SmartPrep.

in

నిరుద్య ోగం
఑క దేశ ఩రగతికి అవమోధంగ఺ తులిఙే ఩రధాన సభసయల్లో తుయుదయ యగం ఑కటి. ఙేమడాతుకి ఩తు
ల్ేక.. ఉతృ఺ధి ల్ేక.. అయహతల్ ండి క ందయు, అయహతల్ేోక భమిక ందయు తుయుదయ యగితనఽ
ఎదఽమ్కంటునానయు. భమెననన ఇతయ సభసయల్నఽ సిష఻టంఙే ఈ తుయుదయ యగితక క఺యణాల్నేకం.

n
ఫాయతదేశంల్లనా తుయుదయ యగ సభసయ తీవరంగ఺ ఉంది.

.i
దేశ వయత భాన, బలృషయతత
త జీవనాలిన ఩రఫాలృతం ఙేసే సభసయల్లో ఩రధానబంది తుయుదయ యగం.
఩ల్ అతేవిదిధ ఙందఽతతనన దేశ఺ల్లో తుయుదయ యగ సభసయ తీవరయూ఩ం దాలిి అనేక క తత
సభసయల్నఽ సిష఻టశూత ్ ంది. అందఽకే తుయుదయ యగం అనేది 'సభసయల్ సభసయ. శూ఺ధాయణంగ఺

ep
఩ేదమికంతో తుయుదయ యగిత కలిస఻ ఉంటుంది. భన ఩రణాలుకల్లో ఑కవై఩ు తుయుదయ యగితనఽ
తొల్గింఙాల్నే ల్క్ష్యం ఉనాన.. భమోవై఩ు ఩రణాలుక఺ముగం తృ఺రయంబం నఽంచీ ఈ సభసయ భన
Pr
ఆమిథక వయవసథ నఽ వేధిసత ానే ఉంది. వసఽతసేవల్ ఉత఩తిత కి ఇతయ వనయుల్తోతృ఺టు భానవ
వనయుల్ అవసయం కూడా ఉంది. లౄటితు ఩ూమితగ఺ సదిితుయోగం ఙేసఽకోల్ేకతృ్ భన఩ు఩డు
అంటే తుయుదయ యగిత ఉనన఩ు఩డు ఆమిథక వయవసథ ల్ల ఆమిథక ఩యబన సభసయల్ే క఺క ండా, క తున
t

శూ఺ంఘిక, మ఺జకీమ఩యబన సభసయల్ కూడా తల్ెతత తతాభ. తుయుదయ యగుల్ తభ జీలృతాల్నఽ

ar

ఇఫబందఽల్తో.. అతి కతూస శూ఺థభల్ల గడతృ఺లిి ఉంటుంది. అందఽవల్ేో ఩రజల్ శరమ

ే సఽి కోమే ఏ
మ఺జయంల్లనైనా తుయుదయ యగ తుయూూల్న అంశ఺తున ఩రధాన ల్క్ష్యంగ఺, తక్ష్ణ కయత వయంగ఺ ఫాలృంఙాలిి
Sm

ఉంటుంది.

నిరుద్య ోగిత-రకాలు
తుయుదయ యగ సభసయ అతున దేశ఺ల్లోనా, అతున క఺ల్ాల్లోనా
఑కేల్ా ఉండదఽ. అతేవిదిధ ఙందిన దేశ఺ల్లో తుయుదయ యగ
సభసయ ఑క లృధంగ఺ ఉంటే అతేవిదిధ ఙందఽతతనన

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

దేశ఺ల్లో భమో లృధంగ఺ ఉంటుంది. క఺ఫటిట ఆమిథక శ఺సత వ

ర ేతతల్ తుయుదయ యగితనఽ లృలృధ యక఺ల్ గ఺
లృశరోష఻ంఙాయు. అతేవిదిధ ఙందిన దేశ఺ల్లో సంఘిషట , చకీేమ తుయుదయ యగితల్ .. అతేవిదిధ
ఙందఽతతనన దేశ఺ల్లో వయవశూ఺థ఩యబన తుయుదయ యగిత, ఩రచఛనన తుయుదయ యగిత, అల్఩ ఉదయ యగిత,
యుతత సంఫంధ తుయుదయ యగిత, శూ఺ంకేతిక తుయుదయ యగిత, లృదాయవంతతల్లో తుయుదయ యగిత అనే
యక఺ల్ నానభ.

n
సంఘృషట నిరుద్య ోగిత (Frictional Unemployment)
* దీతున ఑మి఩఻డి తుయుదయ యగిత / ఑తిత డి తుయుదయ యగితగ఺ వయవహమిశూత ఺యు.

