Hafta 14

Akım beslemeli invertörler / 14.
Hafta
1.a. Çıkış faz gerilimi etkin değeri;
3 fazlı gerilim kaynaklı invertörün yıldız yükte oluşan çıkış faz gerilimi Sekil-7.32’de
görüldüğü gibi olduğundan, çıkış geriliminin etkin değer eşitliği aşağıdadır.
Van(rms) = (Vm/2) . √k
Van(rms) = (V /2) . √(t1/T)
1.b. Çıkış hat gerilimi etkin değeri;
3 fazlı gerilim kaynaklı invertörün yıldız yükte oluşan çıkış hat gerilimi Şekil-7.33’de
Vab(rms) ≈ (Vm/2) . √[(t1+t3) / T] + Vm . √(t2 / T)
2) Çıkış hat-faz akımı etkin değeri;
3 fazlı gerilim kaynaklı invertörün yıldız yükte oluşan çıkış hat ve faz akımı Şekil-7.34’de
görüldüğü gibi olduğundan, çıkış akımının etkin değer eşitliği aşağıdadır.
Ifaz(rms) = (Vm/2R) . √k
Ifaz(rms) = (V/2R) . √(t1/T)

Akım beslemeli invertörler / 14. Hafta
3) Etkin çıkış gücü;
Devrenin ortalama çıkış gücü,
Po = 3 . Ian . Van
4) Kaynak akımın ortalama değeri;
Kaynaktan çekilen akımın şekli, Şekil-7.35’deki gibi olduğuna göre,
Is = Vm / 2R eşitliğinden bulunabilecektir.
5) Ortalama giriş gücü;
Kaynaktan çekilen ortalama giris gücü asağıdaki gibi olacaktır.
Ps= Is . Vs eşitliğinden bulunabilecektir.
6) Devrenin verimi;
Devrenin verimi,
η= Po / Ps olacaktır.
7) Anahtar gerilimi,
Anahtarın üzerine gelecek olan gerilime göre,
VT= 1,3 . Vm olacaktır.
8) Anahtar akımı;
Anahtarın üzerindeki akıma göre;
IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm / 2R

Bilindiği gibi 3 fazlı sistemde yıldız bağlantının yanısıra üçgen bağlantı da özellikle yüksek
güçlerde kullanılmaktadır.
120 derece iletimde yıldız bağlı yükteki performansını incelediğimiz 3 fazlı gerilim kaynaklı
PWM invretörün üçgen bağlı yükte çalıştırılması durumunda devre yapısında, dalga
şekillerinde ve performans hesaplamalarında oluşacak değişiklikler yine 120 derece çalışma
durumu için aşağıdaki bölümde ayrıntısıyla incelenecektir.
3 fazlı Gerilim Kaynaklı PWM İnvertör (üçgen bağlı yükte ve 120° iletimde);
Şekil-7.36’da 3 fazlı gerilim kaynaklı PWM invertörün (VSI), üçgen yük ve 120° uyarma
için, güç ve kontrol devrelerinin bağlantısı görülmektedir.
Şekil-7.36’da görülen 3 fazlı devrenin performansını gösteren uyarma dalga şekilleri Şekil-
7.37’de, güç devresi dalga şekilleri de Sekil-7.38’de verilmiştir.
Şekil-7.37’den görüldüğü gibi referans olarak aldığımız birinci fazı (A) oluşturabilmek için
T1 ve T4 transistörlerine 120 derece faz farklı iki kare dalga kontrol sinyali uygulanacaktır.
İkinci fazı (B) oluşturabilmek içinse T3 ve T6 transistörlerine yine aynı ters kare dalgalar 120
derece faz kaydırılarak uygulanmıştır.
Üçüncü fazı oluşturmak için ise T5 ve T2 transistörlerine yine aynı ters kare dalgalar 240
Böylelikle 3 fazlı AC elde edebilmek için T1’den T6’ya kadar transistörler 60’ar derece
arayla 120º sürülmüş olmaktadır. Şekil-7.38’de verilen güç devresi dalga şekillerine
bakıldığında yapılan 120 derecelik uyarma sonucunda, istenilen frekansta, 120’ser derece faz
farklı ve “Vm” tepe değerli 3 adet hat-faz gerilimi (Vab, …) ile yine kendi aralarında 120’ser
derece faz farklı ve “3Vm/2R” tepe değerli 3 adet hat akımı (Ia, …) oluşmaktadır. Sekil-
7.38’de gösterilen kademeli hat gerilimleri-akımlarının oluşumu Şekil-7.39’da gösterilmiştir.
Şekil-7.39’da verilen yük eşdeğer devrelerinden görüldüğü gibi, ilk 60 derecelik dilimde T1-
T6 iletimde olduğu için yük “a” seklinde görüldüğü gibi Rb-Rc seri Ra ise onlara paralel
durumdadır. Bu durumda çıkış VAB uçları arasında “Vs” kadarlık bir gerilim seviyesi
olacaktır. İkinci 60 derecelik dilimde ise “b” seklinde görüldüğü gibi Ra-Rb seri Rc ise
onlara paralel durumdadır. Bu durumda çıkış VAB uçları arasında “+Vs/2” kadarlık bir gerilim
seviyesi olacaktır.
Üçüncü 60 derecelik dilimde ise Ra-Rc seri olduğu için VAB uçları arasında “-Vs/2”
görülecektir. 3 fazlı gerilim kaynaklı PWM invertör devresinin üçgen yükteki dalga
şekillerinden yararlanarak diğer güç devrelerinde olduğu gibi hesaplamalar yapılabilir.
1) Çıkış faz ve hat akımlarının etkin değeri,
2) Çıkış faz ve hat gerilimlerinin etkin değeri,
3) Etkin çıkış gücü,
4) Kaynak akımı ortalama değeri,
5) Ortalama giriş gücü,
6) Devrenin verimi,
8) Anahtar akımı.
1a) Çıkış hat akımı etkin değeri;
3 fazlı gerilim kaynaklı invertörün üçgen yükte 120º’de çıkış hat akımı Sekil-7.40’da
görüldüğü gibi olduğundan, çıkış hat akımının etkin değer eşitliği aşağıdadır.
Ia(rms) = 3Vm/2R . √k
Ia(rms) = 3V /2R . √(t1/T)
1b) Çıkış faz akımı etkin değeri;
3 fazlı gerilim kaynaklı invertörün üçgen yükte 120º’de çıkış faz akımı Sekil-7.41’de
görüldüğü gibi olduğundan, çıkış faz akımının etkin değer eşitliği aşağıdadır.
IRa(rms) ≈ (Vm/2R) . √[(t1+t3) / T] + (Vm/R) . √(t2 / T)
2) Çıkıs hat-faz gerilimi etkin değeri;
3 fazlı gerilim kaynaklı invertörün üçgen yükte oluşan çıkış hat ve faz gerilim Şekil-7.42’de
VAB(rms) ≈ (Vm/2) . √[(t1+t3) / T] + V . √(t2 / T)

