Professional Documents
Culture Documents
World History Grade 8 LEARNER S GUIDE PDF
World History Grade 8 LEARNER S GUIDE PDF
GRADE 8
Learning Module
ARALING
PANLIPUNAN
(Qtr 1 to 4)
Compilation by Ben: r_borres@yahoo.com
MODYUL 1: Heograpiya at mga Sinaunang Kabihasnan sa
Daigdig
PANIMULA
2
Nasusuri ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig batay sa
politika, ekonomiya, kultura, relihiyon, paniniwala, at lipunan
Napahahalagahan ang mga kontribusyon ng mga sinaunang
kabihasnan sa daigdig
PANIMULANG PAGTATAYA
Basahing mabuti ang bawat tanong at piliin ang wastong sagot mula sa mga
pagpipilian. Letra lamang ng wastong sagot ang isulat sa sagutang papel.
3
5. Suriin ang mapa at sagutin ang tanong.
Indonesia
http://www.outline-world-map.com/outline-transparent-world-map-b1b
4
9. Unawain ang mapa. Sagutan ang tanong pagkatapos. (P/S)
mrsommerglobal10.pbworks.com
A. w at z C. y at z
B. x at y D. z at w
11. Aling pahayag ang may wastong impormasyon batay sa diyagram? (P/S)
historyonthenet.com
A. May pagkakapantay-pantay sa lipunang
Egyptian noong sinaunang panahon.
B. Ang mga alipin at mangangalakal ay may
pantay na karapatan sa Egypt.
C. Mas mataas ang posisyon ng mga paring
Egyptian kaysa sa mga mandirigma.
D. Ang Pharaoh, maharlika, at magsasaka
ang nasa mataas na antas ng lipunang
Egyptian.
5
12. Paano pinahalagahan sa kasalukuyang panahon ang mga pamana ng
mga sinaunang tao? (U)
A. Mas maunlad ang mga kabihasnan noon kung ihahalintulad sa mga
kabihasnan sa kasalukuyang panahon.
B. Karaniwan lamang ang mga nagawa ng mga sinaunang tao kung
kaya’t kaunti ang kanilang mga ambag.
C. Patuloy na hinahangaan at tinatangkilik ng tao sa kasalukuyan ang
mga pamanang ito.
D. Limitado lamang ang kakayahan ng mga sinaunang tao upang
makagawa ng mga kahanga-hangang bagay sa daigdig.
6
17. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng ugnayang
heograpiya-kasaysayan? (U)
A. May klimang tropikal ang mga bansa malapit sa equator.
B. Napaliligiran ang China ng malalawak na disyerto at nagtataasang
bulubundukin.
C. Pinag-isa ni Haring Sargon ang mga lungsod-estado ng Sumer na
nagbigay-daan sa pagtatag ng unang imperyo sa daigdig.
D. Umunlad ang kabihasnang Egyptian dahil sa kapakinabangang dulot
ng Nile sa mga sinaunang taong nanirahan sa mga lambak nito.
7
ARALIN 1: Heograpiya ng Daigdig
ALAMIN
Gawain 1. GEOpardy!
Halimbawa:
8
Gawain 2. Graffiti Wall 1
Isulat sa Graffiti Wall 1 ang iyong sariling ideya tungkol sa tanong sa ibaba.
Masasagot ito sa anyo ng pangungusap o guhit.
PAUNLARIN
9
Ipinakikita sa Diyagram 1.1 ang saklaw ng pag-aaral ng heograpiya:
Basahin at unawain ang teksto gayon din ang diyagram tungkol sa limang
tema ng heograpiya.
10
Limang Tema ng Heograpiya
Lokasyong Absolute na gamit ang
mga imahinasyong guhit tulad ng
latitude line at longitude line na
Lokasyon: Tumutukoy sa kinaroroonan bumubuo sa grid. Ang pagkukrus ng
ng mga lugar sa daigdig dalawang guhit na ito ang tumutukoy
sa eksaktong kinaroroonan ng isang
na may dalawang lugar sa daigdig
pamamaraan sa pagtukoy
Relatibong Lokasyon na ang batayan
ay mga lugar at bagay na nasa
paligid nito. Halimbawa ang mga
Lugar: Tumutukoy sa mga katangiang anyong lupa at tubig, at mga
natatangi sa isang pook estrukturang gawa ng tao
11
Gawain 3. Tukoy-Tema-Aplikasyon
Panuto: Basahing mabuti ang sumusunod na mga pangungusap. Pansinin ang
bawat sitwasyon tungkol sa lokasyon, lugar, rehiyon, interaksiyon ng tao at
kapaligiran, at paggalaw.
[Lugar]
[Lokasyon] [Rehiyon]
[Bansa]
[Interaksyon ng tao
[Paggalaw]
at kapaligiran]
Pamprosesong Tanong
12
Pagkaraan matutuhan ang heograpiya bilang isang konsepto, susunod
na tatalakayin ang katangiang pisikal ng daigdig. Sa paksang ito, higit na
mauunawaan ang heograpiya ng daigdig bilang nag-iisang planeta sa solar
system na maaaring tirahan ng tao at ng lahat ng nabubuhay na organismo.
Simulan mo na.
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Planets2013.jpg
Nasaan ang planetang daigdig sa solar system? Ano ang iyong masasabi sa
posisyon ng daigdig sa solar system?
Isa ang daigdig sa walong planetang umiinog sa isang malaking bituin, ang
araw. Bumubuo sa tinatawag na solar systemang mga ito. Ang lahat ng buhay sa
daigdig – halaman, hayop, at tao – ay kumukuha ng enerhiya mula sa araw. Gayon,
halos lahat sa kalikasan at kapaligiran – mula sa hangin, alon, ulan, klima, at
panahon – ay naaapektuhan ng araw.Mahalaga rin ang sinag ng araw sa mga
halaman upang mabuhay at maganap ang photosynthesis. Samantala, ang mga
halamang ito ay nagbibigay ng oxygen na mahalaga sa lahat ng nilalang. Ang
pagkakaroon ng buhay sa daigdig ay masasabing dulot ng tiyak na posisyon nito sa
solar system, patunay na ang pag-inog nito sa sariling aksis at ang paglalakbay
paikot sa araw bawat taon.
13
Ang daigdig ay binubuo ng crust,ang
matigas at mabatong bahagi ng planetang
ito. Umaabot ang kapal nito mula 30-65
kilometro (km) palalim mula sa mga
kontinente. Subalit sa mga karagatan, ito
ay may kapal lamang na 5-7 km.
14
Lawak ng Karagatan 335,258,000 km kwd (km2)
Pangkalahatang Lawak ng Katubigan 361,419,00 km kwd (70.9%) (km2)
Uri ng Tubig 97% alat, 3% tabang
Circumference o Kabilugan sa Equator 40,066 km
Circumference o Kabilugan sa Poles 39,992 km
Diyametro sa Equator 12,753 km
Diyametro sa Poles 12,710 km
Radius sa Equator 6,376 km
Radius sa Poles 6,355 km
Bilis ng Pag-ikot Lumiligid ang daigdig paikot sa araw sa
bilis na 66,700 milya bawat oras (mph),
107,320 km bawat oras
Orbit sa Araw Lumiligid ang daigdig paikot sa araw sa
loob ng 365 araw, limang oras, 48
minuto at 46 na segundo
Longitude at Latitude
Sa pagtatakda ng lokasyon ng isang lugar sa globo o mapa, mahalagang
mabatid ang ilang termino at konseptong may malaking kaugnayan dito. Sa
pamamagitan ng pagbibigay ng longitude at latitude ng isang lugar, maaaring
matukoy ang lokasyon nito sa globo o mapa sa paraang absolute, astronomical, o
tiyak.
Ipinakikita sa Diyagram 1.3 ang mahahalagang imahinasyong guhit na
matatagpuan sa mapa o globo.
Ang 180 degrees longitude mula sa
Tinatawag na longtitude ang Ang Prime Meridian na Prime Meridian, pakanluran man o
distansiyang angular na nasa Greenwich sa pasilangan, ang International Date
nasa pagitan ng dalawang England ay itinatalaga Line na matatagpuan sa kalagitnaan
meridian patungo sa bilang zero degree ng Pacific Ocean. Nagbabago ang
kanluran ng Prime Meridian. longitude. pagtatakda ng petsa alinsunod sa
Ito rin ang pagtawid sa linyang ito, pasilangan o
mga bilog (great pakanluran.
circles) na
tumatahak
mula sa North Pole
patungong South
Pole.
http://www.learner.org/jnorth/tm/mclass/
http://images.yourdictionary.com/internatio
Glossary.html
http://www.avontrail.ca/coordinates.html nal-date-line
15
Tinatawag na latitude Ang equator ang Ang Tropic of Cancer ang pinaka -
ang distansyang humahati sa globo sa dulong bahagi ng Northern Hemisphere
angular sa pagitan ng hilaga at timog na direktang sinisikatan ng araw.
dalawang parallel hemisphere o hemispero. Makikita ito sa 23.5o hilaga ng equator.
patungo sa hilaga o Ito rin ay itinatakdang
timog ng equator. zero degree latitude.
Ang Tropic of Capricorn ay ang
pinakadulong bahagi ng Southern
Hemisphere na direkta ring
sinisikatan ng araw. Matatagpuan ito
sa 23.5o timog ng equator.
G Mga Kataga:
K 1. Planetang Daigdig
E
O 2. mantle
C 3. plate
A 4. pagligid sa araw
R 5. longtitude at latitude
K
D
http://www.qldaccommodation.com/t
Ang Klima ag/alaska
16
Ang mga lugar na malapit sa equator ang nakararanas ng pinakasapat na
sinag ng araw at ulan na nararanasan sa buong daigdig. Dahil dito, maraming
habitat o likas na tahanang nagtataglay ng iba’t ibang species ng halaman at hayop
ang matatagpuan sa mga lugar na ito. Kabilang sa mga ito ay ang mga rainforest,
coral reef, at mangrove swamp. Kapag bihira naman ang pag-ulan at napakainit ng
panahon sa isang pook, tulad ng disyerto, kakaunti ang maaaring mabuhay na mga
halaman at hayop dito. Ganito rin ang maaaring asahan sa mga lugar na lubhang
napakalamig ng panahon.
Pamprosesong Tanong
17
Ang mga Kontinente
18
http://geology.com/pangea.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Europe_orthograp
hic_Caucasus_Urals_boundary.svg
19
Ang Australia ay isang bansang
kinikilala ring kontinenteng pinakamaliit sa
daigdig. Napalilibutan ito ng Indian Ocean at
Pacific Ocean,at inihihiwalay ng Arafura Sea at
Timor Sea. Dahil sa mahigit 50 milyong taong
pagkakahiwalay ng Australia bilang isang
kontinente, may mga bukod tanging species ng
hayop at halaman na sa Australia lamang
matatagpuan.Kabilang dito ang kangaroo,
wombat, koala,Tasmanian devil, platypus, at
iba pa.
Tinatayang Bilang
Kontinente Lawak (km²) Populasyon ng
(2009) Bansa
Asya 44,614,000 4,088,647,780 44
Africa 30,218,000 990,189,529 53
Europe 10,505,000 728,227,141 47
North America 24,230,000 534,051,188 23
South America 12,814,000 392,366,329 12
Antarctica 14,245,000 -NA- 0
Australia at Oceania 8,503,000 34,685,745 14
20
Karagdagan sa natutuhan mo tungkol sa mga kontinente ng
daigdig, ipinaliliwanag sa ibaba ang mala-jigsaw puzzle na hugis ng
South America at Africa, at ang bahaging ginagampanan ng daan-
daang bulkan sa rehiyong tinatawag na Pacific Ring of Fire.
21
1. 2.
Nile Sahara Hudson Appalachian
River Desert Bay Mountains
Egypt Rocky
Mountains
3.
4.
Andes Cape K-2 Lhotse
Mountains Horn
Argentina Tibet
5. 6.
Kangaroo Tasmanian Iberian Balkan
Devil Peninsula Peninsula
Micronesia Italy
Pamprosesong Tanong
22
Ang mga bulubunduking lugar ay kadalasang nagtataglay lamang ng maliit na
populasyon. Kapansin-pansing ang pinakamataas na bundok sa buong daigdig ay
matatagpuan sa Asya, tulad ng Everest (29,028 talampakan o 8,848 metro). Sa
Africa, pinakamataas ang Kilimanjaro (19,340 talampakan o 5,895 metro) at sa
Europe, ang Elbrus sa Russia (18,510 talampakan o 5,642 metro).
Tingnan ang Talahanayan 1.4.
23
talampakang lalim
(7,235 metro)
bundok disyerto
dagat,
look, golpo
bulubundukin ilog
phillipriley.comswiki.wikispaces
.net
24
Anyong Lupa Anyong Tubig
Pamprosesong Tanong
25
Pamprosesong Tanong
Wika
26
Islands, Palau, Papua New
Guinea, Philippines, Samoa,
Solomon Islands, Suriname,
Taiwan, Thailand, Tokelau, Tonga,
Tuvalu, United States, Vanuatu,
Viet Nam, Wallis at Futuna
Afghanistan, Albania, Armenia,
Austria, Azerbaijan, Bangladesh,
Belarus, Belgium, Bosnia and
Herzegovina, Brazil, Bulgaria,
Canada, China, Croatia, Czech
Republic, Denmark, Fiji, Finland,
France, Germany, Greece,
Iceland, India, Iran, Iraq, Ireland,
Isle of Man, Israel, Italy, Latvia,
Indo-European 436 46.77 Lithuania, Luxembourg, Mace-
donia, Maldives, Myanmar, Nepal,
Netherlands, Norway, Oman,
Pakistan, Peru, Poland, Portugal,
Romania, Russian Federation,
Serbia, Slovakia, Slovenia, South
Africa, Spain, Sri Lanka, Suriname,
Sweden, Switzerland, Tajikistan,
Turkey, Ukraine, United Kingdom,
United States, Vatican State, at
Venezuela
Angola, Benin, Botswana, Burkina
Faso, Burundi, Cameroon, Central
African Republic, Chad, Comoros,
Congo, Côte d’Ivoire, Cuba,
Democratic Republic of the Congo,
Niger-Congo 1,524 6.91 Equatorial Guinea, Gabon,
Gambia, Ghana, Guinea, Guinea-
Bissau, Kenya, Lesotho, Liberia,
Malawi, Mali, Mayotte,
Mozambique, Namibia, Niger,
Nigeria, Rwanda, Senegal, Sierra
Leone, Somalia, South Africa,
South Sudan, Sudan, Swaziland,
Tanzania, Togo, Uganda, Zambia,
at Zimbabwe
Bangladesh, Bhutan, China, India,
Sino-Tibetan 456 20.34 Kyrgyzstan, Laos, Myanmar,
Nepal, Pakistan, Thailand, at Viet
Nam
Pinagkunan: http://www.ethnologue.com/statistics/family
27
Relihiyon
Lahi/Pangkat-Etniko
Tila isang malaking mosaic ang daigdig dahil na rin sa maraming natatanging
paglalarawan at katangian ng mga naninirahan dito. Isang batayan nito ang race o
lahi na tumutukoy sa pagkakakilanlan ng isang pangkat ng mga tao, gayondin ang
pisikal o bayolohikal na katangian ng pangkat.Maraming eksperto ang bumuo ng ibat
ibang klasipikasyon ng mga tao sa daigdig, ngunit marami rin ang nagsabing
nagdulot ito ng kontrobersiya sapagkat maaaring magpakita rin ito ng maraming
diskriminasyon..
Sa kabilang banda, ang salitang “etniko” ay nagmula sa salitang Greek na
ethnos na nangangahulugang “mamamayan.” Ang mga miyembro ng pangkat-etniko
ay pinag-uugnay ng magkakatulad na kultura, pinagmulan, wika, at relihiyon kaya
naman sinasabing maliwanag ang kanilang sariling pagkakakilanlan.
28
1. Ano ang ibig sabihin ng heograpiyang pantao? Ano ang pagkakaiba nito sa
pisikal na heograpiya?
2. Ano-ano ang saklaw ng heograpiyang pantao? Ipaliwanag ang bawat isa.
3. Bakit mahalagang pag-aralan ang heograpiyang pantao?
4. Paano nakaaapekto ang heograpiyang pantao sa pagkakakilanlan ng
indibiduwal o isang pangkat ng tao?
5. Paano magiging instrumento ang heograpiyang pantao sa pagkakaisa ng
mga tao sa daigdig?
Pahalang Pababa
1. Kaluluwa ng kultura 2. Relihiyong may pinakamaraming
3. Sistema ng mga paniniwala at tagasunod
rituwal 4. Pamilya ng wikang may
7. Pagkakakilanlang biyolohikal pinakamaraming
ng pangkat ng tao taong gumagamit
9. Pamilya ng wikang Filipino 5. Salitang-ugat ng relihiyon
10. Matandang relihiyong umunlad sa 6. Salitang Greek ng “mamamayan”
India 8. Pangkat ng taong may iisang kultura
at pinagmulan
1 2
3 4
5 6
7 8
10
PAGNILAYAN/UNAWAIN
Sa bahaging ito, ang mga tinalakay na paksa tungkol sa pisikal na
katangian at heograpiyang pantao ng daigdig ay bibigyan ng malalim na
pagtalakay sa tulong ng mga nakalaang gawain. Maipakikita rito ang
pagbibigay ng kabuluhan sa paghubog ng heograpiya sa kabuhayan at
pamumuhay ng tao.
29
Gawain 10. My Travel Reenactment
Bumuo ng limang pangkat at sundin ang sumusunod na mga hakbang:
Pamprosesong Tanong
30
2. Sulatan ang “kasuotan” ng mga impormasyon o guhitan ito ng mga simbolo at
bagay na tumutukoy sa lahi, wika at relihiyon ng bansang pinili ng iyong
pangkat.
3. Sa hudyat ng guro, ipasuot sa isang miyembro ng pangkat ang nabuong
kasuotan.
4. Ipakita ang kasuotan sa harap ng klase, tulad sa isang fashion show.
5. Pumili ng 1-2 miyembro ng pangkat na magpapaliwanag sa disenyo ng
kasuotang suot ng kapangkat.
6. Sagutin ang sumusunod na mga tanong. Markahan din ang gawaing ito
batay sa ibinigay na rubric.
Pamprosesong Tanong
31
Aralin 2: Ang mga Sinaunang Tao
ALAMIN
apoy bato
kahoy banga
buto ng
hayop
Pamprosesong Tanong
32
Pagkatapos masabi ang alam mo Ngayon tungkol sa paksa, ay
maaari nang magtungo sa susunod na bahagi ng aralin. Sa yugtong ito,
inaasahang iyong matututuhan ang mahahalagang konsepto tungkol sa mga
sinaunang tao sa daigdig gamit ang mga teksto, graphic organizer, at mga
gawaing higit na magpapayabong sa iyong kaalaman.
PAUNLARIN
Australo- Homo
pithecus
Ape –
Australopithecine – Homo habilis,
sinasabing
Chimpanzee – tinatayang ninuno ng Homo erectus, at
pinagmulan
pinapalagay na makabagong tao; Ape Homo sapiens –
ng tao
pinakamalapit na na may kakayahang mga pangkat ng
kaanak ng tao, ayon sa tumayo nang tuwid homo species
mga siyentista
Lucy – pinakatanyag na
Australopithecus afarensis na
natuklasan ang mga labi noong 1974
http://www.thejunglestore.com/ape
http://news.nationalgeographic.com/news/2012/10
/121026-australopithecus-afarensis-human-
evolution-lucy-scapula-science/
http://en.wikipedia.org/wiki/Homo_erectus
33
Lower Paleolithic Period
Nagwakas dakong 120,000
Tinatawag ding “Panahon
taon na ang nakararaan
ng Lumang Bato”
Pinakamaagang pananatili ng
(Old Stone Age)
tao sa daigdig
Nagmula ang Paleolitiko
Hindi pa lumilikha ng mga
sa mga katagang paleos
kasangkapan
o matanda at lithos o bato
Ang Homo habilis ay
Pinakamahabang yugto
nangangahulugang able man o
sa kasaysayan
handy man dahil sila ang
ng sangkatauhan
unang species ng hominid na
Maiuugat sa pagsisimula
marunong gumawa ng
ng paggamit ng
kagamitang bato
kasangkapang bato ng mga
Sinundan ng mga Homo
hominid
erectus nang higit na may
Unang gumamit ng apoy at
kakayahan sa paggawa ng
nangaso ang mga
kagamitang bato
sinaunang tao
Panahong Paleolitiko
dakong 2,500,000 – 10,000 B.C.E.
34
Mga Tanyag
na Prehistorikong Tao
ttp://en.wikipedia.org/wiki/File: http://en.wikipedia.org/wiki
Homo_sapiens_neanderthalensi /File:Cro-Magnon.jpg
s.jpg
35
Ang huling bahagi ng Kilala ang panahong ito sa
Panahong Bato ay paggamit ng makikinis na
tinatawag na Panahong kasangkapang bato,
Neolitiko (Neolithic Period) permanenteng paninirahan sa
o Panahon ng Bagong pamayanan, pagtatanim,
Bato (New Stone Age) na paggawa ng palayok at
hango sa mga salitang paghahabi.
Greek na neos o “bago” Naganap sa panahong ito
at lithos o “bato.” ang Rebolusyong Neolitiko
Ang terminong neolitiko ay o sistematikong pagtatanim.
ginagamit sa arkeolohiya Isa itong rebolusyong
at antropolohiya upang agrikultural sapagkat
italaga ang isang antas ng natustusan na ang
ebolusyong pangangailangan sa pagkain.
pangkalinangan o Ito rin ang nagbigay-daan sa
pagbabago sa pamumuhay permanenteng paninirahan sa
at teknolohiya. isang lugar upang alagaan ang
mga pananim
Panahong Neolitiko
dakong 10,000 – 4000 B.C.E.
Teksto mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al, edisyon 2012 (pp. 12-20)
36
Panahon ng Bronse
Panahon ng Tanso Naging malawakan na noon
Naging mabilis ang pag- ang paggamit ng bronse nang
unlad ng tao dahil sa tanso matuklasan ang panibagong
subalit patuloy pa rin ang paraan ng pagpapatigas dito
paggamit sa kagamitang yari Pinaghalo ang tanso at lata
sa bato. (tin) upang makagawa ng higit
Nagsimulang gamitin ang na matigas na bagay
tanso noong 4000 B.C. sa Iba’t ibang kagamitan at armas
ilang lugar sa Asya, at 2000 ang nagagawa mula sa tanso
B.C.E. sa Europe at 1500 tulad ng espada, palakol,
B.C.E. naman sa Egypt kutsilyo, punyal, martilyo,
Nalinang na mabuti ang pana, at sibat
paggawa at pagpapanday Sa panahong ito natutong
ng mga kagamitang yari sa makipagkalakalan ang mga tao
tanso. sa mga karatig-pook
Panahon ng Metal
dakong 4000 B.C.E. – kasalukuyan
Panahon ng Bakal
Natuklasan ang bakal ng mga
Hittite, isang pangkat ng Indo-
Europeo na nanirahan sa
Kanlurang Asya dakong 1500
B.C.E.
Natutuhan nilang magtunaw at
magpanday ng bakal.
Matagal nilang pinanatiling
lihim ang pagtutunaw at
pagpapanday ng bakal.
Persian Silver Cup
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Elam_c Nang lumaon, lumaganap ang
ool.jpg paggamit ng bakal sa iba
pang kaharian.
37
Pagkatapos ng pag-uulat ng bawat pangkat, magbigay ng komento sa mga
pahayag ng mga mag-uulat. Isulat ito sa kapirasong papel at idikit sa bahagi ng
komento ng diyagram.
@Paraan ng Pamumuhay
____Tweet:__________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________
Komento
@Mga Kagamitan/Tuklas
______Tweet:________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________
Komento
Pamprosesong Tanong
Nasa tuktok ng Tower of Hanoi Chart ang mga kongklusyon tungkol sa yugto
ng pag-unlad ng kultura ng mga sinaunang tao. Punan ang ibabang bahagi ng tower
ng ebidensiyang susuporta sa nakatalang kongklusyon.
38
Malaki ang epekto ng Malaki ang naging Higit na umunlad ang
heograpiya sa pag- epekto ng agrikultura sa pamumuhay ng tao dahil
usbong ng unang pamumuhay ng mga tao. sa paggamit ng metal.
pamayanan.
1. 1. 1.
2. 2. 2.
3. 3. 3.
Pamprosesong Tanong
__________________________________
Paggamit ng apoy __________________________________
__________________________________
_________
__________________________________
Pagsasaka __________________________________
__________________________________
_________
39
__________________________________
Pag-iimbak ng labis __________________________________
na pagkain __________________________________
_________
__________________________________
Paggamit ng mga __________________________________
pinatulis na bato __________________________________
_________
__________________________________
Paggamit ng mga __________________________________
kasangkapang metal __________________________________
_________
__________________________________
Pag-aalaga ng mga hayop __________________________________
__________________________________
_________
Pamprosesong Tanong
40
Sa pagkakataong ito, muling balikan ang iyong I-R-F Chart. Muling
sagutin ang tanong na nasa itaas ng chart. Isulat ito sa ikalawang kolum, sa
Refined Idea. Bunga ng mga bagong kaalamang natutuhan mo mula sa
pagbabasa ng mahahalagang teksto at pagsagot sa mga gawaing
nagpayabong ng iyong kaalaman, maiwawasto mo ngayon ang mga konsepto
sa Initial Idea.
PAGNILAYAN/UNAWAIN
GAWAIN 6. Archaeologist
kaalaman sa pangkatangat gawain
Work sa bahaging ito.
Task Card
Kabilang ka sa pangkat ng mga archaeologist mula sa iba’t
ibang bahagi ng daigdig na kasalukuyang naghuhukay sa Catal
Hȕyȕk. Nakapaloob sa task card na ito ang ilang artifact na natagpuan
ng inyong pangkat sa nasabing lugar.
Ang Iyong Misyon
Gamit ang Artifact Analysis Worksheet#1, suriin ang bawat
artifact na nahukay sa Catal Hȕyȕk. Tingnan ang pisikal na katangian,
gamit, at kahalagahan ng mga artifact na ito.
Kaligirang Impormasyon
Ang Catal Hȕyȕk sa kasalukuyan ay isang lugar sa Turkey.
Sinasabing umunlad ang sinaunang pamayanan na ito 9000 taon na
ang nakararaan. Ang lugar na ito ay may lawak na 32 acres o halos 24
football fields. Malapit ang Catal Hȕyȕk sa pampang ng Ilog
Carsamba.
41
Artifact Analysis Worksheet #1 Artifact Analysis Worksheet #2
1. Ano ang artifact? Ilarawan ang mga
katangian nito? 1. Ano-ano ang katangian ng Catal
______________________________ Hȕyȕk batay sa iyong ginawang
______________________________ imbestigasyon?
2. Sa iyong palagay, ano ang gamit nito ______________________________
noong sinaunang panahon? ______________________________
______________________________ 2. Ihambing ang paraan ng pamumuhay
______________________________ ng mga taga-Catal Hȕyȕk sa
3. Bakit mahalaga ang artifact na ito sa kasalukuyang pamumuhay gamit ang
kasalukuyang panahon? sumusunod na aspekto:
______________________________
______________________________ a. pang-araw-araw na gawain
4. Ano ang nais ipahiwatig ng artifact na b. paraan ng paglilibing
ito tungkol sa Catal Hȕyȕk? c. sining
______________________________ d. pinagkukunan ng pagkain
______________________________
Pamprosesong Tanong
42
ARTIFACTS
Mural Painting
Isang Pigurin
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St.
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St. Louis
Louis Community College Community College
http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html.
.
43
Pagkatapos talakayan ang mga sagot sa Archaeologist at Work, muling
sagutin ang tanong na nasa I-R-F Chart. Sa puntong , ilagay ang sagot sa huling
kolum,na Final Idea. Pagkatapos ay ibahagi sa klase ang lahat ng iyong
kasagutan sa tatlong kolum ng chart.
ALAMIN
Masdan ang tatlong picture frame at pansining walang laman ang bawat
isa.Tatawag ang guro ng tatlong mag-aaral na guguhit ng mga salitang ipapaloob sa
bawat frame. Isulat sa papel ang natatanging salitang inilalarawan ng mga guhit.
K
Pamprosesong Tanong
1. Itala sa bawat kahong nasa ibaba ng “W” (words) ang mga salitang
maiuugnay sa paksa.
2. Sa kahon ng “Q” (questions), bumuo ng 3-5 tanong na nais mong masagot
tungkol sa paksa.
3. Ipagpaliban ang pagsagot sa Bilog “F” (facts). Pabalikan ito pagkatapos ng
Pagnilayan/ Unawain.
44
Paksa: Sinaunang Kabihasnan ng Daigdig
W Q F
PAUNLARIN
a.
Sa bahaging ito, tatalakayin ang katuturan ng kabihasnan at ang
impluwensiya ng heograpiya sa pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan. Gayon
din ang mahahalagang pangyayari ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.
Susuriin din ang mga aspektong humubog sa pamumuhay ng mga nanirahan sa
mga kabihasnang ito.
b. Pansinin ang blank concept map. Punan ito ng mga salitang may
kaugnayan sa kabihasnan.
45
http://www.fishfarming.com/tilapia.html
http://revphil2011.wordpress.com/2011/07/28/fighting-for-the-crown/
http://forum.philboxing.com/viewtopic.php?f=8&t=110850&p=281814
0
http://listdose.com/top-10-inventions-that-changed-human-lives-
http://depositphotos.com/4400538/stock-photo-Ancient-egypt-
forever/
hieroglyphics-on-wall.html
/
/
Pamprosesong Tanong
46
Impluwensiya ng Heograpiya
sa Pag-unlad ng mga Sinaunang Kabihasnan
Pagmasdan ang mapa ng daigdig. Tukuyin ang mga kontinente nito. Lagyan
ang mapa ng bituin ( ) na kumakatawan sa kinaroroonan ng mga sinaunang
kabihasnan sa daigdig.
phillipriley.comswiki.wikispaces.net
47
Heograpiya ng Mesopotamia
48
Sinasabing mahirap na lubusang mabatid ang sinaunang kasaysayan ng
India. Nakahukay nga ang mga arkeologo ng mga kasangkapang ginamit ng mga
ninuno subalit hanggang sa kasalukuyan, hindi pa rin nauunawaan ng mga iskolar
ang mga naiwang sistema ng pagsulat ng sinaunang kabihasnan ng India.
49
halos apat na milenyo na ang nakalilipas. Noon pa man, mithiin na ng mga Tsino
ang pagkakaroon ng mahusay na pamamahala.. Ang pagkakaroon ng mga
ideolohiyang suportado ng estado, partikular ang Confucianism at Taoism, ay lalo
pang nagpatatag sa kabihasnang Tsino. Sa aspektong politikal, halinhinang
nakaranas ang China ng pagkakaisa at pagkakawatak-watak. Ang mga
pangyayaring ito ang humubog sa kultura at mamamayan ng bansa hanggang sa
makabagong panahon.
50
sa pinagmulan ng kabihasnan nito. Sa pagtatapos ng ika-20 siglo, natuklasan ng
mga arkeologo ang isang tirahan ng mga sinaunang tao sa timog-ng kanlurang
bahagi ng Egypt malapit sa hangganan ng Sudan. Tinatayang naroroon na ang
paninirahang bago pa sumapit 8000 B.C.E. Sinasabing maaaring ang mga kaanak o
inapo ng mga taong ito ang nagpasimula sa kabihasnang Egyptian sa Lambak ng
Nile.
Heograpiya ng Egypt
51
ng mga disyerto sa silangan at kanlurang bahagi ng ilog ay nakapagbigay ng
kaligtasan sa Egypt sapagkat nahahadlangan nito ang mga pagsalakay. Dahil dito,
ang mga tao ay nagawang makapamuhay nang mapayapa at masagana sa loob ng
mahabang panahon.
Heograpiya ng Mesoamerica
Sa kasalukuyan, saklaw ng
Mesoamerica ang malaking bahagi ng Mexico, Guatemala, Belize, El Salvador, at
kanlurang bahagi ng Honduras.
52
Gawain 3. Triple Matching Type
A B C
Pamprosesong Tanong
Geography Checklist
Kabihasnan:
Katangiang Heograpikal:
53
Magtala ng 5 hanggang 10 katangiang heograpikal
ng kabihasnang nakatalaga sa pangkat.
Geography Checklist
Kabihasnan:
Katangiang Heograpikal:
1
2
3
Pamprosesong Tanong
54
Mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig
55
Babylonian (1792-1595 B.C.E.)
56
Chaldean (612-539 B.C.E.)
57
Gawain 5. Complete It!
A. Kumpletuhin ang pangalan na tinutukoy na pook. Isulat ang mga akmang letra sa
patlang.
1. ___ ___ M ___ ___ - Mga unang lungsod-estado ng Mesopotamia
5. ___ ___ T ___ ___ ___ - Tawag sa mga lalawigang bumuo sa Persia
6. ___ ___ ___ ___ ___ I ___ - Imperyong itinatag pagkatapos ng Babylonia
Pamprosesong Tanong
58
Ang Kabihasnang Indus sa Timog Asya
Natuklasan ang
dalawang lungsod na ito
sa lambak Indus at
tinatayang umusbong ito
noong 2700 B.C.E.
Planado at malalapad
ang mga kalsada nito.
59
Ang irigasyon ng lupa ay mahalaga
Sewer system
sa pagsasaka ng mga Dravidian. Nag-
aalaga rin sila ng mga hayop tulad ng
elepante, tupa, at kambing. Maaaring sila
rin ang kauna-unahang taong nagtanim
ng bulak at nakalikha ng damit mula rito.
Mayroon din silang masistemang
pamantayan para sa mga timbang at
sukat ng butil at ginto. Samantala, ang
mga artisano ay gumamit ng tanso,
bronze, at ginto sa kanilang mga gawain.
Ang lipunang Indus ay kinakitaan
ng malinaw na pagpapangkat-pangkat ng
Sewer System mga tao. Nakatira sa bahagi ng moog
http://www.mitchellteachers.org/WorldHistory/I ang mga naghaharing-uri tulad ng mga
ndiaUnit/images/mohenjodaro/WaterChannelPic mangangalakal. May mga bahay ring
_large.jpg
may tatlong palapag. Maaaring katibayan
ito ng pagkakahati-hati ng lipunan sa iba’t ibang uri ng
pictogram tao.
Nagtatag ng mga daungan sa baybayin ng
Arabian Sea. Ang mga mangangalakal ay naglakbay
sa mga baybayin patungong Persian Gulf upang dalhin
ang kanilang mga produkto tulad ng telang yari sa
bulak, mga butil, turquoise, at ivory. Natagpuan din sa
Sumer ang selyong Harappan na may pictogram na
pictogram na representasyon ng isang bagay sa
anyong larawan. Dahil dito, inaakalang ginamit ang
selyong ito upang kilalanin ang mga paninda.Patunay
lamang ang kalakalan sa pagitan ng dalawang
Steatite Seal kabihasnannoon pa mang 2300 B.C.E. Kapuna-
http://phys.org/news16853 punang wala ni isa mang pinuno mula sa sinaunang
9680.html kabihasnang Indus ang kilala sa kasalukuyan.
Maaaring hanggang ngayon ay hindi pa nauunawaan
ng mga iskolar ang sistema ng pagsulat ng kabihasnang ito kaya hindi nababasa
ang mga naiwang tala.
60
Ang mga Aryan ay pinaniniwalaang nagmula sa steppe ng Asya sa kanluran
ng Hindu Kush at nakarating sa Timog Asya sa pamamagitan ng pagdaan sa Khyber
Pass. Sila ay mas matatangkad at mapuputi kung ihahambing sa mga naunang
taong nanirahan sa lambak ng Indus. Dumating ang mga Aryan sa panahong
mahina na ang kabihasnang Indus.
61
Brahmin
kaparian
Ksatriya
mandirigma
Vaisya
mangangalakal, artisan,
magsasakang may lupa
Sudra
magsasakang walang sariling lupa, Dravidian,
inapo ng Aryan na nakapag-asawa ng hindi Aryan
Pariah
Naglilinis ng kalsada, nagsusunog ng mga patay,
nagbibitay sa mga kriminal
Sistemang Caste
62
B. Itala sa unang kolum ng tsart ang mga ambag ng kabihasnang Indus at
Panahong Vedic. Sa pangalawang kolum, itala ang kapakinabangan nito sa
kasalukuyan.
Pamprosesong Tanong
63
Halos kasabay ng panahong lumalakas ang Magadha, isang hukbong
pinamunuan ni Cyrus the Great mula Persia ang sumalakay sa hilagang-kanlurang
India. Noong 518 B.C.E. nasakop ni Darius, ang pumalit kay Cyrus, ang mga
Lambak ng Indus at Punjab. Ang bahaging ito ng India ay napasailalim ng Persia sa
loob ng halos dalawang siglo. Ang mga lungsod ng Persia ay naging sentro ng
kaalaman at kultura ang kalalakihan mula sa iba’t ibang kaharian ay maaaring
makapag-aral.
Pagkatapos nito, iba’t ibang mga imperyo ang naitatag sa India. Tunghayan
ang kasunod na diyagram.
64
Imperyong Maurya
Pagkatatag
65
Imperyong Gupta
Mahahalagang Pangyayari
Pagkatatag
Chandragupta II (Circa
Ang pangalan nito ay hango mula 376-415 C.E.).Nakontrol
sa pangalan ng naunang imperyo. uli ang hilagang India.Muli,
Itinatag ito ni Chandragupta I (circa ang kabisera ng imperyo
319-335 C.E.) ay nasa Pataliputra.
66
Imperyong Mogul
Pagkatatag
67
Gawain 7. Empire Diagram
Pamprosesong Tanong
68
Kabihasnang Tsino
Sinasabing nag-ugat ito mula sa Longshan, isang
kulturang Neolitikong laganap sa lambak ng Huang Ho.
Xia
(? - 1570 B.C.E.)
Hindi pa ito lubusang napatutunayan dahil sa kawalan ng
matibay na ebidensiyang arkeolohiya.
69
Ginapi ng mga pinunong Qin ang mga estado ng
dinastiyang Zhou.
Han
(202 B.C.E. - 220 C.E.)
Ang pagsulat ng kasaysayan ng China ay isang
napakalaking ambag ng Dinastiyang Han.
Grand Canal
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Kais
erkanal01.jpg
70
Li Yuan – Dating opisyal ng Sui na nag-alsa laban sa
dinastiya dahil sa mga pang-aabuso. Itinatag niya ang
dinastiyang T’ang.
T’ang
(618 C.E. - 907 C.E))
Song
(960 C.E. - 1127 C.E.)
Naging sapat ang suplay ng pagkain sa China dahil sa
pag-unlad ng teknolohiyang agrikultural.
71
Itinatag ito ni Kublai Khan, isang Mongol. Sa unang
pagkakataon para sa mga Tsino, ang kabuuang China
ay pinamunuan ng mga dayuhang barbaro.
Ming
(1368 - 1644)
Ang sining ay napayaman partikular ang paggawa ng
porselana. Naglayag at nakarating sa Indian Ocean at
silangang bahagi ng Africa ang mga Tsino sa
pamumuno ni Admiral Zheng He.
72
Itinatag ito ng mga Manchu. Matapos magapi ang
Dinastiyang Ming na mga semi-nomadic mula sa
hilagang Manchuria at itinuturing ng mga Tsino na
barbarong dayuhan.
73
Gawain 8. Maramihang Pagpili sa Tsart
Kabihasnang Tsino
74
Kabihasnang Egyptian
75
3 5 7
1 2 4 6 8 9
3 5 7
1 2 4 6 8 9
76
Lower Egypt. Noong 3100 B.C.E., isang pinuno ng Upper Egypt, sa katauhan ni
Menes, ang sumakop sa Lower Egypt na nagbigay-daan upang mapag-isa ang
lupain sa mahabang panahon. Si Menes ay isa sa mga pinakaunang pharaoh sa
panahon ng Unang Dinastiya ng Egypt. Maliban sa pagkakaroon ng pinag-isang
pangangasiwa, nagtalaga rin siya ng mga gobernador sa iba’t ibang lupain. Ang
Memphis ang naging kabisera sa panahon ng paghahari ni Menes.
http://www.markville.ss.yrdsb.edu.on.ca/projects/classof2007/16chong/don
nelly/Egypt%20Web%20Site/donnellyegyptfacts.html
3 5 7
1 2 4 6 8 9
Matandang Kaharian
Great Pyramid Khufu Seven Wonders Pepi II
77
Si Pepi II ang kahuli-hulihang pharaoh ng Ikaanim na Dinastiya (circa 90
B.C.E.). Pinaniniwalaang tumagal ng 94 na taon ang kaniyang pamumuno na
nangangahulugang siya ang pinakamatagal na naghari sa lahat ng hari sa
kasaysayan. Anim na taong gulang lamang si Pepi II nang maupo sa trono. Namatay
siya sa edad na 100. Bumagsak ang Old Kingdom sa kaniyang pagkamatay. Ang
kaharian ay nagsimulang humina dahil sa laganap na taggutom at mahinang
pamamahala. Nagsimulang hamunin ng ilang mga opisyal ng pamahalaan ang
kapangyarihan ng pharaoh. Dahil dito, nasadlak ang lupain sa kaguluhan sa loob
halos ng dalawang siglo.
