora turbine
* gustina vazduha: vazduh veće gustine stvara veći potisak na lopaticama rotora. Gustina vazduha
je funkcija nadmorske visine, temperature i pritiska. Lokacije na visokim nadmorskim visinama imaju manji
pritisak i vazduh manje gustine, pa su to lokacije na kojima su vetrogeneratori relativno manje efikasni.
Za vetroenergetiku su od posebnog interesa površinski vetrovi u prizemnom sloju atmosfere do

visine od 200 m. U tom sloju se na pogodnim lokacijama postavljaju vetroagregati koji vrše konverziju
energije vetra u električnu. Električna energija se isporučuje elektroenergetskom sistemu (EES) ili
potrošačima koji rade u ostrvskom režimu. Principska šema konverzije energije vetra u električnu u
vetroagregatima, koji su priključeni na mrežu prikazana je na slici 2-4:
Slika 2.4: Principska šema konverzije energije vetra u električnu energiju
Kinetička energija vetra se transformiše u mehaničku energiju pomoću vetroturbine. Brzinu obrtanja
vetroturbine (koja iznosi nekoliko desetina obrtaja u minutu) obično je potrebno prilagoditi zahtevanoj brzini
generatora. Zato se koristi mehanički reduktor.
Osnovni problem prilikom priključenja vetroelektrane na elektroenergetski sistem je varijacija

generisane snage iz vetroelektrane. Ove varijacije negativno utiču na naponske prilike u
elektroenergetskom sistemu, a stvaraju i probleme sa stabilnošću sistema. Nestabilnost napona (flikeri)
negativno utiču i na rad same vetroelektrane i njenog upravljačkog sistema.
Navedeni problemi su daleko manje izraženi ukoliko se vetroelektrana priključuje na "jaku" mrežu
(mrežu sa velikom rezervom snage).
Dodatno poboljšanje naponskih prilika u sistemu može se postići i izgradnjom odgovarajaćih

postrojenja za kompenzaciju reaktivne energije. Lokacije ovih postrojenja bi bile ili u samoj elektrani ili u
tački prikjučenja vetroelektrane na sistem ili negde u sistemu u blizini tačke priključenja. Takođe je poželjno
organizovati i sistem kratkoročne i dugoročne prognoze vetra kako bi se omogućilo odgovarajuće
planiranje proizvodnje iz vetroelektrana.
2.3. Oblasti primene energije vetra

Energija vetra se koristi vekovima, ali pitanje koje se sada nameće je da li danas kada potrebe za
energijom rastu izvanrednim tempom, količina energije vetra, koja se može tehnički iskoristiti, bar približno
može da zadovolji te potrebe.
Korišćenje ove energije orijentisano je danas u prvom redu na proizvodnju električne energije. Pri
tome je moguće više pristupa. Prvi je u tome da se mali vetrogeneratori snage 10 do 50 kW koriste
autonomno za snabdevanje izdvojenih lokaliteta. Češće se primenjuje i ima daleko veći značaj,
organizovanje tzv. parkova vetra koji predstavljaju komplekse odviše stotina vetrogeneratora snage od oko
500 kW. Instalisana snaga takvog eolskog parka ekvivalentna je snazi jedne termo ili hidroelektrane.
Pojedinačni vetrogeneratori ili parkovi vetra mogu da se integrišu u elektro – distributivni sistem
zemlje. Time se parira neravnomernost intenziteta vetra koja nameće potrebu skladištenja energije. U
periodima kada vetro-park proizvodi više energije nego što je potrebno njenim neposrednim potrošačima,
višak energije ide u elektrodistributivnu mrežu, koja u tom periodu smanjuje inenzitet rada klasičnih
elektrana. Vetro-parkovi mogu da budu veoma korisni elektro - distributivnom sistemu i u periodima špiceva
potrošnje. Na primer kada je usled jakog vetra povećana potreba za grejanjem, upravo uključivanje
vetrogeneratora u elektrosistem doprinosi rešenju problema. U mnogim zemljama parkovi vetra već su
postali prirodan i ravnopravan član elekroenergetskog sistema.
2.3.1. Pojedinačni (individualni) vetrogeneratori

Vetrogeneratori malih snaga su od 300 W do 20 kW i koriste se za punjenje akumulatora odakle se
električna energija primenjuje za razne svrhe. Njihova najčešća primena je za napajanje električnom
energijom individualnih objekata za stanovanje ili odmor kao i u telekomunikacijama za napajanje raznih
repetitora ili stanica mobilne telefonije. Vetrogeneratori malih snaga do 5 kW se prvenstveno koriste za
punjenje akumulatora. Za određene primene može se koristiti jednosmerna struja direktno iz akumulatora,
a mnogo češće se pomoću pretvarača jednosmerna struja pretvara u naizmeničnu napona 230 V.
Slika 2-5: Shematski prikaz primene individualnog vetrogeneratora
Razvojem MagLev vetrogeneratora je napravljen veliki korak što se tiče energije koja se stvara
vetrom. Magnetna levitacija je izuzetno efikasan sistem za energiju vetra. Evo na koji način funkcioniše:
vertikalno orijentisane lopatice turbine su suspendirane u vazduhu iznad baze mašine, zamenjujući potrebu
za kugličnim ležajevima.Turbina koristi "pune stalne" magnete, a ne elektromagnete - dakle, ne zahteva
električnu energiju za rad. Pun stalni magnetni sistem koristi neodimijum magnete i ne postoji gubitak
energije kroz trenje i može se prozvesti više energije bez dodatnih troškova.
Slika 2-6: MagLev vetrogenerator model sa dvojnim rotorom koji se okreću suprotno jedan od drugog
Slika 2-7: MagLev vetroturbina
Maglev vetroturbine imaju nekoliko prednosti u odnosu na konvencionalne turbine na vetar. Na

primer, oni su u mogućnosti da koriste vetrove sa niskom početnom brzinom već od 1,5 metara u sekundi
(m / s). Takođe, oni mogu da rade pri vetrovima preko 40 m / s. Međutim, jedan veliki Maglev turbina može
generisati jedan gigavat čiste energije, što je dovoljno za snabdevanje 750.000 domova energijom. To bi
takođe povećalo kapacitet proizvodnje za 20% u odnosu na konvencionalne vetroturbine i smanjilo
operativne troškove za 50%.
2.3.2. Vetro-parkovi (farme vetrenjača)

Farme vetrenjača su grupe vetroturbina na istoj lokaciji koje se koriste za proizvodnju električne
energije. Pojedinačne turbine su međusobno povezane kolektorskim sistemom srednjeg napona (obično 35
kV) i komunikacionom mrežom. U podstanicama se srednji napon električne struje povećava uz pomoć
transformatora zbog priključenja na prenosni sistem visokog napona. Kao opšte pravilo, vetrogeneratori su
efikasni ako je brzina vetra 16 km/h ili 4.5 m/s ili veća. Idealna lokacija bi imala konstantno strujanje vetra
bez turbulencija tokom cele godine, sa najmanje šansi za snažne nalete vetra. Zemljište između turbina ne
može da se koristi u poljoprivredne svrhe. Važan faktor pri izboru lokacije za turbinu je takođe lokalni nivo
potražnje i kapacitet za prenos struje.
Troškovi ugradnje vetrogeneratora su investicioni kao i troškovi kasnijeg održavanja. Investicioni

troškovi se kreću od 75% do 90% ukupnih troškova. Investicioni troškovi su troškovi izgradnje
vetrogeneratora, uključujući troškove izgradnje pristupnih puteva, ukoliko je potrebno, i troškove
priključivanja na elektroenergetski sistem. Obično su lokacije sa povoljnim uslovima za gradnju farme
vetrenjača udaljene od drumskih i energetskih magistrala i to povezivanje utiče na povećanje investicionih
troškova. Povećavanjem brzine vetra, raste koeficijent korisnog dejstva što postavlja zahtev za podizanjem
visokih stubova.
Takođe, energija iz vetrogeneratora se obično proizvodi bliže potrošačima čime se smanjuju gubici u
prenosu električne energije i ovako dobijena energija ima povećanu konkurentnost. Ako uzmeno jedan
vetrogenerator snage 1MW on će na prosečnoj brzini vetra od 6 m/s proizvoditi godišnje oko 2000MWh
električne energije. To je dovoljno za podmirenje oko 500 prosečnih četveročlanih domaćinstava. Sa
cenom od 0,095 evra/kWh, predviđenom uredbom o merama podsticaja za povlašćene proizvođače u
Srbiji, dolazimo do cifre od oko 200.000 evra za količinu proizvedenih kWh godišnje.
Slika 2-8: Shematski prikaz farme vetrenjača (vetro-parka)
2.4. Resursi energije vetra u Srbiji

Vetar, kao i većina obnovljivih izvora energije potiče od Sunca, a samo mali deo Sunčeve energije
se konvertuje u energiju vetra.
Na nižim visinama (do 100 m), reljef veoma utiče na vetar. Izmenjena putanja vetra je posledica
prepreka na koje on nailazi na svom putu. Posebna klasa ovih, površinskih vetrova su lokalni vetrovi.
Poznavanje ovih vetrova je najbitnije za ocenu tehničkog kapaciteta vetra u nekom kontinentalnom
području.
Na vetar utiču hrapavost, prirodne ili veštačke prepreke i orografija. Hrapavost Zemljine kore može
da usporava vetar na određenoj lokaciji. šume i veliki gradovi mogu u značajnoj meri da smanje brzinu
vetra, dok ravne površine, kao što su vodene površine, aerodromske piste, autoputevi, ne utiču značajno ili
učestvuju minimalno.
Za ocenjivanje uticaja hrapavosti na vetar, primenjuju se klase hrapavosti, koje su iskazane

koeficijentom kojim se koriguje brzina vetra. Hrapavost je klasifikovana u nekoliko kategorija. Svaka klasa
je definisana koeficijentom hrapavosti i energetskim indeksom.
Prirodne i veštačke prepreke (objekti, šume, reljef) značajno smanjuju brzinu vetra i stvaraju
turbulenciju vazdušne struje u neposrednoj blizini prepreke. Iskustveno se izbegava lociranje
vetrogeneratora iza neke prepreke, da bi se izbegao uticaj zone turbulencije. Prilikom projektovanja farme
vetrogeneratora i računanja potencijalnog prinosa električne energije, sve prepreke koje su udaljene do 1
km u nekom od preovladavajućih pravaca vetra se moraju ukalkulisati.
Orografija značajno utiče na brzinu vetra. Brzina vetra može biti značajno uvećana ukoliko se
vetrogenerator (VGT) locira između dve visoke zgrade ili dve planinske padine („tunel“ efekat). Jedan od
uobičajenih načina pozicioniranja VGT-a je na vrhovima brda. Na vrhovima brda ili planinskim vrhovima,
dolazi do sabijanja vazdušnog stuba, što ima za posledicu značajno ubrzanje vetra na ovakvim
mikrolokalitetima.
Meteorološke stanice registruju podatke o promenama vetra. Mere se promene intenziteta i pravca,
obično u desetominutnim intervalima. Kao merilo varijacije osnovnih parametara vetra u određenom
vremenskom periodu koristi se ruža vetrova.
Slika 2-9: Dijagram ruže vetrova na teritoriji Srbije
Osnovne metode za ocenjivanje resursa vetra se mogu podeliti u tri grupe: empirijske, merne i
numeričko modeliranje. Za potrebe analiza vetra u Srbiji u svrhu proizvodnje električne energije, korišćena
je ova poslednja. Sastojala se iz tri faze:
1. utvrđivanja klimatoloških i fizičkih karakteristika vetra (srednje brzine, učestalosti brzina,

učestalosti tišina) i identifikovanja perspektivnih zona za izgradnju vetroelektrane.
2. utvrđivanja ukupnih površina i klasifikovanja istih prema pogodnosti za proizvodnju električne
energije iz vetra i
3. grube procene potencijala korišćenjem aktuelne metodologije.
Vetar je energetski resurs Srbije čijim aktiviranjem bi se značajno povećali instalisani kapaciteti,
raznovrsnost energetskih izvora i smanjila zavisnost od uvoza energetskih sirovina. Zvanični podaci
ukazuju da je cena električne energije koju proizvedu vetrogeneratori, za određene lokacije, već
konkurentna sa klasičnim izvorima.Takav trend će se nastaviti u bliskoj budućnosti.
Na osnovu postojećih i dostupnih analiza i studija realni energetski potencijal vetra u Republici Srbiji
je procenjen na instalisanu snagu od oko 1300 MW. Procena energetskog potencijala je obavljena na
osnovu podataka Republičkog hidrometeorološkog zavoda prikupljenih merenjem na meteorološkim
stubovima visine do 10 metara.
Slika 2-10: Prosečna ukupna godišnja energija vetra na visini od 100 m (kWh/m2) u republici Srbiji, za mesec
januar
Slika 2-11: Prosečna ukupna godišnja energija vetra na visini od 100 m (kWh/m2) u republici Srbiji, za mesec
jul
Energetski potencijal vetra na lokalitetu treba utvrđivati fazno: na makro nivou- teritorije Srbije (Atlas
nacionalnih resursa sa bazama podataka dobijen kao rezultat opšteg postupka) na osnovu koga su
identifikovani potencijalno povoljni lokaliteti, a zatim dodatnim merenjima na odabranoj lokaciji.
2.4.1. Analiza resursa vetra
Prva studija energetskog potencijala vetra Srbije izrađena je 2002 godine za potrebe Elektroprivrede
Srbije (EPS). Utvrđen je značajan energetski potencijal vetra. Energetski potencijal vetra u Srbiji procenjen
je na oko 1300 MW, a moguća godišnja proizvodnja električne energije iz vetra na 2.3 TWh.
Slika 2-12: Atlas vetra Srbije- Studija EE704-1052A projekat iz 2005. god. CMS
Procena energetskog potencijala je obavljena na osnovu podataka Republičkog hidrometeorološkog

zavoda prikupljenih merenjem na meteorološkim stubovima visine do 10 metara, pri čemu je zaključeno da
su najperspektivnije lokacije za izgradnju elektrana na vetar: Midžor na Staroj Planini, Vršački Breg, Deli
Jovan, Krepoljin, Tupižnica, Juhor i Jastrebac.
Za tačnu ocenu opravdanosti izgradnje elektrane na vetar na datoj lokaciji neophodno je sprovesti
detaljna merenja brzine i pravca vetra.
1. Utvrditi potencijal vetra
Najvažniji faktor koji treba razmotriti prilikom izgradnje energetskog postrojenja na vetar je brzina
vetra na željenoj lokaciji. Da bi lokacija uopšte bila razmotrena, najmanja godišnja brzina vetra treba da se
kreće u rasponu od 4.9 - 5.8 m/s. Podaci o lokalnim vremenskim prilikama se mogu pribaviti i u
meteorološkim stanicama ili u Republičkom hidrometeorološkom zavodu Srbije. Mape vetra za Srbiju se
mogu pronaći i na websajtu Instituta za multidisciplinarna istraživanja. Za dobijanje kompletne slike o
potencijalima vetra na željenoj mikro-lokaciji potrebno je postaviti sopstvene uređaje za praćenje
karakteristika vetra.
2. Proceniti razdaljinu lokacije od kapaciteta za prenos električne energije
Jedno od najvažnijih pitanja, kada je reč o smanjenju troškova izgradnje farme vetrenjača, je
smanjenje troškova za izgradnju infrastrukture za prenos energije. Gde god je to moguće, prilikom izbora
lokacije treba razmotriti dostupnost i pristup postojećoj prenosnoj mreži.
3. Osigurati pristup zemljištu
Sa vlasnicima zemlje, na kome se planira izgradnja farme vetrenjača, potrebno je dogovoriti visinu
naknade za korišćenje energije vetra na njihovom zemljištu ili je potrebno sačiniti ugovorima o zakupu
zemljišta. Pri tome je potrebno razmotriti i mrežu postojećih puteva, opremu koju je potrebno isporučiti,
infrastrukturu za održavanje, turbine i slično, jer je za izgradnju farme vetrenjača potrebna teška
industrijska oprema. Zbog toga potencijalni investitori često moraju da investiraju i u puteve koji će biti u
mogućnosti da podnesu značajan teret. Da bi se to realizovalo, potrebna je saradnja sa vlasnikom zemljišta
i, u najčešćem slučaju – sa lokalnom zajednicom.
4. Osigurati potreban kapital
Izgradnja farme vetrenjača nije jeftina. U proseku, izgradnja košta oko 1.2 - 1.5 miliona evra po
megavatu (MW) instalisane snage. Da bi se iskoristila prednost ekonomije obima, farma vetrenjača bi
trebala da ima instalisani kapacitet od najmanje 20 MW.
5. Obezbediti plasman proizvedene električne energije
Energija vetra je trenutno najekonomičniji obnovljivi izvor energije koji se koristi. Zapravo, troškovi
korišćenja energije vetra su toliko smanjeni da se takmiče sa mnogim tradicionalnim tehnologijama za
proizvodnju energije. Pre nego što uloži sredstva u merenje brzine vetra, dozvole i aktivnosti vezane za
period pre izgradnje - investitor mora da obezbedi plasman. Izmenama i dopunama Zakona o energetici,
predviđena je obaveza elektrodistributivnih i prenosnih kompanija da otkupe svu električnu energije koja se
u Srbiji proizvede iz obnovljivih izvora - po podsticajnim cenama (tzv. fid-in-tarifama) koje su određene do
1. jula 2009. godine.
6. Razmotriti izvodljivost projekta i lokacije
Činjenica da na nekoj lokaciji ima vetra ne znači, sama po sebi, da je ona i odgovarajuća za
izgradnju farme vetrenjača. Investitor mora da razmotri mnoge faktore prilikom određivanja lokacije. Postoji
velikiu broj pitanja koji se tiče zaštite životne sredine, i na koja se mora obratiti pažnja pri postavljanju
postrojenja koje proizvodi električnu energiju iz vetra. Farme vetrenjača mogu biti sjajni susedi, ali je
obaveza onoga ko želi da ih izgradi da obezbedi da se projekat razvija na način koji je prihvatljiv i za
regulatore i lokalnu zajednicu.
7. Razumeti ekonomiju energije vetra
Postoje mnogi faktori koji utiču na troškove i produktivnost postrojenja na vetar. Na primer, električna
energija koju može da proizvede vetrogenerator je funkcija kuba prosečne brzine vetra na toj lokaciji, što
znači da male razlike u brzini vetra mogu da znače velike razlike u produktivnosti i troškovima proizvodnje
električne energije. Uz to, površina koju opisuje rotor vetrogeneratora je funkcija kvadrata dužine lopatice
rotora (poluprečnik površine koju opisuje rotor). Mali porast dužine lopatice znatno povećava količinu
proizvedene energije - i isplativost. Način finansiranja projekta takođe može da utiče na ekonomičnost
projekta. Prethodno obezbeđen investicioni kapital ili zajedničko ulaganje može značajno da utiče na
smanjenje troškova.
8. Obezbediti ekspertizu za zoniranje i dobijanje dozvola
Odlučivanje o lokaciji projekta može biti veoma težak zadatak zbog ogromnog broja društvenih
faktora i faktora životne sredine. Zbog toga je najbolje da budući proizvođač električne energije iz vetra
iskoristi usluge konsultanata, koji su upoznati sa regulativom vezanom za zaštitu životne sredine u slučaju
izgradnje farme vetrenjača. Takođe, pravni savetnik koji je upoznat sa lokalnom „političkom klimom" će biti
u mogućnosti da pomogne u procesu dobijanja dozvola.
9. Uspostaviti komunikaciju sa proizvođačima vetrogeneratora
Svaki vetrogenerator je drugačiji - bez obzira što je snaga naizgled ista. Neke mašine su napravljene
tako da funkcionišu efikasnije pri nižim brzinama vetra, dok su druge programirane za snažne režime vetra.
Zbog toga bi budući proizvođač električne energije iz vetra trebao da istraži sve moguće opcije i uporedi
učinke postojećih vetrogeneratora. Profesionalne usluge onih koji već koriste energiju vetra mogu da budu
od velike pomoći.
10. Obezbediti uslove za redovno funkcionisanje i održavanje farme vetrenjača
Tehnologija proizvodnje vetrogeneratora je znatno napredovala tokom poslednjih godina. Današnje

mašine su efikasnije i isplativije nego ikad, ali su i složenije. Pouzdanost vetrogeneratora je jedan od
glavnih faktora koji utiče na uspeh projekta, a usluge profesionalca upoznatog sa funkcionisanjem i
održavanjem vetrogeneratora mogu da budu od neprocenjivog značaja. Zbog toga, proizvođači
vetrogeneratora nude povoljnije garantne uslove ukoliko znaju da će kvalifikovani rukovodioci projekta biti
prisutni na lokaciji i propisno održavati opremu.
2.4.2. „Pozitivna“ i „Negativna“ politika u planiranju korišćenja energije

vetra
Politička volja, odgovarajući propisi i efikasna administracija su neophodni dodatni uslovi koji
omogućuju realizaciju povoljnih tehničkih uslova za izgradnju elektrana na vetar. Prostorna raspodela
energetskih izvora, elektrana i potrošača, uslovljava međunarodnu povezanost energetskog sektora.
Posledica ove povezanosti je uticaj globalne i regionalne politike u energetici na nacionalnu politiku.
Međunarodni ugovori, protokoli, konvencije, preporuke i drugi akti mogu delovati kao podsticaj za
korišćenje OIE. Srbija je potpisnik Kjoto protokola, a izrazila je spremnost da izvrši sve svoje obaveze u
okviru dogovora iz Kopenhagena. Opredeljenje za usporavanje uticaja na klimatske promene smanjenjem
emisije gasova staklene bašte, pre svega CO2, favorizuje korišćenje obnovljivih izvora energije, a posebno
energije vetra i sunčevog zračenja. Energetski sektor je značajan izvor emisije CO2 i drugih štetnih gasova
i čestica. Kada bi svu električnu energiju proizveli iz vetra, potpuno bi eliminisali emisiju štetnih gasova.
Globalno gledano, korišćenje energije vetra za proizvodnju električne energije ima veliki pozitivan uticaj na
životnu sredinu. Srbija je član energetske zajednice Jugoistočne Evrope, a njene međunarodne obaveze
podstiču korišćenje OIE, posebno korišćenje energije vetra.
Kašnjenje u izgradnji vetroelektrana ima i neke pozitivne strane. Pri formiranju politike i pri izgradnji
vetroelektrana Srbija može da koristi više od dve decenije iskustva zemalja sa razvijenom
vetroenergetikom. Danska, Nemačka i Španija prednjače u korišćenju energije vetra među evropskim
zemljama. Praktična politika koju su ove zemlje sprovodile podsticala je ovaj vid proizvodnje električne
energije i njihova politika u tom sektoru se može označiti kao pozitivna. Mere koje su neke zemlje
sprovodile, a koje su za posledicu imale usporavanje ili odlaganje razvoja vetroenergetike i stvaranje
različitih barijera, mogu se označiti kao negativna politika.
Osnovna razlika pozitivne i negativne politike je u podsticajnim mehanizmima, prostornom planiranju

i u efikasnosti postupka izdavanja dozvola za gradnju vetroelektrana. Od svih do sada korišćenih načina
ekonomske podrške kao najuspešniji pokazao se sistem subvencionisanih cena električne energije
proizvedene korišćenjem OIE, takozvani feed-in tariff sistem. Ovaj sistem primenjen je u Danskoj,
Nemačkoj i Španiji. Varijanta sistema sa propisivanjem kvote, odnosno maksimalne ukupne snage
elektrana na bazi OIE za koju država daje subvencije, pokazala se kao nepovoljna.
Prostorno planiranje suštinski utiče na obim korišćenja OIE i na brzinu razvoja ove oblasti.
Uspešnom korišćenju OIE doprinose 4 faktora:
1. dobro projektovan mehanizam plaćanja proizvedene energije

2. pristup prenosnoj i distributibnoj mreži i razvoj mreže
3. jednostavna i dobro definisana administrativna procedura izdavanja dozvola
4. podrška i prihvatanje od strane javnosti
Način prostornog planiranja je izuzetno važan za uspešno korišćenje energije vetra. Konflikt interesa
najizraženiji je u ovoj oblasti. Korišćenje energije vetra ima veoma pozitivan globalni efekat na životnu
sredinu. Neki negativni efekti dolaze do izražaja na lokalnom nivou, kao što su buka, svetlosna refleksija,
uticaj na telekomunikacije, uticaj na ptice i slepe miševe i vizuelni uticaj na pejzaž.
Kao negativna politika u ovoj oblasti pokazalo se planiranje koje počinje od nacionalnog nivoa, preko
regionalnog do lokalnog nivoa. Ovakav način planiranja znatno je usporio razvoj ili napravio barijeru za
korišćenje energije vetra u zemljama gde je primenjen.
Metod „okruglog stola“ na nivou opština ili gradova je jedna od najefikasnijih metoda planiranja
područja pogodnih za izgradnju vetroelektrana. Početni uslov je da postoji povoljan vetar i opredeljenost za
izgradnju vetrenjača, a potrebno je doneti odluku gde i kada započeti izgradnju. Formira se radna grupa od
predstavnika vlasti, udruženja, stručnjaka za razne oblasti i predstavnika drugih zainteresovanih strana.
Radna grupa radi do usaglašavanja predloga.
2.4.3. Praktična politika i propisi u Srbiji

Mogućnost korišćenja OIE u Srbiji zasniva se na primeni Zakona o energetici, na primeni grupe
zakona o zaštiti životne sredine i na Zakonu o planiranju i izgradnju. Zakon o energetici proizvodnju
energije iz obnovljivih izvora energije definiše kao povlašćenu, predviđa obavezu preuzimanja ove energije,
uvodi izvesne povlastice i predviđa mogućnost izvoza enegije proizvedene iz OIE. Set zakona iz oblasti
zaštite životne sredine predviđa izradu procene uticaja planova i projekata na životnu sredinu uz obavezno
mišljenje Zavoda za zaštitu prirode.
Uređaji za korišćenje snage vetra u cilju proizvodnje energije (farme vetrogeneratora) ukupne snage
preko 10 MW nalaze se na listi II projekata za koje se može zahtevati procena uticaja na životnu sredinu.
Zakon o planiranju i izgradnji uvodi niz novina koje se odnose na objekte OIE. Vetrenjače je moguće
graditi na poljoprivrednom zemljištu u privatnoj svojini uz rešeno pitanje vlasništva ili zakupa, ovi objekti
predstavljaju izuzetak od opštih pravila za formiranje građevinske parcele, kao osnov za izdavanje
lokacijske dozvole dovoljan je samo prostorni plan, za objekte snage manje od 10 MW nadležne su opštine
ili gradovi bez obzira na visinu objekta itd. Uopšteno gledano, navedeni propisi podstiču izgradnju
pojedinačnih vetrenjača i vetroparkova. Korišćenje OIE podržano je i u Strategiji razvoja energetike Srbije.
Srbija je potpisala Kjoto protokol, podržala odluke skupa u Kopenhagenu i pristupila je energetskoj
zajednici Jugoistočne Evrope, što pospešuje razvoj vetroenergetike.
2.5. Zaključak
Električna energija dobijena iz vetra svakako je najčistiji oblik energije. Loša strana ovog prirodnog
resursa je ta što intezitet duvanja vetra nije konstantan. Iako su od 1980.godine do danas napravljeni veliki
pomaci u vezi sa iskorišćavanjem ovog oblika energije, ipak se mora reći da je koriste one zemlje čiji se
resursi vetra istraženi i što je najvažnije, one zemlje koje imaju finansijskih mogućnosti za takva ulaganja.
Energija vetra koristila se i ranije (vetrenjače), ali tek sada se ozbiljnije prišlo iskorišćavanju ovog
obnovljivog prirodnog resursa. Savremeni verogeneratori dostižu snagu od 5MW i više, a po ekonomičnosti
su izjednačeni sa klasičnim izvorima energije. Konkurentnost im se značajno povećava pogotovo kada se u
poređenja uvrsti uticaj na životnu okolinu. U narednom periodu može se očekivati da će energija vetra kao
najznačajniji obnovljiv izvor zauzeti značajno mesto u ukupnom svetskom energetskom bilansu.
Za Srbiju je primena obnovljivih izvora energije primarni cilj oko koga treba da se okupe stratezi
energetskog razvoja, političari i stručnjaci. Oblasti gde bi mogli da nađu svoju primenu su mali sistemi koji
bi uglavnom mogli služiti za napajanje u udaljenim oblastima gde nije isplativo izgraditi mrežu.
Pri sadašnjem konstantnom deficitu električne energije najbrži put u praćenju potrošnje energije je
štednja i gradnja postrojenja za eksploataciju obnovljivih izvora energije
2.6. Vetroenergetski potencijal grada Valjeva
2.6.1. Uvod
Grad Valjevo se nalazi u zapadnom delu Srbije i zahvata prostor od 905 km² sa 96.761 stanovnika.
Grad Valjevo se nalazi na 44°16’ severne geografske širine i 19°53’ istočne geografske dužine, na
prosečnoj nadmorskoj visini od 185 m. Grad Valjevo se nalazi u Zapadnoj Srbiji i centar je Kolubarskog
okruga koji obuhvata još pet manjih opština (Mionica, Osečina, Ub, Lajkovac i Ljig) sa ukupno blizu
200.000 stanovnika. Prema popisu stanovništva iz 2002. godine, Valjevo ima 96.761 stanovnika, od čega
je 61.270 gradsko i prigradsko, a 35.491 seosko stanovništvo. Prostire se na 905 km2 površine i nalazi se
na prosečnoj nadmorskoj visini od 185 m. Grad je formiran na obalama reke Kolubare, pritoke Save.
Valjevski kraj ima blagu, umerenokontinentalnu klimu. Venac valjevskih planina (Medvednik, Jablanik,
Povlen, Maljen, Suvobor) sa pitomim brdima koja okružuju grad predeo je čistog vazduha, lekovitog bilja,
šumskih plodova i divljači. Priroda je sačuvana od industrijalizacije, zemljište nezagađeno, tako da je i
hrana zdrava, a odlične su i mogućnosti za lov i ribolov u planinskim rekama.
Vazdušna banja Divčibare je idealna za odmor, rehabilitaciju i rekreaciju. Divčibare, visoravan na

planini Maljen sa izletničkom tradicijom od 100 godina, ima prosečnu nadmorsku visinu od 1000 metara.
Udaljeno je 38 kilometara od Valjeva i 110 kilometara od Beograda. Epitet "vazdušna banja" potiče od
blagotvornosti Divčibara za disajne organe koja nastaje sudaranjem morske, karpatske i panonske klime.
Karakteristika ovog izletišta je privatni smeštaj. Planinarski domovi na ostalim valjevskim planinama mogu
prihvatiti zaljubljenike u visoke predele. Banja Vrujci nedaleko od Mionice ima lekovito blato za reumatske
bolesti, ali i hotelsko-sportski kompleks sa bazenima.
Klisura reke Gradac, čiji se tok, sa skoro netaknutom prirodom, završava u centru grada, omiljeno je
izletište Valjevaca u vrelim letnjim danima. Gradac je jedna od najčistijih evropskih reka, što dokazuje i
prisustvo vidri, koje nastanjuju isključivo čiste vode. Obiluje potočnom pastrmkom, tako da je raj za ljubitelje
pecanja na mušicu. Stare vodenice potočare su jedan od simbola ovog zaštićenog prirodnog dobra
površine 1300 hektara, koje je grad poverio na staranje Ekološkom društvu "Gradac".
U Petnici na 5 km od Valjeva nalaze se otvoreni bazeni i tereni za male sportove, kao i jezero
Pocibrava – stecište kupača i ribolovaca.
Grad Valjevo se nalazi u zapadnoj Srbiji i administrativni je, kulturni i privredni centar Kolubarskog
okruga koji obuhvata i Mionicu, Osečinu, Ub, Lajkovac i Ljig. Prema popisu iz 2002. godine, Valjevo ima
96.761 stanovnika, od čega je 61.270 gradsko, a 35.491 seosko stanovništvo. Valjevo ima povoljan
geografski položaj. Od glavnog grada Srbije, Beograda, udaljen je 100 km i nalazi se u neposrednoj blizini
jedne od najvažnijih republičkih saobraćajnica - Ibarske magistrale. Nedaleko od Valjeva prolaziće i budući
autoput Beograd – južni Jadran. Kroz Valjevo prolaze i magistralni putevi ka Jadranskom moru, Bosni i
Hercegovini, plodnoj Mačvi i dalje ka žitnici Vojvodini, spajajući Valjevo sa drugim značajnim centrima
Zapadne Srbije – Šapcem (64 km), Užicem (77 km) i Loznicom (72 km).
2.6.2. Izbor lokacije

Izbor lokacije za postavljanje vetroagregata je najvažnija faza pri planiranju izgradnje vetroelektrane.
Najbitniji parametar pri analizi pogodnosti lokacije za postavljanje vetroagregata je brzina vetra.
Najpogodnije su lokacije koje imaju izražen dominantan pravac brzine vetra (ruža vetrova je
spljoštena).
Vetroelektrane ne proizvode električnu energiju kada je brzina vetra ispod nekog nivoa, uobičajeno
2-3 m/s ili u slučaju ekstremnih vetrova s brzinama iznad 25-28 m/s kada se isključuju kako se ne bi
oštetila oprema.
Pri odabiru lokacije treba uzeti u obzir i prednosti i mane vetra kao energenta.
Prednosti: vetar je slobodan i obnovljiv izvor i farme vetrogeneratora ne troše nikakvo gorivo, pri
proizvodnji struje, vetrogeneratorima nema nikakvih otpadaka, niti se stvaraju gasovi staklene bašte,
zauzete površine ovim uređajima mogu se normalno koristiti u poljoprivredi, vetroenergetske farme
predstavljaju i turističku atrakciju, vetrogeneratori su dobar način da se od mreže udaljeni potrošači
snabdevaju električnom energijom.
Mane: vetar je neujednačen i nema ga uvek pa tada vetrogeneratori ili ne rade ili daju manju snagu,
najpogodnija mesta su obično na obalama mora i reka ili u planinama, pa je u prvom slučaju zakup zemlje
skup, a u drugom je povećano ulaganje u izgradnju. Ima ljudi koji smatraju da pokrivanje terena
vetrenjačama narušava izgled predela, mogu da predstavljaju opasnost za ptice, posebno ako su podignuti
na pravcima njihovih seoba, rad vetrogeneratora može da ometa prijem televizijskog signala,
vetrogeneratori proizvode stalan, slab i neprijatan šum. Na slici 2-13. je prikazan dijagram ruže vetrova za
grad Valjevo na godišnjem nivou iz kog se može zaključiti da je dominantni pravac vetra zapad-istok, a na
slikama 2-14 do 2-25. dijagrami za svaki mesec ponaosob (na osnovu merenja i podataka sa
windfinder.com ©)
Slika 2-13: Dijagram ruže vetrova za grad Valjevo na godišnjem nivou
(dominantni pravac je zapad-istok)
Slika 2-14: dijagram ruže vetrova mesec januar Slika 2-15: dijagram ruže vetrova mesec februar
Slika 2-16: Dijagram ruže vetrova mesec mart Slika 2-17: Dijagram ruže vetrova mesec april
Slika 2-18: Dijagram ruže vetrova mesec maj Slika 2-19: Dijagram ruže vetrova mesec jun
Slika 2-20: Dijagram ruže vetrova mesec jul Slika 2-21: dijagram ruže vetrova mesec avgust
Slika 2-22: Dijagram ruže vetrova mesec septembar Slika 2-23: Dijagram ruže vetrova mesec oktobar
Slika 2-24: Dijagram ruže vetrova mesec novembar Slika 2-25: Dijagram ruže vetrova mesec decembar
2.6.3. Izloženost lokacije
Izloženost lokacije treba da je takva da omogućava protok vetra u svim pravcima – lokacija ne bi
trebalo da ima drveće, kuće ili bilo kakvu drugu prepreku koja bi mogla da utiče na snagu vetra;
Slika 2-26: Izgled mernog stuba
Izabrana lokacija je povoljna u pogledu visine-grebena na kome su rasporedjeni stubovi sa

opremom-vetrogeneratorima. Takodje, mogućnost rasporedjivanja stubova-vetrogeneratora u jednom nizu
pruža dodatne prednosti korišćenja raspoložive energije vetra. Potrebno je odrediti i klasu grubosti terena.
2.6.4. Mogućnost izgradnje VE na lokaciji

Mogućnost izgradnje određene vetroelektrane na datoj lokaciji zavisi od topografije, nagiba
terena,veličine prostora, vrste rastinja i dr.
Procenjuje se da data topografija, nagib terena,veličina prostora, vrsta rastinja omogućavaju izgradju
planiranih objekata VE.
2.6.5. Blizina elektro mreže (dalekovodi), trafostanice i mogućnost

priključivanja na elektro-energetski sistem
Na osnovu podataka o blizini elektro mreže (dalekovodi), trafostanice i mogućnosti priključivanja na
elektro-energetski sistem može se utvrditi potreba izgradnje nove infrastrukture, što bi dodatno opteretilo
investiciju.
Područje grada upućeno je na snabdevanje električnom energijom i gorivom iz energetskog sistema

Srbije. Elektroprenosna i distributivna mreža je razvijena i omogućava snabdevanje skoro svih potrošača
na područiju grada. Valjevo predstavlja značajan elektroenergetski čvor i regionalni centar u Republici. Kao
osnovni izvor električne energije grada služi TC 220/110 kV snage 300 MVA. Instalisana snaga postojećih
trafostanica (110/35,35/10 i 10/0.4 kV) zadovoljava sadašnje potrebe potrošača, a napajanje iz više
pravaca obezbeđuje kvalitetno i sigurno snabdevanje električnom energijom grad Valjevo. Električna
energija ima stalni trend porasta. Izraženi porast električne energije beleži se od 2006. godine.
Postojeća situacija u energetici na području Valjeva odlikuju sledeća ograničenja: velika i

neracionalna potrošnja energije; starost i tehnološka zastarelost većine izgrađenih proizvodnih kapaciteta,
smanjena pouzdanost i efikasnost njihovog rada; nedovoljna zaštita životne sredine i nepostojanje realnih
cena i pariteta energije. Posebno ograničenje se javlja zbog nerealizovanog gasovoda Beograd-Lazarevac-
Valjevo, koji bi omogućio priključivanje područja na postojeći gasovodni sistem Republike.
Na slici prikazan je prenosni elektroenergetski sistem Srbije u 2011. godini sa postojećom

visokonaponskom prenosnom mrežom na 400 kV i 220 kV naponskim nivoima.
Slika 2-27: Prenosni elektroenergetski sistem Srbije
2.6.6. Kvalitet pristupnih puteva i tla

Kriterijum pokazuje da li je moguće transportovati opremu za vetroelektranu postojećim putevima
(širina, statika saobraćajnica i dr.). U slučaju da postoji nepovezanost lokacije sa postojećim lokalnim
saobraćajnicama, potrebno je izgraditi prilazni put, što će doprineti jačanju i poboljšanju infrastrukturnog
sistema grada.
Specifičnost transporta opreme za vetroelektranu ogleda se u potrebi za obezbeđenje putne mreže

do lokacije farme vetrenjača odnosno vetrogeneratora, uz maksimalno korišćenje postojeće putne mreže.
Autoputevi E75- ( Beograd –Niš) deo koridora 10 je udaljen 90 km od Valjeva, povezan regionalnim putem.
Autoput (u izgradnji) Beograd- Požega biće 20 km udaljen od Valjeva. Glavni putevi: M4 koji povezuje grad
Valjevo sa centralnom Srbijom i Beogradom, M21 koji povezuje grad sa severnom i južnom Srbijom.
Ukupna dužina osnovne putne mreže iznosi 558 km, od čega magistralnih 99 km (19%), regionalnih 201
km (35.5%) i lokalnih puteva 258km (46.5%).Dužina ostale putne mreže (ulica u naseljima, nekategorisanih
i šumskih puteva) iznosi 420 km. Dužina i gustina putne mreže skoro su dvostruko veće od proseka za
Republiku.Obim saobraćaja na magistralnim putevima je poslednjih nekoliko godina u stalnom porastu
naročito na deonicama ka gradu.
Potencijal predstavlja relativno dobra pokrivenost prostora osnovnom putnom mrežom, koja se može
dograditi nedostajućim kraćim poprečnim vezama. Izgrađena je jugoistočna obilaznica Valjeva i izmeštena
deonica regionalnog puta R-111 u dužini od oko 11 km na deonici Rovni-Poćuta, zbog izgradnje brane i
akumulacije "Stuborovni". Rezervisan je i sačuvan prostor za drugi kolosek pruge Beograd-Valjevo,
planiranu prugu Valjevo-Loznica i proširenje sportskog aerodroma u Divcima.
Stubovi, turbine i prateća oprema će se prevoziti posebnim kamionima koji su u stanju da izvrše
ekstremna opterećenja.
Slika 2-28: Transport opreme za VE
Potrebno je pažljivo planiranje transporta. Putna mreža mora da zadovolji neke specifične uslove:
- Dužina vučnog voza max.51m

- Težina tereta max. 130t
- Nagib puta do max.14%
- Nosivost puta po osovini 15t
- Blizina plovnog puta je velika prednost
2.6.7. Seizmološki aspekti

Seizmološki aspekti izabrane lokacije cu ocenjivani primenom dugoročne prognoze (karakter trusnih
oblasti, ciklusi ponavljanja zemljotresa, veličina magnituda, maksimalni dogođeni intenziteti, kao i putem
seizmičkih kartata seizmoaktivnih zona (max intenzitet potresa) i karata povratnih perioda. Seizmološka
karta, inače najpouzdanija dugoročna prognoza pojave seizmičkih potresa, pojavljuje sa kao osnovna baza
podataka za ocenu seizmološkog aspekta izabrane lokacije. Prema nekadašnjoj, staroj karti, cela Srbija se
nalazila u zoni osmog i devetog stepena. Prema novoj seizmološkoj karti završenoj krajem 2010.godine,
izrađenoj po najvišim evropskim standardima, odredjena područja (Vojvodina, Istočna Srbija) imaju niži
očekivani intenzitet potresa (opao sa osam stepeni na sedam, pa čak i šest).
Srbija nije prostor visoke seizmičke aktivnosti ali se u njoj dešavaju zemljotresi čija magnituda
dostiže 5.8 jedinica Rihterove skale. Po svojoj energiji ovakvi zemljotresi mogu biti i rušilački. Od velikog
svilajnačkog potresa 1893. godine do danas, u Srbiji se dogodio veliki broj zemljotresa, a najjači od njih bili
su Vitina 1921., Lazarevac 1922, Kruševac 1972., Kopaonik 1980. i Mionica 1998., 1999., Trstenik 2000.,
Gnjilane 2002. Ovi zemljotresi svojim položajem markiraju najznačajnije žarište zone u prostoru Srbije.
Glavne udare su pratile kopaonička žarišna zona. U njoj su se izrazito jaki naknadni udari dešavali i pet
godina posle glavnog udara.
Najjačih šest zemljotresa koji su se dogodili u 20. i 21. veku na teritoriji Srbije su:
• Uroševac 1921. godine, jačina 5,7 jedinica po Rihterovoj skali

• Lazarevac 1922. godine, jačine 6,1 jedinica po Rihterovoj skali
• Rudnik 1927. godine, jačine 6,0 jedinica po Rihterovoj skali
• Kopaonik 1980 .godine, jačine 5,8 jedinica po Rihterovoj skali
• Mionica 1998. godine, jačine 5,7 jedinica po Rihterovoj skali
• Kraljevo 2010. godine, jačina 5,4 jedinica po Rihterovoj skali
Slika 2-29: Seizmološka karta Srbije
Uzimajući u obzir visinu i namenu objekta VE, neophodno je nepobitno utvrditi stepen seizmičnosti
na predmetnoj lokaciji i proračune uraditi u skladu sa Pravilnikom o tehničkim normativima za izgradnju
objekata visokogradnje u seizmičkim područjima na osnovu seizmoloških podloga.
2.6.8. Plansko prostorni osnov i pravo nad zemljištem

Valjevo ima donet Generalni urbanistički plan, i planove detaljne regulacije. Zbog usklađivanja sa
novim zakonom neophodno je doneti veći broj novih ili ažurirati postojeće urbanističke, prostorne i
regulacione planove.
Kako problem iskorišćenja energije vetra planskim dokumentima grada valjevo nije posebno tretiran,
potrebno je nakon izvršenih analiza i studija na potencijalnim mikro-lokacijama doneti zakonska akta kojim
će se ove lokacije implementirati u postojeća zakonska akta.
2.7. Ekološki kriterijumi

Vetroelektrane za svoj rad kao gorivo koriste energiju vetra, pa se prema tome mogu smatrati
izvorom energije koji ne emituje štetne gasove koji bi podpomagali efekat staklene bašte tokom svog rada.
Kad su u pitanju zaštićena prirodna dobra, samo u zaštićenom prirodnom dobru „Klisura reke
Gradac“ su realizovane planirane aktivnosti, dok za Taorska vrela i Petničku pećinu nisu imenovani
staraoci, niti su usvojeni elaborati o zaštiti predloženi od Zavoda za zaštitu prirode Republika Srbije.
Valjevske planine su evidentirane za zaštitu potencijalno kao park prirode. Granice ovog područja
orjentaciono su utvrđene Regionalnim prostornim planom. Koncept zaštite Valjevskih planina odnosi se na
racionalno korišćenje i zaštitu resursa i usmeren je na planove razvoja turizma, rekreacije, proizvodnju
hrane (voćarstvo, stočarstvo), infrastrukturno opremanje, očuvanje resursa (vode, šume, zemljišta), uz
akcenat na očuvanju biološke raznovrsnosti. Ovim prirodnim dobrom biće obuhvaćena zaštićena prirodna
dobra – klisura reke Gradac, Petnička pećina i strogi prirodni rezervat Crna reka.
"Crna reka", strogi prirodni rezervat površine 60,16 ha, sa mešovitim šumskim sastojinama na mestu
zvanom "Crna reka" na planinskom masivu Maljen, koje čine: beli i crni bor, breza, bukva, nešto jele, hrasta
kitnjaka, jarebike i drugih vrsta.Ustanovljen je režim zaštite I stepena, kojim su zabranjene sve aktivnosti,
osim aktivnosti na zaštiti biodiverziteta.
Orahova stabla (Juglans regia) stavljena su pod zaštitu kao ugrožena biljna vrsta na području
grada.Zabranjena je seča i oštećenja koja mogu da prouzrokuju uništenje svakog pojedinog orahovog
stabla, dok se bolesna stabla i stabla namenjena za korišćenje u naučne svrhe mogu seći samo na osnovu
gradskog akta.
2.7.1. Uticaj na životnu sredinu

Energetika je jedan od najvećih globalnih zagađivača, gledano kroz emisiju zagađujućih materija i
otpada koji se stvara kao posledica proizvodnje. Štetni uticaji naživotnu sredinu od proizvodnje električne
energije, mogu se podeliti na tri grupe:
• emisija štetnih gasova (bez emisije CO2)

• emisija CO2
• otpad koji nastaje u procesu proizvodnje (radioaktivni,pepeo, gips, ulja)
Narastanje brige o zaštiti životne sredine, postaje svetski pokret. Rezultat delovanja ogleda se
konkretnim aktivnostima na globalnom nivou: borba protiv zagađenja, borba protiv globalnog zagrevanja i
klimatskih promena, borba za racionalnije korišćenje resursa.
Kriterijumom se ocenjuje neugrožavanje flore i faune (pravac migratornih kretanja ptica, IBA –
Important Bird Areas), neugrožavanje krajolika, zaštićenih prirodnih dobara, nacionalnih parkova, buka, itd.
Pri projektovanju objekata VE predvidjene su mere da se izbegnu/ smanje negativni uticaji na

životnu sredinu.
2.7.2. Uticaj tokom pripreme i građenja
2.7.2.1. Uticaj na tlo

Promene prilikom izgradnje ogledaju se se na fizičkom uklanjanju tla s kamene podloge na mestima
gradnje, njegovom odlaganju na priručnim skladištima tokom gradnje i vraćanju na privremeno korišćene
lokacije nakon gradnje u postupku sanacije gradilišta i rekultivacije prostora
U cilju zaštite tla, uklanjanje tla na travnatim površinama sme se sprovesti samo u strogo
dopuštenim gabaritima u skladu sa izdatim dozvolama koje sadrže uslove zaštite prirode. Prilikom
izvođenja zemljanih radova treba odvojiti humusni sloj tla, posebno ga deponovati, zaštiti od zagađenja i po
završetku radova upotrebiti u svrhu uređenja okoline.
Uklanjanje humusnog dela tla treba obaviti pre nego bilo koja teška oprema i vozila pređu preko tla,
da se ne uništi granulometrijska struktura tla. Takovim postupanjem sa tlom omogućava se da se ono
iskoristi za sanaciju i rekultivaciju prostora unutar lokacije zahvata, nakon izvođenja građevinskih radova a
prema izrađenom projektu. Uticaj na tlo može se javiti i tokom postavljanja vetroagregata odnosno usled
mogućeg neprimerenog smeštaja goriva i maziva.
2.7.2.2. Uticaj na vazduh
Tokom izgradnje vetroelektrane do uticaja na vazduh može doći kao posledica ispuštanja zagađenih
materija u vazduh iz građevinskih postrojenja i vozila koja su Zakonom o zaštiti vazduha definisana kao
pokretni emisijski izvori.
2.7.2.3. Dovoljna udaljenost od naselja i stambenih objekata

Potrebno je ispuniti uslov dovoljne udaljenosti od naselja i stambenih objekata kako bi se izbeglo
povećanje intenziteta buke.
Postoje dva izvora buke povezana sa radom vetroelektrane: aerodinamička buka koju izaziva elisa
dok se kreće kroz vazduh i mehanička buka koju stvara rad mehaničkih elemenata u kućištu – generator,
multiplikator i drugi delovi pogona. Aerodinamička buka je u funkciji više međusobno zavisnih činilaca,
medju kojima su dizajn elise, rotaciona brzina, brzina vetra i turbulencija dolaznog vazduha koja može da
proizvedi specifičan zvuk. Mehanička buka iz vetroelektrana je tonalne prirode.
Na osnovu Pravilnika o dozvoljenom nivou buke u životnoj sredini, maksimalna dozvoljena granica
buke10 je 35 dB(A) noću i 40 dB(A) danju izvan javnih objekata i 30dB(A) – noću i 35dB(A) – danju unutar
javnih objekata. Područja u blizini elektrane na vetar gde je postojeći nivo buke manji od dozvoljenog,
maksimalni porast od 5dB(A) iznad postojede buke smatra se prihvatljivim u obezbeđivanju zaštite okolnog
stanovništva.
Ne postoje nikakvi specifični bezbednosni zahtevi vezani za redovan rad vetroelektrana. U smislu
bezbednosti, nije neophodno razmatrati ograđivanje ili druge restrikcije. Ljudi ili životinje mogu bezbedno
da se kreću do podnožja stubova vetroelektrana.
Postoji mala mogućnost povrede ljudi ili životinja nastalih od letećih fragmenata leda ili od oštećene
elise. Većina elisa su kompozitne strukture bez zavrtnja ili odvojenih komponenti što dovodi do
minimalizovanja opasnosti. Nije verovatno da će stvaranje leda na elisi predstavljati problem. Većina
vetroelektrana opremljena je anti-vibracionim senzorima, koji de detektovati svaku neravnotežu nastalu

zaleđivanjem elise. Ovi senzori će obezbeđivati da vetroelektrana ne počinje sa radom pre nego što je led
uklonjen sa elise.
U okviru sagledavanja ukupnog uticaja MHE na životnu sredinu konstatovani su i ne mali pozitivni
efekti.
2.8. Zaključak
U Srbiji su povoljni meteorološki uslovi za eksploataciju malih sistema za konverziju energije vetra u
električnu energiju za potrebe domaćinstava i male privrede. U Srbiji se nalaze brojni lokaliteti u kojima se
javlja lokalna atmosferska cirkulacija. Budući korisnik treba da se upozna sa nastankom i razvojem
lokalnog vetra, planinsko-dolinskog vetra i da sa meteorologom učestvuje u izboru mesta za postavljanje
malog vetrogeneratora. Takođe, potrebno je upoznati se sa nepovoljnim meteorološkim uslovima i rizicima
u toku eksploatacije vetrogeneratora u njegovom lokalitetu.
Postoji više metoda za procenu tehničkog potencijala vetra jedne teritorije. najpoznatiji i najcitiraniji
radovi u svetskoj literaturi su na osnovu primenjenih kriterijuma do izvesne mere kontradiktorni. Svi oni
podrazumevaju sledeće faze:
- određivanje karakteristika vetra

- bilansiranje površina sa određenim karakteristikama vetra
- redukovanje površina u funkciji karakteristika zemljišta, putne mreže, prenosne mreže, itd.
- utvrđivanje tehničkog potencijala vetra.
Sa aspekta mogućnosti izgradnje vetro-parka (farme vetrenjača) Valjevo nema značajnu lokaciju, i
prema tome posebnu pažnju treba posvetiti edukaciji stanovništva i promovisanju pojedinačnih
(individualnih) vetrogeneratora. Prednost malih vetrogeneratora nad drugim vrstama je u nižoj nabavnoj
ceni i prihvatljivim ulaganjima za postavljanje, rad i održavanje. I, što je veoma značajno, budući korisnik
malog vetrogeneratora je autonoman.
3. Solarna energija
Ova analiza ima za cilj da ukaže na potrebu ozbiljnijeg razmatranja slabo iskorišćenih kapaciteta za
korišćenje solarne energije u Srbiji, sa posebnim osvrtom na grad Valjevo i okolinu, kao i da predloži
metode i potrebna sredstva za rešavanje ovog problema.
Kapacitet sunčeve energije na Zemlji je, po nekim procenama, oko 14000 - puta veći od celokupne
energije koju troši čovečanstvo danas. Snaga sunčevog zračenja koja dospeva na Zemlju iznosi oko
175000 TW, a celokupna svetska energetska potrošnja ima snagu od približno 13 TW. Energija zračenja
Sunca koja dolazi do zemljine površine, dakle potencijalno iskoristivo zračenja Sunca, iznosi oko 1,9x108
TWh (190 miliona teravat časova) godišnje. Ta je energija oko 170 puta veća od energije ukupnih rezervi
uglja u svetu i kada se uporedi sa energetskim potrebama čovečanstva, koje iznose 1,3x105 TWh (130
hiljada teravat časova) godišnje, dobija se podatak da je sunčeva energija koja stiže na površinu Zemlje u
toku samo 6 časova dovoljna da zadovolji sve svetske potrebe na godišnjem nivou. Oko 37% svetske
energetske potražnje zadovoljava se proizvodnjom električne energije koja je u toku 2008. godine iznosila
oko 17000 TWh.
Usvajanjem Uredbe o merama podsticaja za proizvodnju energije korišćenjem obnovljivih izvora

energije, odlukom Vlade Republike Srbije, krajem 2009. godine, stekli su se preduslovi da se započne sa
intenzivnijim korišćenjem transformisane sunčeve energije u domaćinstvima i privredi Srbije, a samim tim i
na teritoriji grada Valjeva. Korišćenje obnovljivih izvora energije i u okviru njih - sunčeve energije, doprinosi
efikasnijem korišćenju sopstvenih potencijala u proizvodnji energije, smanjenju emisija "gasova staklene
bašte", smanjenju uvoza fosilnih goriva, razvoju lokalne industrije i otvaranju novih radnih mesta.
U geografskim uslovima grada Valjeva energija koja dospeva na horizontalnu ravan od 1m2 dostiže
vrednost od oko 1350 kWh/god. To je jednako količini toplotne energije, koju je moguće dobiti
sagorevanjem približno 160 m3 zemnog gasa.
3.1. Uvod
Solarna energija je energija sunčevog zračenja.
Sa gledišta energetike, sunčeva energija predstavlja resurs koji je na raspolaganju za korišćenje i

supstituciju značajnih količina konvencionalnih energetskih oblika. Njeno ograničeno korišćenje je
uzrokovano tehnološkim i ekonomskim problemima. To je ogroman energetski izvor kojim se mogu
zadovoljiti energetske potrebe za veoma dugo vreme.
Ekološki gledano to je čista energija čije energetske tehnologije u primeni ne zagađuju životnu
sredinu. Ona predstavlja resurs sa kojim raspolaže svaka država bez uvozne zavisnosti. Posebno je
značajno što se postrojenja za korišćenje sunčeve energije mogu graditi u neposrednoj blizini potrošača -
bez značajnijih ulaganja u infrastrukturu. Sunčeva energija se tehničkim sredstvima jednostavno
transformiše direktno u toplotu i direktno ili indirektno u električnu energiju, čime je omogućena brza
primena u svim energetskim procesima. Korišćenje sunčeve energije u svim segmentima energetske
potrošnje danas je u značajnom porastu u mnogim zemljama sveta.
Solarna energija se može iskoristiti na dva načina.
• Prvi sistem je preko solarnih kolektora, koji se koriste za grejanje vode ili vazduha izlaganjem
suncu. Ovakvi sistemi se koriste za grejanje sanitarne vode ili za grejanje vazduha koji se koristi
za zagrevanje ili hlađenje prostorija, za zagrevanje staklenika i plastenika, kao i sušenje
poljoprivrednih proizvoda. U industriji se može koristiti za zagrevanje vode ili drugih fluida u
industrijskim procesima, kao i za destilaciju vode za potrebe industrije. Takođe, moguće je
pravljenje solarnih elektrana koje radi na principu toplotnog kolektora. Ovakve elektrane bi bile
priključene na elektroenergetski sistem.
• Drugi način je korišćenje fotonaponskih ploča, kod kojih se koristi fotonaponska konverzija i koje
se koriste za dobijanje struje direktno iz sunčeve energije. Velika prednost ovih sistema je što su
modularni, mogu se postaviti na krovove i fasade objekata, kako stare, tako i novoizgrađene.
Tako se smanjuje potrošnja električne energije iz elektroenergetske mreže.