Devrenin ortalama çıkış gücü,
Po = 3/2 . IRa . VAB
4) Kaynak akımın ortalama değeri;
Kaynaktan çekilen akımın şekli, Şekil-7.43’deki gibi olduğuna göre,
Is = 3Vm / 2R eşitliğinden bulunabilecektir.
5) Ortalama giriş gücü;
Kaynaktan çekilen ortalama giriş gücü aşağıdaki gibi olacaktır.
Ps= Is . Vs eşitliğinden bulunabilecektir.
6) Devrenin verimi;
Devrenin verimi,
η= Po / Ps olacaktır.
Anahtarın üzerine gelecek olan gerilime göre,
8) Anahtar akımı;
Anahtarın üzerine göre;
IT= 1,3 . Im = 1,3 . 3Vm / 2R

Örnek:
200Vdc şebekede 120 derece uyarmada çalıştırılan 3 fazlı gerilim kaynaklı PWM invertörün,
a) 3x10Ω’luk yıldız bağlı yükü beslediğinde oluşacak tüm devre parametrelerini,
b) 3x10Ω’luk üçgen bağlı yükü beslediğinde oluşacak tüm devre parametrelerini

hesaplayınız.
Çözüm:
a) 3x10Ω’luk yıldız bağlı yük beslenmesi durumunda,
İlk olarak çıkıs faz geriliminin etkin değeri bulunacak olursa;
Van(rms)= Vm/2 . √(t1/T)
Van(rms)= 200/2 . √(6,66/10)
Van(rms)= 81,65V
Çıkış hat geriliminin etkin değeri;
Vab(rms) ≈ (Vm/2) . √[(t1+t3) / T] + Vm . √(t2 / T)
Vab(rms) ≈ (200/2) . √[(6,66) / 10] + 200 . √(3.33 / 10)
Vab(rms) ≈ 81,6 + 115,41
Vab(rms) ≈ 197V
Çıkış faz ve hat akımlarının etkin değeri;
Ia(rms) = (Vm/2R) . √(t1/T)
Ia(rms) = (200/2.10) . √(0,666)
Ia(rms) = 8,16A olarak bulunur.
Etkin çıkıs gücü;
Po = 3 . Ia . Van
Po= 3 . 8,16 . 81,65= 1,99kW
Kaynak akımının ortalama değeri;
Is = Vm / 2.R
Is = 200 / 2.10 = 10,0A
Kaynaktan çekilen güç;

