OBRADA LASEROM (LBM)

NEKONVECIONALNI POSTUPCI OBRADE

OBRADA LASEROM se zasniva na primjeni
koncentrisane fotonske energije, fokusirane na malu
površinu materijala, za obradu zagrijavanjem,
topljenjem, sagorjevanjem ili isparavanjem.

Zahvaljujući visokoj preciznosti i energetskim

svojstvima koja mogu varirati u širokim granicama,
laser je našao široku primjenu u skoro svim područjima
ljudske djelatnosti, a neka su zahvaljujući njegovoj
primjeni doživjela pravi preporod.

LASER je akronim od engleskih riječi " Light

Amplification by Stimulated Emission of Radiation" ,
označava pojačanje svjetlosti pomoću stimulisane
emisije zračenja.
 ISTORIJA LASERA, ZNAČENJE I PRIMJENA

Teorijske osnove procesa dobijanja laserskog

zraka, tzv. stimulisane emisije postavio je Ajnštajn
(Albert Einstein) još 1917. godine u okviru kvantne
mehanike zračenja

• Prvi laser napravio je 1960. godine Theodore H.

Maiman zaposlen na Huges Research Laboratorie
Malibu, California.

•Danas uopšte nije moguće zamisliti dalji razvoj

nekih područja, kao što su: mas-mediji, računarska
tehnika, mjerna tehnika, telekomunikacije,
medicina, pa i obrada materijala bez primjene
laserske tehnologije i tehnike.
 FIZIČKE OSNOVE LASERSKOG ZRAKA

Laserski zrak se dobija u optičkom rezonatoru.

Sastavni djelovi tog rezonatora su:
 kvantni generator, koga čini:
laserski aktivna materija čvrstog, tečnog ili gasovitog stanja,
izvor svjetlosne pobude najčešće u vidu blic lampe
 dva paralelna ogledala; lijevo koje 100% reflektuje svjetlost i
desno koje djelimično propušta svjetlost (najviše do 10%), ovdje
nazvano polu propusno ogledalo.
 KARAKTERISTIKE LASERSKOG ZRAKA
1. INTENZITET LASERSKOG ZRAKA
Laserski zrak koji se dobija iz rezonatora nema isti
intenzitet po cjelom poprečnom presjeku, to bi bilo
idealno, ali se iz brojnih praktičnih razloga to ne može
ostvariti.
S obzirom na veliki značaj koji raspodjela intenziteta
ima kod različitih primjena lasera, ovom pitanju se
opravdano pridaje posebna pažnja.

Raspodjela intenziteta po poprečnom presjeku

laserskog zraka opisuje njegove transverzalne
oscilacije koje se označavaju sa TEMm,n, odnosno
TEMp,l, ,to je skraćenica od:
Transverse Elektromagnetic Mode (transverzalni
elektromagnetski mod).
 KARAKTERISTIKE LASERSKOG ZRAKA
1. INTENZITET LASERSKOG ZRAKA
•Kod primjene lasera za obradu
materijala, teži se raspodjeli
intenziteta najnižeg, tzv. osnovnog-
mono moda TEM00, koji ima oblik
Gauss-ove raspodjele u osnom
presjeku laserskog zraka sa izrazitim
špicom u sredini (slika a), pogodan
za obradu skidanjem materijala.
•Raspodjele intenziteta višestrukog-
multi moda su uglavnom bez
izrazitih špiceva, tj. sa vrhom koji je
zaravnjen. Takvi modovi imaju
ravnomjerniju raspodjelu
intenziteta po presjeku zraka i
pogodniji su za određene primjene
lasera za operacije toplotno-
termičke obrade materijala
(zavarivanje, termička obrada,
prevlačenje ) , (slika b).
 2. POLARIZACIJA LASERSKE SVJETLOSTI

Jedna od daljih važnijih karakteristika laserskog zraka je

polarizacija, tj. način prostiranja njegove svjetlosti u
prostoru.

Osnovni vid polarizacije laserske svjetlosti je eliptična

polarizacija kod koje se vrhovi vektora jačine polja kreću po
elipsi oko pravca prostiranja talasa, tj. oko z ose.

