Хүлэмжийн удирдлагын систем

ШУТИС МХТС
ХУРААНГУЙ
Хүлэмжийг зөвхөн улирлын чанартай ашигладаг мөн их ажиллагаа шаарддаг байсан
бол манай системийг хүлэмжид ашигласнаар хүний хөдөлмөрийг хөнгөвчилж,
температур, усалгаа, гэрэл зэргийг хянан мэдээллээ харах боломжтой мөн усалгаа,
гэрэл, цонх, халаалтын төхөөрөмжийг удирдан ажиллуулах боломжтой болсноор аль
ч улиралд хүлэмжийг ашиглах бүрэн боломжтой болох юм. Сэдвийн хүрээнд хүлэмж,
хүлэмжийн хяналтын систем, түүнд ашиглагдах төхөөрөмжүүд мөн ижил төстэй
бүтээгдэхүүнийг судалж, хяналтын системийг боловсруулсан. Уг удирдлагын
системээр ажиллагааны зарчмыг боловсруулан, платформ боловсруулж байна.
Түлхүүр үг: Хүлэмж, Мэдрэгч, Утасгүй мэдрэгч сүлжээ, микроконтроллёр,

Хүлэмжийн удирдлагын систем.
Хүлэмжийн удирдлагын систем I

ШУТИС МХТС
ЗОХИОГЧИЙН ЭРХ ХАМГААЛАГДАХ ХУУДАС
Энэ дипломын төслийн зохиогчийн эрх ........................ заалтын дагуу хамгаалагдах

болно. Төслийн санаа, агуулгыг мөн төслийн материалын аль нэг хэсгийг
зөвшөөрөлгүйгээр авч ашиглахыг хориглоно.
Хүлэмжийн удирдлагын систем II

ШУТИС МХТС
МЭДЭГДЭЛ
Энэхүү төслийг бид өөрсдийн биеэр хийсэн ба төслийн аль нэг хэсгийг өөр их дээд
сургууль, коллежид зэрэг хамгаалагдахаар хавсаргагдаагүй, мөн төсөлд өмнө
хэвлэгдсэн өгүүллэг, ном сурах бичгээс шууд хуулсан зүйл байхгүйг мэдэгдэж байна.
Оюутны овог нэр: Лхагвадоржийн Гаваацадмид
Оюутны код: J.TC13D375
Гарын үсэг:.........................................
Огноо: 2017.01 сар
Хүлэмжийн удирдлагын систем III

ШУТИС МХТС
ТАЛАРХАЛ
Энэхүү төслийг гүйцэтгэх явцад гүн туслалцаа үзүүлсэн Багш Ж.Оргил,

Ц.Балжинням, Н.Ганхуяг, Д.Отгонбат болон биднийг дэмжиж туслалцаа үзүүлсэн ар
гэр, найз нөхөддөө талархал илэрхийлье. Дипомын төслийг гүйцэтгэх мэдлэг чадвар,
судалгааны ажлын арга барил эзэмшихэд мэдлэг оюун, цаг зав, сэтгэл зүрхээ
зориулсан сургуулийн багш нартаа чин сэтгэлийн талархал илэрхийлж байна.
Хүлэмжийн удирдлагын систем IV

ШУТИС МХТС
ГАРЧИГ
ХУРААНГУЙ................................................................................................................. I
ЗОХИОГЧИЙН ЭРХ ХАМГААЛАГДАХ ХУУДАС................................................II
МЭДЭГДЭЛ ................................................................................................................ III
ТАЛАРХАЛ................................................................................................................. IV
ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ ........................................................................................... VII
ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ ................................................................................... IX
ТӨСЛИЙН ТОВЧ ТАНИЛЦУУЛГА ......................................................................... X
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ ................................................................................................... 1
УДИРДЛАГЫН СИСТЕМИЙН ЕРӨНХИЙ ОЙЛГОЛТ .......................................... 1
1.1. Хүлэмжийн тухай ойлголт .................................................................................... 1
1.1.1. Хүлэмжийн доторх бичил орчны шаардлага .................................................... 1
1.2. Удирдлагын тухай ерөнхий ойлголт ................................................................... 3
1.2.1. Хугацааны хяналтад систем .............................................................................. 4
1.2.2. Logic control-логик хяналт ................................................................................. 4
1.2.3. On–off control` ..................................................................................................... 4
1.2.4. Fuzzy logic-ойлгомжтой логик комбинац ......................................................... 5
1.2.5. Хоёрдмол байдал ................................................................................................. 5
1.2. Хүлэмжийн хяналт шинжилгээ ............................................................................ 5
1.3.1. Мэдээлэл дамжуулалт ........................................................................................ 6
1.3.2. Дохионы хяналт шинжилгээ, анализ математик гаргалгаа ............................ 6
1.3.3. Чийгшил .............................................................................................................. 9
1.3.4. Мэдрэгчийн стандарт характеристик ............................................................. 11
1.3.5. Ургах орчны бүрдэл ......................................................................................... 12
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ .............................................................................................. 14
ТӨСӨЛД АШИГЛАГДАХ ЭЛЕМЕНТИЙН СУДАЛГАА..................................... 14
2.1. Микроконтроллён тухай ойлголт....................................................................... 14
2.2. Ашиглагдах утасгүй сүлжээний төхөөрөмжийн судалгаа .............................. 15
2.2.1. Зигби .................................................................................................................. 15
2.2.2. Мэдрэгч ............................................................................................................. 16
2.2.3. Мэдрэгчийн зангилааны бүтэц ........................................................................ 18
2.2.4. Реле үндсэн ойлголт ......................................................................................... 19
2.3. Хүлэмжид ашиглагдах удирдлагын системүүд ................................................ 19
Хүлэмжийн удирдлагын систем V

ШУТИС МХТС
2.4. Ижил төстэй бүтээгдэхүүний судалгаа ............................................................. 27

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ ........................................................................................... 29
АЖИЛЛАГААНЫ ЗАРЧИМ БОЛОН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТООЦОО .................. 29
1.3. Хүлэмжийн удирдлагын системийн ажиллагааны зарчим .............................. 29
3.2. Зарчмын схем ....................................................................................................... 30
3.3. Монтажийн схем .................................................................................................. 31
3.4. Ажиллагааны алгоритм ....................................................................................... 32
3.5. Эдийн засгийн тооцоо ......................................................................................... 34
3.5.1. Хүлэмжийн харагдах байдал 6x20 м2 ............................................................. 36
3.6. Найдваржилт ........................................................................................................ 37
Дүгнэлт ........................................................................................................................ 38
АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ ..................................................................................... 40
4. Хавсралтууд ............................................................................................................ 41
Хавсралт 1. Туршилтын код ...................................................................................... 41
Хавсралт2 . Температур мэдрэгчийн түүвэрчилсэн судалгаа ................................ 49
Хүснэгт 4.1. 9 төрлийн дижитал температур мэдрэгч........................................ 49
Хүснэгт 4.2. 10 төрлийн аналог температур мэдрэгч. ............................................. 49
Хавсралт 3. Чийгшил мэдрэгчийн түүвэрчилсэн судалгаа ..................................... 50
Хүлэмжийн удирдлагын систем VI

ШУТИС МХТС
ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ
Зураг 1.1. Удирдлагын сүбъект. 6
Зураг 1.2. Температур график. 8
Зураг 1.3. Чийгшил, дулааны асуудал. 10
Зураг 1.4 Гэрлийн цацаргах туяа. 12
Зураг 2.1. Зигби XBee S2 модуль. 15
Зураг 2.2. Мэдрүүрийн ерөнхий загвар. 16
Зураг 2.3. Дижитал мэдрэгч ажиллагаа. 17
Зураг 2.4. Аналог мэдрэгч ажиллагаа. 18
Зураг 2.5. Мэдрэгчийн зангилааны бүтэц. 17
Зураг 2.6. Реле модуль схем. 19
Зураг 2.7. Дуслын усалгааны мотор. 21
Зураг 2.8. Дуслын усалгааны системийг хийсэн байдал ба эд ангиуд. 21
Зураг 2.9. Бороожуулагч систем. 22
Зураг 2.10. Агаарын урсгалын сэнсийг хүлэмжийн дээд талд байрлуулсан байдал. 22
Зураг 2.11. Усан халаалтын шугам. 23
Зураг 2.12. Зөөврийн тавцан. 23
Зураг 2.13. LED grow light гэрлийн цацаргалт. 24
Зураг 2.14. LED grow light гэрэлтүүлгийн систем. 24
Зураг 2.15. Мананжуулалт. 25
Зураг 2.16. Цаг уурын хяналтын төв. 25
Зураг 2.17. Хөргөлтийн систем. 25
Зураг 2.18. Хүлэмжийн дээврийн агааржуулалтын цонх. 26
Зураг 2.19 Цонх. 26
Зураг 2.20. Хөнгөн цагаан каркас, шилэн цонх, хөтлөгч араа. 27
Зураг 2.21. Growmaster удирдлагын систем. 28
Хүлэмжийн удирдлагын систем VII

ШУТИС МХТС
Зураг 2.22. iGrow1400 удирдлагын систем. 28
Зураг 3.1. Ажиллагааны зарчим. 29
Зураг 3.2. Зарчмын схем. 30
Зураг 3.3. Монтажийн схем. 31
Зураг 3.4. Угсарсан хавтан. 31

Зураг 3.5. Төхөөрөмжийн ажиллагааны алгоритм. 32
Зураг 3.6. Температур, чийгшлийн алгоритм. 33
Зураг 3.7. Температур алгоритм. 33
Зураг 3.8. Гэрлийн алгоритм. 34
Зураг3.9. Хүлэмжийн харагдах байдал. 36
Зураг 3.10. Удирдлагын харагдах байдал 37
Хүлэмжийн удирдлагын систем VIII

ШУТИС МХТС
ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ
Хүснэгт 1.1. Бит, байт, үг. 4
Хүснэгт 1.2. Температур мэдрэгч DS18B20 график. 9
Хүснэгт 1.3. Ханасан уурын даралт, үнэмлэх үү чийгийн багтаамж. 10

Хүснэгт 1.4. Агаарын чийг мэдрэгч AM2302 график. 10
Хүснэгт 1.5. Температур мэдрэгч DS18B20 стандарт характеристик хүснэгт. 11
Хүснэгт 1.6. Оролт гаралтын хүснэгт t 0 С-н төвшин. 11
Хүснэгт 1.7. Хөрсний чийг мэдрэгч YL69 Чийгшилтийн гаралтын хүчдэл. 11
Хүснэгт 1.8. Оролт гаралтын хүснэгт RH- н төвшин. 11
Хүснэгт 1.9. Гэрлийн цацаргах туяа. 12
Хүснэгт 1.10. Таримал бүрийн дээд ба тохиромжтой, доод температур. 13
Хүснэгт 1.11. Хөрсний температурын тохирох хэмжээ. 13
Хүснэгт 2.1. ATmega2560 техникийн үзүүлэлт. 15
Хүснэгт 2.2. Утасгүй дамжуулах системийн харьцуулалт. 15
Хүснэгт 2.3. Ашиглагдах тоног төхөөрөмж. 18
Хүснэгт 2.4. Гэрлийн туяа (нм). 24
Хүснэгт 3.1. Үнийн хүснэгт. 34
Хүснэгт 3.2. Ижил төстэй бүтээгдэхүүний харьцуулалт. 35
Хүснэгт 4.1. 9 төрлийн дижитал температур мэдрэгч. 49
Хүснэгт 4.2. 10 төрлийн аналог температур мэдрэгч. 49
Хүснэгт 4.3. 7 төрлийн чийгшил мэдрэгч. 50
Хүлэмжийн удирдлагын систем IX

ШУТИС МХТС
ТӨСЛИЙН ТОВЧ ТАНИЛЦУУЛГА
Монгол орны хүйтэн сэрүүн уур амьсгалд төрөл бүрийн нарийн ногоо тарихад
ургалтын болцын хугацаа хүрэхгүй нөхцөл их байдаг билээ. Иймд хавар эрт тариалаад
намар орой ургац авах, эсвэл жилд 2 удаа ургац авахад хүлэмжийн удирдлагын систем
нэн хэрэгтэй. Хүний хөдөлмөрийг хөнгөвчилж, аль ч улиралд хүлэмжид
агааржуулалт, дуслын усны систем, мананжуулалт, гэх мэт олон төрлийн
төхөөрөмжийг удирдах бүрэн боломжтой систем болох тул энэ сэдвийг сонгон судалж
байна.
Төслийн сэдэв сонгосон үндэслэл:
Монгол орны эрс тэрс уур амьсгалтай, өдөр шөнийн температурын зөрөө их,
хэрэгцээтэй тоног төхөөрөмж бага байдгаас шалтгаалж зарим төрлийн нарийн ногоог
ил талбайд тариалах бололцоогүй байдаг. Иймээс эдгээр сул талуудаа нөхөж хүнсний
нарийн ногоо тариалхад хүлэмжид удирдлагын систем өргөнөөр ашиглах.
Манай орны нөхцөлд нэмэлт удирдлагын системгүйгээр хүлэмжийг өвлийн

улиралд ашиглах боломжгүй бөгөөд төрөл бүрийн ногооны үрсэлгээ бэлтгэхэд
ашиглаж болох боловч шөнөдөө хүйтэн байх тул зориулалтын хүлэмжийн
удирдлагын системтэй байх хэрэгтэй. Хүлэмжийн аж ахуйг автоматжуулах,
удирдлагын системийг боловсронгуй болгох, бүтээмжийг дээшлүүлэх тул энэхүү
сэдвийг судалж байна.
Төслийн зорилго:
Төслийн ажлын зорилго нь хүлэмжийн удирдлагын системийг судалж,

мэдрэгчээс ирж буй дохионуудыг нэгтгэн анализ хийн төрөл бүрийн төхөөрөмжийг
удирдах. Хүлэмжийн удирдлагын системийг боловсронгуй болгох хүний
хөдөлмөрийг хөнгөвчлөх зорилготой шинэ бүтээгдэхүүн гаргах юм. Хүн амын
хүнсний нарын ногооны хэрэгцээг дотоодын үйлдвэрлэлээр хангах үүднээс жилийн
турш ажиллах удирдлагын системтэй хүлэмжийн аж ахуй байгуулах.
Төслийн зорилго:
 Хүлэмж болон түүнд ашиглагддаг төхөөрөмжийг судлах

 Хүлэмжийн удирдлагын системийн шийдлийг боловсронгүй болгох
Хүлэмжийн удирдлагын систем X

ШУТИС МХТС
 Жилийн 4 улирал ургац авч болох удирдлагын системтэй хүлэмжийн аж ахуйг

бий болгох
 Программын шийдэл боловсруулах
Зорилтууд:
1. Мэдрэгчийг ашиглан хүлэмжид олон төрлийн төхөөрөмжийг хялбар удирдаж
болохуйц боардиг бүтээх.
2. Удирдлагын систем нь ургамалын ургацыг хянах ургах орчинг бүрдүүлэх.

