JU SREDNJA MEDICINSKA ŠKOLA

SARAJEVO

Maturski rad iz Toksikologije

TOKSIČNI UČINCI TEŠKIH METALA

Predmetni profesor: Učenik:

Mr.ph. Elida Kantardžić Zijad Pecikoza, IV-h

Sarajevo, 2016. godine

Sadržaj :

1.Uvod ........................................................................................................................................ 3
2. Pojam metali i ostala svojstva ................................................................................................ 4
2.1. Podjela metala.................................................................................................................. 5
2.2. Opće karakteristike metala .............................................................................................. 5
2.3. Opća svojstva teških metala ............................................................................................ 6
2.3.1. Fizikalna svojstva...................................................................................................... 6
2.3.2. Hemijska svojstva ..................................................................................................... 6
3. Pojam i važnost teških metala ................................................................................................ 7
3.1. Toksičnost teških metala ................................................................................................ 9
4. Teški metali u zemljištu i njihov uticaj na biljke ................................................................. 11
4.1. Djelovanje teških metala na biljke ..................................................................................13

4.1.1. Olovo (Pb) .............................................................................................................. 13

4.1.2. Živa (Hg) ................................................................................................................ 13
4.1.3 Nikal (Ni) ................................................................................................................. 14
4.1.4 Arsen (As)................................................................................................................ 15
5. Teški metali u organizmu ..................................................................................................... 16
5.1. Simptomi i način trovanja teškim metalima ..................................................................16

5.1.1. Uticaj žive na organizam..........................................................................................16

5.1.2. Utjecaj olova na organizam......................................................................................18

5.1.3. Uticaj arsena na organizam......................................................................................18

5.2. Posljedice teških metala u organizmu ........................................................................... 20

6. Djelovanje teških metala na okoliš....................................................................................... 21
6.1. Teški metali u vodi ........................................................................................................ 21
6.2. Teški metali u zemljištu ................................................................................................. 22
7. ZAKLJUČAK ...................................................................................................................... 23
8. LITERATURA ..................................................................................................................... 24

2
 1. Uvod

Razvojem ljudske civilizacije na Planeti Zemlji, porastom populacije, a posebno

ubrzanim tehnološkim i tehničkim razvojem, dolazi do povećanja negativnih uticaja na životnu
sredinu, koji se manifestuju kroz porast broja izvora zagađenja.

Najznačajniji izvori zagađenja životne sredine predstavljaju razna hemijska sredstva,

odpadi industrijskih postrojenja, kako čvrsti, tako i otpadne vode i gasovi, sredstva koja se
koriste u poljoprivredi i teški metali. Većina teških metala (Cd, Pb, Ni, As, Cr, Hg…) spadaju u
štetne i opasne materije koje osim što zagađuju životnu sredinu, djeluju veoma toksično u većim
koncetracijama, kako na biljke i životinje, tako i na čovjeka. Zbog toga se u posljednjih 20
godina razvila i javna svijest o potrebi zaštite životne sredine od uticaja štetnih materija uopšte, a
posebno od teških metala, jer je njihova koncetracija, kako u zemljištu, tako i u ostalim
dijelovima, prije svega vodi, svakog dana sve veća.

U svijetu se danas, zahvaljujući industrijskom razvoju, u životnu sredinu raznim

putevima ispušta velika količina štetnih materija među kojima veliki udio imaju i teški metali.
Kao posljedica njihovog nagomilavanja u biosferi ljudi i životinje ih unose u organizam, što
dovodi do pojave raznih bolesti. S obzirom da teški metali predstavljaju potencijalni rizik u
proizvodnji kvalitetne hrane, u svijetu i kod nas, su sprovedena brojna istraživanja u cilju
određivanja njihovog sadržaja, distribucije i mobilnosti u obradivim zemljištima. Teški metali se
odlikuju različitim hemijskim, fizičkim i fiziološkim dejstvom.

Teški metali predstavljanju značajnu sirovinu za brojne industrijske grane, neophodni su

za žive organizme, mogu poboljšati produktivnost u poljoprivredi, a ujedno su i značajni
zagađivači. U vidu finih čestica mogu dospjeti u atmosferu odakle se talože u vodama i tlu. U
organizam se unose inhalacijom ili ingestijom, a 90% metala prisutnih u organizmu unose se
hranom. Teški metali su prirodni sastojci zemljine kore i vode i prisutni su u različitim
koncentracijama u svim ekosistemima.

3
 2. Pojam metali i ostala svojstva

Metal je hemijski element koji dobro provodi električnu struju i toplotu, a sa nemetalima
gradi katione i ionske veze.

U hemiji, metal je hemijski element, spoj ili legura koji ima osobinu velike električne
provodljivosti. U metalima, atomi otpuštaju elektrone i grade pozitivne jone. Ti joni su okruženi
izmještenim elektronima, koji su odgovorni za osobinu provodljivosti. Čvrsto tijelo koje je
građeno na taj način se održava elektrostatičnim međudjelovanjima između jona i oblaka
elektrona, a takva veza među atomima se naziva metalna veza

Metali se ponekad opisuju kao skup pozitivnih jona okruženih sa mnogo izmješenih
elektrona. Oni su jedna od tri grupe elemenata ako se posmatraju po osobinama jonizacije i
atomskih veza, pored metaloida i nemetala.

