1 PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON

FAKULTET POSLOVNE INFORMATIKE

Vanredne studije
Smjer „Poslovna informatika”

Predmet
Ekspertni Sistemi

Vještačka Inteligencija
(seminarski rad)

Predmetni nastavnik
Prof. dr Branko Latinović

Student
Indeks br.

Banja Luka, mart2014.

 UVOD

Izraz “vještačka inteligencija” se koristi od sredine pedesetih godina. Za uvođenje ovog izraza
smatra se da je najzaslužniji John Mac Carty. Prvi put izraz VI se čuo u ljeto 1956 godine. na
sastanku tadašnjih pet vodećih naučnika iz oblasti računarskih nauka. Sastanak je održan na
Dartmouth koledžu u Hanoveru, Novi Hemšir.
Intelekt je uvijek bio vezan za čovjeka, jednu od relativno prihvatljivih definicija pojma
inteligencije dao je profesor Chrstopher Evans u svojoj čuvenoj knjizi “Moćni Mikro” 1979
godine:
Inteligencija je sposobnost sistema da se prilagodi promjenam u svijetu i što je ta sposobnost
veća, odnosno profinjenija snaga prilagođavanja sistem je inteligentniji.

U navedenoj definiciji se spominje sistem, što daje dosta široko značenje, mada se u podsvjesti
misli na čovjeka. Otuda je potreban napor da se sve to premjesti i sve te karakteristike pripišu
neživoj tvorevini – mašini. Shvatanje ovog problema se rješavalo kroz pravilno definisanje
karakteristika inteligencije.
AI je disciplina koj se bavi oblikovanjem inteligentnih sistema koji implementiraju one osobine
ljudskog ponašanja koja se smatraju inteligentnim.

2
2 KARAKTERISTIKE INTELIGENCIJE

Neke od karakterističnih osnovnih karakteristika inteligencije a koje su danas opšte prihvaćene

su:

 imitacija dijaloga
 rješavanje svih varijanti problema
 rješavanje netrivijalnih zadataka
 učenje
 ekstrapolacija

2.1 Imitacija dijaloga

Imitacija dijaloga je karakteristika koja potiče od čuvenog engleskog matematičara Tjuringa.

On je predložio da se sistem, čovjek ili računar smatra inteligentnim ako se ne može uočiti, u
toku konverzacije, s kim se vodi dijalog, sa čovjekom ili sa računarom.
Tjuringov test je naziv ove metode, za kojeg su bili razvijani posebni dijalogni programi.
Međutim vrlo brzo se došlo do zaključka da je ovakv test samo imitacija intelekta i da je jedan
od potrebnih ali ne i dovoljni uslova za inteligenciju.

2.2 Rješavanje svih varijanti problema

Misli se na rješavanje svih vrsta problema ali ne lošije od čovjeka. Ova karakteristika nekada
veoma popularna danas se smatra nedovoljnom i nepotpunom. Postavlja se pitanje o kakvom
problem i o kakvim varijantama se govori. Probleme ne treba tražiti u području numerike, jer
onda o intelektu nema ni govora. Neki autori predlažu da treba preći u mnogo intelektualnije
područje – muziku.

2.3 Rješavanje netrivijalnih zadataka

Postavlja se pitanje šta je netrivijalni a šta trivijalni zadatak. Uobičajena matematička definicija
kaže da je trivijalni zadatak onaj kod koga je način rješavanja poznat. Ovdje se radi da je
potrebno da se pronađe način rješavanja zadatka što taj zadatak čini netrivijalnim.

2.4 Ekstrapolacija

Ekstrapolacija odnosno aproksimativno odlučivanje na osnovu niza faktora, navešćemo neke

primjere uzroka i posledica nekih pojava. Pritisak prekidača izaziva paljenje svjetla, pojava
problema zahtjeva njegovo otklanjanje itd. Kod trivijalnih problema rješenje je očigledno, što
nije slučaj kod zdrasvstvenih problema relativno nedefinisanog oblika ili proizvodnje nekog
dijela ili sklopa.

3
2.5 Učenje

Učenje je jedno od najvažnijih i najtežih karakteristika spoznaje, a samim tim, inteligencije

uopšte. Pri tome se ne misli da je učenje memorisanje činjenica. To jeste nužna karakteristika
ali nedovoljna. Aktiviranjem čula počinje učenje odnosno uspostavljanje kontakta sa spoljnim
svijetom. Kod živih bića ovo je stalan i neprekidan process, sposobnost pamćenja je sljedeća
karakteristikaa procesa učenja. Samo memorisanje činjenica se ne može smatrati inteligentnim
jer da je to tačno i magnetni medij recimo bi bio inteligentan.