3. Хүлэмжид усалгааны систем болон халаалт, агааржуулалтын системийг
автоматжуулах боломжтой төхөөрөмж хийх
Төслийн хүрээнд хийгдэх ажлууд:
Нэгдүгээр бүлэг: Удирдлагын системийн ерөнхий ойлголтыг судалсан.
Хоёрдугаар бүлэг: Төсөлд ашиглагдах элементийн судалгааг хийж гүйцэтгэсэн.
Гуравдугаар бүлэг: Ажиллагааны алгоритмыг боловсруулж, туршилтад үндэслэн

хавтан боловсруулсан.
Төслийн хүрсэн үр дүн, түүнийг ашиглах, хэрэгжүүлэх боломж:
Энэхүү төхөөрөмжийг хүлэмж, хүнсний зоорь, агуулах зэрэг орчны нөхцөлийг

хянах шаардлагатай байгууламжуудад ашиглаж болох боломжтой бөгөөд олон
төрлийн төхөөрөмжийг удирдах боломжтой утасгүй гэсэн аргаар өгөгдлийг 40-120
метр хүртэлх зайд дамжуулах, хүлээн авах чадвартай төхөөрөмж юм. Удирдлагын
систем нь баг хүчдэлээр өндөр хүчдэлтэй төхөөрөмжийг удирдан ажиллуулах бүрэн
боломжтой систем юм.
Цаашид хийх ажлууд:
Удирдлагын системийг цааш нь гүнзгийрүүлэн судлах, програм хангамжийг

сайжруулах.
Төслийн ажлын агуулга, бүтэц:
Энэхүү дипломын ажил маань 3 бүлэг, 37 зураг, 20 хүснэгт, 50 хуудас.
Хүлэмжийн удирдлагын систем XI

ШУТИС МХТС
Оршил
Орчин үеийн технологийн дэвшлийн хурдаас хамаарч хүмүүсийн амьдралд маш

их өөрчлөлт орох болсон. Энэ нь цаашлаад хүмүүсийн хийх ажил хүртэл өөрчлөгдөж,
илүү автомат ажиллагаатай болж байна. Тиймээс бидний өдөр тутмын амьдралын
хэрэгцээг хангах, ажиллагааг хялбарчилж өгдөг хүлэмжийн удирдлагын системийн
үйл ажиллагааг хамгийн өндөр бүтээмжтэй, найдвартай, аюулгүй ажиллуулах
шаардлагатай тулгарч байна.
Хүлэмжийн удирдлагын систем нь өдрөөс өдөрт хөгжиж байгаа билээ.

Удирдлагын процесс, үйл ажилгааг хянах, удирдах зорилгоор автоматжуулснаар
тоног төхөөрөмж бүрийн үзүүлэлт, ажилгааны байдал, төхөөрөмжийг удирдах бүрэн
боломжтой болж байна. Нарийн ажиллагаатай төхөөрөмжийг удирдлагын систем
релейнүүдийн тусламжтай логик контроллероор төхөөрөмжийг удирдах явдал юм.
Удирдлагын систем нь тоног төхөөрөмжийг удирдах зориулалттай бие даасан

хэлбэртэй байхаас гадна удирдлагын процессыг тэр чигээр нь удирдах зориулалттай
багц төхөөрөмж юм. Хүлэмжийн удирдлагын систем нь маш олон байдаг бөгөөд тэр
бүгд хоорондоо өөр өөр хийц зохион байгуулалттай байдаг.
Хүлэмжийн удирдлагын систем XII

ШУТИС МХТС
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ
УДИРДЛАГЫН СИСТЕМИЙН ЕРӨНХИЙ ОЙЛГОЛТ
1.1. Хүлэмжийн тухай ойлголт
Хүлэмж нь шилэн болон хуванцар гэсэн 2 янз байдаг. Шилэн хүлэмж нь
ихэвчлэн цэцэг болон хүнсний ногоо тарихад тохиромжтой. Шилэн хүлэмжид
ашиглагдаж байгаа шил нь тусгай дамжуулагч шил бөгөөд нарны энергийг өөртөө
шингээж аваад, түүгээрээ хүлэмж дэхь ургамал болон хөрсөн доорх ургамалд ч хүрч
чаддаг. Хуванцар хүлэмж нь нимгэн хуванцар материалаар хийгдсэн байна.
Хүлэмжийг технологи ашигласан байдлаар нь ерөнхийд нь 3 хэлбэрт хуваан авч үздэг.
Үүнд:
1. Доогуур түвшний технологи хүлэмж /low technology greenhouse/
2. Дунд түвшний технологи хүлэмж /medium technology greenhouse/
3. Дэвшилтэт технологи хүлэмж /high technology greenhouse
1.1.1. Хүлэмжийн доторх бичил орчны шаардлага

Хүлэмжийн доторх бичил уур амьсгал гэдэг нь ургамлын үндэс байрлах орчны
болон агаарын, физик параметрүүдийн нэгдэл юм. Хүлэмжийн бичил уур амьсгал
халаалтын, агааржуулалтын, усалгааны, бордоогоор бордох, нүүрсхүчлийн хийгээр
бордох, нэмэлт гэрэлтүүлэг зэрэг бүх технологийн төхөөрөмжүүдийн үйлчлэлээр бий
болдог. Хүлэмжийн бичил уур амьсгалд эдгээрээс гадна цаг агаарын нөхцөлүүд,
фитоценоз зэрэг нь бас нөлөө үзүүлдэг. Бичил уур амьсгал нь үр, жимс өгч дуусах
хүртэлх ургац бий болох бүх үйл ажиллагааг тодорхойлдог. Иймд өсөлт хөгжлийн үе
шат, ургамлын байдлыг үндэслэн ялгавартай байлгах шаардлага бий болдог.
Горимуудыг мөрдөхдөө ургамлын төрөл, соортын онцлог, ургуулах үеийн технологи,
жилийн турш ургамал ургуулах үе үүд зэргийг тооцолдог.
Гэрлийн горим
Хүлэмжийн ургамлын өсөлт, хөгжилт, ургацад гэрлийн спектрийн бүтэц, эрчим
мөн өндрийн уртын хэмжээ зэрэг нь шийдвэрлэх нөлөө үзүүлдэг. Нарны цацраг нь
ургамлын энергийн гол эх үүсвэр болдог нь тодорхой билээ. Ирж байгаа нарны
цацрагийн хэмжээ хэчнээн их байх тусам агаарын температурын болон нүүрсхүчлийн
хийн хэмжээ зохих төвшинд өндөр байдаг. Температур өндөр болохын хэмжээгээр
амьсгалах үйл ажиллагаанд ассимляцийн зориулалт фотосинтезэд ирж байгаагаас их
болдог. Энэ шалтгааны улмаас өдрийн урт, богино, шөнийн температур өндөр зэргээс
ихээхэн хамаардаг. Гэрлийн цацраг долгионы уртаас хамаарч өсөлт хөгжилтийн үйл
ажиллагаанд харилцан адилгүй нөлөөлдөг. Гэрлийн цацрагийн улаан 720-680 нм,
улбар шар 620-595 нм урттай туяа нь фотосинтезийн үндсэн гол энерги юм. Энэ энерги
нь ургамлыг цэцэглэлтэд шилжихийг саатуулж байдаг. Хөх ягаан 490-380 нм цацраг
нь фотосинтезийн үйл ажиллагаанд оролцож уураг бий болох нөхцөлийг болон богино
өдрийн ургамлыг цэцэглэлтийн үе шатанд шилжих шилжилтийг идэвхжүүлж, урт
Хүлэмжийн удирдлагын систем 1

ШУТИС МХТС
өдрийн ургамлын өсөлтийг удаашруулдаг. 315-380 нм урт хэт ягаан туяа ишний
суналтыг сааруулж зарим нэг аминдэмийн агуулалтыг дээшлүүлдэг бол 280-315 нм
дунд хэт ягаан туяа ургамлын хүйтнийг тэсвэрлэх чадварыг дээшлүүлж ургамлыг
чийрэгжүүлдэг. Шар 595-565 нм, ногоон 565-490 нм туяанууд нь физиологийн идэвх
багатай юм. Хүлэмжийн ургамлын гэрлийн шаардлага харилцан адилгүй байдаг.
Үрслэгээр ургуулдаг бүх ургамлууд хамгийн их гэрэлтүүлэг 5-6 мян клк, хамгийн бага
гэрэлтүүлгийн үргэлжлэх хугацаа хоногт 8-10 цаг байдаг. Үүл ихтэй үед газрын
гадаргууд 20 хувиас хэтрэхгүй гэрлийн энерги ирдэг. Мөн нарны цацрагын спектрийн
бүтэц өөрчлөгддөг ба өглөө, орой, өвөл нар өндөрт хөөрөөгүй үед улаан ба инфра
улаан туяа голлодог бол зун, өдөр дунд хэт ягаан болон хөх туяанууд голлодог.
Хүлэмжийн дээврийн гэрэл нэвтрүүлэлтэнд шилний цэвэр байдал гол нөлөө үзүүлдэг.
Хүлэмжийн гэрэлтүүлгийг 1 хувиар ихэсгэхэд ургац нь мөн 1 хувиар нэмэгдэж байдаг.
Дулааны горим
Ургамлын өсөлт хөгжилт, ургамалд явагдаж буй амьдралын гол үйл ажиллагаа-
фотосинтез, амьсгалах, ус чийг ялгаруулах, үндэсний системийн шингээх чадвар
зэрэгт тодорхой хэмжээний температурын нөхцөл шаардлагатай болдог. Дулааны
горим нь бичил уур амьсгалын гол нөхцөл болдог. Ногооны төрөл болгонд заримдаа
өөр өөр соортод тодорхой хэмжээний тохиромжтой, хамгийн бага, хамгийн өндөр
дулааны хэм шаардлагатай байдаг. Агротехникийн минимум t гэдэг нь 24 цагийн
турш ургамлын өсөлт хөгжилтөд сөрөг нөлөө үзүүлдэггүй хамгийн бага нэмэх
температурыг хэлдэг. Агротехникийн максимум 𝑡 4-5 цагийн турш ургамалд хортой
нөлөө үзүүлдэггүй хамгийн өндөр температур юм. Ургамлын биологийн минимум Т
min 0.5С ба биологийн максимум Т max 40С-ээс ихгүй байдаг ба эдгээрээс хэтэрвэл
ургамал үхдэг. Температурын горим нь ургамлын өсөлт болон жимслэлтийг
зохицуулах гол нөхцөл болдог. Хүлэмж дэхь өдрийн температурын горимыг
тогтоохдоо гэрэлтүүлэг болон ирж байгаа нарны цацрагийн эрчмийг харгалздаг бол
урьд өдрийн гэрэлтүүлгээс шалтгаалан шөнийн хийг тогтоодог. Ихэвчлэн
температурын горимыг цэлмэг болон бүрхэг өдрийнх гэж ялгаж өгдөг. Хүлэмжид
агаарын температур бага байх үед үндэсний системийг хэвийн ажиллагаатай
байлгахын тулд хөрсний температурыг дундаж хэмжээнд байлгах хэрэгтэй байдаг
байна. Хүлэмжийн дулааны горимд халаалт хэчнээн бага байх тусам хоногийн
температурын хэлбэлзэл төдийчинээ их байдаг. Халаалтгүй нийлэг хальсан хүлэмжид
өдрийн хэт халалт, шөнийн хөрөлтөөс шалтгаалан өсөлт хөгжилт, жимс үүсэлт
алдагдаж ургамлын фитосанитарын нөхцөл мууддаг. Температурын горим нь зөвхөн
халаалтын системээр бус агааржуулалтын системийн ажиллагаатай холбоотой байдаг.
Энэ хоёр системийн ажиллагааг уялдуулах шаардлагатай.
Хөрсний болон агаарын чийгийн горим
Ургамал дахь усны гүйцэтгэх үүрэг янз бүр байдаг. Ус нь нийлэгжих үйл
ажиллагаанд анхдагч материал болон оролцдог ба эрдэс давс болон усанд уусдаг

ШУТИС МХТС
метаболизмын бүтээгдэхүүний уусгагч, эс дэх даралтыг болон ургамал дахь дулааныг

тохируулаг болдог ба усны оролцоотой элдэв бодис тасралтгүй хөдөлгөөнд ордог.
Ургамал хөрснөөс ус шингээх нь зөвхөн хөрсний чийгээс бус, хөрсний уусмалын
концентрац, хөрсний чийг багтаамж, хөрсний хийн бүтэц ялангуяа хүчилтөрөгчийн
агуулалт мөн хөрсний дулаан зэргээс хамаардаг. Хөрсийг зөвхөн усаар хангахаас
гадна үндсээр ус сорогдон ургамалд очих тохиромжтой нөхцөлийг бүрдүүлдэг. Агаар
усны уураар ханах үзэгдлийн хомсдолыг тооцохын тулд агаарын харьцангуй чийг
/АХЧ/ ба агаарын температурыг мэдэх шаардлагатай байдаг. Энэ үзэгдэл агаарын
температур өндөрсөж, /АХЧ/ багасаж байхад ихсэж байдаг. Усалгааны норм нь
ургамлын төрлөөс хамаардаг. Улаан лоолийн үндэс нэлээн гүн байрладаг учраас
усалгааны норм 6-8 л/м2 байна.
Бороожуулгч горим
Хүлэмжийн усалгааны үндсэн арга нь бороожуулалт юм. Хүлэмжид хэрэглэдэг өөр
нэг арга нь дуслын усалгаа юм. Ургамлын масс ба жимс үүсэхэд зарцуулагдах ус нь
хэвийн нөхцөлд 10%-аас дээшгүй байх ба ус хэрэглээний хэмжээнээс шугаман
хамааралтай байна. Хөрсний чийгийн хэмжээг талбай дээр тодорхойлж, ургамлын ус
хэрэглээг тэр даруйд нь тооцож усалгааг хийхэд удирдлагын системийн хэмжилт гол
үүргийг гүйцэтгэдэг бөгөөд энэ арга нь бодолт тооцоо хийхгүй зөвхөн багажийн
заалтыг ашигладаг онцлогтой. Ялангуяа хүлэмжийн хүнсний ногоо болон жимс
жимсгэнийн усалгаанд дуслын усалгааны бороожуулагч аргыг хэрэглэн хөрсний чийг
болон усалгааны горимыг зохицуулах нь нэн тохиромжтой.
1.2. Удирдлагын тухай ерөнхий ойлголт

Анх үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж гар ажиллагаанаас механикжиж улмаар
цахилгаан хөдөлгүүр төхөөрөмжөөр тоноглогдох болсон тэр үеэс төхөөрөмжийн үйл
ажиллагааг автоматжуулах асуудал анх эхлэн тавигджээ. Хүний зайлшгүй ба шууд
оролцоогүйгээр удирдлагын үйлчилгээг гүйцэтгэж байгаа төхөөрөмжийг удирдлагын
систем гэнэ. Удирдлагын систем нь төхөөрөмж, эсвэл төхөөрөмжүүдийн багц,
удирдлага, ажилгаа, чиглэл болон бусад төхөөрөмжүүдийн системийн ажиллагааг
зохицуулдаг систем юм. Удирдлагын систем нь өөр хоорондоо харилцан холбоотой
буюу харилцан хамааралтай нэгжүүдийн цуглуулга. Хүний гараар бүтээгдсэн
системүүд гол төлөв тодорхой зорилго, багц зорилтуудтай байдаг. Удирдлага бүр бие
биенээсээ хамаарсан, уялдаа холбоотой элементүүдээс тогтож, хүрээлэн буй орчноос
өгөгдөл мэдээлэл хүлээн авч, өөрийн төлөв байдлыг илэрхийлдэг. Удирдлагыг
орчноосоо хамаарах хамаарлаар нь нээлттэй ба хаалттай систем гэж хуваан үздэг.
Нээлттэй систем нь гол төлөв өөрийн орчны зарим нэгжүүдтэй харилцан үйлчлэлцдэг
бол хаалттай систем нь орчноосоо тусгаарлагдсан байдаг. Удирдлагын систем
тодорхой зорилгод хүрэхийн тулд хүрээлэн буй орчноосоо тодорхой өгөгдөл,
мэдээллийг хүлээн авч боловсруулаад, тодорхой үр дүнг өгдөг, өөрийн төлөв байдлаа