Ps = Is . Vs
Ps= 10 . 200= 2,0kW
Devrenin verimi;
η= Po / Pi
η= 1,99kW / 2,0kW= %99,5
Anahtar gerilimi;
VT= Vm . 1,3= 200 . 1,3= 260V
Anahtar akımı;
IT= Im.1,3= (200/2.10) . 1,3= 13A
b) 3x10Ω’luk üçgen bağlı yük beslenmesi durumunda,
Çıkış gerilimlerinin etkin değeri;
VAB(rms) ≈ (Vm/2) . √[(t1+t3) / T] + Vm . √(t2 / T)
VAB(rms) ≈ (200/2) . √[(6,66) / 10] + 200 . √(3,33 / 10)
VAB(rms) ≈ 81,6 + 115,4 ≈ 197V
Çıkış faz akımının etkin değeri;
IRa(rms) ≈ (Vm/2R) . √[(t1+t3) / T] + (Vm/R) . √(t2 / T)
IRa(rms) ≈ (200/2.10) . √[(6,66) / 10] + (200/10) . √(3,33 / 10)
IRa(rms) ≈ 8,16 + 11,54 ≈ 19,7A
Çıkış hat akımının etkin değeri;
Ia(rms) = 3Vm/2R . √(t1/T)
Ia(rms)= 3.200/2.10.√(0,666)= 24,5A
Etkin çıkıs gücü;
Po = 3/2 . Ira . Vab
Po = 3/2 . 19,7 . 197= 5,82kW
Kaynak akımının ortalama değeri;
Is = 3Vm / 2R
Is = 3.200 / 2.10 = 30A

Kaynaktan çekilen güç;
Ps = Is . Vs
Ps= 30 . 200= 6,0kW
Devrenin verimi;
η= Po / Pi
η= 5,82kW / 6,0kW = %97
Anahtar gerilimi;
VT= Vm . 1,3= 200 . 1,3= 260V
Anahtar akımı;
IT= Im.1,3= 3.200/2.10.1,3= 39A
B - AKIM KAYNAKLI PWM ĐNVERTÖRLER (CSI):
Endüstride özellikle Asenkron motorların kontrolünde yoğun olarak kullanılmakta olan PWM
invertörler, DC akım kaynağını kullanarak değişken frekanslı ve değişken akımlı AC üretirler.
Bu bölümde akım kaynaklı türü incelenecek olan PWM invertörlerin en önemli avantajı
çıkışta oluşan AC akımın genlik ve frekansının çok kolaylıkla ayarlanabilmesidir ki bu sayede
senkron ve asenkron motorlarda çok kolaylıkla tork kontrolü yapılabilmektedir.
1) 1 fazlı Akım Kaynaklı PWM İnvertörler (Rezistif yük);
Bir fazlı CSI invertörler DC akım kaynağı kullanarak 1 fazlı, değişken frekanslı ve değişken
genlikli AC akım elde etmekte kullanılan devrelerdir. Bu aşamada öncelikle güç elektroniği
uygulamalarında kullanılabilecek bir DC akım kaynağının yapısının ve çalışmasının nasıl
olduğunu incelemek gerekmektedir.
Bilindiği gibi gerilim kaynağı denildiğinde “sabit gerilim çıkışlı” akım kaynağı denildiğinde
de “sabit akım çıkışlı” anlaşılmaktadır. Aşağıdaki Sekil-7.44’de güç elektroniği
uygulamalarında kullanılmakta olan sabit akım kaynağı yapısı görülmektedir.
Şekilden görüldüğü gibi akım kaynağı aslında, değişken bir gerim kaynağı ile ona seri
bağlanmış yüksek değerli bir endüktanstan (bobinden) oluşmaktadır.
Akım kaynağı uygulamalarında, akım kaynağı çıkısındaki “Is” akımının sürekli ve sabit
kalabilmesi için mutlaka kaynak çıkısında akımın devam edebileceği bir bağlantı oluşturmak
gerekmektedir.
Şekil-7.44’den görüldüğü gibi, kaynaktan akım alınmak istendiğinde, kaynak çıkısına S2

anahtarı üzerinden yük bağlanmalı kaynaktan akım alınmak istenmediğinde ise S2 anahtarı
açık devre S1 anahtarı ise kısa devre yapılarak kaynak kısa devre edilmelidir. Bu sayede
kaynak akımı “Is” bizim belirlediğimiz değerde daima sabit akacaktır. Aşağıdaki Şekil-
7.45’de 1 fazlı akım kaynaklı (CSI) köprü invertör bağlantısı görülmektedir.
Şekil-7.45’de görülen 1 fazlı akım kaynaklı invertör devresi yardımıyla yük üzerinden istenen
frekanslı ve istenen genlikli (seviyeli) akım akıtılabilmektedir. Devre çıkısında AC akım elde
edebilmek için T1-T2-T3-T4 transistörleri sırayla ve kaynak akımı kesilmeyecek şekilde
uyarılmalıdır.
T1-T2 uyarıldığında Is kaynağı yüke bağlanacak ve çıkış akımı pozitif olacaktır. T3-T4
uyarıldığı zaman ise Is kaynağı yüke ters bağlanacak ve çıkış akımı negatif olacaktır. Bu islem
periyodik olarak yapıldığında çıkışta istenilen frekanslı AC akım oluşmaktadır. Sekil-7.45
görülen akım kaynaklı PWM invertörün (CSI) rezistif performansını gösteren dalga şekilleri
yan tarafta Sekil-7.46’da verilmiştir. Şekilden görüldüğü gibi T1-T2-T3 ve T4
transistörlerinin periyodik olarak devreye sokulmasıyla istenen frekansta kare dalga
formatında bir AC akım çıkıs uçlarında oluşmaktadır. Şekil-7.46’da gösterilen tüm dalga
şekillerinin tepe değeri akım kaynağının sabit akım seviyesi olan “Is” değeridir. Çizilen bu
dalga şekillerine göre akım kaynaklı invertörün rezistif yük performans parametreleri
hesaplanacaktır.
Akım kaynaklı PWM invertör kullanılarak elde edilen AC akımın frekansı tamamen kontrol
sinyalinin frekansına bağlı olarak oluşmaktadır. İnvertör kullanılarak elde edilen AC akımın
genliği ise iki farklı yöntemle kontrol edilebilmektedir. Bu yöntemler,
1) Değişken kaynak akımı (Is) kullanılarak,
2) Değişken etkin peryot (k) kullanılaraktır.
PWM invertörlerde adından da anlaşılacağı gibi daha çok ikinci yöntem olan etkin periyot
kontrolü yöntemi kullanılmaktadır. Değişken frekanslı ve genlikli akım gereken güç
elektroniği uygulamalarında kullanılan 1 fazlı akım kaynaklı PWM invertörün rezistif yükte
çalışırken diğer güç devrelerine benzer şekilde,
1) Çıkış akımının etkin değeri,
4) Anahtar akımı, hesaplanabilir.
Akım kaynaklı invertör uygulamalarında çıkış gerilimi takip edilmemektedir. Bu