Slika 1: Teški metali

Smatra se da metali zauzimaju najveći dio periodnog sistema elemenata, dok se

nemetalni elementi mogu naći samo na desnoj strani periodnog sistema elemenata. Dijagonalna
linija, povučena od bora (B) do polonija (Po), uslovno razdvaja nemetale od metala. Najveći dio
elemenata oko ove linije su metaloidi, ponekad poznatiji i pod nazivom poluprovodnici. Ovo je
iz razloga što ti elementi pokazuju električne osobine koje su svojstvene i provodnicima i
izolatorima. Elementi ispod i lijevo od ove linije su metali, dok su elementi iznad i desno od
linije nemetali.

4
2.1.Podjela metala

Metali predstavljaju najveću grupu u periodnom sistemu elemenata, ukupno 84 od 107

svih do sada poznatih elemenata po sličnim osobinama: metalni sjaj, provodljivost elektične
struje i toplote, kovnost, čvrstoća, lahka pokretljivost elektrona, bazični oksidi itd.

Metali se također dijele na:

plemenite (oni metali koji ne koroziraju zlato, platinu itd.)

poluplemenite (oni se na zraku presvuku slojem oksida da ne koroziraju aluminijum,
srebro, bakar itd.)
neplemenite (oni metali koji koroziraju željezo)

Prvi proizvedeni tehnički metali bili su bronza, željezni ljevovi i nelegirani čelik.Tako je
u starom vijeku bilo poznato sedam metala i to: zlato, srebro, bakar, željezo, kalaj, živa i olovo.
U toku srednjeg vijeka i dijela novoga do sredine 18. stoljeća otkriveno je još sedam elemenata
među kojima su bili : antimon, kobalt i platina. Svi ostali elementi otkriveni su od druge
polovine 18. stoljeća do naših dana.

2.2. Opće karakteristike metala

Metali se odlikuju metalnim sjajem i povećanom električnom i toplotnom provodljivošću,

što je uslovljeno osobenošću unutrašnje građe atoma i njihove međusobne veze i dobrom
kovnošću.

Uobičajena podjela metala vrši se prema boji na crne i obojene, prema gustoći na lahke i
teške, prema temperaturi topljenja na lahko, teško i vrlo teško topljive metale. Najprikladnija
podjela je prema njihovom položaju u periodnom sistemu elemenata.

Metali se jedan od drugog razlikuju prema strukturnoj građi njihovih atoma i osobinama,
a kao što je već napomenuto prema nekim pokazateljima mogu se razvrstati u grupe. Jedna od
osnovnih podjela je na crne i obojene metale. Uobičajena podjela na crne i obojene metale
predviđa da u crne metale spada samo željezo i legure željeza, a u obojene metale da spadaju svi
ostali metali. Međutim treba napomenuti, da se pod crnim metalom ne podrazumijeva samo
željezo već grupa metala.

5
2.3.Opća svojstva teških metala

2.3.1. Fizikalna svojstva

Svi teški metali su u čvrstom agregatnom stanju, osim žive, koja je u tekućem.
Osim bakra i zlata, svi su sive boje. Prepoznaju se po metalnom sjaju. Razlikuju se
po talištu (npr. živa: 234 K, volfram: 3683 K), gustoći (dijele se na lake i teške )
te tvrdoći (najtvrđi - Cr, Ir; meki - Li, Na, K, Rb, Cs...). Dobri su vodiči elektriciteta i topline,
mogu se dobro mehanički obrađivati te se u rastaljenom stanju miješati - legure.

2.3.2. Hemijska svojstva

Većina se metala otapa u kiselinama. Oni koji imaju negativne redukcijske elektrodne
potencijale u reakcijama s kiselinama oslobađaju vodik. One s pozitivnim redukcijskim
elektrodnim potencijalima ne reagiraju s hlorovodičnom kiselinom (HCl), nego samo
sa sumpornom i nitratnom kiselinom, pri čemu se oslobađaju SO2, NO i NO2. Pojedine metali
mogu reagirati i sa bazama te se nazivaju amfoternim metalima. To su Al, Pb, Mn, Cr itd. Metali
čine više od dvije trećine svih elemenata koji se mogu naći u prirodi.

6
3. Pojam i važnost teških metala

U teške metale se ubrajaju metali čija je gustina atoma veća od 5 g cm 3. U toksične

metale se ubrajaju oni metali koji nisu biogeni i djeluju isključivo toksično kao što su: kadmij,
olovo, živa, arsen, talij i uranij.

Teški metali imaju višestruku važnost:

predstavljaju značajnu sirovinu za brojne industijske grane,

neophodni za žive ogranizme,
mogu da djeluju povoljno na produktivnost poljoprivrede i većina od njih je često
značajan zagađivač životne sredine.

Teški metali se odlikuju različitim hemijskim, fizičkim i fiziološkim dejstvom. Neki od

njih su neophodni za žive ogranizme, to su: cink željezo, molibden, mangan, kobalt i selen.
Toksični metali se ubrajaju u veoma opasne zagađivače i predstavljaju veliku opasnost za sve
žive ogranizme, ljude životinje i biljke.