Posebni slučajevi polarizacije laserske svjetlosti su cirkularna

polarizacija, kod koje se vrhovi vektora jačina polja kreću po
krugu oko pravca prostiranja talasa i

linearna polarizacija, kod koje je oscilovanje jačine

električnog polja jednako u svim ravnima.
 3. ENERGETSKE KARAKTERISTIKE LASERSKOG ZRAKA
Energija izvora laserske svjetlosti može se mjenjati jedino
brojem pobuđenih fotona, što se postiže promjenom
karakteristika pobudne svjetlosti.
Snaga laserskog zraka: PL  r 2    I sr  AL  I sr

r - radijus laserskog zraka;

Isr - srednja vrijednost intenziteta po poprečnom preseku laserskog
zraka; AL . površina poprečnog presjeka laserskog zraka.
 3. ENERGETSKE KARAKTERISTIKE LASERSKOG ZRAKA
Laseri mogu da rade u kontinualnom –
cw (continous wave) I
impulsnom - pw (pulse wave)
režim rada, što je takođe
vrlo bitna karakteristika.
Kod kontinualnog režima rada, nominalna snaga laserskog
zraka stoji stalno na raspolaganju, dok se kod impulsnog
režima rada ona emituje u intervalima, koji zavise od
parametara tih impulsa. Ovo je jedna od važnijih
karakteristika lasera koju treba imati u vidu kod njegove
praktične primjene.
Intenzitet ili specifična snaga laserskog zraka:
PL
I 
AL
 OSNOVE PROCESA OBRADE LASEROM
Proces obrade laserom se ostvaruje apsorpcijom laserskog
zraka u površinski sloj materijala obratka. Fokusiranjem
laserskog zraka na malu površinu poprečnog presjeka dolazi
do intenzivne koncentracije snage lasera i pretvaranja
svjetlosne u toplotnu energiju.

LBM je termalni proces i materijali sa povoljnim termičkim

osobinama mogu se uspješno obrađivati bez obzira na
mehaničkih svojstava.

LBM je fleksibilan proces sa prednostima: uska širina reza

(materijal minimalno izgubljen ), ravno sječenje ivica , niska
neravnine isječene površine, minimalne metalurške i
površinske deformacije , jednostavnu integraciju sa numerički
upravljanim (CNC) mašinama za sječenje složenih profila.
 OSNOVE PROCESA OBRADE LASEROM
Lasersko sječenje se obično
izvodi dovođenjem radnog gasa
u zonu dejstva laserskog zraka,
zbog struje gasa, sa istopljenim
i isparenim materijalom se
odstranjuju i čvrste čestice
produkata razaranja materijala.
Druga funkcija gasa koji se
dovodi u zonu rezanja je da
hladi isječene ivice materijala i
samim tim poboljša kvalitet
reza. Osnovne karakteristike
procesa obrade laserom
ogledaju se u univerzalnosti
praktično nepostojećeg “alata”.
Posebna karakteristika obrade
laserom je da se bez obzira na
oblik radnog predmeta i
materijala obratka obrađivanje
vrši istim alatom.
 STRUKTURA LASERSKOG POSTROJENJA
U praktičnoj primjeni nalazi se veliki broj različitih postrojenja za
obradu laserom, širokog opsega snage i područja primjene.

Međutim, karakteristične cjeline većine LBM postrojenja

uglavnom su iste i čine ih sledeće jedinice:

optički rezonator,
izvor za napajanje električnom energijom,
jedinice za napajanje energetskim gasovima,
sistem za hlađenje optičkog sistema,
sistem za vođenje i oblikovanje zraka,
radna glava,
radni prostor mašine,
upravljačka jedinica i
sigurnosni sistem.
STRUKTURA LASERSKOG POSTROJENJA
 OPTIČKI REZONATORI
• Optički rezonator predstavlja centralnu jedinicu LBM
postrojenja, a služi za generisanje laserskog zraka određenih
karakteristika.

• Princip rada optičkog rezonatora, zasnovan je na stimulisanoj

emisiji zračenja svjetlosne energije pod dejstvom svjetlosne
pobude.

Sastavni djelovi rezonatora su :

• kvantni generator
• izvor svjetlosne pobude
• sistem paralelnih ogledala
 OPTIČKI REZONATORI
 Čvrsti laseri, izrađuju se obično od kristalnog dielektrikuma,
koji sadrži malu količinu aktivatora (obično ispod 1%), i to u
obliku valjka ili pravouglog paralopipeda.
Tu spada rubinski laser, Nd:YAG laser i poluprovodnički laser.