3 5 7
1 2 4 6 8 9
Gitnang Panahon
Mentuhotep I Itjtawy Amenemhet II Hyksos
78
panahong ito ay si Amenemhet II (1929-1895 B.C.E.) na namayani sa loob ng 45
taon.
Hindi sa Lambak ng Nile naganap ang mga gawain ng karamihan sa mga
naging pinuno ng Ika-12 Dinastiya. Sa halip, maraming ekspedisyon ang nagtungo
sa Nubia, Syria, at Eastern Desert upang tumuklas ng mahahalagang bagay na
maaaring minahin o mga kahoy na maaaring gamitin. Nagkaroon din ng kalakalan sa
pagitan ng Egypt at Crete ng kabihasnang Minoan.
http://en.wikipedia.org/wiki/File:I
bscha.jpg
79
3 5 7
1 2 4 6 8 9
Bagong Kaharian
Empire Age Ahmose Hatshepsut Akhenaton Rameses II
80
Ikatlong Intermedyang Panahon
3 5 7
1 2 4
6 8 9
Huling Panahon
81
na umabot ng Egypt, Macedonia, Asia Minor, Persia, Mesopotamia hanggang Indus
Valley sa India. Sa kaniyang pagkamatay noong 323 B.C.E., naging satrap o
gobernador ng Egypt ang kaniyang kaibigan at heneral na si Ptolemy.
Noong 305 B.C.E., itinalaga ni Ptolemy ang kaniyang sarili bilang hari ng
Egypt at pinasimulan ang Panahong Ptolemaic. Ang Dinastiyang Ptolemaic ay
naghari sa loob halos ng tatlong siglo. Si Cleopatra VII ang kahuli-hulihang reyna ng
dinastiya. Ang Egypt ay naging bahagi ng Imperyong Roman noong 30 B.C.E.
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et. al (2012), pp. 75-82
http://en.wikipedia.org/wi
ki/File:Kleopatra-VII.-Altes-
Museum-Berlin1.jpg
Gawain 9. Walk to Ancient Egypt
Kabihasnang Egyptian
1. Tauhan 8. Tauhan
2. Bagay 7. Bagay
82
1. Nagpagawa ng Great Pyramid na pinakamalaki sa buong daigdig
2. Sistema ng pagsulat ng mga sinaunang Egyptian
3. Itinuring bilang “Empire Age” at pinakadakila sa kasaysayan ng sinaunang
Egypt
4. Kinilalang isa sa mahuhusay na babaing pinuno ng sinaunang Egypt
5. Napag-isa sa kaniyang paghahari ang Upper Egypt at Lower Egypt
6. Nagsimula sa Ikatlong Dinastiya ng Egypt at panahon ng pagtayo ng mga
pyramid sa Egypt
7. Nagsilbing mga bantayog ng kapangyarihan ng mga pharaoh at naging
libingan ng mga ito
8. Lumagda sa kauna-unahang kasunduang pangkapayapaan sa hari ng mga
Hititte
Pamprosesong Tanong
83
Ang mga Olmec
84
Kulturang Olmec
Dalawa sa sentrong Olmec ay ang San Lorenzo at ang La Venta. Ang mga lugar na
ito ay mga sentrong pangkalakalan kung saan ang mga produktong mineral tulad ng
jade, obsidian, at serpentine ay nagmumula pa sa malalayong lugar tulad ng Costa
Rica.
85
Ang mga Teotihuacan
Noong 600 C.E., ang ilang mga tribo sa hilaga ay sumalakay sa lungsod at
sinunog ang Teotihuacan. Mabilis na bumagsak ang lungsod matapos ang 650 C.E.
Ang paghina ng lugar ay maaaring dulot ng mga banta mula sa karatig-lugar,
tagtuyot, at pagkasira ng kalikasan.
86
Gawain 10. Tracing the Beginning Chart
Pamprosesong Tanong
Mesopotamia Egypt
Sinaunang
Mesomerica Indus
Kabihasnan
Tsino
87
1. Sistema ng pagsulat ng mga Sumerian
2. Kambal na lungsod na umunlad sa lambak-ilog ng Indus
3. Sagradong aklat ng mga Aryan
4. Tawag sa China na nangangahulugang “Gitnang Kaharian”
5. Kauna-unahang kabihasnang umunlad sa America
6. Pagpapangkat-pangkat ng tao sa lipunang Hindu
7. Bahay-sambahan ng mga Sumerian
8. Pinakamalaking estruktura at libingan ng pinuno ng sinaunang Egypt
9. Maunlad na lungsod sa Mesoamerica na nangangahulugang “tirahan ng diyos”
10. Tanyag na gusali sa Babylon; kabilang sa “Seven Wonders” ng sinaunang daigdig
11. Estruktura sa China na nagsilbing harang at proteksiyon laban sa mga mananakop
12. Tawag sa rehiyon ng America na kinabibilangan ng malaking bahagi ng Mexico, Guatemala,
at El Salvador
13. Taguri sa pinuno ng sinaunang Egypt
14. Sinaunang paniniwala ng mga pinunong Tsino na may pahintulot ang langit na pamunuan
ang China
15. Tawag sa sinaunang sistema ng pagsulat ng mga Egyptian
88
5. Pumili ng dalawang kapangkat na mag-uulat sa klase ng nabuong
pathway diagram.
6. Isaalang-alang ang mga pamantayan sa pagmamarka, gamit ang
sumusunod na rubric.
Pamprosesong Tanong
89
Bibigyan ng marka ang ginawang estatwa gamit ang kasunod na rubric.
90
Mesopotamia
Sa larangan ng literatura, itinuturing
Ang ziggurat ay estruktura kung ang Epic of Gilgamesh bilang kauna-
saan pinaparangalan at unahang akdang pampanitikan sa
sinasamba ang diyos o patron buong daigdig. Ito ay kuwento ni
ng isang lungsod. Sentro rin ng Haring Galgamesh ng lungsod-estado
pamayanan ang ziggurat. ng Uruk sa Sumeria noong ikatlong
siglo B.C.E. Ang isa sa mga kabanata
ng epikong ito ay kahalintulad sa The
Ang katipunan ng Great Flood ng Bibliya.
mga batas ni
Hammurabi, na
mas kilala bilang
Code of
Hammurabi, ay Epic of
isang
napakahalagang Gilgamesh
ambag. Ito ay
http://www.crystalinks.com/ziggurat.html
naglalaman ng
282 batas na
pumapaksa sa
halos lahat na
aspekto ng araw-
araw na buhay sa Code of
Mesopotamia. Hammurabi
http://www.crystalinks.com/ziggurat.html
91
Indus
92
Tsino
Iba pang
kontribusyon:
Paggamit ng
silk o seda I Ching at Bing Fa
Kalendaryo
Star map
magnetic
compass
seismograph
wheel barrow
water clock
sundial
chopsticks http://en.wikipedia.org/wiki/Great_Wall_of_
China
abacus
pamaypay
payong Feng Shui
93
Egypt
Hieroglyphics
Ang mga piramide http://en.wikipedia.org
ay hitik sa mga /wiki/Tutankhamun
simbolismong
relihiyoso. Libingan
ito ng pharaoh
kung kaya
sinisimbolo nito
ang kapangyarihan
ng mamuno.
Gayundin,
pinatunayan nito
ang paniniwala sa
buhay matapos http://en.wikipedia.org/wiki/gizapyramid
ang kamatayan.
Lahat ng
kayamanan at
karangyaan ng Ang katawan ng isang yumao ay sumasailalim sa isang
pharaoh ay preserbasyon bago ito tuluyang ilibing. Sa isang
makikita sa prosesong tinatawag na mummification, Ang mga
piramide bilang Egyptian ay gumagamit ng kemikal upang patuyuin ang
paghahanda sa bangkay. Matapos nito, ang isang mummy o
kabilang buhay. embalsamadong bangkay ay pinipintahan, binabalutan
ng linen, at pinapalamutian ng alahas.
94
Gawain 14. K-A-K Organizer
Pamprosesong Tanong
PAGNILAYAN/UNAWAIN
a.
Sa yugtong ito, ang mga tinalakay na paksa tungkol sa impluwensiyang
heograpikal at mga sinaunang kabihasnan sa daigdig ay bibigyan ng malalim na
pagtalakay sa pamamagitan ng mga nakalaang gawain. Maipakikita rito ang
pagbibigay-kabuluhan sa impluwensiya ng heograpiya at pamana ng mga
sinaunang kabihasnan sa kasalukuyang pamumuhay ng tao.
95
2. Isulat sa liham ang sariling saloobin tungkol sa mahalagang papel na
ginampanan nito sa buhay ng mga sinaunang tao.
3. Gawing batayan ang kasunod na rubric sa pagmamarka ng iyong liham.
Impluwensiya sa Daigdig
Impluwensiya sa Pilipinas
Pamprosesong Tanong
96
ILIPAT AT ISABUHAY
UNANG BAHAGI:
a. Pamagat ng proyekto: _________
b. Kinaroroonan ng isasagawang proyekto: _________
c. Petsa ng simula at wakas ng pagpapatupad ng proyekto: _________
d. Halagang gugugulin sa proyekto: _________
Ahensiya ng pamahalaang kaakibat sa proyekto: _________
97
IKALAWANG BAHAGI:
a. Panimula (Tungkol saan ang panukalang proyekto?)
b. Katuturan (Mahalaga bang isagawa ang proyekto? Bakit?)
c. Kapakinabangan (Sino ang makikinabang nito? Sa paanong paraan?)
IKATLONG BAHAGI:
a. Mga hakbang sa pagkamit ng layunin (Ano-ano ang dapat gawin
upang magtagumpay sa hangarin ng pangkat?)
b. Pondo ng proyekto (Paano makakukuha ng salaping gagastusin sa
proyekto?)
c. Pagsasanay (Sino at paano sasanayin ang mga tauhan sa pagkamit ng
proyekto?)
d. Kagamitan (Ano-ano ang kagamitan upang magawa ang proyekto?)
IKAAPAT NA BAHAGI:
a. Inaasahang bunga (Ano-ano ang inaasahang bunga o resulta kung
isasagawa ang proyekto?)
b. Mensahe sa kinauukulan at sa taong-bayan (Ano ang nais mong
sabihin upang maging matagumpay ang preserbasyon ng mga
sinaunang ambag at pamana ng bansa?)
c. Guhit ng isasakatuparang proyekto (Ano ang hitsura ng kalalabasan
ng gagawing proyekto?)
Kraytirya 4 3 2 1
98
proyekto bunga ng gaanong panukala
proyekto na malinaw ang
may 1-2 guhit
aspekto ng
guhit ang
kailangang
isaayos
Tinalakay sa yunit na ito ang heograpiya ng daigdig. Ang mga saklaw nito
tulad ng mga anyong lupa at tubig, klima, at likas na yaman ay tunay na may
malaking impluwensiya sa paghubog ng kasaysayan ng mga sinaunang tao.
Nakasalalay ang pamumuhay ng mga prehistorikong tao sa kanilang mahusay na
pakikiayon sa idinikta ng kanilang kapaligiran.
99
mapabuti ang kanilang pamumuhay hanggang nakapagtatag sila ng mga mauunlad
na pamayanang tinawag na kabihasnan.
Ang mga kontribusyon ng mga sinaunang kabihasnan sa larangan ng politika,
relihiyon, ekonomiya, kultura, at maging sa agham at teknolohiya ay lubos na may
kapakinabangan hindi lamang sa kanilang panahon kundi sa lahat ng panahon.
Sa susunod na yunit, pag-aaralan mo ang mga dakilang kabihasnang klasikal
ng Greece at Rome. Idagdag pa rito ang pakikipagsapalaran ng mga Europeo noong
Gitnang Panahon, ang mga kabihasnan sa iba pang panig ng daigdig hanggang sa
pagbubukang-liwayway ng Makabagong Panahon.
100
Talasalitaan
Oracle bone – tawag sa mga tortoise shell at cattle bone na ginagamit upang
101
mabatid ang mensahe o saloobin ng mga diyos ng mga Tsino
Sanggunian
A. Aklat
B. Module
102
Modyul 2: ANG DAIGDIG SA KLASIKAL AT TRANSISYUNAL NA
PANAHON
Panimula
“Change is inevitable”. Karaniwan nang naririnig ang ganitong
kasabihan. Lahat ng bagay sa mundo ay dumadaan sa prosesong ito. Kahit
ikaw, marami ka nang pinagdaanang pagbabago mula noon hanggang
ngayon. Kung iisipin, tao lang ba ang nagbabago o lahat ng bagay sa
daigdig? Paano ba narating ng mundo ang kalagayan nito sa kasalukuyan?
Marahil ay may mga pangyayari na nagdulot ng malaking pagbabago. Nais
mo ba itong malaman?
Sa Yunit na ito ay mauunawaan mo ang mga pangyayari sa
Kasaysayan ng Daigdig sa Klasikal at Transisyunal na Panahon.
Inaaasahang sa pagtatapos ng iyong paglalakbay panahong ito ay
masasagot mo ang katanungang: Paano nakaimpluwesiya ang mga
kontribusyon ng Klasikal at Transiyunal na Panahon sa paghubog ng
pagkakakilanlan ng mga bansa at rehiyon sa daigdig?
110
Nasusuri ang kabihasnang klasikal ng pulo sa Pacific
Naipahahayag ang pagpapahalaga sa mga kontribusyon ng
kabihasnang klasikal ng America, Africa at mga Pulo sa
Pacific sa pag-unlad ng pandaigdigang kamalayan
Aralin 3 Nasusuri ang mga dahilan at bunga ng paglakas ng
Simbahang Katoliko bilang isang institusyon sa Panahong
Medieval
Nasusuri ang mga kaganapang nagbigay-daan sa
pagkakabuo ng “Holy Roman Empire”
Naipaliliwanag ang mga dahilan at bunga ng mga Krusada
sa Panahong Medieval
Nasusuri ang buhay sa Europe noong Panahong Medieval:
Manorialismo, Piyudalismo, ang pag-usbong ng mga
bagong bayan at lungsod
Natataya ang epekto at kontribusyon ng ilang
mahahalagang pangyayari sa Europe sa pagpapalaganap
ng pandaigdigang kamalayan
PANIMULANG PAGSUSULIT
111
3. Nahahati sa tatlong malalaking pangkat ang mga pulo sa Pacific: ang
Polynesia, Micronesia at Melanesia. Ano ang kahulugan ng Micronesia?
A. maraming isla
B. maliit na mga isla
C. maitim na mga isla
D. maitim ang mga tao sa isla
http://franceschini.cmswiki.wikispaces.net/Ancient+Greece
112
6. Umusbong ang Kabihasnang Minoan sa Isla ng Crete. Alin sa sumusunod
na pahayag ang nagpapakita ng ugnayan ng heograpikal na lokasyon sa pag-
unlad ng kabihasnan sa islang ito?
I. Nakatulong ang mga nakapalibot na anyong-tubig upang maging
ligtas ang isla sa mga mananakop
II. Nagsilbing daanan ng mga mangangalakal mula sa Europe, Africa,
at Asya ang isla ng Crete
III. Naitatag ng mga mamamayan ng Crete ang sariling kabihasnan
dahil nakahiwalay ito sa Europe
IV. Naimpluwensiyahan ng mga Sinaunang Kabihasnan ng Africa at
Asya ang Kabihasnang Minoan
A. I at II
B. II at III
C. II at IV
D. I, II, at III
Para sa bilang 7, suriin ang kasunod na larawan:
113
Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na pahayag:
114
Para sa bilang 10, basahin at unawain ang comic strip
115
Para sa bilang 11, suriin ang kasunod na larawan
A. Pakikipagkalakalan
B. Pagsasaka
C. Paglilingkod sa may-ari ng lupa
D. Paggawa ng iba’t ibang kasangkapan
45
40
35
Bilang ng populasyon sa milyon
30
25
20
15
10
0
20 40 60 80 1000 1200 116
0 0 0 0
Taon – Common Era (C.E.)
12.Isa sa mga epekto ng pag-unlad ng sistema ng pagsasaka noong unang
bahagi ng Panahong Medieval ang pagtaas ng populasyon. Batay sa graph,
sa anong mga taon ito naganap?
13. Tinawag na Minoan ang unang kabihasnang nabuo sa. Ito ay yumaman
sa pakikipagkalakalan sa ibayong dagat. Ano ang pangunahing dahilan
nito?
A. Napakalakas ng puwersang pangmilitar ng Minoan.
B. Napalilibutan ng anyong tubig ang Crete at istratehiko ang lokasyon nito.
C. Nakarating sa iba’t ibang lugar ang mga produktong mula sa Crete.
D. Napalilibutan ng mga kabundukan ang isla ng Crete.
117
16. Paano nakatulong ang heograpikal na lokasyon ng mga kaharian ng Mali
at Songhai sa pag-unlad nito?
17. Alin ang naglalarawan sa sinaunang kabuhayan ng mga tao sa mga Pulo
ng Pacific?
A. Ang pangunahing kabuhayan ng mga tao sa mga Pulo ng Pacific ay
pagsasaka at pangingisda.
B. Ang mga sinaunang mamamayan ng mga Pulo ng Pacific ay naniniwala
sa banal na kapangyarihan o “mana”.
C. Ang sinaunang relihiyon ng mga tao sa mga Pulo ng Pacific ay Animismo.
D. Ang mga sinaunang pamayanan sa mga isla ay matatagpuan sa mga lawa
o dagat-dagatan.
118
20. Mahalagang pangyayari sa Panahong Medieval ang paglakas ng
Simbahang Katoliko. Isang bahagi nito ang paglakas ng kapangyarihan ng
Kapapahan (Papacy). Alin sa sumusunod ang higit na naglalarawan sa
Kapapahan o sa Papacy?
119
ARALIN 1: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa
Europe
120
ALAMIN
Makikita sa
Pilosopo larawan ang isang
Politiko Artist tipikal na tagpo sa isang
Mandirigma lungsod-estado sa
Europe noong
Mangangalakal
Panahong Klasikal.
Bawat isa ay may
tungkuling
ginagampanan. Kung
ikaw ay nabuhay nang
panahong iyon, alin sa
sumusunod na
Kababaihan tungkulin ang nais
mong gampanan?
Bakit?
Pamprosesong Tanong
121
Gawain 2. I-R-F CHART
Panuto:Basahing mabuti ang tanong. Pagkatapos ay isulat sa bahaging
“initial” ng diagram ang maiisip na sagot.
FINAL
Paano
nakaimpluwensya
ang Panahong REVISED
Klasikal sa Europe
sa pag-unlad ng
pandaigdigang
kamalayan?
INITIAL
BINABATI KITA!
Sa puntong itona
Tiyak aynais
nagtatapos
mo pangna ang bahagi
mapalalim ang iyong kaalaman tungkol sa
PAUNLARIN
mga kabihasnan noong Panahong Klasikal ng Europe. Sa
pagsasagawa ng iba’t ibang gawain sa modyul na ito, madaragdagan
ang iyong dating kaalaman at masasagot ang iyong mga tanong tungkol
sa paksa.
122
PAUNLARIN
Pamprosesong
Tanong
2. Saang direksyon
ng Greece makikita
ang Isla ng Crete?
3. Paano
nakaimpluwensiya ang
lokasyon ng Greece
sa pag-usbong ng
Kabihasnang Greek?
123
Gawain 4. Magbasa at Matuto
Panuto: Bilang panimula, basahin at unawain ang sumusunod na teksto
tungkol sa Kabihasnang Minoan at Mycenaean.
334-323 B.C. E
499 B.C.E 431 B.C. E Pananakop ni
Nagsimula Nagsimula ang Alexander the
ang Persian Peloponnesian Great
War War
700 B.C.E 600 B.C.E 500 B.C.E 400 B.C.E 300 B.C.E 200 B.C.E
700 B.C.E 460 B.C.E 404 B.C.E Pigura 1.1 Timeline ng mga
Umusbong Nagsimula Tinalo ng
ang mga
pangyayari sa Kabihasnang
ang Golden Sparta ang
Lungsod- Greece.
Age ng Athens
estado ng Athens
Greece
124
Ang mga Minoans Ang kabihasnang Minoan ay
tumagal hanggang mga 1400 B.C.E.
Ayon sa mga arkeologo, ang kauna- Nagwakas ito nang salakayin ang
unahang sibilisasyong Aegean ay nagsimula Knossos ng mga di nakikilalang mga
sa Crete mga 3100 B.C.E. o Before the mananalakay na sumira at nagwasak
Common Era. Tinawag itong Kabihasnang sa buong pamayanan. Tulad ng
Minoan batay sa pangalan niHaring Minos, inaasahan, ang iba pang mga
ang maalamat na haring sinasabing lungsod ng mga Minoan ay
nagtatag nito. Kilala ang mga Minoan bilang bumagsak at isa-isang nawala.
mahuhusay gumamit ng metal at iba pang
teknolohiya. Nakatira sila sa mga bahay na
yari sa laryo (bricks) at may sistema sila ng
pagsulat. Magagaling din silang
mandaragat.
Hindi nagtagal, kinilala ang Knossos
Gabay na Tanong
bilang isang makapangyarihang lungsod at
sinakop nito ang kabuuan ng Crete. Dito
matatagpuan ang isang napakatayog na Saan nagsimula ang Kabihasnang
palasyo na nakatayo sa dalawang ektarya Minoan?
ng lupa at napapaligiran ng mga bahay na ____________________________
bato. Ang palasyo ay nasira ng sunud-sunod ____________________________
na sunog at iba pang mga natural na
kalamidad. Ano ang dahilan ng pag-unlad ng
Paglipas ng ilan pang taon na kabuhayan ng mga Minoan?
tinataya 1600 hanggang 1100 B.C.E., ____________________________
narating ng Crete ang kanyang tugatog. ____________________________
Umunlad nang husto ang kabuhayan dito
dulot na rin ng pakikipagkalakalan ng mga
Minoan sa Silangan at sa paligid ng Aegean.
Sino-sino ang mga pangkat ng tao
Dumarami ang mga bayan at lungsod at ang sa pamayanang Minoan?
Knossos ang naging pinakamalaki. ____________________________
Sa pamayanang Minoan ay may apat ____________________________
na pangkat ng tao: ang mga maharlika, mga
mangangalakal, mga magsasaka, at ang Bakit nagwakas ang Kabihasnang
mga alipin. Sila ay masayahing mga tao at Minoan?
mahiligin sa magagandang bagay at ____________________________
kagamitan. Maging sa palakasan ay di ____________________________
nagpahuli ang mga Minoan. Sila na siguro
ang unang nakagawa ng arena sa buong
daigdig kung saan nagsasagawa ng mga
labanan sa boksing.
125
Ang mga Mycenaean
Bago pa man salakayin at sakupin ng mga
Mycenaean ang Crete, nasimulan na nilang
paunlarin ang ilang pangunahing kabihasnan sa
Timog Greece.
Ang Mycenaea na matatagpuan 16 kilometro
ang layo sa aplaya ng karagatang Aegean ang
naging sentro ng kabihasnang Mycenaean. Ang mga
lungsod dito aypinag-ugnay ng maayos na daanan
at mga tulay. Napapaligiran ng makapal na
paderang lungsod upang magsilbing pananggalang
sa mga maaring lumusob dito.Pagdating ng 1400
B.C.E., isa nang napakalakas na mandaragat ang
mgaMycenaean at ito ay nalubos ng masakop at
magupo nila ang Crete. Naiugnay nila ang Crete sa
lumalagong kabihasnan sa Greece. Maraming mga
salitang Minoan ang naidagdag sa wikang Greek. Mapa 1.2 Lokasyon ng Kabihasnang Mycenaea
Ang sining ng mga Greek ay naimpluwensiyahan ng http://en.wikipedia.org/wiki/File:Path3959-83.png
mga istilong Minoan. Ilan sa mga alamat ng Minoan
ay naisama sa mga kwento at alamat ng mga Greek. Ano-anong impormasyon ang
Bagamat walang naiwang mga nakasulat na
mahahalaw mula a teksto?
kasaysayan, ang pagsasalin-salinng mga kwento ng
mga hari at bayaning Mycenaean ay lumaganap. Di 1. _________________________
naglaon ang mga kuwentong ito ay nag-ugnay sa _________________________
mga tao at sa mga diyos-diyosan. Ito ang sinasabing
naging batayan ng mitolohiyang Greek.Sa bandang 2. _________________________
huli, di nailigtas ng mga pader na kanilang ginawa __________________________
ang mga Mycenaean sa paglusob ng mga
mananalakay. 3. __________________________
Noong 1100 B.C.E., isang pangkat ng tao __________________________
mula sa hilaga ang pumasok sa Greece at iginupo
ang mga Mycenaean. Sila ay kinilalang mga Dorian. 4. __________________________
Samantala, isang pangkat naman ng tao na
__________________________
mayroon dinkaugnayan sa mga Mycenaean ang
tumungo sa timog ng Greece sa may lupain sa Asia
Minor sa may hangganan ng karagatang Aegean. 5. __________________________
Nagtatag sila ng kanilangpamayanan at tinawag __________________________
itong Ionia.Nakilala sila bilang mga Ionian.
Ang mga pangyayaring ito ay tinaguriang
dark ageo madilim na panahon natumagal din nang
Halaw sa “Project Ease Modyul 4: Pagsibol
halos 300 taon. Naging palasak ang digmaan ng
ng Sibilisasyong Griyego pp 10-11
mga iba’t ibang kaharian. Nahinto ang kalakalan,
pagsasaka, at iba pang gawaing
pangkabuhayan.Maging ang paglago ng sining at
pagsulat nang unti-unti ay naudlot din.
126
Gawain 5. Daloy ng mga Pangyayari
Panuto: Batay sa binasang teksto, isulat ang limang mahahalagang
pangyayari sa kasaysayan ng sibilisasyong Minoan at Mycenean.
Minoan
Mycenean
Pamprosesong Tanong
1. Batay sa mga tekstong binasa, ano ang katangian ng kabihasnang
Minoan at Mycenean?
2. Ano-ano ang mga nakita mong pagkakaiba at pagkakatulad ng
kabihasnang Minoan at Mycenean?
3. Sa iyong palagay, ano ang epekto ng nabanggit na mga kabihasnan
sa pag-usbong ng kabihasnang Greek?
127
Mula sa labi ng madilim na panahon, unti-unting umusbong sa Ionia ang isang
bagong sibilisasyon na mabilis ding lumaganap sa kabuuan ng Greece. Ilang pamayanan
sa baybayin ng Greece na tinatawag ang kanilang sarili na Hellenes o Greeks ang
nagkaroon ng malaking bahagi sa sibilisasyong ito. Kinilala ito sa kasaysayan bilang
Kabihasnang Hellenic mula sa kanilang tawag sa Greece na Hellas.Ito ay tumagal mula
800 B.C.E. hanggang 400 B.C.E. at naging isa sa mga pinakadakilang sibilisasyong
naganap sa kasaysayan ng daigdig.
128
Sa mga lungsod-estado, naramdaman ng mga
Greek na sila ay bahagi ng pamayanan. Ito ang
dahilan kung bakit ipinagkaloob naman nila dito ang Pamprosesong
kanilang katapatan at paglilingkod. Hindi lahat ng mga Tanong
nasa lungsod-estado ay mamamayan nito. Ang mga
lehitimong mamamayan ay binigyang karapatang 1. Ano-ano ang mga
bomoto, magkaroon ng ari-arian, humawak ng
karapatang
posisyon sa pamahalaan, at ipagtanggol ang sarili sa
mga korte. tinatamasa ng mga
Bilang kapalit, sila ay dapat na makilahok sa lehitimong
pamahalaan at tumulong sa pagtatanggol sa mga mamamayan ng
polis sa panahon ng digmaan. Ang lahat ng ito, isang lungsod-
dagdag pa ang paglago ngkalakalan, ay nagbigay estado?
daan sa pag-unlad ng mga lungsod-estado. Kasabay
nito ang mabilis na paglaki ng populasyon na naging 2. Ano-ano ang
pangunahing dahilan naman kung bakit nangibang responsibilidad ng
lugar ang mga Greek. Ang iba ay napadpad sa paligid isang mamamayan
ng mga karagatang Mediterranean at Iton. Bagamat sa lungsod-estado?
napunta sila at nanirahan sa malalayong lugar, di
nawala ang kanilang ugnayan sa pinagmulang
lungsod-estado o metropolis. 3. Bakit mahalaga ang
Mula sa pakikipagkalakalan sa iba’t ibang pakikipagkalakalan
panig ng daigdig, natutuhan ng mga Greek ang mga para sa mga
bagong ideya at teknik. Mula sa mga Phoenician ay Greek?
nakuha nila ang ideya ng alpabeto na naging bahagi
naman ng kanilang sariling alpabeto. Ginamit din nila
ang mga teknik ng mga Phoenician sa paggawa ng
mas malalaki at mabibilis na barko. Sa mga Sumerian Karagdagang babasahin:
naman ay namana nila ang sistema ng panukat. Mula Kasaysayan ng Daigdig, Batayang
naman sa mga Lydian ay natutuhan nila ang paggamit Aklat sa Araling Panlipunan
ng sinsilyo at barya sa pakikipagkalakalan.
Ikatlong Taon nina Mateo et. al.
pp. 114-116.
131
Ang sumunod na pagbabago ay naganap noong
594 B.C.E. sa pangunguna ni Solon na mula sa mga
pangkat ng aristokrata na yumaman sa pamamagitan ng
pakikipagkalakalan. Kilala din siya sa pagiging matalino at
patas. Inalis niya ang mga pagkakautang ng mahihirap at
ginawang ilegal ang pagkaalipin nang dahil sa utang.
Gumawa rin siya ng sistemang legal kung saan lahat ng
malayang kalalakihang ipinanganak mula sa mga
magulang na Athenian ay maaaring maging hurado sa
mga korte. Ang mga repormang pampolitika na ginawa ni
Solon ay nagbigay ng kapangyarihan sa mga mahihirap at
karaniwang tao. Nagsagawa rin siya ng mga repormang
pangkabuhayan upang maisulong ang dayuhang
kalakalan at mapabuti ang pamumuhay ng mga Larawan 1.2 Si Solon, isang
mahihirap. Nalutas ng repormang pangkabuhayan ang mambabatas na Greek
mga ilang pangunahing suliranin ng Athens at napaunlad http://en.wikipedia.org/wiki/Fil
ang kabuhayan nito. Sa gitna ng malawakang repormang e:Solon2.jpg
ginawa ni Solon, di nasiyahan ang mga aristokrata. Para
sa kanila, labis na pinaburan ni Solon ang mahihirap. Sa
kasalukuyan, ginagamit ang salitang Solon bilang tawag
sa mga kinatawan ng pambansang pamahalaan na
umuugit ng batas.
Noong mga 546 B.C.E., isang politikong
nagngangalang Pisistratus, ang namuno sa pamahalaan
ng Athens. Bagamat mayaman siya, nakuha niya ang
suporta at pagtitiwala ng karaniwang tao. Mas radikal ang
mga pagbabagong ipinatupad niya tulad ng pamamahagi
ng malalaking lupang sakahan sa walang lupang mga
magsasaka. Nagbigay siya ng pautang at nagbukas ng
malawakang trabaho sa malalaking proyektong
pampubliko. Pinagbuti niya ang sistema ng patubig sa
lungsod ng Athens, at nagpatayo ng magagandang Larawan 1.3 Si Pisistratus, isang
templo. Ipinakita rin niya ang kaniyang interes sa sining at mahusay na pinunong Greek
kultura sa pamamagitan ng pagbibigay suporta sa mga http://en.wikipedia.org/wiki/
pintor at sa mga nangunguna sa drama. Ang pagsulong Cleisthenes
niya sa sining ang nagbigay-daan upang tanghalin ang
Athens na sentro ng kulturang Greek.
132
.
Karagdagang babasahin:
Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang Aklat sa Araling
Panlipunan Ikatlong Taon nina
Mateo et. al. pahina 116-117
133
Gawain 7. Paghahambing
Panuto:Sa tulong ng venn diagram, isulat ang pagkakatulad at
pagkakaiba ng Sparta at Athens bilang mga lungsod-estado ng
sinaunang Greece.
Sparta Athens
Pamprosesong Tanong
1. Paano nakaimpluwensiya ang lokasyon sa pamumuhay ng mga
Spartan at Athenian?
2. Bakit mahalaga ang mga lungsod-estado ng Sparta at Athens sa pag-
unlad ng Kabihasnang Greek?
3. Kung nabuhay ka noong panahong klasikal ng Greece, saan mo mas
pipiliiing tumira, sa Athens o sa Sparta? Ipaliwanag ang sagot.
134
Ang Banta ng Persia
Hangarin ng Persia na palawakin ang imperyo
nito sa kanluran. Noong 546 B.C.E., sinalakay ni cyrus
the Great ang Lydia sa Asia Minor. Ipinagpatuloy ni
Darius I, ang nagmana ng trono ni cyrus the Great, ang
hangaring ito. Noong 499 B.C.E., sinalakay niya ang
mga kalapit na kolonyang Greek. Nagpadala ng tulong
ang Athens ngunit natalo ang mga kolonyang Greek sa
labanang pandagat sa Miletus noong 494 B.C.E.
Bagamat natalo ang puwersa ng Athens, nais ni darius
na parusahan ang lungsod sa ginawang pagtulong at
gawin itong hakbang sa pagsakop a Greece. Bilang
paghahanda sa napipintong pananalakay ng Persia,
sinimulan ng Athens ang pagpapagawa ng isang plota
o fleet na pandigma.
136
Gawain 9. A-K-B Chart
Panuto: Punan ang diagram ng kinakailangang impormasyon batay sa
binasang teksto.
Kaganapan
(Anu-ano ang
mga
mahahalagang
pangyayari?)
Bunga
(Ano ang
resulta ng
digmaan?)
Pamproseng Tanong
1. Ano ang pinakamahalagang kontribusyon ng mga Spartan at Athenian
sa daigdig?
2. Alin sa sumusunod na kontribusyon ang may kaugnayan sa
kasalukuyan? Patunayan.
137
Gawain 10. Magbasa at Matuto. Basahin at unawain ang teksto tungkol
Ginintuang Panahon ng Athens.
138
Ang pinakamagandang halimbawa ay makapagsalita, at makipagdebate sa mga
ang Parthenon, isang marmol na templo sa Asembleya. Maraming Athenian ang tumuligsa
Acropolis sa Athens. Ito ay itinayo nina Ictinus sa mga pilosopiya ng mga Sophist. Isa na rito
at Calicrates at inihandog kay Athena, ang ay si Socrates. Ayon sa kaniya mahalaga na
diyosa ng karunungan at patrona ng Athens. kilalanin mo ang iyong sarili (know thyself).
Ilan sa mga labi ng iskulturang Greek ay Ayon sa kaniya dapat na patuloy na magtanong
matatagpuan din sa mga templo ng Crete, ang mga tao hinggil sa mga bagay-bagay
Mycenaea, at Tiryus. Ang pinakadakilang upang matiyak kung sila ay may mga
Greek na iskultor ay si Phidias. Ang estatwa ni kasagutan sa mga katanungang ito.
Athena sa Parthenon at ni Zeus sa Olympia ay Ang pamamaraang ito ay kinikilala
ilan lamang sa mga obra maestra niya. Ilan ngayon na Socratic Method. Di nagustuhan ng
pang mga natatanging iskultura ay ang mga Athenian ang ginawang pagtatanong ni
Collossus of Rhodes ni Chares at Scopas ni Socrates lalo na ang mga tungkol sa mga
Praxiteles na parehong itinanghal na Seven diyos-diyosan at ilang patakaran ng Athens.
Wonders of the Ancient World. Dahilan dito siya ay nakulong at nahatulan ng
Kinilala rin ang kontribusyon ni kamatayan. Ngunit bago pa siya naparusahan,
Herodotus sa larangan ng kasaysayan. Ang siya ay nagpakamatay sa pamamagitan ng
kanyang mga paglalakbay sa Asya at Sparta ay paglason sa sarili. Ang lahat ng mga ideya ni
nakatulong upang maging obra maestro niya Socrates ay hindi niya naisulat.
ang Kasaysayan ng Digmaang Persian. Si Plato, ang kaniyang pinakasikat na
Tinawag siyang Ama ng Kasaysayan. mag-aaral, ang nagsumikap na maitala ang
Sinundan ito ng isa pang historyador, si lahat ng dayalogo sa pagitan ng dalawa o mas
Thucydides. Ilan sa mga isinulat niya ay ang higit pang tauhan. Ang pinakatanyag ay ang
Anabis, isang kuwento ng sikat na martsa ng Republic, isang talakayan tungkol sa katangi-
mga Greek mula sa Babylonia hanggang Black tanging polis at ang uri ng pamahalaan na
Sea at Memorabilia na kalipunan ng mga makapagbibigay ng kaligayahan sa mga
kuwento ng guro niyang si Socrates. mamamayan nito.
Nagkaroon din ng kaalaman sa Samantala, si Aristotle, ang
makabagong medisina sa sinaunang Greece. pinakamahusay na mag-aaral ni Plato, ay
Ang pinakadakilang Greek na manggagamot ay nagpakadalubhasa sa pag-aaral ng halaman,
si Hippocrates na kinilala bilang Ama ng hayop, astronomiya, at pisika na pawang
Medisina. Itinaas niya ang larangan ng nangangailangan ng masusing pagmamasid.
medisina bilang agham at hindi bunga ng Ayon sa kaniya, ang alinmang teorya ay maaari
mahika. lamang tanggapin kung ito ay batay sa
Marami ring Greek ang kinilala at masusing pagmamasid ng mga katotohanan.
dinakila dahil sa kanilang naging ambag sa Kinilala si Aristotle na Ama ng Biyolohiya. Ilan
larangan ng agham at pilosopiya. Ang kauna- sa mga tanyag niyang aklat ay ang Poetic,
unahang pilosopiya ay ipinakilala ni Thales ng isang pagsusuri sa mga iba’t ibang dula-
Militus. Ayon sa kaniya ang sandaigdigan ay dulaan, ang Rhetoric na nagsasabi kung
nagmula sa tubig, ang pangunahing elemento paano dapat ayusin ng isang nagtatalumpati
ng kalikasan. Samantala si Pythagoras naman ang kanyang talumpati, at ang Politics kung
ang nagpasikat ng doktrina ng mga numero saan tinalakay ng mga mamamayan ang iba’t
kung saan sinasabi niya na ang bilang na tatlo, ibang uri ngpamahalaan.
lima at pito ay maswerteng mga numero.
Ilang dekada matapos ang Digmaang
Persian, isang pangkat ng mga guro na Halaw sa Project EASE Modyul 4, Ang Pag-usbong
tinatawag na mga Sophist ang sumikat sa ng Sibilisasyong Griyego.
Athens. Nagpakilala sila ng pagbabago sa mga
umiiral na pilosopiya. Ayon sa kanila maaaring
turuan ang mga tao na gumawa ng
magagandang batas, 139
Gawain 11. Talahanayan, Punan Mo.
Panuto: Mula sa binasang teksto tungkol sa ginintuang panahon ng Athens,
buuin ang talahanayan ng mga ambag ng Greece sa iba’t ibang larangan.
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang epekto ng kabihasnang Greece sa kasalukuyang panahon?
2. Alin sa mga nabanggit na kontribusyon ang may pinakamalawak na
epekto sa pamumuhay ng mga Pilipino? Patunayan.
140
Gawain 12. Magbasa at Matuto
Panuto: Basahin at unawain ang nilalaman ng sumusunod na teksto
tungkol sa paglakas ng Imperyong Macedonia at pagbagsak ng mga
lungsod-estado ng Greece.
.
Imperyong Macedonian
Halaw mula sa Kasaysayan ng Daigdig,
Hinangad ni Philip, hari ng Batayang Aklat sa Araling Panlipunan,
Macedonia , na pag-isahin ang mga Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina
lungsod-estado sa Greece sa ilalim ng 119-120
kanyang pamamahala. Upang matupad
ang kaniyang hangarin, bumuo siya ng
isang hukbo at sinanay sa pinakamabisang
paraan ng pakikipagdigma. Bilang
pagtatanggol ng kanilang kalayaan,
sinalakay ng magkasanib na puwersa ng
Athens at ng Thebes ang Macedonia noong
338 B.C.E. Madaling tinalo ni Philip ang
hukbo ng dalawang lungsod-estado.Ang
pagkatalo ng Athens at Thebes ay hudyat
ng pagtatapos ng kapangyarihan ng mga
lungsod-estado. Ang buong Greece,
maliban sa Sparta, ay napasailalim sa
kapangyarihan ng Macedonia.