uygulamalarda esas olan akımdır ve akımın hep istenen değerde olması için çalışılır.
1) Çıkış akımının etkin değeri;
1 fazlı akım kaynaklı invertörün (CSI) saf rezistif yükte oluşan çıkış akımı Sekil-7.47’de
görüldüğü gibi olduğundan, çıkış akımının etkin değer eşitliği,
olarak bulunabilecektir.
2) Etkin çıkıs gücü;
Yüke aktarılan etkin çıkış gücü,
eşitliğinden bulunabilecektir.
Anahtarın üzerine gelecek olan en yüksek gerilime göre,
4) Anahtar akımı;
IT= 1,3 . Im = 1,3 . IS
NOT: Kaynak gerilimi ve akımının seviyesi yüke göre belirlenir.
B) 1 fazlı Akım Kaynaklı PWM Đnvertörler (Endüktif yükte);

Şekil-7.48’de görülen 1 fazlı akım kaynaklı invertör devresi yardımı ile endüktif yük
üzerinden istenen frekanslı ve istenen genlikli (seviyeli) akım akıtılabilmektedir. Uyarma
devresinde görüldüğü gibi 2 adet PWM üreteci kullanılarak T1 ve T3’e 180º faz farklı, T2 ve
T4’e ise onlara göre 270º fazı kayık kare dalga uygulanmıştır. Güç devresinde görüldüğü gibi
daha önceden gerilim kaynaklı invertörlerde transistörlere paralel olarak kullanılan serbest
geçis diyotları bu defa seri bağlanarak tampon olarak kullanılmışlardır. Bu uygulamanın
sebebi izinsiz akım akısını engellemektir. Sekil-7.48 görülen akım kaynaklı PWM invertörün
(CSI) endüktif performansını gösteren dalga şekilleri yan tarafta Sekil-7.49’da verilmiştir.
Şekilden görüldüğü gibi T1-T2-T3 ve T4 transistörlerinin periyodik olarak devreye
sokulmasıyla yine istenen frekansta kare dalga formatında bir AC akım çıkış uçlarında
oluşmaktadır.
Sekil-7.49’da gösterilen tüm dalga şekillerinin tepe değeri akım kaynağının sabit akım
seviyesi olan “Is” değeridir. Çizilen bu dalga şekillerine göre akım kaynaklı invertörün
endüktif yük performans parametreleri hesaplanacaktır.
1) Çıkıs akımının etkin değeri;
1 fazlı akım kaynaklı invertörün (CSI) saf endüktif yükte oluşan çıkış akımı Sekil-7.50’de
görüldüğü gibi olduğundan, çıkış akımının etkin değer eşitliği,
olarak bulunabilecektir.
Yüke aktarılan etkin çıkış gücü,
eşitliğinden bulunabilecektir.
Anahtarın üzerine gelecek olan en yüksek gerilime göre,
4) Anahtar akımı;
IT= 1,3 . Im = 1,3 . IS
NOT: Kaynak gerilimi ve akımının seviyesi yüke göre belirlenir.
Örnek:
50A dc kaynakta %50 etkin periyotu uyarmada çalıştırılan 1 fazlı akım kaynaklı invertörün,
a) 10Ω’luk rezistif bir yükü beslediğinde oluşacak tüm devre parametrelerini,
b) 10Ω’luk endüktif bir yükü beslediğinde oluşacak tüm devre parametrelerini hesaplayınız.
Çözüm:
a) Rezistif yükte çıkıs akımının etkin değeri,
IO(rms) = IS . √k = 50 . √0,5 = 35A
Etkin çıkıs gücü,
Anahtar gerilimi,
Vo = Io(max.) . R
Vo = 50 . 10 = 500V
VT ≥ 500 . 1,3 ≥ 650V
Anahtar akımı,
VT ≥ Is . 1,3
VT ≥ 50 . 1,3 ≥ 65A
b) Endüktif yükte çıkış akımının etkin değeri, Endüktif yükte oluşan dalga şekillerinden ve