Izvori teških metala nalaze se svuda oko nas: okoliš, hrana, voda, kozmetika, boje. Okoliš
je npr. opterećen kadmijem i olovom dok izvor zagađenja su fosfatna gnojiva, tretiranje
poljoprivrednih kultura pesticidima koji sadrže teške metale, ispušni plinovi automobila. Biljke
apsorbuju teške metale iz zemlje i zraka prvenstveno preko korijena iz tla, a manjim dijelom i
preko nadzemnih organa iz atmosfere.

Tako konzumacijom voća i povrća teške

metale direktno unosimo u organizam. Međutim,
teški metali u hrani mogu nastati kao rezultat
kontaminacije u lancu proizvodnje. Prema tome,
kontaminanti su tvari koje nisu namjerno dodane u
hranu, nego su posljedica kontaminacije hrane
tokom proizvodnje, pakovanja, transporta, obrade
hrane, ili su pak posljedica nekih prirodnih
procesa.

Slika 2: Prikaz teških metala u organizmu

7
 Kao što je već poznato da je gustoća teških metala veća od 5g/cm3. Čitav niz ovih metala
je u obliku elemenata u tragu neophodan, esencijalan za mnogobrojne funkcije u ljudskom
organizmu, a njihov manjak dovodi do pojave ozbiljnih simptoma nedostatka. Najbolji primjeri
su anemija kod manjka željeza, dijabetes kod manjka kroma, problemi u rastu kod manjka nikla.

U teške metale ubrajaju se metali koji nisu biogeni i djeluju isključivo toksično
(neesencijalni) kao što su: olovo, živa, kadmij, arsen, talij i uranij. Neki teški metali su
neophodni za žive organizme (esencijalni) kao što su: cink, željezo, molibden, mangan, kobalt i
selen. Esencijalni metali su potrebni za pravilno funkcioniranje organizma, pa njihov nedostatak
može biti štetan za organizam, isto kao i njihova visoka koncentracija u organizmu, tako da je
njihova toksičnost zapravo zavisi od količine.

Kod nekih elemenata, kao što su arsen i nikl, funkcija nije još uvijek dovoljno istražena.
Dokazano je da drugi elementi kadmij, živa, arsen molibden u većim količinama pokazuju
toksično djelovanje.

Najčešće je pitanje toksičnosti zapravo samo pitanje količine, a ovaj raspon veoma varira
kod svakog pojedinog elementa. Tako se dnevna neophodna količina kobalta, središnjeg atoma
vitamina B12 koji je neophodan u stvaranju eritrocita kreće oko 0.1 mg. U količinama od 25 - 30
mg/dan nastupaju simptomi otrovanja koji obuhvataju smetnje u gastrointestinalnom traktu,
srčana i bubrežna oštećenja. Ostali elementi kao npr. talij, otrovni su u bilo kojoj količini. U
tabeli 1. Su navedene pojedine grane industrije koji emitiraju teške metale.

Industrijska Grana Cd Cr Cu Hg Pb Ni Sn Zn

Papirna industrija - + + + + + - -

Petrohemije + + - + + - + +

Proizvodnja hlora + + - + + - + +

Industrija gnojiva + + + + + + - +

Željezare i čeličane + + + + + + + +

Tabela 1: Grane industrije koje emitiraju teške metale

8
 Teški metali mogu u obliku finih čestica prašine dospjeti u atmosferu, odakle se talože u
vodama i tlu. U vodama se brzo razrjeđuju i talože kao teško topljivi karbonati, sulfati ili sulfidi
na dnu vodenih površina. Kada se adsorpcijski kapacitet sedimenata iscrpi, raste koncentracija
metalnih iona u vodi. Kruženje teških metala u prirodi veoma ovisi o promjenama kojima ovi
metali podliježu.

3.1. Toksičnost teških metala

Naime, toksičnost teških metala osobito se pojačava kroz postupak keliranja i stvaranja
sulfida s biološki aktivnim tvarima, naročito enzimima. Ovo je postupak koji se naziva
biometilacija. Osobitu toksičnost pokazuju metaloorganski spojevi žive, olova, kroma i selena.

Povišena koncentracija teških metala može biti uzrok nastanka autoimunih oboljenja, pri
čemu se stvaraju antitijela usmjerena protiv vlastitih organa. Najčešći primjeri su različite vrste
alergija, a kod žena smetnje u funkciji žutog tijela jajnika koje priprema sluznicu maternice za
implantaciju oplođenog jajašca.

Toksičnost je stepen kojim neka supstanca može da uzrokuje oštećenja organizma, koje je
uzrokovao toksin. Toksičnost se može odnositi na cijeli organizam, poput čovjeka, životinje,
biljke ili bakterije, a također i na podstrukture, npr. ćelije (citotoksičnost), organe (npr.jetra -
hepatotoksičnost), itd. Po ekstenziji, riječ toksičnost se može opisati i kao otrovni efekt na veće i
kompleksnije grupe, poput porodičnih i socijalnih grupa.