Naging tanyag na pinuno ng
Macedonia ang anak ni Philip na si
Alexander the Great. Noong siya ay bata Larawan 1.5 Paglalarawan kay Alexander
pa lamang, naging guro niya si Aristotle na the Great
nagturo sa kaniya ng pagmamahal sa http://upload.wikimedia.org/wikipedia/comm
kultura at karunungan. Habang lumalaki, ons/a/ac/BattleofIssus333BC-mosaic-
natutuhan niya ang kagalingan sa detail1.jpg
pakikipagdigma. Siya ay 21 taong gulang
nang mamatay ang kanyang ama at naging
hari ng Macedonia at Greece. Matalino, Gabay na Tanong
malakas ang loob at magaling na pinuno si 1. Ano ang dahilan ng paghina
Alexander. Sinalakay niya ang Persia at ng mga lungsod-estado ng
Egypt at pagkatapos ay tumungo sa Greece?
silangan at sinakop ang Afghanistan at
hilagang India. Nagtatag siya ng imperyo
na sumakop sa kabuuan ng kanlurang 2. Ano ang nagbigay-daan sa
Asya, Egypt, at India. Pinalaganap niya paglakas ng Macedonia?
ang kaisipang Greek sa silangan.
Noong 323 B.C.E., sa gulang na 32 3. Ano ang maituturing na
taon namatay si Alexander sa Babylon sa kontribusyon ng Imperyong
hindi matiyak na karamdaman. Macedonia sa mundo?
141
GAWAIN 13: GREECE…SA ISANG TINGIN
Panuto: Punan ang word map ng maikling pagpapaliwanag tungkol sa bawat
konseptong tumutukoy sa Kabihasnang Greece. Matapos punan
ang word map ay sagutin ang tanong sa kahon.
Politika
Heograpiya Ekonomiya
Agham at
Pilosopiya Sining at Teknolohiya
Arkitektura
142
Sa pagkamatay ni Alexander the Great, unti-unting humina ang malawak
na imperyong kanyang naitatag. Sa kabilang dako naman ng kanlurang Europe,
isang pamayanan ang unti-unting namumukadkad. Ito ay ang Rome. Kung ang
Greece ay kilala sa taguring “the glory that was Greece” makikilala ang Rome sa
taguring “the grandeur that was Rome”. Ano kaya ang kahulugan nito? Halina’t
iyong tuklasin.
306 C.E.
202 B.C.E.
Naging
Natalo ng 180 C.E.
emperador ng
mga Nagtapos
imperyo si
Romans si ang Pax
Constantine
Hannibal Romana
750 B.C.E 500 B.C.E 250 B.C.E 1 C.E. 250 C.E 500 A.D.
284 C.E.
450 B.C.E Hinati ni
45 B.C.E
Naging Diocletian
Naging
pundasyon ang
diktador ng
ng batas ng imperyong
Rome si
mga Rome
Julius
Romans
Caezar
ang Twelve
Tables
Pigura 1.2 Timeline ng mga pangyayari sa
Imperyong Rome.
143
Gawain 14. Magbasa at Matuto.
Panuto: Basahin at unawain ang teksto tungkol sa Kabihasnan ng Rome.
.
144
Ang Simula ng Rome
3
1
Ang kambal ay
Ang Rome ay itinatag sa sinagip at inaruga ng isang
kalagitnaan ng ikawalong siglo babaing lobo. Nang lumaki
B.C.E. ng mga unang Roman na ang dalawa at nalaman
nagsasalita ng Latin, isang sangay ang kanilang pinagmulan,
ng wikang nabibilang sa Indo- inangkin nila ang trono at
Europeo. Sila ay lumipat sa gitnang itinatag ang Rome sa
Italy at nagtayo ng sakahang pampang ng Tiber River
pamayanan sa Latium Plain. noong 753 B.C.E.
Ayon sa isang
matandang alamat ang http://upload.wikime
Rome ay itinatag ng dia.org/wikipedia/co
kambal na sina Romulus at mmons/6/6a/She-
wolf_suckles_Romul
Remus. Habang mga us_and_Remus.jpg
sanggol pa lamang,
inilagay sila sa isang
basket at ipinaanod sa 4
Tiber River ng kanilang
amain sa takot na angkinin Ang mga Roman ay tinalo
ng kambal ang kaniyang ng mga Etruscan, ang kalapit na
trono. tribo sa hilaga ng Rome. Sila ay
magagaling sa sining, musika, at
sayaw. Dalubhasa rin sila sa
arkitektura, gawaing metal, at
Paano nagsimula ang Rome? kalakalan . Tinuruan nila ang mga
Roman sa pagpapatayo ng mga
gusaling may arko, mga aqueduct,
__________________________________ mga barko, paggamit ng tanso,
__________________________________ paggawa ng mga sandata sa
__________________________________ pakikipagdigma, pagtatanim ng
__________________________________ ubas, at paggawa ng alak.
__________________________________
__________________________________
__________________________________ Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,
__________________________________ Batayang Aklat sa Araling Panlipunan,
__________________________________ Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina
126-127
145
Ang Republikang Romano
Sang-ayon sa tradisyon, pinaalis ng
mga Roman ang punong Etruscan at Batay sa binasang teksto,
nagtayo ng Republika, isang pamahalaang ilarawan ang mga
walang hari.
sumusunod na bahagi ng
Noong 509 B.C.E, namuno si Lucius
Republikang Romano.
Junius Brutus at nagtagumpay sa pagtataboy
sa mga Etruscan. Pagkatapos maitaboy ang konsul- _________________
huling haring Etruscan na si Tarquinius _______________________
Superbus, itinatag ni Lucius Junius Brutus _______________________
ang isang Republika. Tumagal ito mula 509
hanggang 31 B.C.E. diktador- ________________
Sa halip na pumili ng hari, naghalal _______________________
ang mga Roman ng dalawang konsul na may _______________________
kapangyarihang tulad ng hari at nanungkulan
sa loob lamang ng isang taon. Bawat isa ay Patrician- _______________
may kapangyarihang pigilin ang pasya ng
_______________________
isa. Dahil sa pagkakahati ng kapangyarihan
_______________________
ng mga konsul, humina ang sangay
tagapagpaganap. Sa oras ng kagipitan,
kinakailangang pumili ng diktador na Plebeian- ______________
manunungkulan sa loob lamang ng anim na _______________________
buwan. Nagtatamasa ang diktador ng higit _______________________
na kapangyarihan kaysa mga konsul.
Republika lamang sa pangalan ang
mga pamahalaan dahil laan lamang ito sa
mga maharlika o patrician. Pawang mga
patrician ang dalawang konsul, ang diktador
at ang lahat ng kasapi ng senado. Mga
kapos sa kabuhayan ang plebeian at kasapi
ng Assembly na binubuo ng mga Para sa karagdagang kaalaman,
mandirigmang mamamayan. Walang
basahin ang Kasaysayan ng
kapangyarihan ang plebeian at hindi rin
makapag-aasawa ng patrician. Daigdig, Batayang Aklat sa Araling
Panlipunan, Ikatlong Taon nina
Mateo et. al. pahina 127
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Vivar et. al. pahina 92.
146
Tagumpay ng Plebeian Laban sa
Patrician.
Ano ang kahalagahan ng
Ayon sa kasaysayan, nagsimulang pagkakaroon ng nakasulat na
maghimagsik ang mga plebeian noong 494 batas para sa mga plebeian?
B.C.E. upang magkamit ng pantay na _________________________
karapatan. Nagmartsa sila sa buong Rome
_________________________
at lumikas sa kalapit na lugar na tinaguriang
Banal na Bundok. Doon sila nagbalak _________________________
magtayo ng sariling lungsod. Sa takot ng _______________________
mga patrician na mawalan ng mga
manggagawa, sinuyo nila ang mga plebeian Magbigay ng halimbawa ng
upang itigil ang kanilang balak sa pangyayari sa kasalukuyang
pamamagitan ng pagpapatawad sa dati panahon na maihahalintulad sa
nilang utang; pagpapalaya sa mga naging tinahak ng mga plebeian upang
alipin nangg dahil sa pagkakautang; at ang matamo ang kanilang
paghahalal ng mga plebeian ng dalawang karapatan. Ipaliwanag
mahistrado o tribune na magtatanggol ng _________________________
kanilang karapatan.
_________________________
May karapatan ang tribune o
mahistrado na humadlang sa mga hakbang _________________________
ng senado na magkasama sa mga plebeian. _______________________
Kapag nais hadlangan ng isang tribune ang
isang panukalang-batas, dapat lamang Sa kasalukuyan, nabibigyan din
niyang isigaw ang salitang Latin na veto! ba ng kahalagahan ang
(Tutol Ako!). Sa loob ng isang siglo at kapakanan ng mga karaniwang
kalahati, nagkaroon ng higit na maraming tao? Patunayan
karapatan ang plebeian. Noong 451 B.C.E, _________________________
dahil sa mabisang kahilingan ng mga _________________________
plebeian, nasulat ang mga bataas sa 12 _________________________
lapidang tanso at inilagay sa rostra ng forum
_______________________
upang mabasa ng lahat. Ang 12Tables ang
kauna-unahang nasusulat na batas sa Rome
at naging ugat ng Batas Roman. Sa
pamamagitan nito, nabawasan ang
panlilinlang sa mga plebeian at
napagkalooban sila ng karapatang makapg- Para sa karagdagang kaalaamn, basahin
asawa ng patrician, mahalal na konsul, at ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang
maging ksapi ng Senado. Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Mateo et. al. pahina 127-128
147
Paglaganap ng Kapangyarihan ng
Rome
Mula sa binasang teksto,
Lumaganap ang kapangyarihan ng isa-isahin ang pangyayaring
Rome sa buong Italy matapos ang sunud- nagbigay-daan sa paglaganap ng
sunod na digmaan mula pa noong 490 Kapangyarihan ng Rome.
B.C.E. Nasakop ang mga Latino, mga
Etruscan at iba pang pangkat tulad ng ___________________________
Hernici, Volscian, Sabine at Samnite. ___________________________
Matapos masakop ang gitnang Italy, isinunod ___________________________
ang lungsod-estado ng Greece sa timog. ___________________________
Naganap ang unang sagupaan ng Rome at
___________________________
Greece sa Heraclea, Italy noong 280 B.C.E.
Nagwagi Ang Greece dahil tinulungan si ___________________________
Haring Pyrrhus ng Espirus ng kaniyang ___________________________
pinsang si Alexander the Great at dahil din ___________________________
sa paggamit ng mga elepanteng ___________________________
kinatatakutan ng mga mandirigmang ___________________________
Romano. Bagamat nagtagumpay si Haring ___________________________
Pyrrus, marami sa kaniyang tauhan ang ___________________________
nalipol, kung kaya sa ngayon, ang isang ___________________________
napakamahal na tagumpay ay tinaguriang ___________________________
Pyrric Victory. Hindi nagtagal, nagapi si ___________________________
Haring Pyrrhus noong 275 B.C.E sa
___________________________
Beneventum, Italy. Rome ang naging reyna
ng peninsula ng Italy. ___________________________
Ang tagumpay ng isang labanan ay ___________________________
hindi lamang nangangahulugan ng panalo ng ___________________________
Roman at pagtatamo ng kabantugang militar. ___________________________
Kadalasan, naging kaanib ng Rome ang
nagaping kaaway at magiging kolonya ng
Rome ang nasakop na teritoryo. Ang mga
hukbong nagapi ay nagiging karagdagang
mandirigma para sa hukbong Roman. Sa Para sa karagdagang kaalaman, basahin
ganitong sistema unti-unting lumaganap ang ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang
kapangyarihan ng Rome magmula sa ilog Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong
Tiber hanggang sa kabuuan ng Italy. Taon nina Mateo et. al. pahina 128.
Sumasakop ang teritoryong Roman mula sa
Ariminium at Pisa sa hilaga hanggang sa
Kipot ng Messina sa timog. Sa kabila ng 16
na kilometrong kipot na ito, nakaharap ng
mga Roman sa Sicily ang naging
pinakamabigat na kaaway nito- ang mga
Carthagenian.
148
3
Digmaang Punic Nasubok ang
kapangyarihan ng Rome at
Carthage sa tatlong Digmaang
Punic- salitang Latin na nagmula sa
2 pangalang Phoenicia. Sa
Nagdulot ng suliranin sa Carthage ang digmaang ito napagpasyahan kung
pananakop ng Rome sa bahaging timog ng Italy. sino ang mamumuno sa
Nagisismula pa lamang ang Carthage noon na Mediterranean. Sa simula
maging makapangyarihan sa kanlurang bahagi ng makapangyarihan ang Carthage sa
Mediterranean. Itinatag ang Carthage (Tunis dagat bagaman pawang upahan
ngayon) ng mga Phoenician mula sa Tyre noong ang mga mandirigma nito dahil sa
814 B.C.E. Nang sakupin ng Persia ang Tyre, maliit na populasyon. Ang mga
naging malaya ang Carthage at nagtatag ito ng Roman naman sa simula ay walang
imperyong komersyal na nasasakop ng hilagang hukbong pandagat ni karanasan sa
Africa, silangang bahagi ng Spain, pulo ng Corsica, digmaang pandagat.
Sardinia at Sicily.
150
pilitin si Hannibal na iwan
ang Italy at tumungo sa
Carthage upang sagipin Bakit mahalaga par
ang kaniyang mga pagkontrol sa Mediterra
kababayan.
Ano ang dahilan ng p
Matapos ang 50 taon, naganap na Digmaang
Ikatlong naganap ang Ikatlong Muling natalo ang
Digmaang Digmaang Punic. Carthage sa Paano nakabuti sa R
Punic (149- Mahalaga ang papel ni digmaan. laban sa Carthage?
146 B.C.E) Marcus Porcius Cato,
isang pinuno at manunulat Kinuha ng Rome
na Roman, sa pagsiklab ng ang lahat ng pag- Tagumpay sa
digmaan. Sa kanyang aari ng Carthage Pagkatap
pagbisita sa Carthage, sa Hilagang Africa pumunta sa sila
nakita niya ang Macedonia ay n
kasaganahan at luho ng ang Corinth at
pamumuhay rito. Batid pangangasiwa n
niyang malakas ang Mula 13
lupain. Sa pags
Carthage at nananatili
ay nasakop ng n
itong banta sa seguridad ang Mediterrane
ng Rome. Pagbalik sa
Rome, itinanim niya sa Halaw sa Kasaysa
isipan ng Senate at publiko nina Mateo et. a
na dapat wasakin ang
Carthage.
Nang salakayin ng
Carthage ang isang
kaalyado ng Rome,
sinalakay ng Rome ang
Carthage. Sinunog nito
ang lungsod at ipinagbili
ang mga mamamayan
bilang alipin.
Kabihasnang Roman
Sa pagsakop ng Rome sa mga
lungsod-estado ng Greece, libo-libong
Greek ang tumungo sa Italy. Tinangay
din ng mga heneral ng Rome ang mga
gawang sining at aklat ng Greece sa
pagbabalik nila sa Rome. Kumalat ang
kabihasnang Greece sa Rome at
maraming Roman ang tumungo sa
Athens para mag-aral.
Naimpluwensiyahan ng Greece ang
kabihasnang nabuo sa Rome.
Gayunpaman, may sariling 151
katangian ang kabihasnang Roman.
Pangunahin na rito ang kaalaman sa
Larawan 1.6 Ang labi ng Colloseum sa Rome.
http://ancientworld2009.wikispaces.com/file/view
/coliseum.jpg/92540006/coliseum.jpg
Batas Panitikan
Ang mga Roman ay kinikilala Ang panitikan ng Rome ay nagsimula
bilang pinakadakilang mambabatas ng noong kalagitnaan ng ikatlong siglo B.C.E.
sinaunang panahon. Ang kahalagahan Subalit ang mga ito ay salin lamang ng mga
ng Twelve Tables ay ang katotohanan tula at dula ng Greece. Ang halimbawa ay si
na wala itong tinatanging uri ng Livius Andronicus na nagsalin ng Odyssey
lipunan. Ito ay batas para sa lahat, sa Latin. Si Marcus Palutus at Terence ay
patrician o plebeian man. Ito ang ang mga unang manunulat ng comedy. Ang
ginamit upang alamin ang mga krimen iba pang manunulat ay sina Lucretius at
at tantiyahin ang kaukulang parusa. Catullus. Si Cicero naman ay isang
Nakasaad dito ang mga karapatan ng manunulat at orador na nagpahalaga sa
mga mamamayan at ang pamamaraan batas. Ayon sa kanya, ang batas ay hindi
ayon sa batas. dapat maimpluwensiyahan ng kapangyarihan
o sirain ng pera kailanman.
Inhenyeriya Arkitektura
Ipinakita ng mga Kabihasnang Ang mga Roman ang
Roman ang kanilang galing
sa inhenyeriya. Nagtayo sila
Roman tumuklas ng semento.
marunong na rin silang
ng mga daan at tulay upang gumamit ng stucco, isang
pag-ugnayin ang buong plaster na pampahid at
imperyo kabilang ang pantakip sa labas ng pader.
malalayong lugar. Marami sa Umaangkat sila ng marmol
mga daan na ginawa nila Pananamit mula sa Greece. Ang arch na
noon ay ginagamit pa Dalawa ang kasuotan natutuhan ng mga Roman
hanggang ngayon. Isang ng mga lalaking Roman. Ang mula sa mga Etruscan ay
halimbawa ang Appian Way tunic ay kasuotang ginagamit sa mga temple,
na nag-uugnay sa Rome at pambahay na hanggang aqueduct, at iba pang mga
timog Italy. Gumawa rin sila tuhod. Ang toga ay isinusuot gusali. Ang gusali na
ng mga aqueduct upang sa ibabaw ng tunic kung sila ipinakilala ng mga Roman ay
dalhin ang tubig sa lungsod. ay lumalabas ng bahay. 152bulwagan
ang basilica, isang
Ang mga babaeng ng nagsisilbing korte at
Roman ay dalawa rin ang pinagpupulungan ng
kasuotan. Ang stola ay
Gawain 15. Lagumin Mo.
Panuto: Batay sa tekstong binasa, punan ng angkop na impormasyon ang
talahanayan.
153
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng heograpiya sa pag-unlad ng
Kabihasnang Rome?
2. Bakit mahalaga sa Rome ang pagkakapanalo sa Digmaang
Punic?
3. Sa kabuuan, ilarawan ang pag-unlad at paglakas ng kabihasnang
Rome.
155
mga ito sa pagkamkam ng higit
pang maraming lupa.
156
Noong 53 B.C.E., napatay sa isang labanan si
Crassus. Tanging si Caesar at Pompey na lamang ang
naiwang maghahati ng kapangyarihan. Sa pananaw Bakit naging tanyag si
ng mga nasa Senate, higit na may pag-asa silang Julius Caesar?
makitungo kay Pompey kumpara kay Caesar. Hindi
lingid sa kanila ang tagumpay at galing ni Caesar.
Isang matagumpay na heneral si Caesar. Popular din
siya dahil sa mga reporma niya sa mga lalawigan tulad Bakit siya tinawag na
ng pagbaba ng buwis at pagkakaloob ng lupa sa mga diktador sa kanyang
beterano ng hukbo. Inutusan ng Senate si Caesar na pagbalik saRome?
bumalik sa Rome nang hindi kasama ang kaniyang
hukbo. Subalit sinalungat ni Caesar ang utos ng
Senate at bumalik sa Rome na kasama ang kaniyang
hukbo. Sa takot nila sa kapangyarihan ni Caesar,
Anu-ano ang mga
tumakas papuntang Greece ang karamihan sa mga pagbabagong ipinatupad
kasapi ng Senate, kabilang si Pompey. Hinabol sila ni niya sa Rome?
Caesar at natalo nito ang puwersa ni Pompey.
Ginawang diktador si Caesar sa kaniyang pagbalik sa
Rome sapagkat kontrolado na niya ang buong
kapangyarihan. Bilang diktador, binawasan niya ang
kapangyarihan ng Senate ngunit dinagdagan naman
niya ang bilang nito, mula 600 naging 900 ang kasapi
nito. Binigyan ng Roman citizenship ang lahat ng
naninirahan sa Italy. Sa mga lalawigan, ang
pagbabayad ng buwis ay inayos habang ang
pamahalaan ay pinagbuti.
Umunlad din ang panitikan sa panahon ng Pax Romana. Ano ang kahalagahan ng
Ang mga makatang sina Virgil, Horace, at Ovid ay pag-unlad ng panitikan sa
nabuhay sa panahong ito. Sinulat ni Virgil ang Aineid, kasaysayan ng Rome?
ang ulat ng paglalakbay ni Aeneas pagkatapos ng
pagbagsak ng Troy. Samantalang binigyang-buhay ni
Ovid ang mga mitong Greek at Roman sa akda niyang
Metamorphoses. Sinulat ni Pliny the Elder ang Natural
History, isang tangkang pag-isahin ang lahat ng
nalalaman tungkol sa kalikasan. Sinulat ni Tacitus ang
Histories at Annals na tungkol sa imperyo sa ilalim ng 159
pamamahala ng mga Julian at Flavian Caesar. Sinulat ni
Livy simula 27-26 B.C.E ang From the Founding of the
City, ang kasaysayan ng Rome.
Mga Emperador Pagkatapos ni Augustus
Namatay si Augustus noong 14 C.E. Ang Titulong imperator o emperador ay
iginawad ng Senate kay Tiberius napinili ni Augustus na humalili sa kanya. Mula sa
pag-upo ni Tiberius bilang emperador hanggang sa katapusan ng imperyo noong
476 C.E., ang Rome ay nagkaroon ng iba’tibang uri ng emperador.
Pinuno Nagawa
Tiberius (14-37 C.E.) Magaling na administrador si Tiberius bagama’t isang
diktador.
Claudius (41-54 C.E.) Nilikha niya ang isang burukrasya na binubuo ng mga
batikang administrador.
Nero( 54-68 C.E.) Ipinapatay niya ang lahat ng hindi niya kinatutuwaan,
kabilang ang kanyang sariling ina at asawa.
Inakusahan siya ng panununog sa Rome at natutuwa
pa siya diumano habang ginagawa ito.
Pinuno Nagawa
160
pampublikong paliguan at amphitheater para sa mga labanan ng
mga gladiator.
Pinuno Nagawa
Hango ang teksto sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Mateo et. al. pahina 134-137.
161
Gawain 17. Rome… Sa Isang Tingin
Panuto: Ibuod ang mga pangyayari kaugnay ng paglakas at paghina ng
hirap sa pamamagitan ng pagpupuno ng impormasyon sa chart.
Sanhi Bunga
Humina at unti-unting
bumagsak ang imperyong
Roman.
FINAL
Paano
nakaimpluwensiya
ang Panahong
REVISED Klasikal sa Europe
sa pag-unlad ng
pandaigdigang
kamalayan?
INITIAL
BINABATI KITA!
Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin 1.
Larawan
Impormasyon
Kahalagahan sa
kasalukuyan.
164
FINAL
Paano
REVISED nakaimpluwensiya
ang Panahong
Klasikal sa Europe
sa pag-unlad ng
pandaigdigang
kamalayan?
INITIAL
BINABATI KITA!
Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng
Pagnilayan at Unawain sa araling ito.
165
166
ARALIN2: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa
America, Africa, at mga Pulo sa Pacific
167
ALAMIN
Gawain 1. ImbestigaSaysayan
1 Ilarawan ang
disenyo
3
Ano ang
iyong
masasabi sa
kakayahan
ng mga
2
Bakit gumawa?
ipinagawa?
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Chichen_Itza_3.jpg
1 3
Ilarawan ang
disenyo Ano ang
iyong
masasabi sa
kakayahan
ng mga
gumawa?
2
Bakit
ipinagawa?
http://hopemarin.files.wordpress.com/2008/05/timbuktu2.jpg
168
Gawain 2.Ang Aking Paglalakbay.Simulan mo ang iyong paglalakbay sa
araling ito sa pamamagitan ng pagsagot sa tanong na nasa loob ng kahon.
Isulat mo sa bahaging “Simula” ang iyong sagot. Samantala, ang bahagi ng
“Kalagitnaan” at “Katapusan” ay sasagutan mo sa iba pang bahagi ng araling
ito.
Katapusan
Kalagitnaan
Simula
Paano
nakaimpluwensiya
ang mga
pangyayari at mga
tugon sa hamon
ng mga sinaunang
mamamayan sa
mga nabanggit na
kontinente tungo
sa pagbuo ng
sariling
pagkakakilanlan?
BINABATI KITA!
169
PAUNLARIN
Gabay na tanong:
2. Anong mga lungsod ang naitatag sa Kanlurang Asya noong 3000 B.C.E.?
3. Batay sa timeline, alin ang mas naunang umunlad, ang kabihasnan sa Mediterranean o
sa America? Ipaliwanag.
Kung ito ang nagaganap sa mga nabanggit na bansa at kontinente, paano naman
kaya namuhay ang mga tao sa kontinente ng Africa, America, at mga Pulo sa Pacific?
170
Pigura 2.1. Timeline ng Ilang Mahahalagang Pangyayari sa Daigdig (3000 B.C.E. – 500 C.E.)
Mesopotamia at Egypt Africa Mediterranean Northern Western Asia India China America
Persia Lands of Europe Europe
3000 - Pag-unlad ng - Pag-unlad ng Mga guhit sa Pagtayo ng mga Pagtayo Mga unang Mga unang
B.C.E. agrikultura agrikultura bato sa batong monument ng mga magsasaka. magsasaka
- Pag-usbong Paggawa ng gitnang sa Malta batong
ng Sumer palayok Sahara na monu- Mga unang
- Naimbento - Naimbento nagpapakita mento sa siyudad ng
ang Cuneiform ang ng tao hilaga at Jericho at Catal
at paggamit ng Hieroglyphics timog Huyuk
gulong SINAUNANG Europe
OLD PANAHON NG Pag-usbong ng Pagtatanim
KINGDOM MINOAN sa kabihasnang Indus ng Maize
Crete
2500 Pamumuno ni Pagtatayo ng Pagdating ng mga Pagtatag sa siyudad
B.C.E. Sargon g mga pyramid Assyrian upang ng Mohenjo-Daro
Akkad makipagkalakalan at Harappa
171
-Tutankhamun
1000 Unti-unting Pagsimula ng - Pagbagsak ng Pagdating ng mga
B.C.E. Pag-usbong at pagbagsak ng Kaharian ng Mycenean Israelite sa
pagbagsak ng kabihasnan Kush Canaan
Imperyong Pananakop ng -Pagdating ng Pamumuno nina
Assyria Assyrian at Pagtatag ng mga Dorian sa Haring David at - Pagsulat ng DINASITI- Ang pag-
Kushite Carthage Greece Haring Solomon Vedas (religious YANG usbong ng
- DARK AGES sa Pandara- sa Israel writings) CHOU mga Olmec
Greece yuhan ng sa Mexico
- Ang mga mga - Isinilang si Isinilang si
Etruscan sa Celts sa Gautama (Buddha) Confucius
Hilagang Italy iba’t ibang
- Ang pagtatag ng bahagi ng Pananakop ni
- Rome 753 Europe Alexander the
B.C.E. Great sa Eastern
- Pag-unlad ng Mediterranean
mga lungsod-
estado sa Greece
500 Ang PERSIAN - Pananakop Digmaang - Digmaang Paglunsad ng - Panahon Pag-usbong
B.C.E. EMPIRE sa ng Imperyong Punic sa Persian sa pagitan tangkang ng warring ng mga
kaniyang Persia, Pagitan ng ng Greeks a pananakop ni states Maya
kalakasan pananakop ni Carthage at Persians Alexander sa India - Pag-iisa ng
Alexander the Rome - Pagiging China sa
Pananakop ni Great makapangyarihan Panana- ilalim ni
Alexander the - Pamumuno ng lungsod-estado kop ng Pananakop ng Shih
Great kung ng mga Natalo at ng mga mga Roman Huang Ti
saan naisama Ptolemies nasakop ng Athens Roman sa - Itinayo ang
ang sa kaniyang Carthage ang - Digmaang malaking Great Wall
teritoryo ang - Pamumuno teritoryo ng Peloponnesian bahagi ng - CHI’IN
Persian Empire ni Cleopatra Imperyong - Pamumuno ni Hilagang DYNASTY
Rome sa Alexander the Europe - HAN
- Pananakop Hilagang Great DYNASTY
ng Imperyong Africa Pag-usbong ng
Roman Rome Naimbento
ang papel
172
Gawain 4.Magbasa at Matuto.Basahin at unawain ang teksto tungkol sa
Kabihasnang Maya.
173
Mapa. 2.1 Lokasyon ng
Kabihasnang Maya
Sa lipunang Maya,
katuwang ng mga pinuno ang
mga kaparian sa
pamamahala. Pinalawig ng
mga pinunong tinatatawag na
halach uinic o “tunay na
lalaki” ang mga pamayanang
urban na sentro rin ng
kanilang pagsamba sa
kanilang mga diyos.
174
Nakamit ng Maya ang tugatog ng kabihasnan matapos ang 600 C.E. Subalit sa
pagtatapos ng ikawalong siglo C.E., ang ilang mga sentro ay nilisan, ang paggamit ng
kalendaryo ay itinigil, at ang mga estrukturang panrelihiyon at estado ay bumagsak.
Sa pagitan ng 850 C.E. at 950 C.E., ang karamihan sa mga sentrong Maya ay
tuluyang inabandona o iniwan. Wala pang lubusang makapagpaliwanag sa
pagbagsak ng Kabihasnang Mayan. Ayon sa ilang dalubhasa, maaaring ang
pagkasira ng kalikasan, paglaki ng populasyon, at patuloy na digmaan ay ilan lamang
sa mga dahilan ng paghina nito. Maaari rin na sanhi ng panghihina nito ang
pagbagsak sa produksiyon ng pagkain batay sa mga nahukay na labi ng tao na
nagpapakita ng kakulangan sa sapat na nutrisyon. Ang mga labi ay natuklasang hindi
gaanong kataasan samantalang mas manipis ang mga buto nito.
Gayunpaman, ang ilang lungsod sa hilagang kapatagan ng Yucatan ay nanatili
nang ilan pang siglo, tulad ng Chichen Itza, Uxmal, Edzna, at Copan. Sa paghina ng
Chichen at Uxmal, namayani ang lungsod ng Mayapan sa buong Yucatan hanggang
sa maganap ang isang pag-aalsa noong 1450.
175
Isang maunlad na kabihasnan ang nabuo ng mga Mayan. Makikita sa
diyagram ang mga sanhi ng kanilang paglakas at pagbagsak.
Paglakas
Ekonomiya
Paghina
at
Kabuhayan
Pagkawala ng sustansya
Paglakas ng lupa. Ang paglaki ng
populasyon ay nagdulot
Mayaman at maunlad ang ng suliranin sa suplay ng
mga lungsod-estado ng pagkain.
Maya.
Mga
Paghina
Lungsod-
Estado
Nagdulot ng kaguluhan
at kahirapan ang
madalas na digmaan sa
pagitan ng mga lungsod-
estado.
Pigura. 2.2 Paglakas at Paghina ng Imperyong Mayan. Ipinakikita sa diyagram ang mga sanhi at bunga ng paglakas
at paghina ng Kabihasnang Mayan.
Gabay na Tanong
1. Paano nakabuti at nakasama sa mga Mayan ang kanilang mahusay na sistema ng pagtatanim?
176
Gawain 5.Ipaliwanag Mo.Patunayang may mataas na kabihasnan ang mga
Mayan. Punan ng impormasyon ang dayagram.
Pamahalaan Relihiyon
Ekonomiya Arkitektura
177
Kung ang mga Maya ay nagtatag ng kanilang Kabihasnan sa timog na bahagi ng
Mesoamerica, ang mga Aztec naman ay naging makapangyarihan sa gitnang bahagi nito.
Matatandaan na sa bahagi ring ito umusbong ang sinaunang Kabihasnang Olmec. Bunga
nito, ang pamumuhay at paniniwala ng mga Aztec ay may impluwensiya ng mga Olmec.
Subalit, hindi tulad ng mga Olmec, ang mga Aztec ay nagpalawak ng kanilang teritoryo.
Mula sa dating maliliit na pamayanang agrikultural sa Valley of Mexico, pinaunlad ng mga
Aztec ang kanilang kabihasnan at nagtatag ng sariling imperyo. Kinontrol nila ang mga
karatig lupain sa gitnang bahagi ng Mesoamerica.
178
Angkop ang Tenoctitlan sa pagtatanim na siyang pangunahing ikinabubuhay ng mga
Aztec dahil mayroon itong matabang lupa. Sa kabila nito, hindi sapat ang lawak ng lupain
upang matugunan ang pangangailangan ng mga mamamayan. Ang hamong ito ay
matagumpay na natugunan ng mga Aztec.
1
Ang lupa sa paligid ng mga lawa ay mataba subalit hindi lubos na malawak. Upang
madagdagan ang lupang tinataniman, tinabunan ng lupa ng mga Aztec ang mga sapa at lumikha ng
mga chinampas, mga artipisyal na pulo na kung tawagin ay mga floating garden.
2 Wala silang kasangkapang pambungkal Mais ang kanilang pangunahing tanim. Ang iba pa
3
ng lupa o hayop na pantrabaho. nilang tanim ay patani, kalabasa, abokado, sili, at
Nagtatanim sila sa malambot na lupa na kamatis. Nag-alaga rin sila ng mga pabo, aso, pato, at
ang gamit lamang ay matulis na kahoy. gansa.
4
Dahil sila ay mga magsasaka, ang mga Aztec ay taimtim na umaasa sa mga puwersa ng kalikasan
at sinasamba ang mga ito bilang mga diyos. Ang pinakamahalagang diyos nila ay si Huitzilopochtli,
ang diyos ng araw. Mahalaga ang sikat ng araw sa pananim ng mga magsasaka kaya sinusuyo at
hinahandugan ang naturang diyos. Mahalaga rin sina Tlaloc, ang diyos ng ulan at si Quetzalcoatl.
Naniniwala ang mga Aztec na kailangang laging malakas ang mga diyos na ito upang mahadlangan
ng mga ito ang masasamang diyos sa pagsira ng daigdig. Dahil dito, ang mga Aztec ay nag-alay ng
tao. Ang mga iniaalay nila ay kadalasang bihag sa digmaan bagama’t may mga mandirigmang
Aztec na nagkukusang-loob ialay ang sarili.
179
Bunga ng masaganang ani at sobrang produkto, nagkaroon ng pagkakataon ang mga
Aztec na makipagkalakalan sa mga kalapit na lugar na nagbigay-daan upang sila ay maging
maunlad. Ang kaunlarang ito ng mga Aztec ay isa sa mga dahilan upang kilalanin ang
kanilang kapangyarihan ng iba pang lungsod-estado. Nakipagkasundo sila sa mga lungsod-
estado ng Texcoco at Tlacopan. Ang nabuong alyansa ang siyang sumakop at kumontrol sa
iba pang maliliit na pamayanan sa Gitnang Mexico.
din nilang manakop upang maihandog nila ang mga bihag kay
180
1.5
at pagsasamantala. SSa
8 kabuuan, tinatayang
5 populasyon ng
Mesoamerica sa loob
4
lamang ng 160 taon.
3
1500 1520 1540 1560 1580 1600 1620 1640 1660 1680 1700
Taon
181
Gawain 8.Daloy ng mga Pangyayari. Ipakita sa pamamagitan ng flowchart
ang pag-unlad at pagbagsak ng Imperyong Aztec.
Pamprosesong Tanong
1. Ano-ano ang salik na nagbigay-daan sa paglakas ng Imperyong Aztec?
3. Bakit madaling nakontrol ng mga Aztec ang iba pang karatig na lungsod-
estado?
182
4. Magbigay ng kongklusyong magpapatunay na ang nabanggit na
kabihasnan ay maituturing na Kabihasnang Klasikal.
Ang aking mga natutuhan sa araling ito Madali kong naisakatuparan ang mga
ay ______________________________ gawain tulad ng ______________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
Ang aking mga tanong sa araling ito ay Nahirapan ako na mapagtagumpayan ang
_________________________________ mga gawain tulad ng _________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
183
Gawain 11. Magbasa at Matuto.Basahin at unawain ang teksto tungkol sa
Kabihasnang Inca.
185
Sa pagdating ni Francisco Pizarro, ang Espanyol na mananakop ng Inca noong
1532, ang lupain ng Imperyong Inca ay sumasaklaw mula sa hilaga sa kasalukuyang
Colombia hanggang sa katimugan sa bahagi ng Chile at Argentina. Subalit dahil sa
mga tunggalian tungkol sa pamumuno at kawalang kapanatagan sa mga nasakop na
bagong teritoryo, unti-unting humina ang imperyo. Dagdag pa rito ang tila
napakalaking saklaw ng Imeryong Inca na naging malayo mula sa sentrong
pangangasiwa sa Cuzco. Nariyan din ang malaking pagkakaiba ng mga pangkat ng
tao sa ilalim ng kanilang kapangyarihan.
Gabay na Tanong
1.May pagkakatulad ba ang mga Pilipino at mga Inca?
Patunayan.
2. Paano siya natutulad kay Miguel Lopez de Legazpi sa
kasaysayan ng Pilipinas?
186
Gawain 12.Sino Sila?Tukuyin ang mga nagawa ng sumusunod napinuno ng
Kabihasnang Inca.
MAYA
AZTEC
INCA
188
Sa kasalukuyan, makikita pa rin ang mga pamana ng mga Kabihasnang
Klasikal na Maya, Aztec, at Inca. Ang mga estruktura tulad ng Pyramid of
Kukulcan, Pyramid of the Sun, at ang lungsod ng Machu Picchu ay
hinahangaan at dinarayo ng mga turista dahil sa ganda at kakaibang katangian
nito. Nananatili itong paalala ng mataas na kabihasnang nabuo ng mga
sinaunang mamamayan sa America.
189
Ang pinakamainit at pinakamaulang
bahagi ng Africa ay yaong malapit sa
equator. Matatagpuan dito ang
rainforest o isang uri ng kagubatan
kung saan sagana ang ulan at ang
mga puno ay malalaki, matataas, at
may mayayabong na dahon. Sa
hangganan ng rainforest ay ang
savanna, isang bukas at malawak na
grassland o damuhan na may mga
puno. Sa grassland sa hilaga ng
equator matatagpuan ang rehiyon ng
Sudan. Sa bandang hilaga naman ng
rehiyon ng Sudan makikita ang
Sahara, ang pinakamalaki at
pinakamalawak na disyerto sa
Mapa 2.5 Katangiang Heograpikal ng Africa daigdig. Ang Sahara na malaki pa sa
Europe ay hindi natitirhan maliban sa
mga oasis nito. Ang oasis ay lugar sa
Gabay na Tanong disyerto kung saan may matabang
1. Ano-anong uri ng vegetation at anyong-lupa ang
makikita sa kontinente ng Africa? lupa at tubig na kayang bumuhay ng
190
Isa sa mga umunlad na kultura sa Africa ay ang rehiyon na malapit sa Sahara.
Nakatulong sa kanilang pamumuhay ang pakikipagkalakalan. Tinawag itong Kalakalang
Trans-Sahara. Bunga nito, nakarating sa Europe at iba pang bahagi ng Asya ang mga
produktong African.
http://northafrica
nhistory.wikispac
es.com/file/view/
timbuktu.jpg/112
619921/timbuktu
.jpg
192
Gawain 17.MAPAghanap. Sumulat ng maikling paglalarawan tungkol sa
mga anyong-lupa, anyong tubig, at vegetation sa Africa. Tukuyin kung saang
bahagi ng Africa matatagpuan ang mga ito sa pamamagitan ng pagguhit ng
linya sa tiyak na lugar.
Rainforest
Savanna
Disyerto
Oasis
Pamprosesong Tanong
193
Gawain 18.Magbasa at Matuto.Basahin at unawain ang teksto tungkol iba
pang Kabihasnan sa Africa.
194
Ang Axum Bilang Sentro ng Kalakalan
195
Ang Imperyong Ghana
Ang Ghana ang unang estadong naitatag sa Kanlurang Africa. Sumibol ang
isang malakas na estado sa rehiyong ito dulot ng lokasyon nito sa timog na dulo ng
kalakalang Trans-Sahara. Nagkaroon sa Ghana ng malaking pamilihan ng iba’t
ibang produkto tulad ng ivory, ostrich, feather, ebony, at ginto. Ang mga ito ay
ipinagpalit ng mga katutubo sa asin, tanso, figs, dates, sandatang yari sa bakal,
katad, at iba pang produktong wala sila.
Malayang nakapagtatanim ang mga tao dulot ng matabang lupa sa malawak
na kapatagan ng rehiyon. Ang pagkakaroon ng sapat na pagkain ay isang dahilan
kung bakit lumaki ang populasyon dito. Sagana rin ang tubig upang punan ang
pangangailangan sa mga kabahayan at sa irigasyon.
196
ANG IMPERYONG MALI
197
Ang Imperyong Songhai
Simula pa noong ikawalong siglo, ang Songhai ay
nakikipagkalakalan na sa mga Berber na taon-taon ay dumarating sa mga
ruta ng kalakalan sa Niger River. Maliban sa kalakalan, dala rin ng mga
Berber ang pananampalatayang Islam. Sa pagsapit ng 1010, tinanggap
ni Dia Kossoi, hari ng mga Songhai, ang Islam. Bagama’t hinikayat niya
ang mga Songhai na tanggapin ang Islam, hindi niya pinilit ang mga ito.
Sa pamamagitan ng Gao at ng Timbuktu, nakipagkalakalan ang
Songhai sa Algeria. Dahil dito, nakapagtatag ng ugnayan ang Songhai sa
iba pang bahagi ng Imperyong Islam.