eşitliklerden görüldüğü gibi rezistif yükle tamamen aynıdır. Dolayısıyla ayrıca hesaba gerek
yoktur.
2) 3 Fazlı akım kaynaklı PWM invertörler (CSI):
3 fazlı gerilim kaynaklı PWM invertörler, sanayide çok yoğun olarak kullanılmakta olan 3
fazlı asenkron motorların kontrolü için kullanılmaktadır. Bu invertörler sayesinde asenkron
motorların,
- Yol verme,
- Tork kontrolü,
- Yön kontrolü,
- Frenleme kontrolü, kolaylıkla gerçekleştirilebilmektedir.
Son yıllarda IPM’ler kullanılarak bu devreler daha da yayılmıştır. 3 fazlı akım kaynaklı PWM
invertörlerde de yine kullanılmakta olan 2 farklı kontrol yöntemi bulunmaktadır. Bu
yöntemler,
a- 180° iletim kontrolü,
b- 120° iletim kontrolüdür.
Bu yöntemlerden birincisi olan 180° iletim kontrolünde, invertörü oluşturan her bir güç
elemanı, 180° iletimde, 180°’de yalıtımda tutulmaktadır.
İkinci yöntem olan 120° iletim kontrolünde ise invertörü oluşturan her bir güç elemanı, 120°
iletimde, 240°’de yalıtımda tutulmaktadır.
Şimdi CSI’da bu yöntemlerin kullanımı sırasıyla incelenecektir.
3 fazlı Akım Kaynaklı PWM İnvertör (yıldız bağlı yükte ve 180° iletimde);
Şekil-7.51’de 3 fazlı akım kaynaklı PWM invertörün (CSI), yıldız yük ve 180° uyarma için,
güç ve kontrol devrelerinin bağlantısı görülmektedir.
Şekil-7.51’de görülen 3 fazlı devrenin performansını gösteren uyarma dalga şekilleri Şekil-
Böylelikle 3 fazlı AC akım elde edebilmek için T1’den T6’ya kadar transistörler 60’ar derece
arayla 180º sürülmüş olmaktadır. Sekil-7.53’de verilen güç devresi dalga şekillerine
farklı ve “Im” tepe değerli 3 adet hat akımı (Ia, Ib, Ic) ile yine yıldız bağlantı nedeniyle bu
akımlarla aynı sekil ve değerli 3 adet faz akımı (Ira, Irb, Irc) oluşmaktadır. Şekil-7.53’de
gösterilen kademeli hat akımlarının oluşumu aşağıda Şekil-7.54’de gösterilmiştir.
Şekil-7.54’de verilen yük eşdeğer devrelerinden görüldüğü gibi, ilk 60 derecelik dilimde T1-
T6-T5 iletimde olduğu için yük “a” seklinde görüldüğü gibi Ra-Rc paralel Rb ise onlara seri
durumdadır. Bu durumda Ra üzeriden “Is/2” kadarlık bir akım geçisi olacaktır. İkinci 60
derecelik dilimde ise “b” seklinde görüldüğü gibi Rb-Rc paralel Ra ise onlara seri
durumdadır. Bu durumda Ra üzeriden “Is” kadarlık bir akım geçisi olacaktır.
Üçüncü 60 derecelik dilimde ise Ra direnci yine paralele girdiği için üzerinden “Is/2”
geçecektir. 3 fazlı akım kaynaklı PWM invertör devresinin 180 derece iletim durumunda ve
yıldız yükteki dalga şekillerinden yararlanarak diğer güç devrelerinde olduğu gibi aşağıdaki
temel hesaplamalar yapılabilir.
1) Çıkış hat-faz akımlarının etkin değeri,
4) Anahtar akımı.
Çıkış gerilimi kontrol edilmediği için hesaplaması yapılmamıştır.
3 fazlı akım kaynaklı invertörün yıldız yükte oluşan çıkış hat ve faz akımı Sekil-7.55’de
Ia(rms) ≈ (Im/2) . √[(t1+t3) / T]+ I . √(t2 / T)