Kao što je gore navedeno, solarnu energiju je moguće iskoristiti u osnovi na dva načina: konverzijom
solarne energije u toplotu i fotonaponskom konverzijom direktno u električnu energiju.
Kod sistema kod kojih se energija Sunca pretvara u toplotu, neophodno je da se napravi
odgovarajući prijemnik, koji se drugačije naziva koloektor. Kolektori su površine na kojima se odvija prijem i
konverzija sunčevog zračenja u toplotnu i u tom fizičkom procesu dolazi do apsorpcije zračenja u materijalu
od koga je napravljen kolektor. Apsorbovana energija se pretvara u kinetičku energiju elektrona, koja se
manifestuje zagrevanjem materijala.
Kolektori se pojavljuju u dve osnovne varijante:

• pločasti ili ravni
• cevni, vakuumski ili s vakuumskim cevima.
Ravni - pločasti kolektori odlikuju se vrlo visokim koeficijentom apsorbcije Sunčevog zračenja
zahvaljujući visokokvalitetnom selektivnom apsorberu što rezultuje visokim stepenom iskorišćenosti.
Tokom mirovanja sistema u kolektoru se mogu postići vrlo visoke temperature i doºC100 . Mogu se
ugrađivati na kose ili ravne krovove s podkonstrukcijom. Najčešće se koriste jer su im cene prihvatljive.
Slika 3-1: Izgled pločastog kolektora
Cevni ili vakuumski kolektori imaju vakuumirane cevi čime su im toplotni gubici prema okolini
svedeni na minimum. Efikasniji su od ravnih pločastih kolektora. Poređenja radi, kod sistema za pripremu
tople potrošne vode efikasniji su za 25-30 %, a kod sistema gde se traže visoke temperature vode
(apsorbcijsko hlađenje) i do 50 %. Za razliku od ravnih pločastih kolektora mogu se koristiti na potpuno
ravnim ili okomitim površinama (fasada) zahvaljujući okretnim cevima. Svaka cev, a time i apsorber koji se
nalazi u njoj može se zaokrenuti oko svoje ose maksimum za 25 stepeni.
Slika 3-2: Princip rada vakuumskog kolektora
Navedena prednost može se iskoristiti kod montaže kolektora na krovove s nepovoljnim nagibom. U
odnosu na ravne pločaste kolektore kvalitetnije apsorbuju takozvano difuziono zračenje Sunca. Tokom
mirovanja sistema u kolektoru se mogu postići temperature i do 200 stepeni. Nešto su više cene ali zbog
fleksibilnosti različitim načinima montaže često puta su jedini izbor. Kod dobro dimenzioniranog sistema
radna temperatura kolektora (dok solarna pumpa radi) je svega 5 - 20°C veća od trenutne temperature
vode u toplotnom bojleru i skoro nikada ne prelazi 100°C.
Slika 3-3: Izgled sistema vakuumskog kolektora
Pored sistema kolektora koji greju vodu, bilo kao zagrevanje sanitarne vode ili za grejanje prostora,
postoje i sistemi koji direktno greju vazduh za zagrevanje prostora. Ovi sistemi su pogodni za velike
prostore, kao što su, na primer, sportske hale, industrijske i skladišne hale, javne zgrade, poslovne zgrade,
hale bazena, škole i sl.
Slika 3-4: Shema i princip sistema sa kolektorom za zagrevanje vazduha
Fotonaponski sistemi se sastoje od modula, a oni su izrađeni od solarnih ćelija. Fotonaponski

sistemi su modularni tako da se njihova snaga može projektovati za praktično bilo koju primenu. Štaviše,
dodatni delovi kojima se povećava izlazna snaga lako se prilagođavaju postojećim fotonaponskim
sistemima, što nije slučaj sa konvencionalnim izvorima električne energije kao što su termoelektrane i
nuklearne elektrane čija ekonomska isplativost i izvodljivost zahteva multimegavatne instalacije.
Fotonaponski moduli sadrže određen broj redno ili paralelno povezanih fotonaponskih ćelija kako bi se
dobili željeni napon, odnosno struja. Solarne ćelije su laminirane između dva zaštitna sloja. S jedne strane
je specijalno kaljeno staklo sa niskim sadržajem gvožđa, a sa druge zaštitni plastični materijal Tedlar ili još
jedan sloj stakla. U tipičnom solarnom modulu solarne ćelije su integrisane i laminirane pomoću
laminirajuće plastike (EVA). Tako laminiran fotonaponski modul je zaštićen od neželjenih uticaja sredine, a
u cilju produženja radnog veka. Tipični garantni rok proizvođača na fotonaponske module je 25 godina.
Fotonaponski paneli sadrže jedan ili više modula koji se mogu koristiti pojedinačno ili u grupama u cilju
formiranja modularnih sistema , zajedno sa potpornim strukturama i drugim neophodnim komponentama.
Sistemi se mogu fiksirati u određenom položaju prema Suncu, ili se mehaničkim putem mogu kontinualno
prilagođavati pravcu sunčevih zraka (pokretni prateći sistemi).
Slika 3-5: Princip rada fotonaponske ćelije
Slika 3-6: Izgled fotonaponske ćelije
Standardne komponente fotonaponskih sistema su fotonaponski moduli, kontroleri i regulatori

punjenja baterija, akumulatori ili baterije, kablovi i montažni sistemi , kao i pretvarači jednosmerne u
naizmeničnu struju – invertori (autonomni i mrežni). Jednosmerna struja proizvedena u solarnoj ćeliji ili
modulu se putem kabla odvodi do kontrolera. Osnovna funkcija kontrolera je da spreči prekomerno
punjenje akumulatora, ali ima i neke druge uloge u zavisnosti od specifičnih primena. Ukoliko akumulator
nije potpuno napunjen, struja može slobodno da ide ka akumulatoru, gde se energija skladišti za kasniju
upotrebu. Ukoliko sistem treba da pokreće uređaje koji rade na naizmeničnu struju, deo fotonaponskog
sistema će biti i invertori koji pretvaraju jednosmernu u naizmeničnu struju. Ukoliko je fotonaponski sistem
vezan na elektrodistributivnu mrežu, koriste se takozvani specijalni mrežni invertori koji omogućavaju
sinhronizaciju fotonaponskog sistema sa mrežom i vraćanje električne energije nazad u mrežu. Tom
prilikom mreža predstavlja medijum za skladištenje električne energije umesto akumulatora. To predstavlja
najrasprostranjeniju primenu fotonaponskih sistema u razvijenim zemljama danas.
Višak energije koji se generiše u autonomnim fotonaponskim sistemima u toku sunčanih perioda
sakuplja se u akumulatorima, a neke nezavisne operacije, kao što je na primer direktno pumpanje vode ili
pokretanje drugih motora, ne zahtevaju korišćenje akumulatora. Voda se pumpa kada sija Sunce i direktno
se skladišti u rezervoar koji se nalazi na višem nivou za kasnije ispumpavanje putem dejstva gravitacije.
Drugi fotonaponski sistemi pretvaraju jednosmernu u naizmeničnu struju i višak električne struje
ubrizgavaju u distributivnu električnu mrežu, dok iz mreže uzimaju energiju u toku noći, kada nema
sunčeve svetlosti. Ovo je primer rada fotonaponskih sistema povezanih sa distributivnom mrežom. Tri
tipične konfiguracije fotonaponskih sistema su autonomni sistem, sistem povezan za distributivnu mrežu i
hibridni. Autonomni i hibridni sistemi se upotrebljavaju samostalno, dakle nisu povezani za elektro-
distributivnu mrežu i često se koriste u fizički udaljenim oblastima. Fotonaponski sistemi povezani sa
elektro-distributivnom mrežom predstavljaju jedan od načina da se izvrši decentralizacija električne mreže.
Električna energija se ovim sistemima generiše bliže lokacijama na kojima postoji potražnja, dakle ne samo
putem termoelektrana, nuklearnih elektrana ili velikih hidroelektrana. Tokom vremena ovi sistemi će
smanjiti potrebu za povećanjem kapaciteta prenosnih i distributivnih vodova.
Slika 3-6: Izgled kombinovanog sistema sa fotonaponskim ćelijama
3.3. Oblasti primene solarne energije

Sunčeva energija pruža raznovrsne mogućnosti za primenu. Savremeni solarni sistemi omogućavaju
iskorišćenje sunčeve energije tokom cele godine. Ovakvi sistemi mogu snabdeti do 35% svih potreba u
severnoj i centralnoj Evropi, više od 50% južno od Alpa, a na jugu Evrope čak 70%. Istovremeno, znatno
se smanjuje emisija štetnih gasova u atmosferu, što je argument više za korišćenje sunčeve energije. Sa
gledišta praktičnog korišćenja sunčeve energije, važna je količina energije koja dospeva na neku površinu
u toku dana. Ta količina zavisi od geografske širine, godišnjeg doba, orijentacije prijemne površine i
meteoroloških uslova. Prva tri faktora su geometrijskog karaktera i postoje računski metodi njihovog tačnog
određivanja. Međutim, meteorološki uslovi su promenljiv faktor i pouzdani se podaci mogu dobiti jedino
dugogodišnjim merenjima. Za korišćenje sunčeve energije važni su i podaci o srednjoj dnevnoj sumi
energije po mesecima, kao i podaci o prosečnim temperaturama za iste periode. Veliku ulogu u korišćenju
sunčeve energije imaju i oblik, veličina zgrada, orijentacija, materijali koji se koriste i dr. Bitno je i okruženje,
tj. da li ima zasenčenja od strane drugih zgrada i dr.
Tendencija je da se u svetu solarna energija sve više primenjuje. To je razlog zašto je ovaj sektor
energetike ima najveći razvoj, od svih energetskih sektora. Stalno se razvijaju nove tehnologije, da bi se
energija Sunca što efikasnije iskoristila, uz smanjenje investicionih ulaganja.
Najčešće primenjivana tehnologija za korišćenje sunčevog zračenja bazirana je na principu

toplotnog dejstva sunčevog zračenja, pri čemu se energija sunčevog zračenja transformiše u toplotu na
apsorberu prijemnika sunčeve energije (toplotni kolektori). Kod ovih tipova kolektora ostvaruje se stepen
efikasnosti transforamcije dozračene sunčeve energije u korisno odvedenu toplotu od 35 do 55%.
Solarni kolektori se dele na sisteme koji rade na niskim, srednjim i visokim temperaturama.
Kolektori koji rade na niskim temperaturama se koriste uglavnom za grejanje bazena, mada se mogu
koristiti i za grejanje prostora. Ovi kolektori mogu koristiti vodu ili vazduh kao medijum za prenos toplote do
mesta na kome je potrebna.
Sistemi koji rade na srednjim temperaturama koriste se za grejanje vode, sušenje, kao i za
destilaciju vode u industrijskim procesima, kao i za vodu za piće u krajevima gde čista voda nije
uobičajena.
Slika 3-7: Vakuumski kolektor
Slika 3-8: Pločasti kolektor
Solarni kolektori visoke temperature se mogu koristiti za solarne elektrane kojie koriste toplotnu
energiju Sunca. Sa povećanjem temperature, do oko 600°C, mogu se koristiti standardne parne turbine, a
već preko te vrednosti modu se koristiti gasne trubine. Parne turbine imaju efikasnost oko 41%, a gasne
oko 50%. Međutim, postizanje ovako visokih temperatura je tehnološki komplikovano za ove sisteme. Da bi
se postigle ovako visoke temperature, potrebno je napraviti sistem koji stvara visoku koncentraciju energije
Sunčevog zračenja. To se postiže sistemima ogledala, koja usmeravaju svetlost na radni fluid. Kao radni
fluid uobičajeno je da se koristi sintetičko ulje, rastopljena so ili para pod pritiskom. Ova ogledala moraju da
prate kretanje Sunca, kako bi se postiglo da radni fluid stalno bude u fokusu. To znači da sistem mora da
ima mehanizam praćenje Sunca.
Slika 3-9: Solarni toranj
Slika 3-10: Termo solarna elektrana sa paraboličkim ogledalima
Slika 3-11: Solarna termička elektrana sa Frenselovim ogledalima
Konstruktivno izvođenje je pomoću paraboličnih ogledala, centralnih tornjeva, tanjirastih ogledala,

kao i Frenelovog sočiva.
Solarni kolektori za vazduh se koriste za zagrevanje vazduha ili zagrevanje i sanitarne vode i
vazduha, kao kombinovani sistemi. Najnapredniji i sa najvšim nivoom svesti su Nemačka i Španija, koje su
donele zakone da svaki novoizgrađeni objekat mora koristiti energiju Sunca.
Slika 3-12: sistem za grejanje
Slika 3-13: Kombinovani sistem za grejanje vazduha i vode, kao i fotonaponski na stambenoj kući
Solarna energija se može koristiti i putem fotonaponskih sistema. Fotonaponski sistemi su veoma
raznovrsni: mogu biti manji od novčića i veći od fudbalskog igrališta i mogu da obezbeđuju energiju za bilo
koji uređaj, od časovnika do čitavih naselja, i uz sve to jedini izvor energije koji koriste je sunčeva svetlost.
Uz jednostavnost rukovanja, navedeni faktori ih čine posebno privlačnim za širok spektar primena. Nedavni
porast proizvodnje fotonaponskih ćelija uz smanjenje njihove cene, otvorio je veliki broj novih tržišta uz
veliki broj različitih primena. Primene kao što su osvetljavanje, telekomunikacije, rashladni sistemi,
pumpanje vode, kao i obezbeđivanje električne energije za čitava naselja (naročito u udaljenim oblastima),
pokazale su se kao konkurentne i profitabilne u odnosu na već postojeće tehnologije. Uz to pojavila se
relativno nova primena ovih sistema sa neverovatno velikim potencijalom - fotonaponski sistemi koji
zamenjuju fasadne i krovne građevinske elemente objekata.
Slika 3-14: Fotonaponski sistem na krovu hale
Slika 3-15: Fotonaponska elektrana
U Evropi i svetu je tendencija da se Sunčeva energija sve više koristi kao obnovljiv izvor energije. U
tome prednjači Nemačka, koja iako nema veliki potencijal, ima najveću proizvodnju električne energije iz
fotonaponskih sistema.
Upotreba solarne energije se sve više povećava i kreće u pravcu upotrebe za zagrevanje prostorija i
sanitarne vode, kao i za proizvodnju električne energije. Ovo je, na svetskom nivou, grana energetike koja
se razvija najviše, sa godišnjim porastom od oko 30% za fotonaponske sisteme u 2009.
3.4. Resursi solarne energije u Srbiji

Intenzitet sunčeve energije na području Srbije spada među najveće u Evropi. Prema podacima koje
je objavilo ministarstvo za infrastrukturu i energetiku prosečan intenzitet sunčevog zračenja na teritoriji
republike Srbije kreće se tokom januara od 1,1 kWh/m2/dan na severu do 1,7 kWh/m2/dan na jugu. Tokom
jula te vrednosti iznose 5,9 kWh/m2/dan na severu do 6,5 kWh/m2/dan. Na godišnjem nivou prosečna
vrednost energije globalnog zračenja je 1200 kWh/m2/godišnje u severozapadnoj Srbiji, 1400
kWh/m2/godišnje u srednjem delu, pa do 1550 kWh/m2/godišnje za jugoistok Srbije. Pošto stepen
iskorišćenja zračenja zavisi od ugrađenjog prijemnika, za prosečnu vrednost raspoložive korisne energije
može se uzeti 700 kWh/m2/godišnje.
Slika 3-16 i 3-17: Prosečna dnevna energija globalnog zračenja na horizontalnu površinu u januaru i julu
Kako je solarno zračenje opšteg karaktera, opšti podaci postoje. Za izgradnju bilo kakve
fotonaponske elektrane treba izvršiti analizu za konkretnu lokaciju. Kao što je poznato, južni krajevi Srbije
su pogodniji za ovakve elektrane, ali to ne isključuje mogućnost da se izgrade i na drugim lokacijama. Time
bi se povećala raspoloživa količina električne energije pri vršnoj snazi.
Slika 3-18 i 3-19: Prosečna godišnja dnevna energija globalnog zračenja na horizontalnu i nagnutu površinu
Preko 55% od ukupne energije koja se troši u domaćinstvima u Srbiji se vrši korišćenjem električne
energije. Od toga, značajan deo se troši na zagrevanje potrošne sanitarne vode. Korišćenjem sunčeve
energije može se tokom godine obezbediti smanjenje troškova koji se odnose na zagrevanje sanitarne
vode u visini od oko 60 do 70%.
Srbija ima potencijal da godišnje iz sunčeve energije proizvodi – 700 do 900 i više (zavisno od
efikasnosti sistema, režima rada i dr.) kilovat časova energije po m2 solarnog termičkog kolektora, što je
više nego u zemljama koje imaju dobru reputaciju po pitanju korišćenja energije sunca. Dnevno bi se u
Srbiji po metru kvadratnom moglo proizvoditi 3,3 kilovat-časa energije, a najefikasnije bi se koristila u
turističkom, zdravstvenom sektoru i u domaćinstvima, pre svega za zagrevanje tople vode.
Ogromna ušteda konvencionalne energije bi se ostvarila kada bi svako domaćinstvo imalo bar jednu
jedinicu solarnog kolektora kojim bi se grejala sanitarna potrošna voda. Gledano u okviru
elektroenergetskog sistema države, to bi predstavljalo znatno rasterećenje sistema.
Analizom podataka sunčevog zračenja utvrđeno je da promena integralnog zračenja tokom vremena
ne odstupa više od ±1,5%. Raspršenost, odnosno koncentracija molekula vazduha, vodene pare i čestica
prašine i dima u atmosferi utiču na umanjenje propusnosti sunčevog zračenja na površinu Zemlje.
Apsorpcija energije zračenja u atmosferi definiše se u funkciji sadržaja vodene pare i optičke vazdušne
mase. Optička vazdušna masa se određuje dužinom puta radijacije kroz atmosferu, pri čemu se vertikalna
putanja uzima za jedinicu mase. Merenjima i proračunima utvrđeno je, da je zbog reflektovanja zraka od
atmosfere i apsorpcije u atmosferi, pri normalnom upadu zraka i malom sadržaju vodene pare, prašine i
dima - umanjen intenzitet zračenja. Zbog toga na površinu Zemlje dospeva (u našem podneblju) sunčevo
zračenje od 970 [W/m2] - leti i 1.030 [W/m2] - zimi. U proračunima se najčešće koristi srednja vrednost
snage od 1.000 [W/m2].
Na promenu vrednosti zračenja koje dospeva do gornjih slojeva atmosfere utiče i promena rastojanja
između Zemlje i Sunca tokom godine. Ova promena se nalazi u granicama odstupanja od ±3%. Iz
navedenog je evidentna i naučno utvrđena činjenica, po kojoj je snaga sunčevog zračenja na Zemlji (u
našem podneblju) u toku zime čak veća za 5,8% od snage zračenja leti. Ovaj porast snage zračenja
zasniva se na činjenici da je Sunce, za severnu poluloptu, bliže Zemlji zimi za oko 3% nego leti. Ukupni
efekti zračenja energije su ipak leti veći za odgovarajuća podneblja - zbog duže putanje Sunca preko neba
(dužeg vremena trajanja obdanice).
3.5. Solarni potencijal grada Valjeva

Prema trenutno raspoloživim analizama na teritoriji grada Valjeva, ne postoji organizovano i
sistemsko korišćenje solarne energije u značajnoj meri.
U proseku, Valjevo ima ukupno 1989 sunčanih časova godišnje, odnosno 44,8% potencijalnog
osunčavanja, sa najsunčanijim mesecom, julom (281,8 časova) i najoblačnijim, decembrom (68,6 časova).
Prema metorološkim podacima prosečna dnevna suma dozračene energije globalnog sunčevog zračenja
na području grada je oko 3,8 kWh/m2.
Tabela 3-1. Srednje dnevne sume energije globalnog sunčevog zračenja na horizontalnu površinu u kWh/m2
za grad Valjevo
Mesec
godišnje
godišnje
Ukupno
Srednje
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Valjevo 1,45 2,25 3,10 4,40 5,35 5,95 6,35 5,75 4,45 2,95 1,50 1,20 1362,60 3,73
Slika 3-20: Solarni kolektor bolnice u Zrenjaninu
Solarna energija se može implementirati u postojeću strukturu grada. Kako je grejanje sanitarne
vode upotrebom solarne energije jedan od načina korišćenja, moguće je ugraditi sisteme za grejanje tople
vode na postojeće objekte, koji su u funkciji javnih službi. Takvi primeri su već urađeni u Srbiji (na primer
bolnica u Zrenjaninu) i time bi se uštedelo 70% električne energije za zagrevanje vode, a 30% za
zagrevanje vazduha, na godišnjem nivou.
Takođe, moguće je, bez narušavanja infrastrukture grada, postaviti fotonaponske module, koji bi
imali značajnog uticaja na uštedu električne energije, na mikronivou. Nepotrošeni višak električne energije
bi se predavao elektroenergetskom sistemu ili skladištio za upotrebu kada nema dovoljno sunčane
energije. Takav pristup bi omogućio održiv razvoj grada.
Korišćenjem prostora javnih parkinga, koji bi bili natkriveni fotonaponskim modulima, postigao bi se
značajno rasterećenje elektroenergetskog sistema pri vršnoj proizvodnji, bez narušavanja funkcije
postojećeg prostora.
Na teritoriji grada Valjeva takođe postoji mogućnost za izgradnju solarne elektrane fotonaponskog
tipa. Za izgradnju jednog ovakvog sistema bilo bi potrebno uraditi detaljne analize ekonomske isplativosti i
pitanja mogućih lokacija, kao i studije izvodljivosti. Izbor lokacije bi morao da zadovolji brojne kriterijume,
na prvom mestu vreme izloženosti suncu, obzirom da treba izbeći zaklanjanje sunca bilo kakvim
preprekama (kao što su sneg, senke, prašina, itd).
Eventualno bi se moglo uzeti u razmatranje i uraditi analize isplativosti i mogućih lokacija, a takođe i
studije izvodljivosti za gradnju termalne solarne elektrane.
U seoskim domaćinstvima moguće je koristiti energiju Sunca za grejanje ili hlađenje plastenika i
staklenika. Ovakavi sistemi se već primenjuju u Evropi i svetu.
Slika 3-21: Primena grejanja plastenika vakuumskim kolektorima
Ovako je moguće podići ili sniziti temperaturu, prema potrebi, da bi se postigli optimalni uslovi.
Ušteda je 25% do 30% konvencialnog goriva. Takođe, omogućavaju se veći i kvalitetniji prinosi, koji su 8-
10 puta veći od spoljnog uzgajanja, a 5-6 puta veći od uzgajanja u običnim plastenicima.
Pošto se u gradu Valjevu solarna energija koristi sporadično, uglavnom pojedinačnim poduhvatima
entuzijasta,da bi se postigli sistemski rezultati potrebno je, na prvom mestu, povećati svest stanovništva o
korišćenju energije Sunca. Jedino tako je moguće postići značajnije rezultate.
Preko 55% od ukupne energije koja se troši u domaćinstvima u Srbiji se vrši korišćenjem električne
energije. Od toga, značajan deo se troši na zagrevanje potrošne sanitarne vode. Korišćenjem sunčeve
energije može se tokom godine obezbediti smanjenje troškova koji se odnose na zagrevanje sanitarne
vode u visini od oko 60 do 70% .
Za slučaj izgradnje osnovnog solarnog sistema - instalacije namenjene za grejanje sanitarne

potrošne vode sa dva solarna kolektora i rezervoarom za vodu (akumulatorom toplote - bojlerom)
zapremine od 200 litara može se uštedeti oko 60% godišnje potrošnje električne energije za grejanje vode.
Energetska dobit u tom slučaju sa prosečnim solarnim kolektorom, jedinične površine od oko 2m2 se kreće
između 700 do 900 kWh/m2 godišnje (za dva solarna kolektora je 2800 do 3600 kWh - godišnje). Cena
ovakve osnovne solarne instalacije (sa montažom) se kreće u granicama od 1500 do maksimalno 2000
Eura. Po današnjim cenama električne energije vrednost uloženih sredstava (investicija) bi se otplatila za
oko 10 do 12 godina. Međutim, malo je verovatno, da cena električne energije u narednim godinama neće
rasti, te zbog toga stvarno vreme isplativosti neće biti duže od pet godina. Neke od analiza vezanih za
procenu porasta cene električne energije ukazuju na verovatnoću da će period otplativosti biti još kraći - do
tri do pet godina. Većina certifikovanih sistema ima rok trajanja 25 do 30 godina zato po isteku desete
godine od montiranja, solarni sistem će tako reći besplatno pripremati toplu vodu još 15 do 20 (25) godina.
Jedini troškovi za njegov rad predstavlja zanemarujuće održavanje i napajanje pumpe, čije snage se, u
zavisnosti od proizvođača i sistema kreću od 40 W do 65 W. Ceo sistem dakle, neće trošiti više električne
energije od jedne obične sijalice.
Uslovi za obezbeđivanje grejanja stambenog prostora su složeniji, a investiciona ulaganja veća.

Ukoliko se pravi nov objekat u kome je predviđeno solarno grejanje prostora efekti su najbolji uz minimalnu
cenu. Adaptacija već izgrađenih objekata je složeniji postupak sa većim troškovima. Potrebna ulaganja: 50
– 100 EUR/m2, odnosno oko 3000 do 6000 EUR/domaćinstvu.
Napomena: Manje vrednosti se odnose na stanove i kuće sa boljim termičkim karakteristikama

zidova i manjim toplotnim gubicima kroz procepe; boljim mogućnostima aplikacije integralnih solarnih
kolektora; boljim rasporedom prostorija i prozira na objektu kao i boljom orijentacijom prijemne površine
objekta. Efekti: Optimalnom instalacijom i veličinom solarnih kolektora omogućuje se kod objekata
izgrađenih po normama više energetske efikasnosti (dobra termička izolovanost, dobra orijentacija i
raspored prostorija u odnosu na strane sveta i efikasno upravljenje potrošnjom energije u objektu)
pokrivenost potreba grejanja od 30 do 40 % i više - tokom cele godine.
3.6. Zaključak
S obzirom da sunčeva energija zauzima značajno mesto u energetici jedne zemlje i predstavlja
obnovljiv i neiscrpan energetski resurs, potrebno je uložiti snage i napore u cilju povećanja udela ovog vida
energije u odnosu na ostale.
Kako je Valjevo značajan elektroenergetski čvor i regionalni centar u Republici, logično je da će

pratiti svetske trendove i usmeriti se na povećanje iskorišćenja bogatih kapaciteta obnovljivih izvora
energije, na prvom mestu solarne energije kao potpuno čiste i svuda dostupne.
Da bi se Srbija približila visokom nivou razvoja ostalih evropskih zemalja, potrebno je da se u što
kraćem roku definišu dugoročni planovi za ostvarivanje ovih tendencija. Sam grad Valjevo bi s obzirom na
svoje velike potencijale mogao da prednjači u ovom usponu, ukoliko bi se postojeće interesovanje za
korišćenje obnovljivih izvora energije prevelo u konkretna dela.
Bilo bi potrebno definisati strategiju razvoja u ovoj oblasti, koja bi uključivala detaljne studije
izvodljivosti, analize i planiranja, kao i edukaciju stanovništva i potrebnu medijsku podršku. Studije
izvodljivosti, izrada tehničkih rešenja i sama njihova primena bi ne samo dovele do značajnih ušteda,
smanjenja potreba za uvozom energenata kao i emisije štetnih gasova, već bi bile od velikog značaja i za
sam privredni rast i razvoj regiona zbog potrebe za radnom snagom koja bi bila angažovana na ovim
poslovima.
Dobro planirana strategija bi mogla privući mnoge domaće i inostrane investitore, a sam grad bi
mogao da bude predvodnik u regionu u korišćenju energije Sunca i samim tim bi se kotirao više u Srbiji i
Evropi, a bio bi medijski prisutniji.
4. Geotermalna energija
Ova analiza ima za cilj da ukaže na nedovoljnu iskorišćenost potencijala geotermalne energije u
Srbiji, a samim tim i gradu Valjevu i predloži mere za rešavanje ovog problema.
Od januara 2009. godine primena toplotnih pumpi u Evropskoj Uniji je uvršćena u obnovljive izvore
energije. Sadašnja energetska strategija Srbije ne tretira geotermalnu energiju kao važan i značajan resurs
koji je nekoliko puta veći od ukupnih rezervi uglja u Srbiji i koji je prisutan na svakom mestu u svakom
trenutku. Procenjena snaga svih postojećih geotermalnih izvora u Srbiji je oko 160 MW od čega se trenutno
koristi oko 100 MW. Upotrebom toplotnih pumpi može se iz zemlje preuzeti onoliko potpuno čiste energije
koliko nam je potrebno. Tako na primer, instalacijom 20.000 toplotnih pumpi snage 20 kW za zagrevanje
stambenih objekata možemo iz zemlje da preuzmemo energije koliko nam daje i termoelektrana snage 300
MW.
U Evropi su postavljeni veoma visoki ciljevi u pogledu primene obnovljivih izvora energije i smanjenja
emisije štetnih gasova. Geotermalna energija je najpogodnija za ostvarenje tih ciljeva i zbog toga je jedina
od svih obnovljivih izvora energije u nekoliko evropskih zemalja ušla u zakonsku obavezu korišćenja za
zagrevanje novih zgrada. Pridruživanjem Evropskoj uniji, i nas očekuju obaveze u pogledu korišćenja
obnovljivih izvora energije i smanjenja emisije štetnih gasova.
U cilju utvrđivanja potencijala termalnih voda kao mogućih izvora geotermalne energije na teritoriji
Republike Srbije, vrše se geološka, odnosno hidrogeološka istraživanja. Ova istraživanja se vrše u skladu
sa Zakonom o geološkim istraživanjima, tehničkim i drugim propisima. Zakonom o geološkim istraživanjima
utvrđeno je da su izvori geotermalne energije mineralne sirovine. Prema Zakonu o rudarstvu, u mineralne
sirovine su, između ostalog, svrstane i podzemne vode iz kojih se dobijaju korisne mineralne sirovine (npr.
jod i dr.) i geotermalna energija.
4.1. Uvod
Geotermalna energija predstavlja toplotnu energiju Zemlje. Ili u užem smislu, pod geotermalnom
energijom podrazumeva se energija koja može da se preuzme iz vode, zemljišta i stena čija temperatura
prelazi 10°C.
Brojne su prednosti korišćenja izvora geotermalne energije kao inovativne, nasuprot tradicionalnim
izvorima energije baziranim na fosilnim gorivima. Osnovna prednost geotermalne energije je u tome što je
čista i neškodljiva za okruženje. Može se koristiti kao osnova za proizvodnju električne energije, za grejanje
manjih i većih objekata, kao i grejanje vode za sanitarne potrebe. Nevezano za svrhu namene, ne postoju
nusprodukt u ekploataciji tipa emisije štetnih gasova. Druga jako bitna prednost je činjenica da su zalihe
geotermalne energije praktično neiscrpne i svuda dostupne.
Geotermalna energija se deli na tri oblika: hidrotermalnu, petrogeotermalnu i magmogeotermalnu

energiju.
Hidrotermalana energija predstavlja toplotnu energiju podzemnih voda toplijih od 10 stepeni.
Petrogeotermalna energija predstavlja toplotnu energiju suvih stena toplijih od 10 stepeni. Ovih
godina je počela i komercijalna proizvodnja električne energije iz elektrana koje koriste energiju vrelih
stena. Za ovu primenu potrebno je da je temperatura stena veća od 100°C. Zbog relativno niskih
temperatura na teritoriji Republike Srbije, ovaj način na trenutnom tehnološkom nivou nije pogodan za
proizvodnju veće količine električne energije.
Magmogeotermalna energija predstavlja toplotnu energiju usijanog zemljinog jezgra. Trenutne

tehnologije dubokog bušenja dostižu do 7 km dubine, pa stoga trenutno nisu pogodne za bilo kakve
lokacije.
Toplotna energija se može pretvarati u ostale vidove energije.
Prvi način za konverziju toplotne energije u električnu je kao kod korišćenja toplotne energije usijane
vodene pare. Sa jedne strane cevi ubacuje se hladna voda pod pritiskom, a sa druge se dobija usijana
vodena para koja se vodi na turbine koje pokreću električni generator. Principa rada je isti kao kod parne
mašine.
Drugi način je preko termoelektričnih generatora (TEG): To su elektronske komponente (po principu
rada diode) koje proizvode jednosmeran napon ukoliko se sa jedne strane zagrevaju, a sa druge hlade.
Termoelektrični generatori nemaju pokretnih delova, pa su ukoliko im se temperatura održava u
dozvoljenim granicama skoro neuništivi.
Treći način je preko stirlingovih motora. Ovi motori koriste se za dobijanje obrtne mehaničke energije
ukoliko im se jedna strana zagreva a druga hladi. Obrtna mehanička energijadalje se koristi za pogon
električnih generatora.
Naravno da ovo nisu svi poznati načini konverzije toplotne u električnu energiju, ali su jedni od
najkorišćenijih.
Danas postoji preko 1.000.000 geotermalnih instalacija širom Evrope i preko 5.000.000 samo u
USA. Korišćenjem ove geotermalne energije postignuti su sledeći rezultati:
• eliminisano je 5.8 miliona metričkih tona CO 2 godišnje

• eliminisano je više od 3.600.000 tona ostalih zagađivača
• godišnje se uštedi preko 24 milijarde kWh električne energije
• uštedi se više od 40 triliona tona fosilnih goriva
4.2. Princip rada i oblasti primene geotermalne energije

Geotermalne elektrane zauzimaju mali prostor (za razliku od npr. hidroelektrana čije brane dovode
do potapanja relativno velikih površina). Geotermalne elektrane se grade direktno na izvoru energije i lako
snadbevaju okolna područja toplotnom i električnom energijom. Osim toga, zbog male zauzetosti prostora,
takve elektrane su vrlo pouzdane. Geotermalna energija je pouzdana jer ne zavisi od meteoroloških uticaja
za razliku od hidroelektrana (zavise od količine vode na raspolaganju), vetroelektrana (vetar jako varira i ne
može se znati kad ce ga biti), solarnih postrojenja (ne mogu raditi noću i zavise od meteorološkihc prilika).
Električna energija iz geotermalnih izvora može se proizvoditi 24 sata na dan. Geotermalne elektrane imaju
vrlo niske troškove proizvodnje. Zahtievaju samo energiju za pokretanje vodenih pumpi, a tu energiju
proizvodi elektrana sama za sebe.
4.2.1. Geotermalne elektrane

Trenutno u svetu postoje tri osnovna tipa geotermalne elektrane:
Princip suve pare (Dry steam) – koristi se isključivo vruća para, tipično iznad 235 °C (445 °F). Ta
para se koristi za direktno pokretanje turbina generatora. Ovo je najjednostavniji i najstariji princip i još uvek
se koristi jer je to daleko najjeftiniji princip dobijanja električne energije iz geotermalnih izvora. Trenutno se
najveća elektrana koja koristi „Dry steam“ princip nalazi u severnoj Kaliforniji i zove se The Geysers, a
proizvodi električnu energiju još od 1960 godine. Količina proizvedene električne energije iz tog postrojenja
još uvek je dovoljna za snabdevanje grada veličine San Francisco-a.
Slika 4-1: Shematski prikaz rada geotermalne elektrane principom suve pare
Binarni princip (Binary cycle) – Voda koja se koristi kod binarnog principa je hladnija od vode koja se
koristi kod ostalih principa generisanja električne energije iz geotermalnih izvora. Kod binarnog principa
vruća voda se koristi za grejanje tečnosti koja ima znatno nižu temperaturu ključanja od vode, a ta tečnost
isparava na temperaturi vruće vode i pokreće turbine generatora. Prednost tog principa je veća efikasnost
postupka, a i dostupnost potrebnih geotermalnih rezervoara je puno veća nego kod ostalih postupaka.
Dodatna prednost je potpuna zatvorenost sistema budući da se upotrebljena voda vraća natrag u
rezervoar pa je gubitak toplote smanjen, a gotovo da i nema gubitka vode. Većina planiranih novih
geotermalnihelektrana koristitiće ovaj princip.
Slika 4-2: Shematski prikaz rada geotermalne elektrane binarnim principom
Flash princip (Flash steam) – koristi se vruća voda iz geotermalnih rezervoara koja je pod velikim
pritiskom i na temperaturama iznad 182 °C (360 °F). Pumpanjem vode iz tih rezervoara prema elektrani na
površini smanjuje se pritisak pa se vruća voda pretvara u paru i pokreće turbine. Voda koja se nije
pretvorila u paru vraća se natrag u rezervoar zbog ponovne upotrebe. Većina modernih geotermalnih
elektrana koristi ovaj princip rada.
Slika 4-3: Shematski prikaz rada geotermalne elektrane flash principom
Troškovi geotermalnih elektrana su odavno ponderisani prema troškovima, a ne gorivu da bi ih

prikazali. Bušenje geotermalnih bunara i izgradnja cevovovoda dolaze prvi, a zatim analiza resursa na
osnovu informacija bušenja. Sledeći je projekat stvarnog postrojenja. Izgradnja elektrane bude obično
završena, istovremeno sa konačnom razradom geotermalnog polja. Početna cijna za geotermalno polje i
elektranu je oko $ 2500 po instalisanom kW u SAD-u, verovatno $ 3000 do $ 5000/kW za malu (<1MW)
elektrane. Troškovi rada i održavanja su u rasponu od $ 0,01 do $ 0,03 po kWh. Većina geotermalnih
elektrana može da radi na više od 90% dostupnosti (tj. proizvodi više od 90% vremena), ali rad na 97% ili
98% mogu da povećaju troškove održavanja. Viša cena struje - opravdava pokretanje postrojenja 98%
vremena, jer rezultujući veći troškovi održavanja se povrate.
4.2.2. Individualna primena geotermalne energije

Najveći geotermalni sistem koji služi za grejanje nalazi se na Islandu, odnosno u njegovom glavnom
gradu Rejkjavik-u u kojem gotovo sve zgrade koriste geotermalnu energiju, te se čak 89% islandskih
domaćinstava greje na taj način. Toplotne pumpe su još jedna od upotreba geotermalne energije. Toplotne
pumpe troše električnu energiju za cirkulaciju geotermalne tečnosti, a ta tečnost kasnije se koristi za
grejanje, hlađenje, kuvanje i pripremu tople vode i na taj način znatno se smanjuje potreba za električnom
energijom.
4.2.3. Princip geotermalne pumpe

Geotermalna toplotna pumpa funkcioniše tako što preuzima toplotu iz zemlje da bi obezbedila
korisnu energiju i za obezbeđivanje tople vode. Toplotna geotermalna pumpa nudi odličnu uštedu energije,
čak do 75% energije za grejanje može biti izvučeno iz zemlje. Električna energija se koristi za rad
kompresora i cirkulaciju radnog fluida..
Zatvorena petlja cevi se postavlja u zemlju i puni sa glikol antifriz tečnošću. Ta tečnost se greje sa
toplotom iz zemlje na oko 10-12°C. Zatim se prenosi u toplotnu pumpu gde se toplota predaje drugom
mediju. Toplotna pumpa onda, uz pomoć svog kompresora, obezbeđuje toplu vodu za sistem grejanja.
Slika 4-4: Geotermalna toplotna pumpa
Toplotna pumpa omogućava da se toplotna energija prenosi iz jednog prostora u drugi. Toplotne
pumpe se danas masovno koriste za grejanje ili hlađenje u uređajima za klimatizaciju. Toplotna pumpa za
proces prenošenja toplotne energije koristi električnu energiju. U zavisnosti od uslova, postiže se koeficijent
korisnog dejstva od 2:1 do 5:1. To znači da se trošenjem, naprimer 1kwh električne energije za pokretanje
ventilatora i kompresora u toplotnoj pumpi može izvršiti prenos i do 5kwh toplotne energije. Najpovoljniji
rezultati postižu se korišćenjem podzemnih voda pogotovu ako su one na temperaturi od 10 do 30oC, kada
nisu pogodne za direktno zagrevanje. Tako je moguće korišćenjem kaskadnog sistema toplota
geotermalnih voda koristi prvo tamo gde je potrebnija viša temperatura a posle se pomoću toplotnih pumpi
iskoristi i ona toplota koja bi inače otišla sa neupotrebljivom vodom.
Tabela 4-1: Uštede energije korišćenjem termo pumpi u grejnoj sezoni za individualnu kuću u poređenju sa
lož uljem i električnim grejanjem (izvor: Energija zemlje)
Geotermalna pumpa preuzima geotermalnu energiju iz podzemlja na sledeća tri načina:
1. Voda iz bunara, koja je najčešće na temperaturi od 10 do 20°C, dovodi se utoplotnu pumpu i

posle njenog hlađenja ona se vraća u drugi bunar ili seizliva u kanale , vodotokove ili kanalizaciju. Ovo je
energetski gledano najefikasniji način, jer je temperatura vode koja se izvlači u toku cele godine na
konstantnoj temperaturi. Sa stanovišta pouzdanosti i jednostavnosti celog sistema postoje određeni
problemi i troškovi oko izrade bunara. Ograničenje kapaciteta je definisano izdašnošću bunara. Čest je
slučaj da na lokacijama gde je potrebno da se izvede zagrevanje prostora pomoću toplotne pumpe nema
na raspolaganju potrebne količine vode ili voda uopšte nije prisutna.
2. Korišćenjem sonde se eliminišu problemi sa nedostatkom bunarske vode. Dugovečnost ovakovog

sistema je zagarantovana, mogućnost kvara ili drugih problema je minimalna, a jednostavnost rukovanja je
svedena na apsolutni minimum. U zavisnosti od geoloških karakteristika na određenoj lokaciji, iz jedne
sonde dubine 200 m moguće je ostvariti toplotni dobitak snage do 13kW. Ekonomski gledano primena
sondi je nešto skuplja investicija u poređenju sa bunarima, ali pouzdanost, jednostavnost rukovanja i
dugoročno rešavanje problema grejanja i hlađenja prostora na bilo kojoj lokaciji nameće ovo rešenje kao
najatraktivnije i ono bi u budućnosti trebalo da se maksimalno koristi u Srbiji, kao što je sada slučaj u
bogatijim evropskim zemljama.
3. Zemaljski kolektor je rešenje vrlo slično sondi s tom razlikom što se ne buši bunar u koji se spušta
sonda, već se plastične cevi polažu u obliku mreže u zemljište na dubini od oko 1,5 m. Energija koja se
ovom metodom prikuplja je većim delom sunčeva energija akumulirana u površinskom delu zemljišta u toku
leta. Ovo rešenje je znatno jeftinije od sondi ukoliko se ugradnja obavlja u toku gradnje objekta i ukoliko
postoji dovoljno velika površina zemljišta za postavljanje kolektora. Nepovoljna strana ovog metoda je što
se energija iz zemljišta troši tokom zime, pa se krajem grejnog perioda smanjuje efikasnost sistema.
Postoji više vrsta razmenjivača toplote, a to su otvorene ili zatvorene petlje postavljene horizontalno
ili vertikalno.
Zatvoreni sistem
Osnova ovog sistema je da radni fluid konstantno cirkuliše kroz polietilenske cevi povezane u U-
petlju. Radni fluid nikada ne dolazi u kontakt sa podzemnim vodama ili stenama. Prednost ovog sistema je
što je fleksibilan, omogućava supstituciju geotermalne energije drugim izvorima energije.
Slika 4-5: Shematski prikaz zatvorenog sistema
Otvoren sistem
Za razliku od predhodnog, voda uzeta iz bunara je direktno spojena sa toplotnom pumpom nakon
čega se vraća u zemlju preko drugog bunara. Ovakav sistem može biti instaliran samo na lokacijama na
kojima postoje dovoljne količine podzemnih voda.
Slika 4-6 i 4-7: Shematski prikaz otvorenog sistema
Vertikalne instalacija sondi
Ovakvi sistemi zahtevaju adekvatnu opremu za bušenje kojom će se pre svega izbušiti energetska
bušotina a zatim i izvršiti instalacija geotermalne sonde u nju. Ovaj tip je idealan za sisteme koje je
potrebno instalirati na prostorno ograničenim lokacijama. Može biti i otvorenog i zatvorenog tipa ali se u
praksi češće koristi zatvoreni tip.
U zavisnosti od kvadrature objekta zagrevanja i raspoloživog prostora za bušenje energetskih

bušotina određuje se raspored i broj potrebnih bušotina kao i sama dužina sondi koja je potrebna za
efikasno zagrevanje objekta.
Slika 4-8 i 4-9: Shematski prikaz vertikalne i horizontalne instalacije sondi
Horizontalna instalacija sondi
Horizontalne petlje se postavljaju u rovove ili serije rovova čija najmanja dubina treba da bude 6 m.
Ovakav sistem zahteva raspolaganje dovoljnom površinom terena, znatno većom nego što je slučaj kod
vertikalnih sondi.
ATES - Aquifer Thermal Energy Storage
ATES je inovativna upotreba geotermalne energije otvorenog sistema. Ona se bazira na sezonskom
skladištenju hladne i/ili tople podzemne vode u izdanima-bunarima. Tehnologija je razvijena u Evropi pre
više od 20 godina i sada je u upotrebi širom Evrope, uglavnom u Holandiji i Skandinaviji. Iako je ATES
veoma efikasan i ekološki prihvatljiv, to nije obnovljiva energije u smislu proizvodnje energije, već pre kao
veoma efikasna mera štednje. ATES se često koristi u kombinaciji sa drugim vidovima obnovljivih energija,
kao što solarna ili energija vetra, koje se koriste za napajanje uređaja u ATES sistemima.
ATES zahteva odgovarajuće izdane, koji se sastoje iz najmanje dva termo bunara. Ostale
komponente ATES sistema su razmenjivači toplote, cevi, mehanički sistemi i kontrole neophodne za
integrisanje ATES sistema, koji uključuju grejanje i ventilaciju. ATES sistemi se zasnivaju na dvosmernom
ciklusu u zavisnosti od potreba za grejanjem ili hlađenjem. Topli izvor u zimskom periodu predaje toplotnu
energiju sistemu i hladni izvor se u tom periodu dodatno hladi i širi, a u letnjem periodu se iz sistema koji se
hladi oduzima toplotna energija i predaje toplom izvoru.Ovaj ciklus se sezonski ponavlja.
ATES sistemi su oko četiri do šest puta efikasniji od konvencionalnih sistema za grejanje i hlađenje.
Efikasnost se generalno meri kao odnos ulazne električne energije i izlazne toplotne energije. UATES
sistemima nije neophodno da se sagorevaju fosilna goriva ili koristi električna energija za grejanje ili
hlađenje vode. Umesto toga, ATES sistem koristi prednosti prirodnog grejanja i hlađenja tokom leta i zime i
skladištenje te energije u bunarima do sledeće sezone kada će se skladištena energija iskoristiti.
Zahvaljujući velikom specifičnom toplotnom kapacitetu i prirodnom padu vode u poroznom tlu ovim izdani
predstavljaju odličan medijum za skladištenje i regeneraciju toplote. Iako se ciklus sezonski ponavlja, ne
postoji gubitak u količini vode i sistemu nije potrebno dodavati radni fluid. Jednostavno rečeno, efikasnije je
toplotu prenositi naokolo, nego je proizvoditi prema potrebama.
ATES se radi na lokacijama gde su prisutni prirodni izdani. Takođe, potreban je dovoljno veliki
prostor za smeštanje toplog i hladnog izvora, tako da ovaj sistem bude isplativ za veći broj potrošača (veće
stambene zgrade, ustanove...). Troškovi izgradnje ovih sistema su relativno visoki u poređenju sa
konvencionalnim sistemima usled potrebe za stručnim hidrogeološkim i inženjerskim kadrom potrebnim za
dizajn, projektovanje i izgradnju ovih sistema. Ali, prema proračunima za projekte u Evropi, projektovana
otplata je za oko pet godina. Projektovani vek ovih sistema je oko 30 godina. S obzirom da se u ATES
sistemima kroz sistem transportuju podzemne vode, potrebno je obezbediti zaštitu od odrona i mešanja sa
materijama nepoželjnim u sistemu.
Za projektovanje ovih sistema potrebno je dobiti odgovarajuće dozvole na nivou države.
Slika 4-10: Shematski prikaz rada ATS postrojenja
Slika 4-11: Shematski prikaz pojedinačne primene geotermalne energije
Geotermalnu energiju je moguće koristiti za proizvodnju električne energije u geotermalnim

elektranama, grejanju naseljenih mesta, grejanju staklenika. Grejanje zgrada i iskorišćavanje geotermalne
energije u procesu dobijanja struje, glavni su ali ne i jedini načini iskorišćenja ove energije.
Korišćenja postojećih geotermalnih izvora će se kretati u pravcu proizvodnje toplotne energije u

raznim delatnostima - u banjama za bazene gde se sprovodi terapija, zagrevanje sanitarne vode ili
prostorija, na farmama za zagrevanje prostorija, u poljoprivredi za zagrevanje staklenika, ribnjacima i dr.
Osim toga moguće je je iskoristiti geotermalnu energiju u procesu proizvodnje papira, pasterizacije
mleka, u procesu sušenja vune i drveta i sl. S obzirom da je za radijatorsko grejanje potrebna veća
temperatura vode u sistemu, u sistemima grejanja iz geotermalnih izvora se češće koriste sistemi podnog i
zidnog grejanja radi boljeg iskorišćenje i manje potrošnje električne energije za dogrevanje
4.3. Resursi geotermalne energije u Srbiji