Noong 1325, ang Songhai ay sinalakay at binihag ng Imperyong
Mali. Subalit hindi ito nagtagal sa pagiging bihag ng Mali. Noong 1335,
lumitaw ang bagong dinastiya, ang Sunni, na matagumpay na binawi ang
kalayaan ng Songhai mula sa Mali. Mula 1461 hanggang 1492, sa ilalim
ni Haring Sunni Ali, ang Songhai ay naging isang malaking imperyo. Sa
panahon ng kaniyang paghahari, pinawalak niya ang Imperyong Songhai
mula sa mga hangganan ng kasalukuyang Nigeria hanggang sa Djenne.
Hindi niya tinanggap ang Islam sapagkat naniniwala siyang sapat na ang
kaniyang kapangyarihan at ang suporta sa kaniya ng mga katutubong
mangingisda at magsasaka. Gayunpaman, iginalang at pinahalagahan
pa rin niya ang mga mangangalakal at iskolar na Muslim na nananahan
sa loob ng kaniyang imperyo. Sa katunayan, hinirang niya ang ilan sa
mga Muslim bilang mga kawani sa pamahalaan.
198
Ghana Gabay na Tanong
Ipinag-utos ni haring Al- 1. Ano ang naging batayan ng kapangyarihan ng Imperyong
Bakri na ibigay sa kaniya Ghana, Mali, at Songhai? Ghana, Mali at Songhai
ang mga butil ng ginto at 2. Bakit mahalaga ang asin para sa mga African? Ang mga imperyong ito ay
tanging mga gold dust naging makapangyarihan
ang pinayagang ipagbili dahil sa kalakalan.
sa kalakalan. Sa ganitong Pangunahing produkto
paraan, napanatili ang nila ang ginto. Nagsilbi
mataas na halaga ng silang tagapamagitan ng
ginto. asin
mga African na mayaman
sa ginto at ng mga African
na mayaman sa asin.
Pag-isipan!
Iugnay angLaw of Supply
and Demand sa
ipinalabas na kautusan ni
haring Al-Bakri.
ginto
asin ginto
Mali
Nagsilbing sentro ng kalakalan ang Timbuktu. Sa panahong ito,ginagamit
Bukod dito, lumaganap rin ang relihiyong Islam ng mga African ang ginto
at tumaas ang antas ng kaalaman dulot ng upang ipambili ng asin.
impluwensiya ng mga iskolar na Muslim. Ang Pigura 2.6 Infographic tungkol sa Imperyong Ghana, Mali at Songhai Ginagamit ng mga African
Sankore Mosque ay ipinagawa ni Mansa Musa ang asin upang mapreserba
noong 1325. ang kanilang mga pagkain.
199
Gawain 19.History Makers.Punan ng tamang sagot ang chart batay sa iyong
mga napag-aralan tungkol sa mga pinuno ng mga Kabihasnan sa Africa.
Ghana
Mali Songhai
MIGRASYONG AUSTRONESIAN
Magkaugnay ang sinaunang kasaysayan at kultura ng mga pulo ng Pacific at
Timog-Silangang Asya. Ito ay dahil ang nandayuhan at nanahan sa dalawang
rehiyong ito ay mga Austonesian. Ang Austronesian ay tumutukoy sa mga taong
nagsasalita ng mga wikang nabibilang sa Austronesian o Malayo-Polynesian. Ito ang
pinakamalaking pamilya ng wika sa daigdig.
Gabay na Tanong
1. Magbigay ng ilang sa
kasalukuyan na
pinanirahan ng mga
Austronesian.
2.Bakit nandayuhan
ang mga Austronesian
sa mga pulo sa Pacific.
http://en.wikipedia.org/wiki/Austronesian_peoples
Ayon sa teorya ng iskolar na si Peter Bellwood, nagmula sa timog China ang mga
Austronesian. Sa hangaring makahanap ng mga bagong teritoryo na masasaka, umalis sila
ng China at nandayuhan simula noong 4000 B.C.E. Tumungo sila sa mga lugar na kilala
ngayon bilang Taiwan, Pilipinas, Malaysia, Brunei, at Indonesia. Noong 2000 B.C.E., may
mga Austronesian na tumungo pakanluran hanggang makarating sa Madagascar sa Africa.
Samantala, may mga tumungo pasilangan at tinawid ang Pacific Ocean at nanahan sa mga
pulo ng Pacific. 201
.
Unang narating ng mga Austronesian ang New Guinea, Australia, at
Tasmania. Noong 1,000 B.C.E., nanahan ang mga Austronesian sa Vanuatu, Fiji, at
Tahiti.
Narating din nila ang Tonga, Samoa, at Marquesas. Tinatayang nasa mga
pulo ng Hawaii sila noong 100 B.C.E. Pinakamalayo nilang naabot ang Easter
Island, isang pulo sa Pacific na bahagi na ng South America.
Sa pag-aaral ng kabihasnan ng mga pulo sa Pacific, mahalagang tunghayan
ang lipunan ng mga tao rito bago dumating ang mga Kanluranin. Ang lipunan at
kulturang ito ay Austronesian.
POLYNESIA –
MICRONESIA – maraming isla
maliliit na mga poly – marami
isla nesia - isla
micro – maliit
nesia - isla
MELANESIA –
maiitim ang mga
Mapa 2.9
tao dito
mela– maitim
Ang mga isla na nesia - isla
bumubuo sa
Pacifi.
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Pacific_Culture_Areas.jpg
202
Polynesia
Ang Polynesia ay matatagpuan sa gitna at timog na bahagi ng Pacific
Ocean na nasa silangan ng Melanasia at Micronesia. Ang Polynesia ay higit na
malaki kaysa pinagsamang lupain ng Melanasia at Micronesia.
Ang Polynesia ay binubuo ng New Zealand, Easter Island, Hawaii,
Tuvalu, Wallis at Futuna, Tonga, Tokelau, Samoa, American Samoa, Niue,
Cook Islands, French Polynesia, Austral Islands, Society Islands, Tuamotu,
Marquesas, at Pitcairn.
Batay sa dami ng pinagkukunan ng pagkain ang laki ng pamayanan sa
Polynesia. Umabot hanggang 30 pamilya ang bawat pamayanan dito. Ang
sentro ng pamayanan ay ang tohua na kadalasang nasa gilid ng mga bundok.
Ito ay tanghalan ng mga ritwal at pagpupulong. Nakapaligid satohua ang
tirahan ng mga pari at mga banal na estruktura.
Ang pangunahing kabuhayan ng mga Polynesian ay pagsasaka at
pangingisda.Ang karaniwang tanim nila ay taro o gabi, yam o ube, breadfruit,
saging, tubo, at niyog.Sa pangingisda naman nakakakuha ng tuna, hipon,
octopus, at iba pa. Nanghuhuli rin sila ng pating.
Sa larangan ng pananampalataya, naniniwala sila sa banal na
kapangyarihan o mana. Ang katagang mana ay nangangahulugang “bisa” o
“lakas.”Sa mga sinaunang Polynesian, ang mana ay maaaring nasa gusali,
bato, bangka, at iba pang bagay.
Gabay na Tanong
1. Ano ang pangunahing ikinabubuhay ng mga mamamayan sa Polynesia?
2. Ano ang ibig sabihin ng mana?
203
May mga batas na sinusunod upang hindi mawala o
mabawasan ang mana. Halimbawa, bawal pumasok sa isang
Gabay na
banal na lugar ang pangkaraniwang tao. Ang sinaunang Tanong
kababaihan sa Marquesas ay hindi maaaring sumakay sa
Ano-ano ang mga
bangka sapagkat malalapastangan niya ang bangka na may
paraan upang
angking mana. Gayundin, ang mga lalaking naghahanda sa mapangalagaan
pakikipaglaban o para sa isang mapanganib na gawain ay ang mana?
dapat nakabukod. Bawal silang makihalubilo sa babae at pili
lang ang dapat nilang kainin upang hindi mawala ang
kanilangmana. Ang tawag sa mga pagbabawal o
prohibisyong ito ay tapu. Kamatayan ang pinakamabigat na
parusang igagawad sa matinding paglabag sa tapu.
Micronesia
Ang maliliit na pulo at atoll ng Micronesia ay matatagpuan sa hilaga ng
Melanesia at sa silangan ng Asya. Ang Micronesia ay binubuo ng Caroline
Islands, Marianas Islands, Marshall Islands, Gilbert Islands (ngayon ay Kiribati), at
Nauru.
Ang mga sinaunang pamayanan dito ay matatagpuan malapit sa mga lawa
o dagat-dagatan. Ito ay upang madali para sa mga tao ang lumabas at maglayag
sa karagatan. Itinatag nila ang kanilang mga pamayanan sa bahaging hindi
gaanong tinatamaan ng bagyo o malalakas na ihip ng hangin.
Pagsasaka ang pangunahing kabuhayan ng mga Micronesian.Nagtatanim
sila ng taro, breadfruit, niyog, at pandan. Sagana ang mga ito sa asukal at starch
na maaaring gawing harina. Pangingisda ang isa pang ikinabubuhay ng mga
Micronesian. May kaalaman din sa paggawa ng simpleng palayok ang mga
lipunan ng Marianas, Palau, at Yap.
204
Malimit din ang kalakalan ng magkakaratig-pulo. Sa Palau at Yap, bato at
shell ang ginagamit bilang paraan ng palitan. Gumagamit din ang Palau ng batong
ginawang pera (stone money). Sa iba pang mga pulo, nagpapalitan ng kalakal ang
matataas (high-lying islands) at mabababang pulo (low-lying coral atolls).
Ipinagpapalit ng mga high-lying island ang turmericna ginagamit bilang gamot at
pampaganda. Samantala, ang mga low-lying coral atoll ay nakipagpalitan ng mga
shellbead, banig na yari sa dahon ng pandan, at magaspang na tela na galing sa
saging at gumamela. Bilang tela, ginagawa itong palda ng kababaihan at bahag
ng kalalakihan.
Animismo rin ang sinaunang relihiyon ng mga Micronesian. Ang mga
rituwal para sa mga makapangyarihang diyos ay kinapapalooban ng pag-aalay ng
unang ani.
Melanesia
Ang Melanesia ay matatagpuan sa hilaga at silangang baybay-dagat ng
Australia. Ito ay kasalukyang binubuo ng New Guinea, Bismarck Archipelago,
Papua New Guinea, Solomon Islands, Vanuatu (dating New Hebrides), New
Caledonia, at Fiji Islands.
Ang mga sinaunang pamayanan dito ay maaaring nasa baybaying-dagat o
sa dakong loob pa. Pinamumunuan ito ng mga mandirigma. Tagumpay sa
digmaan ang pangkaraniwang batayan ng pagpili sa pinuno. Sa maraming grupong
Papuan, ang kultura ay hinubog ng mga alituntunin ng mga mandirigma tulad ng
katapangan, karahasan, paghihiganti, at karangalan.
205
Taro at yam ang pangunahing sinasaka sa Melanesia. Nagtatanim din dito
ng pandan at sago palm na pinagkukunan ng sago. Pangingisda, pag-aalaga ng
baboy, at pangangaso ng mga marsupial at ibon ang iba pang kabuhayan dito. May
kalakalan din sa pagitan ng mga pulo. Karaniwang produktong kinakalakal ng mga
Melanesian ay mga palayok, kahoy, yam, baboy, asin, apog, gayundin ang mga
gawa nilang bangka.
Naniniwala rin sa animism ang mga sinaunang Melanesian. Ipinababatid ng
diyos ng kalikasan ang mga kaganapan tulad ng tagumpay sa labanan, sakuna,
kamatayan, o pag-unlad ng kabuhayan. Laganap din sa Solomon Islands at
Vanuatu ang paniniwala sa mana.
206
Gawain 25. Ang AkingPaglalakbay.Sa pagkakataong ito, isulat mo ang
iyong sagot sa bahagi ng “Kalagitnaan”.
Katapusan
Kalagitnaan
Simula
Paano
nakaimpluwensiya
ang mga
pangyayari at mga
tugon sa hamon
ng mga sinaunang
mamamayan sa
mga nabanggit na
kontinente tungo
sa pagbuo ng
sariling
pagkakakilanlan?
BINABATI KITA!
Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin 2.
207
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Front Page
Larawan ng Kontribusyon
208
Gawain27.Ang Aking Paglalakbay. Sa pagkakataong ito, isulat mo ang iyong
sagot sa bahagi ng “Katapusan”.
Katapusan
Kalagitnaan
Simula
Paano
nakaimpluwensiya
ang mga
pangyayari at mga
tugon sa hamon
ng mga sinaunang
mamamayan sa
mga nabanggit na
kontinente tungo
sa pagbuo ng
sariling
pagkakakilanlan?
BINABATI KITA!
209
ARALIN 3: Ang Daigdig sa Panahon ng Transisyon
-Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa
Pag-usbong ng Europe sa Panahong
Medieval
ALAMIN
210
Gawain 1.Photo-Suri
Panuto: Suriin ang larawan sa ibaba. Sagutin ang mga tanong matapos
masuri ang larawan.
Pamprosesong Tanong
Sagutin ang sumusunod na tanong.
211
Bago ang PAHAYAG Matapos ang
Talakayan Talakayan
1. Sa pagbagsak ng Imperyong Romano
at pananalasa ng iba’t ibang pangkat ng
mga barbaro ay natapos ang Sinaunang
Panahon at pumasok ang pagsisimula ng
Panahong Medieval.
2. Si Charlemagne o “Charles the Great”
ang itinuturing na isa sa pinakamahusay
na hari ng Panahong Medieval.
Pinamunuan niya ang “Holy Roman
Empire” na sinasabing muling bumuhay
sa Imperyong Roman.
3. Sa panahon ng kaguluhan bunsod ng
pagbagsak ng imperyong Roman at
pananalakay ng mga tribung barbaro,
naging kanlungan ng mga tao ang
simbahan. Naging mahalaga ang papel
ng “Kapapahan” o ang tungkulin,
panahon ng panunungkulan at
kapangyrihang panrelihiyon ng Papa
bilang pinuno ng simbahang Katoliko.
4. Pangunahing layunin ng paglulunsad
ng mga Krusada ang pagpapalaganap ng
relihiyong Kristiyanismo sa iba pang
panig ng daigdig.
5. Ang Piyudalismo ay isang matibay na
sistemang naitatag noong Panahong
Medieval. Itinuturing itong sistemang
politikal, sosyo-ekonomiko at militar na
sagot sa pangangailangan sa
tagapanguna sa panahon ng kaguluhan.
6. Ang pang-ekonomiyang aspeto ng
Piyudalismo ay tinatawag na
Manoryalismo. Ito ay ang sistemang
gumagabay sa pamumuno ng mga hari
sa kanilang nasasakupan.
7. Bunsod ng pagtaas ng populasyon at
pag-unlad ng kalakalan ay ang pag-unlad
ng mga bayan. Ang paglago ng bayan ay
nakatulong sa paglago ng kalakalan at
ang paglago ng kalakalan ay nakatulong
din sa paglago ng mga bayan.
212
8. Maaaring umangat ang isang tao sa
lipunan dahil hindi nakabatay sa
kapanganakan ang antas sa buhay kundi
sa kayamanan ng isang tao.
9. Naging maunlad ang mga manor dahil
sa pakikipagkalakalan sa ibang bayan.
10. Ang mga pangyayaring nagbigay-
daan sa pag-usbong ng Europe ay
nakatulong sa pagkakabuo ng
pandaigdigang kamalayan sa
kasalukuyang panahon.
BINABATI KITA!
Natititiyak kong nais mong malaman kung tama ang iyong mga
sagot sa talahanayan. Masasagot ito sa susunod na bahagi ng Modyul.
Sa iyong pagtupad sa iba’t ibang gawain, suriin kung tumutugma
ba ang iyong mga dating kaalaman sa mga bagong kaaalaman na iyong
matututuhan sa Modyul na ito.
PAUNLARIN
213
GAWAIN 3. Daloy Ng Kasaysayan
Pamprosesong Tanong
1. Mula sa mga nabanggit na salik sa diagram, ano sa tingin mo ang
pangunahing dahilan ng pagbagsak ng Imperyong Roman? Bigyang
katuwiran ang iyong sagot.
2. Sa iyong palagay, ano ang magiging epekto ng pagbagsak ng
Imperyong Roman sa kabuuan ng Europe?
214
Suriin ang diagram tungkol sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval
215
Gawain 4.Magbasa at Matuto
Panuto: Bilang panimula sa pagtalakay ng paksa, basahin at unawain ang
teksto tungkol sa mga salik sa paglakas ng kapangyarihan ng Pope sa
Europe.
Mga Salik na Nakatulong sa Paglawak ng Kapangyarihan ng Kapapahan
Apat ang pangunahing salik na nagbigay-daan sa paglakas ng kapangyarihan ng Papa
sa Rome. Pangunahin na rito ang pagbagsak ng Imperyong Romano na siyang
nagbunsod sa kapangyarihan ng kapapahan.
Papa Leo the Binigyang-diin niya ang Petrine Doctrine, ang doktrinang
Great (440-461) nagsasabing ang Obispo ng Rome, bilang tagapagmana ni
San Pedro, ang tunay na pinuno ng Kristiyanismo. Sa
kaniyang mungkahi, ang emperador sa kanlurang Europe
ang nag-utos na kilalanin ang kapangyarihan ng Obispo ng
Rome bilang pinakamataas na pinuno ng Simbahan.
Makalipas ang ilang daang taon, ibinigay ang pangalang
Papa sa Obispo ng Rome. Mula noong kapanahunan ni
Papa Leo, kinilala ang kapangyarihan ng Papa sa lahat ng
mga Kristiyano sa kanlurang Europe. Tumanggi naman
ang Simbahang Katoliko sa silangang Europe na kilalanin
ang Papa bilang pinakamataas na pinuno ng Kristiyanismo
http://upload.wikimedi hanggang sa panahong ito.
a.org/wikipedia/comm
ons/5/5b/Pope_St._L
eo_IV.jpg
218
Papa Gregory I Iniukol niya ang kaniyang buong kakayahan at pagsisikap
sa paglilingkod bilang pinuno ng lungsod at patnubay ng
Simbahan sa buong kanlurang Europe.
Natamo ni Papa Gregory I ang sukdulan ng tagumpay nang
magawa niyang sumampalataya ang iba’t ibang mga
barbarong tribo at lumaganap ang Kristiyanismo sa
malalayong lugar sa kanlurang Europe. Dahil dito,
nagpadala siya ng mga misyonero sa iba’t ibang bansa na
hindi pa sumasampalatay sa Simbahang Katoliko. Buong
tagumpay na nagpalaganap ng kapangyarihan ng Papa
http://upload.wikimedi ang mga misyonerong ito nang sumampalataya sa
a.org/wikipedia/comm Kristiyanismo ang England, Ireland, Scotland, at Germany.
ons/9/97/Francisco_d
e_Zurbar%C3%A1n_
040.jpg
219
Pamumuno ng mga Monghe Ang makatarungang pamumuno ng
Binubuo ang mga monghe ng isang mga monghe sa kanlurang Europe ay
pangkat ng mga pari na tumalikod sa nakatulong din sa lawak ng katanyagan at
makamundong pamumuhay at nanirahan kapangyarihan ng Simbahan sa ilalim ng
sa mga monasteryo upang mamuhay sa pamumuno ng Papa. Nagpakain ang mga
panalangin at sariling disiplina. Sila ang monasteryo sa mahihirap, nangalaga sa
mga regular na kasapi ng mga pari at mga maysakit at kumupkop sa mga taong
itinuturing na higit na matapat kaysa mga nais makaligtas sa kanilang mga kaaway.
paring sekular. Tuwirang nasa ilalim Bumalangkas ang Simbahan ng isang
lamang ng kontrol at pangangasiwa ng sistema ng mga batas at nagtatag ng mga
Abbot at Papa ang mga monghe. sariling hukuman sa paglilitis ng mga
Namumuhay ang mga monghe sa pagkakasala na kinasasangkutan ng mga
ilalim ng mahigpit na mga alituntunin ng pari at mga pangkaraniwang tao. Dahil
monasteryo. Dahil dito, malaki ang walang sinumanang nagsasagawa ng
kanilangimpluwensya sa pamumuhay ng ganitong paglilingkod pagkatapos
tao noong Panahong Medieval. Dahil sa bumagsak ang imperyo ng Rome,
kanilang paniniwalang “Ang pagtatrabaho nahikayat ang mga tao sa Simbahan para
at pagdarasal,” nagsikap sila sa paglinang sa kaayusan, pamumuno at tulong.
at pagtanim sa mga lupain na nakapaligid Pinakamahalaga sa mga
sa kanilang mga monasteryo. Dahil dito, ginampanang tungkulin ng mga monghe
hindi lamang kapaki-pakinabang ang ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa
kanilang pagsisikap sa mga monasteryo, utos ng Papa sa iba’tibang dako ng
kundi higit pang nakaimpluwensya ito sa kanlurang Europe. Napag-alaman na
pag-unlad ng agrikultura sa buong Europe natin kung paano napasampalataya sa
noong Panahong Medieval. Kristiyanismo ang mga Visigoth sa Spain;
ang mga Anglo-Saxon sa England, Ireland
Mga Gawain ng mga Monghe. at Scotland; at ang mga German sa ilalim
Nagtiyaga ang mga monghe sa pag-iingat ng direksiyon ni Papa Gregory I.
ng mga karunungang klasikal ng mga Gayundin, naging martir si St. Francis
sinaunang Griyego at Romano. Dahil sa Xavier, ang tinaguriang Apostol ng Asia
hindi pa natutuklasan ang palimbagan at para sa simulain ng pagpapalaganap ng
ang paggawa ng papel, ang lahat ng mga Kristiyanismo, sa utos ng Papa sa Rome.
libro na kanilang iniingatan sa mga aklatan
sa monasteryo ang kanilang matiyagang
isinusulat muli sa mga sadyang yaring
Paano nakatulong ang mga monghe sa
balat ng hayop. Dahil sa ginawang
pagsisikap ng mga monghe, ang mga paglakas ng simbahan at
kaalaman tungkol sa sinauna at pagpapalaganap ng Kristiyanismo?
panggitnang panahon ay napangalagaan ________________________________
sa kasalukuyan. ________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
220
Gawain 5.Diagram ng Aking Natutuhan
Panuto: Batay sa binasang teksto, isa-isahin ang mga salik na nakatulong
sa paglakas ng kapangyarihan ng Papa sa Europe. Ipaliwanag ang sagot.
Salik sa
Paglakas ng
Kapangyarihan
ng Papa
Pamprosesong Tanong
1. Batay sa teksto, ano ang pangunahing papel na ginampanam ng
simbahan noong Gitnang Panahon? Patunayan.
2. Bakit madaling nahikayat ng simbahan ang mga grupong barbaro na
yakapin ang Katolisismo?
3. Paano nagkakatulad ang papel na ginampanan ng simbahan sa
kasalukuyan sa gampanin nito noong Panahong Medieval?
Ipaliwanag.
221
Gawain 6.3-2-1 Chart
Panuto:Punan ang chart ng hinihinging impormasyon ayon sa
natutuhan mo sa binasang teksto.
2. _________________________________________
3 _________________________________________
3. _________________________________________
_________________________________________
222
Gawain 7: Sa Madaling Salita
Panuto: Mula sa naging pagtalakay, sagutin ang tanong sa loob ng kahon.
223
Gawain 8.Magbasa at Matuto
Panuto: Basahin at suriing mabuti ang teksto tungkol sa mga kaganapang
nagbigay- daan sa pagkakabuo ng “Holy Roman Empire”.
481- Pinag-isani
Clovis ang iba’t
Ang Holy Roman Empire ibang tribung Franks
Isa sa mga mayor ng palasyo si Charles Martel, ang at sinalakay ang
nagsikap na pag-isahin ang France. Tinalo niya ang mga mga Romano
mananalakay na Muslim. Mula noon, hindi na nagtangkang sakupin 496- Naging
ang Kanlurang Europe. Kristiyano si Clovis
Si Pepin the Short ang unang hinirang na hari ng France. at ang kaniyang
Noong 768, humalili kay Pepin ang anak na si Charlemagne o buong sandatahan
Charles the Great, isa sa pinakamahusay na hari sa Medieval 511- Namatay si
Period. Sa gulang na 40, kinuha niya si Alcuin, pinakamahusay na Clovis at hinati ang
iskolar ng panahon upang magpaturo ng iba’t ibang wika. kaniyang kaharian
Inanyayahan din niya ang iba’t ibang iskolar sa Europe upang sa kanyang mga
turuan at sanayin ang mga pari at opisyal ng pamahalaan. Sinakop anak
niya ang Lombard, Muslim, Bavarian at Saxon at ginawang mga 687- Pinamunuan ni
Kristiyano. Pepin II ang tribung
Noong kapaskuhan ng taong 800, kinoronahan siyang Franks
emperador ng Banal na Imperyong Romano (Holy Roman Empire). 717- Humalili kay
Marami ang nagsabi na ang imperyo ang bumuhay na muli sa Pepin II ang
imperyong Romano. Sa panahon ng imperyo, ang mga iskolar ang kaniyang anak na si
naging tagapangalaga ng kulturang Graeco-Romano. Ang Charles Martel
pagsasama-sama ng elementong Kristiyano, German, at Roman 751- Ang anak ni
ang namayani sa kabihasnang Medieval. Charles Martel na si
Nang namatay si Charlemagne noong 814, humalili si Louis Pepin the Short ay
the Religious. Hindi nagtagumpay ang pagsisikap nitong mapanatili hinirang bilang Hari
ang imperyo dahil sa paglaban ng mga maharlika. Nang mamatay ng mga Franks sa
siya, hinati ng kaniyang tatlong anak ang imperyo sa pamamagitan halip na Mayor ng
ng Kasunduan ng Verdun noong 841. Napunta kay Charles the Palasyo
Bald ang France; kay Louis the German ang Germany; atang Italy
kay Lothair.Sa pagkakawatak-watak ng imperyo, nawalan ng
kapangyarihan ang mga haring Carolingian sa mga maharlika at
nagsimula na naman ang paglusob ng mga Viking, Magyar at Si Pope Leo
Muslim. Namayani sa Europe ang mga maharlika at humina ang III ang humirang kay
mga hari. Nagsimula ang isang sistematikong sosyo-ekonomiko, Charlemagne bilang
politiko at militari- ang piyudalismo. “Emperor of the Holy
Roman Empire”.
Kasaysayan ng Daigdig (Batayang Aklat para sa Ikatlong Taon)nina Ayon sa ilang aklat,
nangangahulugan ito
Vivar et. al. pahina 140-141
na ang ideya ng mga
Romano ng isang
sentralisadong
pamahalaan ay hindi
Para sa karagdagang kaalaman basahin ang naglaho.
“Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa
Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo
et. al. pahina 173-175
224
Gawain 9: Paggawa ng Timeline
Panuto: Batay sa binasang teksto, punan ang timeline ng mahahalagang
pangyayaring nagbigay-daan sa pagkakabuo ng Holy Roman Empire.
Pinag-isa ni
Clovis ang
mga tribong
Franks at
sinalakay
ang mga
Romano.
Pamprosesong Tanong
1. Sa iyong palagay, sinong personalidad ang pinakamahalaga sa
pagtatatag ng Holy Roman Empire?
2. Bakit kaya Holy Roman Empire ang ibinansag sa imperyo ni
Charlemagne?
3. Ano ang kahalagahan ng Simbahang Katoliko sa “Holy Roman
Empire”?
4. Sa kasalukyan, masasabi pa bang may matibay na ugnayan ang
pamahalaan at simbahan? Patunayan.
225
Gawain 10.Sa Madaling Salita
Panuto: Mula sa naging pagtalakay, sagutin ang tanong sa ikalawang
kahon.
226
Gawain 11.Magbasa at Matuto.
Panuto:Basahin at unawain ang teksto tungkol sa paglulunsad ng Krusada sa
Europe.
ANG KRUSADA
228
Gawain 12.History Frame
Panuto: Matapos mabasa ang teksto, bumuo ng History frame tungkol sa
paksang napatakda s pangkat.
History Frame:
Kinahinatnan/ Resulta:
Mahahalagang Pangyayari:
Aral na Natutunan:
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang kahalagahan ng Krusada sa kasaysayan ng daigdig?
2. Sa kasalukuyan, anong pangayayari ang maikukumpara sa naganap na
Krusada noong Panahong Medieval? Ipaliwanag
3. Anong aral ang natutuhan mo? Paano mo ito maiuugnay sa iyong
pangaraw-araw na buhay? Ipaliwanag.
229
Gawain 13.Lesson Closure
Panuto: Ibuod ang mga pangyayaring nagbunsod sa paglulunsad ng mga
Krusada. Punan ng impormasyon ang mga patlang upang mabuo ang talata.
230
Gawain 14: Sa Madaling Salita
Panuto: Mula sa naging talakayan tungkol sa paksa, sagutin ang tanong sa
ikatlong kahon.
Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa Pag-
usbong ng Europe sa Panahong Medieval
231
Gawain 15.Comic-Suri
Panuto:Suriin ang “comic strip” at sagutin ang tanong sa loob ng kahon.
232
GAWAIN 16: Magbasa at Matuto
Panuto: Basahin at suriin ang sumusunod na teksto. Sagutin ang mga
tanong sa kahon kaugnay ng tekstong binasa.
233
Ang Pagtatag ng Piyudalismo
234
Lipunan sa Panahong Piyudalismo
Nahahati sa tatlong pangkat ang Ano-ano ang uring panlipunan noong
lipunang Europeo sa panahong panahon ng piyudalismo? Ilarawan ang
Piyudalismo- ang mga pari, kabalyero o
maharlikang sundalo at mga alipin (serf)
bawat isa.
Mga Pari. Hindi itinuturing ang mga
pari na natatanging sektor ng lipunan
sapagkat hindi namamana ang kanilang
posisyon dahil hindi sila maaaring mag-
asawa. Maaaring manggaling ang mga pari
sa hanay ng maharlika, manggagawa at
mga alipin.
Mga Kabalyero. Noong panahon ng
kaguluhan kasunod ng pagkamatay ni
Charlemagne, may matatapang at
malalakas na kalalakihan na nagkusang
loob na maglingkod sa mga hari at sa mga
may-ari ng lupa upang iligtas ang mga ito sa
mga mananakop. Dahil sa hindi umiiral ang
paggamit ng salapi, ang magigiting na
sundalo o kabalyero ang pinagkalooban ng
mga kapirasong lupa bilang kapalit ng
kanilang paglilingkod. Ang mga kabalyero
ang unang uri ng mga maharlika, tulad ng
mga panginoon ng lupa, na maaaring
magpamana ng kanilang lupain.
Mga Serf. Ito ang bumubuo ng
masa ng tao noong Medieval Period.
Nanatili silang nakatali sa lupang kanilang
sinasaka. Kaawa-awa ang buhay ng mga
serf. Nakatira sila sa maliit at maruming silid
na maaaring tirahan lamang ng hayop sa
ngayon. Napilitan silang magtrabaho sa
bukid ng kanilang panginoon nang walang
bayad. Wala silang pagkakataon na
umangat sa susunod na antas ng lipunan
tulad ng maharlika at malayang
tao.Makapag-aasawa lamang ang isang
serfsa pahintulot ng kaniyang panginoon. Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig Batayang
Lahat ng kaniyang gamit, pati na ang Aklat para sa Ikatlong Taon nina Vivar et. al
kaniyang mga anak, ay itinuturing na pag- pahina 148-149
aari ng panginoon. Wala silang maaaring
gawin na hindi nalalaman ng kanilang
panginoon.
235
Pamprosesong Tanong
Gawain 17.Alam Ko Na
Panuto: Upang mataya at mapagtibay ang iyong kaalaman mula sa
binasang teksto, sagutin ang sumusunod na tanong.
236
Gawain 18.Magbasa at Matuto
Panuto: Sa bahaging ito ng modyul, pag-aaralan mo naman ang
Manoryalismo. Basahin at unawain ang teksto tungkol sa paksa.
237
Gawain 19. Photo-suri
Panuto: Suriin ang larawan at sagutin ang mga tanong sa kahon.
Ano ang
ipinapahiwatig ng
kastilyo sa gitna ng
manor? Ipaliwanag.
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__
Ano ang pangunahing
ikinabubuhay sa isang
manor?.
__________________
__________________
__________________
__________________
________________
Ano ang kahalagahan
ng mga magbubukid
sa manor?
__________________
__________________
__________________
____________
Halaw mula sa Project EASE Araling Panlipunan, Module 9 (“Sistemang
Pyudal sa Gitnang Panahon sa Europa)
Pamprosesong Tanong
1.Batay sa teksto, anong uri ng relasyon mayroon ang lord at mga
magbubukid?
2. Sa iyong palagay, naipagkakaloob ba sa isang manor ang mga
pangangailangan ng mga mamamayan nito? Patunayan.
3. May gampanin ba ang mga kababaihan sa sistemang Manoryalismo?
Ipaliwanag.
238
GAWAIN 20: Magbasa at Matuto
Panuto: Kasama ng iyong pangkat, basahin at suriin ang sumusunod na
teksto.
239
Ang Paglitaw ng Burgis
Sa pag-unlad ng kalakalan at industriya at Ano-ano ang
paglawak ng mga bayan, isangmakapangyarihang uri mahahalagang
ng tao ang lumitaw. Sila ay tinatawag na burgis (men impormasyong
of burg o burgers o bourgeoisie). Ang interes ng makukuha mula sa
grupong ito ay nasa kalakalan. Ang mataas na uri ng teksto?
bourgeoisie ay ang mauunlad na negosyante at mga
bangkero. Ang kanilang mga anak ay nag-aaral sa Unang Talata
magagaling na unibersidad. Ang mgabourgeoisie ay _______________
ang nagiging gitnang uri at mababa ang pagtingin sa _______________
kanila ng panginoong piyudal dahil sa sila ay mga _______________
bagong yaman lamang. ______
Ang mga burgis ay patuloy na umiral at sila
ang nagtaguyod ng sining at nakalinang ng sariling uri Ikalawang Talata
ng pagkamaharlika. Mababa rin ang pagtingin nila sa _______________
mgadalubhasang manggagawa kaya nagkaroon ng _______________
pag-uuri ng tao sa lipunan batay sa yaman at hindi na _______________
sa angkan. ______
241
Gawain 21.Dahilan-Epekto
Panuto: Batay sa mga binasang teksto, punan ang talahanayan ng wastong
sagot.
Pag-unlad ng kalakalan
Paglitaw ng mga
Bourgeoisie
Pagkakaroon ng sistemang
Guild
Pamprosesong Tanong
1. Batay sa mga teksto, ano-anong pangyayari ang nagbigay-daan sa
pag-usbong ng mga bayan at lungsod?
2. Sa iyong palagay, ano ang naging epekto ng paglakas ng mga
burgis sa lipunan? Ipaliwanag.
3. Paano mo maiuugnay sa kasalukuyang panahon ang mga
pangyayaring nabasa mo sa mga teksto? Ipaliwanag.
242
Gawain 22.Sa Madaling Salita
Panuto: Mula sa naging pagtalakay, sagutin ang tanong sa ikaapat na
kahon.
243
Bago ang PAHAYAG Matapos ang
Talakayan Talakayan
1. Sa pagbagsak ng Imperyong Roman
at pananalasa ng iba’t ibang pangkat ng
mga barbaro ay natapos ang Sinaunang
Panahon at pumasok ang pagsisimula ng
Panahong Medieval.
2. Si Charlemagne o “Charles the Great”
ang itinuturing na isa sa pinakamahusay
na hari ng Panahong Medieval.
Pinamunuan niya ang “Holy Roman
Empire” na sinasabing muling bumuhay
sa Imperyong Roman.
3. Sa panahon ng kaguluhan bunsod ng
pagbagsak ng imperyong Roman at
pananalakay ng mga tribung barbaro,
naging kanlungan ng mga tao ang
simbahan. Naging mahalaga ang papel
ng “papacy” o ang tungkulin, panahon ng
panunungkulan at kapangyrihang
panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng
simbahang Katoliko.
4. Pangunahing layunin ng paglulunsad
ng mga Krusada ang pagpapalaganap ng
relihiyong Kristiyanismo sa iba pang
panig ng daigdig.
5. Ang Piyudalismo ay isang matibay na
sistemang naitatag noong Panahong
Medieval. Itinuturing itong sistemang
politikal, sosyo-ekonomiko at militar na
sagot sa pangangailangan sa
tagapanguna sa panahon ng kaguluhan.
6. Ang pang-ekonomiyang aspeto ng
Piyudalismo ay tinatawag na
Manoryalismo. Ito ay ang sistemang
gumagabay sa pamumuno ng mga hari
sa kanilang nasasakupan.
7. Bunsod ng pagtaas ng populasyon at
pag-unlad ng kalakalan ay ang pag-unlad
ng mga bayan. Ang paglago ng bayan
ay nakatulong sa paglago ng kalakalan at
ang paglago ng kalakalan ay nakatulong
din sa paglago ng mga bayan.
244
8. Maaaring umangat ang isang tao sa
lipunan dahil hindi nakabatay sa
kapanganakan ang antas sa buhay kundi
sa kayamanan ng isang tao.
9. Naging maunlad ang mga manor dahil
sa pakikipagkalakalan sa ibang bayan.
10. Ang mga pangyayaring nagbigay-
daan sa pag-usbong ng Europe ay
nakatulong sa pagkakabuo ng
pandaigdigang kamalayan sa
kasalukuyang panahon.
Pamprosesong Tanong
1. Magkatulad ba ang iyong kasagutan sa una at ikatlong kolum?
2. Paano mo ilalarawan ang iyong kaalaman sa paksa batay sa gawain?
Ipaliwanag.
BINABATI KITA!
Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin 3
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Sa bahaging ito pagtitibayin mo ang mga nabuong pag-unawa
tungkol sa paksang pinag-aralan. Inaasahan din na sa pagkakataong ito ay
kritikal mong masusuri ang mga epekto at kontribusyon ng ilang
mahahalagang pangyayari sa Europe sa pagpapalaganap ng
pandaigdigang kamalayan.
245
Gawain 24.Bumuo at Matuto
Batay sa mga naganap na talakayan at pagtupad sa bawat gawaing inihanda,
ano-ano ang kontribusyon ng sumsunod na pangyayari sa pag-usbong ng
Europe sa Panahong Medieval?
246
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kahalagahan ng mga pangyayari sa pag-usbong ng Europe
noong Panahong Medieval sa kasalukuyan?
2. Paano nakatulong ang mga pangyayaring ito upang mapalaganap ang
pandaigdigang kamalayan? Ipaliwanag
Pag-unlad n
Pangdaigdigang
Kamalayan
BINABATI KITA!
Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng
Pagnilayan at Unawain.
247
ILIPAT/ISABUHAY
Product/Performance Video
Standards Ang video-kasaysayan ay mamarkahan batay sa sumusunod na
pamantayan
248
PAMANTAYAN 4 3 2 1
NAPAKAHUSAY MAHUSAY NALILINANG NAGSISIMULA
Pagsusuri sa Pag- Komprehensibo at mahusay ang Naipakita ang mahusay na Hindi gaanong naipakita ang Hindi naipakita ang mahusay
unlad ng pagsusuri sa pag-unlad ng pagsusuri sa pag-unlad ng mahusay na pagsusuri sa pag- na pagsusuri sa pag-unlad ng
Pandaigdigang Pandaigdigang Kamalayan sa Pandaigdigang Kamalayan sa unlad ng Pandaigdigang Pandaigdigang Kamalayan sa
Kamalayan pamamagitan ng paguugnay-ugnay pamamagitan ng paguugnay- Kamalayan sa pamamagitan pamamagitan ng paguugnay-
ng mga salik at epekto ng iba’t ugnay ng mga salik at epekto ng ng paguugnay-ugnay ng mga ugnay ng mga salik at epekto
ibang pangyayari. iba’t ibang pangyayari. salik at epekto ng iba’t ibang ng iba’t ibang pangyayari.
pangyayari.
Ibinatay sa iba’t ibang saligan Ibinatay sa iba’t ibang Ibinatay lamang ang Walang batayang
Pinaghalawan ng ang mga kaalaman tulad ng saligan ang mga saligan ng impormasyon pinagkunan. Ang mga
Datos mga aklat, pahayagan, video impormasyon ngunit sa batayang aklat. impormasyon ay gawa-
clips, interview, radio at iba limitado lamang. gawa lamang.
pa.
Kaalaman sa Higit na nauunawaan ang Naunawaan ang paksa. Ang Hindi gaanong Hindi naunawaan ang
Paksa mga paksa. Ang mga mga pangunahing naunawaan ang paksa. paksa. Ang mga
panguhaning kaalaman ay kaalaman ay nailahad Hindi lahat ng pangunahing kaalaman
nailahad at naibigay ang ngunit di-wasto ang ilan. pangunahing kaalaman ay hindi nailahad at
kahalagahan. Wasto at May impormasyon na hindi ay nailahad. May mga natalakay. Walang
magkaka-ugnay ang mga maliwanag ang maling impormasyon at kaugnayan ang mga
impormasyon sa kabuuan. pagkakalahad. hindi naiugnay ang mga pangunahing
ito sa kabuuang paksa. impormasyon sa
kabuuang gawain.