Devrenin etkin çıkış gücü,
Anahtarın üzerine gelecek olan gerilim,
Vm= Im . R buradan,
4) Anahtar akımı;
IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm bulunacaktır.
3 fazlı Akım Kaynaklı PWM İnvertör (üçgen bağlı yükte ve 180° iletimde);
Şekil-7.56’da 3 fazlı akım kaynaklı PWM invertörün (CSI), üçgen yük ve 180° uyarma için,
Şekil-7.56’da görülen 3 fazlı devrenin performansını gösteren uyarma dalga şekilleri Şekil-
7.57’de, güç devresi dalga şekilleri
de Sekil-7.58’de verilmistir.
farklı ve “Im” tepe değerli 3 adet hat akımı (Ia, Ib, Ic) ile yine üçgen bağlantı nedeniyle bu
akımlardan farklı olarak yine 120º farklı 3 adet faz akımı (Ira, Irb, Irc) oluşmaktadır. Şekil-
7.58’de gösterilen kademeli hat akımlarının oluşumu aşağıda
Şekil-7.59’de gösterilmiştir.
Şekil-7.59’da verilen yük eşdeğer devrelerinden görüldüğü gibi, ilk 60 derecelik dilimde T1-
T6-T5 iletimde olduğu için yük “a” seklinde görüldüğü gibi Ra-Rb paralel Rc ise bloke olmuş
durumdadır. Bu durumda A fazı üzerinden “Is/2” kadarlık bir akım geçişi olacaktır.
İkinci 60 derecelik dilimde ise “b” seklinde görüldüğü gibi Ra-Rc paralel Rb ise bloke olmuş
durumdadır. Bu durumda A fazı üzerinden “Is” kadarlık bir akım geçişi olacaktır.
Üçüncü 60 derecelik dilimde ise Ra direnci yine paralele girdiği için A fazı üzerinden “Is/2”
geçecektir. 3 fazlı akım kaynaklı PWM invertör devresinin 180 derece iletim durumunda ve
üçgen yükteki daga şekillerinden yararlanarak diğer güç devrelerinde olduğu gibi aşağıdaki
temel hesaplamalar yapılabilir.
4) Anahtar akımı.
1a) Çıkış faz akımı etkin değeri;
3 fazlı akım kaynaklı invertörün üçgen yükte oluşan çıkış faz akımı Sekil-7.60’da görüldüğü
gibi olduğundan, çıkış akımının etkin değer eşitliği aşağıdadır.
IRa(rms) = (Im/2) . √(t1 / T) olacaktır.
1b) Çıkış hat akımı etkin değeri;

3 fazlı akım kaynaklı invertörün üçgen yükte oluşan çıkış hat akımı Şekil-7.61’de görüldüğü
Ia(rms) ≈ (Im/2) . √[(t1+t3) / T] + Im . √(t2 / T)
Devrenin etkin çıkış gücü,
Vm= Im . R buradan,
4) Anahtar akımı;
Örnek:
50A dc kaynakta 50Hz’de 180 derecelik uyarmada çalıştırılan 3 fazlı akım kaynaklı
invertörün,
a) 10Ω’luk yıldız bağlı rezistif bir yükü beslediğinde olusacak tüm devre parametrelerini,
b) 10Ω’luk üçgen bağlı rezistif bir yükü beslediğinde olusacak devre parametrelerini
hesaplayınız.
Çözüm:
a) Yıldız bağlı yükte hat-faz akımlarının etkin değeri,
Ia(rms) ≈ (Im/2) . √[(t1+t3) / T] + Im . √(t2 / T)
Ia(rms) ≈ 25 . √[(6,66) / 10] + 50 . √(3,33 / 10) = 49,25A
Etkin çıkıs gücü,

Anahtar gerilimi,
Vo = Io(max.) . R
Vo = 50 . 10 = 500V
VT ≥ 500 . 1,3 ≥ 650V
Anahtar akımı,
VT ≥ Is . 1,3
VT ≥ 50 . 1,3 ≥ 65A
b) Üçgen bağlı yükte hat akımının etkin değeri,
Ia(rms) ≈ (Im/2) . √[(t1+t3) / T] + Im . √(t2 / T)
Ia(rms) ≈ 25 . √[(6,66) / 10] + 50 . √(3,33 / 10) = 49,25A
Üçgen bağlı yükte faz akımının etkin değeri,
IRa(rms) = (Im/2) . √(t1 / T)
IRa(rms) = 25 . √(6.66 / 10)= 20,4A
Etkin çıkış gücü,
Anahtar gerilimi,
Vo = Io(max.) . R
Vo = 50/2 . 10 = 250V
VT ≥ 250 . 1,3 ≥ 325V
Anahtar akımı,
VT ≥ Is . 1,3
VT ≥ 50 . 1,3 ≥ 65A
3 fazlı Akım Kaynaklı PWM İnvertör (yıldız bağlı yükte ve 120° iletimde);
Şekil-7.62’de 3 fazlı akım kaynaklı PWM invertörün (CSI), yıldız yük ve 120° uyarma için,
T1 ve T4 transistörlerine 120º etkin peryotlu180º faz farklı iki kare dalga sinyal
uygulanacaktır.
farklı ve “Im” tepe değerli 3 adet hat akımı (Ia, Ib, Ic) ile yine yıldız bağlantı nedeniyle bu
akımlarla aynı sekil ve değerli 3 adet faz akımı (Ira, Irb, Irc) oluşmaktadır. Sekil-7.64’de
gösterilen kademeli hat akımlarının oluşumu aşağıda Şekil-7.65’de gösterilmiştir.
T6 iletimde olduğu için yük “a” seklinde görüldüğü gibi Ra-Rb seri Rc ise boşta
bulunmaktadır. Bu durumda Ra üzerinden “Is” kadarlık bir akım geçişi olacaktır.
İkinci 60 derecelik dilimde ise “b” seklinde görüldüğü gibi Ra-Rc paralel Rb ise boşta
bulunmaktadır. Bu durumda Ra üzerinden yine “Is” kadarlık bir akım geçişi olacaktır.
Üçüncü 60 derecelik dilimde ise Ra direnci boşta bulunduğu için üzerinden herhangi bir akım
geçmeyecektir. 3 fazlı akım kaynaklı PWM invertör devresinin 120 derece iletim durumunda
ve yıldız yükteki dalga şekillerinden yararlanarak diğer güç devrelerinde olduğu gibi
aşağıdaki temel hesaplamalar yapılabilir.
4) Anahtar akımı.
Çıkış gerilimi kontrol edilmediği için hesaplaması yapılmamıstır.
3 fazlı akım kaynaklı invertörün yıldız yükte oluşan çıkış hat ve faz akımı Sekil-7.66’da
Ia(rms) = Im . √k
Ia(rms) = Im . √[t1/(t1+t2)]
Devrenin etkin çıkıs gücü,