ШУТИС МХТС
илэрхийлдэг цогц нэгдлийг систем гэнэ. Удирдлага нь оролт болон гаралтууд нь өөр
хоорондоо салшгүй хамааралтай. Удирдлагын гаралт нь оролтоосоо шууд хамаардаг
бол оролт нь гаралтын шинж чанар, бодит байдлыг тодорхойлдог.
Орчин үеийн технологийн дэвшлийн үр дүнд удирдлагын системийн нь өөрийн
дотоод оншилгоо хийж, микропроцессор, оролт, гаралтын иж бүрдэл, болон
холболтын эд ангиудаа шилжиж удирдаж чаддаг болсон. Нарийн нийлмэл процессыг
төрөл бүрийн нарийн мэдрэгчийн тусламжтайгаар тоон сигналд хувирган
программын аргаар боловсруулан удирдлагыг маш шуурхай болгодог. Удирдлагын
олон төрөл байдаг. Үүнд хугацааны хяналтад систем, логик хяналт, On–off control гэх
мэт байдаг.
1.2.1. Хугацааны хяналтад систем

Автомат дараалтай хугацаагаар удирддаг нээлтэй болон хаалттай горимд
удирдлагыг зохицуулдаг. Хугацаагаар удирдаг хяналтын систем нь ажлыг зөв
дарааллаар механик цувралт үйл ажилгааг цагын зохицуулалттай удирдаг.
1.2.2. Logic control-логик хяналт

Logic хяналтын системыг реле ашиглан хүчдэлийн шугамд хэрэгжүүлж, логик
комбинацын дагуу бүтээсэн байна. Логик систем нь олон програмууд механик үйл
ажиллагааг дэс дараалалтай ашиглаж болдог. Логик систем боловсруулах нь маш
хялбар бөгөөд маш нарийн төвөгтэй үйл ажиллагааг зохицуулах боломжтой юм.
Логик систем нь “Бүүлийн” алгебр дээр тулгуурлан явагддаг. Бүүлийн алгебр нь
ихэвчлэн 1 болон 0-оор тэмдэглэгдэг, тухайн хувьсагчийн утга нь үнэн, худлаар
зохицуулагдаг. Зөвхөн Х мэдрэгчийн утгаар тухайн Y төхөөрөмжийг 1 ба 0-оор асааж,
унтраахыг сонгон удирдана. Зохиох түвшин хүртэл бариж байгаад дараагийн “Логик”
утгаар тухайн төхөөрөмжийн ажилгааг үргэлжлүүлэн удирдана. Х мэдрэгчийн утаг 0
бол Y төхөөрөмж 0 буюу хаалттай горимд байна. Харин Х мэдрэгчийн утаг 1 бол Y
төхөөрөмж нээлттэй горимд байна. Зөвхөн энэ хоёр комбинацаар удирдагдана.
Хүснэгт 1.1. Бит, байт, үг.

2 тооллын Хүчдэл Логик утга Түвшин(level) Унтраалага(switch)
систем
0 0[V] False(худал) LOW(нам) OFF
1 5[V] True(үнэн) HIGH(өндөр) ON
1.2.3. On–off control`

Асаах- унтраах удирдлагыг удирдлагын болк болон ON, OFF товчоор удирдлага
хийдэг. On–off control нь удирдлагыг маш хялбараар шийдэх арга замын нэг зөвхөн
төхөөрөмжийг товчлуураар шийддэг. On–off control-ийг гараар удирдах боломжтой
төхөөрөмжийг асаагаад төхөөрөмж ажилж дуусах үед төхөөрөмжийг унтараадаг.

ШУТИС МХТС
Мөн релегээр ашиглан төхөөрөмжийг удирдаж болно. Релегээр төхөөрөмжийг

залгах, салгахыг удирдлагаар зохицуулан реле нь хүчдэлийг зохицуулж тэжээлээр
хангах үүрэгтэй. Механик болон электрон төхөөрөмж ашиглаж байгаа үед
удирдлагын системд асаах, унтраах горим олон давтагдах нь сөргөөр нөлөөлөх боловч
энэ нь аяндаа үүсдэг шинж юм.
Давуу тал:
 Тогтворгүй үйл ажиллагааг тогтвортой болгоно
 Параметр нь өөр өөр байдаггүй
 Загвар нь тодорхой, найдваржилт өндөр
1.2.4. Fuzzy logic-ойлгомжтой логик комбинац

Ойлгомжтой логик комбинац нь нарийн төвөгтэй тасралтгүй янз бүрийн
системийн хяналтын логик хянагчуудыг хялбар загварыг хэрэглэх явдал юм.
Ойлгомжтой логик системд хэмжилт 0 -1-ийн хооронд хийгддэг. Логик комбинац нь
тэг, нэг хоёрын хооронд утга солилцож байдаг. Энэ комбинацыг бодит машин хянадаг.
Компьютер нь дохионы хэмжилт хийж эдгээр хэмжилтийг нь логик функцийг тооцож,
дараа нь электрон удирдлагатай системээр орж үр дүнг илгээж релегээр дамжин логик
төхөөрөмжийг удирдана. Логик систем болон хянагч ууд ихэвчлэн цахилгаан хангамж
хяналтын систем удирдах боломжтой төхөөрөмжүүд юм. Компьютер болон програм
нь хялбаршуулсан системийг ашиглаж болно. Ихэнх тохиолдолд компьютероор
програмчлагдсан байдаг. Логик хянагч ууд нь реле, гидравлик болон хийн
төхөөрөмжүүд, түүнчлэн транзистор болон вакуум хоолой аль аль нь ашиглан удирдах
боломжтой.
1.2.5. Хоёрдмол байдал

Х мэдрэгчийн логик комбинацын утгыг удирдлага ялгаж чадахгүй тохиолдол
гардаг ийм байдлыг хоёрдмол байдал гэж хэлнэ. 0 ба 1-үүдийг ашиглаж байгаа хэдий
ч, бичлэгээр ирсэн дохио зарим үед танихгүй тохиолдолд ялгааг гаргах хэрэгтэй.
Эцсийн горимд тэмдэгтүүдийг огт ялгагдахгүй байвал төхөөрөмж ажилгаагүй горимд
шилжинэ. Хаалттай ба нээлттэй горимд зөвхөн 1-0 зохицуулагдаг. Хоёрдмол байдал
орохгүйн тулд найдваржилтыг дээшлүүлэх Х мэдрэгчийг зөв суурилуулах явдал юм.
1.2. Хүлэмжийн хяналт шинжилгээ

Хүлэмжийн хяналт шинжилгээ нь дөрвөн үндсэн хэсгээс тогтдог Үүнд: Хэмжилт,
тооцоолох, тохируулах, удирдлага гэсэн 4 үндсэн хэсэг багтдаг.
Хүлэмжийн хэмжигдсэн аналог утгууд нь компьютер луу дамжуулагдаж хөрвүүлэн
гардаг. Компьютертой холбогдсон мэдрэгч нь multi-hop болон нэг цэгийн радио
долгионоор компьютер луу мэдээллийг илгээдэг. Үүнээс гадна компьютерт
хүлэмжийн цаг агаарын статистик мэдээллийн хяналтын утгууд 15-60 секунд тутамд
ирдэг. Компьютерын гаралтын дохио бага хүчдэлтэй байдаг (24V). Бүтээгдэхүүний

ШУТИС МХТС
хэсэг тус бүр дээр хэрэгтэй гаралтын хүчдэлийг тохируулан өгдөг. Удирдлагын хэсэг
нь өөр дээрэй тохируулаг хийж анализ хийн шаардлагатай байгаа төхөөрөмжийг
ажиллуулан удирддаг.
Гадны үйлчлэл
Оролтын Ажиллуулах төхөөрөмжийн

хэмжилт оролтын утга
Удирдлагын систем анализ, тохируулаг
Зураг 1.1. Удирдлагын сүбъект.

Ажиллуулах төхөөрөмжийн ололтын утаг: Объектын төлөв байдал нь хэд хэдэн
үзүүлэлтээр тодорхойлогдох ба түүнийг объектын гаралт гэх ба төхөөрөмжийн
оролтын хэмжигдэхүүн гэж нэрлэнэ. Өөрөөр хэлбэл тохируулга хийгдэх
шаардлагатай гаралтын хэмжигдэхүүнийг тохируулгын хэмжигдэхүүн гэнэ. Оролтын
үйлчилгээ: Объектын гаралтын хэмжигдэхүүнд голлох нөлөөг үзүүлдэг үйлчилгээг
оролтын үйлчилгээ гэж нэрлэнэ.
1.3.1. Мэдээлэл дамжуулалт

Мэдээлэл дамжуулах аналог ба тоон гэсэн 2 арга байдаг. Орчин үед өгөгдөл
дамжуулалтад тоон сигналыг өргөн ашиглаж байна. Тоон сигнал дамжуулалт нь 2
аргаар дамжигддаг. Эдгээр нь зэрэгцээ болон цуваагаар дамжуулах арга байдаг
Мэдээлэл дамжуулалтын үндсэн 3 төрлийн холболт байдаг. Үүнд:
-simplex
-half duplex
-full duplex
Simplex нь хамгийн энгийн холболт бөгөөд зөвхөн нэг чиглэлд мэдээлэл дамжина.
Half duplex нь хоёр чиглэлтэй дамжууллын холболт бөгөөд хугацааны нэг агшинд
өгөгдлийг зөвхөн нэг тийш дамжуулна.
Full duplex нь хоёр чиглэлтэй дамжууллын холболт бөгөөд хугацааны нэг агшинд
өгөгдлийг хоёр тийш дамжуулна.
1.3.2. Дохионы хяналт шинжилгээ, анализ математик гаргалгаа

Хүлэмжид тавигдах гол үзүүлэлтүүд нь Харьцангуй чийгшил (H𝑅𝑠 ), газар дээрх
температур(𝑇𝑠 ), нарны цацраг (Sg) эдгээр болно.
Анхны нөхөцлүүд: 𝑇𝑒 (𝑡 − 0) − 𝑇𝑖 (𝑡 − 0) − 𝑇𝑣 (𝑡 − 0) = 𝑇𝑠 (1.1)

ШУТИС МХТС
Энд: 𝑇𝑒 - дээврийн температур, 𝑇𝑖 - дотор агаарын температур, 𝑇𝑣 - үр сэлгээний

температур
𝑇𝑒 +𝑇𝑠
𝑇𝑠0 (t=0) = (өнгөн хөрсний температур) (1.2)
2
𝑇𝑠0 +𝑇𝑠
𝑇𝑠1 (t=0) = (температур) (1.3)
2
Хүлэмжний өөр өөр бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн хувьд энергийн балансын
тэгшитгэлүүдийг дараах маягаар бичигддэг.
Дээврийн энергийн балансын тэгшитгэл:

dTe A
CC =(QRvc + QRsc ) As- Q Rcr + QVci + Q Lci − Q Lci − Q Vce − QLce + QSc (1.4)
dT c
QRvc - ургамлаас дээвэрт алдагдах дулааны урсгалын нягт

QRsc - хүлэмжийн хөрсний гадаргуугаас дээвэрт алдагдах дулааны урсгалын нягт
Q Rcr - дээврээс агаарт алдагдах дулааны урсгалын нягт
Q Vci - дотор агаар ба дээврийн гадаргуугийн конвекцын солилцоо
Q Vce - гадна агаар ба дээврийн гадаргуугийн конвекцын солилцоо
Q Lci - дээвэр болон дотор агаарын хоорондын далд дулаан солилцоо
Q Lce - дээвэр болон дотор гадна агаарын хоорондын далд дулаан солилцоо
Q Sc - дээвэрт шингээгдсэн нарны цацраг
CC - дээврийн дулаан багтаамж
As
- хүлэмжин дэх хөрсний гадаргуугийн талбай болон дээврийн талбайн хэмжээ
Ac
Дотор агаарын энергийн балансын тэгшитгэл

Vci dTi A
CVа = QVsi + QVvi - As QVci - QVena + Qch (1.5)
As dt c
Q Vsi - хөрсний гадаргуу болон дотор агаарын конвекцын урсгалын нягт

Q Vvi - ургамал болон дотор агаарын конвекцын урсгалын нягт
Q Vena - хуурай агаарын дулааны урсгал
Qch - халаалтын системийн дулаан урсгал
CVа - агаарын дулаан багтаамжийн эзэлхүүн
Ургамал дахь энергийн балансын тэгшитгэл

dTV A
CV MV = Q Rsv − QRsv - As QLvi + QSv (1.6)
dt c
Энд: Q Rsv - хүлэмжийн хөрсний гадаргуугаас ургамалд өгөгдөх дулааны урсгалын

нягт
Q Rsv - ургамлаас агаарт өгөгдөх дулааны урсгалын нягт
Q Lvi - ургамал болон дотор агаар хоорондох далд дулаан солилцоо
CV - ургамалын массын дулаан багтаамж
MV - ургамлын нягт

ШУТИС МХТС
Хөрсний гадаргуугийн хувьд энергийн балансын тэгшитгэл

Q Ss − (1 − PV ) QRsi − PV QRsv − (1 − PV )QRsi + QVsi QLsi − QDsi = 0 (1.7)
Q Ss - хөрсний гадаргуугаар шингээгдсэн нарны цацраг
Q Rsi - хүлэмжний хөрсний гадаргуугаас агаарт алдагдах дулааны урсгалын нягт
PV - ургамлаар бүрхэгдсэн хөрсний гадаргуугийн процент
Q Dsi - анхны хөрсний үе рүү дамжуулж байгаа дулааны урсгалын нягт
Хүлэмжийн дулааны ачааллыг дараах томьёогоор тодорхойлно.

Qт = Qc + QA (1.8)
Энд: Qт - нийт дулааны ачаалал
Qc - дамжуулалтын дулааны ачаалал
QA – агаар солилцоогоор алдагдах дулааны ачаалал
Дамжуулах дулааны ачаалал

Qc = U * A * ∆T (1.9)
U- Материалын дулаан дамжуулалтын коэффициент
А- Гадаргуугийн талбай
∆T- гадна болон дотор температурын хоорондын зөрөө температур
Агаар солилцоогоор алдагдах дулааны ачаалал

QA = 0.373 * ∆T * G * NAE (1.10)
Энд: 0.373 агаарын дулаан алууламжийг дүрсэлж буй тогтмол
G – хүлэмж ний эзлэхүүн
NAE – агаар солилцооны тоо
Зураг 1.2. Температур график.

ШУТИС МХТС
Хүлэмжийн улаан лоолин дулааны хангамж t0 (00c)

25
20
15
10
5
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
11/10/2016 21.5 20.7 21.2 19.7 22.7 23.6 22.9 20.4 19.5 19.6 18.8 22.8
11/11/2016 21.8 20.8 21.6 20.7 21.9 22.3 22.5 21.9 21.7 19.4 18.7 22
11/13/2016 21.8 21.1 20.5 21.4 21.9 22.6 23 22.7 20.5 19 19.1 22.9
Хүснэгт 1.2. Температур мэдрэгч DS18B20 график.
1.3.3. Чийгшил
Харьцангуй чийг (r)
Агаарт байгаа уурын даралтыг ханасан уурынх нь даралтад харьцуулсан
харьцааг илэрхийлсэн хэмжигдэхүүн юм. Өөрөөр хэлбэл тухайн температурт байгаа
агаар, усны уураар хэр зэрэг ханасан байгааг үзүүлсэн хэмжигдэхүүн бөгөөд r үсгээр
тэмдэглэнэ. Харьцангуй чийгийг 𝑟 = 𝑒/ 𝐸 ∗ 100 буюу 𝑟 = 𝑒/𝑄 ∗ 100 гэж
тодорхойлж болно. Энгийнээр хэлэхэд агаарын ханах ёстой чийг буюу үнэмлэхүй
чийгийн багтаамжийн хэдэн хувь нь байгааг илэрхийлнэ. Харьцангуй чийг дараах
хоёр замаар өөрчлөгдөн боломжтой. Тухайлбал, ууршилтын замаар агаар дахь усны
уур нэмэгдэх, эсвэл усны уур өөрчлөгдөхгүйгээр агаарын температур өөрчлөгдөх
зэрэг болно. Агаарын харьцангуй чийгшлийн хэмжээ хоног, жилийн явц нь агаарын
температурын хоногийн болон жилийн явцтай урвуу хамааралтай байдаг. Өөрөөр
хэлбэл өдөр, зун хоёр харьцангуй чийгшил хамгийн бага, шөнө, өвөл хамгийн их
хэмжээтэй болдог.
Үнэмлэхүй чийгшил(Q)
Энэ хэмжигдэхүүн бол тухайн даралт, температур дахь нэгж эзлэхүүн агаарт
агуулагдаж байгаа усны уурын хэмжээ юм. Үнэмлэх үү чийг агаарын температураас
хамаарч өөрчлөгдөнө. Тухайлбал, температур буурахад үнэмлэх үү чийг тоо
хэмжээний хувьд багасна. Үнэмлэхүй чийгшил нь нэг шоо дөрвөлжин эзлэхүүн агаарт
агуулагдаж байгаа усны уурыг граммаар илэрхийлсэн үзүүлэлт буюу г/м3-ээр
илэрхийлнэ Q үсгээр тэмдэглэнэ.
Үнэмлэхүү чийгийн багтаамж

Тодорхой температуртай нэгж эзлэхүүн агаарын шингээж болох усны уурын
дээд хязгаар юм. Дулаан агаар чийг агуулах чадвараар хүйтэн агаараас илүү байдаг.
Өөрөөр хэлбэл агаарын температуртай шууд хамааралтай юм. Тодорхой
температуртай нэгж эзлэхүүн агаарын үнэмлэхүй чийгийн багтаамжийг тооцоолон
гаргасан байдал.