Organisasyon Organisado ang mga Organisado ang mga paksa Walang interaksyon at Di organisado ang
impormasyon. Ang sa kabuuan at may maayos ugnayan sa mga kasapi. paksa. Malinaw na
presentasyon ng gawain ay na presentasyon ngunit di Walang malinaw na walang preparasyon ang
malinaw na naipapahayag at masyado nagamit nang presentasyon ng mga paksa.
natatalakay gamit ang maayos ang powerpoint paksa. May powerpoint
makabuluhang powerpoint presentation. presentation ngunit hindi
presentation. nagamit at nagsilbi
lamang na palamuti sa
249
pisara
Malikhain ang nagawang Malikhain ang nabuong Hindi gaanong malikhain Hindi malikhain ang
Pagkamalikhain video. Bukod sa props at video. Gumamit ng mga ang video. Gumamit ng ipinakitang video.
costume ay gumamit ng iba’t props at costume ang mga mga props at costume Kulang sa mga props at
ibang teknolohiya tulad ng nagsipagganap. subalit hindi gaanong costume upang maging
sound effects, digital at visual angkop sa kanilang makatotohanan ang
effects upang maging ginawa. senaryo.
makatotohanan ang senaryo.
250
GLOSARYO
Lay Investiture- isang seremonya kung saan binibigyan ng mga hari ang
Obispo ng singsing at tauhan para sa kanyang opisina
251
Obsidian- isang maitim at kristal na bato na nabuo mula sa tumigas na lava
na ginamit sa Teotihuacan sa paggawa ng kagamitan, salamin, at talim ng
kutsilyo
252
BIBLIOGRAPHY
A. Books
Banks, James A. et. al. World History. Adventures in Time and Place.
Macmillan/McGraw-Hill 1221 Avenue of the Americas New York, New York
10020. 1997. pp. 192-218, 422-448.
Beck, Roger B. et. al. A Modern History of the World. World History Patterns
of Interaction. McDougal Little Inc. P.O. Box 1667, Evanston Illinois 60204.
1999 . 108-132, 138-166, 388-407
Boehm, Richard G. Our World’s Story. Harcourt Brace & Company, 6277 Sea
Harbor Drive, Orlando Florida 32887-6777.1997. pp. 210-234, 236-266, 336-
338.
Farah, Mounir A. & Karls, Andrea Berens. World History: The Human
Experience. Glecoe/McGraw-Hill, 936 Eastwind Drive, Westerviell, Ohio
43081. 1999. pp.
Millard, Anne. The Usborne Book of World History. Usborne Publishing Ltd,
20 Garrick Street, London WC2E 9BJ. 1995. pp. 24-27, 42-45, 66-73, 86-91,
138-140.
253
B. Modules
C. Websites
Colloseum
http://ancientworld2009.wikispaces.com/file/view/coliseum.jpg/92540006/colis
eum.jpg
Gregory I
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/97/Francisco_de_Zurbar%
C3%A1n_040.jpg
Gregory VII
http://hist2615.wikispaces.com/file/view/Gregory_VII-
1.jpg/251843136/174x220
254
Mapa ng Mycenean Greece
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Path3959-83.png
Moselum in Timbuktu
http://hopemarin.files.wordpress.com/2008/05/timbuktu2.jpg
Parthenon
https://encrypted-
tbn3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcReawl5Xp8agCB-
TODpqzMKAPIuktNE9yhizLwBds64yykmPzc7kg
Pisistratus
http://en.wikipedia.org/wiki/Cleisthenes
Pyramid of Kukulkan
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Chichen_Itza_3.jpg
Punic Wars
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/79/First_Punic_War_
264_BC.png
Solon
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Solon2.jpg
255
MODYUL 3: PAG-USBONG NG MAKABAGONG DAIGDIG:
TRANSPORMASYON TUNGO SA PAGBUO NG PANDAIGDIGANG
KAMALAYAN
Panimula
Aalamin mo rin kung paano lumakas ang Europe. Ano-ano ang dahilan at
epekto ng paglawak ng kapangyarihan nito? Paano nakaapekto ang pag-usbong
ng makabagong daigdig sa transpormasyon ng mga bansa at rehiyon sa
daigdig bunsod ng paglaganap ng mga kaisipan sa siyensiya, pulitika at
ekonomiya tungo sa pagbuo ng modernong pandaigdigang kamalayan? Handa
ka na bang sagutin ang mga tanong na ito? Kung gayon, simulan ang pagtuklas sa
mga pangyayaring ito.
Aralin 3: Pagkamulat
258
Naipaliliwanag ang kaugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan ng
Aralin 3 mga Rebolusyong Pranses at Amerikano
Naipahahayag ang pagpapahalaga sa pag-usbong ng konsepto ng
Nasyonalismo sa Europe at iba’t ibang bahagi ng daigdig
PAUNANG PAGTATAYA
Upang masubok ang iyong dati nang alam tungkol sa nilalaman ng Modyul na
ito, sagutin ang sumusunod na pagsusulit. Isulat ang letra ng wastong sagot sa
bawat bilang. Bigyang pansin ang mga aytem na hindi mo nasagot at subuking
muling sagutan ang nasabing mga aytem habang ginagamit ang Modyul na ito.
A. I - II - III
B. II - I - III
C. III - I - II
D. I - III – II
259
C. Ang pamamaraan ng pinuno ay mahalaga sa moralidad ng nasasakupan.
D. Ang mabuting pinuno ay nagpapakita ng mabuting pamamaraan ng
pamamahala.
A. John Locke
B. John Adams
C. Rene Descartes
D. Jean-Jacques Rousseau
7. Suriin ang mapa ng Italya. Ano kaya ang magiging implikasyon ng heograpiya sa
ekonomiya nito?
260
A. Hindi hiwa-hiwalay ang bahagi nito na mahalaga sa pagkakaisa.
B. May mapagkukunan ng yamang-dagat.
C. Bukas ang iba’t ibang ruta nito sa kalakalan.
D. Madali itong masakop ng ibang bansa.
A. Spain
B. England
C. Portugal
D. Netherlands
10. Angt cartoon sa ibaba ay kumakatawan sa mga estado sa America. Ano ang
mensaheng ipinakikita nito kung nangyari ito sa panahon ng rebolusyon laban sa
British?
261
11. Alin ang mga pahayag na nagpapakita ng nasyonalismo sa kasalukuyang
panahon?
A. 1,2,3,4
B. 1,2,3
C. 2,3,4
D. 3,4
12. Matagal nang may alitang politikal ang mga bansang France at England. Nang
magsimula ang Rebolusyong Amerikano, nagpadala ng tulong militar ang France sa
United States na malaki ang tulong sa pananagumpay ng huli. Batay dito, ano ang
pinakaangkop na hinuha ang mabubuo?
262
15. Maraming makabagong ideya at imbensyon ang nabuo noong Rebolusyong
Siyentipiko. Binago ng panahong ito ang pagtingin ng tao sa sansinukob. Alin sa
sumusunod ang pinakamahalagang ambag ng Rebolusyong Siyentipiko sa mga
Kanluranin?
18.
I. Ang Humanismo ay kilusang kultural na nagsimula sa Italya at
lumaganap sa kabuuan ng Europa.
II. Isa sa pinakamahalagang salik sa paglaganap ng kilusang kultural
ang pagkakaimbento ng ‘movable press’ ni Johan Gutenberg.
19.
I. Bago pa man nabuhay si Martin Luther ay marami nang repormista
ang nabuhay upang hamunin ang katuruan at kapangyarihan ng
Simbahang Katolika.
263
II. Isa sa mga katuruang humamon sa Simbahan ang paniniwalang
ang personal na relasyon ng tao sa Diyos ang makapagliligtas, hindi
ang Simbahang sinasabing may hawak ng susi ng kalangitan.
20.
I. Kung ihahambing ang mabuti at masamang bunga ng
pananakop, nakahihigit ang kabutihang idinulot nito sa daigdig.
II. Sapagkat maraming alipin ang nakuha mula sa Africa at
nakatulong sa pagtatanim sa ilang bahagi ng America at Asia.
ALAMIN
264
A L A M E R K A N T I L I S M O
D I M B S E T N A T S E T O R P
V S I O L P R O T S E T O R P R
C O K A T O L I K O W H P S E I
E M D K E R A L S E A R L K E S
T S K U Y M T T A P T K N G P R
N I R S F A G U M O Y A S O O U
M N L W C S B S N R B N C T R K
P A T P L Y A S H R E O P Y U G
E M Y M B O U R G E O I S I E A
R U L R E N A I S S A N C E S P
Y H C R A N O M L A N O I T A N
265
Pamprosesong tanong
266
Pamprosesong tanong
(Sa bahaging ito, isulat ng magkapareha ang pinal na kasagutan pagkatapos ng aralin)
267
PAUNLARIN
Diagram Blg. 1.1 Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig (Batayang Aklat Para sa Ikatlong
Taon) nina Vivar et.al, pahina 156
268
Pamprosesong tanong
Panuto: Basahin at unawain mo ang teksto tungkol sa bourgeosie. Iyong itala ang
mahahalagang datos na nakapaloob dito at punan ang cloud call out at concept map
ng nasabing datos tunkol sa bourgeoisie.
269
PAG-USBONG NG BOURGEOISIE
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp.209-211
270
PAGLAKAS NG MGA BOURGEOISIE
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
Dahilan ng kanilang _________ Epekto________________
sa Paglakas ng
Paglakas Europe __
________________ __________________
________________ __________________
________________ __________________
________________ __________________
________________ __________________
________________ __________________
________________ __________________
________________ __________________
________________ __________________
Pamprosesong tanong
271
GAWAIN 6: Magbasa at Unawain!
MERKANTILISMO
272
Pamprosesong tanong
273
PAGTATATAG NG NATIONAL
MONARCHY
Sa pamamagitan ng buwis,
nagkaroon ng pondo ang hari
upang magbayad ng mga sundalo.
Dahil dito, nakalaya ang hari mula
sa proteksiyon na dating ibinibigay
ng mga knight ng panginoong
maylupa. Dahil ang katapatan ng
mga sundalo ay nasa hari, maaari
silang gamitin ng hari laban sa mga
knight ng panginoong maylupa
Ease modyul 10
kung kinakailangan. Bukod dito,
Malaki ang naitulong ng maaari nang humirang ang hari ng
pagtatatag ng national monarchy mga edukadong mamamayan
sa paglakas ng Europe. bilang kolektor ng buwis, hukom,
Matatandaan na sa panahon ng sekretarya, at administrador.
piyudalismo, walang
sentralisadong pamahalaan.
Mahina ang kapangyarihan ng Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina
hari. Ang naghahari ay ang mga Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 212
noble na sila ring mga
panginoong maylupa. Ang hari ay
itinuturing lamang na
pangunahing panginoong may
lupa. Ano-ano ang salik na nakatulong sa
muling paglakas ng kapangyarihan
Subalit nabago ang ng hari?
katayuan ng monarkiya sa tulong _____________________________
ng mga bourgeoisie. Ang hari na _____________________________
dating mahina ang kapangyarihan _____________________________
ay unti-unting namayagpag sa _____________________________
pamamagitan ng pagpapalawak _____________________________
ng teritoryo at pagbubuo ng
matatag na sentralisadong
pamahalaan. Humirang siya ng
mga mamamayang nagpatupad
ng batas at nagsagawa ng
paglilitis at pagpaparusa sa korte
ng palasyo. Bilang resulta, ang
katapatan ng mamamayan ay
lumipat mula sa panginoong
maylupa tungo sa pamahalaan na
may kakayahang protektahan sila.
Handa silang magbayad ng buwis
para sa proteksiyong ito.
274
PAG-USBONG NG MGA NATION- Tungkulin ng hukbo na palawigin
STATE ang teritoryo at kapangyarihan
ng monarkiya kahit
Sa pagbabago sa konsepto ng mangahulugan ito ng digmaan.
monarkiya. naitatag na rin ang mga Nagsimula rin ang institusyon ng
batayan ng mga nation-state sa burukrasya sa mga opisyal o
Europe. Ang nation-state ay kawani na may kasanayan para
tumutukoy sa isang estado na patakbuhin ang pamahalaan
pinananahanan ng mga mamamayan ayon sa kautusan ng monarkiya.
na may magkakatulad na wika, Kabilang sa katungkulan ng mga
kultura, relihiyon, at kasaysayan. opisya at kawani ang
Dahil sa kanilang pagkakahalintulad pangongolekta ng buwis,
na kultural, ang mga mamamayan ay pagpapatupad ng batas, at
isang nagkakaisang lahi. Bukod sa pagkakaloob ng hustisya.
pagiging nasyon, isa rin silang
estado sapagkat nananahan sila sa Dahil sa
isang tiyak na teritoryo at may makapangyarihan ang mga
pamahalaan silang may soberanidad nation-state, nagpakita ng
o kasarinlan. Isa silang ibayong lakas ang Europe.
nagkakaisang lahi na may katapatan Nabuo sa Europe ang mga
sa kanilang bansa. bagong institusyong pampolitika,
panlipunan, at pang-ekonomiya.
Mahalagang katangian ng Ang paglakas ng Europe ay
nation-state sa panahong ito ang nagbigay-daan din sa
pagkakaroon ng sentralisadong pagpapalawak nito ng
pamahalaan sa ilalim ng isang impluwensiya. Naganap ito sa
pambansang monarkiya na may panghihimasok at pananakop ng
kakayahan at kapangyarihan na mga Europeong nation-state sa
magpatupad ng batas sa buong Asya, America, at nang
nasasakupan. May mga bagong kinalaunan, sa Africa.
institusyon na umusbong bunga ng
pagiging nation-state. Isa rito ang Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig
nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 212-
pagkabuo ng isang hukbo ng mga 213
propesyunal na sundalo na tapat sa
hari.
275
Pamprosesong tanong
PANUTO
1. Pagkatapos basahin ang teksto, bumuo ng limang pangkat na may parehong
bilang .
2. Talakayin ang tanong sa pangkat at bumuo ng ebidensya at suporta sa panig
ng Oo at Hindi.
3. Suriin ang tanong at itala ang mga impormasyon at pahayag ng bawat
miyembro bawat pangkat kung ang sagot ay Oo o Hindi.
4. Magtulungan ang bawat pangkat sa pagbuo ng dahilan at kongklusyon.
5. Panghuli, pumili ng tagapagsalita para maibahagi ang inyong pananaw sa
buong klase.
276
PAGLAKAS NG SIMBAHAN AT PAPEL NITO SA PAGLAKAS NG EUROPE
277
Ang simbahan ang pinakamakapangyarihang institusyon sa panahon ng Middle Ages.
Malawak ang lupang pag-aari nito. Ito ang nagtakda sa Europe ng pamantayan ng pag-
uugali at moralidad. Ito rin ang namahala sa edukasyon. Maging ang mga hari ay kaya
niyang utusan o pasunurin. Dahil sa kapangyarihan ng Simbahan, mahalaga ang naging
papel nito sa paglakas ng Europe. Sa pangunguna ng Simbahan, nabuo ang imahen ng
Europe bilang isang malawak na kabuuang Kristiyano – ang Republica Christiana na
pinamumunuan ng mga hari sa patnubay ng Papa.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 214 -216
Pamprosesong tanong
GAWAIN 9: OO o HINDI!
278
Panuto: Basahin at suriin mo ang mga pahayag hinggil sa aralin. Idikit mo ang
hawak mong sign sa bahagi ng OO kung naunawaan mo na ito at sa bahagi naman
ng HINDI kung hindi pa malinaw sa iyo ang konseptong ito ng aralin. Pagkatapos ay
suriin ang bilang ng mga nakaunawa at hindi pa naging malinaw ang pagkaunawa.
KONSEPTO/ KAALAMAN
OO HINDI
(NAUNAWAAN) (NAUNAWAAN)
4. Sa pagkawala ng
kapangyarihan ng mga
panginoong maylupa, ang hari
ang nagsilbing pinuno at
nagpatingkad sa pagtatatag ng
national monarchy.
279
GAWAIN 10: Magtulungan Tayo!
280
BAKIT SA ITALY?
Itinuturing na isa sa
maraming dahilan kung
bakit naging tunay na
sinilangan ng Renaissance
ang Italy, ay magandang
Italy ang lokasyon nito. Dahil dito,
pinagmulan ng nagkaroon ng pagkakataon
kadakilaan ng ang mga lungsod dito na
sinaunang Rome at makipagkalakalan sa
higit na may Kanlurang Asya at Europe.
kaugnayan ang
Italyano sa mga
Romano kaysa
alinmang bansa sa
Europe.
Mahalagang papel ang
ginampanan ng mga
Pagtataguyod ng mga unibersidad sa Italy,
maharlikang angkan sa naitaguyod at napanatiling
mga taong mahusay sa buhay ang kulturang klasikal
sining at masigasig sa at ang mga teolohiya at
pag-aaral. pilosopiyang kaalaman ng
kabihasnang Griyego at
Romano.
http://www.italylink.com/maps/italy_rel86.jpg
281
ANG MGA HUMANISTA
282
William Shakespeare (1564-1616) Ang “Makata ng mga
Makata.” Naging tanyag na manunulat sa Ginintuang
Panahon ng England sa pamumuno ni Reyna Elizabeth I.
Ilan sa mga sinulat niya ang mga walang kamatayang dula
gaya ng: Julius Caesar, Romeo at Juliet, Hamlet, Anthony
at Cleopatra at Scarlet.
283
Leonardo da Vinci (1452-1519). Ang hindi
makakalimutang obra maestra niyang “Huling Hapunan”
(The Last Supper), na nagpakita ng huling hapunan ni
Kristo kasama ang Kaniyang labindalawang disipulo. Isang
henyong maraming nalalaman sa iba’t ibang larangan.
Hindi lang siya kilalang pintor, kundi isa ring arkitekto,
iskultor, inhinyero, imbentor, siyentista, musikero at
pilosoper.
284
Paano binago ng mga ambag ng Renaissance ang
pananaw at kultura ng Europe noon at maging sa
kasalukuyan?
ANG KABABAIHAN SA
RENAISSANCE
285
Pangkatang Pag-uulat: Maghahati ang mga mag-aaral sa apat na pangkat. Sa
tulong ng tekstong iyong binasa ay ilahad ninyo ng inyong kapangkat ang
mahahalagang impormasyon tungkol sa Renaissance.
Pamprosesong tanong
286
5. Sino-sino ang pangunahing tagapagtaguyod ng Renaissance?
6. Ano-ano ang mga naiambag ng Renaissance sa ating kabihasnan?
7. Sino-sinong kababaihan ang kilala sa panahong ito?
8. Ano-ano ang kanilang naging kontribusyon sa Panahon ng Renaissance?
9. Paano nakatulong ang Renaissance sa paglakas ng Europe?
10. Nagaganap pa rin ba ang mga pangyayari sa Panahon ng Renaissance
sa kasalukuyan? Magbigay ng mga patunay.
11. Kung ikaw ay mabibigyan ng pagkakataon na mag-ambag ng anumang
bagay sa ating bansa, anong bagay at saang larangan mo pipiliing
makapagbahagi ng nito? Pangatuwiranan.
287
Ang Repormasyon
289
Epekto at Kahalagahan ng Repormasyon ang taliwas na ideya ng
dalawang malaking relihiyon
Malaki ang pagbabagong naganap
sa Simbahang Katoliko noong ika-14 sa Europe (Katoliko at
hanggang 17 dantaon, kung saan maraming Protestante) ay nagbunga sa
mga gawi at turo ng simbahan ang tinuligsa mahabang panahon ng
ng mga repormista partikular sa imoralidad at digmaang panrelihiyon.
pagmamalabis ng simbahan. Naging tanyag
ang pangalang Martin Luther bilang “Ama ng
at ang panghuli ay ang
Himagsikang Protestante” na siyang namuno pagpapanumbalik na
sa paglaban sa mga depekto ng simbahan. espiritwal sa Kristiyanismo,
Ang kanilang layunin ay hindi upang sirain ang pagpapalaganap ng
ang Simbahang Katoliko kundi upang maging Bibliya at ang doktrina ng
bukas ang simbahan sa mga pagbabago o
reporma. Hindi nagustuhan ng Papa at ng
kaligtasan ng Bibliya. Ang
mga kawani ng simbahan ang kaligtasan ay makakamit
pagtatagumpay ni Luther kaya’t tinapatan nila hindi sa pagsapi sa
ito ng Council of Trent, Inquisition, at Society simbahan kundi ang
of Jesus na naglalayong pagbutihin ang pagtanggap at pagtitiwala
pananampalatayang Katoliko.
kay Kristo.
Ang walang tigil na iringan sa pagitan
ng Simbahang Katoliko at Protestante, at
patuloy na pagpapalaganap ng paniniwala at Halaw mula sa: Ease Modyul 12
adhikain ay nagdulot ng sumusunod na
epekto:
nagkaroon ng dibisyong panrelihiyon
sa Europe kung saan ang hilaga ay
naging mga Protestante samantalang Ano-ano ang naging epekto ng
ang timog naman ay nanatiling Repormasyon?
Katoliko; _____________________________
sa kadahilanang maraming mga turo _____________________________
ng Simbahang Katoliko na iba sa aral
_____________________________
ni Kristo, at iba pang pagmamalabis
ng mga pari, marami ang humiwalay
sa Simbahang Katoliko at nagtatag Mabuti ba o masama ang naging
ng mga sekta ng Protestante tulad ng epekto ng Repormasyon?
Calvinism, Lutheranism, Methodist, Patunayan.
Anglican, Presbyterian at iba.
_____________________________
gumawa ng aksiyon ang Simbahang
Katoliko hinggil sa mga suliraning
_____________________________
pangrelibhiyon na kanilang hinarap _____________________________
upang muling mapanumbalik ang
dating tiwala ng mga tagasunod nito
at pagbutihin ang
pananampalatayang Katoliko. Ang
ilan sa mga repormang kanilang mga
ginawa ay ang pagpapawalang bisa
Ano ang mahalagang aral na iniwan
ng seremonya na tumutukoy sa ng Repormasyon sa mga tao?
pagbenta at pagbili ng mga opisyo ng
simbahan; at ang pagbabawal sa
pagtatalaga ng mga hari o
karaniwang pinuno sa simbahan;
290
makipagpalitan ka ng papel sa iyong kamag-aaral. Suriin ang gawa ng bawat isa at
magbigay ng reaksiyon sa kasagutan ng iyong kamag-aral. Kumpletuhin din ang 3 -
2 -1 Chart tungkol sa Repormasyon at Kontra-Repormasyon.
3 naging dahilan ng
pagkakaroon ng
Repormasyon at Kontra-
Repormasyon
2.
3.
1.
2
Kontribusyon ng mga tao na
aking nalaman sa
Repormasyon at Kontra- 2.
Repormasyon
291
Pamprosesong tanong
2. Pagdalo sa mga
gawain ng relihiyon
(e.g. pagsisimba)
3. Pagsasabuhay ng
mga aral ng
kinabibilangang
relihiyon
4. Pagrespeto sa
pananampalataya
ng iba
5. Pakikipagpalitan ng
ideya at aral sa
mga taong may
ibang relihiyon
292
ding kalimutan na ilagay ang mga sanggunian at batayan ng iyong nabuong
kasagutan.
(Sa bahaging ito isusulat ng magkapareha ang kanilang pinal na kasagutan pagkatapos ng aralin)
PAGNILAYAN / UNAWAIN
293
nagkakaroon ng salungat na pananaw. Suriin mo ang mga punto na inilahad ng
simbahan at pamahalaan hinggil sa pagpaplano ng pamilya. Pagkatapos nito ay itala
mo ang iyong reaksyon sa paniniwala ng Simbahang Katoliko at ng pamahalaan.
Ihanda mo rin ang iyong sarili sa pagsagot sa mga pamprosesong tanong.
PAGPAPLANO NG PAMILYA
“As we all know, the Ang isyu sa paggamit ng Nasasayang ang pondo ng
pamahalaan sa pagbili ng mga
President is the contraceptives ay isyung lantad na
contraceptives sa halip na
President not only of lantad na. Kahit na gaano pa ang
Roman Catholics but pagtutol ng Simbahang Katoliko sa gamitin ito sa mas
mahalagang suliranin ng
also of other faiths as paggamit ng kahit anong uri ng
well. He has to be contraceptives --- condom, IUD at bansa.
above faith. pills para mapigilan ang
Responsible pagbubuntis, ito ay matagal nang
parenthood is ginagawa ng mga mag-asawa. Ang "Life begins at Ang RH Law ay nakasisira sa
something which I totoo’y natuto na ang mga mag- fertilization, anything moralidad ng mga
believe is favorable to asawa na dapat ay magkaroon ng that prevents the mamamayan. Ang
all faiths,” giit ni pagitan at may hangganan ang fertilized ovum to be contraception ay nakasasama
Edwin Lacierda, panganganak. Marami nang mga implanted in the uterus dahil nawawalan ng disiplina
tagapagsalita ng mag-asawa ang natuto na ang may be considered as ang mga tao at tumatakas sa
Pangulo. dalawa o tatlong anak ay kaya abortive and therefore, if mga responsibilidad. Ang sex
nilang pakainin at pag-aralin. prescribed, may violate education ay nakasasama
our solemn oath as dahil magdudulot ito ng
physicians to save and pagkasira sa murang pag-iisip
protect human life ng mga batang nag-aaral.
particularly the unborn."
Ang gobyerno ang nagpapasan ng Dr. Oscar Tinio
problema na may kinalaman sa PMA President
pagdami ng populasyon at hindi
ang Simbahan. Kung
magpapatuloy ang walang kontrol
na panganganak, maraming ina Ang paggamit ng Contraceptives
ang manganganib ang buhay. ay masama sapagkat taliwas ito sa
Kapag sobra-sobra ang dami ng natural na pamamaraan ng
pagkakaroon ng buhay. Natural
tao, nakaamba ang kahirapan na family planning dapat ika nga at
katulad nang nangyayari ngayon hindi mga contraceptives.
sa bansa. Maraming walang
trabaho, maraming bata ang hindi
makapag-aral at maraming
nakakaranas ng gutom.
http://farm3.static.flickr.com/2355/2203255034_66db9b449c.jpg http://www.asiatravelling.net/philippines/manila/images/manila_c
athedral.jpg
294
Pamprosesong tanong
295
Ang poster o editorial Ang poster o editorial Ang poster o editorial
cartoon ay nagpapakita cartoon ay cartoon ay
ng makatotohanang nagpapakita ng nagpapakita ng iilang
pangyayari tungkol sa pangyayari tungkol sa pangyayari tungkol sa
paglakas ng Europe. paglakas ng Europe. paglakas ng Europe.
KATOTOHANAN Ang nilalaman nito ay Ang nilalaman nito ay Ang nilalaman nito ay
may bisa/dating sa may dating sa madla. walang dating sa
madla. madla.
Pamprosesong tanong
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
______
Binigyang-diin sa Aralin 1 ang pagtalakay ng mga pangyayari tungkol sa
paglakas ng Europe. Nakasentro ang pagtalakay sa mga salik na nagbunsod
nito, ang pagsilang at kontribusyon ng Renaissance, ang Repormasyon maging
ang naging tugon ng Simbahang Katoliko, ang Kontra-repormasyon.
Mahalagang tandaan ang mga bagay na iyong natutuhan dahil
makakatulong ito sa mas malalim na pag-unawa sa kasaysayan ng daigdig.
Mahalaga rin ang mga natalakay upang mapag-ugnay ang nakaraan sa
kasalukuyang panahon.
296
ARALIN 2: PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE
ALAMIN
Panahon: 1430
Sitwasyon: Isang makulimlim na araw. Nasa isang daungan ka ng Europe
at nagmamasid sa Karagatang Atlantiko. Hindi mo alam kung anong
mayroon sa kabilang dako ng karagatan. ikaw ay naatasan na sumama sa
isang paglalayag. Maraming kuwentong nakatatakot ang iyong narinig
hinggil sa halimaw ng karagatan at mga barkong lumubog. Mayroon ding
mga barkong hindi na muling nakabalik. Sa kabilang banda,may
kayamanang naghihintay para sa mga indibidwal na nakibahagi sa
paglalayag at pagtuklas ng mga bagong lupain.
297
Ang malalaking alon Ang barko ay maaaring maglaman
ay maaring sumira at ng ginto, mamahaling hiyas, at
magpalubog ng barko mahahalagang bagay na nagmula sa
kabilang bahagi ng karagatan.
Pamprosesong tanong
298
NAITUTULONG SA PANG-ARAW-ARAW NA BUHAY
Pamprosesong tanong
Panuto: Sagutan ang unang kahong Ang Aking Alam at ang ikalawang kahong
Nais malaman. Samantala, ang ikatlo at ikaapat na kahon Mga Natutuhan at
Halaga ng Natutuhan sa Kasalukuyan ay sasagutin mo pagkatapos ng aralin.
299
PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE
BINABATI KITA!
PAUNLARIN
300
UNANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 241
Ang Asya ay isa nang kaakit-akit na lugar para sa mga Europeo. Bagama’t
ang kanilang kaalaman tungkol sa Asya ay limitado lamang at hango lamang sa
mga tala ng mga manlalakbay tulad nina Marco Polo at Ibn Battuta, napukaw ang
kanilang paghahangad na marating ito dahil sa mga paglalarawan dito bilang
mayayamang lugar. Mahalaga ang aklat na The Travels of Marco Polo (circa
1298) sapagkat ipinabatid nito sa mga Europeo ang yaman at kaunlarang taglay
ng China. Hinikayat nito ang mga Europeo na marating ang China. Samantala,
itinala ng Muslim na manlalakbay na si Ibn Battuta ang kanyang paglalakbay sa
Asya at Africa. Nakadagdag ang mga tala nina Marco Polo at Ibn Battuta sa
hangarin ng mga Europeo na maghanap ng mga bagong ruta patungo sa
kayamanan ng Asya, lalo pa at ang rutang dinaraanan sa Kanlurang Asya sa
panahong ito ay kontrolado ng mga Musim.
301
Sumang-ayon ang panahon sa mga manlalakbay at mangangalakal na
ito nang matuklasan ang compass at astrolabe. Kapwa malaki ang tulong ng
dalawang instrumentong ito sa mga manlalayag. Ang compass ang nagbibigay
ng tamang direksiyon habang naglalakbay samantalang gamit naman ang
astrolabe upang sukatin ang taas ng bituin.
Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al pp. 180 -
181
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
MOTIBO AT SALIK _________________________
SA EKSPLORASYON _________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
302
Ang Paghahanap ng Spices
303
Pinangunahan ng Portugal ang Paggagalugad
304
ito bilang America at naitala sa mapa ng Europe kasama ang iba pang mga bagong diskubre
na mga isla.
305
Cuba. Marami siyang natagpuang ginto dito na makasasapat na sa pangangailangan ng
Espanya nguni’t sa tingin niya ay di pa rin niya tunay na narating ang mga kilalang
sibilisasyon sa Asya.
Pagbalik niya sa Espanya ay ipinagbunyi siya sa resulta ng kaniyang ekspedisyon at
binigyan ng titulong Admiral of the Ocean Sea, Viceroy at Gobernador ng mga islang
kaniyang natagpuan sa Indies. Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang pinamunuan bago siya
mamatay noong 1506 at narating niya ang mga isla sa Carribean at sa South America
nguni’t di pa rin siya tagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo sa Silangan.
Columbus
Amerigo Vespucci
Paghahati ng Mundo
306
Nagduda ang mga Portuguese sa naging kinalabasan ng kanilang
pagtatanong kaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang linya ng dapat mapunta
sa kanila at sa Spain. Nakikita nila na baka lumawak ang paggagalugad ng Spain sa
kanluran at maaaring maapektuhan ang kanilang mga kalakalan sa Silangan. Sa
pamamagitan ng Kasunduan sa Tordesillas noong 1494 ay nagkasundo sila na ang
line of demarcation ay baguhin at ilayo pakanluran. Ipinakikita dito na noong
panahong iyon ay pinaghatian ng lubusan ng Portugal at Spain ang bahagi ng
mundo na di pa nararating ng mga taga-Europe.
307
Ang mga Dutch Ano ang mahalagang nbunga ng
paglalayag ni Magellan?
Sa pagpasok ng ika-17 siglo,
napalitan ng mga Dutch ang mga
Portuguese bilang pangunahing bansang
Paano narating ni Magellan ang
kolonyal sa Asya. Inagaw nila ang
Moluccas mula sa Portugal at nagtatag
Pilipinas?
ng bagong sistemang plantasyon kung
saan ang mga lupain ay pinatamnan ng Si Henry
mga tanim na mabili sa pamilihan. Ang Hudson, sa
naging epekto nito ay sapilitang paggawa kaniya
na naging patakaran din ng mga Español ipinangalan ang
sa Pilipinas.
Ilog ng Hudson
Nagkaroon din ng mga kolonya sa Manhattan,
ang mga Dutch sa North America. USA.
Pinangunahan ito ng English na
Nagtatag din ng pamayanan sa Africa
manlalayag na si Henry Hudson na
ang mga Dutch sa pamamagitan ng
naglakbay para sa mga mangangalakal
mga Boers; mga magsasakang
na Dutch. Napasok niya ang New York
nanirahan sa may Cape of Good Hope.
Bay noong 1609 at pinangalanan itong
Nguni’t nang ika-17 siglo, humina ang
New Netherland. Noong 1624, isang
kapangyarihang pangkomersiyo ng mga
trade outpost o himpilang pangkalakalan
Dutch at ito’y pinalitan ng Inglatera
ang itinatag sa rehiyon na pinangalanang
bilang pinakamalakas na imperyong
New Amsterdam. Ito ngayon ay kilala
pangkatubigan ng Europe.
bilang New York City.
308
Kahalagahan ng mga Paglalayag Paano nakatulong sa paglawak ng
at Pagtuklas ng mga Lupain kapangyarihan ng Europe ang
paglalayag at pagtuklas ng mga
Nagbunga ng pagbabago ng lupain?
mga ruta sa kalakalan ang pagtuklas at
paglalayag noong ika-15 at ika-16 na
siglo. Nawala sa dating kinalalagyan Epekto ng Unang Yugto ng
ang Italy sa kalakalan na kaniyang Kolonisasyon
pinamunuan sa Medieval Period.
Naging sentro ng kalakalan ang mga Maraming mahahalagang epekto
pantalan sa baybay-dagat ng Atlantic ang unang yugto ng kolonisasyon.
mula sa Spain, Portugal, France,
Flanders, Netherlands at England. Sa 1. Ang mga eksplorasyon na
pagkakatuklas ng mga lupain, higit na pinangunahan ng mga Español at
dumagsa ang mga kalakal at spices na Portuguese ang nagbigay-daan sa
nagmula sa Asia. Sa North America, malawakang pagkakatuklas sa mga
kape, ginto at pilak; sa South America, lupaing hindi pa nagagalugad at mga
asukal at molasses; at sa Kanlurang sibilisasyong hindi pa natutuklasan. Ito rin
Indies, indigo. ang nagpalakas ng ugnayan ng Silangan
at Kanluran.
Ang mga produktong ito ang 2. Nakapukaw rin ng interes sa
nagpalawak sa paglaganap ng mga mga bagong pamamaraan at teknolohiya
salaping ginto at pilak na galing sa sa heograpiya at paglalayag ang mga
Mexico, Peru at Chile. Ito ang eksplorasyon.
nagpasimula ng pagtatatag ng mga 3. Sumigla ang paglaganap ng
bangko. Sa dami ng mga salapi ng sibilisasyong Kanluranin sa Silangan dahil
mga mangangalakal, kinailangan nilang sa kolonisasyon.
may paglagyan ng kanilang salaping 4. Nagdulot ng maraming suliranin
barya. Kaya ang salaping papel ang ang kolonisasyon sa mga bansang sakop
kanilang ginamit at ipinakilala sa mga tulad ng pagkawala ng kasarinlan,
mangangalakal. Ang salapi ring ito ang paninikil ng mananakop at
nagbigay-daan sa pagtatatag ng pagsasamantala sa likas na yaman ng
kapitalismo, ang sistema kung saan mga bansang ito.
mamumuhunan ng kaniyang salapi ang 5. Nagkaroon ng pagbabago sa
isang tao upang magkaroon ng tubo o ecosystem sa daigdig na nagresulta sa
interes. pagpapalitan ng hayop halaman, sakit sa
pagitan ng Old World at New World.
Sa Medieval Period, hindi alam
Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina
ng mga tao ang pag-iipon ng salapi.
Teofista L. Vivar et’al pp. 185 - 186
Nasisiyahan na sila kung sapat ang
kanilang kita sa kanilang
pangangailangan. Ngunit sa pag-unlad
ng kalakalan, dumami ang kanilang
salaping naipon. Hindi nila ito itinago.
Bagkus, ginamit nilang puhunan para Mabuti ba o masama ang naging
higit na lumago ang kanilang salapi. epekto ng unang yugto ng
kolonisasyon at imperyalismo?
Patunayan.
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
309
GAWAIN 5: Talahanayan Ng Manlalayag
Panuto: Batay sa binasa mong teksto, punan ang talahanayan ng hinihinging mga
impormasyon tungkol sa mga nanguna sa eksplorasyon.
LUGAR NA
PERSONALIDAD BANSANG TAON NARATING/
PINAGMULAN KONTRIBUSYON
Halimbawa:
Vasco Da Gama Portugal 1498 India
Pamprosesong tanong
310
Pinagkunan: http://geology.com/world/world-map.gif
Matapos matukoy ang mga lupaing nasakop ng mga Kanluranin, isulat ang
kanilang pangalan sa talahanayan.
Pamprosesong tanong
311
GAWAIN 7: Mabuti O Masama ?
Matapos ang pagtalakay sa mga pangyayari sa unang yugto ng Imperyalismo
at Kolonisasyon, tatayain ng gawaing ito kung naunawaan mo mahahalagang
konseptong tinalakay. Lagyan ng tsek ang kolum na iyong sagot.
EPEKTO NG UNANG
YUGTO NG NAKABUTI NAKASAMA DAHILAN
IMPERYALISMO AT
KOLONISASYON
1. Paglakas ng ugnayan ng
Silangan at Kanluran.
2. Paglaganap ng
sibilisasyong Kanluranin sa
Silangan.
3. Pagbabago ng
ecosystem ng daigdig
bunga ng pagpapalitan ng
hayop, halaman at sakit.
4. Paglinang ng mga
Kanluranin sa likas na
yaman ng mga bansang
nasakop.
Pamprosesong tanong
312
GAWAIN 8: Ikaw At Ako. Lahat Tayo!
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al p. 189
313
Ang kaisipang ito ni Copernicus ay di niya kaagad
inilathala sa dahilang posibleng ito ang maging daan sa mga
puna mula sa Simbahan at nangangahulugan ng
persekyusiyon, ekskomunikasyon o pagsunog ng buhay sa
pamamagitan ng Inquisition.
314
Ang Panahon ng Enlightenment
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et’al p. 254
315
Pagpapahayag ng Bagong Pananaw ni Locke
Ang kaniyang mga ideya ay isinulat niya noong 1689 sa pamamagitan ng lathalaing
Two Treatises of Government. Ang kaniyang sulatin ay naging popular at nakaimpluwensiya
sa kabuuan ng Europe at maging sa kolonya ng England, ang Kolonyang Amerikano. Ang
ideya niya ang naging basehan ng mga Amerikano na lumaya sa pamumuno ng Great
Britain. Ang Deklarasyon ng Kalayaan na sinulat ni Thomas Jefferson ay naging
mahalagang sulatin sa paglaya ng Amerika sa mga Ingles ay halaw sa mga ideya ni Locke
ukol sa kasunduan sa pagitan ng mga tao at ng pamahalaan.
316
ANG REBOLUSYONG INDUSTRIYAL
Paano binago ng
Taong 1700 at 1800 nang nagkaroon ng Rebolusyong Industriyal
malaking pagbabago sa aspektong agrikultura at ang agrikultura at
industriya sa mga bansa sa Europe at sa United industriya sa Europe?
States. Ang transpormasyon na ito ay nakilala sa
katawagang Rebolusyong Industriyal dahil pinalitan
nito ang gawaing manwal sa mga kabukiran ng
mga bagong imbentong makinarya. Nagbigay ito
ng malaking produksiyon sa mga bansa,
karagdagang kita at pamilihan ng kanilang mga
yaring produkto. Maraming mga naninirahan sa
mga kabukiran ang lumipat ng tirahan sa mga
siyudad at namasukan sa mga industriya upang
kumita nang malaki.
317
ANG PAGSISIMULA NG REBOLUSYONG INDUSTRIYAL
Ang Great Britain ang nagpasimula dahil sa pagkakaroon nito ng maraming uling at iron na
naging pangunahing gamit sa pagpapatakbo ng mga makinarya at pabrika. Lumaganap ang
kaniyang pakikipagkalakalan at ito ay naging dahilan ng pagiging matatag ng kaniyang
kalakalan. Sinuportahang mabuti ng pamahalaan ang kalakalang ito sa pamamagitan ng
pagtatatag ng malakas na hukbong pandagat upang protektahan ang kanilang imperyo ng
kalakal.
Taong 1793 nang maimbento ng isang Amerikanong nagngangalang Eli Whitney ang cotton
gin. Ito ay nakatulong para maging madali ang paghihiwalay ng buto at iba pang mga
materyal sa bulak na dati ay halos ginagawa ng 50 manggagawa bago maimbento ang
cotton gin. Dahil dito naging mabilis na ang nasabing proseso at nakatulong ito sa malaking
produksiyon para sa paggawa ng tela sa United States.