Vm= Im . R buradan,
4) Anahtar akımı;
3 fazlı Akım Kaynaklı PWM Đnvertör (üçgen bağlı yükte ve 120° iletimde);
Şekil-7.67’de 3 fazlı akım kaynaklı PWM invertörün (CSI), üçgen yük ve 120° uyarma için,
7.68’de, güç devresi dalga şekilleri de Şekil-7.69’da verilmiştir.
T1 ve T4 transistörlerine 180 derece faz farklı 120º etkin iki kare dalga kontrol sinyali
uygulanmıştır.
İkinci fazı (B) oluşturabilmek içinse T3 ve T6 transitlerine yine aynı ters kare dalgalar 120
arayla 120º sürülmüş olmaktadır. Sekil-7.69’da verilen güç devresi dalga şekillerine
farklı ve “Im” tepe değerli 3 adet hat akımı (Ia, Ib, Ic) ile yine üçgen bağlantı nedeniyle bu
akımlardan farklı olarak yine 120º farklı 3 adet faz akımı (Ira, Irb, Irc) oluşmaktadır. Şekil-
7.69’da gösterilen kademeli hat akımlarının oluşumu aşağıda Şekil-7.70’de gösterilmiştir.
T6 iletimde olduğu için yük “a” seklinde görüldüğü gibi Rc-Rb seri Rc ise onlara paralel
durumdadır. Bu durumda A fazı üzerimden “Is” kadarlık bir akım geçişi olacaktır.
İkinci 60 derecelik dilimde ise “b” seklinde görüldüğü gibi Ra-Rb paralel Rc ise onlara
paralel durumdadır. Bu durumda A fazı üzerinden yine “Is” kadarlık bir akım geçişi olacaktır.
Üçüncü 60 derecelik dilimde ise A hattı boşta kaldığı için A hattı üzerinden herhangi bir akım
geçişi olamayacaktır.
3 fazlı akım kaynaklı PWM invertör devresinin 120 derece iletim durumunda ve üçgen
yükteki dalga şekillerinden yararlanarak diğer güç devrelerinde olduğu gibi aşağıdaki temel
hesaplamalar yapılabilir.
4) Anahtar akımı.
1a) Çıkıs hat akımı etkin değeri;
3 fazlı akım kaynaklı invertörün üçgen yükte oluşan çıkış hat akımı Şekil-7.71’de görüldüğü
Ia(rms) = Im . √(t1 / T) olacaktır.

1b) Çıkıs faz akımı etkin değeri;
3 fazlı akım kaynaklı invertörün üçgen yükte oluşan çıkış faz akımı Sekil-7.72’de görüldüğü
IRa(rms) ≈ (Im/3) . √[(t1+t3) / T] + (2.Im/3) . √(t2 / T)
Devrenin etkin çıkıs gücü,
Vm= Im . R
buradan,
4) Anahtar akımı;

Örnek:
50A dc kaynakta 50Hz’de 120 derecelik uyarmada çalıştırılan 3 fazlı akım kaynaklı
invertörün,
a) 10Ω’luk yıldız bağlı rezistif bir yükü beslediğinde oluşacak tüm devre parametrelerini,
b) 10Ω’luk üçgen bağlı rezistif bir yükü beslediğinde oluşacak devre parametrelerini
hesaplayınız.
Çözüm:
a) Yıldız bağlı yükte hat-faz akımlarının etkin değeri,
Ia(rms) = Im . √(t1 / T)
Ia(rms) = 50 . √(6,66 / 10)
Ia(rms) = 40,8A
Anahtar gerilimi,
Vo = Io(max.) . R
Vo = 50 . 10 = 500V
VT ≥ 500 . 1,3 ≥ 650V
Anahtar akımı,
VT ≥ Is . 1,3
VT ≥ 50 . 1,3 ≥ 65A
b) Üçgen bağlı yükte faz akımının etkin değeri,
IRa(rms) ≈ (Im/3) . √[(t1+t3) / T] + 2.Im/3 . √(t2 / T)
IRa(rms) ≈ 50/3 . √[(6,66) / 10] +100/3.√(3,33 / 10) = 32,83A
Üçgen bağlı yükte hat akımının etkin değeri,
IRa(rms) = Im . √(t1 / T)
IRa(rms) = 50 . √(6.66 / 10)= 40,8A