Centralni koncept toksikologije je zavisnost toksičnog efekta od doze; čak i bezopasne

supstance poput vode mogu dovesti do zatrovanosti vodom ako se konzumiraju u dovoljno
velikim dozama, dok uzimanje dovoljno manje količine veoma otrovnih supstanci poput
otrova zmija može proći bez ikakvih posljedica ili efekata toksičnosti.

Toksin je otrovna supstanca koja nastaje u živim ćelijama organizama i djeluje u veoma
malim koncentracijama. Toksini mogu biti male molekule, peptidi, proteini koje prouzrokuju
oboljenje pri apsorpciji ili kontaktu sa tkivima. Toksini reaguju sa biološkim makromolekulama,
npr. enzimima i ćelijskim receptorima. Efekti toksina varijaju od minimalnih do smrtonosnih.

9
 Slika 3: Simbol toksičnosti

Toksični efekti mogu biti :

Akutni
Hronični
Subhronični

Faktori koji utiču na toksičnost metala:

Interakcija sa esencijalnim metalima

Formiranje kompleksa metala- protein
Starost organizma
Način života
Hemijska forma
Imuni status

10
4. Teški metali u zemljištu i njihov uticaj na biljke

Hemijske materije koje se mogu naći u prirodi, sve su brojnije i raznovrsnije. Pored onih
koje su po porijeklu prirodni proizvodi, postoji i sve veći broj sintetičkih, kao i onih koje se
dobijaju hemijskom transformacijom prirodnih proizvoda u tehnološkim procesima. Jedan od
najopasnijih zagađivača jesu teški metali.

Upravljanje otpadom jeste savremeni pristup čije samo ime kaže da otpad više ne
posmatramo kao trajno izgubljene resurse, proizvode, materijale. Otpad jeste resurs. Dovoljno je
zamisliti koliko stvari zauvijek odbacimo i sjetiti se da one predstavljaju dio ukupne materije na
planeti koja nije beskonačna. Sve što odbacimo kao otpad uzeto je iz prirode ali joj nije vraćeno
jer tehnološki procesi dovode materiju u stanje koje nije komplementarno sa prirodom i neće se u
njoj razgraditi stotinama pa i hiljadama godina.

Slika 4: Zagađenje teškim metalima

Koncept prostog odlaganja otpada, kakav je primjenjivan od nastanka civilizacije do

danas, jednostavno više nije dovoljno . Jedna vrsta materija u prirodi su elementi kojih u
zemljištu ima u vrlo malim količinama, pa se iz tog razloga nazivaju elementi u tragovima ili
mikroelementi. Neki od njih, u malim količinama učestvuju u ishrani biljaka i nazvani su
mikrohranljivi elementi.

11
 Oni koji se u zemljištu nalaze u tragovima, a nisu neophodni biljkama, u većim
količinama mogu biti štetni i opasni za biljke, čovjeka i životinje. Ovu grupu elemenata čine
toksični elementi, a obje navedene grupe sastoje se uglavnom od teških metala.

Zagađenost zemljišta teškim metalima nije lako utvrditi i razlikuje se kod različitih tipova
zemljišta. Prisustvo nekog jedinjenja, u određenoj količini, ne mora izazvati poremećaj u biljnoj
proizvodnji kod jednog tipa zemljišta, ali njegovo prisustvo u drugom tipu zemljišta, može
smanjiti kvalitet i količinu prinosa.

Danas ovih elemenata ima daleko više u poljoprivrednom zemljištu, iako ih u matičnom
supstratu na kome je zemljište formirano nije bilo u takvom sadržaju. Uzrok tome je sve veći
broj industrijskih postrojenja. Sve je više topionica metala i termoelektrana iz čijih dimnjaka
izlaze velike količine pojedinih metala u vidu gasova, gari, dima.Svi oni, najčešće padavinama,
dospjevaju u zemljište zagađujući životnu sredinu i uništavajući vegetaciju.

Znatan dio teških metala dospjeva u zemljište primjenom hemijskih sredstava u

industrijskim i poljoprivrednim procesima. To su na primjer olovo (Pb), živa (Hg), nikl (Ni) i
arsen (As). Izvori unošenja teških metala u zemljište mogu da budu i neka mineralna đubriva i
pesticidi. Mnogi teški metali unose se sredstvima za zaštitu biljaka, a gradsko smeće komunalni
otpad se sve više pominje kao potencijalni izvor ovih elemenata.

12
4.1. Djelovanje teških metala na biljke

4.1.1. Olovo (Pb)

Najveći zagađivači prirode olovom su motorna vozila. Nakupljanje olova u biljkama, u

blizini autoputeva zavisi od udaljenosti biljaka od saobraćajnice, pokrovnosti zemljišta biljkama,
dužine trajanja vegetacije, pravca i intenziteta vetra.
Intenzitet kontaminacije biljaka olovom smanjuje se
njihovom udaljenošću od velikih saobraćajnica.
Biljke olovo u neorganskom obliku slabo usvajaju i
premJeštaju u nadzemne organe, izuzev na kiselim
zemljištima. Organska jedinjenja olova, veoma se
brzo usvajaju i transportuju u nadzemne dijelove
biljaka. Taloženje olova kod većine biljaka
intenzivnije je u korijenu u odnosu na nadzemne
dijelove.