Geotermalna energija se na teritoriji Srbije javlja u više vidova: u vidu toplotne energije akumulirane
u izdanima, tj. prirodnim akumulacijama podzemnih termalnih voda sa temperaturom od 10°C do 90°C; u
vidu toplote akumulirane u vrelim izdanskim vodama sa vodenom parom i bez nje, sa temperaturom višom
od 80°C (80°C 200°C); u vidu toplote akumulirane u toplim i vrelim suvim stenama.
U Srbiji postoje prirodni i veštački izvori termalne vode na teritoriji više od 60 opština ili gradova.
Temperatura vode je najčešće u opsegu do 40ºC, a sa mo na teritoriji 6 opština ili gradova je temperatura
vode preko 60 ºC.
Protoci vode iz postojećih izvora i bušotina najčešće iznose do 20 l/s. Samo na nekoliko lokaliteta
protok vode prelazi 50 l/s (Bogatić, Kuršumlija, Pribojska Banja, Niška Banja), a samo na jednoj lokaciji
protok vode iznosi preko 100 l/s (Banja Koviljača). Ukupna izdašnost svih prirodnih izvora je oko 4000 l/s.
Ukupna toplotna snaga koja bi se mogla ostvariti iskorišćenjem postojećih izvora termalne vode
iznosi oko 216 MWt , što je jednako količini od oko 180 000 tona ekvivalentne nafte.
Ovaj energetski potencijal je uglavnom nisko-temperaturska energija, koja se primenom klasičnih

tehnologija ne može koristiti za proizvodnju električne energije.
Za sada simbolično iskorišćenja energije tople vode iz stotinak postojećih bušotina, relativno niske
temperature (retko preko 60°C), toplotne snage ispod 160 MJ/s sa oko 86 MW.
Dosadašnja istraživanja ukazuju da je stvarni potencijal geotermalnih izvora bar pet puta veći od
ostvarenog.
U periodu od 1974. do 1992. godine u Srbiji je izbušeno 113 bušotina kojima je ispitan kapacitet i
kvalitet vode. To je bio period u kom se postavljala dobra osnova za veću eksploataciju hidrogeotermalnog
potencijala u Srbiji. Geotermalne bušotine su napravljene u procesu potrage za nalazištima gasa i nafte i
često se nalaze van naseljenih mesta i saobraćajnica. To je razlog njihovog malog korišćenja u
prethodnom periodu. Nije postojala zainteresovanost države da se te bušotine aktiviraju. Takođe niske
cene ostalih energenata, a naročito električne energije, nisu bile stimulans za korišćenje geotermalnih voda
čak i u poljoprivredi mada se veći broj bušotina nalazi na obradivom zemljištu. Takođe, poljoprivredna
proizvodnja u zaštićenim i grejanim prostorima kao, što su plastenici i staklenici,kod nas je već decenijama
u začetku,tako da se u celoj Srbiji samo nekoliko poljoprivrednih objekata greje toplom vodom iz bušotina.
Ako sve navedene činjenice uzmemo u obzir, i ogromne mogućnosti eksploatacije geotermalnih
resursa sa malih dubina pomoću geotermalnih pumpi na teritoriji skoro cele Srbije u strategiji razvoja
energetike, geotermalna energija treba da dobije i odgovarajući tretman ravnopravan sa ostalim
energentima.
Gustina geotermalnog toka je glavni parametar na osnovu kojeg se procenjuje geotermalni potencijal
nekog područja. On predstavlja količinu geotermalne toplote koja svakog sekunda kroz površinu od 1 m2
dolazi iz Zemljine unutrašnjosti do njene površine.
Na najvećem delu teritorije Srbije gustina geotermalnog toplotnog toka je veća od njegove prosečne
vrednosti za kontinentalni deo Evrope, koja iznosi oko 60 mW/m2. Najveće vrednosti od preko 100 mW/m2
su u Panonskom basenu, centralnom delu južne Srbije i u centralnoj Srbiji. Na teritoriji Srbije van
Panonskog basena nalazi se 160 prirodnih izvora geotermalnih voda sa temperaturom većom od 15°C.
Najveću temperaturu od njih imaju vode izvora u Vranjskoj Banji (96°C), zatim u Jošaničkoj Banji (78°C),
Sijerinskoj Banji (72°C) itd. Ukupna izdašnost svih prirodnih geotermalnih izvora je oko 4.000 l/s. Pema
sadašnjim saznanjima na teritoriji Srbije postoji 60 nalazišta geotermalnih voda sa temperaturom većom od
15°C do dubine od 3000 m. Ukupna količina toplote koja se nalazi akumulirana u nalazištima geotermalnih
voda u Srbiji do dubine od 3 km, oko dva puta je veća od ekvivalentne toplotne energije koja bi se mogla
dobiti sagorevanjem svih vrsta uglja iz svih njihovih nalazišta u Srbiji. Izdašnost 62 veštačka geotermalna
izvora, tj. geotermalne bušotine, na području Vojvodine je oko 550 l/s, a toplotna snaga oko 50 MW, a na
ostalom delu Srbije iz 48 bušotina 108 MW. Na teritoriji Srbije pored povoljnih mogućnosti za eksploataciju
toplotne energije i ostalih geotermalnih resursa iz geotermalnih voda, postoje i povoljne mogućnosti za
eksploataciju geotermalne energije iz "suvih" stena, tj. stena koje ne sadrže slobodnu podzemnu vodu. U
tom slučaju voda se upumpava u podzemne tople stene gde se zagreva. Ispumpavanjem tako zagrejane
vode ostvaren je prenos energije iz toplih stena. Eksploatacija energije iz ovog resursa neće početi u
dogledno vreme kada se uzme u obzir i trenutno minimalno korišćenje prirodnih izvorišta tople i lekovite
vode mada su u svetu razvijene i tehnologije za tu primenu.
U Srbiji se danas koristi samo geotermalna energija iz geotermalnih-mineralnih voda, uglavnom na

tradicionalan način, najviše u balneološke i sportsko-rekreativne svrhe. Korišcenje geotermalne energije za
grejanje i druge energetske svrhe je u početnoj fazi i veoma skromno u odnosu na potencijal geotermalnih
resursa. U Vojvodini se energetsko korišcenje geotermalnih voda vrši počev od 1981. godine. Za te svrhe
služe 23 bušotine. Vode iz dve bušotine koriste se za proizvodnju povrća u staklenicima. Tri bušotine
koriste se u stočarstvu za grejanje farmi za uzgoj svinja, dve u fabrikama kože i tekstila u proizvodnom
procesu, tri za zagrevanje poslovnih prostorija, a vode iz trinaest bušotina koriste se u banjskim i sportsko-
rekreativnim i turističkim centrima. Ukupna instalisana snaga na svim lokacijama gde se vrši direktno
korišćenje geotermalnih- mineralnih voda je oko 74 MW, a sa toplotnim pumpama još 12 MW.
Tabela 4-2: Stanje korišćenja hidrotermalne energije u Srbiji po vrsti primene (izvor: Energija zemlje)
Budući da je procenjena količina geotermalne energije koja bi se mogla iskoristiti znatno veća nego
ukupna količina energetskih izvora baziranih na fosilnim energentima, trebalo bi geotermalnoj energiji dati
veću važnost, naročito ako se uzme u obzir da je reč o jeftinom, obnovljivom izvoru energije koji je i
ekološki prihvatljiv. Značajni su i parametri koji pokazuju ekonomsku opravdanost primene sistema
obnovljivih izvora energije u odnosu na konvencionalne načine, počev od početnog ulaganja, preko
održavanja do resursa.
Slika 4-12: Ukupna snaga od geotermalnih izvora u Republici Srbiji
Slika 1. Karta geotermalnih resursa; 1 – hidrogeotermalna nalazišta u stenama kenozojske starosti; 2 –

hidrogeotermalna nalazišta u stenama mezozojske starosti; 3 – hidrogeotermalma nalazišta u stenama mezozojske
starosti ispod stena kenozojske starosti; 4 – hidrogeotermalna nalazišta u stenama prepaleozojske starosti; 5 –
petrogeotermalna nalazišta u granitoidnim stenama tercijarne starosti; 6 – hidro‑petrogeotermalna nalazišta do dubine
200 m za eksploataciju geotermalne toplote pomoću toplotnih pumpi; 7 – područja bez značajnih hidrogeotermalnih
nalazišta: a – tereni od stena paleozojske i prepaleozojske starosti, b – karstni tereni; KORIŠĆENJE RESURSA: 8 – za
grejanje; 9 – za proizvodnju hrane; 10 – u industriji; 11 – za balneoterapiju; 12 – za rekreaciju i sport; 13 – za
proizvodnju pakovane vode; 14 – pojave
Klimatski uslovi u Srbiji su idealni za primenu toplotnih pumpi. Pumpe u zimskom periodu rade u
režimu grejanja, a leti u režimu hlađenja. Time se izbegava investicija u dodatnu opremu za hlađenje.
Primenom toplotnih pumpi troškovi za grejanje se smanjuju 3 do 4 puta. Ukoliko se toplotne pumpe koriste
u kombinaciji sa podnim i zidnim grejanjem ostvaruje se termoakumulacioni efekat. Na taj način je
omogućeno da se u velikom delu grejne sezone koristi električna energija po noćnoj tarifi čime se cena
grejanja smanjuje još 3 do 5 puta. Grejanje pomoću toplotnih pumpi je jeftinije 9 do 16 puta u poređenju sa
ekvivalentnim grejanjem na fosilna goriva , drvo ili električnu energiju u klasičnim kotlovima. Korišćenje
električne energije u toku noći ima višestruke prednosti: potrošnja se obavlja kada postoje viškovi
električne energije i smanjuju se vršna opterećenja u toku dana čime se ostvaruje bolja regulacija
elektroenergetskog sistema.
Slika 4-13: Dijagram troškova korišćenja uobičajenih i geotermalnih sistema i ušteda nastala korišćenjem
geotermalnih sistema
U Srbiji zbog nedostatka zakonskih i podzakonskih dokumenata geotermalni izvori (pogotovo

bušotine) nedostupni su novim investitorima. Nisu poznate nadležnosti, ili ako su poznate toliko su
isprepletane između raznih državnih organa da je praktično nemoguće doći u posed nekog toplog izvora i
započeti ili poboljšati njegovo korišćenje.
4.4. Geotermalni potencijal grada Valjeva

Regionalnim prostornim planom Kolubarskog okruga predviđa se da će od novih i obnovljivih izvora
energije najviše porasti korišćenje i primena geotermalne energije za toplotne, banjsko-rekreativne potrebe,
staklene bašte, tople leje i ribnjake. Očekuje se veće korišćenje raspoloživih kapaciteta od postojećih oko
300l/s. Prioritet trebaju da imaju naselja koja su povoljno locirana sa stanovišta mogućnosti uvođenja
centralizovanog korišćenja geotermalne energije.
U Prostornom planu grada Valjeva navedeno je da na ovom području postoje veoma perspektivni
geotermalni regioni koje karakteriše postojanje prirodnih i veštačkih (bušotine) izvora geotermalne energije
(Petnica, Paune).
Dosadašnja geološka istraživanja pokazala su da se geotermalni izvori nalaze u Petnici, u aluvijalnoj

ravni rečice Banja, na lokalitetu u selu Paune i na lokalitetu „Mlakva“ u Grabovici.
Pored geotermalne energije, na osnovu raspoloživih podataka, postoje veoma perspektivna

nalazišta hidrotermalne energije na području Tamnave.
Tabela 4-3: Bilans geotermalnih izvora (podaci preuzeti iz Reginalnog prostornog plana kolubarskog okruga)
Vrsta Bilans geotermalnih izvora

Lokacija geotermalnog Kapacitet Temperatura Snaga i energija
izvora L/s K MW TJ/god ten /god
Petnica bušotina 12 304 0,9 30 714
Paune izvor 0,5 295 0,02 0,7 16
Ukupno 12,5 300 0,92 30,7 730
Slika 4-14: Lokacija Paune istraživana u oblasti geotermalne energije
Slika 4-15: Lokacija Petnica istraživana u oblasti geotermalne energije
Slika 4-16: Shema karakterističnih tipova hidrotermalnih konvektivnih sistema na teritoriji grada Valjeva
U Valjevu postoje pozitivna iskustva sa primenom ove energije prilikom rekonstrukcije Urgentnog
centra. I izrade podnog grejanja, koje je u funkciji zahvaljujući geotermalnoj vodi, koja se ovde neposredno
nalazi i sa 700 metara, sa 34 stepena.
Konkretna mogućnost za korišćenje geotermalne energije data je sledećim primerom: Ukoliko je

potrebno dimenzionisati npr. Grejanje objekta od 180 m2, primenom geotermalne energije principom
vertikalne sonde:
Potrebna dužina sonde se određuje kalkulacijom preko potrebne snage za grejanje i geološke
strukture zemlje.
Primer:
Površina prostora za grejanje: 180 m2
Potrebna toplotna snaga: 8,0 kW
Toplotna pumpa (izabrana): 8,2 kW
Ulazna snaga (električna): 2,0 kW
Rashladni kapacitet zemlje (potreban) 6,2 kW
Raspoloživi kapacitet zemlje 50 W/m
Dužina sonde = rashladni kapacitet =6,2kW =124m
raspoloživi kapacitet 50W/m
Potrebna dužina sonde je 125m (alternativno dolaze u obzir 2 sonde dužine 60m i 70m), kako bi
pokrili potrebe objekta za toplotnom energijom uključujući i pripremu tople vode.
Bušenje novih bušotina će verovatno biti prepušteno privatnom sektoru, jer država nema u planu da
sprovodi dalja istraživanja geotermalnog potencijala. Cena samog bušenja, određeni stepen nesigurnosti u
ishod bušenja i nestabilnosti na privrednom planu su razlozi zbog kojih se ne pristupa masovnijem bušenju
novih bušotina. Takođe, kvalitet dobijene tople vode može iziskivati da se ona posle korišćenja
(oduzimanja toplotne energije) mora vratiti u podzemlje što prouzrokuje dvostruki trošak jer treba izbušiti
još jednu istovetnu bušotinu. Korišćenje niskotemperaturne geotermalne energije pomoću toplotnih pumpi
za zagrevanje i hlađenje stambenog i poslovnog prostora postalo je imperativ danas kada se planira
smanjenje energetske zavisnosti i smanjenje emisije ugljendioksida. U bliskoj budućnosti približavanjem
Evropskoj uniji primena toplotnih pumpi postaće obaveza. Ovo otvara i velike mogućnosti za grad Valjevo,
da uz pozitivnu zakonsku regulativu i inostrana ulaganja učini veliki iskorak u primeni ovog vida energije.
Budući da geotermalna energija nije svuda lako dostupna, trebalo bi iskoristiti barem mesta na
kojima je ta energija lako dostupna, a u slučaju grada Valjeva svakako postoje značajni potencijali, koji su
nedovoljno iskorišćeni i na koje u budućnosti treba računati.
4.5. Zaključak
Trenutno stanje primene geotermalne energije u Srbiji pa i u gradu Valjevu, je takvo da se u
poslednjih petnaest godina skoro ništa nije uradilo. Na privatnu inicijativu je izbušeno nekoliko plitkih
bušotina (do 500 m i 40 °C) i aktivirane su dve do tri postojeće bušotine.
Cela Evropa teži da smanji energetsku zavisnost i pokušava da poveća svoju proizvodnju energije, a
jedina mogućnost je znatno povećanje udela obnovljivih izvora energije u ukupnom energetskom bilansu.
Srbija se nalazi u sličnoj energetskoj zavisnosti od uvoza i zbog toga je veoma važno hitno pristupiti
povećanju primene geotermalne energije. U narednom periodu od desetak godina primenom geotermalne
energije može se obezbediti preko 10% potreba za toplotnom energijom uz najniže investicije u poređenju
sa drugim izvorima energije. Cena ove investicije može u celosti da se obezbedi ulaganjem stanovništva
bez dodatnog zaduživanja države.
Sve veća nepredvidivost cene energije dobijene iz fosilnih goriva, zagađenje životne sredine, kao i
usklađivanje sa zakonodavstvom Evropske unije apeluje na hitnost uspostavljanja koherentne politike
države u ovom polju i integrisanje mera za stimulaciju korišćenja geotermalne energije u energetsku
strategiju i njeno sprovođenje.
Neophodno je otpočeti sa medijskom kampanjom upoznavanja stanovništva sa prednostima

korišćenja toplotnih pumpi za zagrevanje stambenog i poslovnog prostora.
U isto vreme, treba osnovati centar za primenu toplotnih pumpi gde bi nekoliko modela i tipova
toplotnih pumpi neprekidno bilo na raspolaganju širokoj javnosti radi direktnog i praktičnog upoznavanja sa
načinom rada i razultatima.
Država treba putem specijalnih konkursa da podstakne istraživački i razvojni ciklus koji bi vrlo brzo
doveo do mogućnosti domaće proizvodnje toplotnih pumpi.
Grad Valjevo treba da publikuje postojeće rezultate iz istražnih bušotina i sagleda sopstvene
mogućnosti na polju geotermalne energije. Potrebno je izvršiti finansijsku projekciju primene geotermalne
energije u javnim ustanovama (bolnica, gradska uprava, istraživački centar Petnica), i usvojiti strategiju
razvoja u ovoj oblasti. Neophodno je i sagledati mogućnosti finansiranja ovih projekata, kako od same
lokalne samouprave, tako i od privatnih investitora kojima bi se određenim podsticajnim merama omogućile
subvencije.
5. Energija Biomase
Cilj ovog dokumenta jeste razmatranje potencijala kompletne Srbije, sa posebnim osvrtom na okrug
grada Valjeva radi definisanja kompletnih mogućnosti korišćenja resursa energije biomasa.Takođe je
neophodno definisanje mogućih načina korišćenja sa makar približnom procenom stepena korisnosti i
veličine potrebnih ulaganja. Biomasa, kao izvor obnovljive energije, je organska supstanca biljnog ili
životinjskog porekla (drvo, slama, biorazgradivi ostaci iz poljoprivredne proizvodnje, stajsko đubrivo,
organski deo komunalnog čvrstog otpada). Biomasa se koristi u procesima sagorevanja ili konvertuje u
sistemima koji proizvode toplotnu energiju, električnu energiju ili i toplotnu i električnu. Osim toga, biomasa
se koristi za proizvodnju tečnih i gasovitih goriva – bioetanola, biodizela i biogasa. Smanjuje se korišćenje
fosilnih goriva, što takođe smanjuje emisiju štetnih gasova. Druga prednost su zalihe energije koje su nam
na raspolaganju. Zalihe biomase su praktično neiscrpne.
5.1. Uvod
Biomasa se deli na šest oblika: šumsku biomasu, biomasu iz drvne industrije, poljoprivrednu
biomasu, biomasu sa životinjskih farmi, gradski otpad i energetske zasade.
Slika 5-1: Relativna raspodela obnovljivih izvora energije
Šumsku biomasu čine ostaci i otpad koji nastaje pri redovnom održavanju šuma kao i ogrevno drvo.
Iz šumskih ostataka se različitim hemijskim ili fizičkim procesima dobija konačni proizvod (električna ili
toplotna energija i biogoriva.Od šumske biomase za primenu u sistemima grejanja koristi se ogrevno drvo
ili razni proizvodi koji se dobijaju obradom drveta i drvnih ostataka kao što su briketi i peleti.
Biomasu iz drvne industrije čine ostaci i otpad pri rezanju, brušenju, blanjanju kao i pri drugim
vrstama obrade drveta. Biomasu iz drvne industrije koristimo kao gorivo u kotlovima i kao sirovinu za
proizvodnju briketa. Često je otpad koji opterećuje poslovanje drvnih industrija mnogo jeftinije i kvalitetnije
gorivo od šumske biomase.
Slika 5-2: Briketi Slika 5-3: Peleti
Biomasa sa životinjskih farmi se dobija anaerobnim putem (izmet od svih vrsta životinja i zelena
masa) kao i spaljivanjem stelje i leševa (preradarske farme).
35%
30% Poljoprivredna
biomasa 27%
25%
Šumska biomasa
20% 23%
15% Otpad 30%
10%
Ostalo 20%
5%
0%
Slika 5-4: Relativna raspodela biomase
Gradski otpad predstavlja zeleni deo recikliranog kudnog otpada, biomasa iz parkova i vrtova, mulj iz
kolektora otpadnih voda. Gradski otpad zahteva velike investicijske troškove, ono predstavlja vredno gorivo
koje sadrži značajne kalorične vrednosti, pa je njegovo zbrinjavanje metodom deponiranja i biološkom
razgradnjom štetno u svakom pogledu.
Slika 5-5: Kumulativna CO 2 neutralnost (ukoliko je seča usklađena sa prirastom – ekološki je prihvatljivo)
Energetske zasade predstavljaju biljke bogate uljem ili šećerom u velikim količinama kao što su
topole, vrbe i jablan.
Slika 5-6 i 5-7: Energetski zasadi
Za korišćenje biomase kao OIE, potrebno je stvoriti odgovarajuće uslove i prevazići različite
prepreke i probleme koji su podeljeni u šest kategorija:
- sigurnost snabdevanja i obezbeđivanje sirovina

- dozvole i saglasnosti
- komuniciranje
- nauka i tehnološki razvoj
- finansijski i ekonomski aspekti
- realizacija i praćenje.

Svako termoenergetsko postrojenje sastoji se od 4 glavna dela: kotla, turbine,kondenzatora i pumpe.
Kod elektrana na biomasu i otpad specifično je da kao gorivo u kotao ulazi biomasa i otpad. U kotlu se
odvija proces sagorevanja koji možemo podeliti na sagorevanje u fluidiziranom sloju i sagorevanje na
rešetci. Postrojenja za izgaranje biomase i otpada mogu sagorevati mnoga otpadna goriva. Tehnologija
sagorevanja pretvara biomasu u toplotnu energiju, a iz nje se pomoću određenih uređaja pretvara u
nekoliko oblika potrebne energije kao što su:
- električna energija,
- topli vazduh,topla voda i
- para
Postoji nekoliko tehnologija za sagorevanje, a to su: razna ložišta (u kojima se ujedno

najjednostavnije sagoreva), kao i posebno građeni parni kotlovi za sagorevanje biomase.
Slika 5-7: Primer rada postrojenja za biomasu
Slika 5-7: Kotao za biomasu Altherm
5.3. Oblasti primene energije biomase

U oblasti primene biomase za kombinovanu proizvodnju toplotne i električne energije, Srbija ima
značajne mogućnosti, u koje spada i korišćenje briketa i peleta. Upotreba drvnog peleta i briketa je vrlo
popularna u zemljama sa velikom preradom drveta, a danas se sve više ide na proizvodnju i upotrebu
peleta i briketa od žetvenog ostatka. Šira upotreba briketa i peleta za grejanje u domaćinstvima (umesto
električne energije), međutim, zahteva rešavanje većeg broja problema, među kojima su nepostojanje
standarda za njihovu proizvodnju i niska cena struje. Anaerobne bakterije razlažu organsku materiju u
odsustvu kiseonika i proizvode biogas kao produkt tog razlaganja. Najčešće korišćena organska materija
za proizvodnju biogasa je stajsko đubrivo ili stajnjak. Primarne prednosti proizvodnje biogasa iz stajskog
đubriva su: Prirodna reciklaža, dobijanje kvalitetnog đubriva za dalju primenu u poljoprivredi i izbegavanje
neprijatnih mirisa stajnjaka. Pored ovih primarnih prednosti dobijeni biogas je vrlo koristan nusproizvod.
Biogas se sastoji od oko 70% metana (CH 4 ), i ostatka koga čine ugljen dioksid, ugljenmonoksid i azot.
Ovaj relativni odnos gasova zavisi od obrađivanog materijala i postupka obrade. Biogas ima značajnu
energetsku vrednost od oko 7 kWh/m3 što ga čini vrlo isplativim i univerzalnim gorivom daleko isplativijim
od ostalih fosilnih goriva.
Tabela 5-1: Energija koja se dobija sagorevanjem 1 m3 gasa
Biogas 7 kWh
Prirodni gas 10 kWh
Propan 26 kWh
Metan 10 kWh
Vodonik 3 kWh
5.4. Resursi energije biomase u Srbiji

Postoje brojne studije i projekti o utvrđivanju potencijala i mogućnosti za korišćenje biomase u Srbiji,
koje su realizovali srpski univerziteti i instituti. Dobijeni rezultati se baziraju na raspoloživim podacima, koji
nisu prikupljeni u skladu sa međunarodnom statističkom metodologijom za energetske resurse biomase
(ERB), i oni su usvojeni kao zvanični. Zbog toga komunalni otpad nije uključen u procenu ERB.
U skladu sa ovako dobijenim podacima, tehnički iskoristiv godišnji energetski potencijal biomase u
Republici Srbiji iznosi oko 2,7 Mtoe. Energetski potencijal biomase od šumarstva i drvne industrije (seča
drveća i ostaci od drveća proizvedeni u toku primarne i/ili industrijske prerade drveta) se procenjuje na
približno 1,0 Mtoe, dok oko 1,7 Mtoe potiče od poljoprivredne biomase (poljoprivrednog otpada i ostataka iz
ratarstva, uključujući i tečno stajsko đubrivo).Biomasa se tradicionalno koristi za proizvodnju toplotne
energije, a potrošnja je u 2008. godini iznosila 0,3 Mtoe.
Republika Srbija je postavila ciljeve za korišćenje biomase do 2012. i usvojila mere podsticaja za
proizvodnju električne energije. Zainteresovanost za proizvodnju peleta je u porastu, s obzirom da je
mogućnost izvoza najveća. Procenjuje se da bi godišnja proizvodnja peleta mogla da dostigne 100.000t u
2012. godini. Prema sadašnjim procenama, dominantan deo biomase iz drveta bi mogao da se koristi za
proizvodnju peleta i proizvodnju toplotne energije, a poljoprivredna biomasa za kogeneraciju električne i
toplotne energije i proizvodnju biogasa.
Kao zemlja sa velikim površinama obradivog zemljišta i pod šumom, Srbija ima veliki potencijal za
proizvodnju biomase. Biomasa učestvuje sa 63 % u ukupnom potencijalu obnovljivih izvora energije (OIE).
Šume pokrivaju oko 30% teritorije, a oko 55% teritorije je obradivo zemljište. Pored ostataka iz ratarstva,
postoje velike mogućnosti za namensko uzgajanje biomase koje neće konkurisati proizvodnji hrane.
Tabela 5-2: Potencijalne količine poljoprivredne biomase u Srbiji
Redni Prinos proizvoda Odnos Ukupno biomase

Kultura Površina(103 ha)
broj (t/ha) mase (103 t)
1 Pšenica 850 3.5 1:1 2975
2 Ječam 165 2.5 1:1 412.5
3 Ovas 16 1.6 1:1 25.6
4 Raž 5 2 1:1.2 12
5 Kukuruz 1300 5.5 1:1 7150
Semenski.
6
kukuruz 25 2.3 1:1.5 86.25
7 Oklasak* 0 0 1:0.2 1430
8 Suncokret 200 2 1:2 800
Ljuske
9
suncokreta 0 0 1:0.3 120
10 Soja 80 2 1:2 320
11 Uljana repica 60 2.5 1:2 300

12 Hmelj 1.5 1.6 1:3.3 7.92
13 Duvan 3 1 1:0.35 1.05
14 Voćnjaci 275 1.05 0 289.44
15 Vinogradi 75 0.95 0 71.55
16 Stajnjak** 0 0 0 110
UKUPNO 3055.5 14111.31
* Masa oklaska je uračunata u masu kukuruzovine

** Masa tečnog stajnjaka nije uračunata u ukupnu količinu poljoprivredne biomase
U skladu sa preporukama nedavno realizovanih studija, najperspektivnije mogućnosti za korišćenje

biomase u Srbiji su:
- zagrevanje prostora u domaćinstvima i zgradama korišćenjem peleta ili

briketa od biomase,
- kosagorevanje ili potpuna zamena težih ulja za loženje ili uglja kao
goriva u toplanama,
- proizvodnja električne energije korišćenjem ostataka iz poljoprivrede
i od drveta i
- proizvodnja biogoriva za transport.
Vlada RS je postavila ciljeve za proizvodnju električne energije iz OIE - da do kraja 2012. godine
poveća učešće električne energije proizvedene iz OIE za 2,2%, posmatrano u odnosu na ukupnu potrošnju
električne energije u 2007. godini, i da zastupljenost biogoriva i ostalih goriva iz obnovljivih izvora na tržištu
iznosi najmanje 2,2% u odnosu na ukupnu potrošnju goriva u transportu računato na osnovu energetskog
sadržaja. Prema Uredbi o izmenama i dopunama Uredbe o utvrđivanju Programa ostvarivanja Strategije
razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine za period od 2007. do 2012. godine, glavni ciljevi
programa u vezi sa biomasom u Srbiji su:
- efikasno korišćenje raspoloživih resursa za proizvodnju energije,

- smanjenje emisije GESB,
- smanjenje uvozne zavisnosti i
- otvaranje novih radnih mesta.
Međutim, da bi se maksimalno iskoristili potencijali OIE u Srbiji, potrebno je unaprediti tržišne uslove.
Slika 5-8 i 5-9: Obradivo zemljište u Srbiji i površine pod šumama u Srbiji
Energetski efikasno i ekološki prihvatljivo korišćenje biomase zahteva visok nivo znanja o
raspoloživim tehnologijama i mogućnostima njihove primene, što mora da bude u skladu sa aktuelnim i
budućim razvojem nacionalne industrije. Podizanje naučnog nivoa i razvoja tehnologija za biomasu
predstavlja investicioni napor, ali je to izazov za nauku i tehnološki razvoj koji otvara mogućnosti nove
proizvodnje. Nauka je značajna kao podrška domaćoj industriji, ali i za transfer međunarodnih tehnologija
na domaće tržište. Istraživački instituti i univerziteti su se uključili u različte projekte i dobijeni su brojni
rezultati. Međutim, primene tih rezultata nisu dostigle željeni nivo. U Strategiji naučnog i tehnološkog
razvoja Republike Srbije za period od 2009. do 2014. godine, koja je u fazi javne rasprave, naglašen je
značaj energetske efikasnosti i korišćenja OIE. Različiti akteri i investitori su zainteresovani za realizaciju
projekata vezanih za biomasu, ali je potrebno i da oni razmenjuju znanje i iskustvo sa istraživačkim
institucijama. Ovakav dijalog bi mogao da donese jasnije zaključke o tome koja je tehnologija prikladna za
neke vrste biomase, uz što manji rizik. Istovremeno, rešavanje problema u praksi može da dovede do
unapređenja postojećih i razvoja novih tehnologija. Različiti demonstracioni projekti bi mogli da se realizuju
u širokom dijapazonu tema: od obezbeđivanja sirovina do korišćenja biomase u različitim postorojenjima i u
različite svrhe. Javno prikazivanje dobijenih rezultata će podstaći ostale aktere da učestvuju u korišćenju
biomase i investicijama.Istraživanje i razvoj bi trebalo usmeriti prema neiskorišćenom potencijalu Srbije. Pri
izboru istraživačkog pristupakoji treba slediti, treba uzeti u obzir i šta ostale zemlje rade u ovoj oblasti.
Možda bi bilo primerenije koncentrisati se na istraživanja koja bi mogla da se plasiraju na tržište u kratkom
roku. Osim toga, postoje istraživačko-razvojne institucije/istraživači sposobne za obavljanje istraživanja
koja su različita od drugih zemalja, a koja su sa srednjoročnom mogućnošću primene u Srbiji.
5.4.1. Sigurnost snabdevanja i obezbeđivanje sirovina

Raspoložive količine biomase su presudne kada se odlučuje o načinu njenog korišćenja.
Istovremeno, neophodno je obezbediti sigurno i dugoročno snabdevanje biomasom po prihvatljivim i
konkurentnim cenama. Trenutno, raspoloživi potencijali se nedovoljno koriste pošto ne postoji
organizovano sakupljanje biomase za energetske potrebe i odgovarajuća infrastruktura, kao i zbog
nedovoljne svesti o različitim mogućnostima iskorišćenja biomase. Korišćenje biomase iz poljoprivrede i iz
šumarstva i drvne industrije zavisi od dogovora sa većim brojem vlasnika poljoprivrednog zemljišta, šuma i
pilana, što smanjuje pouzdanost i stvara probleme u snabdevanju biomasom. Biomasa se većinom koristi
za grejanje domaćinstava. Postoje pozitivna iskustva sa primenom biomase u velikim pogonima, ali glavne
prepreke su sigurnost nabavke i troškovi biomase. Neka preduzeća koriste sopstvenu biomasu.
Tako se ostaci od drveta koriste u šumskim i drvno - prerađivačkim preduzećima, a ostaci iz

poljoprivrede na farmama za proizvodnju toplotne energije. Postoje i primeri trgovine biomasom, ali bez
ugovora za dugoročnu isporuku. Osim toga, cene za biomasu nisu jasno formirane i mogu značajno da
variraju na različitim lokacijama i u vremenskim periodima. Istovremeno, proizvođači peleta većinom
plasiraju svoje proizvode na strana tržišta zbog nedostatka odgovarajućih uređaja za njihovo sagorevanje
na domaćem tržištu. U zemlji postoje kapaciteti za proizvodnju biogoriva, prvenstveno biodizela, kao i
raspoloživo poljoprivredno zemljište za gajenje odgovarajućih sirovina. Neophodno je obezbediti sigurnu i
dugoročnu vezu između proizvođača sirovina i vlasnika pogona za proizvodnju biogoriva definisanjem
potrebnih količina sirovina i razvojem lanca snabedvanja, od nabavke sirovina do prodaje biogoriva.
Proizvodnja biogoriva u dužem vremenskom periodu obezbedila bi ispunjenje ciljeva i uticala na smanjenje
uvoza naftnih proizvoda, a određene količine bi mogle da se izvoze. Osim toga, usled velikih mogućnosti
za korišćenje biomase u Srbiji, neophodno je pripremiti strategiju za povećanja proizvodnje poljoprivrednih
kultura i pošumljavanje zemljišta. Ove aktivnosti moraju biti usklađene sa prelaskom na održivu proizvodnju
biomase, korišćenje i plasman na tržište.
Tabela 5-3: Gornje toplotne moći drveta i kore
Gornja toplotna moć (MJ/kg) Zapreminska masa (kg/m3)

Vrsta drveta
Drvo Kora Drvo Kora
Bukva 18.82 18.00 680 580
Hrast 18.36 19.70 650 425
Crna topola 17.26 18.00 410 412
Smrča 19.66 21.20 430 340
Jela 19.46 21.00 410 460
Bor 21.21 20.62 580 300
Nepostojanje zvanične procene raspoloživosti biomase prema međunarodno priznatoj

metodologiji.Potencijal biomase u Srbiji je utvrđen na osnovu raspoloživih statističkih podataka o
proizvodnji (npr. poljoprivrednih proizvoda), proceni ostataka uraznim granama industrije (npr. drvnoj
industriji), kao i na osnovu raspoloživih podataka o drvnoj biomasi. Statistička metodologija prikupljanja
podataka nije u skladu sa metodologijama koje se koriste u zemljama EU.
U toku je projekat određivanja potencijala šumske biomase na osnovu kojeg će se dobiti precizniji
podaci. Slični projekti će biti neophodni za određivanje potencijala biomase iz poljoprivrede. Potrebna je
pomoć u pripremi predloga ovih projekata, pre svega, u pogledu metodologije i postupaka prikupljanja
podataka.
U Srbiji nije razvijeno pravo tržište sirovina od biomase. Ponuda i potražnja nisu u odovarajućoj
ravnoteži i ne postoji efikasno tržišno regulisanje tokova biomase. Nacionalna i regionalne privredne
komore bi trebalo da nađu mogućnosti da podrže razvoj tržišta biomase i formiranje berze. Razvoj
domaćeg tržišta će uticati na veću proizvodnju biomase, proces sertifikacije i povećanje broja zaposlenih.
Aktivnosti na tržištu moraju biti transparentne, a informacije sa tržišta dostupne svim glavnim akterima i
učesnicima. Informacije sa tržišta o aktivnostima na berzi (promene cena, obim trgovanja, mesto prodaje,
povezivanje učesnika, mogućnosti izvoza) moraju biti raspoložive na internet sajtu ili u adekvatnim
publikacijama. Razvoj tržišta će biti podržan kroz usvajanje dodatnih podzakonskih dokumenata koji će
omogućiti prevazilaženje postojećih administrativnih barijera (nepostojanje tehničkih standarda uključujući i
listu sirovina i ostataka).
Korišćenje biomase u energetske svrhe treba da se vrši tako da ne utiče negativno na bilo koju
drugu mogućnost njene primene (biomasa kao hrana, na primer). Istovremeno, potrebno je da biomasa
koja se koristi za energetske potrebe ima određene karakteristike, kako bi se osiguralo ispunjenje
energetskih, ekoloških i drugih uslova. Da bi se izbegli problemi u funkcionisanju, neophodno je definisati
vrste biomase koja može da se koristi za proizvodnju električne i toplotne energije, biogasa i biogoriva za
transport, kao i kriterijume koje mora da zadovolji. To je važno i zbog usklađenosti sa kriterijumima
održivosti i sprečavanja konkurencije sa proizvodnjom hrane i kultura koje se koriste u ishrani.
5.4.2. Dozvole i saglasnosti

Da bi se biomasa koristila, potrebno je obezbediti odgovarajuće saglasnosti, dozvole i sertifikate, kao
što su: dozvolu za izgradnju postrojenja, sertifikat za uređaje ili biogoriva (pelete, biogoriva za transport).
Investitori koji žele da ulažu u sektor biomase treba da dobiju jasne informacije o potrebnim dozvolama i
procedurama. Postupak pribavljanja dozvola i saglasnosti treba pojednostaviti i realizovati u što kraćem
vremenskom roku, a da se pri tom i dalje vodi računa o faktorima kao što su bezbednost postrojenja,
ispunjenost energetskih i ekoloških zahteva, itd. Investitori treba da znaju koje institucije i na kom nivou su
ovlašćene za izdavanje dozvola. Izgradnja postrojenja za proizvodnju električne energije iz OIE mora da
bude u skladu sa Zakonom o planiranju i izgradnji (Službeni list Republike Srbije, br. 72/09). Taj postupak
je vrlo složen i dugotrajan i sastoji se iz sledećih faza:
- informacija o lokaciji
- izdavanja lokacijske dozvole, pripreme tehničkih dokumenata (generalnog projekta, idejnog
projekta, glavnog projekta, konačnog projekta i izvođačkog projekta, projekta izvedenog stanja),
- tehničkog nadzora,
- zahteva za izdavanje građevinske dozvole, prijave početka izgradnje, pripreme gradilišta,
- izgradnje
- tehničkog pregleda postrojenja i upotrebnih dozvola.
Postupak dobijanja građevinske dozvole i sertifikata za različite proizvode (uređaje i goriva) mora biti
jasno definisan, kao i institucije kojeučestvuju u njihovom izdavanju. Naročito je važno da se definiše
spisak dozvola i potrebnih dokumenata (dozvole za lokaciju, tehnička dokumentcija, tehnički nadzor,
građevinske dozvole, procene uticaja na životnu sredinu, upotrebne dozvole, povezivanja na mrežu, veza
sa merama podsticaja za mala i velika postrojenja, kao i postrojenja za proizvodnju toplotne energije iz
biomase, proizvodnju električne energije, proizvodnju i korišćenje biogasa, biogoriva, itd.) i odgovornosti
institucija koje učestvuju u ovim aktivnostima (od nacionalnog do pokrajinskog i lokalnog nivoa). Postupke
za dobijanje dozvola/sertifikata bi trebalo definisati za različite vrste postrojenja, uređaja/aparata i goriva,
pri čemu proces uspostavljanja efikasnog i jasnog sistema za pribavljanje dozvola i saglasnosti treba da se
bazira na iskustvima zemalja u EU.
5.4.3. Nedostatak zakonske regulative za sertifikaciju uređaja i biogoriva

U Srbiji ima više proizvođača peći i kotlova koji koriste čvrsto gorivo (ugalj i drvo). Neki od domaćih
proizvođača su razvili kotlove, kamine i peći za korišćenje određenih vrsta biomase (peleta, cepanica,
kukuruza i bala slame) i uspevaju da prodaju svoje proizvode u inostranstvu, iako postoje razlike u kvalitetu
u poređenju sa kvalitetom stranih uređaja/aparata (naročito u pogledu energetske efikasnosti - visoki gubici
usled nepotpunog sagorevanja, i nivoa emisija toksičnih komponenti).
Uređaji/aparati za korišćenje biomase (npr. peći i kotlovi) moraju da budu sertifikovani. Poblemi
procesa sertifikacije su: nepostojanje nacionalnih standarda (mogli bi da se usvoje i koriste standardi EU) i
odgovarajućih laboratorija za ispitivanje. Posledica ovoga je da na domaćem tržištu postoje različiti
uređaji/aparati za sagorevanje biomase, ali oni nisu ispitivani u skladu sa odgovarajućim standardima.
Osim toga, biogoriva (briketi, peleti i biogoriva za transport) moraju da zadovoljavaju kvalitet prema
odgovarajućim standardima. Ne postoje jasni sistemi za definisanje kvaliteta proizvoda od biomase. Bolje
definisanje kvaliteta proizvoda će koristiti poslovanju, sertifikaciji i mogućnosti plasiranja tih proizvoda na
tržištu.
Isti postupak sertifikacije mora se primenjivati za sva tržišta. U procesu sertifikacije treba koristiti
međunarodna iskustva kako bi se izbegli problemi koje su imale druge zemlje u toku ovog procesa. U
budućnosti, u skladu sa iskustvom zemalja EU, neophodno je razraditi sertifikaciju biomase u skladu sa
kriterijumima održivosti. Ova sertifikacija treba da uključuje korišćenje biomase za proizvodnju električne i
toplotne energije i biogoriva za transport. Uspostavljanje sistema sertifikacije u smislu održivosti predstavlja
značajnu aktivnost zbog mogućnosti izvoza u zemlje EU
5.5. Potencijal energije biomase grada Valjeva

Poljoprivredno zemljište (57786 ha) obuhvata oko 64% teritorije Grada. Brežuljkasto – brdoviti
predeli, koji se prostiru u visinskom pojasu 250 – 500 mnv, imaju izvanredne agroekološke potencijale za
proizvodnju kvalitetnog voća, mesa i mleka. Najvrednije agroekološke lokacije obuhvataju:
Oranice ravničarsko – dolinskih terena i brežuljkastih atara naselja koje su najviše ugrožene
stihijskim širenjem naselja i drugim vidovima izgradnje.
Voćnjake na celoj teritoriji Grada Valjeva gde je potrebno obnavljanje i preuređenje najslabih i starih
voćnjaka.
Zahvaljujući specifičnim mikroreljefnim i hidrološkim uticajima, brdsko - planinski predeli su, takođe,
pogodni za rentabilnu proizvodnju kvalitetnog voća, naporedo sa korišćenjem bujne vegetacije prostranih
prirodnih travnjaka za razvoj govedarstva i ovčarstva, uz korišćenje prirodnih predispozicija za primenu
bioloških/ekoloških metoda proizvodnje hrane.
Oko 65% ukupne teritorije otpada na poljoprivredno zemljište (58521 h), koje se odlikuje relativno
malom prosečnom zastupljenošću oraničnih površina (53.5%) i velikom zastupljenošću voćnjaka i
vinograda (8.9%), livada (10.6%) i pašnajka (11.1%), uz veliku prostornu diferencijaciju, uglavnom u
zavisnosti od nadmorske visine i nagiba terena. Solidne zemljišne površine, uz povoljne klimatske uslove i
kvalitetnu primenu agrotehničkih mera, pružaju dobre predpostavke za raznovrsniju i kvalitetniju voćarsku,
stočarsku, ratarsku, pa i šumarsku proizvodnju. U ratarskoj proizvodnji i dalje dominiraju žitarice.
Slika 5-10: Poljoprivredno zemljište prema načinu korišćenja na teritoriji grada Valjeva
Slika 5-11: Prosečan prinos ratarskih kultura na teritoriji grada Valjeva
Šume na teritoriji Grada Valjeva pripadaju Podrinjsko – Kolubarskom šumskom području. Ukupna
površina šuma i šumskih kultura iznosi 27285 ha. Stepen šumovitosti je 30% u odnosu na optimalan od
35% utvrđen prostornim planom Republike Srbije. Ostvareno je oko 0.3 ha površine šuma po stanovniku. U
ukupnoj površini državne šume pokrivaju 27% ( 7359 ha ), a privatne 73% ( 19926 ha). Potencijal
predstavlja neobraslo šumsko zemljište koje, prema planovima gazdovanja šumama ( u državnom
vlasništvu ) , iznosi 494 ha ( 6.3%) od kojih na površine pogodne za pošumljavanje otpada 160 ha. U
drvnom fondu dominiraju lišćari sa učešćem u ukupnoj zapremini od oko 86% i učešćem u ukupnom
zapreminskom prirastu od oko 82%. Od vrsta drveća najzastupljenija je bukva, koja u ukupnoj zapremini
učestvuje sa 70% i zapeminskom prirastu sa 67%.и zapreminskom prirastu (62.8%) može oceniti
dominantnim. Nepovoljnije stanje po uzgojnom obliku je u privatnim šumama: visoke šume čine svega
10%, a dominiraju izdanačke šume sa 70% i zašikarene sastojine 20%. Od ukupne obrasle površine
državnih šuma visoke šume čine 46.56%, kulture četinara 15.25%, izdanačke šume 26.13%, bagremove
šume 2.16%, šibljaci 2.40% i šikare 7.50%. Osnovni problemi uređenja i korišćenja šuma i šumskih
zemljišta su:
- Unapređenje stanja šuma

- Povećanje površine pod šumom
Slika 5-11: Struktura zemljišnih površina (2007 godina)na teritoriji grada Valjeva
Slika 5-12: Stočni fond grada Valjeva
Kod voćarske proizvodnje najobimnija je proizvodnja šljiva i malina, ali se dosta gaje i kruške,
jabuke, višnje, orasi i kupine. U poslednjim godinama intenzivira se organska proizvodnja koja je u začetku,
a kroz edukaciju poljoprivrednika, uz učešće Direkcije za poljoprivredu i robne rezerve i Savetodavne
stručne službe - Valjevo, ovaj vid poljoprivredne proizvodnje se sve više razvija.
Na teritoriji grada Valjeva ne postoje iskustva sa primenom ove energije iako postoje veliki
potencijali. Konkretna mogućnost za korišćenje energije biomase data je sledećim primerom: Ukoliko je
potrebno dimenzionisati npr. termoelektranu koja od 10 MW koja koristi brikete biomase napravljene od
poljoprivredne biomase.
U toku godine pojavljuju se dva glavna intervala za mogući otkup poljoprivredne biomase. Prvi bi bio
u mesecu julu kada se sa njiva skida pšenična slama i drugi u septembru kada bi se vršio otkup balirane
kukuruzovine. Prednost izdvojenih pogona za otkup je u tome što bi se paralelno vršio otkup direktno u
sirovinskom sektoru. To garantuje veliku količinu otkupljene i propisno uskladištene biomase. Time bi bilo
obezbeđeno garantovano i stabilno snabdevanje termoelektrane u toku proizvodnje. Paralelno sa otkupom
sirovine u pogonima bi se vršila prerada i briketiranje biomase. Kao proizvod bi se dobijao industrijski briket
prečnika 90 mm koji sadrži u proseku 10% vlage.
- Prednosti briketirane biomase:

- Smanjena zapremina 7 do 10 puta
- Smanjena količina vlage od 5 do 10%
- Konstantna količina vlage 10%
- Manji procenat letećeg pepela pri sagorevanju
- Jednostavnija zaštita od požara
- Kontrolisano sagorevanje
- Jeftiniji transport i skladištenje
- Jednostavna manipulacija
-Veliki tržišni potencijal
Prosečna toplotna moć briketa sa 10% vlage iznosi 16,50 MJ/kg, dok je donja toplotna vrednost
prosečno 15,50 MJ/kg. Ovaj podatak je jedan od ključnih kod proračuna mogućih kapaciteta
termoelektrana. Takođe se na osnovu donje toplotne vrednosti mogu obračunati finansijski parametri
mogućih projektata.
Proizvodna linija za industriski briket se sastoji iz transportne trake za ulaz sirovine, grubog mlina za
biomasu, finog hamer mlina za usitnjavanje biomase na veličinu od 3 do 5 mm, sistem ciklona za filtriranje i
otprašivanje usitnjene sirovine, silosa za prihvat obrađene sirovine, četiri mehaničke briket prese svaka
kapacitete po 1,8 t/h što nam daje ukupan proizvodni kapacitet pogona od 7,2 t/h.
Proizvedeni briket bi se skladištio u magacinima za gotov proizvod koji se nalaze u okviru pogona za
otkup i briketiranje. Za manipulaciju i utovar briketa koristile radne mašine – utovarivači, dok bi se za
prevoz do prihvatnog skladišta u termoelektrani koristili kamioni – kiperi nosivosti do 30 tona.
U termoelektranama se vrši konverzija toplotne energije u električnu. Sagorevanjem biomase se

oslobađa toplotna energija koja u kotlu generiše vodenu paru. Prilikom ekspandiranja vodene pare u turbini
nastaje mehanička sila koja se pomoću elektrogeneratora pretvara u električnu energiju. Stepen
iskorišćenja je projektovanih 20% dok bi povećanjem temperature i pritiska pare u blokovima novije
generacije stepen iskorišćenja mogao da ide i od 30%. Prednost sagorevanja biomase je u potpunom
sagorevanju, maloj količini pepela, niskom procentu SO 2 i CO 2 neutralnom statusu. Ovi podaci ukazuju da
su termoelektrane na biomasu ekološki prihvatljive uz minimalni uticaj na životnu sredinu. Proizvedenu
električnu energiju otkupljuje Elektroprivreda Srbije, a u skladu sa uredbom o merama podsticaja za
proizvodnju električne energije korišćenjem obnovljivih izvora energije koju je usvojila Vlada Republike
Srbije od 01.01.2010. godine. Definisana cena za otkup električne energije dobijene iz biomase iznosi
11,40 c€/kWh (bez PDV-a).
Analizom ukupnog kapaciteta sirovinskog sektora koji iznosi preko pola miliona tona biomase
godišnje dolazimo do zaključke da količina raspoložive sirovine višestruko prevazilazi potrebe ovog
projekta. Sledeći parametar je realni kapacitet proizvodnje briketa koji ukupno pogon iznosi 7.2 t/h.
Uzimajući minimalnu energetsku vrednost bio briketa od 15,50 MJ/kg i stepen iskorišćenja u termoelektrani
u iznosu od 20% možemo da izračunamo maksimalni energetski potencijal bio–goriva izražen u MWh.
Ptotal=((15,50MJ/kg*0.28) – 80%) * 7.2t/h = 25MWh
Iz prikazanog proračuna vidimo da energetski potencijal sirovinskih pogona prevazilazi instalisan

kapacitet termoelektrane za 25%. Upravo ova rezerva proizvodnog kapaciteta osigurava pouzdano
snabdevanje termoelektrane biogorivom. Ako se u proizvodnji pojavi višak briketa moguće je isti prodati na
tržištu po ceni od 100 €/t. Naredna tabela prikazuje osnovne podatke termoelektrane na osnovu kojih se
može izračunati ukupna proizvodnja električne energije na godišnjem nivou.
Tabela 5-4: Osnovni podaci teremoelektrane
Očekivani podaci
Nominalni kapaciteti elektrane 10MWe
Broj radnih sati godisnje 6500h
Stepen efikasnosti postrojenja 20%
Sopstveni utrošak električne energije 10%
Ukupna proizvodnja godišnje 62.5 GWh
Donja energetska vrednost biomase 4.35 MW/t
Potrošnja biomase 27.6 t/h
Ukupna potrošnja biomase godišnje 182000 t
Gubici prilikom rukovanja biomasom 5%
Kada navedene parametre uvrstimo u proračun dobijamo konkretan iznos proizvedene električne
energije.
62.5 GWh = ((4,35 MW/t – 80%) * 27,6 t * 6500 h) – 10%
Na osnovu izračunate ukupne proizvodnje može se uraditi finansijska analiza celokupnog projekta.
Uz detaljne proračune možemo utvrditi opravdanost ulaganja i vreme otplate investicije za jednu
termoelektranu.
5.5.1. Biogas
Biogas se proizvodi u digestorima. Najjednostavniji digestori masovno se grade u Kini, Indiji i Brazilu
gde se on koristi za grejanje i kuvanje u seoskim domaćinstvima. Jednostavan digestor pravi se tako što se
u zemlji iskopa rupa i obloži ciglom ili plastičnim folijama i prekrije ciradom ispod koje se skuplja metan.
Stajnjak se kanalima dovodi direktno iz staje. Savremeniji oblici grade se od betona, čeličnog lima ili
plastike sa različitim stepenima automatizacije.
Postoje dva osnovna tipa digestora i to su periodični i kontinualni. Kod periodičnih digestora posle
njegovog punjenja stajnjak se dvadesetak dana podvrgava dejstvu mikroorganizama. Tako se složene
organske materije (belančevine i ugljovodonici) cepaju na manje prosta jedinjenja. Te produkte razlaganja
tada počinju da koriste metan bakterije i kao rezultat dobija se biogas i kvalitetno đubrivo. Po završetku
procesa izdvajanja metana đubrivo se vadi iz digestora i u njega se ubacuje nov stajnjak čime se prekida i
započinje nov proces koji će tek kroz dvadesetak dana početi da daje biogas. Kod kontinualnog digestora
stalnim dodavanjem svežeg stajnjaka, proces se ne prekida čime se obezbeđuje kontinualno snabdevanje
biogasom.
Karakteristika dobijenog đubriva je da u njemu više nema semena, pogotovo korovskih biljaka koje
bi đubrenjem dospelo na njive. Proizvodnja biogasa će se odvijati sve dok su ispunjeni svi neophodni uslovi
od kojih je održavanje stalne temperature najvažnije. Optimalna temperatura je 32 do 35°C pri kojoj proces
izdvajanja biogasa traje od 18 do 22 dana.
Savremeni digestori su vertikalnog ili horizontalnog tipa i izrađeni su od čeličnog nerđajućeg lima.
Automatskim upravljanjem obezbeđuje se stabilna temperatura, donošenja svežeg stajnjaka, mešanje,
odvođenje biogasa i iznošenje prerađenog đubriva. Za dobijanje jednog kubnog metra biogasa na
atmosferskom pritisku potrebno je oko 10 do 12 kilograma tečnog stajnjaka koji treba da sadrži oko 4 do
10% suve materije. Domaće životinje čiji se tečni stajnjak može ekonomično koristiti za proizvodnju
biogasa i organskih đubriva su: krave muzare, goveda u tovu, svinje u tovu, koke nosilje i pilići u tovu. Za
ekonomičan rad i isplativost investicije u nabavku savremenog digestora za proizvodnju biogasa potrebno
je obezbediti stajnjak od oko 100 do 120 goveda ili svinja. Sa tom količinom stajnjaka bi se obezbedila
kontinualna proizvodnja od oko 150 m3 biogasa dnevno. Ta količina biogasa omogućava da se dnevno
proizvede 400 kWh toplotne energije, 210 kWh električne energije, 3 m3 tečnog organskog đubriva i 10%
suvog organskog đubriva. Cena jednog ovakvog potpuno automatizovanog postrojenja je oko 60.000 € što
ga čini isplativim u roku od 3 do 4 godine. Postoje rešenja sa manjim stepenom ekonomičnosti za sasvim
male kapacitete namenjena seoskim domaćinstvima.
Slika 5-13: Šema procesa i postrojenja za preradu stajnjaka i dobijanje organskog đubriva i biogasa
Sakupljanja biogasa rešava se na dva načina:
- Sakupljanje pod atmosferskim pritiskom u meh od plastične folije u okviru samog digestora
- Sakupljanje pod pritiskom u rezervoarima ili cisternama pomoću gasnih pumpi
Veće farme ili nekoliko manjih stočarskih farmi ili domaćinstava mogu da obezbede kontinualno
snabdevanje električnom energijom pomoću male električne centrale koja se sastoji od motora koji troši
biogas i elektrogeneratora. Osnovne prednosti korišćenja biogasa su:
- sagorevanje bez štetnih produkata