.i
* దేశంల్లతు శ఺ేమిక ల్ ఑క వితిత నఽంచి భమో వితిత కి ల్ేదా ఑క ఩మిశభ
ే నఽంచి భమో
఩మిశభ
ే క ల్ేదా ఑క తృ఺రంతం నఽంచి భమో తృ఺రంతాతుకి భామే క఺ల్ంల్ల ఏయ఩డే తుయుదయ యగ఺తున
సంఘిషట తుయుదయ యగం అంటాయు.

చకరయ
ీ నిరుద్య ోగిత (Cyclical Unemployment)
ep
Pr
* అతేవిదిధ ఙందిన దేశ఺ల్లోతు వ఺యతృ఺య క఺యయకల్ాతృ఺ల్లో భందక డితనం (ఆమిథక భాందయం) వల్ో
ఏయ఩డేదే చకీేమ తుయుదయ యగిత.
* ఆమిథక వయవసథ ల్ల భాందయం ఏయ఩డిన఩ు఩డు వసఽతవుల్క డిభాండ్ తగిి ఉదయ యగిత శూ఺థభ
t

఩డితృ్ తతంది. ఆమిథక వయవసథ కోల్ క తు ఊయథవశూ఺థభల్ల ఉనన఩ు఩డు ఉదయ యగ఺వక఺శ఺ల్

ar

఩ుంజుక ంటాభ.
* చకీేమ తుయుదయ యగిత తాతాకలికబంది. శూ఺యథక డిభాండు ఩ెమిగితే చకీేమ తుయుదయ యగిత
Sm

అదిశయభవుతతంది.

నిర్ాాణాతాక నిరుద్య ోగిత (Structural Unemployment)

* దీతున వయవశూ఺థ఩ూయిక / శ఺శిత / దీయఘక఺లిక / ఩రతయక్ష్ / ఫహియిత / శూ఺ధాయణ స఻థ తి
తుయుదయ యగితల్ గ఺ వయవహమిశూత ఺యు.
* ఆమిథక వయవసథ ల్ల శ఺ేమిక డిభాండ్ కంటే శ఺ేమిక స఩ో భ అధికంగ఺ ఉండటం వల్ో ఏయ఩డే
తుయుదయ యగ఺తున 'తుమ఺ూణాతూక తుయుదయ యగిత' అంటాయు.

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

* ఈ యకబన తుయుదయ యగిత దీయఘక఺లిక సిఫావ఺తున కలిగి ఉంటుంది.

* ఫాయతదేశంల్ల తుమ఺ూణాతూక తుయుదయ యగిత ఎక కవగ఺ ఉంది.
* భనదేశంల్ల భూల్ధన క యత, శూ఺ంకేతిక లృజఞాన ల్ల఩ం, భందక డి విదిధమేటు వల్ో
శ఺ేమిక ల్ ఩ెమిగినంత వేగంగ఺ ఉదయ యగ఺వక఺శ఺ల్ ఩ెయగడం ల్ేదఽ. దాంతో తుమ఺ూణాతూక
తుయుదయ యగిత ఏయ఩డుతోంది.

n
రుతు సంబంధ నిరుద్య ోగిత (Seasonal Unemployment)
* సంవతియంల్ల క ంతక఺ల్ం భాతరబే ఩తు ఉండి మిగతా క఺ల్ంల్ల ఩తు ల్ేకతృ్ వడాతున ల్ేదా

.i
క తున యుతతవుల్లో భాతరబే ఩తు ఉండి భమిక తున యుతతవుల్లో ఩తు ల్ేకతృ్ వడాతున యుతత
సంఫంధ తుయుదయ యగిత ల్ేదా క఺లిక తుయుదయ యగిత అంటాయు.