Slika 5: Olovo

Velika moć korijena u akumulaciji olova mogla bi da bude i jedan vid zaštite nadzemnog
dijela. Olovo u većim koncentracijama inhibira izdužavanje korena i rast listova, inhibira proces
fotosinteze, utiče na morfološko-anatomsku građu biljaka. Smatra se da pšenica i soja imaju
relativno visoku tolerantnost prema olovu. Spanać se ubraja u osjetljive biljke. Kod ove biljne
vrste već pri koncentraciji od 10mg/kg suve materije, prinos se značajno smanjuje.

4.1.2. Živa (Hg)

Sva jedinjenja žive su izuzetno toksična za biljke i životinje. Fitotoksičnost žive ne

predstavlja veći ekološki problem.

Koncentracija pri kojoj se uočavaju simptomi viška žive na biljkama znatno je iznad onih
koji se u normalnim uslovima nalaze u zemljištu. Osim toga, pristupačnost žive u zemljištu za
biljke je obično niska. Smatra se da korijen predstavlja prepreku većem nakupljanju žive u
izdanku.

13
 Koncentracija žive u biljkama kreće se u prosjeku
od 10 do 200ng/g suve materije, a u blizini nalazišta žive
od 500 do 3.500ng/g. Kod žita, koncentracija žive je od 3
do 10 puta niža u zrnu nego u slami. U zrnu ječma i
pšenice, koncentracija žive se kreće oko 1 do 2ng/g suhe
materije. Živa narušava građu biomembrana i mijenja
aktivnost enzima čime narušava razmjenu materija i
inhibira rast i razviće biljaka.

Slika 6: Živa

4.1.3. Nikal (Ni)

Prosječan sadržaj nikla u biljkama iznosi od 0,1 do 5mg/kg suve materije. Lišće obično
ima najveći sadržaj nikla, mlađi dijelovi imaju veći sadržaj od starijih, a sjeme veći sadržaj od
slame. Nikal, za razliku od olova i kadmijuma, ima dobru pokretljivost kako u ksilemu tako i u
floemu i u značajnoj količini se nakuplja u plodovima i sjemenu.

Slika 7: Nikal

Uočeno je da višak nikla izaziva hlorozu koja podseća na hlorozu izazvanu nedostatkom
gvožđa. Nikal nepovoljno utiče ne samo na pokretljivost, odnosno translokaciju gvožđa, već i na
samo njegovo usvajanje. Kod ovsa dolazi do nekroze a kod pšenice, suncokreta i kukuruza do
smanjenja rasta. Postoje, međutim, neke biljke, kao što je Alyssum, koje za nomalan rast i
razviće zahtjevaju nikal.

14
4.1.4. Arsen (As)

U biljkama koje se koriste u ishrani sadržaj arsena nalazi se u granicama normale, osim
ako nisu gajene na kontaminiranom zemljištu. Sadržaj arsena u biljkama je obično znatno niži
nego u zemljištu. Njegova koncentracija u suvoj materiji biljaka u prosjeku se kreće od 1 do
7mg/kg suhe materije. U ekstremnim uslovima zabilježena je koncentracija od 3.460mg/kg suhe
materije.

Slika 8: Arsen

Nakupljanje, a samim tim i toksičnost ovog elementa, veća je na kiselim zemljištima,

posebno ako je pH vrijednost zemljišta manja od 5. Na težim zemljištima rjeđe dolazi do
njegovog toksičnog dejstva nego na pjeskovitim, jer se kod prvih arsen bolje vezuje.

Osjetljivost biljaka na visoke koncentracije arsena je različita. U najosjetljivije vrste

spadaju pasulj, lucerka i uopšte leguminoze, dok su tolerantne vrste krompir, paradajz i
šargarepa. U prirodi se veoma rijetko može uočiti fitotoksično dejstvo visokih koncentracija
arsena ili njegovo nepovoljno dejstvo na prinos biljaka. Pošto je koncentracija arsena u biljkama
niska, njegovo ulaženje u lanac ishrane preko biljaka je neznatno.

15
5. Teški metali u organizmu

Teški metali u organizmu umiju da uzrokuju cijeli niz nepovoljnih simptoma , a da neki
od nas toga nisu svjesni jer i ne primjećuju u svojoj svakodnevici. S obzirom, ka bismo pomislili
samo kako bi bilo dobro da ujutru ustajete lako,imate puno energije te vam ne nedostaje pažnje i
koncentracije na vašem radnom mjestu.

Toksini i teški metali zagađuju vodu, zrak i hranu. Svakodnevno koristimo kozmetiku i
sredstva za osobnu higijenu, koji su puni opasnih kemikalija. A da ne govorimo o cjepivu i
amalgamskih plombama. Kada uđu u naš organizam, teški metali nagomilavaju se u unutrašnjim
organima, tkivima i kostima. Naše tijelo ih ne može eliminirati bez naše pomoći. Samo agensi,
koji vežu teške metale mogu ih ukloniti iz organizma.