- velika energetska efikasnost
- jednostavan postupak proizvodnje
- ekološki čista tehnologija sa korisnim nusproduktima (đubrivo)
Prilikom projektovanja i eksploatacije industrijskih automatski upravljanim procesima dolazi do niza

teškoća i drugačijih ekonomskih računica prvenstveno zbog nepoznavanja parametara materijala za
definisanje zakonitosti svih složenih procesa koji se događaju u postupku fermentacije. Takođe viša cena
tako automatizovane opreme smanjuje ekonomičnost u poređenju sa cenom dobijenih proizvoda. Problem
je posebno otežan činjenicom da se u našim uslovima pitanje ekonomičnosti rešava skoro isključivo na
bazi vrednosti energija supstituisanih energetskim potencijalom proizvedenog gasa, bez praktičnih
mogućnosti vrednovanja ostalih efekata.
Primer iskorišćenja životinjske biomase možemo videti na primeru novootvorenog Holandskog

postrojenja za biomasu. Fabrika koja je locirana u mestu Moerdijk koristi 440.000 tona živinskog otpada
godišnje za generisanje 270 miliona KWh godisnje što je dovoljno za napajanje 90.000 domaćinstava.
5.6. Zaključak
Trenutno stanje primene biomase u Srbiji pa i u gradu Valjevu, je takvo da se u poslednjih petnaest
godina skoro ništa nije uradilo sem na inicijativi koju možemo zanemariti.
Srbija se nalazi u sličnoj energetskoj zavisnosti od uvoza i zbog toga je veoma važno hitno pristupiti
povećanju primene biomase. Cena ove investicije može u celosti da se obezbedi ulaganjem stanovništva
bez dodatnog zaduživanja države.
Sve veća nepredvidivost cene energije dobijene iz fosilnih goriva, zagađenje životne sredine, kao i
usklađivanje sa zakonodvstvom Evropske unije apeluje na hitnost uspostavljanja koherentne politike
države u ovom polju i integrisanje mera za stimulaciju korišćenja biomase u energetsku strategiju i njeno
sprovođenje. Finansijska i ekonomska podrška korišćenju biomase predstavlja složeno pitanje i neophodna
je u periodu uvođenja. Prema iskustvu drugih zemalja, moglo bi se očekivati da period uvođenja traje od 5
do 10 godina kada će se steći uslovi za dalji samoodrživi razvoj sektora biomase. Razvoj sektora biomase
nije moguć bez stranih investicija i različitih finansijskih i ekonomskih mera. U budućem periodu, moglo bi
se očekivati da podsticaji Srbije za investitore budu među najboljima u regionu, imajući u vidu i period
oslobađanja od plaćanja poreza na dobit preduzeća, poreske kredite za otvorena radna mesta, jednu od
najnižih stopa poreza na dobit preduzeća u jugoistočnoj Evropi i jeftinu radnu snagu. Razlike u primeni,
poštovanju i sprovođenju pravne regulative o emisijama i upravljanju otpadom u odnosu na zemlje EU
Skoro svi akteri, i tržište i Vlada, saglasni su da je potrebno ujednačiti propise o upravljanju otpadom sa
pravnom regulativom EU. Za Vladu ovo znači da i dalje mora da se garantuje visok nivo zaštite životne
sredine kod upravljanja otpadom - na sve više internacionalizovanom tržištu otpada. Za poslovni sektor,
pravila o otpadu moraju da budu jednoobrazna i ne smeju da dovode do nelojalne konkurencije, niti remete
tržišne zakone.
Potrebno je izvršiti finansijsku projekciju primene biomase u javnim ustanovama i individualno kao , i
usvojiti strategiju razvoja u ovoj oblasti. Neophodno je i sagledati mogućnosti finansiranja ovih projekata,
kako od same lokalne samouprave, tako i od privatnih investitora kojima bi se određenim podsticajnim
merama omogućile subvencije.
Neophodno je otpočeti metode edukovanja i upoznavanja stanovništva sa prednostima korišćenja

biomase u individualne svrhe.
6. Hidroenergetski potencijal
Uvod
Male hidroelektrane su postrojenja u kojima se potencijalna energija vode (transformisana energija
sunčevog zračenja) najpre pretvara u kinetičku energiju njenog strujanja (u statoru turbine), a zatim u
mehaničku energiju (u rotoru turbine) prenosa vratila turbine i konačno, u električnu energiju u generatoru.
Za male hidroelektrane se smatra da nemaju nikakav štetan uticaj na okolinu, za razliku od velikih čija se
štetnost opisuje kroz velike promene ekoloških karakteristika, uticaji na tlo, plavljenje, uticaj na slatkovodni
živi svet, povećana emisija metana i postojanje štetnih emisija u čitavom životnom ciklusu hidroelektrane
koje su uglavnom vezane za period izgradnje elektrane, proizvodnje materijala i transport. Danas se za
tehnologiju vezanu za hidroenergiju, koja se smatra obnovljivim izvorom energije, može reći da je tehnički
najpoznatija i najrazvijenija na svetskom nivou, sa izuzetno velikim stepenom korisnog dejstva.i. 22%
svetske proizvodnje električne energije dolazi iz malih i velikih hidroelektrana.
U Srbiji je korišćenje obnovljivih izvora tema koja je u razvoju, ali daleko od neophodno potrebnog
tempa i intenziteta praćenja i razvoja. Proces pridruživanja EU već zahteva usklađivanje energetske
politike Srbije i utvrđivanje ciljeva za udeo obnovljivih izvora u ukupnoj proizvodnji električne energije (ovi
ciljevi moraju biti iskazani numerički i oročeni vremenski). U praksi, ovi ciljevi su veoma različiti, u
zavisnosti od uslova u zemlji, a najviše od postojanja velikih hidroelektrana. Primera radi, Bugarska je za
cilj do 2010. odredila 22%, Rumunija 30%, Belgija 6%, dok je u Austriji cilj dostići 78%. EU nema posebna
merila za procenu ovih ciljeva i zemlja koja traži pristupanje mora da dokaže da je njen cilj razuman u
odnosu na njena prirodna bogatstva.
Trenutni udeo energije iz obnovljivih izvora u Srbiji je oko 6% (uključujući velike hidroelektrane) i
predviđa se da će ostati stabilan do 2015. godine. Strategija razvoja energetike do 2015. godine predviđa
da ukupni udeo novih obnovljivih izvora (bez velikih hidrocentrala) u ukupnoj primarnoj energetskoj
potrošnji treba da se podigne sa nula na 1,1% u 2015. godini, dok udeo u ukupnoj finalnoj potrošnji
energije treba da se poveća na 1,5–2% u periodu od 2006 - 2015. godine. Imajući u vidu geomorfološke i
hidrološke uslove u Srbiji, može se reći da ukupni raspoloživi vodni potencijal nije uopšte za
zanemarivanje, kao i da Srbija spada u vodom bogate regione Evrope.
U pogledu mogućnosti povećanja instalisanih kapaciteta, hidrocentrala Srbija ima značajne

mogućnosti. Pored prostora za izgradnju nekoliko velikih hidrocentrala, postoji i više stotina potencijalno
interesantnih lokacija za izgradnju malih hidrocentrala. Međutim, da bi se postojeći potencijal iskoristio
neophodno je preduzeti niz konkretnih mera od strane države, prevashodno na polju olakšavanja
pribavljanja svih potrebnih dozvola, te na polju subvencionisanja proizvođača električne energije iz
obnovljivih izvora.
Orijentacija na korišćenje malih hidropotencijala zahteva de se prilikom razrade dugoročne razvojne

politike utvrde raspoložive energetske mogućnosti malih vodotoka, ali bez izrade odgovarajuće teh.
dokumentacije to je nesagledivo. Neki autori tvrde da mali energetski potencijali iznose 5-7%, a drugi oko
10% ukupnog energetskog potencijala zemlje. Te se procene stalno menjaju i zavise od toga kako
definišemo gornju instalisanu snagu MHE.
Potencijal malih vodotokova, na kojima se mogu graditi male hidroelektrane, iznosi oko 0,4 miliona
ten - ili 3% od ukupnog potencijala obnovljivih izvora u Srbiji.
Male hidroelektrane, Prema pozitivnoj zakonskoj regulativi Republike Srbije, su energetski objekti
snage do 10 MW i spadaju u kategoriju povlašćenih proizvođača energije.
Iskorišćenjem ukupnog energetskog potencijala malih hidroelektrana moguće je proizvesti oko 4,7%
od ukupne proizvodnje električne energije u Republici Srbiji (34 400 GWh/god ostvareno u 2006. godini) i
oko 15% sadašnje proizvodnje električne energije u hidroelektranama (10 900 GWh/god).
Energetski potencijal vodotokova i lokacije za izgradnju malih hidroelektrana određene su

svojevremeno, dokumentom „Katastar malih hidroelektrana na teritoriji SR Srbije van SAP" iz 1987. godine,
koji su za potrebe JP Združene elektroprivrede izradili „Energoprojekt - Hidroinženjering" i Institut „Jaroslav
Černi" (u daljem tekstu: Katastar MHE), kao i katastrom malih hidroelektrana u Autonomnoj pokrajini
Vojvodini, u kome je obrađeno 13 hidroelektrana („Hidroinvest" DTD, 1989. godine). Moguće je graditi ove
objekte i na drugim lokacijama uz saglasnost Ministarstva rudarstva i energetike u pogledu maksimalnog
iskorišćenja energetskog potencijala vodotokova i saglasnosti drugih nadležnih ministarstava i institucija.
Tabela 6-1: Opštine/gradovi sa najvećim potencijalom za izgradnju malih hidroelektrana (Prema zvaničnim
podacima Ministarstva za infrastrukturu i energetiku)
Broj lokacija za Procenjena Moguća proizvodnja Opština/Grad

izgradnju MHE snaga (kW) (MWh)
64 34.300 121.203 Ivanjica
35 33.284 109.692 Raška
40 25.925 94.026 Pirot
40 23.458 78.394 Kraljevo
47 18.800 73.971 Prijepolje
9 17.576 60.210 Zaječar
22 17.045 72.212 Crna Trava
20 15.825 55.100 Novi Pazar
8 15.690 58.850 Bela Palanka
8 11.216 25.850 Despotovac
30 10.974 45.391 Brus
19 10.706 30.180 Knjaževac
32 10.185 38.438 Vranje
22 10.141 38.985 Kuršumlija
16 9.875 35.318 Priboj
30 9.800 36.099 Trgovište
13 9.785 30.937 Valjevo
10 9.305 27.419 Tutin
16 8.945 24.380 Žagubica
17 8.675 34.553 Bosilegrad
19 8.625 32.877 Čajetina
17 8.320 29.720 Leskovac
21 8.310 36.832 Nova Varoš
27 8.170 32.543 Surdulica
13 7.990 28.262 Vlasotince
19 7.640 27.395 Bajina Bašta
12 7.070 27.500 Niš
8 6.740 20.050 Boljevac
12 5.346 17.928 Užice
15 5.325 19.862 Ljubovija
7 4.730 10.230 Negotin
11 4.690 16.578 Vladičin Han
6 4.655 20.283 Arilje
14 4.515 19.459 Babušnica
1 3.000 13.700 Novi Sad
1 850 4.700 Vrbas
1 620 2.270 Bečej
1 1.220 8.190 Bela Crkva
Pojam i definicija MHE

U literaturi se mogu naći razni podaci o tome kako definisati MHE. Gotovo se ne može naići na dve
zemlje sa identičnom podelom. Osnovni parametri, koje bi trebalo koristiti u klasifikaciji MHE jesu:
- instalisana snaga agregata

- vrsta agregata u odnosu na turbinu i način rada
- broj obrtaja
- način rada u odnosu na opšti energetski sistem
- instalisani pad, itd.
Prema snazi turbine imamo podelu na mikro turbine snage do 100kW, mini turbine snage do 1MW i
male ili srednje turbine snage do 10MW. Takođe, prema raspoloživom padu i snazi imamo podelu koja je
prikazana u tabeli.
Tabela 6.2. :Podela MHE

Tip HE Snaga (Kw) Pad (m) mali Pad (m) srednji Pad (m) veliki
Mikro HE do 50 ispod 15 15-50 preko 50
Mini HE 50-500 ispod 20 20-100 preko 100
Male HE 500-5000 ispod 25 preko 130
Podela MHE prema raspoloživom padu prihvaćena je u većini zemalja koje su prema instalisanom
padu definisale opremu. Tako, na primer, jedan broj proizvođača elektromašinske opreme u SAD proizvodi
standardizovane agregate u koje se uključuje turbina, sinhroni generator sa sistemom automatske
regulacije, ulazni ventil, kontrolna ploča za max. padove od 15m i snage od 10 do 5000kW.
MHE se, dalje, dele:
a) Prema zahvatu:
protočna s bočnim zahvatom iz glavnog vodotoka, sa akumulacijom-branom, sa dnevnim,
nedeljnim, godišnjim ili višegodišnjim izravnjavanjem
b) Prema regulisanosti protoka:
MHE sa protokom koji se može podešavati-regulacija protoka na ulazu u turbinu (ručna ili
automatska)
sa stalnim protokom, bilo zbog stvarne prirode opterećenja, ili uništavanjem viška energije
c) Prema povezanosti sa mrežom i načinom rada:
- izolovane elektrane-samostalni rad
- elektrane vezane na mrežu-paralelni rad
- elektrane koji rade pod režimom ±on-off±
- elektrane u kojima radi jedna, dve ili više jedinica
- elektrane koje rade po potrebi, u zavisnosti od potrošnje
d) Prema instalisanoj snazi HE za naše uslove
- džepne HE do 20kW
- mini HE od 20 do 500kW
- male HE od 0.5 do 1MW
- male HE od 1 do 3 MW
- srednje HE od 3 do 10 MW
- velike HE preko 10MW
Prema načinu upravljanja postrojenja mogu biti automtska i poluautomatska. Raznolikost u građenju
hidropostrojenja izazivaju terenske prilike, odnosno konfiguracija terena, tako da ne postoje dva istovetna
postrojenja.
Prema terenskim prilikama i smeštaju postrojenja, razlikuju se dve osnovne grupe:
- hidropostrojenja sa mašinskom zgradom izvan rečnog korita (sa kanalima ili ceviovodima)
- hidropostrojenja sa mašinskom zgradom smeštenom u samo korito reke (pribranske).
Slika 6-1: primer postrojenja sa derivacijom Slika 6-2: primer pribranskog postrojenja
Mala hidroelektrana u sebi sadrži sve objekte i delove koji služe za sakupljanje, dovođenje i
odvođenje vode, za pretvaranje mehaničke u električnu energiju, za transformaciju i razvod električne
energije.
Slika 6-3: Shematski prikaz elemenata male hidroelektrane
- Brana ili pregrada je osnovni deo hidrotehničkog sistema hidroelektrane, a funkcija joj je skretanje
vode s prirodnog toka prema zahvatu, povećanje dubine vode kako bi dobili što veći pad i
ostvarivanje akumulacije vode.
- Zahvat vode je struktura koja usmerava vodu prema dovodu, odnosno prema turbini. Postoje
primeri zahvata ispod i iznad površine vode. Zadatak zahvata je da potrebnu količinu vode usmeri
prema dovodu vode ili direktno prema cevovodu, pod pritiskom a da pritom bitno ne ugrozi okolinu,
i da ne zahteva posebna održavanja. Prema današnjim ekološkim standardima zahvati imaju
sisteme za odvraćanje riba od zahvata i prolaze za ribe.
- Dovod vode je deo sistema koji spaja zahvat sa vodenom komorom. Može biti izveden kao
otvoreni – kanal ili zatvoreni – tunel. Otvoreni dovod (kanal) može biti izveden u obliku trapezoida,
pravougaonika, trougla ili polukružno. Protok kroz kanal zavisi od vrste materijala od kojeg je
izrađen (zemlja, čelik, drvo ili beton) od čistoće kanala i od oblika kanala. Zatvoreni dovod (tunel)
može biti izveden kao gravitacioni ili pritisni. Kod gravitacionih tunela voda ne ispunjava celi tunel,
pa se protok reguliše na zahvatu, dok kod pritisnih tunela voda ispunjava celi poprečni presek, pa
se ne treba uticati na zahvat za promenu protoka.
- Taložnica ima zadatak da spreči uvlačenje u dovodne organe krupnijih frakcija nanosa, pošto
nanos svojim abrazivnim delovanjem znatno smanjuje vek trajanja turbina i habanjem radnog kola
znatno umanjuje njihove radne karakteristike.
- Riblja staza - Projektovanje riblje staze vrši se prema vrsti ribe u reci na kojoj se gradi MHE.
Međutim, nije bitna samo vrsta ribe već postoji čitav niz zahteva koji su bitni za stvaranje dobrih
uslova za prelazak ribe iz zone ispred vodozahvata u zonu iza vodozahvata.
- Vodena komora nalazi se na kraju odvoda, a služi za regulaciju prilikom promene opterećenja.
Kada je dovod izveden kao gravitacioni tunel vodena komora mora imati odgovarajuću zapreminu
kako bi se u njoj mogle sačuvati veće količine vode, a kada je tunel pod pritiskom dimenzije
komore moraju biti takve da pritisak u dovodu ne poraste preko dopuštene granice.
- Cevovod pod pritiskom dovodi vodu do turbina iz vodene komore ili direktno sa zahvata vode, a
karakterističan je po materijalu, razmeri, debljini syida i tipom spajanja pojedinih delova. Prečnik se
bira tako da se gubici zbog trenja smanje na prihvatljivu meru dok se debljina zida cevi bira tako da
je cevovod otporan na hidrauličke pritiske. Danas postoji širok izbor materijala za izradu cevovoda,
zavisno od pada. Za velike padove koristi se zavareni čelik, dok su za male i srednje padove čelik i
gvožđe manje poželjni jer se unutrašnji i spoljašnji sloj zaštite ne smanjuje sa smanjenjem debljine
zidova usled manjeg pritiska. Zato se na manjim i srednjim padovima koriste još i polietilenski, pvc,
betonski i azbestno-betonski cevovodi. Na ulazu u cevovod pod pritiskom nalazi se uređaj kojim se
može sprečiti dalje proticanje vode u slučaju pucanja cevi. Ispred glavnog uređaja redovno se
postavlja i pomoćni, koji omogućava bilo kakve radove na glavnom bez potrebe za pražnjenjem
sistema.
- Vodene turbine pretvaraju kinetičku energiju strujanja vode u mehaničku energiju vrtenja rotora
turbine, odnosno generatora. Turbine se zavisno od načina prenosa energije vodotoka dele na
impulsne (akcione) i reakcione. U impulsnim turbinama pritisak na ulazu u rotor vode jednak je
pritisku vode na izlazu, jer se sva potencijalna energija vode pretvara u kinetičku energiju u statoru
turbine. Glavni predstavnik impulsnih turbina je Peltonova turbina kod koje voda sa velike visine od
400 do 600 m slobodno pada i usmerava na lopatice rotora. Koristi se za male protoke.
- Osim Peltonove, koriste se još i Turgova turbina (veća specifična brzina od Peltonove) i turbina sa
poprečnim tokom vode. U reakcionim turbinama pritisak vode na ulazu u rotor je veći nego na
izlazu. Deo potencijalne energije se transformiše u kinetičku u statoru, a deo u rotoru. Zakretanje
radnog kola uzrokuje promenu količine gibanja i reaktivne sile. Reaktivne turbine se dele s obzirom
na smer toka vode na radijalne, aksijalne i dijagonalne. Osnovni delovi reakcionih turbina su
spiralni dovod, statorske lopatice, difuzor (odsisna cev) i ležajevi, dok se međusobno načelno
razlikuju po konstrukciji radnog kola. Najpoznatije reakcione turbine su Francisova, propelerska,
Kaplanova, cevna i Deriazova turbina.
- Osovina Francisove turbine može biti vertikalno ili horizontalno položena, koristi se za srednje
padove (40 – 700 m), a voda dolazi radijalno na turbinu dok se protok reguliše sa lopaticama
privodnog kola.
- Propelerska turbina se koristi za velike protoke i male padove, voda se dovodi aksijalno na lopatice
rotora, a lopatice radnog kola mogu biti radne i fiksne.
- Kaplanova turbina je propelerska sa zakretnim lopaticama rotora, pa se naziva i dvostruko
regulirana turbina.
- Cevna turbina je propelerna s vodoravnom ili blago ukošenom osovinom, nema spiralni kanal, a
koristi se za male padove i velike protoke.
- Kroz Deriazovu turbinu voda se dovodi dijagonalno, a kao i Kaplanova, ima svojstvo dvostruke
regulacije.
- Kriterijumi za izbor turbine su neto pad, protok kroz turbinu, brzina rotacije, problemi s kavitacijom i
cena. Neto pad je prvi kriterijum kod izbora turbine; za male padove koriste se Kaplanova,
propelerna i cevna turbina, za srednje padove Francisova, dok se za najveće padove koristi
Peltonova turbina.
Slika 6-4:Presek nekih vrsta turbina (izvor: Matković, M.: Small hydro-power plants, Elektroprojekt, 1993.)
- Generator je uređaj koji mehaničku energiju vrtenja rotora pretvara u električnu energiju. S obzirom
na brzinu okretnog magnetnog polja u odnosu na brzinu rotora generatori se dele na sinhrone i
asinhrone. Sinhroni generator ima istosmerni sistem uzbude, i može raditi izolovan od mreže, dok
asinhroni generator uzima jalovu energiju iz mreže, i ne može raditi ako nije povezan na mrežu.
Sinhroni generatori su skuplji od asinhronih, ali se asinhroni mogu koristiti samo na mestima gdje
je njihov doprinos u ukupnoj snazi sistema zanemariv.
- Rasklopno postrojenje predstavlja vezu između hidroelektrane i elektroenergetskog sistema, a
izvodi se u neposrednoj blizini strojarnice. Njegova osnovna namena je transformacija proizvedene
električne energije u skladu s parametrima sistema i isporuka te energije u elektroenergetski
sistem.
- Odvod vode služi za vraćanje vode iskorišćene u turbini natrag u vodotok, a može biti izveden kao
kanal ili kao tunel.
- U mašinskoj zgradi se nalaze generatori zajedno sa turbinama. Hidrogeneratori se izrađuju
pretežno u vertikalnom polozaju zbog ekonomičnije upotrebe hidraulickog dela elektrane.
Hidrogeneratori sa horizontalnom osovinom susreću se u postrojenjima manje snage ili kad dve
Pelton ili Francis turbine pogone jedan generator.
- Na ulazu u potisni cevovod se nalazi zaptivni uređaj koji ima sigurnosnu ulogu. On automatski
sprečava dalji dotok vode u cevovod ako pukne cev. Postavljanje zaptivnih uređaja na dnu
potisnog cevovoda zavisi od broja turbina koje su spojene na jedan cevovod.
- Mikro hidroelektrane su ekološki najmanje invazivan tip objekata, i maksimalno se prilagođavaju
postojećim uslovima u prirodi. Mikro hidroelektrane mogu raditi kao izolovani sistemi za napajanje
malih udaljenih seoskih područja, farmi, manjih turističkih naselja i sl, ali istovremeno mogu biti
priključene na javnu distributivnu mrežu. One se prilagođavaju prirodnim uslovima vodotoka, bez
izgradnje većih veštačkih jezera. Rade po principu vodenica, i mogu se koristiti standardizovani
tipovi opreme nekog od proizvođača opreme. Kod nas je još uvek najveći broj opriručno
napravljenih mikro MHE.
U Srbiji treba što više raditi na edukaciji kako bi se sagledao značaj ovakvih mikro hidroelektrana.
Slika 6-6: Primer mikro hidroelektrane za sopstvene potrebe
Tipovi hidroelektrana
Postoje tri osnovna tipa hidroelektrana:

protočne, akumulacijske i reverzibilne
hidroelektrane. Po definiciji protočne
hidroelektrane su one koje nemaju uzvodnu
akumulaciju ili se njihova akumulacija može
isprazniti za manje od dva sata rada kod
nazivne snage. To znači da se skoro direktno
koristi kinetička energije vode za pokretanje
turbina. Takve hidroelektrane je
najjednostavnije izvesti, ali su vrlo zavisne od
trenutnog protoka vode. Prednost takve MHE
je vrlo mali uticaj na okolinu i nema dizanja
nivoa podzemnih voda. Na slici desno
prikazan je princip akumulacijske
hidroelektrane (pribranske). Glavni delovi
takve elektrane su akumulacija, brana, Slika 6-7: Princip pribranske akumulacijske hidroelektrane
zahvat, gravitacioni dovod, zatvaračnica,
mašinska zgrada i odvod vode. Postoje dva načina izvođenja akumulacijskih hidroelektrana: pribranska i
derivacijska. Pribranska se nalazi ispod same brane, a derivacijska je smeštena puno niže od brane i
cevovodima je spojena na akumulaciju. Akumulacijske hidroelektrane su najčešći način dobijanja električne

energije iz energije vode.
Slika 6-8: Betonski prelivni prag
Za niske rečne pregrade, sve veću primenu nalaze tzv. gumene brane na niskom betonskom pragu.
Pune se vodom, vazduhom ili kombinovano. Fleksibilna brana napravljena je od kvalitetne gume, visoko
otporna na ozon, vodu, ulje, sirovu naftu, hemikalije i dr. Takođe je otporna na habanje i atmosferske
uticaje. Materijal od koga je napravljena membrana je od visoko kvalitetnih EE tkanina. Debljina membrane
je 6 mm.
Najčešća visina gumenih brana je do 3 m, ali se rade i do 6 m visine. U našem slučaju gumenu
branu visine 4 m čine dva prelivna polja, svako širine 30 m. Gumena brana ovih dimenzija je u mogućnosti
da primi i propusti stogodišnjie vode.
Brana sadrži tri osnovna elementa:

1. Betonski temelj
2. Gumenu branu
3. Prostor za manipulaciju branom
Betonski temelj je smešten na dnu reke i služi kako da se za njega ankeriše gumena brana, tako i da
se u njega smesti cevna instalacija potrebna za rad brane. Betonski temelj brane sadrži sledeće elemente:
Betonski deo za koji je gumena brana pričvršćena se sastoji iz centralnog dela i bočnih delova koji
leže na levoj i desnoj obali reke. Temelj je ojačan armaturom i napravljen od betona odgovarajućeg
kvaliteta.
Otvor za punjenje, cevni sistem za punjenje i pražnjenje brane, i sonde za merenje pritiska u brani
se takođe nalaze u betonskom temelju. Otvor za punjenje brane mora biti postavljen što bliže unutrašnjem
spoju brane kako bi mogao da obezbedi i pražnjenje brane. Sistem cevi za pražnjenje brane su zavarene
za unutrašnji spoj brane. Otvor i sistem cevi za punjenje su pričvršćeni za temelj.
Profili za pričvršćivanje brane su takođe, postavljeni u betonskom temelju. Profili sa ankerima

napravljeni od armature predstavljaju dodatno ojačanje u smislu pričvršćivanja brane za temelj. Oni se
postave pod odgovarajućim uglom i zavare za armaturu pre izlivanja temelja.
Prostor za manipulisanje branom sadrži sve neophodne elemente potrebne za rad brane. U to
spada:
Deo za napajanje (električna instalacija)
Deo za manipulaciju koji sadrži elektronski sistem koji kontroliše rad brane. Tu ubrajamo:
elektronsku kontrolnu tablu, servo mehanizam, oprema za merenje nivoa brane, oprema za merenje
pritiska u bran i GSM modem sa antenom za dojavu eventualno nastalog oštećenja ili nepravilnog rada
brane.
Sistem za punjenje i pražnjenje brane.

Sigurnosni ventil (sistem za zaštitu u slučaju visokog vodostaja).
Prednost ovih fleksibilnih brana u odnosu na druge klasične sisteme pregrađivanja su:
- relativno niska cena

- laka regulacija gornjeg nivoa vode
- laka montaža
- lake popravke manjih oštećenja
- nema stvaranja rđe, nema posebnog održavanja (farbanja, podmazivanja)
- lako i ekonomično podešavanje visine brane
- nemaju negativne uticaje na okolinu
- visok životni vek - 20godina i više i dr.
Nedostaci su:
- slaba otpornost na udare plivajućih predmeta (balvan i sl.)

- osetljivost na probijanje tela fleksibilne ustave, uključujući mogućnost diverzantskim aktivnostima
- manji vek trajanja u odnosu na klasične čelične ustave
- svako otkazivanje u radu uređaja za održavanje potrebnog pritiska (vode ili vazduha) unutar
gumene brane, ima za posledicu redukcije nivoa gornje vode, a time i potrebnog pada za pogon
hidroelektrane.
Slika 6-9: Gumena brana
Prednosti i nedostaci MHE

Glavne prednosti malih hidroelektrana uopšteno gledano, osim što se radi o obnovljivom izvoru energije i
tehnologiji koja je proverena u domaćoj i svetskoj praksi, su mogućnost uštede goriva, fleksibilnost na
promenu opterećenja, visoka efikasnost rada, pouzdanost i dugovečnost, niski troškovi rada i održavanja i,
što je od izuzetnog značaja, ne zagadjuju okolinu. Neophodno je napomenuti da nabrojane prednosti važe
za sve male hidroelektrane.
Prednosti izgradnje MHE u odnosu na izgradnju drugih izvora energije su mnogobrojne:
- u odnosu na velike HE nemamo plavljenja širokih područja (kako bi se obezbedio prostor za
akumulaciju vode) i narušavanja lokalnog ekološkog sistema
- mogu obezbediti navodnjavanje zemljišta, kao i snadbevanje vodom okolnih naselja,izgradnju
ribnjaka i zaštitu od poplava
- smanjuju investiciona ulaganja za elektrifikaciju udaljenih naselja od opšte električne mreže, a
elektrifikacijom takvih ruralnih naselja doprinosi se unapređenju njihovog razvoja
- eksploatišu se uz veoma male materijalne troškove
- radni vek je vrlo dug, praktično neograničen; prosečan vek je 30 godina, mada ima MHE koje već
rade 80 godina
Naravno, MHE kao izvori energije, u odnosu na druge slične izvore imaju i nedostatke. Osnovne mane su
veliki početni troškovi i zavisnost od padavina, a pri izgradnji nekih malih hidroelektrana može doći do
plavljenja zemljišta, promene ribljeg staništa i zatvaranja ribljih puteva.
Osnovni nedostaci u odnosu na ostale obnovljive izvore energije su:
- visoki investicioni troškovi po instalisanom kW
- veliki troškovi istraživanja u odnosu na ukupne investicije
- eksploatacija zavisi od postojećih resursa
- zahteva integralno vodoprivredno rešenje, s tim što se prednost mora dati sistemima za
snadbevanje vodom i za navodnjavanje, zato MHE moraju raditi sa instalisanim protokom koji je
određen prema drugim potrošačima
- ako radi autonomno, proizvodnja el.energije zavisi od potrošnje, pa višak ostaje neiskorišćen
Ekološki uticaji MHE
Prednosti:
1. MHE su ekološki vrlo prihvatljive,pa proizvodnjom električne energije u njima nema emisije ugljen-
dioksida u okolinu što je veoma važno.
2. Smanjuje se potrošnja fosilnih goriva,
3. Pomažu u zaštiti od poplava, ne zahtevaju korišćenje velikih površina
Jedan GWh električne energije proizvedene u MHE znači:
- izbegavanje emisije od 480 tona ugljen-dioksida (CO2),

- snabdevanje električnom energijom kroz jednu godinu za 250 domaćinstava u razvijenim
zemljama, a za 450 domaćinstava u zemljama u razvoju
- uštedu 220 tona goriva ili uštedu 335 tona uglja
Nedostaci:
Iako u znatno manjoj meri u odnosu na velike HE (ne utiču na promene vodotoka), veliki je uticaj na
lokalnoj flori i fauni (migracije i povrede riba, kvaliteta vode nizvodno i sl.) pa se definišu mere za zaštitu
okoline koje se mogu preduzeti da se ublaže ti uticaji:
- Rezervni tok
- Prolazi za ribe
- Skupljanje i skladištenje smeća
- Višenamenski pogoni
- Tehnike za smanjenje buke i vibracije

- Prijateljske turbine za ribe
- Bio-dizajn
Dа bi se izbegli štetni uticаji, pri plаnirаnju grаdnje mаle hidroelektrаne posebnu pаžnju trebа
posvetiti:
- Adekvаtnom izboru lokаcijа mаlih hidroelektrаnа

- Protoku vode*
- Riziku od pogrešnog uprаvljаnjа vodenim resursimа
- Nedostаtku biološkog minimumа količine vode
- Uticаju nа floru i fаunu
Slika 6-10: Lep primer MHE sa ribljom stazom i uređenjem obale
Finansiranje i ekonomski efekti izgradnje MHE

Usled tzv. efekta veličine cena 1 kW instalisane snage veća je nego kod velikih HE ili TE. Ona iznosi
između 1000 i 5000 USD. Ovakav raspon u ceni proizlazi iz različitog položaja lokacija za potencijalnu
izgradnju MHE. Naime, najčešće se pogodne lokacije nalaze u nepristupačnim delovima, pa ne postoje
putevi neophodni za sve etape izgradnje. Ovaj problem može biti najozbiljnija prepreka nekim ambicioznim
projektima te ovom problemu moramo prići sveobuhvatno putem multinamenskog projekta rešavanja putne
komunikacije, el. energije i vodosnadbevanja. Velika prednost kod ulaganja u izgradnju MHE je ta što je
period izgradnje srazmerno mali, te se može očekivati brz povraćaj sredstava. Kada bi se npr. 80%
postojećih vodenica u Srbiji pretvorilo u MHE, dobilo bi se oko 50 MW instalisane snage i godišnje
proizvodilo oko 300 miliona kWh el. energije. Ako bi tu energiju morali uvoziti po prosečnoj ceni od oko 3
USc dobili bi cifru od 9 miliona USD godišnje.
U ukupnim investicijama gradnje MHE na građevinski deo otpada oko 35%, mašinski i elektro deo
oko 45%, dok ostatak od 20% otpada na troškove tehničke dokumentacije i kamate.
Cena izgradnje MHE u našem bližem okruženju iznosi oko 1500 €/kW instalisane snage, a troškovi
izgradnje se mogu podeliti u tri stavke:
- građevinski radovi - 70%

- mašinska oprema - 20%

- elektro oprema - 10%
Za izgradnju najjednostavnije hidroelektrane mikro kapaciteta između 20 i 50 kW treba uložiti između

50.000 i 80.000 €, a investicija se isplaćuje za 6 do 8 godina. U proseku mikro hidroelektrana može
snadbevati električnom energijom oko 40 kuća.
Pored direktnih ekonomskih uticaja, koji se javljaju usled izgradnje malih hidroelektrana, postoje i
brojni indirektni uticaji. Polazeći od toga da MHE za svoj pogon koriste obnovljiv izvor energije , onda se po
svakom kWh proizvedene električne energije uštedi od 1,6 kg do 2,2 kg uglja (zavisno od vrste i kvaliteta)
ili oko 0,25 kg mazuta. Ovo je u funkciji održivog razvoja ne samo u pogledu očuvanja postojećih prirodnih
resursa, već i u pogledu zaštite životne sredine od emisije oksida sumpora i azota , i oksida ugljenika. Ovi
gasovi sa efektom staklene bašte izazivaju globalno zagrevanje i prete da izazovu nepovratni proces
promene klime na Zemlji. Značajni ekonomski efekti gradnje malih hidroelektrana mogu nastati i zbog
relativno velikog domaćeg učešća radne snage i industrije, praktično bez uvoza opreme iz inostranstva.
Domaće učešće u ovakvim malim projektima je mnogo verovatnije i veće, nego što je u slučaju velikih
postrojenja.
Nove metode u planiranju i projektovanju MHE

Ovde se pre svega misli na softverske metode, koji se razvijaju u poslednje vreme. Njima se
olakšava identifikacija povoljnih lokacija, prognoza potrebe za energijom, izbor opreme, planiranje
potrošnje, procena troškova i studije isplativosti; sve ovo naravno znači i smanjenje troškova projekta i
veliku uštedu vremena. Svi ovi softveri u osnovi imaju za cilj prognoziranje korisne energije iz konkretne
hidro šeme.
Slika 6-11: 3D model vodozahvata (radio „Ekoenergo inženjering“ Beograd)
Vodni potencijal Srbije

Potencijal malih vodotokova, na kojima se mogu graditi male hidroelektrane, iznosi oko 0,4 miliona
ten - ili 3% od ukupnog potencijala obnovljivih izvora u Srbiji.
Po vodnom potencijalu za gradnju malih hidroelektrana, Srbija je među vodećima u Evropi, ali je on
neiskorišćen i imamo samo 31 malu hidroelektranu.
Iskorišćavanje obnovljivih izvora energije, među kojima je hidropotencijal najzanačajniji resurs, jedan
je od prioriteta Strategije razvoja energetike Srbije do 2015. godine. Trenutno preostali tehnički iskoristiv
hidroenergetski potencijal u Srbiji iznosi oko 7.000 GWh, a više od četvrtine tog potencijala „leži“ u malim
hidrocentralama snage do 10 MW. “Povećanim korišćenjem obnovljivih izvora, osim očiglednih ekonomskih
efekata kao što su smanjenje potrošnje uvoznih energenata i ugrožavanja okoline, angažovao bi se domaći
kapital, podstakla mala i srednja preduzeća kao i domaća proizvodnja opreme za korišćenje ovih izvora
energije. Istovremeno bi se pomoglo domaćoj privredi da participira u ponudama stranih firmi za ulaganje u
energetske izvore, čime bi se povećala mogućnosti zapošljavanja lokalnog stanovništva iz seoskih sredina
gde se i nalaze najveći potencijali ove energije”, stoji, između ostalog, u ovom strateškom dokumentu.
Srbija raspolaže hidroenergetskim potencijalom koji je vredan poštovanja, ali realizacija njegove
eksploatacije zavisi od obezbeđivanja uslova za korišćenje. Iako je do sada izgradnja MHE bila dozvoljena,
ovi objekti nisu izborili svoje adekvatno mesto u energetici Republike Srbije. U nedostatku dugoročnog
strateškog, ekonomskog i energetskog interesa države i usmerenja, utemeljenog na određenom Programu
razvoja izgradnje MHE, zasnovanog na racionalnom energetskom iskorišćavanju malih vodotokova, bez
zaokruženja tehničke i pravne regulative, nepostojanja organizacione strukture kao i stimulativnih mera,
izostala je adekvatna valorizacija ovih hidropotencijala u Srbiji, o čemu svedoče i dosadašnji rezultati. MHE
ne mogu pokriti deficit u proizvodnji struje, ali ga bar mogu ublažiti.
U Srbiji je 1990. godine u eksploataciji bila 31 mala hidroelektrana i 38 van eksploatacije, ukupno 69
elektrana instalisane snage oko 48 MW. Medjutim, prema anketi sprovedenoj 2002. godine u Srbiji je u
eksploataciji bila 31 mala hidroelektrana (od toga jedna je radila sa 50% kapaciteta, jedna je radila
izolovano, a jedna je bila u izgradnji), a 13 je bilo van eksploatacije, ukupno 44 elektrane instalisane snage
oko 15,2 MW. Interesantno je da odredjeni broj elektrana koje su 1990. godine bile u pogonu, 2002. godine
je van pogona. Naročito je značajna činjenica da su u ovom periodu neke male hidroelektrane
revitalizovane. Ove male HE mogu se osposobiti za pogon uz ulaganje koje je zavisno od stanja u kome se
nalaze.
Postoje značajne mogućnosti ugradnje malih hidroelektrana u postojeće vodoprivredne objekte, što
podrazumeva znatno niže troškove.
Ukupni hidropotencijal Srbije procenjen je na oko 31.000 GWh godišnje. Veći deo, tog potencijala
(oko 62%) je već iskorišćen, jer je ekonomski opravdano građenje većih proizvodnih kapaciteta. Ostatak
hidropotencijala je iskoristiv gradnjom manjih i skupljih objekata, posebno ako se računa na mini i mikro
elektrane. Neke procene potencijala malih hidroelektrana, koje uključuju mini i mikro elektrane na preko
1000 mogućih lokacija sa instalisanom jediničnom snagom ispod 10 MW, kazuju da je na malim
vodotokovima moguće ostvariti ukupnu instalisanu snagu od oko 500 MW i proizvodnju 2.400 GWh/god.
Na manjim rekama moglo bi da se sagradi na stotine malih hidrolelektrana. Iako bi ova postrojenja
privukla ukupne investicije od oko pola milijarde evra, na njihovom zvaničnom promovisanju nije urađeno
mnogo. Nema propisa koji regulišu ovu oblast, a procedura dobijanja potrebnih dozvola je duga i nejasna.

Slika 6-12: Hidroenergetski potencijal na teritoriji Republike Srbije
Usvajanjem Zakona o energetici iz 2004. godine i posebno nedavnim usvajanjem Uredbe o merama
podsticaja za proizvodnju električne energije iz obnovljivih izvora , Vlada Republike Srbije je dala bitan
podsticaj korišćenju svih obnovljivih izvora, a posebno korišćenju energije malih vodenih tokova. Time su
investitori dobili jasan signal da se i u Srbiji, kao i u zemljama regiona, sada isplati ulagati u gradnju malih
hidroelektrana, jer se u zavisnosti od instalisane snage dobija u proseku 8 do 10 eurocenti po
proizvedenom kilovatu električne energije. Uprkos ovim ohrabrujućim znacima pred Srbijom leže značajni
zadaci u ovoj oblasti.
Sadašnji zakonski okvir

Skupština Srbije je 2005. g usvojila Strategiju razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine,
kojom se definišu elementi za utvrđivanje strategije razvoja energetskih sektora Srbije, u kojoj je definisan i
razvoj i korišćenje novih i obnovljivih izvora energije i efikasnijih tehnologija i uređaja. U skladu sa
nacionalnom strategijom, potrebno je 15% potreba za energijom obezbediti iz obnovljivih energetskih
resursa. Na prostoru ovog područja u narednom planskom periodu potrebno je stimulisati razvoj i
korišćenje obnovljivih oblika energije, čime bi se znatno uticalo na poboljšanje životnog standarda i zaštitu i
očuvanje prirodne i životne sredine.
Za izgradnju i korišćenje malih hidroelektrana u Srbiji doneto je 14 zakonskih propisa. Novim

Zakonom o energetici se ukidaju ograničenja iz nekadašnje zakonske regulative i predvidjen je povlašćen
status za sve obnovljive izvore energije pa i za male hidroelektrane.
Izvore prava Republike Srbije možemo podeliti na dve osnovne grupe propisa, koje će se razmotriti
u nastavku.
Prvu grupu propisa čine propisi kojima se uređuje potreba za izgradnjom konkretnog energetskog
objekta i način dobijanja odobrenja za izgradnju ovakvog objekta, kao i način dobijanja odobrenja za
upotrebu samog objekta (za tehničku ispravnost funkcionisanja izgrađenog objekta).
Drugu grupu propisa čine propisi koji se odnose na sticanja prava na obavljanje delatnosti
proizvodnje električne energije, jer se radi o postupku koji se ostvaruje u dva koraka: prvo sticanje prava na
obavljanje delatnosti od opšteg interesa i sticanje prava na obavljanje energetske delatnosti.
Novi Zakon o energetici je, pored ostalog, zasnovan i na načelu prioritetnog korišćenja obnovljivih
izvora energije i uvodi značajne novine koje će doprineti stimulisanju investiranja u male elektrane. Uvodi
se Licenca za obavljanje energetskih delatnosti i Energetska dozvola za izgradnju i revitalizaciju
energetskih objekata, medjutim, za proizvodnju električne energije isključivo za svoje potrebe i za
proizvodnju električne energije u objektima snage do 1 MW nije potrebna ni Licenca ni Energetska dozvola.
Energetsku dozvolu za izgradnju ili revitalizaciju energetskih objekata izdaje nadležni ministar i u tom
slučaju nije potrebna koncesija. Licencu za obavljanje energetskih delatnosti izdaje Agencija za energetiku.
Po zakonu, male elektrane mogu biti priključene na distributivnu mrežu i imaju pravo da proizvedenu
električnu energiju prodaju preko distributivne mreže. Takodje, uvodi se pojam povlašćenih proizvodjača
električne energije koji se odnosi na proizvodjače koji u procesu proizvodnje električne energije koriste
obnovljive izvore energije ili otpad, ili u procesu proizvodnje istovremeno proizvode električnu i toplotnu
energiju i imaju, pod jednakim finansijkim uslovima, pravo prioriteta na organizovanom tržištu električne
energije i pravo na subvencije i druge olakšice u poslovanju.
Do sada je u Srbiji uradjeno nekoliko analiza potencijala za izgradnju malih hidroelektrana. Medjutim,
ključni dokumenti su "Katastar malih hidroelektrana u Srbiji van pokrajina" koji sadrže podatke o 856
lokacija ukupne snage 449 MW i 1.590 GWh godišnje proizvodnje i Katastar malih hidroelektrana u
Vojvodini kojim je predvidjena izgradnja 13 malih hidroelektrana ukupne snage 25,5 MW i 93,5 GWh
godišnje proizvodnje. Osim što postoji značajan broj lokacija za izgradnju novih objekata, u Srbiji postoji
odredjeni broj vodoprivrednih objekata na kojima je moguće instalirati opremu za proizvodnju električne
energije. Takodje, ne treba zanemariti ni energiju koja bi se dobila revitalizacijom i obnovom postojećih
objekata.
Da bi se ostvario ovako ambiciozan plan potrebno je za svaku pojedinačnu lokaciju nužno

raspolagati odgovarajućom tehničkom dokumentacijom koja obuhvata detaljnu analizu svih karakteristika ,
kako bi bio obezbeđen najbolji izbor agregata, mašinske i elektro opreme. Na taj način bi se dobio najbolji
odnos ulaganja sredstava u opremu i građevinske radove. Takva dokumentacija za sada ne postoji za ove
objekte pa je zbog toga teško proceniti mogućnost investiranja. Međutim, treba istaći da veliki broj lokacija
pobrojanih u katastru ekonomski nije isplativ.
Verifikacija lokacija na teritoriji grada Valjeva

Prostornim planom Grada Valjeva rezerviše se prostor za 13 lokacija budućih mHE na području
grada Valjeva (Tabela III 3-2).

Tabela III 3-2: Planirane male hidroelektrane na području grada Valjeva do 2022. godine
Sred. Instal. Godišnja

Instal. snaga
Naziv Vodotok Lokacija protok protok proizvod.
m3/s M3/s kW kWh
Gradac Gradac Nizvodno od Degurića 2,244 3,366 1265 4683000
Ninovići Zabava Zapadno od Bačevaca 1,760 2,640 445 1660000
Lastva Zabava Severno od Zabave 0,792 1,188 740 2768000
Zabava V. Zabava Ušće Zabave 0,560 0,840 480 1064000
Vaganci V. Zabava Južno od Ostreša 0,210 0,315 220 826000
Razbojnica Bukovska Nizvodno od Bukova 0,270 0,405 275 1029000
Mijači Jablanica Istočno od Mijača 1,242 3,726 1400 3860000
Lukarići 1 Jablanica Zapadno od Lukarića 0,322 0,483 170 630000
Lukarići 2 Ljuboviđa Zavojšnica Ispod ušća Zavojšnice 1,242 3,726 3580 8264000
Bebići Jablanica Južno od Pirgića 0,126 0,189 130 496000
Ječmenje Sušica Zapadno od Sušica 0,570 0,855 240 896000
Vasiljevići Sušica Povlenska Zapadno od Sušica 0,420 0,630 585 2196000
Pavlovača Povlenska Ušće Poličke reke 0,225 0,338 255 946000
Sve navedene lokacije su u skladu sa Katastrom iz 1986.
Na osnovu Prostornog plana grada Valjeva, (''Sl. gl. grada Valjeva'', br. 14/07) nisu definisani uslovi
priključenja na komunalnu infrastrukturu (vodovod, fekalna kanalizacija, kišna kanalizacija,
elektroinstalacija, telekom, protivpožarni uslovi) pa je pre izdavanje rešenja o lokacijskoj dozvoli potrebno
pribaviti uslove nadležnih javnih preduzeća.
Podaci iz Katastra malih hidroelektrana često ne odgovaraju stvarnom stanju na terenu, zbog čega
ga ne bi trebalo striktno primenjivati u današnjim uslovima. Potrebna je tehno-ekonomska i ekološka
evaluacija rešenja pre utvrđivanja optimalnog korišćenja raspoloživog potencijala vodotoka.
Katastar se može koristiti kao dokumentaciona podloga za pripremu izgradnje MHE uz neophodnost
prethodne provere stanja u prostoru i hidrologiji, što je i konstatovano u Zakonu o prostornom planu Srbije
(2010). Program ostvarivanja strategije razvoja energetike Srbije od 2007. do 2012. Godine (Izmene i
dopune, 2009) takođe predviđa detaljnu reviziju lokacija predviđenih Katastrom MHE utvrđivanje precizne
liste izvodljivih lokacija za izgradnju malih hidroelektrana.
U navedenom katastru instalisani protok je tipski računat kao 1,5·Qsr,god zbog nedostatka krivih
trajanja proticaja na istraživanim profilima. Na osnovu tako dobijenog instalisanog protoka računata je
instalisana snaga MHE, a prema bruto padu postrojenja:
Ni=K·Qi·Hb
koeficijent K za elektrane do 1 MW usvojen je K=7
“Katastar MHE uglavnom je obrađivao hidroenergetsko iskorišćenje malih vodotoka koji su u

najvećem broju slučajeva hidrološki neizučeni i skoro bez ikakvih osmatranja i merenja. Zbog toga je
urađena regionalizacija hidroloških parametara. Obzirom na stepen istraženosti razmatranih područja ove
podatke treba smatrati kao preliminarne, a pouzdani podaci o režimu voda na malim vodotocima dobiće se
merenjima i osmatranjima koje treba izvršiti u sledećim fazama izrade tehničke dokumentacije”.(Izvod
iz„Katastra malih hidroelektrana na teritoriji SR Srbije van SAP”-poglavlje 4.). Ove objekte je moguće graditi
i na drugim lokacijama uz saglasnost Ministarstva rudarstva i energetike u pogledu maksimalnog
iskorišćenja energetskog potencijala vodotokova i saglasnosti drugih nadležnih ministarstava i institucija.
Za postojeće višenamenske akumulacije, hidroenergetske parametre za izgradnju malih hidroelektrana,

koji definišu i maksimalnu snagu postrojenja, određuje JVP „Srbijavode", Beograd, odnosno za Autonomnu
pokrajinu Vojvodinu JVP „Vode Vojvodine" Novi Sad.
Kako za veliki broj vodotoka na teritoriji grada Valjeva, Obrađivač u svojoj arhivi poseduje hidrološke
studije, merodavni protoci i energetske karakteristike MHE su definisani na osnovu srednje dnevnih protoka
a u skladu sa tim podacima.
Razlozi za odstupanje od Katastra mogu biti:
- promena hidrogeoloških uslova,

- promena stanja na terenu usled izgrađenosti objekata i infrastrukture,
- promene nastale u uređenju i korišćenju prostora,
- nemogućnost izgradnje MHE na lokacijama predviđenim starim Katastrom
Primenjena metodologija
Grad Valjevo se nalazi u zapadnoj Srbiji, 100 km jugozapadno od Beograda. Administrativni je,
privredni i kulturni centar Kolubarskog okruga (Valjevo, Mionica, Osečina, Ub, Lajkovac i Ljig). Područje
Kolubarskog okruga ima oko 200 000 stanovnika. Grad Valjevo je na 44 stepena i 16 minuta severne
geografske širine i 19 stepeni i 53 minuta istočne geografske dužine. Prostire se na 2.256 hektara, a
gradska zona se nalazi na prosečnoj nadmorskoj visini od 185 metara.Formirano je na obalama reke
Kolubare, pritoke Save, u kotlini okruženoj vencem valjevskih planina. Valjevski kraj ima
umerenokontinentalnu klimu. Valjevo ima povoljan geografsko-saobraćajni položaj. Od Beograda je udaljen
100 km i nalazi se u blizini jedne od najvažnijih republičkih saobraćajnica - Ibarske magistrale. Nedaleko od
Valjeva prolaziće i budući autoput Beograd – južni Jadran. Kroz Valjevo prolaze i magistralni putevi ka
Jadranskom moru, Bosni i Hercegovini, Mačvi i dalje ka Vojvodini. Valjevo je od Novog Sada udaljeno 134
km, od Šapca 64, Loznice 72 i Užica 77 km. Kroz Valjevo prolazi pruga Beograd-Bar, koja spaja glavni
grad sa Crnom Gorom, odnosno Jadranskim morem. Najbliži putnički aerodrom je u Beogradu, dok u
Divcima, 12 km od grada, postoji sportski aerodrom. Valjevo je jedna od lepših srpskih varoši, bogate
istorije, kulture i duhovnosti. Netaknuta priroda okružuje grad. Valjevske planine, Divčibare, kanjon reke
Gradac, Petnica, Brankovina, valjevska sela, lov, ribolov, zdrava hrana – obeležja su turističke ponude
Valjeva.
U okviru definisanja hidroenergetskog potencijala obuhvaćena je celokupna rečna mreža na teritoriji

Grada Valjeva, sa izuzimanjem reke Gradac. Zbog izuzetnih pejzažnih karakteristika i prirodnih retkosti i
vrednosti, i uzimajući u obzir da je klisura reke Gradac predeo izuzetnih odlika, obrađivači su mišljenja da
ne treba narušavati ovu prirodnu celinu gradnjom bilo kakve vrste.
Svi postojeći i prikupljeni podaci za date lokacije se sistematizuju i analiziraju. Obrađeni podaci se se
koriguju i rade se hidrauličke šeme svake lokacije.
Za verifikovane lokacije zahvata i akumulacija MHE vrši se obrada koja se sastoji u sledećem:
- Na regionalnoj osnovi analiziraju se trajanja proticaja koja su obrađena u okviru Vodoprivredne

osnove Srbije i vrši se njihovo prebacivanje na razmatrane profile
- Na osnovu bruto pada, površine sliva i oticanja na razmatranim profilima određuje se srednji
proticaj (Q sr)
- Postupak za usvajanje instalisanog protoka vrši se na osnovu pretpostavke optimalnog korišćenja
svih voda predmetnog vodotoka, uz poštovanje zahteva i ograničenja koje postavljaju ostali
korisnici.
- Instalisana snaga MHE računa se prema bruto padu postrojenja i usvojenom instalisanoim protoku
i na osnovu zbirnog koeficijenta koji je usvojen da je 8,3

- utvrđivanje godišnje proizvodnje vrši se na bazi instalisane snage i optimalnog časovnog

iskorišćenja elektrane, koji je za male vodotoke do 4 500kW/h.
Na osnovu dobijenih podataka dimenzioniše se cevovod, broj turbina i vrsta turbina, a u skladu sa
preporukom nekog od proizvođača opreme.
U elektro delu definiše se broj niskonaponskih i srednje naponskih ormana, broj generatora i
transformatori.
U ovom dokumentu obrađen je veliki broj malih hidroelektrana koje su locirane na vrlo različitim
geološkim i topografskim uslovima. Neke lokacije su u blizini naselja ili u samim naseljima, ali je većina
lokacija udaljena od naselja i često je neophodno predvideti i pristupne puteve koji će ih povezati sa
postojećim saobraćajnicama.
Ovako različiti uslovi realizovanja malih hidroelektrana ukazuju na to da svaka od njih ima svoje
specifičnosti o kojima se mora voditi računa prilikom daljeg projektovanja.
Nakon analize razmatranog područja došlo se do zaključka da se najveći broj predviđenih

postrojenja nalazi na vodotocima koji imaju karakteristike brdsko-planinskih tokova sa znatnim padovima
rečnog korita i malim proticajima.
U ovakvim uslovima, kao tehnički najpovoljnija, primenjena su dva tipa zahvata:betonska brana sa
slobodnim prelivom i betonski pragovi sa kontrolisanim prelivom.
Pored prelivnog i neprelivnog dela brane, na jednoj od obala lociran je zahvat sa rešetkom,
dovodnim kanalom i taložnicom, odakle se dalje nastavlja ukopan čelični cevovod do vodostana ili direktno
do mašinske zgrade.
Kod ovog tipa nema klasičnog skretanja reke u fazi gradnje, već se zahvat gradi pod zaštitom
zagata.
Obzirom da su u ovom dokumentu navedena tipska rešenja i podaci o gabaritima dobijeni sa karte
1:25 000, u sledećoj fazi izrade tehničke dokumentacije, kada se bude raspolagalo sa detaljnim
topografskim podlogama, trebalo bi izvršiti optimizaciju svakog predloženog rešenja.
Opšta karakteristika dispozicionih rešenja za sve tipove zahvata su relativno dugački cevovodi.
Dovodni organi MHE su najvećim delom trasirani u brdsko planinskim terenima koji su više ili manje
izraženi, zavisno od toga da li se radi o lokacijama u gornjim ili donjim delovima vodotoka.
Usvojena su rešenja sa ukopanim dovodima radi sigurnosti pogona, naročito u zimskim uslovima,
kao i radi lakšeg održavanja u toku eksploatacije.
Predviđeno je da se dovodni cevovodi rade od čelika, standardnih prečnika.
U grafičkom prilogu data su tipska rešenja turbina u zavisnosti od vrste i broja turbine. Takođe
izvršena je tipizacija brana u zavisnosti od potrebne visine i tipa preliva. Novina je i predlog gumene brane,
koja se u novije vreme sve više uspešno primenjuje za raspone do 30 m i potrebne visine brane do 6m.