఩మిశభ
ే ల్లో ఩తుఙేసేవ఺యు.
ep
ఉదా: ఫాయతదేశంల్ల గ఺ేమీణ బటట వయవశూ఺మం఩ెై ఆధాయ఩డేవ఺యు; చకెకయ, జన఩నాయ
Pr
ప్రచఛన్న నిరుద్య ోగిత (Disguised Unemployment)
* ఏదైనా ఑క ఩తుల్ల అవసమ఺తుకి మించి అదన఩ు వయకత ల్ ఩తుఙేసత ఽననటో భతే వ఺మితు
఩రచఛనన తుయుదయ యగుల్ గ఺ ఫాలృంచవచఽి.
t

* ఆయథర్ ల్ూభస్ ఩రక఺యం ఩రచఛనన తుయుదయ యగుల్ ఉతృ఺ంత ఉతా఩దకత శూనయం.

ar

* అతేవిదిధ ఙందఽతతనన దేశ఺ల్లోతు వయవశూ఺మ యంగంల్ల ఈ యకబన తుయుదయ యగిత అధికంగ఺

ఉంటుంది.
Sm

అలప ఉద్య ోగిత (Under Unemployment)

* ఑క వయకిత తన శూ఺భయథయం ల్ేదా నై఩ుణయం కంటే తక కవ శూ఺థభ ఩తుఙేసత ా ఉండటాతున అల్఩
ఉదయ యగిత అంటాయు.
ఉదా: ఇంజితూమింగ్ చదిలృన ఑క వయకిత క఺మ఺యల్మంల్ల గుభాశూ఺తగ఺ ఩తుఙేమడం..

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

సాంకేతిక నిరుద్య ోగిత (Technical Unemployment)

* ఆమిథక వయవసథ ల్ల నాతన శూ఺ంకేతిక ఩మిజా ఞనాతున ఩రవేశ఩ెటటడం వల్ో శ఺ేమిక ల్నఽ
తొల్గిశూత ఺యు. పలితంగ఺ ఏయ఩డే తుయుదయ యగితనఽ శూ఺ంకేతిక఩యబన తుయుదయ యగిత అంటాయు..
లృదాయవంతతల్లో తుయుదయ యగిత
* లృదాయఫో ధననఽ సభకూమిిన ఩రబుతాిల్ క తున సందమ఺ాల్లో వ఺మికి తగిన ఉదయ యగ఺ల్
కలి఩ంచడంల్ల లృపల్భవడం వల్ో ఈ యకబన తుయుదయ యగిత ఏయ఩డుతతంది.

n
కొలమాన్ం

.i
తుయుదయ యగితనఽ ఩మిశీలించడాతుకి తుమమించిన తు఩ుణుల్ కమిటీ సల్శృ బేయక జఞతీమ
నభూనా సమేి వయవసథ (NSSO) భన దేశ ఩మిస఻థతతల్క అనఽగుణంగ఺ తుయుదయ యగితనఽ 3
లృధాల్ గ఺ లృబజించి అంచనా వేస఻ంది.
1. సాధారణ స్థి తి నిరుద్య ోగిత
ep
Pr
(Usual Principal Status - UPS)
* సమేి జమి఩ే సంవతియంల్ల క దిద మోజుల్ కూడా ఩తు దొ యకతు వ఺మితు ఈ లృధబన
తుయుదయ యగుల్ గ఺ ఩మిగణిశూత ఺యు.
t

* సంవతియంల్ల ఏ క దిద మోజుల్ ఩తుల్ల ఉనాన ఈ తుయుదయ యగిత కిందక మ఺యు.

ar

2. వారంవార్ీ స్థి తి నిరుద్య ోగిత

(Current Weekly Status - CWS)
Sm

* సమేి జమి఩ే వ఺యంల్ల కతూసం ఑క గంట కూడా ఩తు దొ యకతు తుయుదయ యగ స఻థతి.