ШУТИС МХТС
Хүснэгт 1.3. Ханасан уурын даралт, үнэмлэхүү чийгийн багтаамж.

0 0
Агаарын 𝑡 −30 −200 100 0 100 200 300
E(мб) 0.50 1.27 2.85 6.10 12.26 23.38 42.42
Q(г/м3 ) 0.44 1.08 2.35 4.86 9.41 17.23 30.28
Чийгшил график /%/

Хүснэгт 1.4. Агаарын чийг мэдрэгч AM2302 график.
70
65
60
55
50
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
11/9/2016 64 66 65 68 66 67 69 67 68 66 65 68
11/7/2016 62 62 64 65 62 62 63 62 64 63 62 64
11/8/2016 59 58 60 61 60 62 60 61 60 62 60 59
Хүлэмжийн
Цаг агаарын Ургамалын
гадаргуугын төлөв
байдал шинж чанар
байдал
Чийгшилд нөлөөлөх хүчин зүйл
Чийг шилжилт
хөдөлгөөн хяналт
Хүлэмжинд үзүүлэх нөлөө
Хүлэмжинд удирдлагын
Чийгшилт
системд учрах асуудал
Дулааны асуудал
Төхөөрөмжийн хэвийн
Эвдрэл
ажилагаа
Чийг мөөгөнцөр Зэврэлт
Дотор агаарын чанар
Зураг 1.3. Чийгшил, дулааны асуудал.

ШУТИС МХТС
1.3.4. Мэдрэгчийн стандарт характеристик

Хүснэгт 1.5. Температур мэдрэгч DS18B20 стандарт характеристик хүснэгт.
Температур [𝐶 0 ] 00 100 200 300 400 500 600
Эсэргүүцэл [kΩ] 158.02 94.82 58.92 37.78 24.92 16.86 11.69
Хүснэгт1.6. Оролт гаралтын хүснэгт 𝑡 0 С-н төвшин.

0
t С-н Эсэргүүцэл МК-н оролтонд
түвшин [kΩ] ирэх дохионы
төвшин [B]
00 158.02 0.1
100 94.82 1.14
200 58.92 1.82
300 37.78 2.6
400 24.92 3.45
500 16.86 4.2
600 11.69 4.98
Хүснэгт1.7. Хөрсний чийг мэдрэгч YL69 Чийгшилтийн гаралтын хүчдэл.

%RH 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%
Гаралтын 0.75 0.95 1.31 1.68 2.02 2.37 2.69 2.99 3.3
хүчдэл [V]
Хүснэгт1.8. Оролт гаралтын хүснэгт RH- н төвшин.

RH- н Эсэргүүцэл [kΩ] МК-н оролтонд
түвшин ирэх дохионы
төвшин [B]
10% 141.2 0.75
20% 97.25 0.95
30% 68.23 1.31
40% 48.06 1.68
50% 37.1 2.02
60% 30.15 2.37
70% 25.02 2.69
80% 18.8 2.99
90% 12.3 3.3
Гэрлийн цацаргах төвшин

Ногоон ургамал гэрэл хамгийн их хэрэгтэй. Үүлэрхэг өдөр, шөнийн
цагаар гэрлийг ашиглах нь ургамал ургах тохиромжтой нөхцөлийг бий болгож
өгдгөөрөө гэрэл тохиромжтой байдаг.

ШУТИС МХТС
Хүснэгт 1.9. Гэрлийн цацаргах туяа.

№ Нэр Долгионы урт
1 Улаан 700-680 нм
2 Улбар шар 620-595 нм
3 Хөх ягаан 490-480 нм
4 Шар 575-594 нм
Зураг 1.4 Гэрлийн цацаргах туяа.

1.3.5. Ургах орчны бүрдэл
Ургах орчны бүрдэлд хүлэмжний тодорх агаарын температур, бэлдсэн хөрсний
үржил шим, ус чийг ба гэрэл зэрэг орно. Эдгээрийг тухайн тарималд бүрэн тохируулах
нь ургацад ихээхэн нөлөөтэй байдаг.
Температур: Таримлын амьдрах тохиромжтой температурыг хамгийн дээд,
тохиромжтой, хамгийн доод гэж 3 ангилна.Таримал бүрийн дээд ба тохиромжтой,
доод температур гэж 3 хуваадаг.
Улаан лоолийн судалгаа: Улаан лоолийн эрдэс хооллолт гол төлөв үндэсний
системээр дамждаг боловч хамгаалагдсан хөрсний үйлдвэрлэлийн практикт үндэсний
гадуур буюу навчаар шим тэжээлийн бодис өгөх арга байдаг. Улаан лоолийн үндэс нь
голлосон, хүчирхэг салаалдаг ба хамгаалагдсан хөрсөнд 20-30 см гүнд байрладаг
Биологийн онцлог: Улаан лооль нь 110-130 хоног үргэлжлэн ургадаг, ургах хугацаа
урттай ногоо юм. Өөрөө өөртөө тоос хүртдэг ургамал бөгөөд зарим тохиолдолд
зөгийгөөр тоос хүртдэг. Агаарын температур бага үед болон хэт их чийгтэй бүрхэг
өдөр цэцгэнд тоос хүртэл бараг явагддаггүй.
Улаан лооль нь өсөлт хөгжилтийн янз бүрийн шатанд тохирсон гадаад нөхцөл
шаарддаг. Улаан лооль нь гэрэл дулааны өндөр шаардлагатай байдаг нь түүний халуун
орноос гаралттайг гэрчилнэ. Зарим зэрлэг, болон хагас зэрлэг төрлүүд богино өдрийн
нөхцөлд сайн ургадаг бол зарим нь урт өдрийн нөхцөлд ургадаг.
Температур: Таримлын амьдрах тохиромжтой температурыг хамгийн дээд,
тохиромжтой, хамгийн доод гэж 3 ангилна.

ШУТИС МХТС
Хүснэгт 1.10. Таримал бүрийн дээд ба тохиромжтой, доод температур.

Таримал Өдөр, Шөнө,
Дээд Тохиромжтой Тохиромжтой Доод
Улаан лооль 35 25 – 26 8 – 13 5
Амтат чинжүү 35 25 – 30 15 – 20 10
Өргөст хэмх 35 23 – 28 10 – 15 8
Хүйтэн цаг агаарын тааламжгүй нөхцөлд цахилгаан халаалтын системтэй байх
нь зүйтэй. Гэхдээ хүлэмж нь нарны гэрлээр сайн халдаг учир зарим тохиолдолд
халаагчийн шаардлага гарахгүй байж болно. Эрсдэлийг бодож цахилгаан халаагчтай
байх хэрэгтэй. Мөн дулаан алдагдлыг багасгах, хүлэмж дахь агаарын хэмийг барихын
тулд давхар хучих эсвэл таримлыг нийлэг хальсаар бүтээх зэрэг арга хэмжээг авна.
Дээрх арга нь хөрсний температурыг барих арга юм. Хөрсний температур 15 - 20 байх
ёстой ба 30 дээш болоход үндэсний ургалт хязгаарлагддаг ба 13 доош болох
тохиолдолд таримлын өсөлт хөгжилтөд муугаар нөлөөлнө.
Хүснэгт 1.11. Хөрсний температурын тохирох хэмжээ.
Таримал Хөрсний температур,
Тохиромжтой Дээд Доод
Улаан лооль 15 – 18 25 13
Хэмх 18 – 20 25 13
Амтат чинжүү 15 – 20 25 13
Хүлэмжид температур мэдрэгч байрлуулж хүлэмжний доторх болон хөрсний
агаарын хэмийг таримлын ургалтын хугацаанд өдөр бүр хянаж байх.
Чийг: Хөрсний болон агаарын чийгийг жигд барих нь таримлын өсөлт хөгжилтөд их
нөлөөтэй. Агаарын чийг нь 60 – 70% байна. Агаарын чийг 70%-иас дээш байх үед
улаан лоолийн цэцэгний тоос хүртэлт муудаж, цэцэг унадаг ба ургамал мөөгөнцрийн
өвчнөөр өвчлөх магадлал ихэсдэг.
Гэрэл: Хүлэмжийн альч хэсэгт нарны гэрэл чөлөөтэй тусаж байхаар байрлуулах
хэрэгтэй ба гэрэл дутсан үед зохиомол гэрэлтүүлэг хийх, нарны гэрэл ойлгох материал
ашиглах гэх мэтээр гэрэлтүүлгийг нэмэгдүүлэх боломжтой.
Усалгаа: Улаан лооль цэцэглэж жимсэлж буй үедээ ус нэлээд сайн шаарддаг тул
усаар дутагдуулахгүй эсвэл хэтрүүлэхгүй маш нарийн хуваарьтай усалгааг хийх ба
цаг уурын дулаан хөрсний чийг зэргийг харгалзан усална. Усалгааг гар аргаар хийж
болдог. Намрын хучлага эсвэл гялгар уутан доогуур нарийн услалтын шланк дэвсэж
усалгаа хийнэ. Долоо хоногт нэгээс хоёр удаа усалж байх шаардлагатай. Хэт их усалж
болохгүй. Хамгийн гол нь агаар дулааныг зохистой төвшинд барьж байх хэрэгтэй. Хэт
халуунд навч нь хатаж үхдэг бол хүйтэнд ургалт нь удааширдаг. Улаан лооль нь бусад
ногоог бодвол арчилгаа их шаардсан ургамал юм. Хүлэмжид тариалах таримлын
усалгааг дуслын усалгааны системээр хийнэ. Энэ нь үндэсний орчимд усыг дусал
хэлбэрээр өгөх маш хэмнэлттэй усалгааны арга юм.
Энэхүү бүлгээр дипломын төсөлд хэрэглэгдэх онолын судалгааг хийж гүйцэтгэсэн ба
дараах бүлгээр уг онолуудад тулгуурлан судалгаа хийнэ.

ШУТИС МХТС
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ
ТӨСӨЛД АШИГЛАГДАХ ЭЛЕМЕНТИЙН СУДАЛГАА
2.1. Микроконтроллён тухай ойлголт
Үүсэл хөгжил:
 1968 Техник хангамж төв процессор, логик тооцоо, 1К санах ой ба 128I/O хэсэг.
 1947 Хэд хэдэн ажиллагаатай програмчлагдах логик контроллер хугацаа
хэмжигч ба тоолуур, арифметикийн үйлдэл, 12К санах ой ба 1024I/O болсон.
 1976 онд оролт гаралтын зайн системийг нийлүүлсэн.
 1977 Програмчлагдах логик контроллерт бичил процессорыг нэвтрүүлэх үндэс
тавигдсан.
 1980 Бичил компьютерыг ашиглах хувь хүн програмчлах боломжтой болсон.
 1983 Бага үнэтэй жижиг удирдлагын логик контроллерыг нэвтрүүлсэн.
 1985 Удирдлагын логик контроллер нь бүх төвшинд компьютерын сүлжээнд
холбогдож, компьютер ба төхөөрөмжийг удирдах боломжтой болсон.
Удирдлагын логик контроллер нь уян хатан биш реле удирдлагын системийг
халах зорилготой бий болсон. Удирдлагын систем нь эхэн үедээ зөвхөн асааж, унтраах
буюу тус тусдаа бие даасан удирдлагын системийг удирдаж чаддаг байсан бөгөөд
дохиолол, машин асааж, унтраах юм уу зарим дэс дараалсан процессыг удирдахад
ашиглагдаж байсан.
Орчин үеийн техникийн хөгжлийн нэг бол микроэлектроник юм. Түүн дотроо
микро компьютерын хөгжсөнөөр төрөл бүрийн автоматууд удирдлагууд бүтээгдэж,
удирдлагын систем өргөнөөр нэвтэрч үйлдвэрлэлд хүний оролцоо багассаар байна.
Өнөөдөр гэр хороололд энгийн нэг хүлэмжээс эхлээд бүхийл цахилгаан хэрэгслүүд
автоматчилагдаж байгаа билээ. Тэрхүү автомат цахим хэсэг нь микропроцессорын
техник дээр тулгуурладаг. Сүүлийн жилүүдэд манай улсад эхээр дэлгэрч байна.
Микроконтроллёр нь өөр дээрээ үйлдэл хийдэг оролт гаралт дээрх
төхөөрөмжүүдийг удирдах боломжтой бие даан ажиллах чадвартай төхөөрөмж юм.
Гадны болон өөрийн төхөөрөмжүүдээ хэрхэн яаж удирдах нь түүний удирдлагын
програмаас шууд хамааралтай. Удирдлагын програм нь микроконтроллёрт өөрт байх
програмын санах ойд хадгалагддаг. Иймд хөгжлийн үр дүнд ихэнх удирдлагын
системийг микропроцессорт суурилсан олон төхөөрөмжтэй холбогдож чаддаг босон.
ATMEGA2560 МИКРОКОНТРОЛЛЁРИЙН ОНЦЛОГ

Өөрийн төхөөрөмжүүдээ хэрхэн яаж удирдах нь түүний удирдлагын програмаас
шууд хамааралтай. Удирдлагын програм нь микроконтроллёрт өөрт байх програмын
санах ойд хадгалагддаг. Энэ нь зөвхөн унших санах ой буюу ROM юм. Ажиллах бит
санах ой болон оролт гаралтын бүрдэл хэсгүүд үйлдвэрлэгч зэргээс хамаарч
микроконтроллёрийг олон төрөлд ангилдаг. Микроконтроллёрийг програмчлахдаа C,
C++ хэл дээр Ardiuno-гоос гаргасан хөгжүүлэлтийн орчинд програм бичиж тэр
орчноосоо машин кодыг шууд шардаг. Микроконтроллёр ATmega2560 нь 8Кбайт

ШУТИС МХТС
шуурхай санамжтай 4кБ EEPROM–той. Mega2560 контроллер нь 16 аналог 56

дижитал оролттой. Өндөр гүйцэтгэлтэй, бага энерги зарцуулалттай 8 битийн AVR
микроконтроллёр.
Хүснэгт2.1. ATmega2560 техникийн үзүүлэлт.
1 Микроконтроллёр ATmega2560
2 Тэжээл 5В
3 Оролтын хүчдэл 7-12В
4 Дижитал оролт/гаралт 54
5 Аналог оролт 16
6 Оролт/гаралтын гүйдэл 40mA
7 3,3В-н гаралтын гүйдэл 50mA
8 Санах ой 256KB
9 Шуурхай санах ой 8KB
10 Тогтмол санах ой 4KB
11 Тактын давтамж 16MHz
2.2. Ашиглагдах утасгүй сүлжээний төхөөрөмжийн судалгаа

2.2.1. Зигби
Өөрийн хийж буй хүлэмжийн хяналтын системд дараах зигби модулийг
ашиглаж байна. Энэ модуль нь 40-120 метрт өгөгдлийг дамжуулах хүлээн авах
чадвартай бөгөөд ерөнхий бүтцийг доорх зурагт харуулаа.
Зураг2.1. Зигби XBee S2 модуль.