Slika: MHE Tegošnica na reci Vlasini (projektovao: “Ekoenergo inženjering” Beograd)

Zaključci i preporuke
Gradnja malih hidroelektrana predstavlja specifičan zadatak koji se po pravilu karakteriši sledećim
elementima:
- malim obimom radova

- razuđenost postrojenja
- nepristupačnost gradilišta
Polazeći od principa da gradilište mora biti primerno organizovano, kao uslov ekonomičnosti
građenja, generalna opredeljenja su sledeća:
1. Obim pripremnih radova treba svesti na minimum i to:
- pristupni put sa elementima koji omogućavaju brzu i jeftinu gradnju puta

- smeštaj radnika ograničiti samo na smeštaj neophodnog stručnog kadra, a pomoćnu radnu snagu
obezbediti iz susednih mesta i naselja
- za gradilište predvideti male, po mogućnosti priručne i pokretne radionice, male separacije za
agregat i male fabrike betona ili transportovati beton od najbliže fabrike betona
2. Maksimalno koristiti raspoložive lokalne materijale kod postrojenja koji uslovljavaju skupe i
nepovoljne transporte i to:
- kamen, šljunak, zemlja za nasipanje

- filteri i agregat za beton
3. Maksimalno koristiti montažne i prefabrikovane elemente (mašinska zgrada, cevovod i sl.) kod
postrojenja koji imaju povoljne i kraće transporte.
4. Maksimalno mehanizovati radove do granice ekonomičnosti uz korišćenje mašina manjih

kapaciteta i univerzalnije primene.
Da bi male hidroelektrane bile i ekonomične, potrebno je da se zadovolji i uslov o minimalnom roku

građenja.
Mali obim radova u celini a posebno specifično mali i razuđeni radovi su takvog karaktera da veća
građevinska preduzeća neće imati interesa za gradnju većine MHE. Treba računati da će izgradnja većine
MHE biti poverena manjim pretežno lokalnim građevinskim preduzećima.

6.1. MHE ″Gornji Taor″
6.1.1. Opšti tehnički podaci

Mala hidroelektrana (MHE) "Gornji Taor" nalazi se u gradu Valjevu u blizini istoimenog sela.
Udaljena je oko 1,2 km jugozapadno od sela Ostreš, oko 3,3 km jugoistočno od sela Bele Vode, oko
1,9 km severoistočno od sela Jevtovići, oko 2,4 km severno od sela Brđani.
MHE "Gornji Taor" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Šupljačka kosa, Bježište, Duga kosa i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Gornji Taor" utvrđeno je da postoje
povoljni uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoje lokalni
putevi sa kojih se mogu napraviti pristupni putevi do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih
objekta.
Izgradnja male hidroelektrane u ovom delu grada Valjeva, uticaće na:
- poboljšanje elektroenergetske prilike u celom kraju;

- omogućiće se da se ovaj deo reke sačuva jer osoblje koje bude radilo na čuvanju i održavanju
MHE imaće uvid u svaku destruktivnu intervenciju, ako je bude, koja može da ugrozi rad same
MHE, ali i okoline;
- sportski i privredni ribolov, uređivanje sportskih rekreacionih zona;
- poboljšaće se kvalitet vode što će pozitivno uticati na razvoj flore i faune u samoj reci. Voda iza
turbine koja se vraća u reku je bez nanosa i obogaćena je kiseonikom.
Hidroelektrana "Gornji Taor" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

pritiskom tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-1.
U svom sastavu MHE "Gornji Taor" obuhvata sledeće objekte:
- dve gravitacione-betonske brane sa ribljim stazama

- vodozahvat sa taložnicom
- cevovod pod pritiskom
- mašinsku zgradu
- objekat za odvod vode
Mala hidroelektrana "Gornji Taor" projektovana je sa dva vodozahvata koje se nalaze na reci Velika
Zabava i njenoj desnoj pritoci. Podizanjem ovih pregrada ostvariće se stvaranje akumulacionih bazena sa
kotom normalnog uspora 750 mnm, kojim će se postići određeni pad potreban za rad ove MHE.
Vodozahvati MHE bi bili niske brane građevinske visine 4 m, odnosno 3 m na desnoj pritoci i nalazili
bi se na koti 747 mnm, odnosno 748 mnm na pritoci.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 600 mnm. Od vodozahvata na
desnoj pritoci reke Velika Zabava voda se odvodi dovodnim cevovodom do vodozahvata na reci Velika
Zabava, odakle se zajedničkim cevovodom pod pritiskom voda odvodi do agregata u mašinskoj zgradi.
U mašinskoj zgradi je predviđeno da se instalira turbina tipa Pelton.
Mašinska zgrada ove male hidroelektrane nalazi se na 29°48´14" istоčnе dužinе i 4 4°07´22"
sеvеrnе širinе pо Griniču, vodozahvat I na 19°47´05" istоčnе dužinе i 44°07’49" sеvеrnе širinе pо Griniču,
vodozahvat II na 19°47´07" istоčnе dužinе i 44°07’46" sеvеrnе širinе pо Griniču.

Tabela 6-1: Tehnički podaci za MHE "Gornji Taor"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Gornji Taor"
lokacija Gornji Taor
grad Valjevo
sliv Reka Zabava
vodotok Velika Zabava
koordinate vodozahvata I X= Y=
koordinate vodozahvata II X= Y=
koordinate mašinske zgrade X= Y=
tip postrojenja Derivaciono-protočno
HIDROLOŠKI PODACI / AKUMULACIJA
kota normalnog uspora (KNU) 750 mnm
površina sliva 8,42 km²
oticanje 17,0 l/s/km²
srednji godišnji protok u profilu brane na reci V. Zabavi 0,117 m³/s
srednji godišnji protok u profilu brane na pritoci 0,023 m³/s
ENERGETSKI PODACI
instalisani protok Qi = 0,229 m³/s
kota gornjeg nivoa vode (KGV) 750 mnm
kota donjeg nivoa vode (KDV) 662 mnm
bruto pad (za pun bazen pri Q = 0,229 m³/s) 88 m
odgovarajući neto pad 84 m
instalisana snaga 160 kW
srednja godišnja proizvodnja električne energije 0,720·10⁶ kWh
godišnji broj pogonskih časova sa max. snagom 4500
TEHNIČKI PODACI
tip brana Betonski prelivni prag
konstruktivna visina brane na reci V. Zabavi 4m
dužina brane u kruni 15 m
konstruktivna visina brane na pritoci 3,0 m
TURBINE
tip Pelton
broj 1
broj obrtaja 1000 ob./min.
snaga po pojedinačnoj turbinskoj jedinici 172 kW
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
preliv preko krune brana (tip) Krigerov preliv
biološki minimum (riblja staza) 0,012 m³/s
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod sa vodozahvata II na pritoci Ø 219,1 mm; L = 95 m

cevovod pod pritiskom Ø 355,6 mm ; L = 2000 m

pristupni put na mestu vodozahvata I ne postoji
pristupni put na mestu vodozahvata II ne postoji
pristupni put na mestu mašinske zgrade ne postoji
Slika 6-1: Hidraulička šema MHE "Gornji Taor"

6.2. MHE ″Gornji Taor I″

Mala hidroelektrana (MHE) "Gornji Taor I" nalazi se u gradu Valjevu u blizini istoimenog sela.
Udaljena je oko 1,8 km jugoistočno od sela Ostreš, oko 2,2 km istočno od sela Jevtovići, oko 2,3 km
severoistočno od sela Brđani.
MHE "Gornji Taor I" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Kamenita kosa, Bježište, Humka,
Jačevac i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Gornji Taor I" utvrđeno je da postoje
objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Gornji Taor I" je projektovana derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodima i

cevovodom pod pritiskom tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-2.
U svom sastavu MHE "Gornji Taor I" obuhvata sledeće objekte:
- tri gravitacione-betonske brane sa ribljim stazama

- tri vodozahvata sa taložnicama
- dovodne cevovode
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Gornji Taor I" projektovana je sa tri vodozahvata koji se nalaze na reci Velika
Zabava i njenim pritokama. Podizanjem ovih pregrada ostvariće se stvaranje akumulacionih bazena sa
kotom normalnog uspora 660 mnm, kojim će se postići određeni pad potreban za rad ove MHE.
Vodozahvati MHE bi bili niske brane građevinske visine 4 m, odnosno 3 m na pritokama i nalazili bi
se na koti 657 mnm, odnosno 658 mnm na pritokama.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 600 mnm. Od vоdоzahvata na reci
Velika Zabava odvodi se voda dovodnim cevovodom do vodozahvat na desnoj pritoci reke V. Zabava,
odakle se zajedničkim dovodnim cevovodom voda odvodi do vodostana. Sa treće pritoke voda se odvodi
drugim dovodnim cevovodom do istog vodostana koji bi se nalazio na koti 659 mnm, odakle se zajedničkim
cevovodom pod pritiskom voda odvodi do agregata u mašinskoj zgradi.
U mašinskoj zgradi je predviđeno da se instalira turbina tipa Fransis.

sеvеrnе širinе pо Griniču , vodozahvat I (na reci V. Zabava) na 19°48´20" istоčnе dužinе i 44°07’21"
sеvеrnе širinе pо Griniču , vodozahvat II (pritoka reke V. Zabava) na 19°48´41" istоčnе dužinе i 44°07’08"
sеvеrnе širinе pо Griniču, vodozahvat III (pritoka reke V. Zabava) na 19°49´23" istоčnе dužinе i 44°06’42"
sеvеrnе širinе pо Griniču.
Tabela 6-2: Tehnički podaci za MHE "Gornji Taor I"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Gornji Taor I"
lokacija Gornji Taor
grad Valjevo
sliv Reke Zabave
vodotok Velika Zabava
koordinate vodozahvata I na reci Velika Zabava X= Y=
koordinate vodozahvata II X= Y=
koordinate vodozahvata III X= Y=
srednji godišnji protok u profilu vodozahvata I 0,164 m³/s
srednji godišnji protok u profilu vodozahvata II 0,011 m³/s
srednji godišnji protok u profilu vodozahvata III 0,043 m³/s
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane (vodozahvat I) 4m
konstruktivna visina brane (vodozahvat II) 3m
konstruktivna visina brane (vodozahvat III) 3m
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI

broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
biološki minimum (riblja staza) vodozahvat I 0,016 m³/s
biološki minimum (riblja staza) Vodozahvat II 0,001 m³/s
biološki minimum (riblja staza) Vodozahvat III 0,004 m³/s
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod sa vodozahvata I Ø 559 mm; L = 640 m
dovodni cevovod sa vodozahvata II Ø 559 mm; L = 850 m
dovodni cevovod sa vodozahvata III Ø 273 mm; L = 630 m
vodostan 659 mnm
cevovod pod pritiskom Ø 457 mm ; L = 160 m
pristupni put na mestu vodozahvata I ne postoji
pristupni put na mestu vodozahvata II postoji
pristupni put na mestu vodozahvata III ne postoji
pristupni put na mestu mašinske zgrade postoji
Slika 6-2: Hidraulička šema MHE "Gornji Taor I"

6.3. MHE ″Džolovac″

Mala hidroelektrana (MHE) "Džolovac" nalazi se u gradu Valjevu u neposrednoj blizini istoimenog
sela. Udaljena je oko 0,55 km jugozapadno od sela Džolovac, oko 0,75 km severoistočno od sela Zabava,
oko 1,6 km jugozapadno od sela Kušanovici, oko 2,8 severoistočno od sela Gornji Taor.
MHE "Džolovac" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Radanov, Ljuta stena, Kičer i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Džolovac", utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoje lokalni putevi sa
kojih se mogu napraviti pristupni putevi do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Džolovac" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-3.
U svom sastavu MHE "Džolovac" obuhvata sledeće objekte:
- gravitaciono-betonsku branu sa ribljom stazom

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Džolovac" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku reke

Zabavice na koti 625 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 6,5 m.
Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 75 m.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 555 mnm i oko 1250 m nizvodno od
brane. Od vоdоzahvata do mašinske zgrade, voda bi se dovodila direktno cevovodom pod pritiskom dužine
1230 m.
sеvеrnе širinе pо Griniču, a vodozahvat na 19°49´51" istоčnе dužinе i 43°08’05" sеvеrnе širinе pо Griniču.

Tabela 6-3: Tehnički podaci za MHE "Džolovac"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Džolovac"
lokacija Džolovac
grad Valjevo
sliv Reke Zabave
vodotok Reka Zabavica
koordinate vodozahvata X= Y=
oticanje 17 l/s/km²
srednji godišnji protok u profilu brane 0,102 m³/s
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
tip brane Betonski prelivni prag
konstruktivna visina brane 6,5 m
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
preliv preko krune brane (tip) Krigerov preliv
PODACI O DERIVACIJI
pristupni put na mestu vodozahvata ne postoji

Slika 6-3: Hidraulička šema MHE "Džolovac"

6.4. MHE ″Samari″

Mala hidroelektrana (MHE) "Samari" nalazi se u gradu Valjevu u blizini železničke stanice
″Mimoilaznice Samari″. Udaljena je oko 0,5 km severoistočno od sela Zabava, oko 1,6 km jugoistočno od
sela Džolovac, oko 1,9 km jugozapadno od sela Kušanovići.
MHE "Samari" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Samari, Ljuta stena, i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Samari", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Samari" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Samari" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Samari" je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku reke

Zabavice na koti 552 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 3,5 m.
1460 m.

Tabela 6-4: Tehnički podaci za MHE "Samari"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Samari"
lokacija Zabava
grad Valjevo
sliv Reke Zabave
vodotok Reka Zabavica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-4: Hidraulička šema MHE "Samari"

6.5. MHE ″Gajovići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Gajovići" nalazi se u gradu Valjevu u neposrednoj blizini istoimenog
sela. Udaljena je oko 1,0 km severoistočno od sela Gajovići, oko 1,1 km jugozapadno od sela Ninovići i oko
1,4 km jugozapadno od sela Žerkovići.
MHE "Gajovići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Orlovica, Liporavan, Zlostup, Las i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Gajovići", utvrđeno je da postoje povoljni
kojih se može pristupiti do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Gajovići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Gajovići" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Gajovići" je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku reke

Zabava na koti 400 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 5,8 m.
brane. Od vоdоzahvata dо vodostana koji bi se nalazio na koti 403 mnm, voda bi se dovodila dovodnim
cevovodom dužine 2030 m, a od vodostana do mašinskе zgradе, voda bi se odvodila cevovodom pod
pritiskom dužine 190 m.
U mašinskoj zgradi je predviđeno da se instalira turbina tipa Kaplan.
Tabela 6-5: Tehnički podaci za MHE "Gajovići"

OPŠTI PODACI
naziv MHE "Gajovići"
lokacija Gajovići
grad Valjevo
sliv Reke Zabave
vodotok Reka Zabava
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod Ø 1118 mm; L = 2030 m
vodostan 403 mnm
pristupni put na mestu vodozahvata postoji

Slika 6-5: Hidraulička šema MHE "Gajovići"

6.6. MHE ″Ljuti Krš″

Mala hidroelektrana (MHE) "Ljuti Krš" nalazi se u gradu Valjevu u podnožju istoimenog toponima.
Udaljena je oko 2,5 km južno od sela Todosijevići, oko 3,1 km severozapadno od Divčibara, oko 3,7 km
jugoistočno od sela Bukovi.
MHE "Ljuti Krš" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Ljuti Krš, Lazova kosa, Markovića kosa i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Ljuti Krš", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Ljuti Krš" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom
U svom sastavu MHE "Ljuti Krš" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Ljuti Krš" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku Crne reke
na koti 845,5 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 6 m. Dužina
akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 100 m.
1480 m.

Tabela 6-6: Tehnički podaci za MHE "Ljuti Krš"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Ljuti Krš"
lokacija Toponim Ljuti Krš
grad Valjevo
sliv Bukovske reke
vodotok Crna reka
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane 6m
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-6: Hidraulička šema MHE "Ljuti Krš"

6.7. MHE ″Markovića kosa″

Mala hidroelektrana (MHE)″Markovića kosa″ nalazi se u gradu Valjevu u podnožju istoimenog
toponima. Udaljena je oko 2,4 km jugozapadno od sela Todosijevići, oko 3,6 km severozapadno od
Divčibara, oko 2,8 km jugoistočno od sela Bukovi.
MHE ″Markovića kosa″ sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Sedlo, Lazova kosa, Markov ića
kosa i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE″Markovića kosa″ utvrđeno je da postoje

objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana ″Markovića kosa″ je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

U svom sastavu MHE ″Markovića kosa″ obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana ″Markovića kosa″ je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku Crne
reke na koti 725,5 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 6 m. Dužina
930 m.

Tabela 6-7: Tehnički podaci za MHE ″Markovića kosa″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Markovića kosa″
lokacija Toponim Markovića kosa
grad Valjevo
sliv Bukovske reke
vodotok Crna reka
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-7: Hidraulička šema MHE ″Markovića kosa″

6.8. MHE ″Sedlo″

Mala hidroelektrana (MHE)″Sedlo″ nalazi se u gradu Valjevu u podnožju istoimenog toponima.
Udaljena je oko 2,7 km jugozapadno od sela Todosijevići, oko 4,2 km severozapadno od Divčibara, oko
2,3 km jugoistočno od sela Bukovi.
MHE ″Sedlo″ sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Sedlo, Crveni breg, Markovića kosa, Hajdučka
kosa i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE″Sedlo″ utvrđeno je da postoje povoljni


MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana ″Sedlo″ je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE ″Sedlo″ obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana ″Sedlo″ je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku Crne reke na
koti 671 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 5,5 m. Dužina
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 610,5 mnm i oko 1100 m nizvodno
od brane. Od vоdоzahvata do mašinske zgrade, voda bi se dovodila direktno cevovodom pod pritiskom
dužine 1050 m.

Tabela 6-8: Tehnički podaci za MHE ″Sedlo″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Sedlo″
lokacija Toponim Sedlo
grad Valjevo
sliv Bukovske reke
vodotok Crna reka
ENERGETSKI PODACI
kota donjeg nivoa vode (KDV) 610,5 mnm
bruto pad (za pun bazen pri Q = 0,202 m³/s) 64,5 m
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-8: Hidraulička šema MHE "Sedlo"

6.9. MHE ″Crveni breg″

Mala hidroelektrana (MHE) "Crveni breg" nalazi se u gradu Valjevu u podnožju istoimenog toponima.
Udaljena je oko 1,6 km jugoistočno od sela Bukovi, i nalazi se na ušću Crne reke u Bukovsku reku.
MHE "Crveni breg" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Hajdučka kosa, Crveni breg, Brezik i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Crveni breg" utvrđeno je da postoje
objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Crveni breg" je projektovana derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodima i

U svom sastavu MHE "Crveni breg" obuhvata sledeće objekte:
- dve gravitacione-betonske brane

- dva vodozahvata sa taložnicama i ribljim stazama
- dovodne cevovode
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Crveni breg" projektovana je sa dva vodozahvata koji se nalaze na Crnoj i
Bukovskoj reci. Podizanjem ovih pregrada ostvariće se stvaranje akumulacionih bazena sa kotom
normalnog uspora 610 mnm, kojim će se postići određeni pad potreban za rad ove MHE.
Vodozahvati MHE bi bili niske brane građevinske visine 3,5 m nalazili bi se na koti 608 mnm.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 512 mnm. Od vodozahvata na Crnoj
reci i vodozahvata na Bukovovskoj reci, voda se dovodnim cevovodima odvodi do vodostana koji se nalazi
na koti 609 mnm, odatle se zajedničkim cevovodom pod pritiskom voda odvodi do agregata u mašinskoj
zgradi. U mašinskoj zgradi je predviđeno da se instalira turbina tipa Pelton.
sеvеrnе širinе pо Griniču , vodozahvat (na Crnoj reci) na 19°57´25" istоčnе dužinе i 44°07’47" sеvеrnе

širinе pо Griniču , vodozahvat (na Bukovskoj reci) na 19°57´23" istоčnе dužinе i 44°07’54" sеvеrnе širinе
pо Griniču.
Tabela 6-9: Tehnički podaci za MHE "Crveni breg"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Crveni breg"
lokacija Toponim Crveni breg
grad Valjevo
sliv Bukovske reke
vodotok Bukovska i Crna reka
koordinate vodozahvata na Crnoj reci X= Y=
koordinate vodozahvata na Bukovskoj reci X= Y=
srednji godišnji protok u profilu brane na Crnoj reci 0,13 m³/s
srednji godišnji protok u profilu brane na Bukovskoj reci 0,07 m³/s
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na Crnoj reci 3,5 m
konstruktivna visina brane na Bukovskoj reci 3,5 m
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod sa vodozahvata na Crnoj reci Ø 508 mm; L = 1180 m
dovodni cevovod sa vodozahvata na Bukovskoj reci Ø 355,6 mm; L = 1250 m
vodostan 609 mnm
pristupni put na mestu vodozahvata na Crnoj reci ne postoji
pristupni put na mestu vodozahvata na Bukovskoj reci postoji
Slika 6-9: Hidraulička šema MHE ″Crveni Breg″

6.10. MHE ″Ožanj″

Mala hidroelektrana (MHE)″Ožanj″ nalazi se u gradu Valjevu 2,8 km uzvodno od sela Bukovi.
Udaljena je oko 3,9 km jugozapadno od sela Todosijevići i oko 3,5 km severozapadno od Divčibara.
MHE ″Ožanj″ sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Sedlo, Crveni breg, Ožanj i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE ″Ožanj″ utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoji lokalni put sa kog se
može pristupiti do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana ″Ožanj″ je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE ″Ožanj″ obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana ″Ožanj″ je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku Bukovske reke
na koti 688 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 3,0 m. Dužina
od brane. Od vоdоzahvata do mašinske zgrade, voda bi se dovodila direktno cevovodom pod pritiskom
dužine 1020 m.

Tabela 6-10: Tehnički podaci za MHE ″Ožanj″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Ožanj″
lokacija Toponim Crveni breg
grad Valjevo
sliv Bukovske reke
vodotok Bukovska reka
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-10: Hidraulička šema MHE ″Ožanj″

6.11. MHE ″Bukovi″

Mala hidroelektrana (MHE) ″Bukovi″ nalazi se u gradu Valjevu u blizini istoimenog sela. Udaljena je
oko 2,5 km jugoistočno od sela Kićanovic, oko 3,7 km zapadno od sela Todosijevići, oko 4,0 km istočno od
sela Zabava.
MHE ″Bukovi″ sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Čukavac, Sijevci, Lastva, Brazik i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE ″Bukovi″ utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana ″Bukovi″ je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dva nezavisna vodozahvata i

njihovim agregatima koji su smešteni u jednu mašinsku zgradu, a tehničke karakteristike istih date su u
tabeli 6-11a i 6-11b.
U svom sastavu MHE ″Bukovi″ obuhvata sledeće objekte:
- dve gravitacione-betonske brane

- dva vodozahvata sa taložnicama i ribljim stazama
- dovodne cevovode
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana ″Bukovi″ projektovana je sa dva vodozahvata, na reci Kozlici i Bukovskoj reci,
koji imaju nezavisne dovodne cevovode i zajedničku mašinsku zgradu. Podizanjem ovih pregrada ostvariće
se stvaranje akumulacionih bazena sa kotom normalnog uspora 480 mnm na reci Kozlici i 511 mnm na
Bukovskoj reci.
Vodozahvati MHE bi bili niske brane građevinske visine 6 m i nalazili bi se na koti 476 mnm na reci
Kozlici, odnosno na 507 mnm na Bukovskoj reci.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 436 mnm. Od vodozahvata se voda
odvojenim cevovodima pod pritiskom odvodi do odvojenih agregata koji su smešteni u istu mašinsku
zgradu. U mašinskoj zgradi je predviđeno da se instaliraju dve turbine tipa Fransis.

sеvеrnе širinе pо Griniču , vodozahvat (na Crnoj reci) na 19°57´25" istоčnе dužinе i 44°07’47" sеvеrnе
širinе pо Griniču , vodozahvat (na Bukovskoj reci) na 19°57´23" istоčnе dužinе i 44°07’54" sеvеrnе širinе
pо Griniču.
Tabela 6-11a: Tehnički podaci MHE ″Bukovi″ za vodozahvat na reci Kozlici
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Bukovi″
sliv Bukovske reke
vodotok reka Kozlica
ENERGETSKI PODACI
instalisana snaga agregata I 43 kW
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na Crnoj reci 6m
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Tabela 6-11b: Tehnički podaci MHE ″Bukovi″ za vodozahvat na Bukovskoj reci
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Bukovi″
sliv Bukovske reke
ENERGETSKI PODACI
instalisana snaga agregata II 285 kW
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na Crnoj reci 6 m
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

UKUPNA INSTALISANA SNAGA MHE ″Bukovi″ 328 kW

Ukupna srednja godišnja proizvodnja električne energije 1,476·10⁶ kWh
Slika 6-11: Hidraulička šema MHE ″Bukovi″

6.12. MHE ″Razbojnica″

Mala hidroelktrana (MHE) ″Razbojnica″ nalazi se u gradu Valjevu u neposrednoj blizini istoimrnog
sela. Udaljena je oko 1,2 km jugoistočno od sela Žarkovići, oko 2,0 km jugoistočno od sela Ninović, oko
2,5 km istočno od sela Zabava i Gajovići.
MHE ″Razbojnica″ sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Zlostup, Gojčevica, Leskovica i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE ″Razbojnica″ utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana ″Razbojnica″ je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

U svom sastavu MHE ″Razbojnica″ obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana ″Razbojnica″ je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku

Bukovske reke na koti 432 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine
3,0 m. Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 100 m.
1340 m.

Tabela 6-12: Tehnički podaci za MHE ″Razbojnica″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Razbojnica″
lokacija Razbojnica
grad Valjevo
sliv Bukovske reke
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-12: Hidraulička šema MHE ″Razbojnica″

6.13. MHE ″Ninovići″

Mala hidroelktrana (MHE) ″Ninovići″ nalazi se u gradu Valjevu u podnožju toponima Debelo osoje.
Udaljena je oko 1,1 km jugozapadno od sela Ninović, oko 1,6 km jugozapadno od sela Žarkovići, oko
1,5 km severoistočno od sela Gajovići.
MHE ″N inovići″ sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Debelo osoje, Sokolovača, Leskovica,
Zloslut i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE ″Ninovići″ utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana ″Ninovići″ je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE ″Ninovići″ obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana ″Ninovići″ je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku Bukovske

reke na koti 398 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 3,0 m. Dužina
1820 m.

Tabela 6-13: Tehnički podaci za MHE ″Ninovići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Ninovići″
lokacija Ninovići
grad Valjevo
sliv Bukovske reke
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
cevovod pod pritiskom Ø 813mm ; L = 1820 m

Slika 6-13: Hidraulička šema MHE ″Ninovići″

6.14. MHE ″Stara vodenica″

Mala hidroelktrana (MHE)″Stara vodenica″ nalazi se u gradu Valjevu u neposrednoj blizini grada
Valjeva. Udaljena je oko 0,7 km istočno od naselja Popare i oko 0,5 zapadno od naselja Gradac.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE ″Stara vodenica″ utvrđeno je da postoje
povoljni uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoji lokalni put
sa kog se može pristupiti do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana ″Stara vodenica″ je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

U svom sastavu MHE ″Stara vodenica″ obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana ″Stara vodenica″ je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku reke
Gradac na koti 188 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 3,0 m.
650 m.

Tabela 6-14: Tehnički podaci za MHE ″Stara vodenica″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Stara vodenica″
lokacija Grad Valjevo
grad Valjevo
sliv Reke Gradac
vodotok Reka Gradac
površina sliva 165 km²
ENERGETSKI PODACI
bruto pad (za pun bazen pri Q = 2,77 m³/s) 5m
odgovarajući neto pad 4,5 m
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-14: Hidraulička šema MHE ″Stara vodenica″

6.15. MHE ″Pod Velež″

Mala hidroelektrana (MHE) "Pod Velež" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,4 km
jugoistočno od naselja Pod Velež, oko 0,6 km jugozapadno od naselja Petrovići, oko 1,2 km
severozapadno od toponima Čardačina i oko 0,6 km severoistočno od naselja Kučine.
MHE "Pod Velež" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Kućine,Velež, Okruglić, Bucure i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Pod Velež", utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoje lokalni putevi
kojima se može pristupiti do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Pod Velež" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Pod Velež" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Pod Velež" je projektovana sa jednim vodozahvatom u donjem toku reke
Obnice na koti 598 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 3 m. Dužina
sеvеrnе širinе pо Griniču, a vodozahvat na 19°40´31" istоčnе dužinе i 44°13´25" sеvеrnе širinе pо Griniču.

Tabela 6-15: Tehnički podaci za MHE ″Pod Velež″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Pod Velež″
lokacija Pod Velež
grad Valjevo
sliv reke Obnice
vodotok reka Obnica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod Ø 328,3 mm; L = 960 m
vodostan 599 mnm

Slika 6-15: Hidraulička šema MHE ″Pod Velež″

6.16. MHE ″Petrovići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Petrovići" nalazi se u gradu Valjevu.Mašinska zgrada u kojoj su
smeštena dva agregata jedan agregat pripada hidroelektani Savići. Udaljena je oko 0,6 km jugoistočno od
naselja Savići, oko 0,9 km jugozapadno od naselja Mladenovići , oko 0,7 km severozapadno od naselja
Petrovići i oko 0,85 km severoistočno od naselja Pod Velež.
MHE "Petrovići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Okruglica, Krušik, Bare, Velež itd.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Petrovići", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Petrovići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Petrovići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Petrovići" je projektovana sa jednim vodozahvatom u donjem toku reke Obnice
na koti 480 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 2 m. Dužina
850 m.

Tabela 6-16: Tehnički podaci za MHE ″Petrovići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Petrovići″
lokacija Petrovići
grad Valjevo
sliv reke Obnice
vodotok reka Obnica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-16: Hidraulička šema MHE ″Petrovići″

6.17. MHE ″Pećina″

Mala hidroelektrana (MHE) "Pećina" nalazi se u gradu Valjevu sa dva vodozahvata jedan je na
Bucarskom potoku, drugi na Veležkom potoku. Udaljena je oko 0,6 km jugoistočno od naselja Savići, oko
1,0 km jugozapadno od naselja Mladenovići , oko 0,7 km severozapadno od naselja Petrovići i oko 0,7 km
severoistočno od naselja Pod Velež .
MHE "Pećina" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Savići, Mladenovići, Petrovići, Pod Velež i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Pećina", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Pećina" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodima i

U svom sastavu MHE "Pećina" obuhvata sledeće objekte:
- dve gravitaciono-betonske brane sa ribljim stazama

- dva vodozahvata sa taložnicama
- dovodne cevovode
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Pećina" projektovana sa dva vodozahvata, jedan na Bucarskom potoku i jedan
na Veležkom potoku. Oba vodozahvata su niske brane građevinske visine 3 m i nalaze se na koti
598 mnm. Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode na Bucarskom potoku iznosila
bi oko 47 m, dok bi dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode na Veležkom potoku
iznosila oko 37 m.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 430 mnm na ušću Veležkog potoka i
Bucarskog potoka. Od vоdоzahvata dо vodostana koji bi se nalazio na koti 599 mnm, voda bi se dovodila
dovodnim cevovodima sa jednog i drugog vodozahvata, a od vodostana do mašinskе zgradе, voda bi se
odvodila cevovodom pod pritiskom dužine 630 m. U mašinskoj zgradi je predviđeno da se instalira turbina
tipa Pelton.

sеvеrnе širinе pо Griniču . Vodozahvat na Bucurskom potoku reci nalazi se na 19°39´55" istоčnе dužinе i
44°13´51" sеvеrnе širinе pо Griniču , a vodozahvat na Obnicanalazi se na 19°40´20" istоčnе dužinе i
44°14’20" sеvеrnе širinе pо Griniču.
Tabela 6- 17: Tehnički podaci za MHE "Pećina"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Pećina"
lokacija Pećina
grad Valjevo
sliv reke Obnice
vodotok Veležki potok i Bucarski potok
koordinate vodozahvata na Veležkom potoku X= Y=
koordinate vodozahvata na Bucarskom potoku X= Y=
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na Bucarskom potoku 3m
konstruktivna visina brane na Veležkom potoku 3m
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI


biološki minimum (riblja staza) na Bucarskom potoku 0,001 m³/s
biološki minimum (riblja staza) na Veležkom potoku 0,001 m³/s
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod sa vodozahvata na Bucarskom potoku Ø 219,1 mm; L = 550 m
dovodni cevovod sa vodozahvata na Veležkom potoku Ø 219,1 mm; L = 530 m
vodostan 599 mnm
pristupni put na mestu vodozahvata na Bucarskom potoku postoji
pristupni put na mestu vodozahvata na Veležkom potoku postoji
Slika 6-17: Hidraulička šema MHE "Pećina"

6.18. MHE ″Savići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Savići" nalazi se u gradu Valjevu. Mašinska zgrada u kojoj su smeštena
dva agregata jedan agregat pripada hidroelektani Savići. Udaljena je oko 0,6 km jugoistočno od naselja
Savići, oko 0,9 km jugozapadno od naselja Mladenovići , oko 0,7 km severozapadno od naselja Petrovići i
oko 0,85 km severoistočno od naselja Pod Velež.
MHE "Savići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Bare, Birčani, Velež, Kruišik i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Savići", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Savići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Savići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Savići" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku Drenovićkog

potoka reke na koti 499 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 2 m.
960 m.
sеvеrnе širinе pо Griniču , a vodozahvat na 19°39´49" istоčnе dužinе i 44°14’36" sеvеrnе širinе pо
Griniču.

Tabela 6-18: Tehnički podaci za MHE ″Savići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Savići″
lokacija Savići
grad Valjevo
sliv reka Obnica
vodotok Drenovićki potok
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-18: Hidraulička šema MHE ″Savići″

6.19. MHE ″Mladenovići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Mladenovići" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,2 km
jugoistočno od istoimenog nasleja Mladenovići, oko 1,5 km jugozapadno od naselja Stave, oko 1,6 km
severozapadno od naselja Ercegovi i oko 1,1 km severoistočno od naselja Petrovići.
MHE "Mladenovići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Birčani, Sitarice, Suvodonja,Vilinac i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Mladenovići", utvrđeno je da postoje

objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Mladenovići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

U svom sastavu MHE "Mladenovići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Mladenovići" je projektovana sa jednim vodozahvatom u donjem toku reke

1385 m.

Tabela 6-19: Tehnički podaci za MHE ″Mladenovići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Mladenovići″
lokacija Mladenovići
grad Valjevo
sliv reke Obnice
vodotok reka Obnica
srednji godišnji protok u profilu brane 0,527m³/s
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-19: Hidraulička šema MHE ″Mladenovići″

6.20. MHE ″Birčani″

Mala hidroelektrana (MHE) "Birčani" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,4 km jugoistočno
od toponima Glavica , oko 1,3 km jugozapadno od naselja Komići , oko 0,6 km severozapadno od naselja
Bajići i oko 0,9 km severoistočno od naselja Stave .
MHE "Birčani" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Brdo, Glavica , Stari drum, Starićki br i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Birčani", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Birčani" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodima i

U svom sastavu MHE "Birčani" obuhvata sledeće objekte:

- dovodne cevovode
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Birčani" projektovana sa dva vodozahvata, jedan na reci Stanini i jedan na reci
Obnici. Oba vodozahvata su niske brane građevinske visine 3 m i nalaze se na koti 378 mnm. Dužina
akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode na reci Stanina iznosila bi oko 113 m, dok bi
dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode na reci Obnici iznosila oko 125 m.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 345 mnm na reci Obnici. Od
vоdоzahvata dо vodostana koji bi se nalazio na koti 379 mnm, voda bi se dovodila dovodnim cevovodima
sa jednog i drugog vodozahvata, a od vodostana do mašinskе zgradе, voda bi se odvodila cevovodom pod
pritiskom dužine 1155 m. U mašinskoj zgradi je predviđeno da se instalira turbina tipa Kaplan.
sеvеrnе širinе pо Griniču . Vodozahvat na reci Obnici nalazi se na 19°41´20" istоčnе dužinе i 44°15´05"
sеvеrnе širinе pо Griniču , a vodozahvat na reci Stanini nalazi se na 19°40´53" istоčnе dužinе i 44°16’06"

Tabela 6-20: Tehnički podaci za MHE "Birčani"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Birčani"
lokacija Birčani
grad Valjevo
sliv reke Obnice
vodotok reka Stanina i reka Obnica
koordinate vodozahvata na Reci Obnici X= Y=
koordinate vodozahvata na Reka Stanina potoku X= Y=
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na reci Stanini 3m
konstruktivna visina brane na reci Obnici 3m
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
biološki minimum (riblja staza) na reka Stanini 0,02 m³/s
biološki minimum (riblja staza) na reci Obnici 0,03 m³/s

PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod sa vodozahvata na reci Stanini Ø 660 mm; L = 1560 m
dovodni cevovod sa vodozahvata na reci Obnici Ø 762 mm; L = 985 m
vodostan 599 mnm
pristupni put na mestu vodozahvata na reci Stanini postoji
pristupni put na mestu vodozahvata na reci Obnici postoji
Slika 6-20: Hidraulička šema MHE "Birčani"

6.21. MHE ″Stanina″

Mala hidroelektrana (MHE) "Stanina" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,4 km jugoistočno
do naselja Obradovići, oko 0,7 km jugozapadno od naselja Rakovići, oko 0,5 km severno od naselja
Vlajkovići, oko 1,5 km severo istočno od naselja Vukovići.
MHE "Stanina" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Stari drum, Karaula, VIlinac, Suvodanja i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Stanina", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Stanina" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodima i

U svom sastavu MHE "Stanina" obuhvata sledeće objekte:

- dovodne cevovode
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Stanina" projektovana sa dva vodozahvata, jedan na reci Stanini i jedan na
Vlajkovićkoj reci. Oba vodozahvata su niske brane građevinske visine 3 m i nalaze se na koti 438 mnm.
Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode na reci Statini iznosila bi oko 220 m, dok
bi dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode na Vlajkovićkoj reke iznosila oko 210 m.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 380 mnm na ušću Statine .Od
vоdоzahvata dо vodostana koji bi se nalazio na koti 439 mnm, voda bi se dovodila dovodnim cevovodima
sa jednog i drugog vodozahvata, a od vodostana do mašinskе zgradе, voda bi se odvodila cevovodom pod
pritiskom dužine 765 m. U mašinskoj zgradi je predviđeno da se instalira turbina tipa Fransis
sеvеrnе širinе pо Griniču . Vodozahvat na Vlajkovićkoj reci reci nalazi se na 19°47´56" istоčnе dužinе i
44°16´11" sеvеrnе širinе pо Griniču, a vodozahvat na reci Statini nalazi se na 19°46´54" istоčnе dužinе i

Tabela 6-21: Tehnički podaci za MHE "Stanina"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Stanina"
lokacija Stanina
grad Valjevo
sliv reke Obnice
vodotok reka Stanina, Vlajkovićkoj reci
koordinate vodozahvata na reci Stanini X= Y=
koordinate vodozahvata na Vlajkovićkoj reci X= Y=
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na na reci Statini 3m
konstruktivna visina brane na Vlajkovićkoj reci 3m
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
biološki minimum (riblja staza) na reci Stanini 0,01 m³/s
biološki minimum (riblja staza) na Vlajkovićkoj reci 0,01 m³/s

PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod sa vodozahvata na reci Stanini Ø 406,4 mm; L = 1545 m
dovodni cevovod sa vodozahvata na Vlajkovićkoj reci Ø 328,3 mm; L = 1430 m
vodostan 439 mnm
pristupni put na mestu vodozahvata na reci Stanini postoji
pristupni put na mestu vodozahvata na Vlajkovićkoj reci postoji
Slika 6-21: Hidraulička šema MHE "Stanina"

6.22. MHE ″Kamilavka″

Mala hidroelektrana (MHE) "Kamilavka" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,4 km
jugoistočno od naselja Jeftići, oko 1,15 km jugozapadno odnaselja Jankovići, oko 0,8 km severno od
naselja Miloševići, oko 0,52 km seveoistočno od naselja Anđelići.
MHE "Kamilavka" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Prekrajci, Rovine, Kamilavka, Stanina i
dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Kamilavka", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Kamilavka" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Kamilavka" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Kamilavka" je projektovana sa jednim vodozahvatom u donjem toku reke

Stanine na koti 498 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 3 m. Dužina
1760 m.
sеvеrnе širinе pо Griniču, a vodozahvat na19°37´57" istоčnе dužinе i 44°16’33" sеvеrnе širinе pо Griniču.

Tabela 6-22: Tehnički podaci za MHE ″Kamilavka″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Kamilavka″
lokacija Kamilavka
grad Valjevo
sliv reke Obnice
vodotok reka Stanina
oticanje 16l/s/km²
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-22: Hidraulička šema MHE ″Kamilavka″

6.23. MHE ″Dikići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Dikići" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,7 km jugoistočno od
naselja Vukovići, oko 2,3 km jugozapadno od naselja Vlajkovići, oko 2,3 km severozapadno od naselja
Mladenovići i oko 0,7 km severoistočno od naselja Dikići.
MHE "Dikići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Pećurine , Padalište, Jasen, Cevina i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Dikići", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Dikići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Dikići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Dikići" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku reke Vrela na
koti 599 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 2 m. Dužina
1150 m.

Tabela 6-23: Tehnički podaci za MHE ″Dikići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Dikići″
lokacija Pećurine
grad Valjevo
sliv reke Obnice
vodotok reka Vrela
ENERGETSKI PODACI
instalisani protok Qi = 0,042m³/s
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
biološki minimum (riblja staza) 0,002m³/s
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-23: Hidraulička šema MHE ″Dikići″

6.24. MHE ″Komić″

Mala hidroelektrana (MHE) "Komić" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,8 km jugoistočno
od naselja Mađžari , oko 0,5 km severozapadno od naselja Komić, oko 1,5 km severno od naselja Baići i
oko 1,3 km istočno od naselja Simići.
MHE "Komić" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Seljak , Karaula, Galvica, Brdo i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Komić", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Komić" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodima i

U svom sastavu MHE "Komić" obuhvata sledeće objekte:

- dovodne cevovode
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Komić" projektovana sa dva vodozahvata, jedan na reci Obnici i jedan na
Vragočanskoj reci. Oba vodozahvata su niske brane građevinske visine 3 m i nalaze se na koti 333 mnm.
Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode na reci Obnici iznosila bi oko 265 m, dok
bi dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode na reci Vragočanska iznosila oko
393 m.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 320 mnm na ušću reke Vragočanska
u reku Obnicu. Od vоdоzahvata dо vodostana koji bi se nalazio na koti 334 mnm, voda bi se dovodila
dovodnim cevovodima sa jednog i drugog vodozahvata, a od vodostana do mašinskе zgradе, voda bi se
odvodila cevovodom pod pritiskom dužine 430 m. U mašinskoj zgradi je predviđeno da se instalira turbina
tipa Kaplan.
sеvеrnе širinе pо Griniču . Vodozahvat na reci Obnici nalazi se na 19°50´01" istоčnе dužinе i 44°15’59"

sеvеrnе širinе pо Griniču , a vodozahvat na reci Vragočanska nalazi se na 19°47´08" istоčnе dužinе i
Tabela 6-24: Tehnički podaci za MHE "Komić"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Komić"
lokacija Glavica
grad Valjevo
sliv reke Obnice
vodotok reka Obnica, Vragočanska reka
koordinate vodozahvata na reci Obnici X= Y=
koordinate vodozahvata na Vragočanskoj reci X= Y=
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na reci Obnici 3m
konstruktivna visina brane na Vragočanskoj reci 3m
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
biološki minimum (riblja staza) na reci Obnici 0,1 m³/s
biološki minimum (riblja staza) na Vragočanskoj reci 0,01 m³/s

PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod sa vodozahvata na reci Obnici Ø 813 mm; L = 895 m
dovodni cevovod sa vodozahvata na Vragočanskoj reci Ø 610 mm; L = 635 m
vodostan 334 mnm
pristupni put na mestu vodozahvata na reci Obnici ne postoji
pristupni put na mestu vodozahvata na Vragočanskoj reci ne postoji
Slika 6-24: Hidraulička šema MHE ″Komić″

6.25. MHE ″Vragoč″

Mala hidroelektrana (MHE) "Vragoč" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,95 km južno od
naselja Brajkovac, oko 0,5 km jugozapadno od mesta Madžari , oko 0,8 km severoistočno od naselja
Simići, oko 1,7 km severoistočno od naselja Adžakovići.
MHE "Vragoč" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Karaula,Jugovića brdo ,Kik i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Vragoč", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Vragoč" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Vragoč" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Vragoč" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku Vragočanske

reke na koti 378 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 3 m. Dužina
2740 m.

Tabela 6-25: Tehnički podaci za MHE ″Vragoč″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Vragoč″
lokacija Simići
grad Valjevo
sliv Reke Obnice
vodotok Vragočanska reka
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-25: Hidraulička šema MHE ″Vragoč″

6.26. MHE ″Majinović″

Mala hidroelektrana (MHE) "Majinović" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 1,0 km
jugozapadno od naselja Pričević, oko 1,4 km severozapadno od naselja Carić, oko 0,7 km severoistočno
od naselja Radivojevići i oko 1,2 km istočno od naselja Ćirići.
MHE "Majinović" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Tanaskovi

ća brdo, Mićića brdo, Ćirića
brdo i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Majinović", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Majinović" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Majinović" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Majinović" je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku reke


Tabela 6-26: Tehnički podaci za MHE ″Majinović″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Majinović″
lokacija Mićića brdo
grad Valjevo
sliv reke Obnice
vodotok reka Obnica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
vodostan 319 mnm

Slika 6-26: Hidraulička šema MHE ″Majinović″

6.27. MHE ″Seljak″

Mala hidroelektrana (MHE) "Seljak" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,7 km jugoistočno od
naselja Vasići, oko 0,9 km jugozapadno od naselja Radivojevići ,oko 0,8 km severozapadno od toponima
Mićića brdo i oko 0,6 km severoistočno od naselja Komić.
MHE "Seljak" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Mićića brdo,Seljak,Bobova i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Seljak", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Seljak" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

cevovodom pod pritiskom tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-27
U svom sastavu MHE "Seljak" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Seljak" je projektovana sa jednim vodozahvatom u donjem toku reke Spasića
vrelo na koti 358 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 3 m. Dužina

Tabela 6-27: Tehnički podaci za MHE ″Seljak″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Seljak″
lokacija Seljak
grad Valjevo
sliv reke Obnice
vodotok reka Spasića vrelo
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
vodostan 359 mnm

Slika 6-27: Hidraulička šema MHE ″Seljak″

6.28. MHE ″Rakići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Rakići" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,6 km jugoistočno od
naselja Pričević, ko 1,5 km jugozapadno od naselja Dragašica, oko 1,0 km zapadno od naselja Belići, oko
0,5 km severozapadno od naselja Tanaskovići.
MHE "Rakići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Tanaskovića brdo, Rudina, Kik, Stajnik i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Rakići", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Rakići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Rakići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Rakići" je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku reke Obnice
1680 m.

Tabela 6-28: Tehnički podaci za MHE ″Rakići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Rakići″
lokacija Belići
grad Valjevo
sliv reka Obnica
vodotok reka Obnica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-28: Hidraulička šema MHE ″Rakići″

6.29. MHE ″Pričević″

Mala hidroelektrana (MHE) "Pričević" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,3 km jugoistočno
od naselja Belići, oko 1,0 km jugozapadno od naselja Rankovići, oko 0,5 km severozapadno od naselja
Lukići,oko 0,9 km severoistočno od naselja Rakići.
MHE "Pričević" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Rudina, Kik, Ćumurovo brdo i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Pričević", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Pričević" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Pričević" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Pričević" je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku reke


Tabela 6-29: Tehnički podaci za MHE ″Pričević″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Pričević″
lokacija Rakići
grad Valjevo
sliv reka Obnica
vodotok reka Obnica
ENERGETSKI PODACI
instalisana snaga 205kW
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
vodostan 264 mnm

Slika 6-29: Hidraulička šema MHE ″Pričević″

6.30. MHE ″Dragašica″

Mala hidroelektrana (MHE) "Dragašica" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,75 km
jugoistočno od naselja Dragašica, oko 0,7 km jugozapadno od naselja Dražići, oko 1,0 km severoistočno
od naselja Belići, oko 1,3 km severoistočno od naselja Pričević.
MHE "Dragašica" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Rudina, Kik,Čardaci ,Ćumurovo brdo i
dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Dragašica", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Dragašica" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Dragašica" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Dragašica" je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku reke

Kamenice na koti 288 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 3 m.
2900 m.

Tabela 30-1: Tehnički podaci za MHE ″Dragašica″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Dragašica″
lokacija Dragašica
grad Valjevo
sliv Obnica reka
vodotok reka Kamenica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 30-1: Hidraulička šema MHE ″Dragašica″

6.31. MHE ″Mitrovići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Mitrovići" nalazi se u gradu Valjevu . Udaljena je 0,6 km jugoistočno od
toponima Veliko brdo, oko 1,3 km jugozapadno od naselja Dragašica, oko 1,3 km severozapadno od
naselja Pričević, oko 1,6 km sevroistočno od naselja Pavlovići.
MHE "Mitrovići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Veliko brdo, Parlog, Dragašica i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Mitrovići", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Mitrovići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Mitrovići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Mitrovići" je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku Kamenice

2380 m.

Tabela 6-31: Tehnički podaci za MHE ″Mitrovići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Mitrovići″
lokacija Mitorvići c
grad Valjevo
sliv reka Obnica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj /
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-31: Hidraulička šema MHE ″Mitrovići″

6.32. MHE ″Trifkovići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Trifkovići" nalazi se u gradu Valjevu . Udaljena je 0,8 km jugoistočno od
toponima Savića brdo, oko 0,3 km jugozapadno od toponima Glavica, oko 1,4 km severozapadno od
toponima Veliko brdo, oko 1,2 km sevroistočno od naselja toponima Žarkovića brdo.
MHE "Trifkovići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Savića brdo, Glavica, Veliko brdo i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Trifkovići", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Trifkovići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Trifkovići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Trifkovići" je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku Kamenice

1620 m.