3 POJAM I DEFINICIJE VJEŠTAČKE INTELIGENCIJE

Vještačka inteligencija je naučno područje koje ima cilj da mašine kao što je računar imaju
sposobnost inteligentnog ponašanja.
Neke od definicija vještačke inteligencije:

 Vještačka inteligencija je nauka koja čini da mašine obavljaju stvari koje bi

zahtjevale inteligenciju kad bi ih obavljao čovjek (M.Minsky, 1968);

 Vještačka inteligencija je dio nauke o računarima usmjeren na stvaranje i

pručavanje računarskih programa koji ispoljavaju svojstva koja se identifikuju
kao inteligentna u ljudskom ponašanju: znanje, zaključivanje, učenje, rješavanje
problema, razumjevanje jezika id r. (A. Barr, 1983) ;

 Vještačka inteligencija je disciplina kreiranja mašina koje podražavaju ljudsko

ponašanje ili inteligenciju; mašine koje su senzitivne i misle (M. Carrico,J. Girrard, J.
Jones, 1989.);

 Vještačka inteligencija je disciplina koja izučava mehanizme inteligentnog

ponašanja kroz analizu, razvoj i evaluaciju vještačkih tvorevina u koje se ugrađuju
ti mehanizmi (V. Deveždić, 2002.).

4
4 RAZVOJNI PUT VJEŠTAČKE INTELIGENCIJE

Značajniji događaji u razvoju VI su prikazani sledećom tabelom:

PERIOD KLJUČNI DOGAĐAJI

1930.-1940. Formalna logika, kognitivna psihologija, ideja

kompjuterizacije
Korjeni

1945.1954. Razvijeni računari, administrativno ponašanje,

kibernetika i samoorganizirajući sistemi

1955.-1960. Narasujući broj računara, jezik obrade informacije,

rješavanje opštih problema, psihologija obrade
Počeci istraživanja VI.
informacije

1961.-1970. Rješavanje ljudskih problema, LISP, Heuristici,

ELIZA, Robotika, Šahovski programi, DENDRAL
Godine razvoja i preusmjeravanja, Traganje za
rješavaocima opštih problema

1971.-1980. MYCIN, HEARSAY – II, EMYCIN, PROLOG

Godine specijalizacije i uspjeha, razvoj sistema
baziranih na znanju

1981.-1992. PROSPECTOR, japanski projekti pete generacije,

5. generacija računara, 6. generacija programskih
jezika

1992- ….. Softverski agenti, otkrivanje znanja u BP, AI na

internetu

Tabela 1.

5
5 OBLASTI PRIMJENE

Oblasti vještačke inteligencije sa određenim podoblastima i tipovima inteligentnih sistema jesu:

 ekspertni sistemi- sistemi kojima se čuva i eksploatiše znanje na način sličan ljudskim
ekspertima
 mašinsko učenje- metode klasifikacije, otkrivanja znanja (Data Mining), dobavljanje
informacija, indukcija, prepoznavanje šablona
 igre- teorije igara i primjene, šah….
 predstavljanje znanja- jezici predstavljanja znanja, strukture
 rasuđivanje- pretraživanje, različite metoda rasuđivanja i automatsko dokazvanje
teorema, formalno automatsko dokazivanje ispravnosti
 obrada prirodnog jezika- mašinsko prevođenje, razumijevanje i analiza dijaloga,
automatsko ispravaljanje i generisanje
 agenti- multi–agentski sistemi i primjene, softboti, web mining
 govor- problemi prepoznavanja, generisanje i razumijevanje govora, prepoznavanje
govornika i autentifikacija
 vizija- problemi interpretacije i razumijevanje slika
 računska inteligencija- fazi logika i sistemi, neuronske mreže, genetski aloritmi,
primjene u automatskom odlučivanju i upravljanju
 robotika
 kognitivne nauke (multidiciplinarna oblast u kojoj se prepliću VI i psihologija,
filozofija, neurologija, biologija, lingvistika, antropologija) : uvjerenja, kreativnost,
emocije, pamćenje, percepcija, priroda inteligencije i svijesti, usađena sposobnost
saznavanja i mnoge kombinacije kakva je i evolutivna psihologija
 edukacija- inteligentni tutorski sistemi
 inteligentni interfejsi- modeliranje korisnika, dijaloga i objašnjenja, veza sa
tehnologijom
 filozofski aspekti, etičke i društvene implikacije

Najznačajni oblasti primjene VI su sistemima zasnovanim na znanju kao i u ekspertnim

sistemima.

5.1 Sistemi zasnovani na znanju

Sistem zasnovani na znanju gdje spadaju i sistemi za podršku u odlučivanju i ekspertni sistemi,
predstavljaju jedan od oblika praktične primjene VI. Opšte karakteristike računarskih programa
ovih sistema su:

 simboličko predstavljanje, korištenje heuristike, predstavljanje znanja

 nestruktuirani problemi se rješavaju uz prisustvo logičkog nesklada između raspoloživih
podataka
 sposobnost usavršavanja.