 Tečni laseri, kao tečna laserska tijela koriste se rastvori

neorganskih i organskih jedinjenja.

 Gasoviti laseri veoma su rasprostranjeni, a međusobno se

razlikuju po vrsti gasa koji obrazuje aktivnu sredinu i
dodatnih aktivatora. Danas su najviše zastupljeni CO2 laser.
To je plinsko-molekularni laser, koji kao aktivni medij koristi
molekule CO2. CO2 laser nudi puno veću snagu i to do 50 kW.
Ovi laseri se koriste za rezanje, zavarivanje
Fiber laser – Microstep
 TEHNOLOŠKE KARAKTERISTIKE PROCESA
Laserom se mogu obrađivati svi materijali, ali ne
podjednako efikasno.

Obradivost zavisi od raznih svojstava materijala, a

prvenstveno njegovih fizičkih karakteristika.

U principu materijali koji dobro provode toplotu i imaju

visoku tačku topljenja su teškoobradivi materijali.
Relativno mala obradivost lasera postiže se i kod
materijala visokog stepena refleksije laserskog zraka (Ag,
Au, Cu, Al i dr.). Različite mogućnosti obrade vrste i
debljine materijala imaju CO2 i Fiber laseri u zavisnosti od
snage izvora lasera
Fiber laser ima aktivna optička vlakna dopirana sa
rijetkim elementima kao što su erbijum, neodijum i sl.
VRSTA I DEBLJINA MATERIJALA OBRATKA
Veoma značajan parameter proizvodnosti je Brzina
pomoćnog kretanja.

Pri obradi je potrebno izabrati graničnu vrijednost

pomoćnog kretanja, da se s jedne strane ne pojavi
proces nepotpune obrade (neizbušena rupa ili
neprorezan rez) ili suprotno nepotrebno gubljenje
energije i vremena obrade.
Brzine pojedih osa se kreću do 200m/min pa i više u
zavisnosti od struktrure lasera.
Efikasnost sječenja laserom se može znatno
povećati primjenom tzv. pomoćnog gasa, koji
se ubacuje u smjeru djelovanja laserskog zraka,a čiji
je zadatak da se poboljša sagorjevanje materijala i
odstranjivanje produkata obrade (istopljenog,
razorenog i isparenog materijala) iz zone rezanja.
Za sječenje metala najčešće se koristi reaktivni gas –
kiseonik(O), dok se za sječenje nemetala koristi
neutralni gas – azot (N) ili inertni gas – argon (Ar) .
Pored vrste gasa na proizvodnost bitno utiče i čistoća
gasa (smanjenje kvaliteta kiseonika za 2% može da
smanji brzinu rezanja i do 50%) i pritisak gasa ( kreće
se u granicama između 1 i 20 bara, s tim da se veće
vrijednosti koriste kod sječenja tankih materijala
velikih brzina rezanja). Sječenje laserom uz primjenu
pomoćnog gasa izvodi se kontinualnim režimom rada.
Materijal Gasovi za rezanje Pritisak (bar)

Kisik 5.0 6
Konstrukcioni čelici

Nerđajući čelici

Azot 5.0 20
Legure nikla

Legure bakra

Titanove legure
Argon 5.0 15

Legure magnezija
Azot 5.0 30
Legure aluminijuma
Zrak 5
 KVALITET OBRAĐENE POVRŠINE KROZ
POREĐENJE FIBER I CO2 LASERA
Danas se sve više može vidjeti ekvivalent kvaliteta reza CO2 i Fiber lasera
do 6 ili 8 mm. Međutim , kod većih debljina pri prelasku srednje linije
reza, istina je da je kvalitet reznih ivica kod Fiber laserskog sječenja
inferioran u odnosu na CO2 lasere . Sječenje uz kiseonik pri rezanju čelika
, kvalitet reznih ivica kod Fiber laserskog sečenje na svim debljinama je
mnogo poboljšan u posljednih nekoliko godina , a danas je itekako
uporediv sa CO2 laserskim sječenjem.
 KVALITET OBRAĐENE POVRŠINE KROZ
POREĐENJE FIBER I CO2 LASERA