Tabela 6-32: Tehnički podaci za MHE ″Trifkovići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Trifkovići″
lokacija Mitorvići
grad Valjevo
sliv reka Obnica
površina sliva 8,42km²
ENERGETSKI PODACI
instalisani protok Qi = 0,189m³/s
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
cevovod pod pritiskom Ø 355,6 mm ; L =1620m

Slika 6-32: Hidraulička šema MHE ″Trifkovići″

6.33. MHE ″Ada″

Mala hidroelektrana (MHE) "Ada" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 1,6 km jugoistočno do
naselja Rankovići, oko 1,6 km jugozapadno od naselja Tadići, oko 0,6 km severozapadno od naselja
Dragojevići i oko 1,4 km severoistočno od naselja Jankovići.
MHE "Ada" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Glavica, Ada, Beleg i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Ada", utvrđeno je da postoje povoljni uslovi
za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoje lokalni putevi sa kojih se
mogu napraviti pristupni putevi do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Ada" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Ada" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Ada" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku reke Obnice na
1500 m.

Tabela 6-33: Tehnički podaci za MHE ″Ada″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Ada″
lokacija Ada
grad Valjevo
sliv reka Obnica
vodotok reka Obnica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-33: Hidraulička šema MHE ″Ada″

6.34. MHE ″Dragojevići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Dragojevići" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 2,0 km južno do
naselja Tadići, oko 1,2 km istočno od naselja Goloskovići, oko 0,8 km severno od naselja Boškovići, oko
1,6 km severoistočno do naselja Jankovići.
MHE "Dragojevići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Glavica, Rakići, Jasikovača, Boškovića
brdo i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Dragojevići", utvrđeno je da postoje

objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Dragojevići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

U svom sastavu MHE "Dragojevići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Dragojevići" je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku reke

1540 m.

Tabela 6-34: Tehnički podaci za MHE ″Dragojevići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Dragojevići″
lokacija Glavica
grad Valjevo
sliv reka Obnica
vodotok reka Obnica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-34: Hidraulička šema MHE ″Dragojevići″

6.35. MHE ″Matkovići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Matkovići" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 2,6 km
jugoistočno od naselja D.Bukovica, oko 0,4 km zapadno od naselja Benići, oko 0,8 km severozapadno od
naselja Ćosići , oko 0,9 km severoistočno od naselja Živanovići.
MHE "Matkovići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Zečevina, Matkovići, Ribari i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Matkovići", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Matkovići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Matkovići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Matkovići" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku reke

1910 m.
Mašinska zgrada ove male hidroelektrane nalazi se na19°49´19" istоčnе dužinе i 44°16´23" sеvеrnе
širinе pо Griniču, a vodozahvat na 19°48´33" istоčnе dužinе i 44°16´48" sеvеrnе širinе pо Griniču.

Tabela 6-35: Tehnički podaci za MHE ″Matkovići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Matkovići″
lokacija Matkovići
grad Valjevo
sliv reka Obnica
vodotok reka Obnica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-35 : Hidraulička šema MHE ″Matkovići″

6.36. MHE ″Proseka″

Mala hidroelektrana (MHE) "Proseka" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,6 km jugoistočno
od naselja Kotarci, oko 1,5 km severoistočno od naselja Savići, oko 0,95 km severozapadno od naselja
Rakići, oko 1,4 km severoistočno od naselja Ćosići.
MHE "Proseka" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Derići, Bugarsko brdo, Proseka,Zlotarci i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Proseka", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Proseka" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Proseka" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Proseka" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku Obnice reke
1660 m.

Tabela 6- 36: Tehnički podaci za MHE ″Proseka″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Proseka″
lokacija Proseka
grad Valjevo
sliv reka Obnica
vodotok reka Obnica
površina sliva 149,12km²
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
cevovod pod pritiskom Ø1321 mm ; L = 1660 m

Slika 6-36: Hidraulička šema MHE ″Proseka″

6.37. MHE ″Ribari″

Mala hidroelektrana (MHE) "Ribari" nalazi se u gradu Valjevu.Udaljena je oko 1,5 km južno od
naselja Zlatarić, oko 0,95 km istočno od naselja Kotarci, oko 1,4 km severno od naselja Ćosići i oko 1,8 km
severoistočno od naselja Boškovići.
MHE "Ribari" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Gološković, Kotarci, Proseka, Ribari i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Ribari", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Ribari" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Ribari" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Ribari" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku reke Bukovice
1845 m.
Mašinska zgrada ove male hidroelektrane nalazi se na 19°49´32" istоčnе dužinе i 44°46´52"

Tabela 6-37: Tehnički podaci za MHE ″Ribari″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Ribari″
lokacija Kotarci
grad Valjevo
sliv reka Obnica
vodotok reka Bukovica
oticanje 16l/s/km²
srednji godišnji protok u profilu brane 0,654³/s
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-37: Hidraulička šema MHE ″Ribari″

6.38. MHE ″Damjanovići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Damjanovići" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 2,2 km
jugoistočno od naselja Tomići , oko 2,2 km zapadno od naselja Valjevo, oko 1,6 km severozapadno od
naselja Obradovići, oko 2,0 severoistočno od naselja Savići.
MHE "Damjanovići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Belo polje, Rakići, Rešica brdo i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Damjanovići", utvrđeno je da postoje

objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Damjanovići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

U svom sastavu MHE "Damjanovići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Damjanovići" je projektovana sa jednim vodozahvatom u donjem toku Crne

1275 m.

Tabela 6-38: Tehnički podaci za MHE ″Damjanovići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Damjanovići″
lokacija Belo polje
grad Valjevo
sliv Crna reka
vodotok Crna reka
oticanje 15,0l/s/km²
ENERGETSKI PODACI
bruto pad (za pun bazen pri Q =0,156 m³/s) 20 m
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj /
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-38: Hidraulička šema MHE ″Damjanovići″

6.39. MHE ″Bjelovi″

Mala hidroelektrana (MHE) "Bjelovi" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko0,6 km jugoistočno od
naselja Vučićevići, oko 0,7 km jugo zapadno od toponima Crne bare, oko 1,1 severozapadno od naselja
Marinovac i oko 1,0 km severoistočno od naselja Jevtići.
MHE "Bjelovi" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Crne bare ; Bjelovi, Trebinjaki dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Bjelovi", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Bjelovi" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Bjelovi" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Bjelovi" je projektovana sa jednim vodozahvatom u donjem toku Crne reke na
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 275 mnm i oko1200 m nizvodno od
1190 m.

Tabela 6-39: Tehnički podaci za MHE ″Bjelovi″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Bjelovi″
lokacija Bjelovi
grad Valjevo
sliv Crna reka
vodotok Crna reka
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj /
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-39: Hidraulička šema MHE ″Bjelovi″

6.40. MHE ″Jevtići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Jevtići" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,8 km jugoistočno
od naselja Mladenovići, oko 1,5 km jugozapdno od naselja Dubrava, oko 0,9 km severno od naselja
Dumani, oko 1,5 km severoistočno od naselja Pantelići.
MHE "Jevtići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Jerino brdo, Kamare, Beljino brdo i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Jevtići", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Jevtići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Jevtići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Jevtići" je projektovana sa jednim vodozahvatom u donjem toku Crne reke na
2590 m.

Tabela 6-40: Tehnički podaci za MHE ″Jevtići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Jevtići″
lokacija Dubrava
grad Valjevo
sliv Crna reka
vodotok Crna reka
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kapaln
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-40: Hidraulička šema MHE ″Jevtići″

6.41. MHE ″Dumani″

Mala hidroelektrana (MHE) "Dumani" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 1,1 km jugoistočno
od toponima Ždalovo brdo, oko 0,5 km jugozapadno od toponima Jerino brdo, oko 0,6 severozapadno od
naselja Dumani, oko 1,4 km severoistočno od naselja Pantelići.
MHE "Dumani" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Jerino brdo, Ždalovo brdo, Draganijevica i
dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Dumani", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Dumani" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Dumani" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Dumani" je projektovana sa jednim vodozahvatom u donjem toku Crne reke na
2590 m.

Tabela 6-41: Tehnički podaci za MHE ″Dumani″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Dumani″
lokacija Jerino brdo
grad Valjevo
sliv Crna reka
vodotok Crna reka
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kapaln
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-41: Hidraulička šema MHE ″Dumani″

6.42. MHE ″Milojkovice″

Mala hidroelektrana (MHE) "Milojkovice" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 1,8 km
jugoistočno od sela Potrkušica i oko 2,2 km jugoistočno od sela Milojkovice. Od sela Srednji kraj udaljena
je oko 1,6 km severoistočno i oko 1,6 km jugozapadno od vrha Obla glava.
MHE "Milojkovice" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Kalakovo brdo,Čestobrdica, Vrhovine i

dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Milojkovice", utvrđeno je da postoje

putevi kojima se može pristupiti do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Milojkovice" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

U svom sastavu MHE "Milojkovice" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Milojkovice" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku Lozničke

Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 167 mnm . Od vоdоzahvata do
mašinskе zgradе, voda bi se odvodila cevovodom pod pritiskom dužine 2170 m.

Tabela 6-42: Tehnički podaci za MHE ″Milojkovice″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Milojkovice″
lokacija Milojkovice
grad Valjevo
sliv Kolubara
vodotok Loznička reka
ENERGETSKI PODACI
srednja godišnja proizvodnja električne energije 0,177 ·10⁶ kWh
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
cevovod pod pritiskom Ø 323,8 mm ; L =2170 m
pristupni put na mestu vodozahvata Postoji
pristupni put na mestu mašinske zgrade Postoji

Slika 6-42: Hidraulička šema MHE ″Milojkovice″

6.43. MHE ″Mladevo″

Mala hidroelektrana (MHE) "Mladevo" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 400 m
jugozapadno od mesta Mladenovo i oko 1,3 km od sela Zabrdo, a od mesta Srednji kraj udaljena je oko 3
km jugoistočno.
MHE "Mladevo" je od vrha Žunica brdo udaljena oko 2,6 km jugoistočno, a okružena je toponima
Vinograd, Divačko brdo i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Mladevo", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Mladevo" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Mladevo" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Mladevo" je projektovana sa jednim vodozahvatom u donjem toku Lozničke


Tabela 6-43: Tehnički podaci za MHE ″Mladevo″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Mladevo″
lokacija Mladevo
grad Valjevo
sliv Kolubara
vodotok Loznička reka
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod Ø 457 mm ; L = 2345 m
vodostan 164 mnm

Slika 6-43: Hidraulička šema MHE ″Mladevo″

6.44. MHE ″Lukavac″

Mala hidroelektrana (MHE) "Lukavac" nalazi se u gradu Valjevu okružena toponima Žunica brdo,
Divačko brdo, Osredak.
Od mesta Lukavac udaljena je oko 0,8 km severoistočno, oko 2,5 km jugoistočno od mesta Gaj, od
mesta Srednji kraj udaljena je oko 1 km jugozapadno, a od vrha Potrkušica (293 m) udaljena je oko 1.9 km
jugozapadno.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Lukavac", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Lukavac" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Lukavac" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Lukavac" je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku Klaničke

2250 m.

Tabela 6-44: Tehnički podaci za MHE ″Lukavac″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Lukavac″
lokacija Lukavac
grad Valjevo
sliv Kolubara
vodotok Klanička reka
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-44: Hidraulička šema MHE ″Lukavac″

6.45. MHE ″Divci″

Mala hidroelektrana (MHE) "Divci" nalazi se u gradu Valjevu, u podnožju Divačkog brda. Od mesta
Divci udaljena je oko 800 m severoistočno, a oko 1,6 km istočno od manastira Rabrovica.
MHE "Divci" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Šiša, Mala šuma, Žunica brdo.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Divci", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Divci" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Divci" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Divci" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku Klaničke reke

Tabela 6-45: Tehnički podaci za MHE ″Divci″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Divci″
lokacija Divci
grad Valjevo
sliv Kolubara
vodotok Klanička reka
ENERGETSKI PODACI
kota gornjeg nivoa vode (KGV) 170mnm
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
vodostan 169 mnm

Slika 6-45: Hidraulička šema MHE ″Divci″

6.46. MHE ″Nikolići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Nikolići" nalazi se u gradu Valjevu i udaljena je oko 500 m jugozapadno
od mesta Nikolići. Od mesta Simići udaljena je oko 700 m jugozapadno, na oko 1 km zapadno je udaljena
od mesta Avramovići, od mesta Senići oko 700 m južno,a od mesta Milićevići udaljena je oko 1,7 km
severoistočno.
MHE "Nikolići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Begovica, Dubovac, Savića brdo i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Nikolići", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Nikolići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Nikolići" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Nikolići" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku reke Rabas

Tabela 6-46: Tehnički podaci za MHE ″Nikolići″
OPŠTI PODACI
Naziv MHE ″Nikolići″
lokacija Nikolići
grad Valjevo
sliv Kolubara
vodotok Reka Rabas
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
vodostan 319 mnm

Slika 6-46: Hidraulička šema MHE ″Nikolići″

6.47. MHE ″Medvednik″

Mala hidroelektrana (MHE) "Medvednik" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 850 m severno
od sela Durići, oko 600 m južno od sela Nikolići. Od sela Lazići udaljena je oko 850 m jugoistočno, a od
sela Davidovići udaljena je oko 400 m, jugoistočno.
MHE "Medvednik" okružena je toponima Kamenica, Jakovljevića brdo, Ponoševac. Kotline i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Medvednik", utvrđeno je da postoje


MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Medvednik" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Medvednik" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Medvednik" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku reke

Rabas na koti 283 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 3 m. Dužina

Tabela 6-47: Tehnički podaci za MHE ″Medvednik″
OPŠTI PODACI
Naziv MHE ″Medvednik″
lokacija Medvednik
grad Valjevo
sliv Kolubara
vodotok Reka Rabas
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
vodostan 284 mnm

Slika 6-47: Hidraulička šema MHE ″Medvednik″

6.48. MHE ″Nenadovići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Nenadovići" nalazi se u gradu Valjevu, od istoimenog sela udaljena je
oko 1,2 km jugoistočno. Od sela Kostadinovići udaljena je oko 1,4 km jugozapadno, a od sela Nikolići
udaljena je oko 1,2 km severoistočno.
Mala hidroelektrana (MHE) "Nenadovići" nalazi se u neposrednoj blizini toponima Banovića brdo,
Kamenica, a od planinskog vrha Čukelj (323 m) udaljena je oko 700 m zapadno.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Nenadovići", utvrđeno je da postoje

objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Nenadovići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

U svom sastavu MHE "Nenadovići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Nenadovići" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku reke

1325 m.

Tabela 6-48: Tehnički podaci za MHE ″Nenadovići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Nenadovići″
lokacija Nenadovići
grad Valjevo
sliv Kolubara
vodotok Reka Rabas
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
Tip Kaplan
Broj 1
GENERATORI
Broj 1
TRANSFORMATORI
broj
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
cevovod pod pritiskom Ø 457 mm ; L = 1325m

Slika 6-48: Hidraulička šema MHE ″Nenadovići″

6.49. MHE ″Đuričića Kraj″

Mala hidroelektrana (MHE) "Đuričića Kraj" nalazi se u gradu Valjevu na oko 1,3 km južno od sela
Đuričića kraj. Od sela Kostadinovići udaljena je oko 1,7 km jugoistočno, a od mesta Brankovina udaljena je
oko 1,6 km jugozapadno.
Mala hidroelektrana (MHE) "Đuričića Kraj" nalazi se u neposrednoj blizini toponima Jazavnik, Brdo,
od vrha Čukelj (323 m) udaljena je oko 1,1 km istočno, a od vrha Kamenica (299 m) udaljena je oko 1,7 km
severoistočno.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Đuričića Kraj", utvrđeno je da postoje
objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Đuričića Kraj" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

U svom sastavu MHE "Đuričića Kraj" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Đuričića Kraj" je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku reke
1580 m.

Tabela 6-49: Tehnički podaci za MHE ″Đuričića kraj″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Đuričića Kraj″
lokacija Kozličić
grad Valjevo
sliv Kolubara
vodotok Reka Rabas
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-49: Hidraulička šema MHE ″Đuričića kraj″

6.50. MHE ″Brankovina″

Mala hidroelektrana (MHE) "Brankovina" nalazi se u gradu Valjevu na oko 1,2 km severoistočno od
mesta Brankovina. Od sela Krstivojevići udaljena je oko 1,6 km severno, a od sela Erići udaljena je oko 1,1
km severoistočno.
Mala hidroelektrana (MHE) "Brankovina" okružena je toponima Ranovača, Graorište, od vrha

Ograde (321 m) udaljena je oko 1,6 km jugoistočno i oko 300 m severoistočno od vrha Bodnjik (295 m).
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Brankovina", utvrđeno je da postoje

objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Brankovina" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

U svom sastavu MHE "Brankovina" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Brankovina" je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku reke

2080 m.

Tabela 6-50: Tehnički podaci za MHE ″Brankovina″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Brankovina″
lokacija Brankovina
grad Valjevo
sliv Kolubara
vodotok Reka Rabas
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-50: Hidraulička šema MHE ″Brankovina″

6.51. MHE ″Babina Luka″

Mala hidroelektrana (MHE) "Babina Luka" nalazi se u gradu Valjevu i udaljena je oko 350 m od
mesta Babina Luka. Od mesta Rajčići udaljena je oko 2 km južno, a od mesta Vinogradine udaljena je oko
1,7 km severoistočno.
Mala hidroelektrana (MHE) "Babina luka" okružena je toponima Malo brdo, Srnića brdo, Goli breg,
Bobija i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Babina Luka", utvrđeno je da postoje

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Babina Luka" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Babina Luka" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Babina Luka" je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku reke

Tabela 6-51: Tehnički podaci za MHE ″Babina Luka″
OPŠTI PODACI
Naziv MHE ″Babina Luka″
lokacija Babina Luka
grad Valjevo
sliv Kolubara
vodotok Reka Rabas
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
vodostan 204 mnm

Slika 6-51: Hidraulička šema MHE ″Babina Luka″

6.52. MHE ″Pimići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Pimići" nalazi se u gradu Valjevu u podnožju istoimenog naselja.
Udaljena je 1,2km jugozapadno od naselja Potočara, 2km severoistočno od naselja Zabrđica, 2,1 km
severozapadno od naselja Dublje.
MHE "Pimići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Dupljajski Rabas, Klenovići, Duplja, i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Pimići", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Pimići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Pimići" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Pimići" je projektovana sa jednim vodozahvatom u donjem toku reke Rabas na

Tabela 6-52: Tehnički podaci za MHE ″Pimići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Pimići″
lokacija Dublje
grad Valjevo
sliv Reka Kolubara
vodotok Reka Rabas
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
vodostan 187 mnm

Slika 6-52: Hidraulička šema MHE ″Pimići″

6.53. MHE ″Dublje″

Mala hidroelektrana (MHE) "Dublje" nalazi se u gradu Valjevu u podnožju istoimenog naselja.
Udaljena je 1,9 km zapadno od naselja Lukavac, 0,9 km severozapadno od naselja Karanovac, 0,7 km
sseveroistočno od naselja Popučke.
MHE "Dublje" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Lukavac, Klenovići, i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Dublje", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Dublje" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Dublje" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Dublje" je projektovana sa jednim vodozahvatom u donjem toku reke Rabas na

Tabela 6-53: Tehnički podaci za MHE ″Dublje″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Dublje″
lokacija Dublje
grad Valjevo
sliv Reka Kolubara
vodotok Reka Rabas
ENERGETSKI PODACI
odgovarajući neto pad 8m
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
vodostan 169 mnm

Slika 6-53: Hidraulička šema MHE ″Dublje″

6.54. MHE ″Popučke″

Mala hidroelektrana (MHE) "Popučke" nalazi se u gradu Valjevu u podnožju istoimenog naselja.
Udaljena je oko 1,8 km jugoazapadno od naselja Divci, 1,5 km južno od naselja Lukavac, 2,5 km istočno
od naselja Lukavac.
MHE "Popučke" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Lukavac, Suvo polje, Paljevina, i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Popučke", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Popučke" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Popučke" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Popučke" je projektovana sa jednim vodozahvatom u donjem toku reke Rabas
akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 1 km.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 148 mnm. Od vоdоzahvata do
mašinske zgrade, voda bi se dovodila direktno cevovodom pod pritiskom dužine 1840 m. U mašinskoj
zgradi je predviđeno da se instalira turbina tipa Kaplan.

Tabela 6-54: Tehnički podaci za MHE ″Popučke″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Popučke″
lokacija Popučke
grad Valjevo
sliv Reka Kolubara
vodotok Reka Rabas
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-54: Hidraulička šema MHE ″Popučke″

6.55. MHE ″Mrčevac″

Mala hidroelektrana (MHE) "Mrčevac" nalazi se u gradu Valjevu u podnožju istoimenog naselja.
Udaljena je oko 2km južno od naselja Popučke, 4,5 km jugozapadno od naselja Divci, 4,3 km
severoistočno od naselja Valjevo.
MHE "Mrčevac" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Paljevina, Gornji rabas, i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Mrčevac", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Mrčevac" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodima pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Mrčevac" obuhvata sledeće objekte:

- cevovode pod pritiskom
- mašinsku zgradu
- objekte za odvod vode
Mala hidroelektrana "Mrčevac" projektovana sa dva vodozahvata, jedan na reci Krivošija i jedan na
reci Kremenica. Oba vodozahvata su niske brane građevinske visine 5 m i nalaze se na koti 177 mnm.
Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode na reci Krivošiji iznosila bi oko 250 m, dok
bi dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode na reci Kremenici iznosila oko 200 m.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 163,7 mnm . Od vоdоzahvata na reci
Krivošija i vоdоzahvata na reci Kremenici voda bi se dovodila do mašinskе zgradе cevovodima pod
pritiskom dužina 2060 m i 1080. U mašinskoj zgradi je predviđeno da se instalira turbina tipa Kaplan.
sеvеrnе širinе pо Griniču . Vodozahvat na reci Krivošija nalazi se na 19°56´52" istоčnе dužinе i 44°18’14"
sеvеrnе širinе pо Griniču , a vodozahvat na reci Kremenici nalazi se na 19°57´158" istоčnе dužinе i

Tabela 6-55: Tehnički podaci za MHE "Mrčevac"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Mrčevac"
lokacija Mrčevac
grad Valjevo
sliv Reka Kolubara
vodotok Reka Krivošija, reka Kremenica
koordinate vodozahvata na reci Krivošiji X= Y=
koordinate vodozahvata na reci Kremenici X= Y=
kota normalnog uspora (KNU) 180mnm
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na reci Krivošiji 3m
konstruktivna visina brane na reci Kremenici 3m
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI

PODACI O DERIVACIJI
cevovod pod pritiskom sa vodozahvata na reci Krivošiji Ø 406,4 mm; L = 2060 m
cevovod pod pritiskom sa vodozahvata na reci Kremenici Ø 219,1 mm; L = 1080 m
pristupni put na mestu vodozahvata na reci Krivošiji postoji
pristupni put na mestu vodozahvata na reci Kremenici postoji
Slika 6-55: Hidraulička šema MHE "Mrčevac"

6.56. MHE ″Petrovići I″

Mala hidroelektrana (MHE) "Petrovići I" nalazi se u gradu Valjevu u blizini istoimenog naselja.
Udaljena je oko 1,3 km istočno od sela G. Ubska mala, oko 0,7 km severoistočno od naselja Lazarevići i
0,6 km severozapadno od naselja Brđani.
MHE "Petrovići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Rankovića zabran,Damnjanovića brdo,

Rudine, i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Petrovići I", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Petrovići I" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom
U svom sastavu MHE "Petrovići I" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Petrovići I" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku reke Ub
brane. Od vоdоzahvata do mašinskе zgradе, voda bi se odvodila cevovodom pod pritiskom dužine 2650m.

Tabela 6-56: Tehnički podaci za MHE ″Petrovići I″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Petrovići I″
lokacija Petrovići
grad Valjevo
sliv Reka Tamnava
vodotok Reka Ub
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
pristupni put na mestu mašinske zgrade Ne postoji

Slika 6-56: Hidraulička šema MHE ″Petrovići I″

6.57. MHE ″Vlaščić″

Mala hidroelektrana (MHE) "Vlaščić" nalazi se u gradu Valjevu u podnožju istoimenog mesta.
Udaljena je oko 1,1 km jugozapadno od sela Kamenitovca, oko 1,1 km severoistočno od naselja Brđani i ok
2km severozapadno od naselja D. Keseri.
MHE "Vlaščić" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Rudine, Rasnica, i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Vlaščić", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Vlaščić" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodima i

U svom sastavu MHE "Vlaščić" obuhvata sledeće objekte:

- dovodne cevovode
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Vlaščić" projektovana sa dva vodozahvata, jedan na reci Ub i jedan na reci
Reljača. Oba vodozahvata su niske brane građevinske visine 3 m i nalaze se na koti 248 mnm. Dužina
akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode na reci Ub iznosila bi oko 100 m, dok bi dužina
akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode na reci Reljača iznosila oko 70 m.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 230 mnm . Od vоdоzahvata na reci
Ub voda bi se dovodila dovodnim cevovodom dо vоdоzahvata na reci Reljača, a odatle vodostana koji bi
se nalazio na koti 249 mnm. Od vodostana do mašinskе zgradе, voda bi se odvodila cevovodom pod
pritiskom dužine 70 m. U mašinskoj zgradi je predviđeno da se instalira turbina tipa Kaplan.
sеvеrnе širinе pо Griniču . Vodozahvat na reci Ub nalazi se na 19°44´51" istоčnе dužinе i 44°25’12"
sеvеrnе širinе pо Griniču , a vodozahvat na reci Reljača nalazi se na 19°45´11" istоčnе dužinе i 44°25’34"

Tabela 6-57: Tehnički podaci za MHE "Vlaščić"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Vlaščić"
lokacija Vlaščić
grad Valjevo
sliv Reka Tamnava
vodotok Reka Ub , reka Reljača
koordinate vodozahvata na reci Ub X= Y=
koordinate vodozahvata na reci Reljači X= Y=
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na reci Ub 3m
konstruktivna visina brane na reci Reljači 3m
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj
EVAKUACIONI ORGANI

PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod sa vodozahvata na reci Ub Ø 559mm; L = 945 m
dovodni cevovod sa vodozahvata na reci Reljača Ø 660 mm; L = 735 m
vodostan 249 mnm
pristupni put na mestu vodozahvata na reci Ub postoji
pristupni put na mestu vodozahvata na reci Reljači postoji
Slika 6-57: Hidraulička šema MHE "Vlaščić"

6.58. MHE ″Rudine″

Mala hidroelektrana (MHE) "Rudine" nalazi se u gradu Valjevu u podnožju istoimenog toponima.
Udaljena je oko 1,1 km jugozapadno od sela Kamenitovca, oko 1,1 km severoistočno od naselja Brđani i ok
2km severozapadno od naselja D. Keseri.
MHE "Rudine" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Rudine, Straža, Korenski vis, i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Rudine", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Rudine" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Rudine" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Rudine" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku reke Ub na


Tabela 6-58: Tehnički podaci za MHE ″Rudine″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Rudine″
lokacija Brđani
grad Valjevo
sliv Reka Ub
vodotok Reka Brezovača
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
vodostan 259 mnm

Slika 6-58: Hidraulička šema MHE ″Rudine″

6.59. MHE ″Straža″

Mala hidroelektrana (MHE) "Straža" nalazi se u gradu Valjevu u podnožju istoimenog toponima.
Udaljena je oko 1,3 km južno od naselja Antića granica, 1,2 km severozapadno od naselja D. Erakovina,
2,2 km istočno od naselja Brđani.
MHE "Straža" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Rudine, Straža, Korenski vis, i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Straža", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Straža" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Straža" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Straža" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku reke Ub na


Tabela 6-59: Tehnički podaci za MHE ″Straža″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Straža″
lokacija Petrovići
grad Valjevo
sliv Reka Tamnava
vodotok Reka Ub
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
vodostan 229 mnm

Slika 6-59: Hidraulička šema MHE ″Straža″

6.60. MHE ″Oglađenovac″

Mala hidroelektrana (MHE) "Oglađenovac" nalazi se u gradu Valjevu u podnožju istoimenog
toponima. Udaljena je oko 1,3 km južno od naselja Antića granica, 1,2 km severozapadno od naselja D.
Erakovina, 2,2 km istočno od naselja Brđani.
MHE "Oglađenovac" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Rudine, Straža, Korenski vis, i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Oglađenovac", utvrđeno je da postoje


MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Oglađenovac" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom

i cevovodom pod pritiskom tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-60.
U svom sastavu MHE "Oglađenovac" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Oglađenovac" je projektovana sa jednim vodozahvatom u donjem toku

Oglađenovačke reke na koti 247 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine
5 m. Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 200 m.

Tabela 6-60: Tehnički podaci za MHE ″Oglađenovac″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Oglađenovac″
lokacija D. Erakovina
grad Valjevo
sliv Reka Ub
vodotok Oglađenovačka reka
ENERGETSKI PODACI
kota donjeg nivoa vode (KDV) 210mnm
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
vodostan 249 mnm
cevovod pod pritiskom Ø 355,6mm ; L = 75 m

Slika 6-60: Hidraulička šema MHE ″Oglađenovac″

6.61. MHE ″Oglađenovac I″

Mala hidroelektrana (MHE) "Oglađenovac I" nalazi se u gradu Valjevu na oko 1,2 km jugozapadno
od naselja D. Erakovina, 2,2km jugoistočno od naselja Jovanovići, 1,5 km istočno od naselja G.Keseri.
Mala hidroelektrana (MHE) "Oglađenovac I" okružena je toponima Suševine, Srednje brdo, Rudine,i
dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Oglađenovac I", utvrđeno je da postoje
objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Oglađenovac I" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

U svom sastavu MHE "Oglađenovac I" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Oglađenovac I" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku

Oglađenovačke reke na koti 298 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske
visine 3 m. Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 100 m.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 250 mnm. Od vоdоzahvata do
mašinske zgrade, voda bi se dovodila direktno cevovodom pod pritiskom dužine 2800 m.

Tabela 6-61: Tehnički podaci za MHE ″Oglađenovac I″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Oglađenovac I″
lokacija Brankovina
grad Valjevo
sliv Reka Ub
vodotok Oglađenovačka Reka
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-61: Hidraulička šema MHE ″Oglađenovac I″

6.62. MHE ″Duboka Jaruga″

Mala hidroelektrana (MHE) "Duboka Jaruga" nalazi se u gradu Valjevu u podnožju istoimenog
toponima. Udaljena je oko 2,2 km jugoistočno od naselja Antića granica, 1,4 km severoistočno od naselja
D. Erakovina, 1,4 km severozapadno od naselja Petrići.
MHE "Duboka Jaruga" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Duboka jaruga, Korenski vis, Parlog,
i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Duboka Jaruga", utvrđeno je da postoje

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Duboka Jaruga" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim

cevovodom i cevovodom pod pritiskom tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-61.
U svom sastavu MHE "Duboka Jaruga" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Duboka Jaruga" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku reke
Ub na koti 207 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 5 m. Dužina

Tabela 6-62: Tehnički podaci za MHE ″Duboka Jaruga″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Duboka Jaruga″
lokacija Koren
grad Valjevo
sliv Reka Tamnava
vodotok Reka Ub
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
vodostan 209 mnm
pristupni put na mestu vodozahvata Ne postoji

Slika 6-62: Hidraulička šema MHE ″Duboka Jaruga″

6.63. MHE ″Gola Glava″

Mala hidroelektrana (MHE) "Gola Glava" nalazi se u gradu Valjevu u podnožju istoimenog toponima.
Udaljena je oko 1,4km jugoistočno od naselja Zabrđani, 1,8 km severozapadno od naselja Slatina, 1,5 km
severoistočno od naselja Balačka.
MHE "Gola Glava" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Osredak, Gola Glava, Slatina, i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Gola Glava", utvrđeno je da postoje

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Gola Glava" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Gola Glava" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Gola Glava" je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku reke Ub

Tabela 6-63: Tehnički podaci za MHE ″Gola Glava″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Gola Glava″
lokacija Gola Glava
grad Valjevo
sliv Reka Tamnava
vodotok Reka Ub
srednji godišnji protok u profilu brane 1 m³/s
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
vodostan 151 mnm

Slika 6-63: Hidraulička šema MHE ″Gola Glava″

6.64. MHE ″Balačka″

Mala hidroelektrana (MHE) "Balačka" nalazi se u gradu Valjevu u podnožju istoimenog naselja.
Udaljena je oko 2 km jugoistočno od naselje Gola Glava, 2,1km južno od naselja Zabrđani, 2,1 km zapadno
od naselja Slatina.
MHE "Balačka" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Osredak, Gola Glava, Kopilan, i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Balačka", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Balačka" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Balačka" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Balačka" je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku Joševe

reke na koti 168,5 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 4 m. Dužina

Tabela 6-64: Tehnički podaci za MHE ″Balačka″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Balačka″
lokacija Balačka
grad Valjevo
sliv Reka Ub
vodotok Joševa reka
ENERGETSKI PODACI
odgovarajući neto pad 23,5m
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
vodostan 169 mnm

Slika 6-64: Hidraulička šema MHE ″Balačka″

6.65. MHE ″Miličinica″

Mala hidroelektrana (MHE) "Miličinica" nalazi se u gradu Valjevu u podnožju istoimenog naselja.
Udaljena je oko 0,5 severozapadno od naselja D. Ružići, 1,7km severoistočno od naselja Đermuška
mahala, 2,4 km istočno od naselja Gornja Mala.
MHE "Miličinica" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Brda, Medvenik, Glavica, i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Miličinica", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Miličinica" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Miličinica" obuhvata sledeće objekte:

- vodozahvate sa taložnicama
- cevovode pod pritiskom
- mašinsku zgradu
- objekte za odvod vode
Mala hidroelektrana "Miličinica" je projektovana sa dva vodozahvata, jedan na reci Miličinici a drugi
na reci pavuši,oba na koti 247 mnm. Vodozahvati su niske brane sa ribljom stazom građevinske visine 2 m.
Dužina akumulacija koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 100 m.
brane. Od vоdоzahvata na reci Pavuši i reci Miličinici voda bi se cevovodima pod pritiskom odvodila do
mašinske zgrade. Dužina cevovoda pod pritiskom na reci Miličinici je 730m, na reci Pavuši dužina
cevovoda je 650m , a dužina cevovoda koji ide od račve do mašinske zgrade je dužine 945m.
sеvеrnе širinе pо Griniču , vodozahvat na reci Miličinici nalazi se na 19°41´17" istоčnе dužinе i 44°26’19"
sеvеrnе širinе pо Griniču , vodozahvat na reci Pavuši nalazi se na 19°40´14" istоčnе dužinе i 44°25’54"

Tabela 6-65: Tehnički podaci za MHE ″Miličinica″
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Miličinica
lokacija Miličinica
grad Valjevo
sliv Reka Tamnava
vodotok Reka Miličinica , reka Pavuša
koordinate vodozahvata na reci Ub X= Y=
koordinate vodozahvata na reci Reljači X= Y=
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na reci Miličinici 3m
konstruktivna visina brane na reci Pavuši 3m
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI

PODACI O DERIVACIJI
cevovod sa vodozahvata na reci Miličinici Ø 219mm; L = 640 m
cevovod sa vodozahvata na reci Pavuši Ø 219 mm; L = 735 m
cevovod od račve do mašinske zgrade Ø 355,6 mm ; L = 945 m
pristupni put na mestu vodozahvata na reci Miličinici postoji
pristupni put na mestu vodozahvata na reci Pavuši postoji
Slika 6-65: Hidraulička šema MHE ″Miličinica″

6.66. MHE ″Radovići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Radovići" nalazi se u gradu Valjevu u neposrednoj blizini istoimenog
sela. Udaljena je oko 0,9 km južno od sela Markovici, oko 1,0 km jugozapadno od sela Bojinovici, oko
1,2 km severozapadno od sela Jovanovići, oko 1,9 severoistočno od sela Gođevci.
MHE "Radovići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Obarak, Dolovi, Zarube i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Radovići", utvrđeno je da postoje povoljni
kojih se može pristupni do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Radovići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Radovići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Radovići" je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku reke

Mladoš na koti 328 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 3 m. Dužina
1150 m.

Tabela 6-66: Tehnički podaci za MHE "Radovići"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Radovići"
lokacija Radovići
grad Valjevo
sliv Reke Lepenice
vodotok Reka Mladoš
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-66: Hidraulička šema MHE "Radovići"

6.67. MHE ″Markovići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Markovići" nalazi se u gradu Valjevu u blizini istoimenog sela. Udaljena
je oko 0,45 km zapadno od sela Bogljenovac, oko 0,5 km severozapadno od sela Bojinovići, oko 0,58 km
severoistočno od sela Markovići, oko 0,4 km južno od sela Gvozdenići.
MHE "Markovići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Romanija, Glavica, Tusto brdo i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Markovići", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Markovići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Markovići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Markovići" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku reke

Lepenice na koti 298 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 3 m.
1350m.

Tabela 6-67: Tehnički podaci za MHE "Markovići"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Markovići"
lokacija Markovići
grad Valjevo
sliv Reke Lepenice
vodotok Reka Lepenica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-67: Hidraulička šema MHE "Markovići"

6.68. MHE ″Luke″

Mala hidroelektrana (MHE) "Luke" nalazi se u gradu Valjevu u podnožju istoimenog toponima na
ušću reke Perila u Lepenicu. Udaljena je oko 0,9 km jugoistočno od sela Bajići, oko 1,0 km severoistočno
od sela Gvozdenići, oko 1,5 km jugozapadno od sela Kotline, oko 1,2 km severno od sela Pavlovići.
MHE "Luke" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Luke, Bogoljenac, Tulež, Carine i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Luke", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Luke" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Luke" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Luke" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku reke Lepenice
1460m.

Tabela 6-68: Tehnički podaci za MHE "Luke"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Luke"
lokacija Bajići
grad Valjevo
sliv Reke Lepenice
vodotok Reka Lepenica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-68: Hidraulička šema MHE "Luke"

6.69. MHE ″Kotline″

Mala hidroelektrana (MHE) "Kotline" nalazi se u gradu Valjevu u blizini istoimenog sela. Udaljena je
oko 1,1 km jugoistočno od sela Goštak, oko 2,1 km severoistočno od sela Pavlović, oko 1,9 km
severozapadno od sela Rajković.
MHE "Kotline" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Bogoljenac, Mijato ševac, Bajino brdo i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Kotline", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Kotline" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Kotline" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Kotline" je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku Lepenice na

1430 m.

Tabela 6-69: Tehnički podaci za MHE "Kotline"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Kotline"
lokacija Kotline
grad Valjevo
sliv Reke Gradac
vodotok Reka Gradac
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-69: Hidraulička šema MHE "Kotline"

6.70. MHE ″Crna bara ″

Mala hidroelektrana (MHE) "Crna bara" nalazi se u gornjem toku reke Kolubare, u blizini istoimenog
sela. Udaljena je oko 3,1 km severoistočno od grada Valjeva, oko 3,6 km nizvodno od ušća reke Gradac u
Kolubaru, oko 1,1 km severozapadno od naselja Beloševac, oko 0,8 km severoistočno od predgrađa grada
Valjeva.
MHE "Crna Bara" sе nalazi u neposrednoj kraja koji se naziva Gornji potes i Zabr đanski potes.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Crna bara", utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoji lokalni put kojim se

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Crna bara" je pribransko postrojenje tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-70.
U sastavu MHE "Crna bara" predviđen je jedan vodozahvat koji bi se nalazio na koti 164,5 mnm.
Vodozahvat bi bio betonska gravitaciona brana sa kontrolisanim prelivom pomoću ustava visine 4 m i
ribljom stazom. Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 1700 m.
Kako se MHE nalazi u naseljenom kraju predviđa se regulacija toka rečnog korita i izgradnja zemljanog
nasipa sa obe strane akumulacije.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 164,5 mnm kao i vodozahvat, u
neposrednoj blizini brane na desnoj obali reke (pribransko postrojenje).
U mašinskoj zgradi predviđene su turbine tipa Kaplan.
Mala hidroelektrana "Crna bara" nalazi se na 19°56´32" istоčnе dužinе i 44°16’29" sеvеrnе širinе pо
Griniču.

Tabela 6-70: Tehnički podaci za MHE "Crna bara"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Crna bara"
lokacija Valjevo
grad Valjevo
sliv Reke Kolubare
vodotok Reka Kolubara
tip postrojenja Pribransko
kota normalnog uspora (KNU) 169,5 mnm
ENERGETSKI PODACI
kota gornjeg nivoa vode (KGV) 169,5 mnm
TEHNIČKI PODACI
Betonska gravitaciona sa
tip brane
kontrolisanim prelivom
konstruktivna visina brane 10 m
TURBINE
tip Kaplan
broj 2
GENERATORI
broj 2
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
preliv preko krune brane (tip) Široki betonski prag
broj prelivnih polja 5
tablasti zatvarači (dimenzija b/h) 7m/4m
evakuaciona sposobnost 500 m³/s
pristupni put na mestu MHE postoji

Slika 6-70: Hidraulička šema MHE "Crna bara"

6.71. MHE ″Beloševac″

Mala hidroelektrana (MHE) ″Beloševac″ nalazi se u gornjem toku reke Kolubare, u blizini istoimenog
sela. Udaljena je oko 4,7 km severoistočno od grada Valjeva, oko 5,2 km nizvodno od ušća reke Gradac u
Kolubaru, oko 1,4 km severoistočno od naselja Beloševac, oko 1,6 km jugoistočno od naselja Popučke.
MHE "Beloševac" sе nalazi u neposrednoj kraja koji se naziva Donji potes i Bare.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE ″Beloševac″, utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana ″Beloševac″ je pribransko postrojenje tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-71.
U sastavu MHE ″Beloševac″ predviđen je jedan vodozahvat koji bi se nalazio na koti 159 mnm.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 159 mnm kao i vodozahvat, u
Mala hidroelektrana ″Beloševac″ nalazi se na 19°57´45" istоčnе dužinе i 44°16’33" sеvеrnе širinе pо
Griniču.

Tabela 6-71: Tehnički podaci za MHE ″Beloševac″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Beloševac″
lokacija Valjevo
grad Valjevo
sliv Reke Kolubare
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
tip brane
TURBINE
tip Kaplan
broj 2
snaga po pojedinačnoj turbinskoj jedinici 224kW
GENERATORI
broj 2
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI

Slika 6-71: Hidraulička šema MHE ″Beloševac″

6.72. MHE ″Banja″

Mala hidroelektrana (MHE) ″Banja″ nalazi se u gornjem toku reke Kolubare, u blizini istoimenog sela.
Udaljena je oko 6,3 km severoistočno od grada Valjeva, oko 6,7 km nizvodno od ušća reke Gradac u
Kolubaru, oko 2,1 km jugoistočno od naselja Mrčevac, oko 1,2 km severozapadno od naselja Mrčić.
MHE "Banja" sе nalazi u neposrednoj kraja koji se naziva Donji potes i Paljevi.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE″Banja″, utvrđeno je da postoje povoljni


MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana ″Banja″ je pribransko postrojenje tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-72.
U sastavu MHE ″Banja″ predviđen je jedan vodozahvat koji bi se nalazio na koti 153,5 mnm.
Mala hidroelektrana ″Banja″ nalazi se na 19°58´51" istоčnе dužinе i 4 4°16’52" sеvеrnе širinе pо
Griniču.

Tabela 6-72: Tehnički podaci za MHE ″Banja″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Banja″
lokacija Valjevo
grad Valjevo
sliv Reke Kolubare
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
tip brane
TURBINE
tip Kaplan
broj 2
GENERATORI
broj 2
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI

Slika 6-72: Hidraulička šema MHE ″Banja″

6.73. MHE ″Bela stena″

Mala hidroelektrana (MHE) ″Bela stena″ nalazi se u gornjem toku reke Kolubare, u blizini sela
Brđani. Udaljena je oko 7,4 km severoistočno od grada Valjeva, oko 7,8 km nizvodno od ušća reke Gradac
u Kolubaru, oko 0,5 km severozapadno od naselja Brđani, oko 3,1 km severoistočno od naselja Popučke.
MHE "Bela stena" sе nalazi u neposrednoj kraja koji se naziva Ključevi i toponima Bela stena.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE ″Bela stena″, utvrđeno je da postoje
kojim se može pristupiti do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Bela stena" je pribransko postrojenje tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-73.
U sastavu MHE "Bela stena" predviđen je jedan vodozahvat koji bi se nalazio na koti 147,5 mnm.
Mala hidroelektrana "Bela stena" nalazi se na 19°59´41" istоčnе dužinе i 44°16’50" sеvеrnе širinе
pо Griniču.

Tabela 6-73: Tehnički podaci za MHE "Bela stena"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Bela stena"
lokacija Brđani
grad Valjevo
sliv Reke Kolubare
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
tip brane
TURBINE
tip Kaplan
broj 2
broj obrtaja 375ob./min.
GENERATORI
broj 2
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
tablasti zatvarači (dimenzija b/h) 7 m/ 4 m

Slika 6-73: Hidraulička šema MHE "Bela stena"

6.74. MHE ″Suvo polje″

Mala hidroelektrana (MHE)″Suvo polje″ nalazi se u gornjem toku reke Kolubare, u blizini sela
Klašnic. Udaljena je oko 10,5 km severoistočno od grada Valjeva, oko 10,9 km nizvodno od ušća reke
Gradac u Kolubaru, oko 0,9 km severozapadno od naselja Klašnice, oko 1,5 km severoistočno od naselja
Divci.
MHE "Suvo polje" sе nalazi u neposrednoj kraja koji se naziva Suvo polje i Rada šino.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Suvo polje", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Suvo polje" je pribransko postrojenje tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-74.
U sastavu MHE "Suvo polje" predviđen je jedan vodozahvat koji bi se nalazio na koti 139 mnm.
Mala hidroelektrana "Suvo polje" nalazi se na 20°02´02" istоčnе dužinе i 44°17’15" sеvеrnе širinе pо
Griniču.

Tabela 6-74: Tehnički podaci za MHE "Suvo polje"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Suvo polje"
lokacija Klašnic
grad Valjevo
sliv Reke Kolubare
kota normalnog uspora (KNU) 146,5mnm
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
tip brane
TURBINE
tip Kaplan
broj 2
GENERATORI
broj 2
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI

Slika 6-74: Hidraulička šema MHE "Suvo polje"

6.75. MHE ″Orlovci″

Mala hidroelektrana (MHE) ″Orlovci″ nalazi se u gornjem toku reke Kolubare, u blizini sela
Tabanović. Udaljena je oko 13,2 km severoistočno od grada Valjeva, oko 13,6 km nizvodno od ušća reke
Gradac u Kolubaru, oko 0,5 km nizvodno od ušća reke Ribnice u Kolubaru, oko 1,3 km severozapadno od
naselja Tabanović, oko 2,3 km severoistočno od naselja Divci.
MHE "Orlovci" sе nalazi u neposrednoj kraja koji se naziva Orlovci i Dudovi.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE ″Orlovci″, utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana ″Orlovci″ je pribransko postrojenje tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-75.
U sastavu MHE "Orlovci" predviđen je jedan vodozahvat koji bi se nalazio na koti 134 mnm.
Mala hidroelektrana "Orlovci" nalazi se na 20°03´49" istоčnе dužinе i 44°17’57" sеvеrnе širinе pо
Griniču.

Tabela 6-75: Tehnički podaci za MHE ″Orlovci″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Orlovci″
lokacija Tabanović
grad Valjevo
sliv Reke Kolubare
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
tip brane
TURBINE
tip Kaplan
broj 2
GENERATORI
broj 2
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
pristupni put na mestu MHE ne postoji

Slika 6-75: Hidraulička šema MHE ″Orlovci″

6.76. MHE ″Peskovi″

Mala hidroelektrana (MHE) ″Peskovi″ nalazi se u gornjem toku reke Kolubare, u blizini sela
Veselinovac. Udaljena je oko 14,3 km severoistočno od grada Valjeva, oko 14,8 km nizvodno od ušća reke
Gradac u Kolubaru, oko 2,1 km nizvodno od ušća reke Ribnice u Kolubaru, oko 0,6 km severozapadno od
naselja Veselinovac, oko 1,2 km severoistočno od naselja Mladevo.
MHE "Peskovi" sе nalazi u neposrednoj kraja koji se naziva Peskovi i Ključevi.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Peskovi", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Peskovi" je pribransko postrojenje tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-76.
U sastavu MHE "Peskovi" predviđen je jedan vodozahvat koji bi se nalazio na koti 129 mnm.
Mala hidroelektrana "Peskovi" nalazi se na 20°04´29" istоčnе dužinе i 44°18’36" sеvеrnе širinе pо
Griniču.

Tabela 6-76: Tehnički podaci za MHE "Peskovi"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Peskovi"
lokacija Veselinovac
grad Valjevo
sliv Reke Kolubare
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
tip brane
TURBINE
tip Kaplan
broj 2
GENERATORI
broj 2
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI

Slika 6-76: Hidraulička šema MHE "Peskovi"

6.77. MHE ″Oštrikovac″

Mala hidroelektrana (MHE)″Oštrikovac″ nalazi se u gornjem toku reke Kolubare, u podnožju
istoimenog toponima. Udaljena je oko 15,5 km severoistočno od grada Valjeva, oko 16 km nizvodno od
ušća reke Gradac u Kolubaru, oko 4,3 km nizvodno od ušća reke Ribnice u Kolubaru, oko 0,9 km
severozapadno od naselja Stošić, oko 1,5 km severoistočno od naselja Zabrdo.
MHE "Oštrikovac" sе nalazi u neposrednoj toponima Oštrikovac i Jerinin grad.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE ″Oštrikovac″, utvrđeno je da postoje

kojim se može pristupiti do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana ″Oštrikovac″ je pribransko postrojenje tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-77.
U sastavu MHE "Oštrikovac″ predviđen je jedan vodozahvat koji bi se nalazio na koti 125 mnm.
Mala hidroelektrana "Oštrikovac″ nalazi se na 20°04´30" istоčnе dužinе i 44°19’45" sеvеrnе širinе
pо Griniču.
Tabela 6-77: Tehnički podaci za MHE "Oštrikovac″
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Oštrikovac″
lokacija Zabrdo
grad Valjevo
sliv Reke Kolubare


ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
tip brane
TURBINE
tip Kaplan
broj 2
GENERATORI
broj 2
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
tablasti zatvarači (dimenzija b/h) 20 m/ 2,5 m

Slika 6-77: Hidraulička šema MHE "Oštrikovac″

6.78. MHE ″Kriva kosa″

Mala hidroelektrana (MHE) "Kriva kosa" nalazi se u gradu Valjevu u neposrednoj blizini istoimenog
toponima. Udaljena je oko 0,74 km jugozapadno od sela Markovići; 1,1 km jugoistočno od planinskog vrha
Miljački Vis (1148m); 1,3 km severozapadno od planine Jablanik ( 1275m).
MHE "Kriva kosa" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Kriva Kosa, Donja kosa, Rebeljsko brdo
(992m), i drugi.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Kriva kosa", utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoji autoput sa kojeg se

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Kriva kosa" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

U svom sastavu MHE "Kriva kosa" obuhvata sledeće objekte:
- jednu gravitaciono-betonsku branu sa ribljim stazama

- jedan vodozahvata sa taložnicama
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Kriva kosa" projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku Velike reke.
Vodozahvata je niska brane građevinske visine 3 m i nalaze se na koti 997 mnm. Dužina akumulacije koja
bi bila stvorena podizanjem nivoa vode na Velikoj reci iznosila bi oko 20 m.
Mašinska zgrada MHE "Kriva kosa" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 750. Od vоdоzahvata dо
vodostana koji bi se nalazio na koti 750 mnm, voda bi se dovodila cevovodom pod pritiskom do mašinskе
zgradе, cevovodom pod pritiskom bi bio dužine 879 m.
sеvеrnе širinе pо Griniču . Vodozahvat na Velikoj reci nalazi se na 19°39´45" istоčnе dužinе i 44°11’23"

Tabela 6-78: Tehnički podaci za MHE "Kriva kosa"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Kriva kosa"
lokacija Toponim Kriva kosa
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Velika reka
koordinate vodozahvata na Velikoj reci X = 19°39´45" Y =44°11´23"
koordinate mašinske zgrade X = 19°40´05" Y =44°11´36"
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-78: Hidraulička šema MHE "Kriva kosa"

6.79. MHE ″Markovići I″

Mala hidroelektrana (MHE) "Markovići I" nalazi se u gradu Valjevu južno od istoimenog sela.
Udaljena je oko 1,6 km severozapadno od planinskog vrha Miljački Vis (1148m); oko 1,2 km jugoistočno od
sela Rajići.
MHE "Markovići I" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima G. Umovi, Rebelj, Zaglavak, Kriva Kosa i
drugi.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Markovići I", utvrđeno je da postoje
povoljni uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoji autoput.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Markovići I" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodima i

U svom sastavu MHE "Markovići I" obuhvata sledeće objekte:

- dovodne cevovode
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Markovići I" projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku Velike reke.
bi bila stvorena podizanjem nivoa vode na Velikoj reci iznosila bi oko 87 m.
Mašinska zgrada MHE "Markovići I" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 650. Od vоdоzahvata dо
vodostana koji bi se nalazio na koti 747 mnm, voda bi se dovodila dovodnim cevovodima dužine 1100 m,
zatim cevovodom pod pritiskom do mašinskе zgradе dužine 108 m.
sеvеrnе širinе pо Griniču . Vodozahvat na Velikoj reci nalazi se na 19°39´45" istоčnе dužinе i 44°11’23"

Tabela 6-79: Tehnički podaci za MHE "Markovići I"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Markovići I"
lokacija Markovići
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Velika reka
koordinate vodozahvata X = 19°39´45" Y =44°11´23"
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na Velikoj reci 3m
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj /
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod sa vodozahvata Ø 219,1 mm; L = 1100 m

Slika 6-79: Hidraulička šema MHE "Markovići I"

6.80. MHE ″Rebelj″
6.80.1.Opšti tehnički podaci

Mala hidroelektrana (MHE) "Rebelj" nalazi se u gradu Valjevu u blizini istoimenog toponima.
Udaljena je oko 0,82 km jugoistočno od mesta Vreoci; oko 0,75 km istočno od mesta Pantelići, oko 1,2 km
zapadno od sela mesta Begovići.
MHE "Rebelj" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Rebelj, Donja kosa,Vujinovača i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Rebelj", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Rebelj" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Rebelj" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Rebelj" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku Velike reke na
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 500 mnm oko 1803 m nizvodno od
brane. Od vоdоzahvata do mašinske zgrade, voda bi se dovodila dovodnim cevovodom dužine 1346m do
vodostana koji bi se nalazio na koti 646 mnm a od vodostana cevovodom pod pritiskom dužine 370 m do
mašinske zgrade na koja je na koti 500 mnm. Napominjemo da je ova mašinska zgrada zajednička sa
MHE "Rebelj I" ali sa dva različita agregata.