4.1. Simptomi i način trovanja teškim metalima

4.1.1. Uticaj žive na organizam

Živa u obliku metala nije otrovna. Do trovanja dolazi usled uzimanja njenih spojeva
(jedinjenja), najčešće sublimata, koji je veoma otrovan. Znatno rjeđe, ali do trovanja živom
dolazi i usljed dugotrajne primjene živinih preparata za liječenje pojedinih bolesti, a može doći i
usljed upotrebe žive u nekim kozmetičkim preparatima, iako je upotreba žive u te svrhe zakonom
zabranjena. Najzad, kod radnika koji rade izloženi raznim živinim isparenjima ili u dodiru sa
pojedinim živinim spojevima, ukoliko se ne primjenjuju propisane higijenske i tehničke zaštitne
mjere, može takođe doći do trovanja živom (profesionalno trovanje).

U zavisnosti od vrste živinog jedinjenja i njegove količine, trovanje živom može biti
akutno ili hronično.

Akutno trovanje nastaje, uglavnom, uzimanjem veće količine sublimata i često se

završava za nekoliko sati. Znaci trovanja su jaki bolovi u trbuhu, hladan znoj, povraćanje
praćeno mukom, proliv sa mnogo žuči, odsustvo mokraće i mokrenja, bolesnik poplavi i posle
nekoliko konvulzija nastupi smrt.

16
 Slika 9: Izgled žive

U slučaju hroničnog trovanja glavne promjene nastaju na organima za varenje i na

nervnom sistemu. Javlja se pojačano lučenje pljuvačke, metalan ukus u ustima, odsustvo apetita,
povraćanje, hroničan proliv, zapaljenje sluzokože u ustima sa rasklaćivanjem i ispadanjem zuba,
koji prije toga pocrne i postanu trošni, ponekad se jave tamne mrlje na sluzokoži na usnama i
obrazima itd. Prvi znaci hroničnog trovanja na nervnom sistemu su najprije povećana
intelektualna aktivnost i nervoznost, a zatim, opšta slabost, sanjivost, pokoji put i opšte duhovno
propadanje, podrhtavanje tijela itd.

U emocionalne simptome spadaju povećana osjetljivost u odnosu sa drugim ljudima,

razdražljivost, povlačenje u sebe i izbjegavanje društva, depresija i umor. Klasičan primjer je
osoba koja postaje nervozna i stidljiva, lako pocrveni i zbunjena je u društvu. Takva osoba može
da se žali da je drugi gledaju i nastoji da izbjegava ljude. Takva osoba na kraju može napustiti
posao. Strepanje, slaba koordinacija i oslabljena moć inteletualnog shvatanja makar u manjoj
mjeri prati ove simptome.

17
4.1.2. Uticaj olova na organizam

Trovanjima olovom i olovnim spojevima izložene su sve osobe koje na ovaj ili onaj
način dolaze u dodir sa olovom i njegovim spojevima. Najizloženiji su radnici zaposleni u
rudnicima olova, zatim, slovoslagači i drugi štamparski radnici, radnici zaposleni u proizvodnji
akumulatora i, naposletku,’moleri, koji rade sa bojama u kojima ima olovnih spojeva. Ali nisu
sasvim rijetka ni trovanja usljed upotrebe hrane spremljene u gleđosanim sudovima, jer u gleđi
može biti olovnih spojeva.

Znaci trovanja olovom javljaju se, obično, poslije dužeg izlaganja otrovnom dejstvu
olova i njegovih spojeva, odnosno dejstvu njihovih isparenja. U izvjesnim slučajevima, kad su
ljudi jače izloženi trovanju, znaci se pojavljuju brže i naglije.

Prvi znaci hroničnog trovanja olovom ne razlikuju se mnogo od znakova mnogih drugih
oboljenja. To su manje ili više izražena malokrvnost, češće ili rjeđe glavobolje, bolovi u
zglobovima nalik na giht, ponekad znaci zapaljenja bubrega ili oduzetost nekih nerava itd. U
ponekom jače izraženom slučaju oko korijena zuba pojavi se sivozelenkasta ivica na desnima. U
slučaju da se bilo koji od ovih znakova makar i pojedinačno pojavi .kod ljudi izloženih otrovnom
dejstvu olova i njegovih spojeva, treba.odmah pomisliti na trovanje olovom i pitati ljekara za
savjet.

4.1.3. Utjecaj asrena na organizam

Slučajna trovanja arseničkom kiselinom, poznatom u narodu pod imenom mišomor, dosta su
česta. Ovaj preparat arsenika jako je otrovan. Šest desetih dijelova miligrama po kilogramu
težine tijela dovoljni su da izazovu smrt jedne osobe. Da se otruje osoba čija je težina tijela 65
kg, dovoljno je da se uzme 30 do 40 mg arsenika, odnosno dovoljan je dvadeset peti dio grama
ovog preparata.

Trovanja mogu biti akutna i hronična. Akutna trovanja nastaju jednokratnim ili višekratnim
uzimanjem veće količine arsenika u količinama koje svaka za sebe nisu u stanju, da izazovu
trovanje. Znaci akutnog trovanja slični su znacima najtežih poremećaja organa za varenje:
povraćanje, vrlo jak proliv, jaka žeđ, hlađenje nogu i ruku, glavobolja, i ubrzo smrt.