IEEE.802.15.4 стандартын зигби модуль нь REX3SP-ийн rexense техник хангамжийн
платформ дээр суурилсан авсаархан бага эрчим хүч хэрэглэдэг 2,4GHZ –ийн
давтамжтай. Энэ нь утасгүй, зайнаас ажиглан хяналтын мэдээллийг олж авах
хэрэглээнд зориулагдсан.
Үндсэн шинж чанар:
 RX өндөр мэдрэмжтэй
 23dbm хүртэл чадлын гаралттай
 Маш бага чадлын зарцуулалттай

ШУТИС МХТС
 0,4µA унтралтын горимтой

 Санах ойн хангалттай нөөцтэй
 STM32W 128K байтын флаш, 8K байт RAM-тай
 Интерфейсийн өргөн хүрээтэй (аналог тоо аль аль нь )
 24 тусгай зориулалтын оролт гаралттай, 4 тасалдалтын шугамтай.
 6ADC –ийн шугамтай
 CTS/RTS хяналтын түгээмэл асинхрон хүлээн авагч, дамжуулагч
 Түгээмэл синхрон ба асинхрон хүлээн авагч , дамжуулагч
 Хоорондын нэгдсэн хэлхээтэй
 Антены нэмэлт загвартай
 Нийцтэй радио хүлээн авагчтай
 2,4GHz зурвасын өргөнтэй
 Тусгай программ агуулагдсан, AT командын олонлогийг цуваа тохируулж
болно.
Хүснэгт 2.2. Утасгүй дамжуулах системийн харицуулалт.
Технологи ZigBee Bluetooth Wi-Fi
Хэрэглээ Хяналт, удирдлага Кабель Веб, емайл,
орлууулагчаар видео
Нэг сүлжээнд 255 түүнээс дээш 7 хүртэл 30 хүртэл
холбогдох цэгүүд
Стандарт 802.15.4 802.15.1 802.1.b
Багтаамж 4-32KB 250KB 1MB
Батерейны нөөц 100-1000 өдөр 1-7 өдөр 1-5 цаг
түүнээс дээш
Өгөгдлийн хурд 250Kbps 1-3Mbps 11Mbps
Хамрах хүрээ 300м 10-100м 100м
Онцлогууд Найдвартай Үр ашигтай Хурд, хөрвөх
ажиллагаа, зардал хэрэглэхэд хялбар чанар
багатай байдал, бага
чадал
2.2.2. Мэдрэгч
Мэдрэгч гэдэг нь Физик хэмжигдэхүүний өөрчлөлтийг мэдэрч түүнийг бүртгэж болох
дохио болгон хувиргадаг төхөөрөмжийг хэлнэ. Өөрөөр нэг систем дэх энергийг өөр
системлүү өөр хэлбэрт шилжүүлэн дамжуулдаг төхөөрөмж юм.
Энэ физик хэмжигдэхүүнд:
 Температур
 Эргэлт
 Даралт
 Зай гэх мэт олон хэмжигдэхүүн орно

ШУТИС МХТС
Удирдлагын Төхөөрөмжийн
Мэдрэгч Оролтын дохио Гаралын дохио Удирдлагын гаралт
боловсоруулалт ажиллагаа
Зураг 2.2. Мэдрүүрийн ерөнхий загвар.
Мэдрэгчүүд нь энерги нэгээс нөгөөд шилжих үзэгдэлд үндэслэгддэг. Мэдрүүрийг

шинж тэмдгээр нь контактын ба контактын бус гэж ангилдаг. Мэдрэгчийн гүйцэтгэх
үүрэг нь нэг физик хэмжигдэхүүнийг нөгөөд хувиргахад оршино. Үзүүлэлтийг шууд
хүлээн авах хувиргагчийн мэдрэгчийг мэдрэх элемент гэж нэрлэнэ.
Дижитал мэдрэгч
Мэдрэгчүүдийн түүвэрчилсэн судалгааг хавсралт 2,3-с харна уу.
Дижитал мэдрэгч нь тоон дохион дээр суурилсан байна. Логик тоон дохиог
дижитал дохио гэнэ. Дижитал мэдрэгч нь мэдээллийг дамжуулах алс зайд хурдан
дамжуулах болон мэдрэг чадвар сайтай. Мөн дижитал мэдрэгч нь дохиог
боловсруулахад хялбар энэ нь давуу тал болдог. Нөлөөцөд орхон баг байдаг. Дижитал
мэдрэгч 8-бит (256) мэдээлэл болон 16-бит (65.536), 32-бит (4.3 тэрбум) тоон урсгалыг
дамжуулж чаддаг. Мэдрэгчийг ихэвчлэн шингэн химийн болон физик шинж чанар
хэмжих, орчны шинжилгээний хэмжилт хийхэд ашиглаж байна. Мэдрэгчээр олон
зүйлийг хэмжиж болно. Үүнд хүчилтөрөгч, агаарын урсгал, салхи, чийгшил гэх мэт
нарын зүйлийг хэмжиж болдог. Мэдрэгч нь аж үйлдвэр болоод дэлхийн томоохон
чухал хувь нэмэр өгч байгаа.
Орчиний
өөрчиллөлт
Digital Sensor Output

Дижитал мэдрэгч 1200
1000
Цахилгаан орчин
800
Voltage
Мэдрэх орчин 600

1
400
Дискрет тоон
200
импульс
0
1
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10111213141516
Mикроконтроллёр Year
Зураг 2.3. Дижитал мэдрэгч ажиллагаа.
Аналог мэдрэгч
Аналог мэдрэгч нь тоо хэмжээний утга нь хязгаарлагдмал дискрет утга нь өөр
өөр байдаг. Аналог мэдрэгч хүний яриа болон бусад зүйлийг мэдрэх боломжтой.
Аналог мэдрэгч нь мэдээлэл дамжуулахдаа нөлөөцөд ордог дутагдалтай. Хол зайд

ШУТИС МХТС
унтардаг амархан дохионы төвшин унадаг. Аналог мэдрэгч мэдрэх чадвар сайт байдаг.
Нарын нийлмэл зүйлийг мэдрэх чадвар сайн.
Орчиний
өөрчиллөлт
Аналог мэдрэгч
Цахилгаан орчин
Analog Sensor Output
Мэдрэгчийн орчин 5
Voltage
Үргэлжилсэн
4
хүчдэлийн өөрчлөлт 3
2
1
Аналог болон 0
1
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10111213141516
дижитал хөрвүүлэгч Year
Микроконтроллёр
Зураг 2.4. Аналог мэдрэгч ажиллагаа.
2.2.3. Мэдрэгчийн зангилааны бүтэц

Мэдрэгчийн зангилаа нь гол төлөв дөрвөн үндсэн хэсгээс бүрддэг: мэдрэх нэгж,
боловсруулах нэгж, харилцах нэгж, эрчим хүчний нэгж.
Боловсруулах нэгж Удирдах нэгж

Мэдрэх нэгж
Реле
Memory
Мэдрэгч ADC
Microcontroller Exponential
Эрчим хүчний
нэгж
Зураг 2.5 Мэдрэгчийн зангилааны бүтэц.
Мэдрэх нэгж: Мэдрэх нэгж нь гол төлөв нэг эсвэл нэлээд хэдэн мэдрэгч болон
аналогоос дижитал хувиргагчаас (ADC) бүрддэг. Мэдрэгчүүд нь физик үзэгдлийг
ажиглаж, ажигласан үзэгдэл дээр үндэслэн аналог дохиог бий болгодог. ADC нь
аналог дохиог дижитал дохио болгон хувиргадаг ба үүнийг дараа нь боловсруулах
нэгжид өгнө.
Боловсруулах нэгж: Боловсруулах нэгж нь микро процессороос (atmega2560
microprocessor) бүрдэх ба эдгээр нь ой санамжтай, энэ нь мэдрэгчийн зангилгаанд
ухаалаг хяналтыг хангаж өгдөг.
Харилцах нэгж: Харилцах нэгж нь радио сувгаар өгөгдлийн дамжуулалт болон
хүлээн авалтыг гүйцэтгэх богино цар хүрээний радионоос бүрддэг. Энэ нь Зигби XBee
S2 модуль өгөгдлийг хүлээн аван.

ШУТИС МХТС
Эрчим хүчний нэгж: Эрчим хүчний нэгж нь систем дахь бусад бүх бүрэлдэхүүнийг
эрчим хүчийг ханган.
Удирдах нэгж: Удирдах нэгж нь шаардлагатай төхөөрөмжийг ажиллуулах үүрэгтэй.
2.2.4. Реле үндсэн ойлголт

Реле нь Цахилгаан гүйдлийн тусламжтайгаар цахилгаан хэлхээг залгаж салгах
болон унтраах төхөөрөмж, бөгөөд автомат удирдлагатай төхөөрөмжүүдэд цахилгаан
соронзон релег ашигладаг. Релений үндэс нь цахилгаан ба соронзон орон юм. Үүнээс
үндэслэн цахилгаан соронзон реле гэж нэрлэгдэх болсон. Ажиллаж байгаа гүйдлийн
төрлөөр нь тогтмол ба хувьсах гүйдлийн харин ажиллах үйлчлэх зорилгоор нь нейтрал
саармаг ба туйлширсан гэж тус тус ангилна. Нейтрал реле нь түүний цахилгаан
соронзон ороомгоор гүйдэл дурын чиглэлд гүйхэд ажилладаг. Хэлхээг /асаах, унтраах,
залгах, сэлгэх/ ба туйлширсан гүйдлийн тодорхой чиглэлд барих эсвэл гүйдлийн нэг
чиглэлд нь хэлхээг залгадаг. Релейн ажиллагаатай багажууд нь хяналтын
системүүдийн үндсэн элемент бөгөөд эдгээрийн тусламжтай системийг автоматаар
удирдаж хянадаг. Реле нь хүлээн авах ба гүйцэтгэх хэсгээс тогтсон цахилгаан
соронзон систем юм. Гэрэл, халаагч, усны насосыг Ардуйно Мегагаас удирдахын тулд
реле модулийг ашигласан. Реле модуль нь 5V хүчдэлийг 250V болгон хувирган
микроконтроллёроос удирдах боломжийг бий болгож байна.
Зураг 2.6. Реле модуль схем.

2.3. Хүлэмжид ашиглагдах удирдлагын системүүд
Хүснэгт 2.3. Ашиглагдах тоног төхөөрөмж.
№ Төхөөрөмжийн нэр Ашиглалт Удирдлага
On/off
Энэ систем нь хүлэмжийн аж ахуйн ургацыг нэмэгдүүлэх,
Дуслын усалгааны
1 ургалтын хугацааг богиносгох чухал системүүдийн нэг
систем
юм.
Энэ систем нь таримлын дагуу хөдөлж усалгааг бордоог On/off

2 Бороожуулагч
жигд хүргэж өгдөг.

ШУТИС МХТС
Агааржуулалтын On/off
3 Агаарын урсгалыг тогтворжуулах
сэнс
Усан халаалтын Халаалтын төхөөрөмж нь гэнэтийн цочир хүйтрэлтээс Exponential

4
систем ургацыг хамгаалах хамгийн найдвартай хэрэгсэл юм.
Цахилгаан халаагчтай халуун агаар үлээгч төхөөрөмж

Дулаан агаар үлээгч On/off
5 хүлэмжийн агаарыг тодорхой төвшинд барж агаарын
систем
урсгалыг зохицуулна.
Зөөврийн On/off
6 Зөөврийн вандан урагшаа, хойшоо хөдөлдөг.
вандан
Үүлэрхэг өдөр, шөнийн цагаар гэрлийг ашиглах нь Exponential

7 Гэрэлтүүлэг
ургамал ургах тохиромжтой нөхцөлийг бий болгон.
Мананжуулалтын Мананжуулалтын систем нь хүлэмжийн агаарт болон

8 систем ургацын навчинд шаардлагатай чийгшлийн хувийг өгөн. Exponential
Цаг уурын хяналтын Цаг агаарын мэдээг удирдлагын төвд дамжуулснаар төв
9 төв удирдлагын систем хүлэмжний болон агаарын On/off
температур, усалгаа, гэрэл гэх мэт.
Хөргөлтийн систем нь усны ууршилтаар хүлэмжийн On/off

10 Хөргөлтийн систем
температурыг багасгах технологи юм.
Салхивч нь хөрс ургамлын агаарын горимыг зохицуулах

11 Салхивчийн систем ба хүлэмжийн доторх ургамал хэт халахаас сэргийлсэн On/off
систем юм.
Дээврийн Дээврийн агааржуулалтын систем нь агаарын солилцоо

12 агааржуулалтын явуулахаас гадна хүлэмжийн доторх температурыг On/off
систем тохируулахад чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.
Хүлэмжийн хөшиг Хүлэмжид хөшигний систем нь эрчим хүчнийг хэмнэх On/off

13
дулааыны алдагдалийг багасгаж өгдөг.
Шөнийн цагаар хүлэмжийг температур алдагдлыг On/off

14 Хүлэмжийн хөнжил
багасгана.
Дуслын усалгааны систем:

Энэ систем нь хүлэмжийн аж ахуйн ургацыг нэмэгдүүлэх, ургалтын хугацааг
богиносгох чухал системүүдийн нэг юм. Бордооны систем нь дуслын усалгааны
системтэй хамт хэрэглэгддэг бөгөөд тарьц бүр дээр тогтоосон жор хэмжээгээр тогтсон
хугацаанд хийгддэг тул ургамалын агротехникийн нөхцөлийг бүрдүүлэхэд чухал ач
холбогдолтой. Энэ систем нь ажилчдын хөдөлмөрийг хөнгөвчлөх ба богино хугацаанд
тарьц бүрийг бордоно. Монгол орны уур амьсгал, байгалийн олон янз нөхцөл,
хэрэглээнд тохирсон хамгийн ашигтай сүүлийн үеийн дуслын усалгааны системүүд

ШУТИС МХТС
болон. Дуслын усалгаа нь ус болон бордоог хэмнэж, тэдгээрийг хавхлага, хоолой,

дуслагчийн тусламжтайгаар хөрсний гадаргуугаас эсвэл шууд хөрсний гүнээс
ургамалын үндсэнд аажмаар шингээх технологи.
Дуслын усалгааны системийн давуу талууд:
Зөвхөн ургамалын үндэс байгаа хэсэгт усалгааг тохиромжтой нөхцөлд хүртэлэн
ургамалд усалгааг хийж өгнө. Иймд усалгаанд шаардагдах усны зарцуулалтыг 70 хувь
багасгах боломжтой. Цаг агаарын болон гантай жилийн хур борооны гачаалаас шууд
хамааралгүйгээр төлөвлөсөн ургацаа хураан авах бүрэн боломжтой. Ургац хэзээ ч
алдахгүй. Ургамал ургах эрүүл орчинг бүрдүүлэн өгч ургамлын өвчин болон зэрлэг
өвсөөр талбай дүүрэх явдлыг эрс багасгана. Бордоо хэмнэхээс гадна үр дүнг нь 30
хувиар нэмж өгнө. Услах болон бордох ажиллагааг хамтад нь хийх боломжтой.
Зураг 2.7. Дуслын усалгааны мотор.
Зураг 2.8. Дуслын усалгааны системийг хийсэн байдал ба эд ангиуд.
Бороожуулагч систем
Энэ систем нь таримлын дагуу хөдөлж усалгааг бордоог жигд хүргэж өгдөг.
Төмөр замын дэмжлэг дээр холболт хийгдсэн.
цахилгаан хөдөлгүүр 250B (0.5 кВт)

ШУТИС МХТС
Зураг 2.9. Бороожуулагч систем.