CO2 laser Fiber laser

Sa slika je vidljvo da postoji jasno povećanje hrapavosti reznih ivice od

srednje linije reza prema dole u slučaju sječenja pomoću Fiber lasera iste
snage kao CO2 laser.
Sječenje uz kiseonik za rezanje čelika , kvaliteta reznih ivica kod Fiber
laserskog sečenje na svim debljinama je mnogo poboljšan u poslednjih
nekoliko godina , a danas je itekako uporediv sa CO2 laserskim sječenjem .
Eksperimentalni rad na Fiber laseru , snage izvora 2kW, proizvođača
Microstep Slovačka. Mašina je opremljena sa izmjenjivim radnim
stolom dimenzija (3000x1500)mm sa dodatkom za sječenje cijevi
prečnika do 200mm.
Dodatni softver kojim mašina raspolaže je za pripremu planova rezanja i određivanje
vremena trajanja procesa obrade. Softver raspolaže automatskom mogućnosti rasporeda
dijelova na tablu i umetanja dijelova tako da dobijemo max iskorištenje na tablama zadanih
dimenzija. Prvo se vrši umetanja DXF šablona nacrtanog u nekom od CAD programa,
zatim automatski ili ručno raspoređivanje na tablu i na kraju se vrši generisanje tako
napravljenog plana rezanja. Asper nam automatski generiše G kod prilagođen našoj mašini.
Asper u sebi sadrži i pod sofver za generisanje G koda pri sječenju na cijevima

Asper softver
Asper softver priprema plana obrade na cijevima
Nakon pripreme u Asper softveru i generisanje G koda našeg programa,
unutar MSNC 500 sofvera vršimo izbor gorionika za rezanje u zavisnosti
od vrste i debljine materijala obratka. Parametri gorionika se mjenjaju u
zavisnosti od našeg iskustva i kvaliteta reza koji dobijamo
Prilikom ispitivanja korišten je toplovaljani nelegirani konstrukcioni čelik S235JR sa
sledećim hemijskim sastavom:

HEMIJSKI SASTAV S235JR

C Mn P S N Cu
max 0.2 max 1.4 max 0.04 max 0.04 max 0.012 max 0.55

Isjecanje uzoraka je vršeno na debljinama od 2mm, 4mm, 6mm, 7mm i 8mm. Prilikom
isjecanja korišten je pomoćni gas kisik klase tačnosti 5.0 kako bi se postigli max rezultati
brzina prilikom rezanja. Kako se prilikom rezanja manjih debljina može koristiti i azot, na
debljini od 2mm smo izvršili isjecanje jednog komada sa pomoćnim gasom azotom klase
tačnosti 5.0. Svi uzorci na kojima se isjecalo su na površinama očišćeni od korozije i drugih
nečistoća jer često korozija može da bude uzročnik mnogo manjih brzina rezanja. Radni
komad smo posmatrali iz više uglova. Prvi prikaz će biti pokazatelj zakrivljenosti reza u
zavisnosti od debljine materijala. Drugi prikaz je pokazatelj gorivog presjeka usljed uticaja
nestabilnosti laserskog zraka prilikom prelaza sa sječenja po jednoj osi na drugu. I treci prikaz
nam pokazuje do koje dubine već stabilan laserski zrak obrazuje strije a nakod toga gorivu
površinu.
MIKROSKOPSKI PREGLED UZORAKA RAZLIČITIH
DEBLJINA

Neravna rezna ivica Cijelim presjekom goriva površina

• Kod tanjih materijala, debljine do 2 mm, naročito kod čelika, prisutna je

neravna ivica cijelim rezom, zbog velikih brzina rezanja i nedovoljnog vremena
da se laserski zrak potpuno stabilizuje. Često je kvalitet reza u takvim
slučajevima i lošiji nego na debljinama od 3mm ili 4mm. Cijelim presjekom se
može primjetiti potpuno goriva površina, zbog velike snage laserskog zraka i
malih debljina.
Uzorak S235JR 4mm:
Uzorak S235JR 6mm:
Uzorak S235JR 7mm:
Uzorak S235JR 8mm:
 REZULTATI MJERENJA
Skošenje ivice (mm)
0.14

0.12

0.1

0.08

Skošenje ivice (mm)

0.06

0.04

0.02

0
2 4 6 7 8
 Dubina strija (mm)
1.8

1.6

1.4

1.2

Dubina strija (mm)

0.8

0.6

0.4

0.2

0
2 4 6 7 8