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________ 318
Ease Modyul 13
1. Steam engine –
2. Telepono –
3. Telegrapo –
4. Bombilya –
319
EPEKTO NG INDUSTRIYALISMO Ano-ano ang naging epekto
ng Rebolusyong lndustriyal?
Nagpabago sa pamumuhay ng tao ang
industriyalismo. Dumagsa sa lungsod ang mga _______________________
taong taga-probinsya. Nagdulot ito ng _______________________
pagdami ng tao sa lungsod at naging squatter. _______________________
Sa kawalan ng hanapbuhay marami ang _______________________
naging palaboy. Maging ang mga bata ay _______________________
napilitang magtrabaho. Isa ito sa naging
napakabigat na suliraning panlipunan at pang-
ekonomiya. Nagdulot din ito ng hidwaang
pampolitika. Gayundin ang pagkakaroon ng
tinatawag na gitnang uri ng lipunan o middle
class society. Nagbunga ito ng pagtatatag ng
mga unyon ng mga manggagawa hanggang Nakatutulong ba ang mga
noong kalagitnaan ng ika-19 na siglo. imbensiyon ng Rebolusyong
Industriyal sa pang-araw-
Sa pag-unlad ng industriyalisasyon, araw mong pamumuhay?
higit pang nagsikap ang mga Kanluranin sa Patunayan
pananakop ng mga kolonya. Ito ay dahil sa
pangangailangan nila ng mga hilaw na _______________________
sangkap na maibibigay ng mga kolonya. Ito rin _______________________
ang mga nagsisilbing pamilihan ng kanilang _______________________
mga produkto. _______________________
_______________________
Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista
L. Vivar et’al p.189
320
Pagkatapos ng inyong presentasyon ay itala sa Data Chart ang
mahahalagang kaalaman para sa mas malinaw na daloy ng impormasyon sa paksa.
Magbigay ng reaksiyon tungkol sa naging presentasiyon ng kamag-aral.
Rebolusyong Siyentipiko
Enlightenment
Rebolusyong Industriyal
Pamprosesong tanong
321
PERSONALIDAD LARAWAN LARANGAN KONTRIBUSYON
Halimbawa:
Galileo Galilei Astronomiya Teleskopyo
Pamprosesong tanong
Panuto: Susukat ang gawaing ito ay sa lalim iyong pagkaunawa sa aralin. Sagutan
ang survey form na naglalaman ng mahahalagang konseptong dapat mong
naunawaan sa aralin. Suriin din ang magiging resulta ng survey na ito. Hikayatin ang
mga mag-aaral na maging tapat sa pagsagot ng gawaing ito.
Pamantayan 3 2 1
1. Sa panahon ng Rebolusyong Siyentipiko, naipaliwanag ang kaibahan ng
likas na agham at karunungang pangkulto.
2. Ang kabuluhan ng Rebolusyong Siyentipiko at Enlightenment ay makikita
sa paglalagay ng tao ng kaniyang kapalaran sa sariling mga kamay sa tulong
ng katuwiran.
3. Mahalagang ambag ni Sir Francis Bacon sa siyentipikong pag-aaral ang
inductive method.
4. Ipinakilala ni Nicolas Copernicus ang heliocentric view.
5. Nagsimula sa Great Britain ang Rebolusyong Industriyal.
6. Napagyaman ang mga kaisipan sa edukasyon noong panahon ng
Enlightenment.
7. Ang mabilis na paglaki ng populasyon ay isa sa mga epekto ng
Rebolusyong Industriyal.
8. Sa Panahon ng Enlightenment, isinulong ang pantay na karapatan ng
322
kalalakihan at kababaihan at ang karapatan ng kababaihang lumahok sa
pamahalaan.
9. Ipinakilala ni Thomas Hobbes ang ideya “ang tao ay likas na makasarili
kaya palagi niyang katunggali ang kapwa tao”.
10. Nakilala sa panahon ng Rebolusyong Industriyal ang dalawang uring
panlipunan - ang proletariat at bourgeoisie.
Pamprosesong tanong
323
Ang collage ay Ang collage ay Ang collage ay
KATOTOH nagpapakita ng nagpapakita ng nagpapakita ng iilang
ANAN makatotohanang pangyayari tungkol sa pangyayari lamang
pangyayari tungkol sa naging kontribusyon o tungkol sa naging
naging kontribusyon o pamana ng mga kontribusyon o pamana
pamana ng mga naganap naganap na ng mga naganap na
na rebolusyon. rebolusyon. rebolusyon.
Pamprosesong tanong
324
Dahilan, Uri at Lawak ng Pananakop
Iba-iba ang dahilan ng pananakop. Ang ilan ay binibigyang katuwiran ang pananakop sa
paggamit ng manifest destiny at white man’s burden. Ayon sa doktrinang manifest destiny may
karapatang ibigay ng Diyos ang United States na magpalawak at angkinin ang buong kontinente ng
Hilagang America. Paniniwala naman sa white man’s burden na tungkulin ng mga Europeo at ng
kanilang mga inapo na panaigin ang kanilang maunlad na kabihasnan sa mga katutubo ng mga
kolonyang kanilang sinakop.
Ang dahilan ng iba ay upang sanayin ang sarili sa pamamahala at marami pang pagbabalat-kayo.
Iba-iba rin ang uri ng kolonyang itinatag batay sa katayuan ng mamamayan. May nagtayo ng kolonya,
protectorate, concession o sphere of influence. Sa mga mananakop, pinakamalawak ang imperyo ng
Britain.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al pp. 211-213
Ano-anong lugar sa Africa ang nasakop ng Ano-ano ang mga dahilan at uri ng
mga Kanluranin? pananakop sa Ikalawang Yugto ng
___________________________________ Imperyalismo at Kolonisasyon?
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
325
Paggalugad at Pag-aagawan sa Ang Pag-aagawan sa Africa ng mga
Gitnang Africa Bansa ng Europe
326
Imperyalismong Ingles sa Timog Ang United States sa Paligsahan ng
Asia mga Bansang Mananakop
Paano napasali ang United States sa Anong paraan ng pananakop ang ginamit ng
pananakop ng mga lupain? mga Kanluranin sa West Indies, Australia, New
Zealand at Central America?
327
Ang Protectorate at Iba pang Uri ng EPEKTO NG IKALAWANG YUGTO
Kolonya NG IMPERYALISMO AT
KOLONISASYON
Mahihina ang West Indies, Epekto Ng Ikalawang Yugto Ng
Australia, New Zealand at mga Kolonisasyon sa mga Bansang
bansa sa Central America at walang Nanakop
pagkakaisa ang mga ito upang
maipagtanggol ang kanilang bansa. Maraming aspeto ng buhay na
Ang hukbo ng America ang nagsilbing naaapektuhan ng pananakop. Ang mga
tagapangalaga sa mga pook na ito gawaing pampolitika, pang-ekonomiya,
upang mapanatiling bukas ang panlipunan at espiritwal at pangkultura ay
pamilihan, makakuha ng hilaw na ginamit ng mga mananakop upang
ganyakin ang mga bansang sakop na
sangkap at mapangalagaan ang
sumunod sa kanilang ipinagagawa tulad
kanilang ekonomikong interes. Ang ng pagtatrabaho sa pataniman, pagawaan
malalaking samahan sa negosyo ng ng barko at pagsisilbi sa hukbo.
America ay nakakuha ng malalaking
bahagi ng lakas-pangkabuhayan sa Epekto ng Kolonisasyon sa mga
pag-aari ng mga minahan, mga balon Lupang Sakop
ng langis, mga taniman, mga daang-
bakal at samahan ng mga sasakyang Maraming pagbabago ang
dagat. ibinunga ng kolonisasyon sa lupaing
Isa pang pook na nakaligtas sa sakop. May pagbabagong pampolitika,
pagkakaroon ng hidwaan ng mga pang-ekonomiya, panlipunan at
bansang mananakop ang Australia at pangkultura.
ang kalapit na New Zealand dahil
Halaw mula sa: Kasaysayan ng
matibay itong hawak ng Great Britain. Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al p. 217 - 218
Dito ipinadala ng Britain ang mga
bilanggo matapos ang himagsikan sa Epekto ng Imperyalismo
America. Nang makatuklas ng ginto Ang imperyalismo sa Africa at sa
sa Australia, maraming Ingles ang Asya ay naging daan upang makaranas
lumipat dito at ito ang simula ng ng pagsasamantala ang katutubong
pagtatatag ng mga kolonya sa populasyon mula sa mga mapaniil na
Australia at New Zealand. Ito ang patakaran ng mga dayuhan.
Pinagsamantalahan ng mga Kanluranin
isang halimbawa kung paanong ang
ang kanilang likas na yaman at lakas-
sakop na lupain ay magagamit na paggawa. Naging sanhi rin ito ng
tirahan ng dumaraming tao. pagkasira ng kulturang katutubo sa ilang
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina
bahagi ng kolonya dahil sa pananaig ng
Teofista L. Vivar et’al p. 217 impluwensiyang Kanluranin. Sa usapin ng
hangganang pambansa, ang pamana ng
mga Kanluranin ay ang hidwaan sa
teritoryo na namamayani pa rin ngayon sa
ilang bahagi ng Africa at Asya bunga nang
hindi makatuwirang pagtatakda ng mga
hangganan.
Ano-ano ang naging epekto ng Ikalawang
yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon? Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace
___________________________________ Estela C. Mateo et’al p. 294
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
328
GAWAIN 13: Punuan mo ako!
Reaksiyon...
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
__________________________________________
329
Pamprosesong tanong
Pamprosesong tanong
330
GAWAIN 15: Timbangin Mo!
Kongklusyon:
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Pamprosesong tanong
331
GAWAIN 16: Bahagdan Ng Aking Pag-Unlad
PAGNILAYAN / UNAWAIN
332
GAWAIN 17: Manifest Destiny
Panuto : Ang iyong mababasa ay bahagi ng paliwanag ni dating U.S. Pres. William
Mckinley hinggil sa pagsakop nito sa Pilipinas. Isang pagsusuri sa pananaw ng
Manifest Destiny. Pagkatapos basahin ay ibigay mo ang iyong reaksyon at saloobin
hinggil sa nilalaman nito. Ito ay isusulat mo sa kasunod na kahon. Pagkatapos
sasagutin mo naman ang Pamprosesong Mga Tanong.
When I next realized that the Philippines had dropped into our laps I confess I did not know
what to do with them. I sought counsel from all sides—Democrats as well as Republicans—but
got little help. I thought first we would take only Manila; then Luzon; then other islands
perhaps also. I walked the floor of the White House night after night until midnight; and I am
not ashamed to tell you, gentlemen, that I went down on my knees and prayed Almighty God
for light and guidance more than one night. And one night late it came to me this way—I don’t
know how it was, but it came: (1) That we could not give them back to Spain—that would be
cowardly and dishonorable; (2) that we could not turn them over to France and Germany—our
commercial rivals in the Orient—that would be bad business and discreditable; (3) that we
could not leave them to themselves—they were unfit for self-government—and they would
soon have anarchy and misrule over there worse than Spain’s was; and (4) that there was
nothing left for us to do but to take them all, and to educate the Filipinos, and uplift and civilize
and Christianize them, and by God’s grace do the very best we could by them, as our fellow-
men for whom Christ also died. And then I went to bed, and went to sleep, and slept soundly,
and the next morning I sent for the chief engineer of the War Department (our map-maker), and
I told him to put the Philippines on the map of the United States (pointing to a large map on the
wall of his office), and there they are, and there they will stay while I am President!
Source: General James Rusling, “Interview with President William McKinley,” The Christian
Advocate 22 January 1903, 17. Reprinted in Daniel Schirmer and Stephen Rosskamm Shalom,
eds., The Philippines Reader (Boston: South End Press, 1987), 22–23.
http://historymatters.gmu.edu/d/5575/
333
GAWAIN 18: Salamat Sa Iyo !
Balikan ang napag-aralang mga pamana ng iba’t ibang Rebolusyong naganap
sa Paglawak ng Kapangyarihan ng Europe. Pgnilayan rin kung alin sa mga
pamanang ito ang iyong nakita at nagamit na. Pagkatapos ay lumikha ng isang liham
pasasalamat para sa mga pamanang ito. Makipagpalitan ng nabuong liham sa ibang
kamag-aral at hingan sila ng reaksyon. Kung maaari mong ipost ang liham sa isang
social media ay gawin ito upang mabasa rin ng iba pa at mabigyang-halaga din nila
ang mahahalagang pamana ng mga pangyayaring naganap sa panahong tinalakay
sa aralin.
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
334
Pamprosesong tanong:
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_______
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
____________________________
_____________________________
_____________________________
Binigyang-diin sa Aralin 2 ang mga pangyayayri na nagbunsod sa
_____________________________
paglawak ng kapangyarihan ng Europe. Ang Una at ikalawang yugto ng
_____________________________
Imperyalismo at Kolonisasyon, Rebolusyong Siyentipiko, Rebolusyong
________________
Industriyal, at Enlightenment na siyang nagsilbing batayan ng pag-usbong
ng mga bagong kamalayan at nasyonalismo sa Europe na siyang
tatalakayin sa susunod na aralin.
335
ARALIN BLG. 3: PAGKAMULAT: KAUGNAYAN NG REBOLUSYONG
PANGKAISIPAN SA REBOLUSYONG PRANSES AT AMERIKANO
ALAMIN
Sa araling ito tuklasin ang mga dinamikong ideya tungkol sa
Rebolusyong Amerikano at Pranses at ang impluwensya nito sa pagsilang
ng nasyonalismo sa daigdig.
TATSULOK
Totoy, bilisan mo, bilisan mo ang takbo Hindi pula't dilaw tunay na magkalaban
Ilagan ang mga bombang nakatutok sa ulo mo Ang kulay at tatak ay di syang dahilan
Totoy, tumalon ka, dumapa kung kailangan Hangga't marami ang lugmok sa kahirapan
At baka tamaan pa ng mga balang ligaw At ang hustisya ay para lang sa mayaman
Totoy makinig ka, wag kang magpagabi
Baka mapagkamalan ka't humandusay diyan sa tabi Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktok
Totoy alam mo ba kung ano ang puno't dulo Di matatapos itong gulo
Ng di matapos-tapos na kaguluhang ito
336
Pamprosesong Tanong
FINAL
REFINED
D
INITIAL
Pagsasakonteksto:
Ang hugis na tatsulok ay sumisimbolo sa estruktura ng lipunan kung saan
ang mayayaman ay makikita sa tuktok, ang panggitnang uri sa gitna at ang
mahihirap ay sa ibaba. Hinahamon ng umawit na baliktarin ang ayos ng lipunan
na ang nakararaming mahihirap ay siyang ilagay sa tuktok.Ito’y mababasa sa
linyang, “Totoy kumilos ka, baliktarin ang tatsulok at ang mga dukha ay ilagay mo
sa tukto”.
Ngunit ano kaya ang kaugnayan ng awit na ito sa kahulugan ng salitang
“rebolusyon”?
259
Sa susunod na gawain ay higit mong pagtutuunan ng pansin ang
konsepto ng rebolusyon. Ngunit sa pagkakataong ito ay sa ibang
konteksto. Sa pagsusuri ng konseptong ito’y huwag limitahan
ang sarili sa pagtuklas ng bagong kaalaman.
Pamprosesong Tanong
260
BINABATI KITA!
Sa puntong ito ay nagtatapos ang bahagi ng Alamin.
PAUNLARIN
Pagsasakonteksto:
Malaki ang ginampanan ng Scientific Revolution (1500’s-1600’s) sa
pagbabago ng pagtingin ng mga Europeo sa daigdig. Ang tagumpay ng agham ay
nagpatunay sa lakas ng ‘reason’ o ‘katwiran’. Napag-isipang kung ito ay nagagamit
sa pag-unawa sa ‘physical world’ (physics, geology, chemistry, biology at mga tulad
nito) bakit hindi ito gamitin upang maunawaan ang tao at ang kanyang lipunan?
Ang pagtatangkang ito ay nagtulak sa pag-usbong ng Panahon ng Kaliwanagan
(Enlightenment) o Rebolusyong Pangkaisipan.
Tinalakay na sa nagdaang aralin ang konseptong ito ngunit palalalimin pa
ito.
PAGSUSURING PANTEKSTO
261
REBOLUSYONG PANGKAISIPAN Mas kinilala ang
kaisipang balance
Tumutukoy ang rebolusyon sa mabilisang of power Ni
pagbabago ng isang institusyon o lipunan. Madalas na
nagdudulot ito ng pansamantalang kaguluhan lalo’t Montesquieu Na
higit sa mga taong nasanay sa isang tahimik at tumutukoy SA
konserbatibong pamumuhay. paghahati ng
Isa sa mga bunga ng pamamaraang kapangyarihan ng
makaagham ang pagbabagong ginawa nito sa iba’t pamahalaan SA
ibang aspeto ng buhay ng tao. Marami ang tatlong sangay
nagmungkahi na gamitin ang pamamaraang ito upang (ehekutibo,
mapaunlad ang buhay ng tao sa larangang
pangkabuhayan, pampolitika, panrelihiyon at maging
lehislatura at
sa edukasyon.Tinawag itong Panahon ng hudikatura).
Kaliwanagan (Enlightenment). Nakasentro ang
ideyang ito sa paggamit ng ‘reason o katuwiran’ sa
pagsagot sa suliraning panlipunan, pampulitikal at
pang-ekonomiya. Nagsimula ito sa batayang
kaisipang iminungkahi ng mga pilosopo. Paano kaya
nakapangyayari ang
Kaisipang Politikal ‘balance of power’ sa
isang bansang may
Umunlad ang Enlightenment o Rebolusyong tatlong sangay ng
Pangkaisipan sa ika-18 siglo (1700’s). Isa sa pamahalaan?
kinilalang pilosopo sa panahong ito si Baron de
Montesquieu (MON tehs kyoo) dahil sa kaniyang
tahasang pagtuligsa sa absolutong monarkiyang
nararanasan sa France ng panahong iyon.
262
1. Naniniwala ang mga philosophes na ang
katotohanan (truth) ay maaaring malaman gamit
ang katwiran. Para sa kanila, ang katwiran ay ang
kawalan ng pagkiling at kakikitaan ng pag--unawa
sa mga bagay-bagay.
263
Isa sa itinuturing na maimpluwensyang philosophes si
Francois Marie Arouet na mas kilala sa tawag na Voltaire.
Siya ay nakapagsulat ng higit sa 70 aklat na may temang
kasaysayan, pilosopiya, politika at maging drama.
264
will). Samakatuwid, isinusuko ng tao ang kaniyang will o kagustuhan sa
pamahalaan.
Ang Social Contract niya ang naging saligan ng mga batas ng rebolusyon sa
France.
265
Makatuwiran ba ang Bakit kaya hindi agad
ipinaglalaban nina Mary pinakinggan ang
Wallstonecraft? ipinaglalaban ng kababaihan
Pangatuwiranan. ng panahong iyon?
_______________________ ________________________
_______________________ ________________________
_______________________ ________________________
_______________________ ________________________
_______________________ ________________________
_______________________ __
_______________________
____________
Kaisipang Pang-ekonomiya
266
Insert photo: Rene Descartes, John Locke, Immanuel Kant kasama ang kanilang mga ideya
267
Pinagkunan:
World History: Connections to Today (Discovery Channel School)
World History: Patterns of Interactions (Beck, R. et al) pp 552-553
Kasaysayan ng Daigdig (Vivar, T. et al) pp. 222-225
Ngayon ang panahon upang iyong maunawaan ang Rebolusyong
Pangkaisipan bilang mahalagang sangkap ng Rebolusyong Plitikal.Gawin
mo ang unang hamon para sa iyo.
3
MGA INTERESANTENG IDEYA
2
MGA TANONG NA NAIS MASAGOT
1
PAMPROSESONG TANONG
268
Pagkatapos mong maunawaan ang Rebolusyong Pangkaisipan
bilang mahalagang salik ng pag-usbong ng Rebolusyong Pampolitikal,
napapanahon na upang pagtuunan ng pansin ang mga estadong dumaan
sa Rebolusyong Pampolitikal, partikular ang Rebolusyong Amerikano at
Rebolusyong Pranses kasama na dito ang rebolusyon sa Latin America.
PAGSUSURING PANTEKSTO
269
Ang Labintatlong
Kolonya
270
Dahilan
271
Ang Unang Kongresong Ang Pagsisimula ng Digmaan
Kontinental
272
1. Ano-anong polisiya ang
nagtulak sa mga Amerikano
na lumaban sa mga British?
273
Ang Deklarasyon ng Kalayaan
274
Ang Labanan sa Yorktown
275
Ano ang sinisimbolo ng larawang makikita sa itaas?
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
Pinagkunan:
World History: Connections to Today (Discovery Channel School)
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 15
PANUTO: Pangkatang Gawain. Katulong ang mga miyembro ng iyong pangkat sagutin ang
mga tanong sa apat na learning centers na binuo ng inyong guro.
LEARNING LEARNING
CENTER I CENTER II
LEARNING LEARNING
CENTER III CENTER IV
276
Pamprosesong Tanong
PAGSUSURING PANTEKSTO
277
Ang Kalagayan ng Lipunang Pranses noong 1789
278
Ang Pambansang Asemblea
279
Ang Tennis Court Oath na nangyari sa Versailles, France
280
Kalayaan, Pagkapantay-pantay at Kapatiran
281
Ang Pagsiklab ng Rebolusyon
1. Ano ang sinisimbolo
Maraming mga monarko sa Europa ang labis na ng pagbagsak ng
naapektuhan sa pagsiklab ng French Revolution. Natakot Bastille sa kasaysayan
silang ang ganoong uri ng rebolusyon ay lumaganap sa ng monarkiya sa
kanilang mga kaharian at pinangangasiwaan. Noong France?
taong 1792 ay nagpadala ang Austria at Prussia ng mga ___________________
sundalong tutulong upang talunin ang mga ___________________
rebolusyonaryong Pranses. Sa mahabang panahon ng ___________________
pakikipaglaban ay tinalo ng mga rebolusyonaryo ang ___________________
mga sundalong tumulong upang sila’y patigilin. ___________________
282
Ang France sa ilalim ng Directory
283
Iyong natunghayan ang masalimuot na kasaysayan ng
Rebolusyong Pranses. Ano ang iyong saloobin tungkol sa pangyayaring
ito? Naging makatuwiran ba ang mga Pranses sa mga pagbabagong
kanilang isinakatuparan? Hinahamon kita na ipahayag ang iyong
kaisipan sa pagsasagawa ng susunod na gawain.
Gamit ang kasunod na diagram, tukuyin ang hinihinging mga impormasyon ayon sa
iyong pagkaunawa.
REBOLUSYONG REBOLUSYONG
AMERIKANO PRANSES
PAANO NAGKAKATULAD?
284
PAANO NAGKAKAIBA?
DALOY NG MGA
PANGYAYARI
BUNGA O IMPLIKASYON
SALOOBIN TUNGKOL SA
PANGYAYARI
Pamprosesong Tanong
285
ANG NAPOLEONIC WARS
286
Ang Pagkilala sa Kakayahan ni Napoleon
287
Peninsula War (1808)
288
Pagtatapos ng mga Labanan
289
Pagkamatay ni Napoleon Bonaparte
290
Bunga ng Rebolusyon
Panuto:
1. Bumuo ng timeline tungkol sa mahahalagang pangyayaring
naganap sa Rebolusyong Pranses kasama ang digmaang
Napoleonic.
2. Itala ang mga esensyal na pangyayaring magtutulak sa pag-
usbong ng Rebolusyong Pranses kasama na ang pagtatapos
nito.
3. Maaaring maglagay ng mga personalidad upang higit na
maging malinaw ang timeline.
4. Basahin ang ginawang timeline sa harap ng klase at tanungin
ang kanilang saloobin tungkol dito.
5. Gagamitin ang kasunod na rubric upang maging batayan ng
pagmamarka sa ginawang timeline.
TIMELINE RUBRIC
291
Tiyak at pangyayari, pangyayari, pangyayari,halos
tumpak ang May 2-3 mali o mahigit sa lahat ng
lahat ng Malabo sa lima ang hindi pangyayari ay di
pangyayari mga tiyak tiyak
pangyayari
Estilo at Sumasakop sa Sumasakop sa Sumasakop sa Dalawa lamang
Organisasyon lahat ng lahat ng
lahat ng ang nasasakop
mahahalagang mahahalagang mahahalagang ng
panahon,tama panahon, may panahon, mahahalagang
at pare-pareho 2-3 petsa sa nagtataglay ng panahon, hindi
ang pagitan ng panahon na
5 pareho-pareho
bawat hindi kapareho
petsa/panahon ang pagitan ng
taon/petsa ang pagitan na di pare- mga
pareho ang petsa/panahon
pagitan
Nilalaman Nagtataglay Nagtataglay Nagtataglay Nagtataglay ng 5
ng 11-15 ng 8-10 ng 6-7 lamang
pangyayaring pangyayaring pangyayaring pangyayaring
kaugnay ng kaugnay ng kaugnay ng kaugnay ng
paksa paksa paksa paksa
Layunin Malinaw at Malinaw Hindi malinaw Walang ibingay
tiyak ngunit na layunin
mayroong
mga ideyang
di-tiyak
PAMPROSESONG TANONG
292
PAGSIBOL NG NASYONALISMO SA IBA’T IBANG BAHAGI NG DAIGDIG
293
Paghimok ni Lenin sa mga kapwa-Ruso na pamunuan ng mamamayan ang bansa matapos
mapatalsik ang czar. Ito ay naipinta ilang taon matapos ang nasabing pangyayari.
Himagsikang Ruso
294
Nasyonalismo sa Latin America
295
Pagkakaiba ng Lahi Bilang Salik ng Nasyonalismo
Halos lahing Europeo ang populasyon ng mga bansa sa Latin America tulad
ng Argentina, Uruguay, Costa Rica at Chile. Ang populasyon ng iba- Ecuador, Peru,
Bolivia at Paraguay ay halos American Indians. Sa Dominican Republic,itinuturing
ang ibang lahi na mababang uri. Ang populasyon ng Brazil ay lahing Aprikano,
Indian at mga nanggaling sa Portugal, France, Spain , Germany at Italy. Maraming
Europeo ang naninrahan sa ibang bansang Latin America ngunit sa Brazil lamang
nagkaroon ng pag-aasawahan ang iba’t-ibang lahi at nasyonalidad.
296
Mga Sagabal sa Nasyonalismo
Pumunta ang mga Espanyol sa Bagong Daigdig hindi upang magtayo ng tahanan
o magparami ng pamilya kundi upang magkamit ng kayamanan. Maraming mga Indian
ang pinilit na maghanap ng ginto sa mga minahan ng Mexico at Peru. Ang katutubong
tao sa Peru, Ecuador at Bolivia ang tumira sa bundok upang malayo sa pamamahala ng
banyaga.
297
Si Bolivar- ang Tagapagpalaya
298
Ang Demokrasya at Nasyonalismo sa
Latin America
299
Lumaganap ang nasyonalismo pagkaraan ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig. Maraming bansa ang naging malaya nang walang karahasan.
May mga bansang dumanak ng dugo bago nakamtan ang kalayaan tulad ng
Congo (Zaire) at Algeria. Ang Rhodesia at Nyasaland ang naging Zimbabwe
at Malawi. Lumaya ang Angola, Mozambique at Guinea Bissau noong 1975.
300
Kaugnayan ng Rebolusyong Intelektuwal sa Paglinang ng Nasyonalismo
SANGGUNIAN:
Kasaysayan ng Daigdig (Vivar et al.) pp 234-241
301
J_____S________ 8.Humalili kay Vladimir Lenin bilang pinuno ng USSR sa
kaniyang kamatayan.
Pamprosesong Tanong
302
Rubric para sa Presentasyon
Pamprosesong Tanong
Balikan ang iyong mga sagot sa unang gawain tungkol sa pagsusuri ng awit,
subukin muling sagutan ang mga katanungan.
303
GAWAIN 10: Hagdan Ng Karunungan …
Panuto: Punan ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging refined ang iyong
nalalaman tungkol sa tanong.
FINAL
REFINED
D
INITIAL
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
304
GAWAIN 11: KUWENTONG MAY KUWENTA (Tanungin mo sila…)
Panuto:
* May kalayaan ang mga mag-aaral kung ito ay isasagawa ng indibidwal o pangkatan.
305
PAMPROSESONG TANONG
Panuto: Punan ang lesson closure note. Tiyaking maging tapat at sinsero sa
pagsulat ng mga impormasyon.
LESSON CLOSURE
Panuto: Punan ng sagot ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging “final” ang
iyong nalalaman tungkol sa tanong.
306
Ano ang kaugnayan ng
Rebolusyong Pangkaisipan
sa Rebolusyong Amerikano
at Pranses?
FINAL
REFINED
D
INITIAL
ILIPAT AT ISABUHAY
Narating mo na ang huling bahagi ng modyul na ito. Sa puntong ito nais kong
unawain mong mabuti ang bahaging gagampanan mo sa pagtatagumpay ng gawain.
Sa gawaing ito ay masusukat natin ang iyong tinamong kaalaman sa mga
nakaraang aralin. Ang iyong gawain ay mamarkahan gamit ang rubrics.
307
Ang gawaing ito ay mamarkahan gamit ang rubric.
308
Talasalitaan
309
mahahalagang metal tulad ng ginto at tanso
nito
sa isang lipunan
310
Sanggunian
A.Aklat
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 214 -216
311
B. Modules
312
MODYUL 4: ANG KONTEMPORARYONG DAIGDIG (IKA-20 SIGLO HANGGANG
SA KASALUKUYAN): MGA SULIRANIN AT HAMON TUNGO SA
PANDAIGDIGANG KAPAYAPAAN, PAGKAKAISA,
PAGTUTULUNGAN, AT KAUNLARAN
PANIMULA:
Mababakas sa ika-19 na siglo sa kasaysayan ng daigdig, ang malawakang
paglaganap ng diwang nasyonalismo sa iba’t ibang bahagi nito. Iisang lahi, iisang lipi,
magkatulad na wika, relihiyon at pagpapahalaga ang pangunahing salik na nabunsod
sa diwang nasyonalismo. Kasabay nito ay ang pag-unlad ng agham, industriya at
kaisipang pampulitika ng mga bansa.
Subalit sa pasimula ng ikalawang dekada ng ika- 20 siglo maraming pangyayari
ang naganap na gumimbal sa iba’t ibang bahagi ng mundo. Naganap ang Una at
Ikalawang Digmaang Pandaigdig, sinundan ng iba’t ibang ideolohiya, Cold War at ang
malawakang Neokolonyalismo ng mga superpowers na bansa. Upang mawakasan ang
di- pagkakaunawaan bumuo ang mga bansa ng pandaigdigang samahan na siyang
mangunguna sa pag-aayos ng lahat ng sigalot ng mga bansa.
Sa pagkakataong ito, susuriin natin ang mahalagang papel na ginampanan ng
mga bansa upang matamo ang pandaigdigang kapayapaan, pagkakaisa, pagtutulungan
at kaunlaran mula ika-20 siglo hanggang sa kasalukuyan. Ang mga babasahin at teksto
ang magsisilbing gabay upang masagot mo ang tanong na paano ka makakatulong
upang makamit ang pandaigdigang kapayapaan, pagkakaisa, kapayapaan at
kaunlaran?
411
Ang Kontemporaryong Daigdig Pamantayan sa Pagkatuto
(Simula sa Ika-20 Siglo Hanggang sa
Kasalukuyan): Mga Suliranin at
Hamon Tungo sa Pandaigdigang
Kapayapaan, Pagkakaisa,
Pagtutulungan at Kaunlaran
Aralin I - Ang Unang Digmaang Nasusuri ang mga dahilan na nagbigay daan
Pandaigdig sa Unang Digmaang Pandaigdig
Aralin II- Ang Ikalawang Digmaang Nasusuri ang mga dahilan na nagbigay daan
Pandaigdig sa Ikalawang Digmaang Pandaidig
412
Aralin III- Mga Ideolohiya, Cold War Nasusuri ang mga ideolohiyang pulitikal at
at Neokolonyalismo ekonomik sa hamon ng establisadong
institusyon ng lipunan.
Aralin IV- Ang United Nations at Iba Nasusuri ang bahaging ginampanan ng mga
Pang Pandaigdigang Organisasyon, pandaidigang organisasyon sa pagsusulong
Pangkat at Alyansa ng pandaigdigang kapayapaan, pagkakaisa,
pagtutulungan, at kaunlaran.
Mga pang-ekonomikong
organisasyon at trading blocs
PANIMULANG PAGTATAYA
Gamiting gabay ang mapa ng Europe upang masagot ang tanong sa ibaba.
413
Source:
http://mapofeurope.com/wp-content/uploads/2013/07/map-of-europe-
1024x833.jpg?a600a5
P 2. Sinasabing sa Kanlurang Europe naganap ang pinakamainit na labanan sa
panahon ng World War I . Alin sa mga sumusunod na pangyayari ang nauugnay dito?
A. Labanan ng Austria at Serbia
B. Digmaan ng Germany at Britain
C. Paglusob ng Rusya sa Germany
D. Digmaan mula sa Hilagang Belgium hanggang sa hangganan ng Switzerland
K3.Isang ideolohiya at uri ng pamahalaan na nagbibigay ng pantay na karapatan at
kalayaan anuman ang kanilang kinabibilangang lahi, kasarian o relihiyon
A. Demokrasya
B. Liberalismo
C. Kapitalismo
D. Sosyalismo
P 4. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang nagpapaliwanag ng katagang ito “
Ang sariling pagkakakilanlan ay nawawala dahil sa impluwensyang dayuhan”
A. Napapanatili ang kultura ng isang bansa
B. Pinakikinabangan ng mga dayuhan ang likas na yaman ng mga kolonya
C. Ang kulturang dayuhan ang pinahalagahan ng mga bansang umuunlad pa
lamang
D. Nababago ng mga dayuhan ang kultura ng kolonya sa pamamagitan ng
iba’t ibang impluwensya
414
D. Naniniwala si Hitler na labis na naapi ang Germany sa mga probisyong
nakasaad dito
K 6. Ang kasunduan ng mga bansa na nagbigay hudyat sa pagwawakas ng World
War I
A. Treaty of Paris
B. United Nations
C. League of Nations
D. Treaty of Versailles
Suriin ang T-diagram sa ibaba, gawing gabay ito upang masagot ang tanong sa
bilang 7-8
Demokrasya Komunismo
415
D. Dahil sa magkaibang paniniwala, ideolohiya, at prinsipyo, ipinaglalaban ng bawat
bansa
U 9. Pahayag I: Ang United Nations ay naging matagumpay na pigilan ang
pagsiklab ng digmaang pandaigdig dahil ito ay nagging
pandaigdigang forum upang pag-usapan ang sigalot ng mga
bansa
Gamitin ang mga larawan upang masagot ang tanong bilang 13.
416
Source: http://library.thinkquest.org/06aug/02455/pictures/worldwarII.jpg
417
A. Pabor sa lahat ng bansang sangkot ang mga probisyon ng kasunduan sa
Versailles
B. Ang kasunduan sa Versailles sa pagitan ng Allies at Germany ang opisyal na
nagwakas sa Unang Digmaang Pandaigdig
C. Ang mga probisyon ng Kasunduan sa Versailles ang nagtulak sa Germany
upang maghimagsik sa mga arkitekto nito
D. Naging mahina ang League of Nationsna isa sa mga probisyon ng kasunduan
upang mapanatili ang kapayapaan ng mga bansa
U 17. Ang mga pahayag sa ibaba ay maaaring maranasan ng mga mamamayang
naninirahan sa US at Pilipinas, alin ang hindi kabilang?
A. May karapatang makaboto
B. May kalayaan sa pananampalataya
C. Militar ang nangingibabaw sa sibilyan
D. Lahat ng mga mamamayan ay may karapatan sa edukasyon
U 18. Malaki ang naging epekto ng Cold War s ekonomiya ng mga bansa sa Asya at
Kanluran. Paano nagsimula ang Cold War?
A. Pagnanais ng Russia na sakupin ang United States
B. Tinanggihan ng Russia ang mga kalakal mula sa United States
C. Pangingibabaw ng dalawang ideolohiya ng dalawang makapangyarihang bansa
D. Hindi pagbibigay ng pahintulot ng United States sa mga Ruso na makapasok sa
kanilang bansa
P 19. Alin sa mga sumusunod ang ipinakikita ng chain of events sa ibaba.
418
D. Mga pangyayaring naganap sa World War II
Basahin at unawain ang talata sa ibaba upang sagutin ang tanong.
Noong World War II, nakalikha ang United States ng sandatang nukleyar sa
ilalim mg Manhattan Project. Ang lakas ng pwersang pinapakawalan ng bombang ito ay
katumbas ng pinasabog na TNT na nasa kilotons o megatons ang bigat.
Ika-6 ng Agosto 1945 nang hulugan ng bombang nukleyar ng mga
Amerikano ang Hiroshima at Nagasaki sa Japan. Nagdulot ito ng pagkasawi ng
maraming tao at pagkawasak ng mga imprastraktura. Disyembre 1983, nang may ilang
siyentipikong naglabas ng kanilang pag-aaral sa posibleng epkto ng pagpapasabog ng
sandatang nukleyar sa mga klima sa mundo na tinawag na nuclear winter theory. Ayon
sa teorya, ito ay magtatapon ng usok at alikabok na sapat upang takpan ang araw sa
loob ng maraming buwan na magiging sanhi ng paglamig ng klima ng mundo na
ikamamatay ng mga halaman at mga bagay na may buhay.
Pinagkunan- http://en.wikipedia.org/wiki/Nuclear_Weapons
U 20. Inilahad sa talata sa itaas ang posibleng epekto ng sandatang nukleyar sa
daigdig? Sa iyong palagay, alin sa mga sumusunod ang nararapat ipatupad ng mga
bansa sa daigdig hinggil dito?
A. Maaaring gumamit ng plantang nukleyar upang mapanatili ang kapayapaan sa
daigdig
B. Dapat ipagbawal ang paggamit nito upang maiwasan ang epekto sa tao at
halaman
C. Nararapat magkaroon ng patakaran sa paggamit at siyasatin ang mga plantang
nukleyar ng mga bansa
D. Nararapat na magkaroon ang bawat bansa ng sandatang nukleyar sapagkat
mahalaga sa bawat bansa ang pwersa.
419
ARALIN 1: ANG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG
ALAMIN
Malalaman sa Yunit na ito ang mga dahilan at mga pangyayaring
nagbigay-daan sa Unang Digmaang Pandaigdig, gayundin ang mga usapin ng mga
bansang sangkot sa digmaan.Bibigyang- pansin din ang matinding epekto nito na
nag-iwan ng malalim na sugat at aral sa kasaysayan ng sangkatauhan. Tatalakayin
din ang pagsisikap ng mga bansa upang makamit ang kapayapaang Pandaigdig.
Inaasahang masasagot ng mga mag-aaral ang tanong na Paano nagsikap ang
mga bansa upang wakasan ang Unang Digmaang Pandaigdig? Ngayon,
simulan mo nang basahin ang kasunod na teksto at ihanda ang iyong sarili sa
pagtupad sa iba’t ibang gawain.
4. Pagmamahal sa bayan
N S N L M
420
6. Organisasyon ng mga bansa pagkatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig
E E F A O
W D O L N
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang mahihinuha sa salitang iyong nabuo?
2. May magkakaugnay bang salita? Kung mayroon, paano ito nagkaugnay?
3. Ano ang kaugnayan nito sa naganap na Unang Digmaang Pandaigdig?
421
FacTs storming Web
Posibleng
Dahilan
Mga
Posibleng
Digmaan Epekto
Mangyari
Posibleng
Maging
Wakas
Pamprosesong Tanong
422
Source:https://www.google.com.ph/search?q=world+war+i+pictures&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei
=OqF4UrPRINOciQf3zYHgAw&sqi=2&ved=0CAcQ_AUoAQ&biw=1208&bih=598
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang ideyang ipinakikita ng larawan?
2. Kung magiging saksi ka sa ganitong pangyayari, ano ang posible
mong maramdaman?
3. Paano kaya maiiwasan ang mga digmaan sa daigdig?
PAUNLARIN
423
Mga Sanhi ng Unang
Digmaang Pandaigdig
1. Nasyonalismo -Ang damdaming
nasyonalismo ay nagbubunsod ng
pagnanasa ng mga tao upang
maging malaya ang kanilang bansa.