Anahtar gerilimi,
Vo = Io(max.) . R
Vo = 50 . 10 = 500V
VT ≥ 500 . 1,3 ≥ 650V
Anahtar akımı,
VT ≥ Is . 1,3
VT ≥ 50 . 1,3 ≥ 65A
Kaynakça:
1. Ned MOHAN, William P. ROBBINS, Tore M. UNDELAND, Güç Elektroniği, 2003
2. Muhammad H. Rashid, Power Electronics: Circuits, Devices & Applications,2013
3. MEGEP, Elektrik-Elektronik Teknolojisi, Doğrultmaçlar ve Regüle Devreleri, Ankara,

2011
4. M. Necdet YILDIZ, Güç Elektroniği Ders Notları, 2011

Hafta 14

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hafta 14

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Akım beslemeli invertörler / 14.

1.a. Çıkış faz gerilimi etkin değeri;

Van(rms) = (V /2) . √(t1/T)

1.b. Çıkış hat gerilimi etkin değeri;

Vab(rms) ≈ (Vm/2) . √[(t1+t3) / T] + Vm . √(t2 / T)

2) Çıkış hat-faz akımı etkin değeri;

Ifaz(rms) = (V/2R) . √(t1/T)

3) Etkin çıkış gücü;

Devrenin ortalama çıkış gücü,

4) Kaynak akımın ortalama değeri;

Kaynaktan çekilen akımın şekli, Şekil-7.35’deki gibi olduğuna göre,

5) Ortalama giriş gücü;

Kaynaktan çekilen ortalama giris gücü asağıdaki gibi olacaktır.

Ps= Is . Vs eşitliğinden bulunabilecektir.

Anahtarın üzerine gelecek olan gerilime göre,

VT= 1,3 . Vm olacaktır.

Anahtarın üzerindeki akıma göre;

IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm / 2R

1) Çıkış faz ve hat akımlarının etkin değeri,

2) Çıkış faz ve hat gerilimlerinin etkin değeri,

3) Etkin çıkış gücü,

4) Kaynak akımı ortalama değeri,

5) Ortalama giriş gücü,

1a) Çıkış hat akımı etkin değeri;

Ia(rms) = 3V /2R . √(t1/T)

1b) Çıkış faz akımı etkin değeri;

IRa(rms) ≈ (Vm/2R) . √[(t1+t3) / T] + (Vm/R) . √(t2 / T)

2) Çıkıs hat-faz gerilimi etkin değeri;

VAB(rms) ≈ (Vm/2) . √[(t1+t3) / T] + V . √(t2 / T)

3) Etkin çıkış gücü;

Devrenin ortalama çıkış gücü,

Po = 3/2 . IRa . VAB

4) Kaynak akımın ortalama değeri;

Kaynaktan çekilen akımın şekli, Şekil-7.43’deki gibi olduğuna göre,

Is = 3Vm / 2R eşitliğinden bulunabilecektir.

5) Ortalama giriş gücü;

Kaynaktan çekilen ortalama giriş gücü aşağıdaki gibi olacaktır.

Ps= Is . Vs eşitliğinden bulunabilecektir.

Anahtarın üzerine gelecek olan gerilime göre,

VT= 1,3 . Vm olacaktır.

Anahtarın üzerine göre;

IT= 1,3 . Im = 1,3 . 3Vm / 2R

a) 3x10Ω’luk yıldız bağlı yükü beslediğinde oluşacak tüm devre parametrelerini,

b) 3x10Ω’luk üçgen bağlı yükü beslediğinde oluşacak tüm devre parametrelerini

a) 3x10Ω’luk yıldız bağlı yük beslenmesi durumunda,

İlk olarak çıkıs faz geriliminin etkin değeri bulunacak olursa;

Van(rms)= Vm/2 . √(t1/T)

Van(rms)= 200/2 . √(6,66/10)

Çıkış hat geriliminin etkin değeri;

Vab(rms) ≈ (Vm/2) . √[(t1+t3) / T] + Vm . √(t2 / T)

Vab(rms) ≈ (200/2) . √[(6,66) / 10] + 200 . √(3.33 / 10)

Vab(rms) ≈ 81,6 + 115,41

Çıkış faz ve hat akımlarının etkin değeri;

Ia(rms) = (Vm/2R) . √(t1/T)

Ia(rms) = (200/2.10) . √(0,666)

Ia(rms) = 8,16A olarak bulunur.

Etkin çıkıs gücü;

Po= 3 . 8,16 . 81,65= 1,99kW

Kaynak akımının ortalama değeri;

Is = 200 / 2.10 = 10,0A

Kaynaktan çekilen güç;

Ps= 10 . 200= 2,0kW

η= 1,99kW / 2,0kW= %99,5

VT= Vm . 1,3= 200 . 1,3= 260V