Агааржуулалтын сэнс
Хүлэмжид температурын хэт өсөлт зайлшгүй байдаг тул салхижуулалт
агааржуулалтыг хэвийн хэмжээнд барихын тулд салхижуулалт агааржуулалтын
автомат сэнс суулгавал температурын хэт өсөлтийг саармагжуулан. Хүлэмжийн дотор
талд агаар, температур, чийглэг, нүүрс төрөгчийн хийн хэмжээ тогтоосон заавар
журмын дагуу байх хэрэгтэй байдаг. Иймд эдгээрийн тэнцвэржилтийг жигд
байлгахын тулд агаарын урсгалын сэнсийг ашигладаг. Өвөл зуны цагт температурыг
жигд барьж ургамал бүрийн амьдрах орчинг бүрдүүлэх, СО2 -ийн төхөөрөмжөөс
ялгарч байгаа хийг жигд тараах шаардлага зайлшгүй үүснэ.
Зураг 2.10. Агаарын урсгалын сэнсийг хүлэмжийн дээд талд байрлуулсан байдал.
Усан халаалтын систем

Халаалтын эх үүсвэр нь халуун ус байх бөгөөд өвлийн улирал болон хавар
намрын улиралд өргөн хэрэглэнэ. Халаалтын хоолойнууд нь үл зэврэх материалаар
хийсэн байна. Цайрдаж хамгаалсан сэрвээт радиаторууд нь хүлэмжийн нийт талбайд
бүрэн хүрэлцэхээр тооцоологдон суурилагдсан байна. Халаалтын төхөөрөмж нь
гэнэтийн цочир хүйтрэлтээс ургацыг хамгаалах хамгийн найдвартай хэрэгсэл юм.

ШУТИС МХТС
Зураг 2.11. Усан халаалтын шугам.
Зөөврийн тавцан
Зөөврийн тавцан нь хүлэмжийн талбайн ашиглалтыг нэмэгдүүлэхэд чухал үүрэг
гүйцэтгэхээс гадна үрслэгээ хийх, цэцэг тарих зэрэг өргөн зориулалтаар ашиглагддаг.
Зөөврийн тавцан урагшаа, хойшоо хөдөлдөг замтай нарны байршлаас хамаарч хөдлөх
боломжтой
Хөнгөн цагаан каракасттай
1) Тавцан нь үл зэврэх цайрдсан нүхтэй байх бөгөөд 130мм x 30мм (урт, өргөн)
хэмжээтэй.
2) Даац сайтай ба удаан жил хэрэглэнэ.
3) Хөндлөн чиглэлд зөөж байршуулах боломжтой ба өндөр нам болгож болно.
4) Хажуу тал руу хазайлгахад нурж унахгүйгээр зохиомжилно.
5) Тавцанг 80см зайд хөдөлгөж тавцан дундуур нэг хүн явах зөрөг гарган ургамал
бүрд үйлчилгээ арчилгаа хийх боломжтой.
Зураг 2.12. Зөөврийн тавцан.
Гэрэлтүүлгийн систем
Ногоон ургамал гэрэл хамгийн их хэрэгтэй. Үүлэрхэг өдөр, шөнийн
цагаар гэрлийг ашиглах нь ургамал ургах тохиромжтой нөхцөлийг бий болгож
өгдгөөрөө гэрэл тохиромжтой байдаг. Ус чийгэнд тэсвэртэй.
Гэрлийн хэмжээ: 310x210x60 мм

ШУТИС МХТС
Техникийн үзүүлэлт
Цахилгаан хэрэглээ:250V
Температур (-20 + 50)
Хүснэгт2.4. Гэрлийн туяа (нм).

№ Нэр Долгионы урт
1 Улаан 720-680 нм
2 Улбар шар 620-595 нм
3 Хөх ягаан 490-380
4 Шар 595-565 нм
Зураг 2.13. LED grow light гэрлийн цацаргалт.
Зураг 2.14. LED grow light гэрэлтүүлгийн систем.
Мананжуулалтын систем
Мананжуулалтын систем нь хүлэмжийн агаарт болон ургацын навчинд
шаардлагатай чийгшлийн хувийг өгөх бөгөөд ургацын ургах явцыг түргэсгэдэг.

ШУТИС МХТС
Зураг 2.15. Мананжуулалт.

Цаг уурын хяналтын төв
Цаг агаарын мэдээг удирдлагын төвд дамжуулснаар төв удирдлагын систем
хүлэмжний болон агаарын температур, усалгаа, гэрэл гэх мэт бүх системийг
автоматаар зохицуулж хүний хөдөлмөрийг хөнгөвчилж өгнө.
Зураг 2.16. Цаг уурын хяналтын төв.
Хөргөлтийн систем
Хөргөлтийн систем нь усны ууршилтаар хүлэмжийн температурыг багасгах
технологи юм. Их хэмжээний хүчтэй агаарын урсгал үүсгэгч сэнс нь сараалжин
хэлбэрийн усны урсгал бүхий хаанаас хүйтэн усны сэрүүн чийгшилтийг хүлэмж рүү
оруулна. Цэвэр агаар бүхий хүйтэн усан бөмбөлгүүд хүлэмжийн дотор нэвтэрмэгц
маш хурдан хугацаанд хүлэмжийн температурыг буулгана. Системийн гол хэсэг нь
хүчирхэг том сэнс, хяналтын системүүд юм.
Зураг 2.17. Хөргөлтийн систем.

ШУТИС МХТС
Салхивчийн систем
Салхивч нь хөрс ургамлын агаарын горимыг зохицуулах ба хүлэмжийн доторх
ургамал хэт халахаас сэргийлсэн систем юм. Ач холбогдол нь ургамлын тоос хүртэлт
сайжирч жимслэлт эрчимтэй явагдаж ургац хураан авах хэмжээ нэмэгдэнэ.
Дээврийн агааржуулалтын систем
Дээврийн агааржуулалтын систем нь агаарын солилцоо явуулахаас гадна
хүлэмжийн доторх температурыг тохируулахад чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Зуны цагт
хүлэмжид маш халуун чийглэг байдаг бөгөөд энэ нь зарим нэг ургамалын
агротехникийн нөхцөлтэй зөрчилдөж байдаг.
Зураг 2.18. Хүлэмжийн дээврийн агааржуулалтын цонх.
Ажиллах зарчим
Автомат удирдлагын системийн ON/OFF товчлуур дээр дарахад хөдөлгүүр
ажиллаж/зогсож цонхны механизм цонхыг нээж хаана. Цонхны нээлхийг их бага
онгойлгохыг тохируулж болно. Цонхыг шаардагдах хэмжээнд нээгдмэгц Механик
үйлдлийн товчлуур дээр дарагдан зогсон.
Автомат удирдлагын систем, хөдөлгүүр, дамжуулагч эд анги, хязгаарлагч, түгжээ,
хөнгөн цагаан каракас, шилэн цонх, хөтлөгч араа гэх мэт тоноглолтой.
Техникийн үзүүлэлт
Цахилгаан хэрэглээ: 250V，50HZ
Зураг 2.19. Цонх.

ШУТИС МХТС
Зураг 2.20. Хөнгөн цагаан каркас, шилэн цонх, хөтлөгч араа.
Хүлэмжийн хөшиг
Зун болон өвлийн улиралд ургамалын агротехникийн ургах нөхцөлийг
бүрдүүлнэ. Зуны улиралд өдрийн цагт нарны туяанд ургацыг хэт шарагдахаас
хамгаална. Хүлэмжид хөшигний систем нь эрчим хүчнийг хэмнэх дулааны
алдагдалийг багасгаж өгдөг. Энэ систем нь, дулаан алдагдалыг 20% -аас 60% хүртэл
багасган. Зуны улиралд сүүдрэвчийн систем нь нарны хурц туяа болон нарны илүүдэл
илч хүлэмжинд нэвтрэхээс хамгаална. Ингэж хамгаалснаар ургамалын ургах таатай
орчинг бүрдүүлж, хүлэмжийн доторх температурыг бууруулна. Хүлэмжид тарьж
байгаа ургамал болгонд өөрийн гэсэн ургах нөхцөл шаардагддаг тул сүүдрэвчийн
систем зайлшгүй хэрэгтэй.
Дулаан агаар үлээгч систем
Халаалтын эх үүсвэр нь халуун агаар байх бөгөөд хүйтэн сэрүүн нөхцөлд их
хэрэглэнэ. Халаалтыг зуухаар шийдэн халуун агаар гарган түүнийг мотороор үлээн
хүлэмжид тараан. Зуухны түлшийг нүүрс болон түлээ, аргал гэх мэт зүйлээр шийднэ.
Мөн цахилгаан халаагчтай халуун агаар үлээгч төхөөрөмж хүлэмжийн агаарыг
тодорхой төвшинд барж агаарын урсгалыг зохицуулна.
Хүлэмжийн хөнжил
Хүйтэн сэрүүн цаг агаарын нөхцөлд хэт хөрөхөөс хамгаалан шөнийн цагт гадна
талааран нөмрөгдөг хөнжил. Хүлэмжид тарьж байгаа ургамалын дулаа алдагдлыг
багасгах зорилготой систем. Шөнийн цагт ургамал болон бусад нарын ногоо өөрийн
гэсэн ургах нөхцөл шаардагддаг тул хүлэмжийн дулаан алдагдлыг бууруулах ач
тустай. Хөнжлийг хөвөн, эсгий, базалт гэх мэт материалаар хийж болно.
2.4. Ижил төстэй бүтээгдэхүүний судалгаа
Growmaster өгөгдлийн бааз
 Сольдог батарейн ажиллагааны хугацаа 3-5 жил.
 30 хоног мэдрэгч түүх бичлэг, дэлгэцийн.
 Давхар усны хамгаалалттай.
 Интернетээр өгөгдлөө дамжуулан харуулдаг.
 Үнэ 2,047.00$

ШУТИС МХТС
Зураг 2.21. Growmaster удирдлагын систем.
iGrow 1400 хяналтын систем

 8 мэдрэгч холбогдог
 Халаах 12 үе шат/ хөргөх
 30 өдөр өгөгдөл хадгалдаг
 Алсаас температурыг тохируулна.
 8 хэрэглэгчид зэрэг мэдээлэл илгээх чадвартай.
 Давхар усны хамгаалалттай
 Температур хүрээ: -30 150 ° F
 Харьцангуй чийгшил хүрээ: 0 - 99%
 Үнэ $ 2,399.00
Зураг 2.22. iGrow1400 удирдлагын систем.
Энэхүү бүлгээр дипломын төсөлд хэрэглэгдэх судалгааг хийж гүйцэтгэсэн ба дараах

бүлгээр уг судалгаанд үндэслэн шийдлийн хэсгийг хийж гүйцэтгэе.

ШУТИС МХТС
ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ
АЖИЛЛАГААНЫ ЗАРЧИМ БОЛОН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТООЦОО
1.3. Хүлэмжийн удирдлагын системийн ажиллагааны зарчим
Хүлэмжийн удирдлагын систем нь тухайн хүлэмжид тариалсан ургамал, жимс
жимсгэнийг хүнсний ногооны онцлогт тохирсон дулаан, гэрэл, чийг, агааржуулалт,
цонхны системийг хүний хяналт удирдлагын дор бур автоматаар мэдрэгч дэлгэцэд
дүрслэн, шаардлагатай болон хэмжигдэхүүнийг хэвийн нөхцөлд нь барж
төхөөрөмжийг ажиллуулах явдал юм.
Үүний тулд тариалсан ургамлынхаа шаардагдах дулаан, чийг зэргийг сануулж өгөхөд
л хангалттай юм. Ургамал ургах тохиромжтой нөхцөл бүрдэж өсөлт бойжилтыг
түргэсгэх юм. Энэ систем нь мэдрэгчүүдээс ирэх аналог дохионы төвшинг
удирдлагын контроллер хүлээн аваад түүний санах ойд урьдчилан бичиж өгсөн байх
ёстой стандарт параметрүүдийн утгуудтай харьцуулан, тэдгээрийг зөрүү утгуудаас
хамааран ажиллах механизмуудыг ажиллуулах дохиог илгээнэ. Энэ системийн хувьд
мэдрэгчүүдийн утга ямар төвшинтэй байхад микроконтроллёр гаралтын дохио хэрхэн
байхийг шийднэ. Удирдлага өөр дээрээ анализ хийн тохируулаг хийж түүнд харгалзах
төхөөрөмжийг автоматаар ажиллуулж ихлэнэ.
Хөрсний чийг Агаарын чийг Температур Гэрэл

мэдрэгч мэдрэгч мэдрэгч мэдрэгч
Веб
Удирдлагын хэсэг
дэлгэц
Релей
Усалгааны Салхивчны Хөшигний Гэрлийн

Сэнс Мананжуулалт
систем систем систем систем
Зураг 3.1. Ажиллагааны зарчим.

ШУТИС МХТС
3.2. Зарчмын схем
Зураг 3.2. Зарчмын схем.

Зарчмын схемд микроконтроллёр, Ethernet shield, хүчдэлийн үүсгүүр, SD cart, Digital
болон analog хөлнүүдийг холболтын хэсгийг харуулж байна. Уг зургийг Eagle Cad
програм дээр зурж боловсруулсан.

ШУТИС МХТС
3.3. Монтажийн схем
Зураг 3.3. Монтажийн схем.
Монтажийн схемд микроконтроллёрын хэсгийг Ethernet shield, хүчдлийн үүсгүүр,

Pull up эсэргүүцэл, өгөдлийн хөлнүүдтэй улаан өнгөөр тэжээлийг хөх өнгөөр газрыг
холбож өгсөн замын зурагыг харуулж байна. Уг зургийг Altium Cad программ дээр
зурж боловсруулсан.
Зураг 3.4. Угсарсан хавтан.

ШУТИС МХТС
Хавтан маань 15х20 хэмжээтэй хоёр талдаа замтай SMD технологи дээр суурилагдсан
хавтан. Энэхүү хавтанг Хятад улсад нэг сарын хугацаанд зургаан ширхэгийг
хэвлүүлсэн бөгөөд нэг ширхэгийн үнэ 20000 төг үнэтэй.
3.4. Ажиллагааны алгоритм

Мэдрэгчүүдийн авсан утгуудыг LCD дэлгэцэд хэвлэнэ, 30 секунд тутамд
хэрэглэгчийн хэсэг рүү илгээж дэлгэцэн удирддлагт эрсэн дохиог анализ хийж гарга
төхөөрөмжийг автоматаар ажиллуулан.
Эхлэх
Мэдээллийн Serial port нээх

урсгал холболт
Ургамлын
Температур,
чийгшил, гэрэл Үзүүлэлт
мэдээллийн сан тогтоох, Анализ
хийх
Мэдрэгчийн 30 сек
мэдээлэл Горим сонгох саатан
дэлгэцэнд
харуул Драйвер
Автомат мэдээлэл
Сэнс тохиргоо (0-255)
Төхөөрөмжийг
асаах
Хөшигний
систем Төхөөрөмжийг
унтараах Гүйцэтгэл
Гэрлийн
систем Мэдээлэл
хөрвүүлэх(0-255)
Усалгааны
систем
Зураг 3.5. Төхөөрөмжийн ажиллагааны алгоритм.