Kung minsan, ito ay lumalabis at
nagiging panatikong pagmamahal
sa bansa. Halimbawa, ang mga
Junker, ang aristokrasyang militar
ng Germany, ay naniwalang sila ang
Lagayan ng picture
nangungunang lahi sa Europe. May
mga bansang masidhi ang
paniniwalang karapatan nilang
pangalagaan ang mga kalahi nila
kahit nasa ilalim ng kapangyarihan
ng ibang bansa. Isang halimbawa Nasyonalismo
ay ang pagnanais ng Serbia na Source:
angkinin ang Bosnia at Herzegovina http://i982.photobucket.com/albu
na nasa ilalim ng Austria. Kabilang ms/ae306/etajima62/presente.jpg
pa rito ay ang pagkamuhi ng mga
Serbian dahil sa mahigpit na
Mula sa teksto, isa-isahin ang mga
pamamahala ng Austria. Marami rin
sa mga estado ng Balkan na Greek bansa na nagpakita ng diwang
Orthodox ang relihiyon, at ang nasyonalismo
pananalita ay tulad ng mga Ruso. ____________________________
Itong dahilan ng Russia upang ____________________________
makialam sa Balkan. Gusto ring ____________________________
maangkin ng Russia ang
____________________________
Constantinople upang magkaroon
____________________________
siya ng daungang ligtas sa yelo. Sa
____________________________
kabilang dako, nais angkinin ng
Italya ang Trent at Triste na sakop ____________________________
din ng Austria. Ang France naman ____________________________
ay nagnais ding maibalik sa kaniya ____________________________
ang Alsace-Lorraine na inangkin ng ____________________________
Germany noong 1871 bunga ng ____________________________
digmaan ng France at Prussia ____________________________
(Germany). Dahil dito, ipinalagay ng
maraming Pranses na natural nilang
kaaway ang mga Aleman.
424
2. Imperyalismo – Isa itong paraan ng pang- Paano naging ugat ng Unang
aangkin ng mga kolonya at pagpapalawak ng Digmaang Pandaigdig ang
pambansang kapangyarihan at pag- unlad ng Imperyalismo at Militarismo?
mga bansang Europeo. Ang pag- uunahan ng
Naging dahilan ng Unang
mga makapangyarihang bansa na sumakop
Digmaang Pandaigdig ang
ng mga lupain at magkaroon ng kontrol sa
pinagkukunang-yaman at kalakal ng Africa at imperyalismo dahil
Asia ay lumikha ng samaan ng loob at pag- ____________________________
aalitan ng mga bansa. Halimbawa, sinalungat ____________________________
ng Britanya ang pag-angkin ng Germany sa ____________________________
Tanganyika (East Africa) sapagkat balakid ito ____________________________
sa kanyang balak na maglagay ng ____________________________
transportasyong riles mula sa Cape Colony ____________________________
patungong Cairo. Tinangka namang ____________________________
hadlangan ng Germany ang pagtatatag ng ____________________________
French Protectorate sa Morocco sapagkat ____________________________
naiinggit ito sa mga tagumpay ng France sa ____________________________
Hilagang Aprika. Sa gitnang silangan, ____________________________
nabahala ang Inglatera sa pagtatatag ng ____________________________
Berlin-Baghdad Railway sapagkat ito'y
____________________________
panganib sa kaniyang lifeline patungong India.
_________________________
Ang pagpapalawak ng hangganan ng Austria
sa Balkan ay tumawag ng pansin at mahigpit Naging dahilan ng Unang
na pagsalungat ng Serbia at Russia. Naging Digmaang Pandaigdig ang
kalaban din ng Germany ang Britanya at imperyalismo sapagkat
Hapon sa pagsakop sa Tsina . Hindi ____________________________
nasiyahan ang Germany at Italya sa ____________________________
pagkakahati-hati ng Aprika sapagkat kaunti
____________________________
lamang ang kanilang nasakop samantalang
____________________________
malaki ang nabahaging nakuha ng Inglatera at
____________________________
France.
____________________________
3. Militarismo- Upang mapangalagaan ang ____________________________
kani-kanilang teritoryo, kinakailangan ng mga ____________________________
bansa sa Europe ang mahuhusay at ____________________________
malalaking hukbong sandatahan sa lupa at ____________________________
karagatan, gayundin ang pagpaparami ng ____________________________
armas. Ito ang naging ugat ng paghihinalaan
____________________________
at pagmamatyagan ng mga bansa.
____________________________
Nagsimulang magtatag ng malalaking
____________________________
hukbong pandagat ang Germany. Ipinalagay
na ito'y tahasang paghamon sa kapangyarihan _____________________
ng Inglatera bilang Reyna ng Karagatan.
425
4. Pagbuo ng mga Alyansa- Dahil sa
inggitan, paghihinalaan at lihim na
pangamba ng mga bansang
makapangyarihan, dalawang
magkasalungat na alyansa ang nabuo – ang
Triple Entente at ang Triple Alliance.
Binubuo ng Germany, Austria-Hungary at
Italya, ang Triple Entente. Sa ilalim ng
alyansa, nangako ang bawat kasapi na
magtulungan sakaling may magtangkang
sumalakay sa kanilang bansa. Nais din ng
alyansaa na pantayan ang lakas ng Triple Triple Entente/
agayan ngAlliance
pictureSource:
Alliance. Samantala, sumali ang Germany http://tomatobubble.com/sitebuil
sa grupo dahil nais mapigilan ang dercontent/sitebuilderpictures/en
impluwensiya ng Russia sa Balkan. tente.gif
Itinatag naman ni Bismarck ang Triple
alliance nong 1882. Resulta ito ng di-
pagkakaunawaan at hidwaan sa pagitan ng
Russia at Pransiya noong 1884(Dual
Alliance), ng Pransya at Britanya noong
1904 (Entente Cordiate) at ng Britanya at
Russia noong 1907, Bilang ganti, sumali
ang Pransya sa Triple Entente. Ang Russia
naman gaya ng nabanggit na, ay karibal ng
Germany at Austria sa rehiyon ng Balkan.
Ang Hague Court of Arbitration na itinatag
noong 1899 ay hindi naging mabisa dahil
hindi naman obligado ang isang bansang
mapailalim dito. Ang unang pagpupulong sa
Hague noong 1899 na pinatnubayan ni Czar
Nicholas II ng Russia. Ang pangalawang
pagpupulong sa Hague ay noong 1907, sa
mungkahi ni PangulongTheodore Roosevelt.
Nabigo rin ito. Layunin nitong magpabawas
ng armas ngunit nagkaroon ng unawaan
tungkol sa lalong makataong paglalabanan.
Sa kasamaang-palad, ang mga kasunduang
ito ay nabura nang sumiklab ang Unang Pandaigdig na Hidwaan
Digmaang Pandaigdig. Source:
http://www.athyheritagecentr
e-museum/img/worldwar.jpg
426
Alin kaya sa mga nabanggit na sanhi ang tunay na nagpatindi ng tensiyon upang
magsimula ang Unang Digmaang Pandaigdig? Bsahin ang kasunod na teksto upang
malaman ang sagot.
427
2. Ang Digmaan sa Silangan- Lumusob
ang Russia sa Prussia (Germany) sa
pangunguna ni Grand Duke Nicholas,
pamangkin ni Czar Nicholas II. Ngunit
nang dumating ang saklolo ng Germany,
natalo ang hukbong Ruso sa Digmaan ng
Tannenberg. Nagtagumpay ang Hukbong
Ruso sa Galicia. Ngunit hindi nagtagal ang
tagumpay nila. Sila ay pinahirapan ng mga
Aleman sa Poland. Dito tuluyang
bumagsak ang hukbong sandatahan ng
Russia. Ang sunod-sunod nilang pagkatalo
ang naging dahilan ng pagbagsak ng
dinastiyang Romanov noong Marso 1917
at ang pagsilang ng Komunismo sa Russia.
Upang makaiwas ang Russia sa digmaan,
nakipagkasundo si Lenin sa ilalim ng
pamahalaang Bolshevik sa Germany sa
pamamagitan ng paglagda sa Treaty of
Brest-Litovsk. Iniwan ng Russia ang mga
Alyado at sumapi sa Central Powers.
3. Ang Digmaan sa Balkan- Lumusob ang
Austria at tinalo ang Serbia pagkaraan ng
ilang buwan. Upang makaganti ang
Bulgaria sa pagkatalo, sumapi ito sa
Central Powers noong Oktubre, 1915. Sa
taong 1916, karamihan sa mga estado ng
Balkan ay napasailalim na ng Central
Powers. Ang Italya naman ang tumiwalag
sa Triple Alliance at nanatiling neutral.
Source:
Noong 1915, sumali ito sa magkaanib na
http://mentalfloss.com/sites/default/
bansa. Hinangad na maangkin ang mga
files/Balkan-War-combatants_5.jpg
teritoryong Latin na hawak ng Austria (Italy
Irrendenta) at ang mga kolonya nito sa
Africa. Ang Turkey ay kumampi sa
Germany upang mapigilan ang Russia sa
pag-angkin sa Dardanelles.
428
4. Ang Digmaan sa Karagatan -Sa
unang bahagi ng digmaan ay
nagkasubukan ang mga hukbong
pandagat ng Germany at Britanya. ang
Naitaboy ng mga barkong pandigma ng
Germany mula sa Pitong Dagat (Seven Lagayan ng picture
Seas) lakas pandagat ng Britanya.
Dumaong ang bapor ng Germany sa
Kanal Kiel at naging mainit ang labanan.
Makapangyarihan ang hukbo ng mga
alyado sa dagat. Sa kabilang dako, ang
mabibilis na raider at mga submarinong
U-boats ng kanilang kalaban ay
nakagawa ng malaking pinsala sa
kalakalang pandagat ng mga Alyado.
Ang pinakamabagsik na raider ng
Germany ay ang Emden. Sa dakong
huli, napalubog ito ng Sydney, isang
Australian cruiser. Digmaan sa Karagatan
Halaw sa PROJECT EASE- Module 17- Labanan Source:http://militaryfactory.com/ships/i
ng mga Bansa sa Daigdig ph. 13-17 mgs/bretagne-1915.jpg
429
Sadyang nabago ang mapa ng
Europedahil sa digmaan. Nag-iba rin ang
kalagayang pampolitika sa buong daigdig.
. Ang Austria at Hungary ay nagkahiwalay.
Ang mga bansang Latvia, Estonia,
Lithuania, Finland, Czechoslovakia,
Yugoslavia at Albania ay naging
malalayang bansa. Apat na imperyo sa
Europe ang nagwakas: ang Hohenzollern
ng Germany, Hapsburg ng Austri-
Hungary, Romanov ng Russia at Ottoman
ng Turkey. Nabigo ang mga bansa sa
pagkakaroon ng pangmatagalang
kapayapaaan sa daigdig. Ang mga
itinalaga ng kasunduan sa Versailles ay
nagtanim ng hinanakit sa Germany.
Lubhang marahas ang mga parusang
iginawad sa Germany. Ang pagkapahiya
ng Germany ang dahilan ng muli nilang
paghahanda upang muling makipaglaban
sa mga bansang Alyado.
Halaw sa PROJECT EASE- Module 17-
Labanan ng mga Bansa sa Daigdig ph. 13-17
http://ritter.tea.state.tx.us/student.assessment/re
sources/online/2003/grade10/ss/p103.gif
430
Mga Kasunduang Pangkapayapaan
431
Ang Liga ng Mga Bansa
Ang pagkakaroon ng isang
pandaigdigang samahan ng mga bansa
ay matagal nang pangarap ni
Pangulong Wilson. Sa wakas,
nagtagumpay siya sa panghihikayat sa Lagayan ng picture
mga pinuno ng mga bansang alyado
naitatag at sumapi sa Liga ng mga
Bansa. Ang konstitusyon nito ay
napaloob sa kasunduan sa Versailles
na may sumusunod na mga layunin:
1. maiwasan ang digmaan;
2. maprotektahan ang mga
kasaping bansa sa pananalakay ng
iba;
3. lumutas sa mga usapin at hindi
pagkakaunawaan ng mga kasapi
4. mapalaganap ang pandaigdigang
pagtutulungan, at
5. mapalaganap ang mga
kasunduang pangkapayapaan.
432
Naging sapat kaya ang mga kasunduan ng mga bansa upang tuluyang matuldukan
ang Unang Digmaang Pandaigdig? Natupad kaya ni Pangulong Wilson ang kapayapaang
matagal niyang hinangad? Naging pabor kaya sa lahat ng bansa ang mga probisyon ng
Kasunduan? Bakit nagkaroon ng lihim na kasunduang lingidsa kaalaman ni Pangulong Wilson?
Halina at alamin ang mga kasagutan.
433
GAWAIN BLG. 4: Story Map
Epekto
Simula
Wakas
Kasukdulan
Pamprosesong Tanong:
1. Sino-sinong pinuno ang nanguna sa Unang Digmaang Pandaigdig?
2. Saang bahagi ng daigdig naganap ang pinakamainit na labanan?
3. Ipaliwanag ang simula, mahahalagang labanan, mga kasunduang
naganap at naging wakas ng Digmaang Pandaigdig.
4. Paano nakaapekto ang digmaang ito sa mundo?
434
GAWAIN BLG. 5: Pangkat namin: The Best To
Ikaapat na Pangkat: Isadula ang pagpupulong ng mga bansa upang makamit ang
Kapayapaang Pandaigdig
Pamprosesong Tanong:
435
bansa na mawakasan ang Unang Digmaang Pandaigdig. Bigyang-pansin ang mga
hakbang na kanilang ginawa upang wakasan ang digmaan.
George
Vittorio Clemenceau
Orlando (Italy) (France)
436
Pamprosesong Tanong
1. Paano ipinakita ng mga lider ang kanilang paghahangad sa kapayapaan?
2. Kung isa ka sa kanila, gagawin mo rin ba ang kanilang ginawa? Bakit?
3. Sa iyong palagay, epektibo ba ang kanilang hakbang upang makamit ang tunay
na kapayapaan?
Pahayag Paliwanag
-Woodrow Wilson
-Edward Grey
437
PAGNILAYAN/UNAWAIN
Sa bahaging ito, pagtitibayin mo ang mga nabuong pag-unawa tungkol sa paksa.
Inaasahan ding kritikal mong masusuri ang mga dahilan, pangyayari at epekto ng
Unang Digmaang Pandaigdig.
438
"Imagine"
John Lennon
Pinagkunan- www.oldielyrics.com/lyrics/john_lennon/emagine.html
439
Mga Telegrama
Tsar to Kaiser
29 July 1914, 1 a.m.
Peter’s Court Palais, 29 July 2014
Sa Majeste l Palais
Am glad you are back. In this serious moment, I appeal to you to help me. An
ignoble war has been declared to a week country. The indignation in Russia shared fully
by me is enourmous. I foresee that very soon I shall be overwhelmed by the pressure
forced upon me and be forced to take extreme measures which will lead to war. To try
and avoid such calamity as a European War I beg you in the name of our old friendship
to do what you can to stop your allies from going too far.
Kaiser to Tsar
29 July 1914, 1.45 a.m. (this and the previous telegraph crossed)
28 July 1914
It is with the gravest concern that I hear of the impression which the action of
Austria against Serbia is creating in your country. The unscrupulous agitation that has
been going to Serbia for years has resulted in the outrageous crime, to which Archduke
Francis Ferdinand fell a victim. The spirit that led Serbians to murder their own king nd
his wife still dominates the country. You will doubtless agree with me that we both, you
and me, have a common interest as well as all Sovereigns to insist that all the persons
morally responsible to the dastardly murder should receive their deserved punishment.
In this case politics plays no part at all. On the other hand, I fully understand how
difficult it is for you and your government to face the drift of public opinion. Therefore,
with regard to the hearty and tender friendship which binds us both from long ago with
frim ties, I am exerting my utmost influence to induce the Austrians to deal straightly to
arrive to a satisfactory understanding with you. I confidently hope that you will help me
in my efforts to smooth over difficulties that may still arise.
www.firstworldwar.com
440
Talaarawan
I finished, two days ago, what I intended to be positively the last contribution to my side of the family story, quite
certain that apart from minor corrections here and there nothing more could be added. Then I looked around for
something to do. It occurred to me to look at my diary of War I which had been in my desk or on my shelves, almost
Indeed, only three persons had read it, namely John Buchan (Lord Tweedsmuir) who had asked for a perusal of
personal war diaries for his History of the 15th. Scottish Division, my friend the late Dr. D.T. McAinsh, M.C., and the
third, strange to say, my next-door neighbour, Chatwin. About a month ago, Chatwin had been talking about the
Somme Offensive of which he was a survivor when I mentioned I still had my Somme Diary, and he asked for the loan
I am not quite clear why I wrote this diary, day by day, a scrappy record of a scrappy period. I had no literary or
military ambitions. My parents did not read it. Perhaps it was to provide a kind of continuous alibi, to remind me where
Like cakes off a hot griddle, it was written as events occurred, or immediately thereafter, in four little brown leather-
covered notebooks, and when the war ended these were in no state to last long for they were soiled and grubby, and,
where written in pencil, the writing was fading. So, in 1919, I copied their contents, straight off, without editing, into
You, Mary, arrived last night from Hull, with your two children, and the talk drifted on to the Highlands and to my
family history. Urged on by you, and by Judith, whose family roots in England go back a century or two further than
mine in Scotland, urged too by your Mother, I'll type out a copy for each of you, for your deed-box, and for futurity!
441
Background To the Diary
On 5th November 1914 Britain declared war on Turkey and a few days later the first echelon of
an expeditionary force, consisting of the 16th Infantry brigade and two Indian mountain batteries under
Brigadier-General Delamain, landed at Fao, a fortified town near the head of the Persian Gulf.
After two stubbornly contested engagements both Fao and Basra were captured. The invasion
of Mesopotamia was ostensibly to protect the oil wells at the head of the Persian Gulf. This motive became
obscured, however, when, lured by the prospect of capturing the legendary Baghdad, the British
commander Gen. Sir John Nixon sent forces under Maj. Gen. Charles Townshend up the Tigris. After
overwhelming a Turkish outpost near Qurna in an amphibious assault on May 31 1915, Townshend began to
move inland. By September the British had taken Kut-el-Amara. Refusing to stop there, Nixon ordered the
reluctant Townshend to continue northward.
Arriving (November) at Ctesiphon, Townshend discovered that the Turks had fortified
extensively and had been reinforced to a strength of 18,000 regulars and additional Arabs, with 45 guns.
Townshend mustered approximately 10,000 infantry, 1,000 cavalry, and 30 guns. He also had, for the first
time in that theatre, a squadron of 7 aeroplanes. Townshend attacked Ctesiphon savagely on November 22,
but after 4 days of bitter battle, during which more Turkish reinforcements arrived, Townshend withdrew to
Kut. Kut was invested by the Turks on December 7.
In Mesopotamia, Townshend's besieged force at Kut-el-Amara vainly waited for help. The
British suffered 21,000 casualties in a series of unsuccessful rescue attempts, and with starvation near,
Townshend capitulated on April 29, surrendering 2,680 British of the 6th Division. By the time the Armistice
was signed in 1918 1306 of these had perished and 449 remained untraced.
Of the 10486 Indians who surrendered, 1290 perished and 1773 were never traced. British and Indians alike
left a trail of whitening bones along the awful road from Kut to Baghdad, to Mosul from there to Fion Kara
Hissar in Asia Minor, Aleppo and even Constantinople. Never, until the disaster at Singapore in 1941, in the
whole history of the British Army, had there been a surrender on the same scale.
This diary was put together by Lt. Edwin Jones who experienced many of the privations of
the campaign. It provides a unique glimpse into the everyday life of a junior officer at the time. It is a
pity that the diary finishes when it does for Edwin later took part in the drive towards Damascus under
General Allenby before being demobbed in 1919.
442
Source: http://www.firstworldwar.com/diaries/whitmore.htm,,
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang magkakatulad na mensahe ng mga sundalo?
2. Ano ang naramdaman mo habang binabasa ang kanilang telegrama at
talaarawan? Bakit?
3. Anong aral na napulot mo mula sa teksto? Ipaliwanang.
Reflection Journal
__
__________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
______________________________________.
443
ARALIN 2: Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig
ALAMIN
Handa ka na bang simulan ang aralin? Kung handa ka na, tingnan natin kung
kaya mong sagutin ang unang gawain. Isulat mo sa maliliit na hula hoop ang letra ng
iyong tamang sagot.
444
Matapos sagutan ang unang gawain, subukan mo namang tukuyin kung alin
sa mga sumusunod na pahayag ang fact ( katotohanan ) at view ( opinyon ). Isulat
ang tamang sagot sa patlang.
1. ________
2. ________
FACTS
3. ________
V
I A. Ang mapusok na pamumuno ni Hitler sa
E Germany ay isa sa mga nagbunsod ng
Ikalawang Digmaang Pandaigdig.
W B. Fascism ang tawag sa ideolohiyang pinairal ni
S Benito Mussolini sa Italy.
C. Nang salakayin ng Japan ang Pearl Harbor sa
Hawaii, nagalit ang United States at nagdeklara
1. ________ ng digmaan laban sa Japan.
D. Umalis ang Germany sa League of Nations.
2. ________ E. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig, idineklarang Open City ang
3. ________
Maynila.
F. Lumaganap ang madugong Ikalawang
Digmaang Pandaigdig sa halos lahat ng bansa
sa daigdig .
445
GAWAIN 3: Map Talk
.
HITLER MUSSOLINI TOJO
.
,
.
.
446
.
GAWAIN 4: I-R-f Chart
I-R-F CHART
I – nitial answer
R- evised answer
F- inal answer
447
PAUNLARIN
Sa bahaging ito, inaasahang mas lalawak ang iyong kaalaman at
pag-unawa tungkol sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig,sa mga
panyayaring nagbunsod nito,sa mga epekto nito at pagsusumikap ng mga
bansang makamit ang kapayapaan. Maaari mong balikan ang mga
kasagutan at katanungan na iyong nabuo sa unang bahagi ng araling
ito.Handa ka na ba?Basahin ang teksto at sagutan ang mga Gawain.
Basahin ang mga teksto at gawin itong gabay sa pangkatang gawain. Maaari
ring basahin ang Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela Mateo, et. al. para sa
karagdagang impormasyon.
448
Sa iyong palagay, alin
Mga Sanhi ng Ikalawang Digmaang ang pinakamatinding
Pandaigdig sanhi ng Ikalawang
Digmaang Pandaigdig?
Hindi pa man lubusang nakababangon sa Bakit?
mga pinsala ng digmaan ang mga bansa sa
daigdig, muling umigting ang mga hidwaan sa __________________
pagitan ng mga bansa. Dala na rin ito ng __________________
nasimulang ambisyon ng mga makapangyarihang __________________
bansa na maipagpatuloy ang pananakop at __________________
pagpapalawak ng kanilang teritoryo. Ang mga __________________
pangyayarig naganap at nagpasiklab ng __________________
ikalawang Digmaang Pandaigdig ay a ng mga __________________
sumusunod: __________________
__________________
1. Pag-agaw ng Japan sa Manchuria
Noong 1931, inagaw ng Japan ang lunsod
ng Manchuria. Kinundena ng Liga ng mga Bansa
ang Japan at sinabing ang ginawang ito ay
paglusob. Kasunod ng pagkundena,itiniwalag sa
Liga ng mga Bansa ang Japan.
449
Pinalilimitahan naman ng Inglatera
ang bilang o laki ng puwersa ng 6. Paglusob sa Czechoslovakia
Germany.Ngunit sa kabila nito’y Noong Setyembre 1938,
nagpadala pa rin ng tropa sa SONA hinikayat ni Hitler ang mga
ang Germany. Aleman sa Sudeten na
pagsikapan na matamo ng
3. Pagsakop ng Italya sa Ethiopia kanilang awtonomiya. Dahil dito,
Sa pamumuno ni Benito hinikayat ng Inglatera si Hitler na
Mussolini, sinakop ng Italya ang magdaos ng isang pulong sa
Ethiopia noong 1935. Tuwirang Munich. Ngunit nasakop ni Hitler
nilabag ng Italya ang Kasunduan sa ang Sudeten at noong 1939, ang
Liga (Covenant of the League) mga natitirang teritoryo sa
Czechoslovakia ay napunta na rin
4. Digmaang Sibil sa Spain sa Germany.
Nagsimula ang digmaang sibil
sa Spain noong 1936 sa pagitan ng 7. Paglusob ng Germany sa
dalawang panig: ang pas istang Poland
Nationalist Front at ang sosyalistang Huling pangyayari na
Popular Army. Nanalo ang mga nagpasiklab sa Ikalawang
Nasyonalista. Marami ang nadamay Digmaang Pandaigdig ang
sa digmaang sibil ng Spain dahil sa pagpasok ng mga Aleman sa
pakikialam ng ibang bansa. Poland noong 1939. Ang
pagsakop na ito ay pagbaligtad
5. Pagsasanib ng Austria at ng Germany sa Russia na kapwa
Germany (Anschluss) pumirma sa kasunduang
Nais ng mga mamamayang Ribbentrop-Molotov, isang
Austriano na maisama ang kanilang kasunduan ng hindi pakikidigma.
bansa sa Germany. Ngunit ang Ang pagbaligtad na ito ay dulot ng
pagsisikap na ito ay sinalungat ng sumusunod na pangyayari:
mga bansang kasapi sa Allied
Powers (Pransya, Gran Britanya at 1.Hindi pagsali ng Russia sa
Estados Unidos). Dahil sa negosasyon tungkol sa krisis ng
kasunduan sa pagitan ng Italya at Czechoslovakia.
Germany na kinalabasan ng Rome - 2.Pagkainis ng Russia sa
Berlin Axis noong 1936, ang pagtutol Inglatera nang ang ipinadalang
ni Mussolini sa nasabing unyon ng negosyador ng Inglatera sa
Austria at Germany ay nawalan ng Kasunduan ng Pagtutulungan
bisa noong 1938. (Mutual Assistance Pact) ay hindi
importanteng tao.
450
GAWAIN 6: Up The Stairs Timeline
Paksa:
451
GAWAIN 7: Tri- Story!
452
Ang Digmaan sa Europe
Umurong sa tabing-dagat ng
Dunkirk ang Hikbong Pranses. Sa
ganitong gipit na kalagayan, ipinasya ng
Punong Ministro ng Inglatera na si
Winston Churchill na umurong na ang
hukbo. Ang kagitingang ipinamalas ng
mga sundalo laban sa mga Aleman ay
itinuring na Epiko ng Dunkirk.
453
Ang United States at ang Digmaan
454
Noong ika-7 ng Disyembre 1941,
biglang sinalakay ng Japan ang Pearl
Harbor, isa sa mga himpilan ng hukbong
dagat ng United States sa Hawaii. Ang
pataksil na pagsalakay na ito sa Amerika
ay tinawag na “Day of Infamy.”
Nagpahayag ng pakikipagdigma
sa Japan ang United States, gayon din
ang Britanya. Ang Germany at Italy ay
sumugod sa panig ng Japan at
nagpahayag din ng pakikipagdigma laban
sa United States noong ika-11 ng
Disyembre, 1941. Samantala,
nakapaghanda ang Austria at nabigo ang
Japan na masakop ito.
http://rememberpearlharborday.com/wp-
content/uploads/2013/12/pearl-harbor-
bombing-history_1386137288.jpg
http://en.wikipedia.org/wiki/File:AftermathJa
p.jpg
455
Kasabay ng pananalakay sa Pilipinas ang pagsalakay at pagsakop ng
mga Hapones sa Thailand, British Malaya, Hongkong, Guam, at Wake
Islands. Narating ng Hapon ang tugatog ng tagumpay sa pananakop sa
Pasipiko nong 1942 at nagtatag sila ng Greater East Asia Co-Prosperity
Sphere.
Digmaan sa Europe
Ikalawang
Digmaan
Digmaang
sa Hilagang
Pandaigdig Digmaan sa
Africa
Pasipiko at
Pagkasangkot ng
United States sa
Digmaan
456
Pamprosesong Tanong:
1. Bakit lumaganap sa ibang kontinente ang digmaan?
2. Bakit sumali ang United States sa digmaan?
3. Kung ikaw ang pangulo ng Amerika ng panahog iyon, lulusob ka
rin ba sa panganib?
Mahusay ang iyong mga naging sagot sa nakaraang aralin. Ngayon, alamin
naman kung paano natapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig at ang mga
naging bunga nito.
457
Habang nilalabanan ni Heneral
Montgomery ang mga Nazi sa Egypt, sinalakay
naman ng mga puwersang Anglo-Amerikano sa
pamumuno ni Heneral Dwight Eisenhower ang
Morocco at Algeria. Pagkaraan ng matinding
labanan noong ika-13 ng Mayo, ang Hilagang
Africa ay napasakamay ng mga Alyadong
Bansa. Sa Hilagang Africa at Sicily, ang
pagkatalo ng mga hukbong Italyano ay nauwi sa
pagbagsak ni Mussolini. Napaalis siya ni Pietro https://www.rutherford.or
Badoglio. Si Mussolini ay nakatakas mula sa g/files_images/general/Ol
bilangguan at nagtungo sa hilagang Italya. dSpeak_Ike.jpg
Nagtatag siya ng bagong pamahalaang
Fascista, ngunit di ito tinangkilik ng mga tao.
Doon siya nahuli at pinatay kasama ng kanyang
kinakasamang babae na si Clara Peracci noong
ika-2 ng Abril, 1945.
458
Sa huling araw ng Abril 1945, bumagsak
ang Germany dahil sa pag-atake ng mga
Alyado sa kanluran at ng mga Ruso sa
Silangan. Napagtanto ni Hitler mula sa
pinagtataguan ang kanyang kakampi at noong
umaga ng ika-30 ng Abril, hinirang niya si
Admiral Karl Doenitz bilang kahalili. Noong
hapon ding iyon, siya at ang kanyang
kinakasamang babaeng si Eva Brawn, ay
nagpakamatay.
459
Mga Bunga ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig
460
Pamagat/Pangyayari: Mga Personalidad na kasangkot:
Kailan:
Kinalabasan:
Mahahalagang Pangyayari:
Pamprosesong Tanong:
461
GAWAIN 9: Semantic Web
462
Ang Mga Bansang Nagkakaisa ay may
anim na pangunahing sangay. Ang
Pangkalahatang Asemblea (General Assembly)
ang sangay na tagapagbatas ng samahan.
Binubuo ito ng mga kinatawan ng lahat ng mga
kasaping bansa, at dito isinasagawa ang mga
pangkalahatang pagpupulong.
463
UNITED
NATIONS
Pamprosesong Tanong:
464
GAWAIN 10: I-R-F Chart
Muli mong balikan ang I-R-F Chart. Isulat sa bahaging REVISED ang mga
bagong kaalaman na natutuhan mo sa paksa. Inaasahan ding mas malinaw mo
nang masasagot ang katanungang “Sa kabila ng pagsisikap ng mga bansa na
wakasan ang Unang DIgmaang Pandaigdig at magkaroon ng kapayapaan, bakit
nagkaroon pa rin ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig?”
I R F Chart
I – nitial answer
R- evised answer
F- inal answer
465
PAGNILAYAN/UNAWIN:
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/
a0/The_Sandman_a_B- http://withfriendship.com/images/i/40744/Effects-of-
24_Liberator,_piloted_by_Robert_Sternfels.jpg World-War-II-image.jpg
Pamprosesong Tanong:
466
REFLECTIVE JOURNAL:
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_________________________________________________________________.
I R F Chart
I – nitial answer
R- evised answer
F- inal answer
467
Proclamation No. 675, s. 2004
MALACAÑAN PALACE
MANILA
468
WHEREAS, Proclamation No. 161 dated February 28, 2002 specifically
addresses the above concern by way of an annual observance of a National
Peace Consciousness Week from February 28 to March 6;
469
NOW, THEREFORE, I, GLORIA MACAPAGAL-ARROYO, President of the Republic
of the Philippines, by virtue of the powers vested in me by law, do hereby declare the
month of September 2004 and every year thereafter as “National Peace
Consciousness Month.”
The Office of the Presidential Adviser on the Peace Process (OPAPP) shall be the
lead Government agency to coordinate and monitor the observance of the National
Peace Consciousness Month.
This Proclamation supersedes Proclamation No. 161, series of 2002. All other
executive issuances, orders, rules and regulations or parts thereof inconsistent with
this Proclamation are hereby repealed or modified accordingly.
IN WITNESS WHEREOF, I have hereunto set my hand and caused the seal of the
Republic of the Philippines to be affixed.
DONE in the City of Manila, this 20th day of July, in the year of Our Lord, Two
Thousand and Four.
Sanggunian: http://www.gov.ph/2004/07/20/proclamation-no-675-s-2004/
470
Sagutin ang mga tanong sa ibaba.
Ano ang
nilalaman ng
proklamasyon?
Proclamation
675
Ano-ano ang
kabutihang
dulot nito?
Ano-ano ang
Reaksiyon mo
dito?
Pamprosesong Tanong:
1. Tungkol saan ang Proklamasyon ni dating Pangulong Gloria Macapagal-
Arroyo?
2. Sa iyong palagay, bakit mahalagang magkaroon ng “National Peace
Consciousness Month” ang isang bansa? Ipaliwanag.
3. Bilang mag-aaral, paano ka makatutulong sa pagpapalaganap ng
kapayapaan sa iyong komunidad?
471
ARALIN 3 : MGA IDEOLOHIYA, COLD WAR AT NEOKOLONYALISMO
Alamin
Pag-aralan mo sa araling ito ang iba’t ibang ideolohiyang umiral sa daigdig.
Bibigyang-pansin din ang mga dahilan ng pagkakaroon ng Cold War at
Neokolonyalismo, ang impluwensiya nito sa mga bansang hindi pa maunlad at
papaunlad pa lamang. Inaasahang magbibigay ka ng iyong sariling pananaw tungkol sa
mga isyung ito. Inaasahan ding ang aral na mapupulot mo rito ay magiging gabay mo
upang masagot ang katanungang paano nakaapekto ang iba’t ibang ideolohiya, ang
cold war at neokolonyalismo sa kaunlaran ng mga bansang papaunlad pa
lamang? Halika at simulang basahin ang aralin.
6.
RDAWOCL
1.
SSIURA
RONI TAINCRU
2. AYIHOLIDEO 7.
3. 8. NOMIEKOKO
OLWRD N A B K
9.
SONMUOMKI FNGEIOR AID
4.
RIMEAAC LONMONEOLISKOYA
5. 10.
472
1. _____________ 6.____________
2. _____________ 7. ____________
3. _____________ 8. ____________
4. _____________ 9. ____________
5. _____________ 10. __________
Pamprosesong Tanong
Pagkatapos mabuo ang mga salita, subuking sagutin ang kasunod na
mga tanong.
1. Anong ideya ang mabubuo mo tungkol sa mga salitang iyong nabuo?
2. May ugnayan kaya ang bawat salita?
3. Paano mo maiuugnay ang mga salitan ito sa mga kasalukuyang isyu sa
bansa? Ipaliwanag.
473
Pamprosesong Tanong
1. Sa mga salitang nabuo sa unang gawain, alin sa palagay mo ang
magkakaugnay?
2. Bakit naging magkaugnay ang salitang iyong napili?
http://www.tldm.org/News10/Ha http://image.shutterstock.com/display_pic_with_logo/1024975/
110632307/stock-photo-american-symbol-statue-of-liberty-
mmer3.png
110632307.jpg-
https://encrypted-
tbn1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9Gc
QvOOjDjqEMr0x3_V5hANSi9kV7LkZJ1kS
6Xx5SDghVNWXkwI8n-
474
Mga Tanong Sagot
1. Anong mga imahe ang kapansin-pansin sa
unang larawan?
2. Ano ang kahulugan ng unang larawan? .
A G M S
B H N T
C I O U
D J P V
E K Q W
F L R XYZ
475
Pamprosesong Tanong
1. Ilang salita ang naisulat mo?
2. Ano ang ginawa mong batayan sa pagsagot?
3. Naging madali ba sa iyo ang pagsagot sa mga gawain? Bakit?
4. Paano kaya maiuugnay ang mga salitang napili mo sa paksang aralin
tungkol sa ideolohiya?
PAUNLARIN
Marahil ay may mga tanong na naglalaro sa inyong isipan tungkol sa iba’t
ibang paniniwala o prinsipyo ng mga bansa. Halina’t basahin ang teksto tungkol sa iba’t
ibang ideolohiya at humanda sa mga pangkatang gawain.
476
3. Ideolohiyang Panlipunan. - Tumutukoy ito sa pagkakapantay-pantay
ng mga mamamayan sa tingin ng batas at sa iba pang pangunahing aspeto
ng pamumuhay ng mga mamamayan.
477
3. Awtoritaryanismo. - Isang uri ito ng pamahalaan
na kung saan ang namumuno ay may lubos na
kapangyarihan. Makikita ito sa pamahalaan ng Iran,
kung saan ang namumuno ay siya ring puno ng
relihiyon ng estado, ang Islam. May napakalawak
na kapangyarihan na sinusunod ng mga
mamamayan ang namumuno. Mayroon ding
tinatawag na konstitusyonal na awtoritaryanismo
kung saan ang kapangyarihan ng namumuno ay
itinakda ng Saligang-Batas. Ito ang tawag ng dating
Pangulong Marcos sa kaniyang pamamahala sa
ilalim ng Batas Militar noong 1972 hanggang sa
mapatalsik siya noong Pebrero 1986.
4. Totalitaryanismo. - Ang pamahalaang http://contents.pep.ph/images2/
totalitaryan ay karaniwang pinamumunuan ng isang news/d4d9aac74.jpg
diktador o grupo ng taong makapangyarihan. Sa
ilalim ng ganitong pamahalaan, may ideolohiyang
pinaniniwalaan at may partidong nagpapatupad nito.
Limitado ang karapatan ng mga mamamayan sa
malayang pagkilos, pagsasalita, at pagtutol sa
pamahalaan. Pati ang pagpapahayag ng relihiyon
ay hindi lubusang sinasang-ayunan, ngunit hindi rin
naman tahasang ipinagbabawal. Lahat ng desisyon
tungkol sa pamamahala at kabuhayan ay nasa
kamay din ng isang grupo o ng diktador. Nasa
kamay ng pamahalaan ang pag-aari ng mga lupain,
kayamanan ng bansa, at mga industriya.
Halimbawa nito ang pamahalaan ni Hitler sa
Germany at ni Mussolini sa Italy bago at habang
nagaganap ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig.
Isang uri ng pamahalaang totalitaryan ang
http://malacanang.gov.ph/wp-
sistemang diktatoryal. Unang ginamit ang
http://malacanang.gov.ph/wp-content/uploads/Marcos-w960.jp content/uploads/Marcos-
sistemang ito noong sinaunang panahon tuwing may
mga kagipitan o labanan at may pangangailangang w960.jpg
magtakda ng isang punong militar na may
kapangyarihang diktatoryal. Paano nagkaiba ang paraan ng
pamumuno nina Corazon
Aquino at Ferdinand Marcos?
478
. Subalit, matapos ang kagipitan, ay umalis ang Sa iyong palagay, paano
ganitong katungkulan. Sa sinaunang panahon, nakaapekto ang ideolohiya sa
maraming bansa ang yumakap sa sistemang ito, na pag-unlald ng ekonomiya ng
ang pinuno ay isang diktador. Naging palasak ito sa isang bansa?
mga bansa sa Timog Amerika at iba pang lugar sa
Asya at Africa ngunit higit na makapangyarihan
kaysa sinaunang mga diktador ang makabagong
_________________________
diktadurya. Napananatili ang kapangyarihan sa
diktador sa pamamagitan ng pagkontrol sa _________________________
pamahalaan, ekonomiya, mass media o mga uri ng _________________________
pamamahayag, simbahan, at pati kaisipan ng mga _________________________
mamamayan. _________________________
_________________________
5. Sosyalismo. - Isang doktrina ito na nakabatay sa _________________________
patakarang pang-ekonomiya na kung saan ang
_________________________
pamamalakad ng pamahalaan ay nasa kamay ng
_________________________
isang grupo ng tao. Ang grupong ito ang
_________________________
nagtatakda sa pagmamay-ari at sa pangangasiwa
ng lupa, kapital, at mekanismo ng produksyon. Ang _________________________
mga industriya at lahat ng mga kailangan sa _________________________
pagpapabuti ng kalagayan ng mga mamamayan ay _________________________
nasa kamay rin ng pamahalaan. Hangad ng _________________________
sosyalismo ang pagkakamit ng perpektong lipunan _________________________
sa pamamagitan ng pantay na distribusyon ng _________________________
produksyon ng bansa. Binibigyang-diin nito ang _________________________
pagtutulungan habang ang mahahalagang industriya _________________________
ay pag-aari ng pamahalaan. Halimbawa ng _________________________
ganitong pamahalaan ang namayani sa Tsina at _________________________
ang dating Unyong Sobyet, kung saan ang teorya ni _________________________
Karl Marx ay sinubukang bigyang katuparan. _________________________
_________________________
_________________________
Halaw sa PROJECT EASE MODULE 18- pg. 13 .
_________________________
Basahin din ang Kasaysayan ng Daigdig, Grace Estela C.
Mateo PhD. et. al, 338-343
_________________________
_________________________
_________________________
479
GAWAIN 5: TALAHANAYAN, PUNAN MO!
Subukan natin ngayon ang iyong kaalaman sa paksang binasa. Punan ng
impormasyon ang kasunod na data retrieval chart.
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang iba’t ibang uri ng ideolohiya sa daigdig?
2. Anong mga bansa ang nagtaguyod ng mga ideolohiyang ito?
3. Paano nagkakaiba ang kanilang patakaran at katangian?
4. Paano nakaapekto ang ideolohiya ng bansa sa pag-unlad ng
kabuhayan nito?
5. Sa mga ideolohiyang iyong nabasa, alin ang higit mong pinaniniwalaan?
Bakit?