Tabela 6-80: Tehnički podaci za MHE ″Rebelj″

OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Rebelj″
lokacija Toponim Rebelj
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Velika reka
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-80: Hidraulička šema MHE ″Rebelj″

6.81. MHE ″Rebelj I″

Mala hidroelektrana (MHE) "Rebelj I" nalazi se u gradu Valjevu u blizini istoimenog toponima.
Udaljena je oko 0,82 km jugoistočno od mesta Vreoci; oko 0,75 km istočno od mesta Pantelići, oko 1,2 km
zapadno od sela mesta Begovići.
MHE "Rebelj I" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Rebelj, Donja kosa,Vujinovača i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Rebelj I", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Rebelj I" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom
U svom sastavu MHE "Rebelj I" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Rebelj I" je projektovana sa jednim vodozahvatom koji se nalazi na reci Mala
reka na koti 607 mnm.Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 3 m. Dužina
akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode na Maloj reci iznosila bi oko 57 m .
brane. Od vоdоzahvata dо vodostana koji bi se nalazio na koti 607 mnm, voda bi se dovodnim cevovodom
dužine 996 m sprovela do vodostana, a od vodostana do mašinskе zgradе cevovodom pod pritiskom
dužine 291 m. Napominjemo da je ova mašinska zgrada zajednička sa MHE "Rebelj " ali sa dva različita
agregata.

Tabela 6-81: Tehnički podaci za MHE ″Rebelj I″

OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Rebelj I″
lokacija Toponim Rebelj
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Mala reka
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
/ 1
TRANSFORMATORI
broj /
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod Ø 219,1 mm ; L = 996 m

Slika 6-81: Hidraulička šema MHE ″Rebelj I″

6.82. MHE ″Begovići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Begovići" nalazi se u gradu Valjevu, severozapadno od mesta Begovići.
Tačnije udaljena je oko 577 m severozapadno od mesta Begovići, oko 1,2 km jugoistočno od mesta Vreoci
i oko 1 km jugozapadno od mesta Lukarići.
MHE "Begovići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Vujinovača, Rebelj, Miljači i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Begovići", utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće ove MHE postoje autoputevi i
sporedni putevi kojima se može pristupiti do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta dok
do mašinske zgrade nema pristupnog puta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Begovići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Begovići" obuhvata sledeće objekte:
- dve gravitaciono-betonsku branu sa ribljom stazom (sistem brana)

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Begovići" je projektovana sa dva vodozahvata. Prvi vodozahvat se nalazi u

gornjem toku reke Jablanice na koti 446 mnm a drugi u donjem toku Velike reke takođe na koti 446 mnm
koja se uliva u Jablanicu. Oba vodozahvat bi bile niske brane sa ribljom stazom građevinske visine 4 m.
Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vodena reci Jablanici iznosila bi oko 153 m a
na Velikoj reci iznosila bi 87 m.
Mašinska zgrada оve MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 440 mnm i oko 2000 m nizvodno od
oba vodozahvata. Cevovodi pod pritiskom sa oba vodozahvata bi se spajali u jedan zajednički cevovod
pod pritiskom do mašinske zgrade. Dimenzije i karakteristike navedene su u tabeli tehnički podaci.
Mašinska zgrada ove male hidroelektrane nalazi se na 19°42´19" istоčnе dužinе i 44°12´2" sеvеrnе
širinе pо Griniču ; prvi vodozahvat na Velikoj reci 19°41´35" istоčnе dužinе i 44°11’48" sеvеrnе širinе pо
Griniču, drugi vodozahvat na reci Jablanici 19°42´11" istоčnе dužinе i 44°11’10" sеvеrnе širinе pо Griniču.

Tabela 6-82: Tehnički podaci za MHE ″Begovići″

OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Begovići″
lokacija Mesto Begovići
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Jablanica i Velika reka
koordinate vodozahvata na Velikoj reci X = 19°41´35" Y = 44°11’48"
koordinate vodozahvata na Jablanici X = 19°42´11" Y = 44°11’10"
koordinate mašinske zgrade X = 19°42´19" Y = 44°12´2"
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane za obe brane 4m
dužina brane u kruni na Jablanici 20 m
dužina brane u kruni na Velikoj reci 20 m
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
Cevovod pod pritiskom na Velikoj reci Ø 355,6 mm; L = 696 m
Cevovod pod pritiskom na Jablanici Ø 355,6 mm; L =1332 m
Zajednički cevovod pod pritiskom Ø 610 mm; L = 622 m
pristupni put na mestu oba vodozahvata postoji
Slika 6-82: Hidraulička šema MHE ″Begovići″

6.83. MHE ″Petkovići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Petkovići" nalazi se u gradu Valjevu u neposrednoj blizini istoimenog
mesta. Udaljena je oko 0,75 km severozapadno od mesta Petrovići; oko 0,7 km jugoistočno od sela Bebići ,
oko 1,1 km jugozapadno od mesta Begovići.
MHE "Petkovići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Vujinovača, Đokića ravan, severoistočno
od planine Jablanik (1275m) i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Petkovići", utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoji autoput.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Petkovići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Petkovići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Petkovići" je projektovana sa dva vodozahvata. Prvi u gornjem toku reke
Jablanice na koti 596 mnm. Drugi vodozahvat na reci Pećici takođe na koti 596mnm. Vodozahvat bi bio
niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 4 m. Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem
nivoa vode iznosila bi oko 82 m na Jablanici i 40m na Pećici.
brana. Od vоdоzahvata sa Jablanice, voda bi išla cevovodom pod pritiskom dužine 647 m a od Pećice
dužinom cevovoda pod pritiskom(483m),koji bi se spojio sa cevovodom pod pritiskom dužine 1279 m do
mašinske zgrade.
širinе pо Griniču. Vodozahvat na Jablanici se nalazi na 19°42´7" istоčnе dužinе i 44°10’25" sеvеrnе širinе
pо Griniču; vodozahvat na reci Pećici na 19°42´41" istоčnе dužinе i 44°10’22" sеvеrnе širinе pо Griniču.

Tabela 6-83: Tehnički podaci za MHE "Petkovići"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Petkovići"
lokacija Mesto Petkovići
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Jablanica i Pećica
koordinate vodozahvata na Jablanici X = 19°42´7 Y =44°10’25"
koordinate vodozahvata na Rečici X = 19°42´41 Y =44°10’22"
koordinate mašinske zgrade X = 19°42’19" Y =44°11’7"
površina sliva km²
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivne visine za brane 4m
dužine brane u kruni 25 m
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
biološki minimum (riblja staza) na reci 0,01 m³/s
PODACI O DERIVACIJI
cevovod pod pritiskom na Jablanici Ø 219,1 mm ; L = 647 m
cevovod pod pritiskom na Pećici Ø 219,1 mm ; L = 483 m
Zajednički cevovod pod pritiskom Ø 355,6 mm ; L = 1279 m

Slika 6-83: Hidraulička šema MHE "Petkovići"

6.84. MHE ″Arsići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Arsići" nalazi se u gradu Valjevu u blizini istoimenog sela. Udaljena je
oko 0,56 km jugozapadno od sela Arsići, oko 2,4 km jugoistočno od planine Jablanik (1275m); 3,1 km
severozapadno od sela Mitrovići, 1,3km jugoistočno od mesta Vujići.
MHE "Arsići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Novakovača, Kočanska kosa, Đokića ravan,
Kozje brdo (848m) i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Arsići", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Arsići" je derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom tehničkih

karakteristika datih u tabeli 6-84.
U svom sastavu MHE "Arsići" obuhvata sledeće objekte:
- dve gravitaciono-betonsku branu sa ribljom stazom

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Arsići" je projektovana sa dva vodozahvata. Prvi vodozahvat na Jablanici na
koti 707 mnm. Drugi na neimenovanom potoku. Vodozahvati bi bio niska brana sa ribljom stazom
građevinske visine 3 m. Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko
189 m.
brane. Od vоdоzahvata voda bi se dovodila cevovodom pod pritiskom dužine 737m i 926m m iz oba
vodozahvata čiji bi se cevovodi spajali u cevovod pod pritiskom dužine 60m. Ma šinska zgrada bi imala
dva agregata.
širinе pо Griniču, vodozahvat na Jablanici 19°44´38" istоčnе dužinе i 44°10’22" sеvеrnе širinе pо Griniču,
vodozahvat na neimenovanom potoku 19°42´08" istоčnе dužinе i 44°9’56" sеvеrnе širinе pо Griniču.

Tabela 6-84: Tehnički podaci za MHE "Arsići"

OPŠTI PODACI
naziv MHE "Arsići"
lokacija mesto Arsići
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Jablanica
koordinate vodozahvata na Jablanici X = 19°44´38" Y =44°10’22"
koordinate vodozahvata na neimenovanom potoku X = 19°42´08" Y =44°9’56"
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
dužina brane u kruni neimenovani potok 15 m
dužina brane u kruni Jablanica 20 m
TURBINE
tip Pelton
broj 1
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
cevovod pod pritiskom neimenovani potok Ø 168,3 mm; L = 737 m
cevovod pod pritiskom Jablanica Ø168,3 mm ; L = 926 m
zajednički cevovod pod pritiskom Ø273 mm ; L = 60 m

Slika 6-84: Hidraulička šema MHE "Arsići"

6.85. MHE ″Bakići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Bakići" nalazi se u gradu Valjevu u neposrednoj blizini sela Bakići.
Udaljena je oko 0,32 km severozapadno od sela Bakići; oko 0,37 km jugoistočno od sela Tubravić i oko 0,6
km jugoistočno od sela Gračanica.
MHE "Bakići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Parač, Đedovica brdo, Bakića brdo i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Bakići", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Bakići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Bakići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Bakići" je projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku reke

Gračanicena koti 417 mnm u blizini ušća u Sušicu. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom
građevinske visine 3 m. Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 64
m.
od brane. Od vоdоzahvata do mašinske zgrade dovodila bi se voda cevovodom pod pritiskom dužine 1125
m.

Tabela 6-85: Tehnički podaci za MHE ″Bakići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Bakići″
lokacija Mesto Bakići
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Gračanica
koordinate vodozahvata X = 19°44´31" Y= 44°12’21"
koordinate mašinske zgrade X = 19°45´12" Y= 44°12´44"
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
dužina brane u kruni 25
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-85: Hidraulička šema MHE ″Bakići″

6.86. MHE ″Mijači I″

Mala hidroelektrana (MHE) "Mijači I" nalazi se u gradu Valjevu u neposrednoj blizini mesta Mijači.
Udaljena je oko 1 km jugoistočno od mesta Mijači; oko 1,5 km zapadno od mesta Poćuta i oko 0,4 km
severno od mesta Lukarići.
MHE "Mijači I" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Poćuta, uzvišenja Kičer (543m), planinskog
vrha (752m) i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Mijači I", utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta, međutim u neposrednoj blizini buduće MHE ne postoje lokalni
putevi sem do drugog vodozahvata na Grabaljskom potoku.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Mijači I" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom
U svom sastavu MHE "Mijači I" obuhvata sledeće objekte:
- dve gravitaciono-betonske brane sa ribljom stazom

- dovodni cevovod
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Mijači I" je projektovana sa dva vodozahvata (sistem). Prvi vodozahvat se
nalazi u gornjem toku reke Jablanice na koti 436 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom
građevinske visine 4 m. Drugi vodozahvat se nalazi na Grabaljskom potoku takođe na koti 436 mnm.
Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 112 m na reci Jablanici i
111 m na Grabaljskom potoku.
Mašinska zgrada MHE "Mijači I" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 390 mnm i oko 1222 m
nizvodno od brane. Od vоdоzahvata na reci Jablanici do mašinske zgrade, voda bi se dovodnim
cevovodom dužine 1139 m vodila do vodozahvata na Grabaljskom potoku i zatim dovodnim cevovodom
249 m dužine sprovela do vodostana koji se nalazi na koti 436 mnm. Cevovodom pod pritiskom dužine 104
m bi voda stigla do mašinske zgrade.
sеvеrnе širinе pо Griniču ; vodozahvat na Grabaljskom potoku na 19°42´41" istоčnе dužinе i 44°12’33"

sеvеrnе širinе pо Griniču, vodozahvat na reci Jablanici na 19°42´24" istоčnе dužinе i 44°12’4" sеvеrnе
širinе pо Griniču.
Tabela 6-86: Tehnički podaci za MHE ″Mijači I″

OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Mijači I″
lokacija Mesto Mijači
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok reka Jablanica
koordinate vodozahvata na reci Jablanici X = 19°42´24" Y = 44°12’4"
koordinate vodozahvata na Grabaljskom potoku X = 19°42´41" Y = 44°12’33"
koordinate mašinske zgrade X =20°42´58" Y = 44°12´33"
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
dužina brane u kruni na Jablanici 30 m
dužina brane u kruni na Grabaljskom potoku 30 m
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod Jablanica Ø 559 mm ; L = 1139 m
dovodni cevovod Grabaljski potok Ø 559 mm ; L = 249 m

Zajednički cevovod pod pritiskom Ø 610 mm ; L = 104 m

pristupni put na mestu vodozahvata na Jablanici ne postoji
pristupni put na mestu vodozahvata na Grabaljskom potoku postoji
Slika 6-86: Hidraulička šema MHE ″Mijači I″

6.87. MHE ″Mijači″

Mala hidroelektrana (MHE) "Mijači" nalazi se u gradu Valjevu u neposrednoj blizini mesta Mijači.
Udaljena je oko 1,4 km zapadno od mesta Mijači; 1,8 km jugoistočno od mesta Tomići; 1,1 km
severozapadno od mesta Lukarići, 1,7 km jugoistočno od mesta Gračanica.
MHE "Mijači" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Poćuta, jugoistočno od uzvišenja Kičer
(543m) i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Mijači", utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE tačnije vodozahvata postoji
autoput 100m iznad korita reke i dobar lokalni put kojim se može pristupiti do mašinske zgrade.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Mijači" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Mijači" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Mijači" je projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku reke

Jablanice na koti 387 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 3 m.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 363,5 mnm i oko 966 m nizvodno od
901 m.

Tabela 6-87: Tehnički podaci za MHE ″Mijači″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Mijači″
lokacija mesto Mijači
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Jablanica
koordinate vodozahvata X =19°43´2" Y =44°12’33"
koordinate mašinske zgrade X =19°43´32" Y =44°12´46"
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
cevovod pod pritiskom Ø 610 mm ; L = 901m

Slika 6-87: Hidraulička šema MHE ″Mijači″

6.88. MHE ″Tubravić ″

Mala hidroelektrana (MHE) "Tubravić" nalazi se u gradu Valjevu u samom mestu Tubravić. Udaljena
je oko 0,48 km severoistočno od mesta Sižani; oko 0,49 km jugoistočno od mesta Poćuta i oko 0,6 km
zapadno od mesta Bakići.
MHE "Tubravić" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Poćuta, Krušanja ( 749 m), Ostenjci i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Tubravić", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Tubravić" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom i cevovodom

pod pritiskom tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-88.
U svom sastavu MHE "Tubravić" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Tubravić" je projektovana sa jednim vodozahvatom koji se nalazi na ušću reka
Ledenjak i Lom u reku Gračanicu na koti 527 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom
građevinske visine 3 m. Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko
128 m.
vodozahvata. Od vodozahvata dо mašinske zgrade ide cevovod pod pritiskom dužine 1200 m.
sеvеrnе širinе pо Griniču; vodozahvat na 19°44´31" istоčnе dužinе i 44°11’45" sеvеrnе širinе pо Griniču.

Tabela 6-88: Tehnički podaci za MHE ″ Tubravić ″

OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Tubravić″
lokacija Mesto Tubravić
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Reka Gračanica
koordinate vodozahvata X = 19°44´31" Y =44°11’45"
koordinate mašinske zgrade X = 19°44´28" Y =44°12’19"
oticanje l/s/km²
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-88: Hidraulička šema MHE ″Tubravić″

6.89. MHE ″Vasiljevići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Vasiljevići" nalazi se u gradu Valjevu 798 m severozapadno od
istoimenog mesta; 1,05 km zapadno od mesta Sušica; 0,6 km južno od mesta Ječmenja, istočno od
uzvišenja Vis (711m).
MHE "Vasiljevići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Dugo polje, uzvišenje Peđednjača (702m)
i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Vasiljevići", utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini ne postoe lokalni putevi sa kojih se mogu
napraviti pristupni putevi do svih budućih hidrograđevinski I hidroenergetskih objektata.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Vasiljevići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Vasiljevići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Vasiljevići"je projektovana sa jednim vodozahvatom na koti 435 mnm na reci
Sušici. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 5 m. Dužina akumulacije
iznosila bi 72m.
Mašinska zgrada ove male hidroelektrane nalazi se na 19°47´14" istоčnе dužinе i 44°11’37"

Tabela 6-89: Tehnički podaci za MHE "Vasiljevići"

OPŠTI PODACI
naziv MHE "Vasiljevići"
lokacija Mesto Vasiljevići
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Sušica
koordinate mašinske zgrade X =19°47´14" Y= 44°11’37"
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
dužina brane u kruni na neimenovanom potoku 30 m
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-89: Hidraulička šema MHE ″Vasiljevići″

6.90. MHE ″Stojanovići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Stojanovići" nalazi se u gradu Valjevu. Nalazi se 0,4 km zapadno od
istoimenog mesta; 0,98 km jugozapadno od uzvišenja Krš (646m) ,1,1 km istočno od mesta Brezovice
MHE "Stojanovići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Rebovina, Lazarevića brdo, vrh
Stevanov krš (682m).
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Stojanovići", utvrđeno je da postoje

povoljni uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini budućeg vodozahvata postoje
lokalni putevi sa kojih se mogu napraviti do svih budućih hidrograđevinskih objekata.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Stojanovići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

U svom sastavu MHE "Stojanovići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Stojanovići" je projektovana sa jednim vodozahvatom na koti 477 mnm na reci
Sušici. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 7 m. Dužina akumulacije
iznosila bi 223 m.
Mašinska zgrada ove male hidroelektrane nalazi se na 19°47´22" istоčnе dužinе i 44°10’58"

Tabela 6-90: Tehnički podaci za MHE "Stojanovići"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Stojanovići"
lokacija Mesto Stojanovići
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Sušica
koordinate mašinske zgrade X =19°47´22" Y= 44°10’58"
ENERGETSKI PODACI
srednja godišnja proizvodnja električne energije 1,318 ·10⁶ kWh
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-90: Hidraulička šema MHE "Stojanovići"

6.91. MHE ″Brlog″

Mala hidroelektrana (MHE) "Brlog" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,2 km jugoistočno od
mesta Brlog; 0,8 km jugozapadno od mesta Selaci i oko 1 km severozapadno od planinskog vrha Okrugla
njiva (766m)
MHE "Brlog" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Cerik, Poznanovac vrh Vekovina (832m) i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Brlog", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Brlog" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Brlog" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Brlog" je projektovana sa jednim vodozahvata.na reci Sušici na 527 mnm,
građevinske visine 6 m. Dužina akumulacije na Sušicii koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila
bi oko 260m.
vodozahvata. Od vodozahvata ide cevovod pod pritiskom dо mašinske zgrade dužine 1084 m.
sеvеrnе širinе pо Griniču; a vodozahvat na 19°46´34" istоčnе dužinе i 44°10’22" sеvеrnе širinе pо Griniču.

Tabela 6-91: Tehnički podaci za MHE "Brlog"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Brlog"
lokacija Mesto Brlog
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Sušica
koordinate mašinske zgrade X =19°46´50" Y =44°10’39"
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na neimenovanom potoku 6m
TURBINE
tip Fransis
broj 2
GENERATORI
broj 2
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 9-91: Hidraulička šema MHE "Brlog"

6.92. MHE ″Brezovice″

Mala hidroelektrana (MHE) "Brezovice" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,7 km
jugoistočno od istoimenog mesta; 1 km južno od mesta Brlog i oko 0,7 km severno od toponima
Pavlovača.
MHE "Brezovice" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Pavlovača, Dogov, Poznanovac, planinski
vrh Okrugla njiva (766m) i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Brezovice", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Brezovice" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Brezovice" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Brezovice" je projektovana sa dva vodozahvata. Prvi je u donjem toku

Povlenske reke na koti 595 mnm, drugi je na Poličkoj reci takođe na 595 mnm. Oba vodozahvat bi bile
niske brana sa ribljom stazom građevinske visine 5 m. Dužina akumulacije na Povlenskoj reci koja bi bila
stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 287m a na Poličkoj reci 289m.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 533 mnm. Udaljena je po 1,2 km
nizvodno od oba vodozahvata. Od vodozahvata na Povlenskoj reci pa do vodostana vodu dovodi dovodni
cevovod dužine 1016 m, voda se na isti način dovodi od vodozahvata na Poličkoj reci do istog vodostana
koji je na koti 593 mnm dovodnim cevovodom dužine 990 m. Od vodostana ide cevovod pod pritiskom dо
mašinske zgrade dužine 83 m.
sеvеrnе širinе pо Griniču; vodozahvat na Povlenskoj reci na 19°45´44" istоčnе dužinе i 44°10’24" sеvеrnе

širinе pо Griniču , vodozahvat na Poličkoj reci na 19°46´58" istоčnе dužinе i 44°9’60" sеvеrnе širinе pо
Griniču.
Tabela 6-92: Tehnički podaci za MHE "Brezovice"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Brezovice"
lokacija Mesto Brezovice
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Povlenska i Polička reka
koordinate vodozahvata na Povlenskoj X =19°45´44" Y =44°10’24"
koordinate vodozahvata na Poličkoj X =19°46´58" Y =44°9’60"
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na reci Povlenskoj 5m
konstruktivna visina brane na Poličkoj reci 5m
dužina brane u kruni na reci Povlenskoj reci 20 m
dužina brane u kruni na Poličkoj reci 20 m
TURBINE
tip Fransis
broj 2
GENERATORI
broj 2
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod na Poličkoj reci Ø 610 mm; L = 990 m
Dovodni cevovod na Povlenskoj reci Ø 610 mm ; L = 1016 m

Zajednički cevovod pod pritiskom Ø 660 mm ; L = 83 m
pristupni put na mestu vodozahvata postoji na Povlenskoj reci
Slika 6-92: Hidraulička šema MHE "Brezovice"

6.93. MHE ″Milićevići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Milićevići" nalazi se u gradu Valjevu udaljena je oko 0,37 km jugoistočno
od mesta Milićevići;1,5 km istočno od mesta Mojići, 4km jugozapadno od mesta Donje Leskovice
MHE "Milićevići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Cvot (813m), Dogov, Ravna gora i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Milićevići" , utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Milićevići" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Milićevići" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Milićevići" je projektovana sa dva vodozahvata. Prvi je u donjem toku reke
Povlenske na koti 645 mnm, drugi je na neimenovanom susednom potoku takođe na 645 mnm. Oba
vodozahvat bi bile niske brana sa ribljom stazom građevinske visine 5 m. Dužina akumulacije na
Povlenskoj recii koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 38 m a na susednom potoku
131 m.
vodozahvata. Od vodozahvata na Povlenskoj reci pa do vodostana (645mnm) ide dovodni cevovod dužine
1800m a od vоdоzahvata na neimenovanom potoku dо vodostana dužina dovodnog cevovoda je 633m.
Od vodostana do mašinske zgrade odvodi se voda cevovod pod pritiskom dužine 59 m.
sеvеrnе širinе pо Griniču; vodozahvat na reci Povlenskoj na 19°44´29" istоčnе dužinе i 44°10’19" sеvеrnе
širinе pо Griniču , vodozahvat na neimenovanom potoku na 19°45´51" istоčnе dužinе i 44°10’8" sеvеrnе

Tabela 6-93: Tehnički podaci za MHE "Milićevići"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Milićevići"
lokacija Mesto Milićevići
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Povlenska i neimenovani potok
koordinate vodozahvata na Povlenskoj reci X =19°44´29" Y =44°10’19"
koordinate vodozahvata na neimenovanom X =19°45´51" Y =44°10’8"
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na reci Povlenskoj reci 5m
dužina brane u kruni na reci Povlenskoj 20 m
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod na Povlenskoj reci Ø 457 mm; L = 1800 m
dovodni cevovod na neimenovanom potoku Ø 457 mm ; L = 633 m
Slika 6-93: Hidraulička šema MHE "Milićevići"

6.94. MHE ″Mojići″

Mala hidroelektrana (MHE) "Mojići" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,3 km jugozapadno
od mesta Mojići, oko 0,6 km severoistočno od sela Dobrići, 1,5 km severoistočno od mesta Mitrovići.
MHE "Mojići" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Ravna gora, vrha Gredina (894,9m), vrha
Umka, Oglavak.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Mojići", utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoje pristupni putevi sa

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Mojići" je derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom tehničkih

U svom sastavu MHE "Mojići" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Mojići" je projektovana sa dva vodozahvata. Prvi vodozahvat se nalazi na
donjem toku Stubičke reke na koti 725 mnm, drugi na gornjem toku Povlenske reke na koti 725mnm
takođe. Vodozahvati bi bili niske brane sa ribljom stazom građevinske visine 5 m. Dužina akumulacije koja
bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 127 m na Stubičkoj reci i 70m na Povlenskoj reci.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 650 mnm i bila udaljena oko 1500 m
nizvodno od brana. Od oba vоdоzahvata sa Stubičke reke voda bi se dovodila dovodnim cevovodom koji bi
se kasnije spojili sa cevovodom pod pritiskom dužine 284 sa vodozahvata na Povlenskoj reci.Odatle
cevovodom pod pritiskom(1113m) do mašinske zgrade. Mašinska zgrada bi imala dva agregata.
sеvеrnе širinе pо Griniču , vodozahvat na Povlenskoj reci na 19°44´3" istоčnе dužinе i 44°9’49" sеvеrnе
širinе pо Griniču , vodozahvat na Stubičkoj reci na 19°43´24" istоčnе dužinе i 44°9’46" sеvеrnе širinе pо
Griniču.

Tabela 6-94: Tehnički podaci za MHE "Mojići"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Mojići"
lokacija mesto Mojići
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Stubička i Povlenska reka
koordinate vodozahvata na Stubičkoj X = 19°43´24" Y =44°9’46"
koordinate vodozahvata na Povlenskoj reci X = 19°44´3" Y =44°9’49"
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
dužina brane u kruni na Povlenskoj reci 15 m
dužina brane u kruni na Stubičkoj reci 15 m
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod Stubička reka Ø 323,8 mm; L = 827 m
dovodni cevovod Povlenska reka Ø 323,8 mm ; L = 284 m
cevovod pod pritiskom Ø355,6mm ; L = 1113m
Slika 6-94: Hidraulička šema MHE "Mojići"

6.95. MHE ″Podstubica″

Mala hidroelektrana (MHE) "Podstubica" nalazi se u gradu Valjevu. Dobila je naziv po istoimenom
toponimu. Nalazi se u blizini planine Povlen; 1,2 km severozapadno od sela Mitrovići, 2,1 km jugoistočno
od mesta Petkovići.
MHE "Podstubica" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Crni ostenjak ( 1009,5m), Jasikovača,
Maovnjak, Oštra stena i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Podstubica" utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Podstubica" je derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i cevovodom pod

U svom sastavu MHE "Podstubica" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Podstubica" je projektovana sa jednim vodozahvatom u donjem toku Stubičke
brane. Od vоdоzahvata dо vodostana koji bi se nalazio na koti 775 mnm, voda bi se dovodnim cevovodom
dužine 1141m sprovela do vodostana. Od vodostana do mašinskе zgradе cevovodom pod pritiskom
dužine 195 m voda bi stigla do mašinske zgrade.
širinе pо Griniču, a vodozahvat na 19°42´52" istоčnе dužinе i 44°9’19" sеvеrnе širinе pо Griniču.

Tabela 6-95: Tehnički podaci za MHE "Podstubica"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Podstubica"
lokacija toponim Podstubica
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Stubička reka
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-95: Hidraulička šema MHE "Podstubica"

6.96. MHE ″Dogov″

Mala hidroelektrana (MHE) "Dogov" nalazi se u gradu Valjevu u neposrednoj blizini istoimenog
toponima. Udaljena je oko 2 km jugozapadno od mesta Brezovice. Nalazi se između toponima Pavlovača i
Ravna gora i oko 3 km severozapadno od sela Mravinci.
MHE "Dogov" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Kapetanica, vrh Zavčara (1028m), Gredina i
dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Dogov", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Dogov" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Dogov" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Dogov"projektovana sa jednim vodozahvatom na neimenovanom živom
potoku, gde uvek ima vode. Vodozahvata je niska brane građevinske visine 3 m i nalaze se na koti 797
mnm. Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 42 m.
Mašinska zgrada MHE "Dogov" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 650, od vodozahvata voda bi se
dovodila cevovodom pod pritiskom do mašinskе zgradе dužine 1134 m.
širinе pо Griniču. Vodozahvat na 19°45´23" istоčnе dužinе i 44°9’37" sеvеrnе širinе pо Griniču.

Tabela 6-96: Tehnički podaci za MHE "Dogov"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Dogov"
lokacija Toponim Dogov
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok neimenovana reka
ENERGETSKI PODACI
bruto pad (za pun bazen pri Q = 0,306m³/s) 150 m
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-96: Hidraulička šema MHE "Dogov"

6.97. MHE ″Pavlovača″

Mala hidroelektrana (MHE) "Pavlovača" nalazi se u gradu Valjevu,dobila je ime po istoimenom
toponimu. Udaljena je oko 1,8 km jugoistočno od mesta Brlog; 2,7km jugozapadno od mesta Donje
Leskovice.
MHE "Pavlovača" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Pavlovača, Pavlova kosa, Ravna gora i
dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Pavlovača", utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoj autoput i lokalni
objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Pavlovača" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Pavlovača" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Pavlovača" je projektovana sa dva vodozahvata. Prvi vodozahvat je na

Rekavici na koti 685 mnm, drugi je na Poličkoj reci takođe na 685 mnm. Oba vodozahvat bi bile niske
brana sa ribljom stazom građevinske visine 5 m. Dužina akumulacije na reci Rekavici koja bi bila stvorena
podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 47 m a na Poličkoj reci 67 m.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 600 mnm. Udaljena je po 1,2 km
nizvodno od oba vodozahvata. Od vodozahvata na reci Rekavici pa do vodostana , dovodni cevovod
dužine 836 m sprovodi je do vodostana. Na isti način dovodnim cevovodom dužine 817m od vodozahvata
na Poličkoj reci sprovodi do vodostana koji je na koti 685 mnm. Od vodostana voda ide cevovod pod
pritiskom dužine 383m dо mašinske zgrade.

širinе pо Griniču ; vodozahvat na reci Rekavici na 19°46´42" istоčnе dužinе i 44°9’26" sеvеrnе širinе pо
Griniču, vodozahvat na Poličkoj reci na 19°47´31" istоčnе dužinе i 44°9’25" sеvеrnе širinе pо Griniču.
Tabela 6-97: Tehnički podaci za MHE "Pavlovača"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Pavlovača"
lokacija Mesto "Pavlovača"
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Rekavica i Polička reka
koordinate vodozahvata na Rekavici X =19°46´42" Y =44°9’26"
koordinate vodozahvata na Poličkoj X =19°47´31"Y =44°9’25"
koordinate mašinske zgrade X =19°47´5"Y =44°9´55"
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na reci Rekavici 5m
konstruktivna visina brane na Poličkoj reci 5m
dužina brane u kruni na reci Rekavici 20 m
dužina brane u kruni na Poličkoj reci 20 m
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

dovodni cevovod na Rekavici Ø 406,4mm; L = 836 m

dovodni cevovod na Poličkoj Ø 406,4 mm ; L = 817 m
cevovod pod pritiskom Ø 457 mm ; L =383 m
Slika 6-97: Hidraulička šema MHE "Pavlovača"

6.98. MHE ″Ravna gora″

Mala hidroelektrana (MHE) "Ravna gora" nalazi se u gradu Valjevu u neposrednoj blizini istoimenog
toponima. Udaljena je oko 1,5 km jugozapadno od mesta Donje Leskovice, 2km severozapadno od sela
Mravinci i u neposrednjoj blizini planine Gornji Taor.
MHE "Ravna gora" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Kapetanica, Pavlovača i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Ravna gora", utvrđeno je da postoje
putevi sa kojih se može pristupni do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Ravna gora" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

U svom sastavu MHE "Ravna gora" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Ravna gora" projektovana sa jednim vodozahvatom naušću Cetinja potoka u
Rekavicu na koti 854,5mnm. Vodozahvata je niska brane građevinske visine 5,5 m. Dužina akumulacije
koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 234 m.
Mašinska zgrada MHE "Ravna gora" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 690mnm, od vodozahvata
voda bi se dovodila cevovodom pod pritiskom do mašinskе zgradе dužine 1504 m.

Tabela 6-98: Tehnički podaci za MHE "Ravna gora"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Ravna gora"
lokacija Toponim Ravna gora
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Cetinja potok
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na Velikoj reci 5,5 m
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-98: Hidraulička šema MHE "Ravna gora"

6.99. MHE ″Gredina″

Mala hidroelektrana (MHE) "Gredina" nalazi se u gradu Valjevu u neposrednoj blizini istoimenog
toponima. Udaljena je oko 1 km od Kapetanice sela i toponima, 2km severozapadno od izvora i sela Bele
vode,i oko 2km jugoistočno od mesta Mitrovići.
MHE "Gredina" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Kapetanica, Gornja Dijavica, vrh Jasen
(1067m), vrh Dukica vis( 1122m), Ječmena kosa i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Gredina", utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoje pristupni putevi do
svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Gredina" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Gredina" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Gredina" projektovana sa jednim vodozahvatom na Cetinja potoku na koti
957mnm. Vodozahvata je niska brane građevinske visine 3 m. Dužina akumulacije koja bi bila stvorena
podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 42 m.
Mašinska zgrada MHE "Gredina" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 860 mnm, od vodozahvata

Tabela 6-99: Tehnički podaci za MHE "Gredina"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Gredina"
lokacija Toponim Gredina
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Cetinja
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj /
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-99: Hidraulička šema MHE "Gredina"

6.100. MHE ″Pavlova kosa″

Mala hidroelektrana (MHE) "Pavlova kosa" nalazi se u gradu Valjevu u neposrednoj blizini
istoimenog toponima. Udaljena je oko 2 km jugozapadno od mesta Donje Leskovice, oko 3 km
jugozapadno od mesta Ostreš i oko 1,7 km severoistočno od mesta Mravinci.
MHE "Pavlova kosa" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Matića ravan (981m). Đuranovac,
Pavučnjača, Ravna gora i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Pavlova kosa" utvrđeno je da postoje
povoljni uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoje pristupni
putevi do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Pavlova kosa"je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

pritiskom tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-100
U svom sastavu MHE "Pavlova kosa" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Pavlova kosa" projektovana sa jednim vodozahvatom na Poličkoj reci na koti
797mnm. Vodozahvata je niska brane građevinske visine 3 m. Dužina akumulacije koja bi bila stvorena
Mašinska zgrada MHE "Pavlova kosa" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 690 mnm, od
vodozahvata voda bi se dovodila cevovodom pod pritiskom do mašinskе zgradе dužine 1247 m.

Tabela 6-100: Tehnički podaci za MHE "Pavlova kosa"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Pavlova kosa"
lokacija Toponim "Pavlova kosa"
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Polička reka
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj /
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-100: Hidraulička šema MHE "Pavlova kosa"

6.101. MHE ″Kunice″

Mala hidroelektrana (MHE) "Kunice" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,5 km
severozapadno od istoimenog mesta Kunce , zatim oko 1,3 km jugoistočno od mesta Jakovljevići, oko 1,4
km severoistočno od mesta T.omići
MHE "Kunice" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Lekino brdo (612m), Stubište, Rajino brdo
(553m), Sitarice idr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Kunice" utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoje putevi sa kojih se

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Kunice" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Kunice" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Kunice" projektovana sa jednim vodozahvatom na ušću živih potoka u Taru na
koti 437,5 mnm. Vodozahvata je niska brane građevinske visine 2,5 m. Dužina akumulacije koja bi bila
stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 39 m.
Mašinska zgrada MHE "Kunice" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 363,5 mnm, od vodozahvata

Tabela 6-101: Tehnički podaci za MHE "Kunice"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Kunice"
lokacija Mesto Kunice
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Tara
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na Velikoj reci 2,5 m
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj /
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-101: Hidraulička šema MHE "Kunice"

6.102. MHE ″Sovač″

Mala hidroelektrana (MHE) "Sovač" nalazi se u gradu Valjevu u neposrednoj blizini istoimenog
mesta. Udaljena je oko 0,9 km jugoistočno od mesta Sovač; 1,3 km jugoistočno od mesta Kunice i oko
0,9 km severozapadno od mesta Mijači.
MHE "Sovač" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Poćuta, Lekino brdo (612m), Osoje i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Sovač", utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoj autoput i lokalni
objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Sovač" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Sovač" obuhvata sledeće objekte:
- dve gravitaciono-betonsku branu sa ribljom stazom

- dovodni cevovod
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Sovač" je projektovana sa dva vodozahvata. Prvi je u donjem toku reke
Žitkovice na koti 397 mnm, drugi je na neimenovanom susednom potoku takođe na 397mnm. Oba
vodozahvat bi bile niske brana sa ribljom stazom građevinske visine 3 m. Dužina akumulacije na Žitkovici
koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 28 m a na susednom potoku 22m.
Mašinska zgrada оvе MHE је prеdviđеna da sе sagradi na koti 363,5 mnm na udaljenosti oko 870 m
nizvodno od vodozahvata. Od vodozahvata na reci Žitkovici pa do vodozahvata na susednom potoku ide
dovodni cevovod dužine 450 m, a od vоdоzahvata na neimenovanom potoku dо mašinske zgrade ide
cevovod pod pritiskom dužine 850 m.
sеvеrnе širinе pо Griniču ; vodozahvat na reci Žitkovici na 19°43´4" istоčnе dužinе i 44°13’21" sеvеrnе
širinе pо Griniču , vodozahvat na neimenovanom potoku na 19°43´21" istоčnе dužinе i 44°13’29" sеvеrnе

Tabela 6-102: Tehnički podaci za MHE ″Sovač″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Sovač″
lokacija Mesto Sovač
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Žitkovica reka i neimenovani potok
koordinate vodozahvata na Žitkovici X =19°43´4" Y =44°13’21"
koordinate vodozahvata na neimenovanom X =19°43´21" Y =44°13’29"
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na reci Žitkovici 3m
dužina brane u kruni na reci Žitkovici 15 m
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
Slika 6-102: Hidraulička šema MHE ″Sovač″

6.103. MHE ″Lukarići″

Mala hidroelektrana (MHE) ″Lukarići″ nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,4 km jugoistočno
od istoimenog mesta; 0,73 km jugozapadno od mesta Mijači i 1,3 km zapadno od mesta Poćuta.
MHE ″Lukarići″ sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Vujnovača, vrh Ostenjci (772m), Markov
beleg (821m) i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE″Lukarići″, utvrđeno je da postoje povoljni


MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana ″Lukarići″ je derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom tehničkih

U svom sastavu MHE ″Lukarići″ obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana ″Lukarići″ je projektovana sa jednim vodozahvatom na Lukarkojm potoku na koti
597 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 3 m. Dužina akumulacije
koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 34 m.
brane. Od vоdоzahvata voda bi se dovodila cevovodom pod pritiskom dužine 1109mm.

Tabela 6-103: Tehnički podaci za MHE ″Lukarići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Lukarići″
lokacija mesto Lukarići
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Lukarski potok
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj /
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-103: Hidraulička šema MHE ″Lukarići″

6.104. MHE ″Vranjača″

Mala hidroelektrana (MHE) ″Vranjača″ nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,8 km jugoistočno
od mesta Balinović; 1,2 km severozapadno od mesta Rankovići i 0,9 km severoistočno od mesta Rovni.
MHE ″Vranjača″ sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Vranjača, Pakije, Božak i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE ″Vranjača″ , utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana ″Vranjača″ je derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i cevov odom pod

U svom sastavu MHE ″Vranjača″ obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana ″Vranjača″ je projektovana sa jednim vodozahvatom na Jablanici na koti 286
mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 4 m. Dužina akumulacije koja bi
bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 206 m.
brane. Od vоdоzahvata voda bi se dovodnim cevovodom dužine 1112 m voda dovela do vodostana koji se
nalazi na 286 mnm a potom cevovodom pod pritiskom dužine 127 m do mašinske zgrade.
Tabela 6-104: Tehnički podaci za MHE ″Vranjača″

OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Vranjača″
lokacija toponim Vranjača
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Jablanica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-104: Hidraulička šema MHE ″Vranjača″

6.105. MHE ″Marinkovići″

Mala hidroelektrana (MHE)″Marinkovići″ nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 1,5 km
jugozapadno od mesta Vojnovići; 2 km istočno od mesta Balinović I 2,1 km jugozapadno od sela Boškovići.
MHE ″Marinkovići″ sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Božak, Tupanci, Osijan, visoravan Kičer
(457m).
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE ″Marinkovići″ utvrđeno je da postoje

povoljni uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoje dobri
objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana ″Marinkovići″ je derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom tehničkih

U svom sastavu MHE ″Lukarići″ obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana ″Marinkovići″ je projektovana sa jednim vodozahvatom na na koti 273 mnm.
Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine 4 m. Dužina akumulacije koja bi bila
brane. Od vоdоzahvata voda bi se dovodila cevovodom pod pritiskom dužine 2180 mm.

Tabela 6-105: Tehnički podaci za MHE ″Marinkovići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Marinkovići″
lokacija mesto Marinkovići
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Jablanica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-105: Hidraulička šema MHE ″Marinkovići″

6.106. MHE ″Ćebići″

Mala hidroelektrana (MHE)
″Ćebići″ nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,7 km
severozapadno od istoimenog mesta; 0,73 km jugoistočno od mesta Jovanja i 1 km severozapadno od
mesta Sandalj.
MHE ″Marinkovići″ sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Jasik, Debelo brdo (486m), Osijan,
livade, Ormanovića brdo (458m).
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE″Ćebići″ utvrđeno je da postoje povoljni

uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoji odličan put sa kojeg
se može pristupni do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana ″Ćebići″ je derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom tehničkih

U svom sastavu MHE ″Ćebići″ obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana ″Ćebići″ je projektovana sa jednim vodozahvatom na na koti 256 mnm.
brane. Od vоdоzahvata voda bi se dovodila dovodnim cevovodom dužine 2078m do vodostana koji je na
koti 256mnm a zatim cevovodom pod pritiskom dužine 152m do mašinske zgrade.

Tabela 6-106: Tehnički podaci za MHE ″Ćebići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Ćebići″
lokacija mesto Ćebići
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Jablanica
koordinate mašinske zgrade X =19°47´51"Y =40°15´24"
ENERGETSKI PODACI
instalisani protok Qi =1,708 m³/s
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-106: Hidraulička šema MHE ″Ćebići″

6.107. MHE ″Jovanja″

Mala hidroelektrana (MHE) ″Jovanja″ nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 1,2 km jugoistočno
od istoimenog mesta; 0,9 km jugoistočno od mesta Savići; 0,8 km severozapadno od mesta Arsići.
MHE ″Marinkovići″ sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Srećkova strana, Raskršće Kosica i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE″Jovanja″ utvrđeno je da postoje povoljni


MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana ″Jovanja″ je derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom tehničkih

U svom sastavu MHE ″Jovanja″ obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana ″Jovanja″ je projektovana sa jednim vodozahvatom na na koti 235 mnm.
brane. Od vоdоzahvata voda bi se dovodila cevovodom pod pritiskom dužine 2111 m.

Tabela 6-107: Tehnički podaci za MHE ″Jovanja″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Jovanja″
lokacija mesto Jovanja
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Jablanica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-107: Hidraulička šema MHE ″Jovanja″

6.108. MHE ″Mandići″

Mala hidroelektrana (MHE) ″Mandići″ nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 0,4 km jugoistočno
od istoimenog mesta; 0,95 km jugozapadno od mesta Paramentić i 0,8 km zapadno od mesta Obradovići.
MHE ″Mandići″ sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Mujina strana, Rujika (345m), rešica brdo
(317m), Sedlari, Belo polje.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE″Mandići″ utvrđeno je da postoje povoljni


MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana ″Mandići″ je derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom tehničkih

U svom sastavu MHE ″Mandići″ obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana ″Mandići″ je projektovana sa jednim vodozahvatom na na koti 214 mnm.
brane. Od vоdоzahvata voda bi se dovodila cevovodom pod pritiskom dužine 1884mm.

Tabela 6-108: Tehnički podaci za MHE ″Mandići″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Mandići″
lokacija mesto Mandići
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Jablanica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Kaplan
broj 2
GENERATORI
broj 2
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-108: Hidraulička šema MHE ″Mandići″

6.109. MHE ″Ječmenje″

Mala hidroelektrana (MHE) ″ Ječmenje″ nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je oko 1,3 km
severozapadno od mesta Ječmenje; zapadno od Perišića brdo (610,4m); 1,1 jugoistočno od mesta
Petrovići.
MHE ″Ječmenje″ sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Dugo polje, Ravno brdo, Parač idr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE ″Ječmenje″ utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoje pristupni putevi sa

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana ″Ječmenje″ je derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom tehničkih

U svom sastavu MHE ″Ječmenje″ obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana ″Ječmenje″ je projektovana sa jednim vodozahvatom na na koti 393 mnm.
od brane. Od vоdоzahvata voda bi se dovodila cevovodom pod pritiskom dužine 1307mm.
širinе pо Griniču, a vodozahvat na 19°47´26" istоčnе dužinе i 44°11’9" sеvеrnе širinе pо Griniču.

Tabela 109-1: Tehnički podaci za MHE ″Ječmenje″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Ječmenje″
lokacija mesto Ječmenje
grad Valjevo
sliv Jablanica
vodotok Jablanica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Fransis
broj 2
GENERATORI
broj 2
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 109-1: Hidraulička šema MHE ″Ječmenje″

6.110. MHE ″Kulina″

Mala hidroelektrana (MHE) "Kulina" nalazi se u gradu Valjevu dobila je ime po istoimenom
planinskom vrhu. Udaljena je oko 2 km severozapadno od mesta Markovići; 1,8 km južno od mesta
Bucare, i 5km istočno od mesta Zeleni vir .
MHE "Kulina" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Pajić livade, Brezje (928m), Medvednik
(1241m), Jasenovo brdo (899,7m).
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Kulina", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Kulina" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Kulina" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Kulina" projektovana sa jednim vodozahvatom u donjem toku Zavojšnice.
bi bila stvorena podizanjem nivoa vode na Zavojšnici iznosila bi oko 77 m.
Mašinska zgrada MHE "Kulina" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 810. Od vоdоzahvata voda bi se
dovodila cevovodom pod pritiskom do mašinskе zgradе, cevovod pod pritiskom bi bio dužine 1304 m.
sеvеrnе širinе pо Griniču . Vodozahvat na Zavojšnici nalazi se na 19°37´30" istоčnе dužinе i 44°7’30"

Tabela 6-110: Tehnički podaci za MHE "Kulina"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Kulina"
lokacija Toponim pl. vrh Kulina
grad Valjevo
sliv Ljuboviđa
vodotok Zavojšnica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj /
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-110 Hidraulička šema MHE "Kulina"

6.111. MHE ″Brezje″

Mala hidroelektrana (MHE) "Brezje" nalazi se u gradu Valjevu dobila je ime po istoimenom
planinskom vrhu Brezje (928m). Udaljena je oko 3,1 km severozapadno od mesta Rajići; 1,8 km
jugozapadno od mesta Bucare i 1,7 km južno od mesta Suvodanje .
MHE "Brezje" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima vrh Brezje (928m), Jasenovo brdo (899,7m),
Kozila, Vojnova stena
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Brezje", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Brezje" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

cevovodom pod pritiskom tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-111
U svom sastavu MHE "Brezje" obuhvata sledeće objekte:

- dovodnim cevovodom
- vodostanom
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Brezje" projektovana sa jednim vodozahvatom u donjem toku Zavojšnice.
Mašinska zgrada MHE "Brezje" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 690. Od vоdоzahvata voda bi se
dovodnim cevovodom dužine 1686m dovodila do vodostana koji je na koti 747mnm. Odatle bi se
cevovodom pod pritiskom dužine 260m voda sprovela do mašinskе zgradе.
U mašinskoj zgradi je predviđeno da se instalira turbina tipa Pelton
sеvеrnе širinе pо Griniču . Vodozahvat na Zavojšnici nalazi se na 19°39´32" istоčnе dužinе i 44°12’45"

Tabela 6-111 Tehnički podaci za MHE "Brezje"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Brezje"
lokacija Toponim pl. vrh Brezje
grad Valjevo
sliv Ljuboviđa
vodotok Zavojšnica
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj /
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod Ø 219,1 mm ; L =1686 m

Slika -111: Hidraulička šema MHE "Brezje"

6.112. MHE ″Vojinova stena″

Mala hidroelektrana (MHE) "Vojinova stena" nalazi se u gradu Valjevu dobila je ime po istoimenom
toponimu. Udaljena je oko 4 km severozapadno od sela Markovići; 3,1 km jugozapadno od mesta
Drenovići i 2,3 km severoistočno od mesta Zavojšnica .
MHE "Vojinova stena" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima vrh Vojnova stena (928m), Duga
kosa, Ravni medvednik (1034m), Kozila i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Vojinova stena", utvrđeno je da postoje
putevi uglavnom do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Vojinova stena" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim

cevovodom i cevovodom pod pritiskom tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-112.
U svom sastavu MHE "Vojinova stena" obuhvata sledeće objekte:

- vodostanom
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Vojinova stena" projektovana sa jednim vodozahvatom u srednjem toku reke
Zavojšnice. Vodozahvata je niska brane građevinske visine 4 m i nalaze se na koti 686 mnm. Dužina
akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode na Zavojšnici iznosila bi oko 156 m.
Mašinska zgrada MHE "Vojinova stena" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 600. Od vоdоzahvata
voda bi se dovodnim cevovodom dužine 1207m dovodila do vodostana koji je na koti 676 mnm pa onda
cevovodom pod pritiskom dužine 152 m do mašinskе zgradе.
širinе pо Griniču . Vodozahvat na Zavojšnici nalazi se na 19°38´34" istоčnе dužinе i 44°13’20" sеvеrnе

Tabela 6-112: Tehnički podaci za MHE "Vojinova stena"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Vojinova stena"
lokacija Toponim Vojinova stena
grad Valjevo
sliv Ljuboviđa
vodotok Zavojšnica
ENERGETSKI PODACI
kota gornjeg nivoa vode (KGV) 690
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-112: Hidraulička šema MHE "Vojinova stena"

6.113. MHE ″Duga kosa″

Mala hidroelektrana (MHE) "Duga kosa" nalazi se u gradu Valjevu u neposrednoj blizini istoimenog
toponima. Udaljena je oko 1,9 km jugoistočno od mesta Mace; oko 2,4 km severozapadno od mesta
Rebeljske njive.
MHE "Duga kosa" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Vukobraća (795m), Strane, vrh Lipov
kik(768m), Rujevik.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Duga kosa", utvrđeno je da postoje
povoljni uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta, međutim u neposrednoj blizini buduće MHE postoje
lokalni putevi do svih svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta. Izgradnja male
hidroelektrane u ovom delu grada Valjeva, uticaće na:

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Duga kosa" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

pritiskom i dovodnim cevovodom sledećih tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-113.
U svom sastavu MHE "Duga kosa" obuhvata sledeće objekte:
- tri gravitaciono-betonske brane sa ribljom stazom

- dovodni cevovod
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Duga kosa" je projektovana sa tri vodozahvata (sistem). Prvi vodozahvat se
nalazi u srednjem toku reke Zavojšnice na koti 596 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom
građevinske visine 4 m. Drugi vodozahvat se nalazi na Suvoda reci na koti 598 mnm građevinske visine
4m. Treći vodozahvat je na Rujevičkom potoku na koti 598 mnm takođe građevinske visine 4m. Dužina
akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 268 m na reci Zavojšnici,47 m na
reci Suvoda i 46m na Rujevičkom potoku.
Mašinska zgrada MHE "Duga kosa" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 530 mnm i oko ukupno oko
1100 m nizvodno od brana. Od vоdоzahvata na reci Zavojšnici voda bi se dovodila dovodnim cevovodom
dužine 598 m do vodozahvata na Suvoda reci. Zatim dovodnim cevovodom 646 m do vodostana koji se
nalazi na koti 596 mnm, sa vodozahvata na Rujevičkom potoku voda bi išla dovodnim cevovodom dužine
541m do istog vodostana na koti 594 mnm.
sеvеrnе širinе pо Griniču ; vodozahvat na Zavojšnici na 19°37´39" istоčnе dužinе i 44°12’58" sеvеrnе

širinе pо Griniču, vodozahvat na reci Suvoda reci na 19°37´23" istоčnе dužinе i 44°12’43" sеvеrnе širinе
pо Griniču, vodozahvat na Rujevičkom potoku na 19°37´8" istоčnе dužinе i 44°12’20" sеvеrnе širinе pо
Griniču.
Tabela 6-113: Tehnički podaci za MHE ″Duga kosa″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Duga kosa″
lokacija Toponim Duga kosa
grad Valjevo
sliv Ljubviđa
reka Zavojšnica, Suvoda,
vodotok
Rujevički potok
koordinate vodozahvata na reci Zavojšnici X = 19°37´39" Y = 44°12’58"
koordinate vodozahvata na Suvoda X = 19°37´23" Y = 44°12’43"
koordinate vodozahvata na Rujevački potok X = 19°37´8" Y = 44°12’20"
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na Zavojšnici 4m
konstruktivna visina brane na Suvoda reci 4m
konstruktivna visina brane na Rujevičkom potoku 4m
dužina brane u kruni na Zavojšnici 20 m
dužina brane u kruni na Suvoda 15 m
dužina brane u kruni na Rujevačkom potoku 15 m
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1

EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod od Zavojšnice Ø 323,8 mm ; L = 598 m
dovodni cevovod od Suvoda reke Ø 323,8 mm ; L =646 m
dovodni cevovod od Rujevačkog potoka Ø 323,8 mm ; L = 541 m
pristupni put na mestu vodozahvata na Zavojšnici postoji
pristupni put na mestu vodozahvata na Suvoda reci postoji
pristupni put na mestu vodozahvata na Rujevačkom potoku postoji
Slika 6-113: Hidraulička šema MHE ″Duga kosa″

6.114. MHE ″Zavojšnica″

Mala hidroelektrana (MHE) "Zavojšnica" nalazi se u gradu Valjevu dobila je ime po istoimenom
toponimu i mestu . Udaljena je oko 1,4 km jugoistočno od sela Mace,oko 0,3 km jugoistočno od mesta
zeleni vir, 1,4 km severoistočno od Orovičke planine i mesta.
MHE "Zavojšnica" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Crvene stene (923m), Strane, Lipov kik
(768m), Vukobraća i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Zavojšnica", utvrđeno je da postoje


MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Zavojšnica" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Zavojšnica" obuhvata sledeće objekte:

- vodostanom
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Zavojšnica" projektovana sa jednim vodozahvatom na Oževcu koji se uliva u
Zavojšnicu. Vodozahvat je niska brane građevinske visine 3 m i nalaze se na koti 597 mnm. Dužina
Mašinska zgrada MHE "Zavojšnica" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 490. Od vоdоzahvata voda
bi se dovodnim cevovodom dužine 670 m dovodila do vodostana koji je na koti 597 mnm pa onda
cevovodom pod pritiskom dužine 454 m do zajedničke mašinskе zgradе sa MHE Zeleni vir. U mašinskoj
zgradi je predviđeno da se instalira turbina tipa Pelton.
širinе pо Griniču. Vodozahvat se nalazi na 19°36´27" istоčnе dužinе i 44°12’58" sеvеrnе širinе pо Griniču.