6
Heuristika je skup domišljatog nagađanja, koja usmjeravaju i ograničavaju područje traganja za
rješenjem.

Sistemi za podršku u odlučivanju(DSS) su IS koji su slični i komplementarni standardnim IS, i

imaju za cilj da podržavaju procese donošenja odluka. Oni predstavljaju simbiozu IS, primjene
funkcionalni znanja i tekućeg procesa analize odlučivanja.
Ekspertni sisitemi su računarski programi kojima se emulira rješavanje problema kako to čine
eksperti.
Po;eci istorije rayvoja ekspertnih sistema prikazani su u tabeli 21, istraživanja u domeni
ekspertnih sistema su počela 1960. godine. Nekoliko ES je razvijeno u periodu 1965. i 1975.
godine. Od 1975. godine broj projektovanih, razvijenih i implementiranih ES naglo raste. danas
se pouzdano ne zna kolio je izgrađeno takvih specifičnih računarskih programa. Još uvjek se
najveći broj ekspertnih sistema razvija i koristi u okvirima najvećih i najpoznatijih
univerzitetskih ustanova tenološki najrazvijenijih zemalja svijeta. Zbog svoje velike praktične
primjene podliježu strogoj kontroli i nedostupni su široj javnosti.

SISTEM DATUM RAZVOJ/TRAJANJE PODRUČJE

DENDRAL 1965. (Stanford University 1965-83) Zaključivanje o hem. strukturama

HEARSAY 1965. (Erman, D, Carnegie-mellon '65- Prirodno-jezička interpretacija

80)

MACYSMA 1965. (Schelter, W, MIT 1965-91) Kompleksna matem. analiza

AGE 1973. (Stanford R. Institute 1976-82) Sredstva za generisanje ES

MYCIN 1972. (Stanford U. 1972-80) Dijagnoza bolesti krvi

TEIRESIAS 1972. (Stanford U. 1974-77) Sredstva za transf. znanja

PROSPECTOR 1972. (Stanford R. Institute 1974-77) Sredstva za identifikaciju i

otkrivanje nalazišta minerala
Sredstvo za izgradnju ES
DPS5 1974. (Carnegie-Mellon 1974-....)

CADUCEUS 1975. (Universety of pittsburgh 1975- Interna medicina dijagnostika

...)
(Carnegie-Mellon 1978-1982)
R1 1978. Konfigurator za DEC rač. mašine

Tabela 2.

1
Ristić, Z i drugi. : Ekspertni Sistemi 1993.
7
U proteklih 25 godina razvijene su hiljade ekspertnih sistema, za rješavanje različiti problema i
za različite primjene. Područja primjene ekspertnih sistema su mnogobrojna, neka od njih su:

 medicinske nauke
 humanističke nauke
 kompjuterske nauke
 proizvodnja
 istraživanje i razvoj
 vojska
 podrška u odlučivanju

8
6 ZAKLJUČAK

U današnje vrijeme nastaje i razvija se veliki broj sistema koji u neku ruku pokazuju određene
karakteristike ljudske inteligencije ka što su obrade jezika, razumijevanje, automatsko
zaključivanje pa čak i osjećaji. Iako je vremenom zabilježen veliki napredak u istraživanju i
razvoju takvih sistema do danas ne postoji sistem koji moze replicirati sve osobine ljudske
inteligencije. Postavlja se pitanje da li ćeto ikada i biti moguće?

9
7 LITERATURA

1. Latinović B, “EKSPERTNI SISTEMI”, Panevropski univerzitet “Apeiron”, Banja Luka,

2006.
2. Janičić P, Nikolić M, “VJEŠTAČKA INTELIGENCIJA” , Beograd, 2009.
3. www.wikipedia.org
4. www.znanje.org

10
Contents
1 UVOD .................................................................................................................................... 2
2 KARAKTERISTIKE INTELIGENCIJE ............................................................................... 3
2.1 Imitacija dijaloga ............................................................................................................ 3
2.2 Rješavanje svih varijanti problema ................................................................................. 3
2.3 Rješavanje netrivijalnih zadataka ................................................................................... 3
2.4 Ekstrapolacija ................................................................................................................. 3
2.5 Učenje ............................................................................................................................. 4
3 POJAM I DEFINICIJE VJEŠTAČKE INTELIGENCIJE ..................................................... 4
4 RAZVOJNI PUT VJEŠTAČKE INTELIGENCIJE .............................................................. 5
5 OBLASTI PRIMJENE ........................................................................................................... 6
5.1 Sistemi zasnovani na znanju ........................................................................................... 6
6 ZAKLJUČAK ........................................................................................................................ 9
7 LITERATURA..................................................................................................................... 10

11