480
GAWAIN 6: HAGDAN NG MGA IDEYA
Gamit ang kasunod na ladder web , isulat ang kahalagahang ginagampanan ng
ideolohiya sa isang bansa.
Iba’t ibang ideolohiya ang sinusunod ng mga bansa sa daigdig. Ayon ito sa
kanilang kasaysayan, paniniwala at kultura. Anuman ang ideolohiya ng bawat isa,
nararapat na ito ay makatugon sa pangangailangan ng mga mamamayan at maging
daan sa pag-unlad ng bansa.
481
Ngayon, suriin natin kung paano lumaganap ang komunismo sa Russia,
Fascismo sa Italy, at Nazismo sa Germany. Basahin ang teksto sa ibaba.
482
Ang Paglaganap ng Komunismo
http://upload.wikimedia.org/wiki
pedia/en/2/2a/LeTrotskyDB.jpg
483
Pagsilang ng Fascismo sa Italy Mapa ng Italy
Sa Italy, ibang ideolohiya naman ang namayani.
Tinawag itong fascismo. Mga kondisyong
nagbibigay-daan sa fascismo sa Italy ang
sumusunod:
1. Nasyonalismo - Hindi nasiyahan ang mga
Italyano sa resulta ng Unang Digmaang Pandaigdig
gayong nabigyan naman ito ng bahagi sa mga
pabuya ng digmaan.
2. Paghihirap sa Kabuhayan - Dahil sa Unang
Digmaang Pandaigdig, nagkulangsa pagkain at
maraming pangangailangan sa Italy. Tumaas ang
halaga ng mga bilihin. Iginawad ng pamahalaan http://0.tqn.com/d/goeurope/1/0/O/t/
ang mataas na buwis upang mabayaran ang 1/italy-cities-map.png
malaking pagkakautang ng bansa bunga ng
digmaan. Marami ang nawalan ng trabaho sapagkat Paano lumaganap ang Fascismo sa
nasira ng digmaan ang mga sakahan at pagawaan.
Italy?
3. Kahinaan ng Pamahalaan - Hindi nakayanan
____________________________
ng pamahalaang lutasin ang mga suliranin ng
____________________________
bansa. Pinalala pa ng pagkakaroon ng mahinang
opisyal sa pamahalaan. Bunga nito, nawalan ng ____________________________
saysay ang mga tradisyong demokratiko pati na ang ____________________________
mga tao sa kanilang demokratikong institusyon. ____________________________
Noong 1920, inagaw ng mga manggagawa ang ____________________________
tradisyong demokratiko. Nawala rin ang tiwala ng ____________________________
mga magsasaka sa mga may-ari ng lupa kaya't ____________________________
inagaw nila ang mga lupain. Ang kapayapaan ay ____________________________
naibalik ng mga Fascista, isang samahang itinatag ____________________________
ni Benito Mussolin na dating sosyalista at editor ng ____________________________
pahayagan. ____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
_.
484
Benito Mussolini
Ang mga tagasunod ni Mussolini ay bumuo ng mga
pangkat militar na tinawag na Black Shirts na
nagsagawa ng mga pagpupulong ng mga grupong
sosyalista at komunista. Ipinangangako nilang
pangalagaan ang mga pribadong ari- arian. Noong Lagayan ng picture
Oktubre, 1922, naganap ang dakilang Pagmamartsa
sa Roma. Pinilit ni Mussolini at ng mga Black Shirts
na buwagin ang kabinete. Si Haring Victor
Emmanuel ay napilitang magtatag ng bagong
kabinete na si Mussolini ang Punong Ministro. Ang
Parliyamento ay napilitang maggawad ng mga
kapangyarihang diktatoryal kay Mussolini. Ayon sa Benito Mussolini
paniniwala ni Mussolini, Bigo ang demokrasya,
kapitalismo at sosyalismo. Sa halip, itinatag niya
ang isang diktaduryang totalitarian.Corporate State. Anu-ano ang mga katangian ni
Pinagsama-sama niya ang kapitalismo, sosyalismo Benito Mussolini bilang isang
at ang sistemang guild ng Panahong Midyebal. Mga pinuno?
prinsipyong sinunod ng Fascismo ay ang mga
_________________________
sumusunod:
_________________________
1. Gumagawa lamang ang tao sa kapakanan ng
_________________________
estado.
_________________________
2. Ang demokrasya ay mahina at walang saysay at
lakas ang kinakailangang pangibabawin. _________________________
3. Lahat ng bibitiwang opinyon, pasalita man o _________________________
pasulat, ay kailangang naaayon sa pamahalaan. _________________________
4. Kinukontrol ang buong sistema ng edukasyon _________________________
upang ang mamamayan ay makapagsilbi sa _________________________
estado at makatulong sa paghahanda sa _________________________
digmaan. Dinodominahan ng fascistang _________________________
propaganda ang mga paaralan.
_________________________
5. Maingat na sinesensor ang lahat ng mga
pahayagan at publikasyon. _________________________
6. Lahat ng uri ng libangan ay sinusuri ng _________________________
pamahalaan. _________________________
6. Hindi kinikilala ang kalayaang sibil. _________________________
7. Binibigyan ng bonus ang malalaking pamilya. _________________________
8. Hindi binibigyan ng karapatang sosyal, politikal at
pangkabuhayan ang mga babae.
485
Ang Nazing Germany
Bilang isang ideolohiya, ang Nazismo ay
nangyari sa Germany simula noong 1930. Isa sa
pinakamalupit na diktaduryang totalitaryan sa Lagayan ng picture
makabagong panahon. Nakakahawig ito ng
fascismo sa Italy at ng komunismo sa Russia.
Adolf Hitler
Ang pagnanais na makabawi sa kahihiyan ng
pagkatalo sa World War I at ang paniniwala na ang
Aleman ang dapat mamuno sa daigdig ay ilan http://www.counter-currents.com/wp-
lamang sa pangunahing layunin ng diktaturyang content/uploads/2011/04/09hitler.jpg
Nazismo. Basahin ang sumusunod na pangyayaring
kaugnay nito:
1. Ang kahinaan ng Weimar Republic - Ang
Republikang itinatag sa Germany pagkatapos ng
Unang Digmaang Pandaigdig ay isa sa mga
pinakademokratikong pamahalaan sa buong mundo.
Ngunit hindi ito pinatiwalaan ng mga tao.
2. Kasunduan ng Versailles - Nasaktan ang
makanasyonalismong damdamin ng mga Aleman
dahil sa mapagpahirap na mga probisyon ng
Kasunduang Versailles. Ang mga masugid na
makabayan ay nakahandang tumulong sa
pamahalaan upang maiwasto ang sa palagay nila ay
mga pagkakamali upang mabawi ang pagkapahiya
ng Germany.
http://www.galacticwind.com
3. Ang paghihirap sa kabuhayan - Pagkatapos ng /Assets/versaiiles.jpg
digmaan, ito ang talagang nagbigay-daan sa
pagbagsak ng Republikang Weimar. Dahil sa mga
pinsalang dulot ng digmaan at sa malaking
pagkakautang, at mga reparasyong pagbabayaran
ng Germany nagkaroon ng inflation.
486
Ayon sa teksto, anu- ano ang
Si Adolf Hitler ang pinakamakapangyarihang mga katangian ni Adolf Hitler?
pinunong Nazi. Isinilang siya sa Austria at
maituturing na isang panatikong nasyonalista. _________________________
Pagkatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig, binuo _________________________
niya ang National Socialist Party na tinawag na _________________________
Nazi. Ang mga prinsipyo ng Nazismo na _________________________
napapaloob sa akdang “Mein Kampf, Ang Aking _________________________
Labanan”, ni Adolf Hitler ay ang sumusunod: _________________________
1. Ang kapangyarihang racial – _________________________
Pinaniniwalaan ng mga Aleman na sila ang _________________________
nangungunang lahi sa daigdig. Nanggaling _________________________
sila sa mga makalumang tribung Germanic _________________________
na tinatawag ding Nordic o Aryano. _________________________
2. Anti-Semitism - Naniniwala ang mga _________________________
Nazista na ang mga Hudyo na nanirahan sa _________________________
Germany ay hindi mga Aleman at ang mga _________________________
ito ang sanhi ng maraming suliranin at _________________________
kabiguan ng kanilang bansa kayat _________________________
kinakailangang mawala sa daigdig. Ito ang _________________________
naging dahilan ng holocaust o pagpatay sa
_________________________
mga Hudyo.
_________________________
3. Ang pagbuwag sa Treaty of Versailles –
_________________________
Sinisi ng mga Nazista ang Kasunduan sa
Versailles na sanhi ng mga suliranin ng _________________________
Germany.. _________________________
4. Pan-Germanism - Ayon kay Hitler, ang _________________________
isang pinalawak ng Germany ay kailangang _________________________
maitatag, kasama na ang mga teritoryong _________________________
nawala sa kanila noong Unang Digmaang _________________________
Pandaigdig. _________________________
5. Ang pagwasak sa Demokrasya - Laban
ang Nazismo sa demokrasya at
pamahalaang Parlyamentaryo. Nanawagan
silang wasakin ang Republika at itatag ang
Third Reich na siyang estadong totalitaryan
ng Nazismo.
487
GAWAIN 7: PANINIWALA KO GETS MO
Pangkatin ang klase sa tatlo. Bawat pangkat ay magpapakita ng isang
maikling presentasyon tungkol sa mga prinsipyo, paniniwala, at mga patakarang
ipinatupad ng Russia, Italy at Germany sa mga bansang pumanig sa kanilang
ideolohiya.
Unang Pangkat- Ang Pagsilang ng Komunismo sa Russia
Ikalawang Pangkat- Ang Pagsilang ng Fascismo sa Italy
Ikatlong Pangkat- Ang Nazismo sa Germany
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang mga dahilan ng kaguluhan sa Russia?
2. Paano nakuha ni Lenin ang pagtitiwala ng mga tao sa Russia?
3. Paano naging ganap na komunista ang Russia?
4. Anu- ano ang mga salik na nagbigay-daan sa Fascismo sa Italy?
5. Naniniwala ka ba sa prinsipyong sinusunod ng Fascismo? Ipaliwanag
6. Bakit itinuturing na pinakamalupit na diktaduryang totalitaryan ang
Nazismo sa makabagong panahon?
7. Paano pinamahalaan ni Hitler ang Germany sa ilalim ng ideolohiyang
Nazismo?
8. Sa iyong palagay, nakabuti ba ang Fascismo, Komunismo at Nazismo sa
buhay ng karaniwang tao sa Russia, Italy at Germany? Bakit?
9. Ipaliwanag ang mga salik na nagbigay-daan upang yakapin ng mga bansa ang
kanilang ideolohiya.
10. Ano ang bahaging ginagampanan ng puwersang demokrasya at komunismo sa
kalagayan ng tao?
11. Paano nagkakaiba-iba ang ideolohiyang sinusunod ng mga bansa?
12. Paano nauugnay ang puwersang pangkabuhayan ng bansa sa kalagayang
politikal nito?
488
GAWAIN 8 – TRIAD WEB
Sa pamamagitan Triad Web, paghambingin ang katangian ng mga sumusunod
na tatlong pinuno. Isulat sa gitna ang pagkakatulad ng kanilang mga paniniwala at sa
bilog ang kanilang pagkakaiba.
Adolf Hitler
BenitoB
Benito Mussolini Vladimir Lenin
489
GAWAIN 10: PAG-ISIPAN MO, ARALING ITO
Ano-anong ideya o salita ang naiisip mo kapag naririnig mo ang salitang “Cold
War”? Isulat sa cloud callout ang iyong sagot.
http://www.relinquishingjunk.
com/Politi6.gif
492
Mabuting Epekto ng Cold War Anu-ano ang mabuting
epekto ng Cold War?
Ang Estados Unidos at Unyong Sobyet ang
nagpasikat sa pagpapalaganap ng kanilang ________________________
ideolohiya. Bukod sa larangan ng militar, tiniyak din ________________________
ng Estados Unidos na maayos ang takbo ng ________________________
ekonomiya ng pandaigdigang sistemang kapitalista. ________________________
Binuo ang International Monetary Fund (IMF) upang ________________________
ayusin ang daloy ng malayang kalakalan sa mundo. ________________________
Kasabay ring inayos ang International Bank for
________________________
Rehabilitation and Reconstruction (IBRR) o World
________________________
Bank upang tumulong sa gawaing rehabilitasyon at
________________________
rekonstruksyon. Samantala, pagkamatay ni Stalin ng
USSR ay hiniling ni Khrushchev ang Peaceful Co- ________________________
existence o Mapayapang Pakikipamuhay sa halip na ________________________
makipaglaban pa sa digmaan. Isinulong ni Mikhail ________________________
Gorbachev ang glasnost o pagiging bukas ng ________________________
pamunuan sa pamayanan at perestroika o ________________________
pagbabago ng pangangasiwa sa ekonomiya. ________________________
Nagkasundo sina Gorbachev ng Unyong Sobyet at ________________________
Ronald Reagan ng Amerika na tapusin na ang Arms ________________________
Race upang maituon ang badyet sa ekonomiyaat ________________________
pangangailangan ng nakararami. Maraming ________________________
imbensiyon ang naisagawa ng dalawang panig: ang ________________________
pagpapalipad ng Sputnik I ng USSR, at Vostok I, ________________________
sakay si Yuri Gagarin, unang cosmonaut na lumigid ________________________
sa mundo. Ang US naman ang nagpalipad ng ________________________
Friendship 7, Apollo 11, at mga puwersang nukleyar
________________________
na hindi lang ginamit sa digmaan kundi pati na sa
medisina at komunikasyon.
493
Anu- ano ang hindi mabuting epekto
Mga Di-Mabuting Epekto ng Cold War ng Cold War?
Dahil sa Cold War, umigting ang di _______________________________
pagkakaunawaang pampolitika, pang-
_______________________________
militar, at kalakalan ng mga bansa.
_______________________________
Bumaba ang moral ng mga manggagawa
_______________________________
ng Unyong Sobyet na nagdulot ng
malaking suliraning pang-ekonomiya. _______________________________
Dahil sa matinding sigalot bunga ng Cold _______________________________
War, iginigit ng dalawang puwersa ang _______________________________
kanilang pamamalakad kaya’t nawalan ng _______________________________
tunay na pagkakaisa. Nagkaroon pa ng _______________________________
banta ng digmaan nang magkaroon ng _______________________________
mga samahang pansandatahan tulad ng _______________________________
North Atlantic Treaty Organization _______________________________
(NATO), WARSAW Treaty Organization o _______________________________
Warsaw Pact, at ikatlong pwersa o _______________________________
kilusang non-aligned. _______________________________
_______________________________
Halaw sa PROJECT EASE Modyul 19- pg. 5-6
_______________________________
Basahin din ang Kasaysayan ng Daigdig, _______________________________
Vivar et al, 273-280 at Kasaysayan ng Daigdig _______________________________
Grace Estela C. Mateo, 348-355 _______________________________
494
US USSR
Demokrasya Komunismo
Pamprosesong Tanong
1. Ano- ano ang mga bansang nasangkot sa Cold War? Isulat sa tapat ng figure
ang mga bansang pumanig sa US at USSR.
2. Ipaliwanag ang mga patakarang ipinatupad ng dalawang superpower.
495
Oo, Bakit? Hindi, Bakit?
Naging dahilan
ba ng di-
pagkakaunawaan
ng mga bansa
ang Cold War?
Pamprosesong Tanong:
1. Paano pinalaganap ng mga superpower ang kanilang impluwensiya?
2. Nakabuti ba ang impluwensyang iniwan ng mga superpowers sa mga
bansang pumanig sa kanila? Pangatuwiranan
496
TINDAHAN NI JUAN DELA CRUZ
Pamprosesong Tanong:
1. Kung ikaw ay nasa supermarket at kailangan mong mamili ng limang produkto na
nasa tindahan ni Juan de la Cruz, aling mga produkto ang iyong bibilhin?Isulat sa
ibaba.
2. Bakit mo binili ang nasabing mga produkto? Pangatwiranan.
497
NEOKOLONYALISMO: PAMAMARAAN O SANGKAP NITO
Tumutukoy ang neokolonyalismo sa patuloy na impluwensiyang pang-ekonomiya
at panlipunan ng mga mananakop sa mga bansang dati nilang kolonya, bagamat wala
silang tuwirang militar o pulitikal na kontrol sa mga ito.
499
Ayon sa teksto, ipaliwanag ang
kahulugan ng mga sumusunod
na uri ng neo-kolonyalismo:
sariling wika. Ilan lamang ito sa naging dahilan ng
pagtataglay ng mga Pilipino ng kaisipang kolonyal 1. Pang-ekonomiya
na pumupuri at dumarakila sa anumang bagay na ___________________
gawa ng Estados Unidos at nagwawalang-bahala ___________________
sa mga bagay na gawa sa sariling bayan. Bahagi ___________________
rin ng neo-kolonyolistang kultural ang pagpasok ng
___________________
iba’t ibang pagkaing Amerikano na ngayo’y palasak
___________________
na sa panlasang Pilipino – hotdog, hamburger, at
___________________
mansanas na ipinagpalit na sa katutubong mga
pagkaing tulad ng kalamay, puto, latik, ginatan, ___________________
bibingka at marami pang iba. Maging ang pananaw ___________________
ng mga Pilipino sa buhay ay nabahiran na rin ng ___________________
imperyalismo. Naghangad ang mga Pilipino ng ___________________
mga materyal na bagay na naging batayan ng ___________________
katayuan sa lipunan. Sa pananaw ng mga 2. Pangkulltura
katutubong pinuno sa politika at ekonomiya, ___________________
nakaugnay ang pambansa o pansariling interes sa ___________________
interes ng mga neo-kolonyalista. Dahil dito, ___________________
madaling maimpluwensiyahan huli ang una upang ___________________
gawin ang mga nais nila. ___________________
3. Dayuhang Tulong o Foreign Aid ___________________
___________________
Isa pang instrumento ng mga neo- ___________________
kolonyalismo ang nakapaloob sa dayuhang tulong ___________________
o “ foreign aid” na maaaring pang-ekonomiya, ___________________
pangkultura o pangmilitar. Sa una’y maiisip na
___________________
walang kundisyon ang pagtulong tulad ng
___________________
pamimigay ng gatas sa mga bata o pamamahagi
3. Dayuhang Tulong o
ng mga aklat. Ngunit kung titingnang mabuti, may
kapalit ang “libreng” pagtulong. Nagbebenta ang Foreign Aid
bansang tumulong ng mga “imported” na produkto ___________________
sa bansang tinulungan kaya nga’t bumabalik rin sa ___________________
kanya ang malaking tubo ng kanyang puhunan. ___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
500
4. Dayuhang Pautang o
4. Dayuhang Pautang o Foreign Debt Foreign Debt
_________________________
Gayundin, anumang pautang na ibigay ng
_________________________
International Monetary Fund (IMF/WORLD BANK)
_________________________
ay laging may kaakibat na kondisyon. Kabilang
_________________________
dito ang pagbubukas ng bansang pinauutang sa
dayuhang pamumuhunan at kalakalan, _________________________
pagpapababa ng halaga ng salapi at pagsasaayos _________________________
ng sistema ng pagbubuwis. Kung hindi susundin _________________________
ang mga kondisyon, hindi makauutang ang _________________________
umuutang na bansa. Dahil dito, hindi rin makaahon
5. Lihim na Pagkilos (Covert
sa utang ang mahihirap na bansa. Debt trap ang
Operation)
itinawag dito.
_________________________
5. Lihim na Pagkilos (Covert Operation) _________________________
_________________________
Kung hindi mapasunod nang mapayapa,
_________________________
gumagawa ng paraan ang mga neo- kolonyalista
upang guluhin ang isang pamahalaan o ibagsak ito _________________________
nang tuluyan. _________________________
_________________________
_________________________
Epekto ng Neo-kolonyalismo
Maraming epekto ang neo-kolonyalismo sa
mga bansang sinakop at pinagsamantalahan nito.
1. “Over Dependence” o labis na pagdepende sa
iba-: Malinaw na umaasa nang labis ang mga tao sa
mayayamang bansa lalong-lalo na sa may
kaugnayan sa United States.
2. “Loss of Pride” o Kawalan ng Karangalan- Sanhi
ng impluwensiya ng mga dayuhan, nabubuo sa
isipan ng mga tao na lahat ng galing sa kanluran ay
mabuti at magaling, na isang dahilan kung bakit ang
tao ay nawalan ng interes sa sariling kultura at mga
produkto.
http://www.recoveredhistorie
s.org/images/enslave-01.jpg
501
Anu-ano ang mga
3. Continued Enslavement o Patuloy na Pang- impormasyong mahihinuha
aalipin- Totoo ngang ang umuunlad na bansa mula sa teksto?
ay malaya sa prinsipyo, ngunit sa tunay na _________________________
kahulugan ng salitang kalayaan, ang maliliit na _________________________
bansa ay patuloy pa ring nakatali sa _________________________
malakolonyal at makakapitalistang interes ng _________________________
kanluran. Ang lahat ng aspeto ng kabuhayan ay _________________________
kontrolado pa rin ng kanluran. _________________________
Halaw sa PROJECT EASE MODULE 20- pg. 5,9,10,13 _________________________
14. Basahin din ang Kasaysayan ng Daigdig, Vivar et al, _________________________
281-284 and Kasaysayan ng Daigdig Grace Estela C. _________________________
Mateo, 358-361. _________________________
_________________________
502
GAWAIN 16- LARO TAYO
Halika! Maglaro tayo ng garter game. Simple lamang ang patakaran sa larong
ito. Kailangan ng garter na bibigkis sa mga manlalaro. Kapag positibo (maganda ang
dulot nito, ang salita/ pariralang tinuran ko, nangangahulugan ito ng isang hakbang ng
mga manlalaro papunta sa gitna. Kapag naman negatibo (hindi maganda ang dulot) 1
hakbang palayo sa gitna. Nangangahulugan ito na kapag mas marami ang positibong
dulot ng neo-kolonyalismo magiging maluwag ang garter subalit kapag mas marami
ang nagatibong dulot nito, mararamdaman ng mga manlalaro ang pagsisikip ng garter.
GARTER GAME
503
Handa ka na ba? Ready set go:
1. Foreign investment
2. Loss of pride
3. Foreign debt
4. Over dependence
5. Continued enslavement
Pamprosesong Tanong
1. Batay sa gawaing ito, nakabuti ba o nakasama ang neo-kolonyalismo sa
daigdig?
2. Ngayong nalaman mo ang negatibong epekto nito, ano ang nararapat
mong gawin? Bakit?
A G M S
B H N T
C I O U
D J P V
E K Q W
F L R XYZ
504
Pamprosesong Tanong
1. Ilang salita ang nadagdag sa dating isinagot mo? Ano-ano ito?
2. Paano mo naipaliwanag ang iyong mga sagot?
PAGNILAYAN/UNAWAIN
Mga bansa sa kontinente ng Africa na may presensiyang pang ekonomiya ang China.
505
WEBSITE: http://voiceofrussia.com/2013_08_13/China-in-Africa-neocolonialism-or-chance-
for-growth-9071/
Relations between China and Africa have recently flourished and the two have
broadened political, diplomatic, economic, educational, cultural and military ties. As
Chinese economy grows it needs greater cooperation with African markets. Recently,
Johannesburg hosted the first South Africa-China Markets Forum attended by South
African and Chinese businessmen, including more than 80 top fund managers from the
Shanghai Stock Exchange. The forum resulted in a letter of intent to create exchange
traded funds for Chinese investors to trade in Africa
China-Africa trade turnover was almost $200 billion in 2012, and China's trade with
South Africa alone reached $60 billion. The increasing presence of Chinese companies in
Africa has caused concern in the West, which says undemocratic China is undermining
human rights and causing environmental devastation. But what do Africans themselves
make of the tendency? VoR's Tom Spender travelled to Kenya to find out. Tom has been
greatly impressed by a brand-new highway in congested Nairobi. The road was built by
Chinese China Wu Yi Company, Sino hydro Corporation and Sheng Li Engineering
Construction. Young Kenyan, Andrew, says the new road saves him two hours of
commuting time.
China claims its increasing activity in Africa to be a win-win game, not just pouring
money in the continent but developing together, compared to the Mao times when financial
aid, was a tool to make Africa shift from Taiwan to People’s Republic of China. Today
Chinese projects in Africa include a new Indian Ocean port, residential construction,
copper mines in Zambia, cobalt mines in Congo, and a rail network linking Addis Ababa to
Djibouti. China has invested some 75 mln dollars into the continent, going neck-to-neck
with the US that contributed 90 mln to bilateral projects.
Some Africans, however, have mixed feelings about this cooperation. Thus,
governor of Nigerian Central Bank Mallam Sanusi said, “China takes from us primary
goods and sells us manufactured ones - this was the essence of colonialism.” US
President Barack Obama has also warned Africa of possible aftermaths in one of his
speeches “When we look at what other countries are doing in Africa, our only advice make
sure it is a good deal for Africa.” Professor Stephen Chan from the School of Oriental and
African Studies believes that China, however, has certain moral principles when operating
in Africa. “Africa finally has a chance to make a choice – it’s not only America anymore.
And what stands behind Western concerns is angst about the continent’s resources. While
its discourse is clad in the rhetoric of democratic values, Chinese are being shown as not
caring about these values at all,” Dr Chan said.
The expert believes that moral principles prevent China from going too far in
economic exploitation of the continent and Beijing is also more sensitive to African
aspirations, as it is prepared to build universities in the region, while the only education the
West sees for Africa doesn’t go beyond basic literacy and primary schools. “Chinese came
out of great deprivation, so they understand the power of aspiration. It’s a natural desire to
see your kids going to university,” the expert said.
506
Some locals complain that flocks of Chinese coming to the continent push them out
of business and take local jobs. “It’s wrong for them to do what Kenyans can do,” activist
Boniface Mwangi said, adding that “They bribe and don’t care about human rights, which
makes it a win-lose situation.” Now there are about 1 mln Chinese in Africa with the
largest community in South Africa, Egypt and Nigeria.
Some Africans are happy with China’s non-interference into local policy, while the
West keeps dictating people whom to vote and care only about free and democratic
elections.
Democracy doesn’t necessarily bring development with it, that’s one of China’s
guidelines, and its leaders say that the right to food and life is more important than
democracy words.
“Though many African countries have adopted European democracies, they are still
underdeveloped, while China searches for the best way to improve living standards,” a
Chinese top official said. Chinese presence in the region also causes environmental
concerns: oil factories and mines heavily pollute the atmosphere.
Ivory poachers make fortunes on wealthy Chinese. According to the Kenya Land
Conservation Trust, China is now number one market for ivory, but 80% of this ivory is
illegal, which means that elephants can go extinct in less than 10 years. China, however,
has recently issued guidelines on environmental practice for overseas companies.
Generally, Africans agree that China brought a new wave of life and development
to the continent. A Consumer Insight poll has shown that China was the top source of
inspiration for Kenyans, who learnt many useful business and negotiating skills from
Chinese.
This means the West needs to admit – it doesn’t dominate the continent anymore.
Source: http://voiceofrussia.com/2013_08_13/China-in-Africa-neocolonialism-or-
chance-for-growth-9071/
Pamprosesong Tanong
1. Maituturing bang isang uri ng makabagong neokolonyalismo ang
ginagawang pagpasok ng China sa mga bansa ng kontinenteng Africa?
Pangatwiranan ang sagot.
2. Sa iyong pananaw nakabubuti ba o nakasasama ang pagtulong ng China
sa ekonomiya ng mga bansa sa Africa?
507
Isulat sa bahaging ito ang inyong sagot.
508
ARALIN 4: MGA PANDAIGDIGANG ORGANISASYON,
PANGKAT, AT ALYANSA
ALAMIN
509
SAGOT:
1. W ____ ____
3. W ____ ____
510
3
1
2
5
4
Sagot:
1. 4.
2. 5.
3.
511
GAWAIN 3: GENERALIZATION TABLE
1.
2.
3.
Pamprosesong Tanong:
PAUNLARIN
512
ANG MGA PANDAIGDIGANG ORGANISASYON
513
4. Association of Southeast Asian Nations (ASEAN)
2.
3.
4.
5.
514
Pamprosesong Tanong:
Kahalagahan ng
mga organisasyon
sa mga Bansa ng Daigdig
MGA
ORGANISASYON
European L
Union
A
Organization
of American Y
States
U
Organisation
of Islamic
Cooperation
N
I
Association of
Southeast
Asian Nations
N
515
Pamprosesong Tanong:
WORLD BANK
Ang World Bank ay isang pandaigdigang
bangko na nagbibigay ng tulong-pananalapi at
teknikal sa mga bansang umuunlad para sa mga
programang pangkaunlaran tulad ng mga tulay,
kalsada, paaralan, at iba pa na may layunin ng
pagpapababa ng antas ng kahirapan.
516
WORLD TRADE ORGANIZATION
Ang World Trade Organization ay isang
organisasyong pandaigdig na itinatag upang
mapamanihalaan at magbigay ng kalayaan sa
kalakalang pang-internasyunal. Ang WTO ay
nabuo noong Enero 1, 1995 kahalili ng
Pangkalahatang Kasunduan sa mga Taripa at
Kalakalan (GATT).
Sanggunian: tl.wikipedia.org
Narito na ang tseklist na iyong sasagutan. Lagyan mo ng tsek (/) ang hanay
na maliwanag na isinusulong ng mga organisasyon.
1.
2.
3.
Pamprosesong Tanong:
517
Iba pang Organisasyong Pandaigdig
518
Ang mga tahasang mithiin ng AFTA ay makamit ang sumusunod:
Sanggunian: tl.wikipedia.org
Pagmasdan mong mabuti ang mga larawan. Ipinapakita nito ang naitulong ng
mga trade blocs sa itaas. Gamitin itong gabay sa pagsasagawa ninyo ng
pangkatang gawain.
North American Free Trade Agreement
Sanggunian: naftanow.org
519
ASEAN Free Trade Area Agreement
Sanggunian: http://www.tariffcommission.gov.ph/afta-cep.html
520
GAWAIN 8: MY GENERALIZATION TABLE
1. 1.
2. 2.
3. 3.
PAGNILAYAN/UNAWAIN
521
GAWAIN 9: PAGSUSURI NG BALITA
5 October 2013
World Bank President Jim Yong Kim says with more than a billion people in the world
living on less than $1.25 a day, extreme poverty has become the defining moral issue of
our time, SABC reports.
Kim has also outlined how the Bank's new strategy would realign the global institution to
help end poverty by 2030 and boost shared prosperity.
Kim says the Bank should be bold and not be afraid to take 'smart risks' to support
projects that have the potential to transform a country or a region: "Our goals are clear.
End extreme poverty by 2030. Share prosperity with the bottom 40% and share it with
future generations. We have an opportunity to bend the arc of history and commit
ourselves to do something that other generations have only dreamed of."
"For the World Bank Group, our strategy is based on the entire organisation working and
pulling together. Our strategy also forces us to be selective - first, choosing our priorities
and then, abandoning those activities that are not."
Kim then outlined three key elements of the Bank's strategy: "First, we will partner with
the private sector to use their expertise and capital to fight poverty. This is particularly
important to create good jobs for the poor. Second, we will increase our commitment to
fragile and conflict-affected states, which will require us to be bolder, take more risks,
and commit more resources. And third, we will be as ambitious as possible on issues that
are of global importance, including investing in women and girls and climate change. Our
response to climate change, for instance, must be bold enough to match the scope of the
problem."
Kim has called for the convening of a social movement to end poverty and remarked that
interest in the issue was coalescing around the globe.
"Just six months ago, the board of governors for the World Bank Group laid a foundation
for a social movement by endorsing our two goals and declaring that we can end
extreme poverty by 2030. Now we are seeing interest from all corners," Kim said.
522
Ngayong natapos mo nang basahin ang teksto, kumpletuhin mo naman ang
hinhingi ng diagram sa ibaba.
Tatlong Estratehiya:
1. _________________
2. ___________________
3. ___________________
3 estratehiya na gagamiting ng
World Bank upang makamit ang
layunin nito sa 2030
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang hakbang na ginawa ng World Bank upang malutas ang suliranin
ng kahirapan sa mga bansa sa daigdig? Sang-ayon ka ba sa hakbang na
ito ng World Bank? Pangatwiranan.
2. Sumasang-ayon ka ba sa World Bank na ang kahirapan ay maituturing na
isyung moral? Bakit?
3. Sa iyong palagay, nararapat nga bang bigyang-pansin din ni Pangulong
Jim Yong Kim ang kababaihan? Ano ang maaaring maging bunga nito sa
kalagayan ng kababaihan sa buong mundo?
523
GAWAIN 10: 1-2-3 SUMMARY!
By Asma Alsharif
MECCA | Wed Aug 15, 2012 7:53pm EDT
"The conference decides to suspend the Syrian Arab Republic membership in the
OIC and all its subsidiary organs, specialized and affiliated institutions," the closing
statement said.
The move had been approved on Monday at a preliminary meeting of OIC foreign
ministers and was agreed on the summit's second night despite opposition from Iran.
Saudi Arabia, the summit's host, has led Arab efforts to isolate Syria diplomatically
and has backed calls for the Syrian rebel opposition to be armed, which Foreign
Minister Saud al-Fasial described in February as "an excellent idea."
However, speaking to reporters after the summit, OIC Secretary General Ekmeleddin
Ihsanoglu said he "did not see much support for external military intervention" in Syria
during the summit.
The summit, which has taken place late on consecutive nights because of the
Ramadan fast, had been billed as a diplomatic showdown between Sunni Muslim
Saudi Arabia and Shi'ite Iran, which have backed different sides in sectarian conflicts
in the Middle East.
524
However, Saudi King Abdullah tried to conciliate Iran at the summit opening by
placing President Mahmoud Ahmadinejad at his side to welcome Muslim leaders in a
gesture Saudi political analysts said was aimed at putting old grievances aside in the
quest for a resolution to the Syrian crisis.
He also suggested founding a centre for dialogue between Islam's sects, another
move aimed at defusing some of the region's sectarian tensions. That proposal was
adopted by the summit.
In his first published comments since the summit opened, Ahmadinejad appeared to
rebuff the Saudi move.
On Iran's Mehr news agency on Wednesday he said countries which wanted the
Syrian crisis solved must come up with a plan of action to do so.
Sanggunian: http://www.reuters.com/article/2012/08/15/us-syria-crisis-islamic-
summit-idUSBRE87E19F20120815
525
Pamprosesong Tanong:
For a country like the Philippines, that as of March 31 owes $62.9 billion in foreign
debt and where only about 20 percent of citizens have bank deposits, $1 billion is a
significant amount.
So when Bangko Sentral ng Pilipinas Governor Amando Tetangco Jr. revealed that
the BSP is “extending a $1-billion loan to the International Monetary Fund… to
ensure economic and financial stability across the globe,” the news was a surprise
to some at the very least.
The $1-billion loan of the Philippines forms the $456-billion multilateral fund that will
be extended to debt-stricken European countries such as Greece, Portugal, Italy,
and Spain.
“[BSP’s loan extension is] an arrogant pretension of a country very much in debt,”
the Freedom from Debt Coalition (FDC) said in a statement.
526
“May pera pala tayo? Bakit kapag sa pagkain ng mga nagugutom, sa edukasyon
ng mga bata, sa kalusugan ng mga may sakit, at sa pabahay para sa maralita,
kung hindi kulang, walang budget?” added urban poor leader Mercy Donor, also a
member of the FDC.
Public reaction to the loan was also one of surprise and disappointment based on
the notion that international reserves in the custody and management of the BSP
could be spent like the national budget.
Halaw sa:
http://www.gmanetwork.com/news/story/264036/economy/finance/phl-s-1-b-loan-
to-imf-not-the-first-nor-the-biggest
ISYU:
__________________________________________
s
REAKSIYON
Positibo Negatibo
527
Pamprosesong Tanong:
1. Tungkol saan ang balita? Saan daw nangutang ang Pilipinas at para saan ang
pangungutang na ito?
2. Sinusuportahan mo ba ang desisyon na ito ng pamahalaan?
3. Nararamdaman ba ang epekto ng pagkakautang ng bansa?
1.
2.
3.
528
GAWAIN. 13: SYNTHESIS JOURNAL
Tingnan ang synthesis journal sa ibaba. Isulat mo sa unang hanay ang mga
gawaing iyong isinagawa at sinagutan. Ang iyong mga natutuhan naman ang iyong
ilalagay sa ikalawang hanay. Sa pinakahuling hanay, isulat mo kung paano mo
magagamit sa pang-araw-araw na buhay ang mga ito. Maaari mong simulan ang
pagsasagot.
529
ILAPAT/ISABUHAY
530
Gamiting gabay ang format na ito sa paggawa ng ordinansa.
Republika ng Pilipinas
BARANGAY _________________
Address:_______________________
531
SEKSYON 6. Separability – Kung may probisyon sa Ordinansa na ito na
mapapatunyang labag sa Saligang Batas, o kung sa iba pang paraan ay
mapapasawamlabisa, mananatili pa rin ang bisa ng iba pang probisyon
SEKSYON 7. Pagkakabisa –
PINAGTIBAY: [Petsa]
_____________________________
Punong Barangay at
Tagapangasiwa ng Pulong
___________________ ___________________
Kagawad Kagawad
Pinatunayan ni:
______________________________
Kalihim ng Konseho ng Barangay
532
Buod:
Naging malagim ang epekto nito. Maraming buhay ang nawala, at ang mga
ari-arian ay napinsala, lumaganap ang kagutuman at pansamantalng natigil ang
gawaing pangkabuhayan. Ang mapa ng Europe ay nagbago at naibalik ito sa dating
anyo. Nilagdaan ang mga kasunduang pangkapayapaan, at nagtatag ng Samahang
Pandaigdig tulad ng Liga ng mga Bansa, na ang pangunahing layunin ay mapanatili
ang pandaigdigang kapayapaan.
533
mapagkunan ng hilaw na materyales kayat nanalakay ito sa Asya at iba’t ibang
bahagi ng Pacific.
534
Talasalitaan
Allied Powers – mga bansang nagsanib-sanib upang labanan ang Axis Powers.
Kabilang ditto ang United States, Great Britain, at Soviet Union
Axis Powers – mga bansang nagsanib upang kalabanin ang Allies noong
Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Kabilang ditto ang Germany, Italy, at Japan
535
Liga ng mga Bansa (League of Nations) – itinatag ng 42 bansa noong Enero 10,
1920 na ang pangunahing layunin ay tapusin ang digmaan sa pamamagitan ng
negosasyon at diplomasya
Marxism – teoryang politikal at ekonomiko ni Karl Marx na nagsasaad na ang kilos
ng tao ay bunga ng kapaligiran at uri ng kanyang kinabibilangan
Third Reich – panahon sa Germany mula 1933-1945 kung saan na pasailalim ang
bansa sa kontrol ng ideolohiyang totalitarian
536
Sanggunian
A. Books
B. Modules
Project EASE- Araling Panlipunan III Module 17-
Project EASE Araling Panlipunan III MODULE 18- pg. 13 .
Project EASE Araling Panlipunan III MODULE 19- pg. 17
Project EASE Araling Panlipunan III MODULE 20- pg. 5,9,10,13 14.
C. Website
http://www.gov.ph/2004/07/20/proclamation-no-675-s-2004/
http://www.tariffcommission.gov.ph/afta-cep.html
http://allafrica.com/stories/201310070084.html
http://www.reuters.com/article/2012/08/15/us-syria-crisis-islamic-summit-
idUSBRE87E19F20120815
http://www.gmanetwork.com/news/story/264036/economy/finance/phl-s-1-bloan-
to-imf-not-the-first-nor-the-biggest
http://www.galangphilippines.org/media/ADO-Brgy.-Pansol.pdf
http://voiceofrussia.com/2013_08_13/China-in-Africa-neocolonialism-or-chance-
for-growth-9071/
http://www.tldm.org/News10/Hammer3.png--
http://image.shutterstock.com/display_pic_with_logo/1024975/110632307/stock-
photo-american-symbol-statue-of-liberty-110632307.jpg-
https://encrypted-
tbn1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcQvOOjDjqEMr0x3_V5hANSi9kV7LkZJ1kS6
Xx5SDghVNWXkwI8n-
http://www-tc.pbs.org/behindcloseddoors/tmp_assets/stalin-bio.jpg
http://fascistitaly.files.wordpress.com/2011/05/benito-mussolini1.jpeg-
http://eternity.xhost.ro/hitler.jpg-
https://www.google.com.ph/search?q=world+war+i+pictures&source=lnms&tbm=isc
h&sa=X&ei=OqF4UrPRINOciQf3zYHgAw&sqi=2&ved=0CAcQ_AUoAQ&biw=1208&
bih=598- pics s WWI
537
www.oldielyrics.com/lyrics/john_lennon/emagine.html- www. firstworldwar.com-
telegram
http://www.firstworldwar.com/diaries/whitmore.htm
http://mapofeurope.com/wp-content/uploads/2013/07/map-of-europe-
1024x833.jpg?a600a5-
Source: http://library.thinkquest.org/06aug/02455/pictures/worldwarII.jpg pics world
wwar 2
http://en.wikipedia.org/wiki/Nuclear_Weapons
tl.wikipedia.org
naftanow.org
538