Tabela 6-114: Tehnički podaci za MHE "Zavojšnica"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Zavojšnica"
lokacija Toponim Zavojšnica
grad Valjevo
sliv Zavojšnica
vodotok Oževac
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj
TRANSFORMATORI
broj /
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-114: Hidraulička šema MHE "Zavojšnica"

6.115. MHE ″Platno″

Mala hidroelektrana (MHE) "Platno" nalazi se u gradu Valjevu u neposrednoj blizini istoimenog
toponima. Udaljena je oko 3,3 km severozapadno od mesta i Orovičke planine; 4,2 km jugoistočno od
mesta Vasiljevići.
MHE "Platno" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Platno, Medvednik (1244m), Rujevik, Malo
platno.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Platno", utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoje delimično putevi
sa kojeg se mogu napraviti pristupni putevi do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Platno" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Platno" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Platno" projektovana sa jednim vodozahvatom na reci Suvoda. Vodozahvata je
niska brane građevinske visine 4 m i nalaze se na koti 846 mnm. Dužina akumulacije koja bi bila stvorena
Mašinska zgrada MHE "Platno" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 600. Od vоdоzahvata voda bi se
dovodila cevovodom pod pritiskom dužine 1311 m do mašinskе zgradе.
sеvеrnе širinе pо Griniču . Vodozahvat je na 19°38´10" istоčnе dužinе i 44°12’19" sеvеrnе širinе pо
Griniču.

Tabela 6-115: Tehnički podaci za MHE "Platno"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Platno"
lokacija Toponim Platno
grad Valjevo
sliv Zavojšnice
vodotok Suvoda
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-116: Hidraulička šema MHE "Platno"

6.116. MHE ″Zeleni vir″

Mala hidroelektrana (MHE) "Zeleni vir" nalazi se u gradu Valjevu dobila je ime po istoimenom mestu.
Udaljena je oko 1,4 km jugoistočno od sela Mace; oko 0,3 km jugoistočno od mesta Zeleni vir i oko 1,4 km
severoistočno od Orovičke planine i mesta.
MHE "Zeleni vir" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Crvene stene (923m), Strane, Lipov kik
(768m), Vukobraća i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Zeleni vir", utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta, u neposrednoj blizini buduće MHE postoje lokalni putevi do
svih svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta. Izgradnja male hidroelektrane u ovom delu
grada Valjeva, uticaće na:

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Zeleni vir" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom i
dovodnim cevovodom sledećih tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-116.
U svom sastavu MHE "Zeleni vir" obuhvata sledeće objekte:
- tri gravitaciono-betonske brane sa ribljom stazom

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Zeleni vir" je projektovana sa tri vodozahvata (sistem). Prvi vodozahvat se
nalazi u gornjem toku reke Ljuboviđe na koti 523 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom
građevinske visine 7 m. Drugi vodozahvat se nalazi na Vukobratskom potoku na koti 524 mnm građevinske
visine 6 m. Treći vodozahvat je na donjemm toku reke Zavojšnice na koti 524 mnm takođe građevinske
visine 6 m. Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 143 m na reci
Zavojšnici i 75 m na Vukobratskom potoku i 262 m na Ljuboviđi.
Mašinska zgrada MHE "Zeleni vir" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 530 mnm, bila bi udaljena od
oba vodozahvata oko 1500 m nizvodno. Od vоdоzahvata na reci Ljuboviđi voda bi se dovodila dovodnim
cevovodom dužine 333 m do vodozahvata na Vukobratskom potoku. Odatle dovodnim cevovodom 1194 m
do vodostana koji se nalazi na koti 523 mnm. Sa vodozahvata na Zavojšnici voda bi išla dovodnim
cevovodom dužine 733 m do istog vodostana koji se nalazi na koti 523 mnm i tada cevovodom pod
pritiskom dužine 132 m do mašinske zgrade.

širinе pо Griniču ; vodozahvat na Zavojšnici na 19°36´41" istоčnе dužinе i 44°12’39" sеvеrnе širinе pо
Griniču, vodozahvat na reci Vukobratskom potoku na 19°36´9" istоčnе dužinе i 44°12’1" sеvеrnе širinе pо
Griniču, vodozahvat na Ljuboviđi na 19°36´8" istоčnе dužinе i 44°11’51" sеvеrnе širinе pо Griniču.
Tabela 6-116: Tehnički podaci za MHE ″Zeleni vir″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Zeleni vir″
lokacija Toponim Zeleni vir
grad Valjevo
sliv Ljuboviđa
Ljubviđa, Zavojšnica, Vukobratski
vodotok
potok
koordinate vodozahvata na reci Zavojšnici X = 19°36´41" Y = 44°12’39"
koordinate vodozahvata na Vukobratski potok X = 19°36´9" Y = 44°12’1"
koordinate vodozahvata na Ljuboviđa X = 19°36´8" Y = 44°11’51"
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na Zavojšnici 6m
konstruktivna visina brane na Vukobratskom potoku 6m
konstruktivna visina brane na Ljuboviđi 7m
dužina brane u kruni na Zavojšnici 30
dužina brane u kruni na Vukobratskom potoku 15
dužina brane u kruni na Ljuboviđi 25
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI

broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod od Zavojšnice Ø 610 mm ; L = 733 m
dovodni cevovod od Ljuboviđe Ø 610 mm ; L =333 m
dovodni cevovod od Vukobratskog potoka Ø 610 mm ; L = 1194 m
pristupni put na mestu vodozahvata na Zavojšnici postoji
pristupni put na mestu vodozahvata na Ljuboviđi postoji
pristupni put na mestu vodozahvata na Vukobratskom
potoku postoji
Slika 6-116: Hidraulička šema MHE ″Zeleni vir″

6.117. MHE ″Vukobraća″

Mala hidroelektrana (MHE) "Vukobraća" nalazi se u gradu Valjevu. Dobila je ime po istoimenom
uzvišenju. Udaljena je oko 621m jugozapadno od uzvišenja Vukobraća (795m); 1,84 km severozapadno
od mesta Rebeljske njive i 1,1 km severoistočno od mesta Orovičke planine.
MHE "Vukobraća" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Dikine strane, Vukobraća, Kobilna ravan,
vrha Bair (987m).
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Vukobraća", utvrđeno je da postoje


MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Vukobraća" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

U svom sastavu MHE "Vukobraća" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Vukobraća" projektovana sa jednim vodozahvatom u donjem toku Zavojšnice.
Mašinska zgrada MHE "Vukobraća" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 504. Od vоdоzahvata voda
bi se dovodila cevovodom pod pritiskom do mašinskе zgradе.Cevovod pod pritiskom bi bio dužine 1090 m.
širinе pо Griniču. Vodozahvat se nalazi na 19°36´56" istоčnе dužinе i 44°11’54" sеvеrnе širinе pо Griniču.

Tabela 6-117: Tehnički podaci za MHE "Vukobraća"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Vukobraća"
lokacija Toponim pl. vrh Vukobraća
grad Valjevo
sliv Ljuboviđa
vodotok Vukobratski potok
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj /
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-117: Hidraulička šema MHE "Vukobraća"

6.118. MHE ″Liporavan″

Mala hidroelektrana (MHE) "Liporavan" nalazi se u gradu Valjevu i dobila je ime po istoimenom
toponimu. Udaljena je oko 4 km severozapadno od sela Markovići, 3,1 km jugozapadno od mesta
Drenovići i 2,3 km severoistočno od mesta Zavojšnica .
MHE "Liporavan" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima vrh Vojnova stena (928m), Duga kosa,
Ravni medvednik (1034m), Kozila i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE ""Liporavan", utvrđeno je da postoje

putevi od kojih se može doći do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Liporavan" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa dovodnim cevovodom i

U svom sastavu MHE "Liporavan" obuhvata sledeće objekte:

- vodostanom
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Liporavan" projektovana sa jednim vodozahvatom u gornjem toku reke
Zavojšnice. Vodozahvata je niska brane građevinske visine 5 m i nalaze se na koti 605 mnm. Dužina
akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode na Zavojšnici iznosila bi oko 258 m.
Mašinska zgrada MHE "Liporavan" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 529. Od vоdоzahvata voda bi
se dovodnim cevovodom dužine 1420 m dovodila do vodostana koji je na koti 605 mnm.Od vodostana bi
se cevovodom pod pritiskom dužine 90 m voda sprovela do mašinskе zgradе.
širinе pо Griniču . Vodozahvat na Zavojšnici nalazi se na 19°36´42" istоčnе dužinе i 44°11’25 sеvеrnе

Tabela 6-118: Tehnički podaci za MHE "Liporavan"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Liporavan"
lokacija mesto Liporavan
grad Valjevo
sliv Ljuboviđa
vodotok Ljuboviđa
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod Ø 610 mm ; L =1420 m

Slika 6-118: Hidraulička šema MHE "Liporavan"

6.119. MHE ″Rebeljske njive″

Mala hidroelektrana (MHE) "Rebeljske njive" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je 402 m
jugozapadno od istoimenog mesta; jugozapadno od sela Staništa je udaljena 1055 m i oko 1,5 km
severozapadno od mesta Miljače.
MHE "Rebeljske njive" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Ravni, Dikline strane, Orovička
planina, Gusta jela i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Rebeljske njive", utvrđeno je da postoje
povoljni uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta, u neposrednoj blizini buduće MHE postoje lokalni
putevi od kojih je moguće da se dođe do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Rebeljske njive" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

pritiskom i dovodnim cevovodom sledećih tehničkih karakteristika datih u tabeli 6-120.
U svom sastavu MHE "Rebeljske njive" obuhvata sledeće objekte:
- dva gravitaciono-betonske brane sa ribljom stazom

- dovodni cevovod
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Rebeljske njive" je projektovana sa dva vodozahvata (sistem). Prvi vodozahvat
se nalazi u gornjem toku reke Ljuboviđe na koti 647,5 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom
stazom građevinske visine 2,5 m. Drugi vodozahvat se nalazi na Diklinskom potoku na koti 646 mnm
građevinske visine 4m. Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 118
m na reci Ljuboviđi i 30 m na Diklinskom potoku.
Mašinska zgrada MHE "Rebeljske njive" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 610 mnm , udaljena bi
bila oko 882 m nizvodno od brana. Od vоdоzahvata na reci Ljuboviđi do račve sa cevovodom pod
pritiskom išao bi dovodni cevovod dužine 928m. Od Diklinskog potoka voda bi dovodnim cevovodom
dužine 164 m išla do račve sa cevovodom pod pritiskom dužine 209 m odakle bi direktno došla do
mašinske zgrade.
širinе pо Griniču; vodozahvat na Ljuboviđi nalazi se na 19°30´6" istоčnе dužinе i 44°10’46" sеvеrnе širinе

pо Griniču, vodozahvat na Diklinskom potoku na 19°37´8" istоčnе dužinе i 44°11’8" sеvеrnе širinе pо
Griniču.
Tabela 6-119: Tehnički podaci za MHE ″Rebeljske njive″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Rebeljske njive″
lokacija mestoi toponim Rebeljske njive
grad Valjevo
sliv Ljuboviđa
vodotok Ljuboviđa i Diklinski potok
koordinate vodozahvata na reci Ljuboviđi X = 19°30´6" Y = 44°10’46"
koordinate vodozahvata na Diklinskom potoku X = 19°37´8" Y = 44°11’8"
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na Ljuboviđi 2,5 m
konstruktivna visina brane na Diklinskom potoku 4m
dužina brane u kruni na Ljuboviđi 25 m
dužina brane u kruni na Diklinskom potoku 15 m
TURBINE
tip Fransis
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod od vodozahvata na Diklinskom potoku Ø 355,6mm ; L =164 m
Dovodni cevovod na Ljuboviđi Ø 355,6 mm ; L =928m

pristupni put na mestu vodozahvata na Ljuboviđi ne postoji
pristupni put na mestu vodozahvata na Diklinskom potoku ne postoji
Slika 6-119: Hidraulička šema MHE ″Rebeljske njive″

6.120. MHE ″Miljače″

Mala hidroelektrana (MHE) "Miljače" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je 2 km jugozapadno od
istoimenog toponima.; 2 km jugozapadno od sela Stanište ; 1,9 km severoistočno od mesta Razbojište i
oko 2,2 km severozapadno od mesta Zmajevac.
MHE "Miljače" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Kotlina, Grabenska stena (962m), Palež
(1028m), Košlje, Pešića luka i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Miljače", utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta, u neposrednoj blizini buduće MHE postoje lokalni putevi od
kojih je moguće da se dođe do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta. Izgradnja male
hidroelektrane u ovom delu grada Valjeva, uticaće na:

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Miljače" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom i

U svom sastavu MHE "Miljače" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Miljače" je projektovana sa dva vodozahvata (sistem). Prvi vodozahvat se

nalazi u gornjem toku reke Ljuboviđe na koti 726 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom
građevinske visine 4 m. Drugi vodozahvat se nalazi na Miljačkom potoku na koti 726 mnm građevinske
visine 4m. Dužina akumulacije koja bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 70 m na reci
Ljuboviđi i 62 m na Mijačkom potoku.
Mašinska zgrada MHE "Miljače" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 650 mnm , bila bi udaljena oko
100 m nizvodno od brana. Od vоdоzahvata na reci Ljuboviđi voda bi dovodnim cevovodom dužine 929m
stigla do istog vodostana gde bi stizala I voda od vodozahvata na Mijačkom potoku takođe dovodnim
cevovodom dužine 425m. Vodostan bi bio na koti 726mnm. Iz vodostana cevovodom pod pritiskom dužine
146 m voda bi stizala do mašinske zgrade.
sеvеrnе širinе pо Griniču ; vodozahvat na Ljuboviđi nalazi se na 19°38´4" istоčnе dužinе i 44°10’17"

sеvеrnе širinе pо Griniču, vodozahvat na Miljačkom potoku na 19°38´1" istоčnе dužinе i 44°10’50" sеvеrnе
Tabela 6-120: Tehnički podaci za MHE ″Miljače″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Miljače″
lokacija toponim Miljače
grad Valjevo
sliv Ljuboviđa
vodotok Ljuboviđa i Miljački potok
koordinate vodozahvata na reci Ljuboviđi X = 19°38´4" Y = 44°10’17"
koordinate vodozahvata na Miljačkom potoku X = 19°38´1" Y = 44°10’50"
koordinate mašinske zgrade X =19°37´39" Y = 44°10´44
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na Ljuboviđi 2,5 m
konstruktivna visina brane na Miljačkom potoku 4m
dužina brane u kruni na Ljuboviđi 25 m
dužina brane u kruni na Miljačkom potoku 15 m
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod od vodozahvata na Miljačkom potoku Ø 323,8 mm ; L =425 m
dovodni cevovod od vodozahvata na Ljuboviđi Ø 323,8mm ; L =929 m

pristupni put na mestu vodozahvata na Ljuboviđi ne postoji
pristupni put na mestu vodozahvata na Diklinskom potoku ne postoji
Slika 6-120: Hidraulička šema MHE ″Miljače″

6.121. MHE ″Paleži″

Mala hidroelektrana (MHE) "Paleži" nalazi se u gradu Valjevu, jugozapadno od istoimenog toponima.
Udaljena je oko 2,3 km jugoistočno od mesta Rebeljske njive; oko 1,6 km severoistočno od mesta
Razbojište i 2,6 km severozapadno od mesta Matići..
MHE "Paleži" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Paleži, Borovnjak, Grabenska stena (962m),
Kotlina i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Paleži", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Paleži" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Paleži" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Paleži" projektovana sa jednim vodozahvatom na gornjem toku reke Ljuboviđe.
bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 35 m.
Mašinska zgrada MHE "Paleži" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 730. Od vоdоzahvata voda bi se
dovodila cevovodom pod pritiskom do mašinskе zgradе dužine 1050 m.
širinе pо Griniču. Vodozahvat je na 19°38´50" istоčnе dužinе i 44°10’4" sеvеrnе širinе pо Griniču.

Tabela 6-121: Tehnički podaci za MHE "Paleži"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Paleži"
lokacija Toponim Paleži
grad Valjevo
sliv Ljuboviđa
vodotok Ljuboviđa
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj 1
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-121: Hidraulička šema MHE "Paleži"

6.122. MHE ″Borovnjak″

Mala hidroelektrana (MHE) "Borovnjak" nalazi se u gradu Valjevu, u blizini istoimenog toponima.
Udaljena je oko 3,3 km jugozapadno od sela Markovići; 2,2 km jugoistočno od mesta Rebeljske njive i 2km
severoistočno od sela Radojevica
MHE "Borovnjak" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Borovnjak, Paleži, Novakovača, Jablanik
(1275 m) i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Borovnjak", utvrđeno je da postoje povoljni

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Borovnjak" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom

U svom sastavu MHE "Borovnjak" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Borovnjak" projektovana sa jednim vodozahvatom na gornjem toku reke
Ljuboviđe. Vodozahvata je niska brane građevinske visine 4 m i nalaze se na koti 946 mnm. Dužina
Mašinska zgrada MHE "Borovnjak" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 850. Od vоdоzahvata voda bi
se dovodila cevovodom pod pritiskom dužine 988m do mašinskе zgradе .
širinе pо Griniču. Vodozahvat je na 19°39´35" istоčnе dužinе i 44°10’1" sеvеrnе širinе pо Griniču.

Tabela 6-122: Tehnički podaci za MHE "Borovnjak"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Borovnjak"
lokacija Toponim Borovnjak
grad Valjevo
sliv Ljuboviđa
vodotok Ljuboviđa
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj /
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI
cevovod pod pritiskom Ø168,3 mm ; L =988 m

Slika 6-122: Hidraulička šema MHE "Borovnjak"

6.123. MHE ″Roška″

Mala hidroelektrana (MHE) "Roška" nalazi se u gradu Valjevu. Udaljena je 3 km jugozapadno od
sela Markovići, oko 1,6 kmistočno od mesta Rebeljske njive; 2,4 km severoistočno od mesta Razbojište.
Inače ova MHE je dobila ime po toponimu Roška stena.
MHE "Roška" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Miljače, Palež, Miljački vis (1148m),
Rebeljško brdo (992m) i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Roška", utvrđeno je da postoje povoljni
uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta, u neposrednoj blizini buduće MHE ne postoje lokalni putevi,
sa od kojih je moguće da se dođe do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta. Izgradnja
male hidroelektrane u ovom delu grada Valjeva, uticaće na:

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Roška" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod pritiskom i

U svom sastavu MHE "Roška" obuhvata sledeće objekte:

- dovodni cevovod
- vodostan
- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Roška" je projektovana sa dva vodozahvata (sistem). Prvi vodozahvat se nalazi
na Miljačkom potoku na koti 847 mnm. Vodozahvat bi bio niska brana sa ribljom stazom građevinske visine
3 m. Drugi vodozahvat se nalazi na neimenovanom potoku na koti 847 mnm građevinske visine 3m.
Miljački i neimenovani potok se ulivaju u Ljuboviđu i desne su pritoke ove reke. Dužina akumulacije koja bi
bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 37 m na Miljačkom potoku i 49 m na neimenovanom
potoku.
Mašinska zgrada MHE "Roška" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 730 mnm I bila bi udaljena oko
1km nizvodno od brana. Od vоdоzahvata na Miljačkom potoku voda bi tekla dovodnim cevovodom dužine
351mm do zajedničkog vodostana (koji se nalazi na koti 847mnm) u koji bi se priključio i dovodni cevovod
(628m dužine) od vodozahvata na neimenovanom potoku. Iz vodostana do mašinske zgrade vodu
sprovodi cevovod pod pritiskom dužine 244 m .

širinе pо Griniču ; vodozahvat na Miljačkom potoku nalazi se na 19°38´27" istоčnе dužinе i 44°11’1"
sеvеrnе širinе pо Griniču, vodozahvat na neimenovanom potoku na 19°38´33" istоčnе dužinе i 44°10’39"
Tabela 6-123: Tehnički podaci za MHE ″Roška″
OPŠTI PODACI
naziv MHE ″Roška″
lokacija toponim Roška
grad Valjevo
sliv Ljuboviđa
vodotok neimenovani i Miljački potok
koordinate vodozahvata na neimenovanom potoku X = 19°38´4" Y = 44°10’17"
koordinate vodozahvata na Miljačkom potoku X = 19°38´1" Y = 44°10’50"
koordinate mašinske zgrade X =19°37´39" Y = 44°10´44
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
konstruktivna visina brane na Miljačkom potoku 3m
dužina brane u kruni na Miljačkom potoku 15 m
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj /
EVAKUACIONI ORGANI

PODACI O DERIVACIJI
dovodni cevovod od vodozahvata na neimenovani potok Ø 114,3 mm ; L =628 m
dovodni cevovod od vodozahvata na Miljački potok Ø 114,3 mm ; L =351 m
pristupni put na mestu vodozahvata na neimenovani potok ne postoji
pristupni put na mestu vodozahvata na Miljački potok ne postoji
Slika 6-123: Hidraulička šema MHE ″Roška″

6.124. MHE ″Rebeljsko brdo″

Mala hidroelektrana (MHE) "Rebeljsko brdo" nalazi se u gradu Valjevu u neposrednoj blizini
istoimenog toponima. Udaljena je oko 250 m jugoistočno od mesta Rebeljske njive, severoistočno od sela i
uzvišenja Grab (949m) .
MHE "Rebeljsko brdo" sе nalazi u neposrednoj blizini toponima Miljače, Dikline strane, Kobilna
ravan, Kotlina i dr.
Izlaskom na mesto lokacije na kome je predviđena MHE "Rebeljsko brdo", utvrđeno je da postoje
povoljni uslovi za izgradnju jednog ovakvog objekta. U neposrednoj blizini buduće MHE postoje kojeg se
pristupni putevi do svih budućih hidrograđevinskih i hidroenergetskih objekta.

MHE, ali i okoline;
Hidroelektrana "Rebeljsko brdo" je projektovana kao derivaciono postrojenje sa cevovodom pod

U svom sastavu MHE "Rebeljsko brdo" obuhvata sledeće objekte:

- mašinsku zgradu
Mala hidroelektrana "Rebeljsko brdo" projektovana sa jednim vodozahvatom na Diklinskom potoku.
bi bila stvorena podizanjem nivoa vode iznosila bi oko 50 m.
Mašinska zgrada MHE "Rebeljsko brdo" је prеdviđеna da sе sagradi na koti 650. Od vоdоzahvata
voda bi se dovodila cevovodom pod pritiskom dužine 1250m do mašinskе zgradе .
sеvеrnе širinе pо Griniču . Vodozahvat je na 19°37´58" istоčnе dužinе i 44°11’28" sеvеrnе širinе pо
Griniču.

Tabela 6-124: Tehnički podaci za MHE "Rebeljsko brdo"
OPŠTI PODACI
naziv MHE "Rebeljsko brdo"
lokacija Toponim Rebeljsko brdo
grad Valjevo
sliv Zavojšnice
vodotok Diklinski potok
ENERGETSKI PODACI
TEHNIČKI PODACI
TURBINE
tip Pelton
broj 1
GENERATORI
broj 1
TRANSFORMATORI
broj /
EVAKUACIONI ORGANI
PODACI O DERIVACIJI

Slika 6-124: Hidraulička šema MHE "Rebeljsko brdo"

Sliv reke Gradac obuhvata:

Sliv reke Zabave
R.br. Naziv MHE Snaga (kW) Godišnja proizvodnja (x 106 kWh)
6.1. Gornji Taor 160 0,72
6.2. Gornji Taor I 163 0,734
6.3. Džolovac 98 0,441
6.4. Samari 154 0,693
6.5. Gajovići 336 1,512
Ukupno: 911 4,1
Sliv Bukovske reke
6.6. Ljuti Krš 78 0,351
6.7. Markovića kosa 78 0,351
6.8. Sedlo 104 0,468
6.9. Crveni breg 250 1,125
6.10. Ožanj 50 0,225
6.11. Bukovi 328 1,476
6.12. Razbojnica 144 0,648
6.13. Ninovići 323 1,454
Ukupno: 1.355 6,098
MHE na reci Gradac
6.14. Stara vodenica 104 0,468
Ukupno: 104 0,468
Ukupno (sliv reke Gradac): 2.370 10,666
Sliv reke Obnice obuhvata:

MHE na reci Obnici
6.15. Pod Velež 94 0.423
6.16. Petrovići 59 0.266
6.19. Mladenovići 117 0.527
6.20. Birčani 236 0.995
6.24. Komić 149 0.670
6.26. Majinovići 291 1.31
6.28. Rakići 184 0.828
6.29. Pričevać 205 0.923
6.33. Ada 472 2.124
6.34. Dragojevići 618 2.781
6.35. Matkovići 670 3.015
6.36. Proseka 535 2.408
Ukupno 3.630 16,27

Sliv reke Kamenice

6.31. Mitrovići 43 0,193
6.30. Dragašica 127 0,572
6.32. Trifkovići 22 0,099
Ukupno 192 0,864
Sliv Drenkovačkog potoka
6.18. Savići 61 0,275
Ukupno 61 0,275
Sliv Vragočanske reke
6.25. Vragoč 53 0,243
Ukupno 53 0,433
Sliv reke Stanine
6.21. Stanina 122 0,549
6.22. Kamilavka 31 0,139
Ukupno 153 0, 688
Sliv reke Vrela
6.23. Dikići 54 0,243
Ukupno 54 0,243
Sliv reke Bukovice
6.27. Ribari 104 0,468
Ukupno 104 0,468
Sliv reke Spasića vrelo
6.37. Seljak 52 0,234
Ukupno 52 0,234
Sliv Veležkog i Bucarskog potoka
6.17. Pećina 89 0,400
Ukupno 89 0,400
Sliv Crne reke
6.40. Jevtići 78 0,351
6.38. Damjanovići 23 0,104
6.39. Bjelovi 31 0,140
6.41. Dumani 92 0,351
Ukupno 224 0,946
Ukupno (sliv rekeObnice) 4.612 20,803
Sliv Lozničke reke

6.42. Milojkovice 39 0,177
6.43. Mladevo 38 0,173
Ukupno 77 0,35
Sliv Klaničke reke
6.44. Lukavac 37 0,166
6.45. Divci 40 0,18
Ukupno 77 0,35

Sliv reke Rabas

6.46. Nikolići 35 0,157
6.47. Medvednik 35 0,158
6.48. Nenadovići 48 0,216
6.49. Đuričića kraj 75 0,338
6.50. Brankovina 98 0,442
6.51. Babina Luka 106 0,475
6.52. Pimići 148 0,666
6.53. Dublje 87 0,391
6.54. Popučke 108 0,486
Ukupno 740 3,329
Sliv reke Krivošija
6.55. Mrčevac 46 0,207
Ukupno 46 0,207
Sliv reke Ub
6.56. Petrovići I 37 0,168
6.57. Vlaščić 55 0,247
6.58. Rudine 24 0,108
6.59. Straža 68 0,306
6.60. Oglađenovac 72 0,324
6.61. Oglađenovac I 52 0,234
6.62. Duboka Jaruga 45 0,202
6.63. Gola Glava 124 0,558
6.64. Balačka 33 0,148
6.65. Miličinica 29 0,13
Ukupno(sliv reke Ub) 539 2,425
Sliv reke Lepenice

6.66. Radovići 75 0,338
6.67. Markovići 138 0,621
6.68. Luke 150 0,675
6.69. Kotline 78 0,351
Ukupno: 441 1,985

MHE na reci Kolubari

6.70. Crna Bara 390 1,755
6.71. Beloševac 408 1,836
6.72. Banja 411 1,85
6.73. Bela stena 487 1,948
6.74. Suvo polje 701 3,155
6.75. Orlovci 609 2,740
6.76. Peskovi 624 2,808
6.77. Oštrikovac 348 1,566
Ukupno: 3.978 17,658
Sliv reke Jablanice

Godišnja proizvodnja (x 106
R.br. Naziv MHE Snaga (kW)
kWh)
6.78. Kriva kosa 40 0,180
6.79. Markovići 37 0,166
6.80. Rebelj 82 0,369
6.81. Rebelj I 36 0,162
6.82. Begovići 269 1,210
6.83. Petkovići 151 0,679
6.84. Arsići 104 0,468
6.85. Bakići 51 0,229
6.86. Mijači I 218 0,981
6.87 Mijači 119 0,535
6.88. Tubravić 64 0,288
6.89. Vasiljevići 259 1,165
6.90. Stojanovići 293 1,318
6.91. Brlog 316 1,422
6.92. Brezovice 345 1,552
6.93. Milićevići 131 0,589
6.94. Mojići 116 0,522
6.95. Podstubica 57 0,256
6.96. Dogov 60 0,270
6.97. Pavlovača 221 0,994
6.98. Ravna gora 141 0,634
6.99. Gredina 32 0,144
6.100. Pavlova kosa 30 0,135
6.101. Kunice 23 0,103
6.102. Sovač 59 0,265
6.103. Lukarići 34 0,153
6.104. Vranjača 133 0,598
6.105. Marinkovići 194 0,873
6.106. Ćebići 213 0,958
6.107. Jovanja 260 1,170
6.108. Mandići 329 1,480

6.109. Ječmenje 253 1,138
Ukupno 4670 21,006
Sliv reke Ljuboviđe

Godišnja proizvodnja (x 106
R.br. Naziv MHE Snaga (kW)
kWh)
6.110. Kulina 21 0,94
6.111. Brezje 48 0,216
6.112. Vojinova stena 75 0,337
6.113. Duga kosa 140 0,630
6.114. Zavojšnica 36 0,162
6.115. Platno 51 0,229
6.116. Zeleni vir 281 1,264
6.117. Vukobraća 34 0,153
6.118. Liporavan 200 0,900
6.119. Rebeljske njive 79 0,355
6.120. Miljače 114 0,513
6.121. Paleži 82 0,369
6.122. Borovnjak 37 0,166
6.123. Roška 36 0,162
6.124. Rebeljsko brdo 28 0,126
Ukupno 1262 6,522
Sliv reke Kolubare

Naziv sliva Snaga (kW) Godišnja proizvodnja (x 106 kWh)
Sliv Lozničke reke 77 0,35
Sliv Klaničke reke 77 0,35
Sliv reke Rabas 740 3,329
Sliv reke Krivošije 46 0,207
Sliv reke Obnice 4612 20,803
Sliv reke Lepenice 441 1,985
Sliv reke Gradac 2370 10,666
Sliv reke Jablanice 4670 21,006
MHE na reci Kolubari 3978 17,658
Ukupno 17.011 76,354

GradValjevo
Godišnja proizvodnja
Broj MHE Snaga (kW)
(x 106kWh)
Sliv reke Kolubare 99 17.063 76,583
Sliv reke Ub 10 539 2,425
Sliv reke Ljuboviđe 15 1.262 6,522
Ukupno: 124 18.864 85,53

6.125. Analiza mogućnosti priključenja na postojeću

elektroenergetsku mrežu
6.125.1. Priključenje MHE sa sliva reke Ub

Postojeća elektroenergetska mreza u okolini je dobro razvijena. Dominatan naponski nivo je 10 kV,
sa transformacijom 10/0,4 kV. U neposrednoj blizini MHE-a se nalaze naselja koja predstavljaju najveći
deo konzumnog područja. Uzimajući u obzir činjenice i podatke o instalisanim snagama MHE-a i prosečnim
godišnjim proizvodnjama električne energije jasno je da će se sva proizvedena električna energija plasirati
na lokalnom nivou. Ovaj podatak predstavlja jednu od brojnih prednosti izgradnje MHE-a. Izgradnja MHE-a
će doprineti povećanju stabilnosti lokalnog elektroenergetskog sistema, smanjenju pada napona i
zadovoljenju niskotemperaturnih potreba.
Instalisane snage MHE u ovom slivu se kreću u rasponu od 24-124 kW. Prema TP 16 "Osnovni
tehnički zahtevi za priključenje malih elektrana na distributivni sistem" MHE navedenih instalisanih snaga
se najčešće priključuju na niskonaponsku mrežu. Priključenje se može izvesti preko sabirnica 0,4 kV u
distributivnoj TS 10/0,4 kV ili preko razvodnog ormana u niskonaponskoj mreži. Izuzetno, nadležna ED
može da odobri da se MHE direktno (kruto) priključi na niskonaponsku mrežu ukoliko instalisana snaga
MHE ne prelazi 63 kVA, a dužina priključnog niskonaponskog voda na prelazi 100 m. MHE "Gola Glava"
se nalazi u neposrednoj blizini 10 kV voda, a sa obzirom da ima najveću instalisanu snagu u ovom slivu,
može se preko transformacije 10/0,4 kV direktno (kruto) priključiti na postojeći 10 kV-ni vod.
Detaljna analiza načina i mesta priključenja MHE biće izvedena u postupku projektovanja uz
poštovanje "Osnovnih tehničkih zahteva za priključenje male elektrane na distributivni sistem" definisanih
u TP 16. Konačnu odluku o načinu i mestu priključenja MHE donosi nadležno PD za distribuciju električne
energije u "Tehničkim uslovima za priključenje".
Na karti u grafičkom prilogu predstavljena je postojeća elektroenergetska infrastruktura i lokacije

MHE iz ovog sliva.
6.125.2. Priključenje MHE sa sliva reke Obnice

deo konzumnog područja. U konzumno područje ovog sliva spada i zapadni deo Valjeva. Uzimajući u obzir
činjenice i podatke o instalisanim snagama MHE-a i prosečnim godišnjim proizvodnjama električne energije
jasno je da će se sva proizvedena električna energija plasirati na lokalnom nivou. Ovaj podatak predstavlja
jednu od brojnih prednosti izgradnje MHE-a. Izgradnja MHE-a će doprineti povećanju stabilnosti lokalnog
elektroenergetskog sistema, smanjenju pada napona i zadovoljenju niskotemperaturnih potreba.
tehnički zahtevi za priključenje malih elektrana na distributivni sistem" MHE manjih instalisanih snaga se
najčešće priključuju na niskonaponsku mrežu. Priključenje se može izvesti preko sabirnica 0,4 kV u
MHE ne prelazi 63 kVA, a dužina priključnog niskonaponskog voda na prelazi 100 m. MHE "Pod Velež",
MHE "Mladenovići", MHE "Pećina", MHE "Komić", MHE "Stanina Reka", MHE "Dragašica", MHE "Ribari",
MHE "Jevtići" i MHE "Dumani" mogu se priključiti na niskonaponsku mrežu na gore opisan način ili ukoliko
to tehničke karakteristike mreže ne dozvoljavaju, na 10 kV-nu mrežu, na sabirnice 10 kV u distributivnoj
TS. Izuzetno, nadležna ED može da odobri da se MHE direktno (kruto) priključi na 10 kV-nu mrežu preko
sklopke-rastavljača na stubu. Lokacije ovih MHE su izuzetno povoljne sa stanovišta priključenja zato što se
nalaze u neposrednoj blizini distributivnih TS-a 10/0,4 kV. MHE "Matakovići", MHE "Proseka", MHE
"Birčani", MHE "Majinović", MHE "Pričević", MHE "Dragojevići" i MHE "Ada" su većih instalisanih snaga u
ovom slivu tako da će se preko transformacije 10/0,4 kV priključiti na postojeću 10 kV-nu mrežu.
poštovanje "Osnovnih tehničkih zahteva za priključenje male elektrane na distributivni sistem" definisanih u
TP 16. Konačnu odluku o načinu i mestu priključenja MHE donosi nadležno PD za distribuciju električne

MHE iz ovog sliva.
6.125.3. Priključenje MHE sa sliva reke Gradac

Postojeća elektroenergetska mreza u okolini je relativno dobro razvijena. Dominatan naponski nivo
je 10 kV, sa transformacijom 10/0,4 kV. U neposrednoj blizini MHE-a se nalaze naselja koja predstavljaju
najveći deo konzumnog područja. Uzimajući u obzir činjenice i podatke o instalisanim snagama MHE-a i
prosečnim godišnjim proizvodnjama električne energije jasno je da će se sva proizvedena električna
energija plasirati na lokalnom nivou. Ovaj podatak predstavlja jednu od brojnih prednosti izgradnje MHE-a.
tehnički zahtevi za priključenje malih elektrana na distributivni sistem" MHE manjih instalisanih snaga kao
što su MHE "Ljuti Krš", MHE "Ožanj" i MHE "Markovića Kosa" se najčešće priključuju na niskonaponsku
mrežu. Priključenje se može izvesti preko sabirnica 0,4 kV u distributivnoj TS 10/0,4 kV ili preko razvodnog
ormana u niskonaponskoj mreži. Izuzetno, nadležna ED može da odobri da se MHE direktno (kruto)
priključi na niskonaponsku mrežu ukoliko instalisana snaga MHE ne prelazi 63 kVA, a dužina priključnog
niskonaponskog voda na prelazi 100 m. MHE "Gornji Taor", MHE "Gornji Taor I", MHE "Džolovac" i MHE
"Samari" se nalaze na rastojanjima od 3-6km u odnosu na postojeću 10 kV-nu infrastrukturu. Na osnovu
strukture 10 kV-ne mreže jasno je da su potencijalne tačke za priključenje TS 10/0,4 kV poslednje u nizu. U
njima se javlja veliki pad napona i mala ekvivalentna snaga trofaznog kratkog spoja, čime se i ispunjenost
kriterijuma za priključenje dovodi u pitanje. MHE "Bukovi", MHE "Razbojnica", MHE "Gajovići" i MHE
"Ninovići" se nalaze u neposrednoj blizini vodova i TS 10/0,4kV. Uzimajući u obzir njihove instalisane
snage očekivana tačka priključenja je 10 kV-na mreža. TS 10/0,4 kV u neposrednoj blizini su udaljene oko
14 km od tačke napajanja tako da se očekuje veliki pad napona i mala ekvivalentna snaga trofaznog
kratkog spoja. MHE "Sedlo" i MHE "Crveni Breg" su udaljene 3,5-4 km od elektroeneretske infrastrukture
na lokaciji Divčibare. Ova oblast predstavlja dobro konzumno područje koje bi u potpunosti iskoristilo
električnu energiju injektiranu u mrežu.
Nadležno PD za distribuciju električne enregije planira izgradnju TS 35/10 kV kao i više distributivnih
TS 10/0,4 kV na lokaciji Divčibare, čime bi se znatno poboljšala elektrenergetska infrastruktura u ovom
regionu i povećale mogućnosti priključenja novoizgrađenih MHE-a.

MHE iz ovog sliva.
6.125.4. Priključenje MHE sa slivova reka Jablanice i Zavojšnice

deo konzumnog područja. Uzimajući u obzir činjenice i podatke o instalisanim snagama MHE-a i prosečnim
godišnjim proizvodnjama električne energije jasno je da će se sva proizvedena električna energija plasirati
na lokalnom nivou. Ovaj podatak predstavlja jednu od brojnih prednosti izgradnje MHE-a. Izgradnja MHE-a
će doprineti povećanju stabilnosti lokalnog elektroenergetskog sistema, smanjenju pada napona i
zadovoljenju niskotemperaturnih potreba.
Instalisane snage MHE u ovim slivovima se kreću u rasponu od 21-510 kW. Prema TP 16 "Osnovni
MHE ne prelazi 63 kVA, a dužina priključnog niskonaponskog voda na prelazi 100 m. MHE "Mijači", MHE
"Arsići", MHE "Mojići", MHE "Milićevići", MHE "Ravna Gora", MHE "Duga Kosa", MHE "Liporavan" i MHE
"Miljače" mogu se priključiti na niskonaponsku mrežu na gore opisan način ili ukoliko to tehničke
karakteristike mreže ne dozvoljavaju, na 10 kV-nu mrežu, na sabirnice 10 kV u distributivnoj TS. Izuzetno,
nadležna ED može da odobri da se MHE direktno (kruto) priključi na 10 kV-nu mrežu preko sklopke-
rastavljača na stubu. Lokacije ovih MHE su izuzetno povoljne sa stanovišta priključenja zato što se nalaze
u neposrednoj blizini distributivnih TS-a 10/0,4 kV. MHE "Vranjača", MHE "Marinkovići", MHE "Ćebići",
MHE "Jovanja", MHE "Mandići", MHE "Begovići", MHE "Mijači I", MHE "Brezovice", MHE "Brlog", MHE
"Pavlovača", MHE "Stojanovići", MHE "Vasiljevići", MHE "Ječmenje" su većih instalisanih snaga u ovim
slivovima tako da će se preko transformacije 10/0,4 kV priključiti na postojeću 10 kV-nu mrežu. Deo MHE
na slivu reke Zavojšnice u koje spadaju MHE "Vukobraća", MHE "Liporavan", MHE "Rebeljske Njive", MHE
"Miljače", MHE "Paleži", MHE "Borovnjak" i MHE "Roška" su dosta udaljene od elektroenergetske
infrastrukture, tako da je neophodno izgraditi duge priključne vodove. Alternativno rešenje je proširenje
elektroenergetske mreže 10 kV.
poštovanje "Osnovnih tehničkih zahteva za priključenje male elektrane na distributivni sistem" definisanih u
TP 16. Konačnu odluku o načinu i mestu priključenja MHE donosi nadležno PD za distribuciju električne

MHE iz ovog sliva.
6.125.5. Priključenje MHE sa sliva reke Kolubare nizvodno od Valjeva

Postojeća elektroenergetska mreza u okolini je jako dobro razvijena. Dominatan naponski nivo je 10
kV, dok se u jednom delu sliva javljaju i elektroenergetske infrastrukture napona 35 kV i 110kV. U
neposrednoj blizini MHE-a se nalaze naselja koja predstavljaju najveći deo konzumnog područja. U
konzumno područje ovog sliva spada i istočni deo Valjeva. Uzimajući u obzir činjenice i podatke o
instalisanim snagama MHE-a i prosečnim godišnjim proizvodnjama električne energije jasno je da će se
sva proizvedena električna energija plasirati na lokalnom nivou. Ovaj podatak predstavlja jednu od brojnih
prednosti izgradnje MHE-a.
MHE ne prelazi 63 kVA, a dužina priključnog niskonaponskog voda na prelazi 100 m. Ovakav način
priključenja se može izvesti u području severno od reke Kolubare gde je i najveća koncentracija MHE
manjih instalisanih snaga. Prednost ovih lokacija je što se nalaze u neposrednoj blizini niskonaponske
mreže i TS 10/0,4 kV. MHE "Markovići", MHE "Luke", MHE "Brankovina", MHE "Babina luka", MHE "Pimići"
i MHE "Popučke" mogu se priključiti na niskonaponsku mrežu na gore opisan način ili ukoliko to tehničke
karakteristike mreže ne dozvoljavaju, na 10 kV-nu mrežu, na sabirnice 10 kV u distributivnoj TS. Izuzetno,
nadležna ED može da odobri da se MHE direktno (kruto) priključi na 10 kV-nu mrežu preko sklopke-
rastavljača na stubu. Lokacije ovih MHE su izuzetno povoljne sa stanovišta priključenja zato što se nalaze
u neposrednoj blizini distributivnih TS-a 10/0,4 kV. MHE "Crna Bara", MHE "Beloševac", MHE "Banja",
MHE "Bela stena", MHE "Suvo polje", MHE "Orlovci", MHE "Peskovi" i MHE "Oštrikovac" su pribranske
MHE i većih su instalisanih snaga. Njhov priključak će se izvesti preko transformacije 10/0,4 kV na
postojeću 10 kV-nu mrežu. Ukoliko ovakav način priključenja tehnički uslovi mreže ne dozvoljavaju
priključenje se može izvesti na 35 kV-nom naponu, sa obzirom da je u ovom području 35 kV meža dobro
razvijena.

MHE iz ovog sliva.

Zaključak
Ako u potpunosti zanemarimo energiju vetra jer ne postoje prirodne mogućnosti za izgradnju
vetrogeneratorskog polja na teritoriji Valjeva, uz pretpostavku da samo 5% (45,25ha) svoje teritorije
iskoristi za proizvodnju solarne energije, da za geotermalne elektrane iskoristi dve istražene lokacije u
Petnici i Paunu, uz pretpostavku da se bio masa proizvodi samo iz stočnog fonda i poljoprivredne biomase
kukuruza zasejane na 1% ukupne površine teritorije grada, i uz maksimalno iskorišćenje vodnog
potencijala, grad Valjevo bi primenom navedenih obnovljivih izvora energije godišnje mogao da proizvede i
preda u elektroenergetsku mrežu:
Vrsta energije Godišnja proizvodnja (GWh)

Hidroenergetski potencijal 85,53
Solarna energija 165,2
Geotermalna energija 8,33
Bio masa 0,298
Ukupno godišnje: 259,358 GWh/god
Imajući u vidu podatke dobijene ovom analizom može se zaključiti da bi energija iz obnovljivih izvora
mogla predstavljati značajan udeo u proizvodnji električne energije koja se predaje elektroenergetskom
sistemu i smanjiti energetsku zavisnost Valjeva od energetskog sistema Srbije.

Spisak korišćene literature i sajtova:

• Strategija razvoja energetike Republike Srbije do 2015. Godine
• "Katastar malih hidroelektrana u Srbiji van pokrajina", institut Jaroslav Černi i “Energoprojekt”
Hidroinženjering ,Beograd
• TP 16 "Osnovni tehnički zahtevi za priključenje malih elektrana na distributivni sistem"
• Jefferson inistitute:Alternativna energija Srbije
• Jefferson inistitute:Staje i razvoj malih hidroelektrana u Srbiji,dr. B. Jovanović, msc. M. Parović
• Jefferson inistitute: Stanje i razvoj biomase u Srbiji
• Jefferson inistitute: Korišćenje solarne fotonaponske energije u Srbiji, Dr. Ljubisav Stamenić
• Jefferson inistitute: Solarna energija: toplotna konverzija sunčevog zračenja, Vladimir Janković
• Danone solar, www.danonesolar.co.rs
• Grammer solar, Nemačka, www.grammer-solar.com
• Vetroenergetika, Radaković Miloš, dipl. ing
• Priručnik za postavljanje malih vetrogeneratora, Slobodan Plazinić
• Obnovljivi izvori energije 1, Radaković Miloš
• Male hidroelektrane na regionu, Bojan Lazarević
• Geotermalna energija, Kako iskoristiti skriveni potencijal Srbije, Vladimir Janković
• Energija zemlje
• Hidrogeotermalni resursi i toplotne pumpe
• http://www.altenergija.org
• Tesla sistemi - www.solarni-sistemi.co.rs
• http://www.elektromonter.rs
• www.tp-solar.com
• http://www.valjevo.rs
• http://www.esco.rs
• http://www.planeta.org.rs
• http://ekonomskisavetdss.com
• http://www.srpskijezik.edu.rs
• http://vetrogeneratori.co.rs
• htp://www.zdravlje.org/ekoatlas
• http://inhabitat.com
• http://www.mre.gov.rs
• http://energija.wordpress.com
• Biodizel, biogas, biomasa – Radaković Miloš
• Potencijali i mogućnosti briketiranja i peletiranja otpadne biomase na teritoriji pokrajine
Vojvodine”, Univerziteta u Novom Sadu
• Energetika u drvnoj industriji
• Obnovljivi izvori energije - Energija biomase, Doc.dr.sc. Damir Šljvac
• Studija o proceni ukupnog solarnog potencijala - solarni atlas i mogućnosti "proizvodnje" i
korišćenja solarne energije na teritoriji AP Vojvodine
• http://www.solarnipaneli.org
• http://www.centrala.org.rs/
• http://www.solarni-kolektori.co.rs

Master Plan Obnovljivih Izvora Energije Grada Valjeva Januar 2012

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Master Plan Obnovljivih Izvora Energije Grada Valjeva Januar 2012

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MASTER PLAN OBNOVLJIVIH IZVORA

Master plan grada Valjeva 2101/06 10.01.2012.

Investitor: Grad Valjevo

Zoran Mojić dipl. inž. maš.

Mirjana Milekić dipl. inž. građ.

Darko Radosavljević dipl. inž. el.

Aleksandra Menković dipl. inž. arh.

Ekoenergo Inženjering d.o.o.

Broj strana: 495 Odobreno: Potpis:

Investitor: Grad Valjevo

Master Plan obnovljivih izvora energije grada

Predzeće za projektovanje i inženjering

matični broj: 20213094, PIB: 104678981

Mirjana Milekić, dipl. inž. građ., br. lic. 313 H648 09

Zoran Mojić, dipl. inž. maš., br. lic. 332 9777 04

- Mirjanu Milanović Despotović dipl. inž. građ

4.2.3. Princip geotermalne pumpe................................................................................................................. 60

6.10.1. Opšti tehnički podaci ..................................................................................................................... 138

6.34. MHE ″Dragojevići″ .................................................................................................211

6.57. MHE ″Vlaščić″ ........................................................................................................280

6.80. MHE ″Rebelj″ ..........................................................................................................349

6.103. MHE ″Lukarići″ .......................................................................................................418

6.125.1. Priključenje MHE sa sliva reke Ub ................................................................................................ 490

U svakom od delova posebno je obrađena problematika određenog vida energije, načina i

Obuhvat master plana predstavlja teritoriju grada Valjeva.

U okviru izrade ovog dokumenta, prikupljeni su i analizirani sledeći podaci i podloge:

1.1. Obnovljivi izvori energije

Postoje značajni neaktivirani potencijali. Proces pridruživanja EU već zahteva usklađivanje

Slika 1.1: Uticaj obnovljivih izvora u svetu (2005.g)

Od novih i obnovljivih izvora energije najviše će porasti korišćenje/primena hidroenergije. Značajne

1.1.1. Potencijal Obnovljivih Izvora Energije u Republici Srbiji

- 0,6 miliona toe godišnje u neiskorišćenom hidropotencijalu(14%),

Oko 0,2 miliona toe godišnje(oko 4% do 5% ukupnog potencijala) nalazi se u postojećim

1.2. Pravni okvir EU i Republike Srbije

• Zakon o energetici (SL.GLASNIK RS 84/2004)

- • Model ugovora o otkupu električne energije od povlašćenih proizvođača

1.2.1. Planski dokumenti grada Valjeva

- Prostorni plan grada Valjeva- strategija razvoja, uređenja i korišćenja prostora

Regionalnim prostornim planom Kolubarskog okruga u delu 3. Korišćenje i zaštita voda i

9) Celovito iskorišćenje hidropotencijala u okviru kompleksnih sistema višenamenskog karaktera,

1.3. Razvoj energetike u gradu Valjevu

nekomercijalno. Dosadašnja geološka istraživanja pokazala su da se geotermalni izvori nalaze u Petnici,

Takođe, navodi se da su osnovni nedostaci nekontrolisana i neracionalna potrošnja raznih vidova

Korišćenje prirodnih resursa na neadekvatan i nesrazmeran način prouzrokuje nenadoknadive štete

1) povećanje energetske efikasnosti kod proizvodnje, prenosa, distribucije i potrošnje energije,

2) intenziviranje istraživanja svih energetskih potencijala u cilju povećanja i pronalaženja novih

4) održavanje i poboljšanje kvaliteta rada i pouzdanosti postojeće elektroprenosne i distributivne

1.3.1. Akteri i sredstva implementacije strategije

Grad će se dogovarati o neophodnim infrastrukturnim kapacitetima za zadovoljenje budućih potreba

Povećanje korišćenja raspoloživog hidropotencijala malih hidroelektrana i obnovljivih izvora energije

- neizmerna količina energije

Slika 2.1. Vetrogeneratorsko polje

2.2. Princip rada postrojenja

Vetrogeneratori se danas proizvode u širokom dijapazonu snaga. Manje vetrogeneratorske jedinice

Osnovni standard koji definiše zahteve za projektovanje vetrogeneratora je EN 61400-1:2005.

Shematski prikaz konstrukcije jednog vetroagregata dat je na sledećoj slici:

Slika 2.2. Shematski prikaz delova vetroagregata

Slika 2.3. Zavisnost snage od prečnika rotora turbine

Za vetroenergetiku su od posebnog interesa površinski vetrovi u prizemnom sloju atmosfere do

Slika 2.4: Principska šema konverzije energije vetra u električnu energiju

Osnovni problem prilikom priključenja vetroelektrane na elektroenergetski sistem je varijacija

Dodatno poboljšanje naponskih prilika u sistemu može se postići i izgradnjom odgovarajaćih

2.3. Oblasti primene energije vetra

2.3.1. Pojedinačni (individualni) vetrogeneratori