3. వరత మాన్ ర్ోజువార్ీ స్థి తి నిరుద్య ోగిత

(Current Daily Status - CDS)
* సమేి జమి఩ే వ఺యంల్ల ముతత ం శేభ దినాల్లో తుయుదయ యగిగ఺ ఉనన శేభ దినాల్ తుష఩తిత తు
మోజువ఺మీ స఻థతి తుయుదయ యగిత తలిమజేసత ఽంది. ఇందఽల్ల 8 గంటల్ ఩తు క఺ల్ాతున ఑క శేభ
దినంగ఺ ఩మిగణిశూత ఺యు.

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

* ఩రసత ఽతం ఫాయతదేశంల్ల మోజువ఺మీ స఻థతి తుయుదయ యగిత ఩దధ తితు(స఼డీఎస్) అనఽసమించి
తుయుదయ యగిత మేటు అంచనా వేసత ఽనానయు.

ఫారతద్ేశంలో అంచనా
* ఫాయతదేశంల్ల తుయుదయ యగ఺తున అధిక఺మికంగ఺ అంచనా వేసే సంసథ - జఞతీమ నభూనా సమేి
వయవసథ (NSSO)

n
* NSSO అంచనాల్నఽ ధఽరలౄకమించి ఩రకటింఙే సంసథ - తూతి ఆయోగ్ (఩రణాలుక సంఘం).

.i
నిరుద్య ోగిత఩ై భగవతి కమిటీ
* తుయుదయ యగ సభసయనఽ ఩మిశీలించడాతుకి 1971ల్ల త౅.బగవతి అధయక్ష్తన తు఩ుణల్ కమిటీతు
ఏమ఺఩టు ఙేశ఺యు. ఈ కమిటీ అంచనాల్ ఩రక఺యం 1973ల్ల తుయుదయ యగుల్ సంఖ్య 18.7
మిలిమనఽ ep
ో . లౄమిల్ల గ఺ేమీణ తృ఺రంతాల్లో 16.1 మిలిమనఽ
భంది తుయుదయ యగుల్ నానయు.
ో , ఩టట ణ తృ఺రంతాల్లో 2.6 మిలిమనో
Pr
* 1973ల్ల ముతత ం శ఺ేమిక శకితల్ల తుయుదయ యగిత శ఺తం 10.4. ఇందఽల్ల 10.9 శ఺తం గ఺ేమీణ
తృ఺రంతాల్లో, 8.1 శ఺తం ఩టట ణ తృ఺రంతాల్లో ఉంది.
t

఩టిటక - 1ల్ల 1983 నఽంచి 2011-2012 భధయ తుయుదయ యగుల్ సంఖ్య, తుయుదయ యగిత మేటో ు
ar

఩మిశీలిసేత .. సంసకయణల్క (1993-94) భుందఽ తుయుదయ యగిత తగుిభుఖ్ం ఩టట గ఺, సంసకయణల్
Sm

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

తమ఺ిత కేభంగ఺ ఩ెమిగి 2009-10 నఽంచి తిమిగి తగుితతనన ధయ యణి కతు఩఻సత ఽంది.

n
.i
స఼త ల్
ర తుయుదయ యగిత ఎక కవగ఺ తల్ సఽతంది.
ep
఩టిటక-2నఽ ఩మిశీలిసేత గ఺ేమీణ, ఩టట ణ తృ఺రంతాల్ మెండింటిల్లనా ఩ుయుషతల్ తుయుదయ యగిత కంటే
t Pr
ar
Sm

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

n
.i
ep
Pr
12వ ప్రణాళికలో శ్ాీమికశకతత అంచనాలు
t

15 సంవతిమ఺ల్ అంతక ఩ెైఫడిన వయో వమ఺ితుకి సంఫంధించి 12వ ఩రణాలుకల్ల శ఺ేమికశకితకి

(ల్ేఫర్ తౄ్ ర్ి) అదనంగ఺ 24.5 మిలిమనో భంది తోడు క఺గల్యతు అంచనా వేశ఺యు. 2011ల్ల
ar

ముతత ం శ఺ేమికశకిత 477.9 మిలిమనఽ

ో క఺గ఺, ఇది 2016-17 నాటికి 502.4 మిలిమనో క
఩ెయుగుతతందతు అంచనా.
Sm

ప్రభుతవ ప్థకాలు
తుయుదయ యగిత, ఩ేదమికం అనేలృ ఑కదాతుక కటి సంఫంధం ఉనన సభసయల్ . లౄటితు
తుయూూలించడాతుకి ఩రబుతిం 1970వ దశకం నఽంచి ఎమ్ఎఫ్ఏఎల్ఏ (1973-74), ఎస్ఎఫ్డీఏ
(1974-75), ఐఆర్డీ఩఼ (1978-79), ఎన్ఆర్ఈ఩఼ (1980), ఆర్ఎల్ఈజీ఩఼ (1983), జేఆర్వై