ШУТИС МХТС
Температур, чийгшлийн алгоритм

Мэдээллийн
урсгал
Эхлэх
сан Температурын утга
Чийгшлийн утга
Мэдрэгчийн
мэдээлэл
дэлгэцэнд харуул T 20 T0 25
30 cек
Халаалт On Халаалт off
саатан
K<K0 K<K0
Усалгаа
Усалгаа On Усалгаа Off Усалгаа Off
хийх
Зураг 3.6. Температур, чийгшлийн алгоритм.
Температур алгоритм
Эхлэх
Үнэн
Температур <20C
Худал
Халаагчыг
ажиллуул On
Худал
Температур >25C
Үнэн
Халаагчыг
унтараа Off
Зураг 3.7. Температур алгоритм.

ШУТИС МХТС
Гэрлийн алгоритм
Эхлэх
Мэдээллийн Serial port нээх

урсгал холболт
Үзүүлэлт тогтоох,
сан
Анализ хийх
Мэдрэгчийн Горим
мэдээлэл сонгох
дэлгэцэнд харуул
3 Минут саатах
Автомат
Улаан гэрл
асаах
Хөх гэрэл
унтараах
Улбар шар
Ягаан туяа
Цагаан гэрэл
Зураг 3.7. Гэрлийн алгоритм.

3.5. Эдийн засгийн тооцоо
БНХАУ-аас худалдан авалт хйисэн 2016-11-15нд өдөр 338 юань ханш аар тооцон
эдийн засгийн тооцоог монгол төгрөгөөр гаргав.
Хүснэгт 3.1. Үнийн хүснэгт.

Тоо
№ Нэр Нэгж үнэ Нийт үнэ
ширхэг
1 Arduino MEGA2560 хавтан 2 30000 60000
2 Ethernet shield 2 28000 56000
3 Xbee S2 1 50000 50000
4 DHT11 температур болон чийгшил мэдрэгч 1 5000 5000

ШУТИС МХТС
5 YL69 хөрсний чийгшил мэдрэгч 1 4000 4000

6 DS18B20 температур мэдрэгч 1 5000 5000
7 ХD80 гэрэл мэдрэгч 1 2500 2500
8 Resistor 10k 1 200 200
9 Конденсатор 1 100 100
10 10К Ом эсэргүүцэл 1 100 100
11 Туршилтын хавтан 1 3500 3500
12 LM2596 тэжээлийн үүсгүүр 2 2500 5000
13 Холболтын утас 30 100 3000
14 Хөл 10 200 2000
15 Дуслын усалгааны системт 1 218500 218500
Дуслын усалгаа (6мт х 20мт хэмжээтэй
16 1 71000 71000
хүлэмжинд 3 мөрөөр)
17 Агааржуулалтын сэнс 1 160000 160000
18 Усан халаалтын систем 1 250000 250000
19 Color-LED-600W 1 230000 230000
20 Реле 5 2500 12500
21 Захиалгын хавтан 6 10000 60000
22 Сүлжээний кабела Cat6 1 250000 250000
Нийт үнэ 1448000төг
Энэхүү төхөөрөмжийг цаашид хэрэглэгчийн хэрэглээнд хүргэхийн тулд дараах

зүйлсийг шийдвэрлэх шаардлагатай. Үүнд:
 Төхөөрөмж угсралтын зардалд - 200000 төг
 БНХАУ-аас хавтан болон шаардлагатай төхөөрөмж тээвэрлэхэд – 550000 төг
 Суурилуулалтад – 350000 төг
Удирдлагын системийг бүрэн цогц өөрсдөө угсарч хэрэглээнд гаргах бүрэн
бололцоотой. Энэхүү төхөөрөмжийн нийт өртөг.
Хүснэгт 3.2. Ижил төстэй бүтээгдэхүүний харьцуулалт.
Growmaster IGrowх Удирдлагын
№ Тодорхойлолт
удирдлагын систем удирдлагын систем систем
1 Батарей 3-5 жил 3-5 жил 3-5 жил
2 Мэдрэгчүүд 8 хүртэл 8 хүртэл 25 хүртэл
Wifi, Ethernet, үүрэн Wifi, Ethernet, Утастай болон
3 Сүлжээ
(аль нэг нь) үүрэн (аль нэг нь) утасгүй
Хэрэглэгчийн
5 Web browser Web browser Web browser
интерфейс
Усны Усны
6 Хайрцаг Усны хамгаалалттай
хамгаалалттай хамгаалалттай
7 Үнэ 2,047.00$ 2,399.00$ 1000000төгрөг
Төслийн бүтээгдэхүүн бусад ижил төстэй бүтээгдэхүүнтэй харьцуулахад үнэ

өртөг хямд болж байна. Хөдөө аж ахуйн салбарт нэн хэрэгтэй байгаа төхөөрөмжийг
хямд өртгөөр гаргах бүрэн боломжтой юм. Нарын ногоо эрхэлдэг аж ахуй нэгж

ШУТИС МХТС
байгуулаг ба хүлэмжийн аж ахуйтай бодит цагийг хэмнэсэн ургамлын ургацыг

түргэвчилсэн өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлсэн чухал нөлөө үзүүлэхүйц төхөөрөмж
гаргах бүрэн боломж байна. Доорх үзүүлэлтүүдээр давуу болон сул талуудыг
харуулав.
Давуу тал:
 Хүлэмж, зоорь, граш, барилаг, агуулах гэр гэх мэт орчны температур, чийгшлийг
хянах боломжтой газруудад ашиглаж болно.
 Гэрэл, температур, усалгааны систем агааржуулалт гэх мэт төхөөрөмжийг
удирдан ажиллуулах боломжтой.
 Удирдлагыг түргэн шуурхай хийдэг.
 Утасгүй Зигби сүлжээ ашиглан мэдрэгчийн зайг холдуулсан.
 Реле ашиглан өндөр хүчдэл дээр ажилдаг төхөөрөмжийг ажиллуулах
боломжтой.
 Internet орчинг ашиглан хяналт тавих боломжтой.
 Утастай, утасгүй болон үүрэн сүлжээгээр өгөгдлөө дамжуулах боломжтой.
 Бүх төрлийн аналог, тоон мэдрэгчүүдийг холбох боломжтой.
 Тэжээлийн хувьд батарей болон 220В тэжээлийг ашиглах боломжтой.
 Үнийн хувьд хямд.
 Хэрэглэгчийн интерфейстэй.
 Овор хэмжээ бага.
 Хяналтын систем өөрийн 2 GB санах ойтой.
 Програмчлах нь уян хатан.
 Сул тал:
 Мэдрэгч нэмэлтээр холбоход дахин програмчлах шаардлагатай.
 Мэдрэгчүүд нь өөр дээрээ санах ойгүй.
3.5.1. Хүлэмжийн харагдах байдал 6x20 м2
Зураг3.8. Хүлэмжийн харагдах байдал.

ШУТИС МХТС
Удирдлагын харагдах байдал.
Интернет
Цахилгаан
хангамж
Ethernet
Компьютер сервер
Зураг 3.9. Удирдлагын харагдах байдал.

3.6. Найдваржилт
Төхөөрөмжийн ажиллах хугацаа
Төхөөрөмжийн элэгдлийг биет болон биет бус гэж 2 ангилдаг.
Биет элэгдэл: ашиглалтын явцад болон байгаль цаг уурын нөлөөгөөр өөрийн
үйлдвэрлэл техникийн чанарыг алдах явдал юм.
Биет бус элэгдэл: нь үндсэн төхөөрөмж бүрэн биет элэгдлийн хугацаа дуусах хүртлээ
ашиглалтын зохистой байдал эдийн засгийн үр ашгаа алдах байдлаар илэрдэг.
1∗100%
Ha = (3.1)
n
𝐻𝑎 - Элэгдлийн норм%
𝑛- Ашиглах хугацаа(сар, жил)
1∗100%
Ha = (3.2)
10
Эндээс 𝐻𝑎 =10% элэгдлийн норм.
Энэхүү нөхцөлийг хархад төхөөрөмжийн биет элэгдэл маш баг ажиллагаанд гарах
биет бус элэгдэл баг байна. Төхөөрөмжийн ажиллагааг сайтар хянахын тулд 1 жил
судалгаа хийж туршиж үзэх хэрэгтэй.

ШУТИС МХТС
Дүгнэлт
Орчин үеийн технологийн дэвшилтийн үр дүнд удирдлагын системийн логик

контроллер нь өөрийн дотоод оношилгоо хийж, микропроцессор, оролт, гаралтын иж
бүрдэл, болон холболтын эд ангиудаа шилжиж удирдаж чаддаг болсон. Энэ
удирдлагын системийн онцлог нь түргэн шуурхай хүлэмжиндэх орчиний судалгааг
хялбар тооцоолж чаддаг. Хүлэмжийн удирдлагын систем нь мэдрэгчээс ирж буй
дохионуудыг нэгтгэн цааш нь дамжуулж төхөөрөмжийг ажиллуулна. Уг систем нь
удирдаж буй төхөөрөмжөө мэдээллүүдийг цуглуулж хадгалж чадахаас гадна, өөр
хоорондоо холбогдон сүлжээ үүсгэн ажиллах боломжтойгоороо ихээхэн давуу талтай
юм. Удирдлагын үйл ажиллагааг өндөр хурдтайгаар тасралтгүй найдвартай хянаж,
удирдах боломжтой болохын зэрэгцээгээр удирдах төхөөрөмжийн боардын хэсгийг
өөрчлөхгүйгээр зөвхөн программыг өөрчлөх замаар удирдлагын зарчим гүйцэтгэх
ажиллагааг өөрчлөх боломжтой. Энэ нь хүлэмжийн удирдлагын системийн гол ололт
давуу тал бөгөөд өргөн дэлгэрэх гол шалтгаан болж байна. Дэлхий дахинд олон
төрлийн удирдлагын систем өргөн дэлгэрч байгаач. Энэ системийг ашигласнаар нэг
ач холбогдол нь төхөөрөмжийг удирдах удирдлага дээд ба доод шатны системтэй
мэдээлэл чөлөөтэй солилцож мэдээллийн сүлжээнд ажиллах боломжтой явдал юм.
Нарийн нийлмэл процессыг төрөл бүрийн нарийн мэдрэгчийн тусламжтайгаар

тоон сигналд хувирган программын аргаар боловсруулан удирдлагыг маш шуурхай
болгож байна. Удирдлагыг өөрчлөх ажиллагаанд хяналт тавих, ажлын горимыг
өөрчлөх туулийн боломжтой. Уг системийн хамааралт өгөгдлийн баазад суурилсан
нэгдмэл системийн хэлбэртэй бөгөөд энэ системийн хэрэгжүүлэлт нь хүлэмжийн үйл
ажиллагааны шинжилгээ бүхийл төвшинд нэгдсэн шийдвэр гаргалтын зорилготой
систем юм
Төслийг гүйцэтгэх явцад элементийн олдоц ховор учраас тэдгээрийг эрж хайн
захиалан хүлээн авахад хугацаа шаардсан болно. Дипломын төслийг биелүүлэхэд
судлаач бид удирдлагын талаар болон зарчмын схемүүдийг боловсруулдаг програмын
дагуу зурж сурсан. Мөн удирдаж буй төхөөрөмжийн бүрэн ажиллагааг хангаж
ажиллуулан програм бичиж, түүний ажиллагааг хянан, гарсан алдааг засварласан.
Судалгааны хугацаанд “Хүлэмжийн удирдлагын системийн” зөв зохион байгуулалт,
удирдлагын шийдлийг онцолно судалсан. Дэвшилтэт технологи бүхий хүлэмжийн

ШУТИС МХТС
удирдлагын талаар судалгааг хийж гүйцэтгэсэн. Үүнээс хархад “Дэвшилтэт технологи

бүхий хүлэмж” /high technology greenhouse/ технологийг Монголдоо шинэ шийдлээр
зохион бүтээх боломжтой гэж харагдаж байна. Удирдлагын систем нь төхөөрөмжийг
удирдан дулаан хэмжээг автоматаар тохируулан хянах, температурыг нэмж, хасах,
тогтмол барих, усалгааг тогтвортой хийх, чийгшлийг жигд барих зэрэг ургамал ургах
таатай орчныг бүрдүүлэхээс гадна хүн хүч хэмнэж, цаг хугацааг хэмнэнэ. Үрд дүнд нь
хүлэмжийн удирдлагын системийг боловсруулж хүлэмжид мэдээллийг боловсруулан
төрөл бүрийн төхөөрөмж удирдаж болохыг судлан дүгнэлээ. Уг дипломын төсөл нь
“Монголын” хүлэмжийн системд тодорхой хэмжээний хувь нэмэн оруулна гэдэгт
итгэлтэй байна.

ШУТИС МХТС
АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ
[1] Б.Алтантогос, Х.Уранцэцэг Хүлэмжийн хяналтын систем. ШУТИС МХТС.
Бакалаврын дипломын ажил. УБ.2016он.
[2] http://www.wikipedia.org/
[3] http://google.mn/
[4] http://www.youtube.com/
[5] http://www.arduino.cc/
[6] Localhost/greenhouse
[7] http://www.slideshare.com/
[8] https://books.google.mn/
[9] greenhouse sestem climate@mnsi.net sait

ШУТИС МХТС
4. Хавсралтууд
Хавсралт 1. Туршилтын код
Туршилтын төхөөрөмжийн мэдрэгчүүд тухайн орчноос утгаа аван LCD дэлгэцэнд

хэвлэж төхөөрөмжийг ажиллуулж байгаа код.
**Library дуудаж байгаа хэсэг***

#include <OneWire.h>
#include <Wire.h>
#include <Adafruit_Sensor.h>
#include <Adafruit_TSL2561_U.h>
// OneWire DS18S20, DS18B20, DS1822 YL69 Temperature Example
//
// http://www.pjrc.com/teensy/td_libs_OneWire.html
//
// The DallasTemperature library can do all this work for you!
// http://milesburton.com/Dallas_Temperature_Control_Library
OneWire ds(28); // on pin 10 (a 4.7K resistor is necessary)

Adafruit_TSL2561_Unifiedtsl=
Adafruit_TSL2561_Unified(TSL2561_ADDR_FLOAT, 12345);
**Реле порт заах хэсэг**
#define gerelrelay 24
#define sensrelay 25
#define usalgaarelay 26
#define dulaanrelay 51
void displaySensorDetails(void)
{
sensor_t sensor;
tsl.getSensor(&sensor);
Serial.println("------------------------------------");

ШУТИС МХТС
Serial.print ("Sensor: "); Serial.println(sensor.name);

Serial.print ("Driver Ver: "); Serial.println(sensor.version);
Serial.print ("Unique ID: "); Serial.println(sensor.sensor_id);
Serial.print ("Max Value: "); Serial.print(sensor.max_value); Serial.println(" lux");
Serial.print ("Min Value: "); Serial.print(sensor.min_value); Serial.println(" lux");
Serial.print ("Resolution: "); Serial.print(sensor.resolution); Serial.println(" lux");
Serial.println("------------------------------------");
Serial.println("");
delay(500);
}
void configureSensor(void)
{
**Мэдрэгч TSL2561 утга авч байгаа хэсэг**

/* You can also manually set the gain or enable auto-gain support */
// tsl.setGain(TSL2561_GAIN_1X); /* No gain ... use in bright light to avoid
sensor saturation */
// tsl.setGain(TSL2561_GAIN_16X); /* 16x gain ... use in low light to boost
sensitivity */
tsl.enableAutoRange(true); /* Auto-gain ... switches automatically between 1x
and 16x */
/* Changing the integration time gives you better sensor resolution (402ms = 16-bit
data) */
tsl.setIntegrationTime(TSL2561_INTEGRATIONTIME_13MS); /* fast but low
resolution */
// tsl.setIntegrationTime(TSL2561_INTEGRATIONTIME_101MS); /* medium
resolution and speed */
// tsl.setIntegrationTime(TSL2561_INTEGRATIONTIME_402MS); /* 16-bit data
but slowest conversions */
/* Update these values depending on what you've set above! */