18
 Slika 10: Uticaj arsena na tijelo čovjeka

Znaci hroničnog trovanja su manje jasni i često ih je teško razlikovati od znakova mnogih drugih
oboljenja. To su razni jači ili slabiji poremećaji organa za varenje, prisustvo bjelančevine u
mokraći, poremećaji srca, pluća, perifernih nerava, sušenje mišića, plava boja prstiju, tamna boja
kože, naročito. na vratu i ramenima, opadanje kose itd. Ako se izvrši pregled mokraće ili kose,
utvrdiće se prisustvo arsenika u njima.

Između ova dva oblika postoji čitava skala trovanja razne jačine, od koje i zavise-znaci trovanja,
među kojima su uvijek poremećaji organa za varenje, poremećaji srca i bubrega, plava boja kože,
žutica sa povećanom temperaturom.

19
5.1. Posljedice teških metala u organizmu

Svakodnevno dolazimo u kontakt sa njima jer se nalaze svuda oko nas: teški metali u
vodi za piće , hrani, vazduhu, sredstvima za ličnu i kućnu higijenu nisu nikakva novost. Važno je
znati da njih nije moguće izbjeći u potpunosti, a kada se natalože u našem organizmu, mogu da
uzrokuju veoma ozbiljne zdravstvene probleme i tegobe . Stoga i ne čudi što velik broj ljekara,
stručnjaka, nutricionista i fitoterapeuta preporučuju redovno sprovođenje kura detoksikacije koje
će osloboditi naše tijelo svih ovih štetnih materija. Posljedice koje ostavljaju teški metali u
organizmu su veoma brojne i savremena nauka ih je klasifikovala na sledeće grupe :

1. Psihički poremećaji usljed trovanja: depresija, nagle promjene raspoloženja,

halucinacije, pojačana agresivnost, nesanica, hronični umor, iznurenost i mentalna
iscrpljenost, gubitak apetita, anoreksija, strahovi, oslabljena pažnja i koncentracija,
kratko pamćenje, Alchajmerova bolest.
2. Trovanje teškim metalima uzrokuje i senzorne poremećaje : preosjetljivost na svjetlost i
zamućen vid, problemi sa sluhom.
3. Teški metali u organizmu uzrokuju i određene motorne poremećaje kao što su : teškoće i
problemi pri hodanju, otežano gutanje hrane, problemi sa govorom, gubitak
ravnoteže,epileptični napadi,kao i smanjena pokretljivost udova.
4. Fiziološki poremećaji u mozgu i centralnom nervnom sistemu: neuritis (zapaljenje
perifernih nerava), neuropatija,smanjena brzina nervne provodljivosti,promjene u
kičmenoj moždini, gubitak osjećaja/utrnulost ekstremiteta, parestezija (trnci u udovima).
5. Želudačno-crevne tegobe i trovanje teškim metalima: česta mučnina, povraćanje,
dijareja, bol i grčevi u stomaku, osećaj žarenja u grlu i ustima, upala jednjaka, upala
želuca i creva, kao i kancer pankreasa,debelog creva i želuca
6. Poremećen rad bubrega i jetre : hepatotoksičnost, ciroza jetre, hepatitis, oštećenje
bubrega.
7. Brojne su i kardiovaskularne tegobe: oštećenje krvnih sudova,tahikardija, malokrvnost -
anemija, povišen pritisak – hipertenzija.
8. Disajni problemi: plućna fibroza, bronhijalna astma,upala ždrijela, upala pluća, bronhitis.
9. Slabljenje imunološkog sistema i česti padovi imuniteta.

Teški metalu u organizmu štete i našim reproduktivnim organima: poremećaji menstrualnog

ciklusa, menstrualni bolovi, prijevremeni porođaji.

20
6. Djelovanje teških metala na okoliš

6.1. Teški metali u vodi

Jedan od najčešće pronađenih teških metala u pitkoj vodi je olovo.

U vodovodima mnogih starijih kuća i gradova, voda još uvijek teče kroz olovne cijevi. Što je
duže voda u dodiru s olovnom cijevi, to više tog otrovnog metala ona upija. Olovo može oštetiti
reproduktivni i centralni živčani sustav, povisuje
krvni tlak i oštećuje sluh; teži slučajevi
izloženosti mogu izazvati anemiju i oštećenje
bubrega. Olovo se također povezuje s
problemima u ponašanju, nesposobnošću za
učenje i zakržljalim rastom. Djeca su zbog svoje
manje tjelesne mase još osjetljivija. Bebe koje se
hrane na bočicu mogu upiti čak 85% olova
otopljenog u vodi.

Slika 11: Voda teče kroz cijevi

Živa je još jedan teški metal koji se nalazi u vodi.

Iako gradski vodovod normalno uklanja živu, ljudi
koji vodu povlače iz privatnih bunara, potpuno su
nezaštićeni, posebno u područjima
razvijene poljoprivrede. Otrovanje živom izaziva
kožne probleme, unutarnja krvarenja, gubitak zubi,
oštećenje jetre i bubrega. Olovo i živa su samo
dvije od više od 800 štetnih i, možda, otrovnih
kemikalija, koje se nalaze u pitkoj vodi. Mnoge
druge zagađivače voda pokupi na svom putu kroz
često staru mrežu gradskog cjevovoda.