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

(1989), జేజీఎస్వై (1999), ఎస్జేజీఎస్వై (1999), తెఎన్వై (2005), ఎమ్జీఎన్ఆర్ఈజీఎస్

(2006) ల్ాంటి ఎననన ఩థక఺ల్ దాిమ఺ ఩రతయక్ష్ చయయల్నఽ ఙే఩టిటంది.

'ఉపాధి' హామీ ప్థకం

గతంల్ల ఉనన జఞతీమ ఩తుకి ఆశృయ ఩థకం (ఎన్ఎఫ్ఎఫ్డఫూ
ో య఩఼), సం఩ూయణ గ఺ేమీణ
మోజగ఺ర్ యోజన (ఎస్జీఆర్వై) ఩థక఺ల్నఽ లృలీనం ఙేసత ా మూ఩఼ఏ ఩రబుతిం 2005,

n
సె఩ట ంె ఫయు 7న ఎన్ఆర్ఈజీఎస్ చటాటతున తీసఽక వచిింది. పలితంగ఺ 2006, ప఻ఫరవమి 2 నఽంచి
జఞతీమ గ఺ేమీణ ఉతృ఺ధి శృమీ ఩థకం అభల్లోకి వచిింది. ఩రథభంగ఺ దేశంల్ల ఎం఩఻క ఙేస఻న

.i
200 జిల్ాోల్లో ఩రవేశ఩ెటట ాయు. 2008 ఏ఩఻రల్ నఽంచి దేశంల్లతు అతున జిల్ాోల్క లృసత మింఙాయు.
఩ంఙామతీమ఺జ వయవసథ ఏయ఩డి 50 ఏళ్ల
ో ఩ూయత భన సందయాంగ఺ 2009ల్ల గ఺ంధీ జమంతి

ep
మోజున ఈ ఩థక఺తుకి భశృతాూగ఺ంధీ జఞతీమ గ఺ేమీణ ఉతృ఺ధి శృమీ ఩థకంగ఺ నాభకయణం
ఙేశ఺యు. ఈ ఩థకం ల్త౅ద దాయుల్క ఎల్ాంటి నై఩ుణయం అవసయం ల్ేదఽ. మోడుో, క఺ల్ వల్ ,
ఙయువుల్ తుమ఺ూణం ల్ాంటి ఩నఽల్లో ఉతృ఺ధి కలి఩శూ఺తయు. కతూసం 100 మోజుల్ వేతన ఉతృ఺ధితు
Pr
కలి఩ంచడం దాిమ఺ గ఺ేమీణ శూ఺భాజిక ఆసఽతల్నఽ విదిధ ఙేశూత ఺యు. 2013-14ల్ల ఈ ఩థక఺తుకి
యూ. 33 వేల్ కోటు
ో ఖ్యుి ఙేస఻ 4.78 కోటో క టుంఫాల్క 219.72 కోటో వయకితగత ఩తు దినాల్
t

కలి఩ంఙాయు.
ar

నిరుద్య ోగానికత కారణాలు

* శ఺ేమిక జనాఫా ఩ెయుగుదల్క అనఽగుణంగ఺ ఉతృ఺ధి అవక఺శ఺ల్ ఩ెయగకతృ్ వడం
Sm

* వయవశూ఺మయంగం఩ెై అధికంగ఺ ఆధాయ఩డటం

* ఉతృ఺ధియహిత విదిధ
* ల్ల఩బూభషట బన లృదాయ లృధానం
* భూల్ధన శూ఺ందరత, ఉత఩తిత ఩దధ తతల్క తృ఺రధానయం ఩ెయగడం
* లృలృధ యంగ఺ల్ భధయ శ఺ేమిక ల్ గభనశీల్త తక కవగ఺ ఉండటం
* భానవశకిత ఩రణాలుక ల్ేకతృ్ వడం