Serial.println("------------------------------------");

ШУТИС МХТС
Serial.print ("Gain: "); Serial.println("Auto");

Serial.print ("Timing: "); Serial.println("13 ms");
Serial.println("------------------------------------");
}
**Реле утга авч байгаа хэсэг**

void setup(void) {
Serial.begin(9600);
//Serial.println("Light Sensor Test"); Serial.println("");
pinMode(gerelrelay, OUTPUT);
pinMode(sensrelay, OUTPUT);
pinMode(usalgaarelay, OUTPUT);
pinMode(dulaanrelay, OUTPUT);
/* Initialise the sensor */
if(!tsl.begin()){
/* There was a problem detecting the TSL2561 ... check your connections */
// Serial.print("Ooops, no TSL2561 detected ... Check your wiring or I2C ADDR!");
while(1);
}
displaySensorDetails();
/* Setup the sensor gain and integration time */
configureSensor();
/* We're ready to go! */
Serial.println("");
pinMode(A11, INPUT);
}
void loop(void) {
byte i;
byte present = 0;
byte type_s;
byte data[12];
byte addr[8];
float celsius, fahrenheit;

ШУТИС МХТС
if ( !ds.search(addr)) {
//Serial.println("No more addresses.");
// Serial.println();
ds.reset_search();
delay(250);
return;
}
// Serial.print("ROM =");
// for( i = 0; i < 8; i++) {
// Serial.write(' ');
// Serial.print(addr[i], HEX);
// }
**Температур DS18S20 утга авч байгаа хэсэг**

if (OneWire::crc8(addr, 7) != addr[7]) {
//Serial.println("CRC is not valid!");
return;
}
Serial.println();
// the first ROM byte indicates which chip
switch (addr[0]) {
case 0x10:
//Serial.println(" Chip = DS18S20"); // or old DS1820
type_s = 1;
break;
case 0x28:
// Serial.println(" Chip = DS18B20");
type_s = 0;
break;
case 0x22:
//Serial.println(" Chip = DS1822");
type_s = 0;

ШУТИС МХТС
break;
default:
// Serial.println("Device is not a DS18x20 family device.");
return;
}
ds.reset();
ds.select(addr);
ds.write(0x44, 1); // start conversion, with parasite power on at the end
delay(1000); // maybe 750ms is enough, maybe not

// we might do a ds.depower() here, but the reset will take care of it.
present = ds.reset();
ds.select(addr);
ds.write(0xBE); // Read Scratchpad
// Serial.print(" Data = ");
// Serial.print(present, HEX);
// Serial.print(" ");
for ( i = 0; i < 9; i++) { // we need 9 bytes
data[i] = ds.read();
//Serial.print(data[i], HEX);
//Serial.print(" ");
}
// Serial.print(" CRC=");
// Serial.print(OneWire::crc8(data, 8), HEX);
// Serial.println();
// Convert the data to actual temperature
// because the result is a 16 bit signed integer, it should
// be stored to an "int16_t" type, which is always 16 bits
// even when compiled on a 32 bit processor.
int16_t raw = (data[1] << 8) | data[0];
if (type_s) {
raw = raw << 3; // 9 bit resolution default
if (data[7] == 0x10) {

ШУТИС МХТС
// "count remain" gives full 12 bit resolution

raw = (raw & 0xFFF0) + 12 - data[6];
}
} else {
byte cfg = (data[4] & 0x60);
// at lower res, the low bits are undefined, so let's zero them
if (cfg == 0x00) raw = raw & ~7; // 9 bit resolution, 93.75 ms
else if (cfg == 0x20) raw = raw & ~3; // 10 bit res, 187.5 ms
else if (cfg == 0x40) raw = raw & ~1; // 11 bit res, 375 ms
//// default is 12 bit resolution, 750 ms conversion time
}
celsius = (float)raw / 16.0;
fahrenheit = celsius * 1.8 + 32.0;
Serial.print(" Temperature = ");
Serial.print(celsius);
Serial.print(" Celsius, ");
// Serial.print(fahrenheit);
// Serial.println(" Fahrenheit");
sensors_event_t event;
tsl.getEvent(&event);
/* Display the results (light is measured in lux) */
if (event.light)
{
Serial.print(event.light); Serial.println(" lux");
}
else
{
**Мэдрэгчүүдийн утгыг өгөгдлийн бааз руу илгээх хэсэг**

client.print("myCB({'temperature':");
client.print(temperature);
client.print(",'temperatureF':");
client.print( temperaturef);

ШУТИС МХТС
client.print(",'humidity':");
client.print(humidity);
client.print(",'temperature2':");
client.print(temperatureIndoor);
client.print(",'Soil':");
client.print(b);
client.print(",'Led':");
client.print(switch_state);
client.print("})");
client.println();
printTime();
break;
}
if (c == '\n') currentLineIsBlank = true;

else if (c != '\r') currentLineIsBlank = false;
}
}
client.stop();
blinkLED();
**Мэдрэгчүүдийн утгыг өгөгдлийн баазд анализ хийх хэсэг**

/* If event.light = 0 lux the sensor is probably saturated
and no reliable data could be generated! */
Serial.println("Sensor overload");
}
delay(250);
int SensorValue = analogRead(A11); //take a sample
Serial.print(SensorValue); Serial.print(" - ");
if(SensorValue >= 1000) {
Serial.println("Sensor is not in the Soil or DISCONNECTED");
}
if(SensorValue < 1000 && SensorValue >= 600) {

ШУТИС МХТС
Serial.println("Soil is DRY");
digitalWrite(usalgaarelay,HIGH); delay(1000);
}
if(SensorValue < 600 && SensorValue >= 370) {
Serial.println("Soil is HUMID");
digitalWrite(usalgaarelay,LOW); delay(1000);
}
if(SensorValue < 370) {
Serial.println("Sensor in WATER");
digitalWrite(usalgaarelay,LOW); delay(1000);
}
delay(50);
if (celsius<20)
{digitalWrite(dulaanrelay,HIGH); delay(1000); }
else {digitalWrite(dulaanrelay,LOW); delay(1000); }
if (celsius>26){
digitalWrite(sensrelay,HIGH); delay(1000); }
else {digitalWrite(sensrelay,LOW); delay(1000); }
if (event.light<100){
digitalWrite(gerelrelay,HIGH); delay(1000); }
else {digitalWrite(gerelrelay,LOW); delay(1000); }
}

ШУТИС МХТС
Хавсралт2 . Температур мэдрэгчийн түүвэрчилсэн судалгаа

Загвар Хүснэгт 4.1. 9 төрлийн дижитал температур мэдрэгч.
алдаа(%)
хязгаар
хязгаар
250С дахь
Гүйдлийн дээд
(хэт өндөр
Хүлэмжийн
хэм)
нарийвчлал
Гаралтын
дохио
Хэмжилтийн
хэмжилтийн
Дээд алдаа
нарийвчлал
Дээд
DS18B20 -40-с0 0,0078 Дижитал 0,04 0,25 ±0,25С (-55- 210µА
+150 с +125 С) 0
A DT7320 -40-с0, 0078 Дижитал 0,0017 0,75 ± 0,25С (-20-с 230µА

+150 +105 С) 0
ADT7312 -55-с 0,0078 Дижитал 1 1,5 ± 1С (-55-с 255µА

+ +175 +175 С) 0
ADT7311 -4 0-с 0,0078 Дижитал 0,05 1 ± 0,4С (-40-с2 50µА

+150 +105 С) 0
ADT7410 -55-с 0,0078 Д Дижитал 0,05 1 ±0,05С (-40-с 230µА

+150 +105 С) 0
ADT7310 - 55-с0 0,0078 Дижитал 0,05 1 0,4С (-40-с 230µА

+150 +1050С)
ADT6402 - 55-с 0,125 Дижитал 4 6 5 230µА
+125
ADT6401 -55-с 0,125 Дижитал 4 6 250µА
+125
ADT6504 -55-с 0,0625 Дижитал 6
+125
Хүснэгт 4.2. 10 төрлийн аналог температур мэдрэгч.

хэмжилтийн
Хэмжил-тийн
Мэдрэгчийн
алдаа (%)
Гаралтын
хязгаар
Хүчдэлийн
хэлбэр
гаралт
загвар
250С дахь
Загвар
Гүйдэл
T MP17 2 ,5 -40-с +105 4-30V 1µА/0К 305µА Аналог

TMP37 2 5-100 2,7-5,5 V 20mV/ С 0
50 µА Аналог
TMP36 1 - 40-с +125 2,7-5,5 V 10mV/0С 50 µА Аналог
TMP35 1 10-125 2,7-5,5 V 10mV/ С 0
AD22103 2,5 0-100 2,7-3,6 V 28mV/0С 600 µА Аналог
AD22100 2 0-100 4-6,5V 22,5mV/ С 5 0
TMP01 0 2,5 -40-с +85 4,5-13,2V 5mV/0К 500 µА Аналог

ШУТИС МХТС
AD597 1 55-с +125 30Vmax 10mV/0С 300 µА Аналог

AD596 - 55-с +125 30Vmax 10mV/0С 300 µА Аналог
AD592 0,3 -25-с +1054 -30V 1µА/ К
0
Аналог
Хавсралт 3. Чийгшил мэдрэгчийн түүвэрчилсэн судалгаа
Хүснэгт 4.3. 7 төрлийн чийгшил мэдрэгч.

Үнэмлэхүй чийгшил мэдрэгч нь 0-7 mV –н
бүтээмжээр 0-130gr/m3-д жагсааж тавьдаг. Хурц
YL-69 Absolute humidity sensor орчинд идеал. Халуун дамжуулах хэмжээ -
40+850С , ус нэвтрэхгүй хөнгөн цагаан
мэдрэмтгий элемент юм.
Хэмжилтийн хязгаар нь 250С –д 20-90%, нарийвлал
UPS-700 Resistive type humidity sensor нь ±20%, температурын коэффициент нь -
0,4%RH/0F (60-1000F –д 20-80%), температурын
хязгаар нь (-200C)- (+600C)
Хэмжилтийн хязгаар нь 250С –д 20-90%, нарийвлал
UPS-800 “WATERPROOF” Resistive type нь ±20%, температурын коэффициент нь -
humidity sensor 0,4%RH/0F (60-1000F –д 20-80%), температурын
хязгаар нь (-200C)- (+600C)
Гүйдлийн дээд хягаар нь: 100µА, давтамжийн
хязгаар нь: 10-400Гц (тохиромжтой 60Гц).
HS-SERIES Narrow range resistive type Нарийвчлал ±1%, урт хугацааны тогтвортой
humidity sensor байдал: 1жилд ±1% , температурын хязгаар : 4-
710C
Орлуулж болох мэдрүүр, 5VDC хүчдэл шаардлага
SC-600E Resistive type humidity sensor with хангахаар зохицуулагдсан. Хэмжилтийн
sealed electronics хязгаар: 250C 20-90%, температурын хязгаар: (-
200C) – (+600C)

Хүлэмжийн удирдлагын систем

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Хүлэмжийн удирдлагын систем

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ШУТИС МХТС

Түлхүүр үг: Хүлэмж, Мэдрэгч, Утасгүй мэдрэгч сүлжээ, микроконтроллёр,

Хүлэмжийн удирдлагын систем I

ЗОХИОГЧИЙН ЭРХ ХАМГААЛАГДАХ ХУУДАС

Энэ дипломын төслийн зохиогчийн эрх ........................ заалтын дагуу хамгаалагдах

Хүлэмжийн удирдлагын систем II

Оюутны овог нэр: Лхагвадоржийн Гаваацадмид

Оюутны код: J.TC13D375

Огноо: 2017.01 сар

Хүлэмжийн удирдлагын систем III

Энэхүү төслийг гүйцэтгэх явцад гүн туслалцаа үзүүлсэн Багш Ж.Оргил,

Хүлэмжийн удирдлагын систем IV

Хүлэмжийн удирдлагын систем V

2.4. Ижил төстэй бүтээгдэхүүний судалгаа ............................................................. 27

Хүлэмжийн удирдлагын систем VI

Зураг 2.1. Зигби XBee S2 модуль. 15

Зураг 2.2. Мэдрүүрийн ерөнхий загвар. 16

Зураг 2.3. Дижитал мэдрэгч ажиллагаа. 17

Зураг 2.4. Аналог мэдрэгч ажиллагаа. 18

Зураг 2.5. Мэдрэгчийн зангилааны бүтэц. 17

Зураг 2.6. Реле модуль схем. 19

Зураг 2.7. Дуслын усалгааны мотор. 21

Зураг 2.8. Дуслын усалгааны системийг хийсэн байдал ба эд ангиуд. 21

Зураг 2.9. Бороожуулагч систем. 22

Зураг 2.11. Усан халаалтын шугам. 23

Зураг 2.12. Зөөврийн тавцан. 23

Зураг 2.13. LED grow light гэрлийн цацаргалт. 24

Зураг 2.14. LED grow light гэрэлтүүлгийн систем. 24

Зураг 2.15. Мананжуулалт. 25

Зураг 2.16. Цаг уурын хяналтын төв. 25

Зураг 2.17. Хөргөлтийн систем. 25

Зураг 2.18. Хүлэмжийн дээврийн агааржуулалтын цонх. 26

Зураг 2.19 Цонх. 26

Зураг 2.20. Хөнгөн цагаан каркас, шилэн цонх, хөтлөгч араа. 27

Зураг 2.21. Growmaster удирдлагын систем. 28

Хүлэмжийн удирдлагын систем VII

Зураг 2.22. iGrow1400 удирдлагын систем. 28

Зураг 3.1. Ажиллагааны зарчим. 29

Зураг 3.2. Зарчмын схем. 30

Зураг 3.3. Монтажийн схем. 31

Зураг 3.4. Угсарсан хавтан. 31

Зураг 3.7. Температур алгоритм. 33

Зураг 3.8. Гэрлийн алгоритм. 34

Зураг3.9. Хүлэмжийн харагдах байдал. 36

Зураг 3.10. Удирдлагын харагдах байдал 37

Хүлэмжийн удирдлагын систем VIII

Хүснэгт 1.3. Ханасан уурын даралт, үнэмлэх үү чийгийн багтаамж. 10

Хүснэгт 1.6. Оролт гаралтын хүснэгт t 0 С-н төвшин. 11

Хүснэгт 1.7. Хөрсний чийг мэдрэгч YL69 Чийгшилтийн гаралтын хүчдэл. 11

Хүснэгт 1.8. Оролт гаралтын хүснэгт RH- н төвшин. 11

Хүснэгт 1.9. Гэрлийн цацаргах туяа. 12

Хүснэгт 1.10. Таримал бүрийн дээд ба тохиромжтой, доод температур. 13

Хүснэгт 1.11. Хөрсний температурын тохирох хэмжээ. 13

Хүснэгт 2.1. ATmega2560 техникийн үзүүлэлт. 15

Хүснэгт 2.2. Утасгүй дамжуулах системийн харьцуулалт. 15

Хүснэгт 2.3. Ашиглагдах тоног төхөөрөмж. 18

Хүснэгт 2.4. Гэрлийн туяа (нм). 24

Хүснэгт 3.1. Үнийн хүснэгт. 34

Хүснэгт 3.2. Ижил төстэй бүтээгдэхүүний харьцуулалт. 35

Хүснэгт 4.1. 9 төрлийн дижитал температур мэдрэгч. 49

Хүснэгт 4.2. 10 төрлийн аналог температур мэдрэгч. 49

Хүснэгт 4.3. 7 төрлийн чийгшил мэдрэгч. 50

Хүлэмжийн удирдлагын систем IX

ТӨСЛИЙН ТОВЧ ТАНИЛЦУУЛГА