Slika 12: Pitka voda

21
 Voda koja protječe polako rastvara materijal cijevi s kojim dolazi u dodir npr. olovo
ili azbest. Isto se događa i zbog brojnih oštećenih, propuštajućih cjevovoda ili, jednostavno,
zbog korozije na zastarjeloj hidrauličkoj opremi.

6.2. Teški metali u zemljištu

Zagađenost zemljišta teškim metalima nije lako

utvrditi i razlikuje se kod različitih tipova
zemljišta. Prisustvo nekog jedinjenja, u određenoj
količini, ne mora izazvati poremećaj u biljnoj
proizvodnji kod jednog tipa zemljišta, ali njegovo
prisustvo u drugom tipu zemljišta može smanjiti
kvalitet i količinu proizvoda. Sve je više
topionica metala i termoelektrana iz čijih
dimnjaka izlaze velike količine pojedinih metala
u vidu gasova, gari, dima itd. Svi oni najčešće
padavinama dospievaju u zemljište, zagađujući
životnu sredinu i uništavajući vegetaciju.

Slika 13: Zagađenost rijeke

Zadržavanje teških metala u zemljištu zavisi od vrste metala, njihove koncentracije,

fizičko-hemijskog sastava zemljišta, pH- sredine, sadržaja organskih materija i drugih faktora.
Zato je poznavanje faktora koji utiču na ponašanje metala u zemljištu i njihova pristupačnost
živim organizmima od velikog značaja. Zemljište apsorbuje i veže metale u teško rastvorljive
spojeve i time smanjuje njihovu translokaciju u biljke i podzemne vode. Veliki apsorpcioni
kapacitet za metale imaju Fe i Mn oksidi, karbonati, sadržaj organske materije jer imaju najveći
uticaj na vrijednost pH zemljišta. Intenzitet vezivanja metala u zemljištu raste sa porastom
sadržaja organske materije i vrijednosti pH zemljišta, u suprotnom dolazi do stvaranja
rastvorljivih spojeva koji su dostupni biljkama i podzemnim vodama.

22
7. ZAKLJUČAK

U ovom maturskom radu smo obradili temu teški metali s tim da smo objasnili njihove
osnovne karakteristike, te način djelovanja kao i zaštitu od njihovog uticaja.

U svijetu se danas, zahvaljujući industrijskom razvoju, u životnu sredinu raznim

putevima ispušta velika količina štetnih materija među kojima veliki udio imaju i teški metali.
Kao posljedica njihovog nagomilavanja u biosferi ljudi i životinje ih unose u organizam, što
dovodi do pojave raznih bolesti. S obzirom da teški metali predstavljaju potencijalni rizik u
proizvodnji kvalitetne hrane, u svijetu i kod nas, su sprovedena brojna istraživanja u cilju
određivanja njihovog sadržaja, distribucije i mobilnosti u obradivim zemljištima.

Teški metali se odlikuju različitim hemijskim, fizičkim i fiziološkim dejstvom. Neki od

njih su neophodni za žive organizme, a to su: cink, gvožđe, molibden, mangan, kobalt i selen.
Toksični metali se ubrajaju u veoma opasne zagađivače i predstavljaju veliku opasnost za sve
žive organizme počevši od ljudi i životinja.

Poznato je da teški metali, kao karakteristični polutanti, u svom geobiociklusu, odnosno

atmosferskim depozicijama, dospjevaju u zemljište u kojem se mogu zadržati u površinskom
sloju i veoma se teško iznose iz zemljišta. U zemljištu se mogu akumulirati u velikim količinama
i mogu uzrokovati višestruke ekološke posljedice, zbog čega se i smatraju vodećim
zagađivačima okoline.

23
8. LITERATURA

1. Opća encikopedija; Skupina autora; Zagreb 2002. godine

2. Opća encikopedija; Skupina autora; Beograd 2004. godine

Internet izvori:

 http://pharmacy.frigoplus.co.rs/wpcontent/uploads/2013/10/TOXIC_METALS_Ph2014.p
df
 http://pharmacy.frigoplus.co.rs/wpcontent/uploads/2013/10/TOXIC_METALS_Ph2014.p
df
 https://hr.wikipedia.org/wiki/Pro%C4%8Di%C5%A1%C4%87avanje_vode
 http://dijetamesecevemene.com/zdrav-zivot/teski-metali-u-organizmu-recepti/
 http://www.quality.unze.ba/zbornici/QUALITY%202011/124-Q11-216.pdf
 http://trikomat.net/2013/04/ciscenje-organizma-od-toksina-i-teskih-metala/
 http://studenti.rs/skripte/biologija-ekologija/teski-metali-i-zivotna-sredina/

24
Datum završetka rada

Datum odbrane rada:

Ocjena rada:

Pitanja iz rada :

1._____________________________

2._____________________________

3._____________________________

Predmetni profesor

Ime i prezime

___________________

25