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

* నాతన ఆమిథక సయలూకయణ లృధాన ఩రఫావం

* నై఩ుణాయల్నఽ ఩ెంఙే శిక్ష్ణ ల్ేకతృ్ వడం.
఩మిశు఺కయ భామ఺ిల్
* వయవశూ఺మ ఩ునర్వయవస఼థ కయణ
* జనాఫానఽ తుమంతిరంచడం
* శేభ శూ఺ందరత ఉత఩తిత ఩దధ తతల్నఽ ఎక కవగ఺ అవల్ంత౅ంచడం

n
* నై఩ుణాయల్నఽ ఩ెంఙే లృదయక తృ఺రధానయం ఇవిడం.

.i
* తృ఺మిశ఺ేమిక లృకేందీరకయణ, వేగవంతబన తృ఺మిశ఺ేమిక఺తేవిదిధ.
* వేతన ఉతృ఺ధి ఩థక఺ల్ దాిమ఺ కభూయతుటీ ఆసఽతల్ కల్఩న
* గ఺ేమీణాతేవిదిధ కి అఫుదల్ కల్ాం '఩ూమ఺ నభూనా'నఽ అనఽసమించడం

ep
* సిమం ఉతృ఺ధి ఩థక఺ల్ ఙే఩టేట లృధంగ఺ మువతనఽ తృ్ ర తిహించడం
* ఉతృ఺ధి శృమీ ఩థకం ల్ాంటి క తున ఩రతయక్ష్ చయయల్ దాిమ఺ ఉతృ఺ధితు కలి఩ంచడం
Pr
నిరుద్య ోగం - ముఖ్ో ఫావన్లు
1. శ్ాీమిక వరగ ం (లేబర్ ఫో ర్్):
t

జనాఫాల్ల 15-59 సంవతిమ఺ల్ భధయ వమసఽ వ఺మితు శ఺ేమిక వయి ం అంటాయు.

ar

2. శ్ాీమిక జనాఫా లేద్ా శ్ాీమికులు (వర్్ ఫో ర్్):

జనాఫాల్ల 15-59 సంవతిమ఺ల్ భధయ వమసఽవ఺మిల్ల వ఺సత వంగ఺ ఩తుఙేసత ఽనన వ఺మితు
శ఺ేమిక ల్ ల్ేదా శ఺ేమిక జనాఫా అంటాయు.
Sm

3. ప్రధాన్ శ్ాీమికులు:
఑క సంవతియ క఺ల్ంల్ల 6 నల్ల్ ల్ేదా అంతకంటే ఎక కవ క఺ల్ం ఉతా఩దక ఩తుల్ల
తుభగనబనవ఺యు.
4. ఉపాంత శ్ాీమికులు:
సంవతియంల్ల 6 నల్ల్ కంటే తక కవ క఺ల్ం ఉతా఩దక ఩తుల్ల తుభగనబనవ఺యు.

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

5. నిరుద్య ోగుల సంఖ్ో = శ఺ేమిక వయి ం (ల్ేఫర్ తౄ్ ర్ి) - శ఺ేమిక ల్ (వర్క తౄ్ ర్ి)
6. నిరుద్య ోగిత ర్ేటు = తుయుదయ యగుల్ సంఖ్య / శ఺ేమిక వయి ం x 100
7. పారమాణిక సంవత్ర ఉద్య ోగి (సాటండర్్ ప్ర్న్ ఇయర్):
఑క వయకిత మోజుక 8 గంటల్ ల్ేదా సంవతియంల్ల 273 మోజుల్ ఩తుఙేసేత అతడితు తృ఺రభాణిక
సంవతియ ఉదయ యగిగ఺ ఩మిగణిశూత ఺యు.
8. పథలిప్స్ ర్ేఖ్:

n
దరవయయల్బణాతుకి, తుయుదయ యగితక భధయ లృల్లభ సంఫంధం ఉంటుందతు ఇది తల్ ఩ుతతంది.

.i
ep
t Pr
ar
Sm

For more information log on to http://SmartPrep.in