INSTRUMENTI FINANSIRANJA RAZVOJA POGRANIČNIH OPŠTINA U

JUGOISTOČNOJ SRBIJI

Gotovo sve države suočavaju se sa problemom regionalnih razlika. Uobičajeno smatra se da

postoje reginalni dispariteti ukoliko se u određenom regionu u odnosu na nacinalni prosek
kontinuirano beleže visoke stope nezaposlenosti, nizak nivo i spor rast bruto domaćeg proizvoda
po glavi stanovnika (BDP per capita), nerazvijena infrastruktura i snažno prisutne migracije
stanovništva iz regiona. Regionalne razlike najvećim delom uslovljene su neadekvatnim
prirodnim uslovima, geografskim položajem regiona, ali i konceptom razvojne politike
primenjene u prošlosti. Ovaj poslednji razlog naročito je relevantan u Srbiji u kojoj se regionalni
dispariteti nakon 2000. godine kontinuirano uvećavaju.

Zajedničko za sve njih jeste da su oni predmet posebne politike države i društva, čiji je opšti
naziv politika regionalnog razvoja. Ona je sastavni deo razvojne politike koju država vodi a njeni
osnovni zadaci odnose se na usklađivanje privrednog razvoja između regiona, odnosno sužavanje
razlika između njih koje postoje u pogledu ekonomske razvijenosti.

1. Instititucionali okviri regionalne politike u Srbiji

Postojanje većih razlika u stepenu privredne razvijenosti i dinamici privrednog razvoja između
regiona, izaziva čitav niz negativnih ekonomskih, socijalnih, demografskih, političkih i drugih
posledica. Te razlike utiču na usporavanje ukupnog privrednog razvoja zemlje, smanjuju
efikasnost toga razvoja, uzrokuju zaoštravanje socijalnih tenzija u društvu i uzrok su političke
nestabilnosti. Uobičajeno se kao razlozi za vođenje regionalne politike u literaturi navode dva raz

a) Nerazvijeni regioni imaju niži stepen zaposlenosti stanovništva, manju iskorišćenost

prirodnih i drugih uslova razvoja, izraženiji nedostatak investicija, manje razvijenu infrastrukturu
i sl.1 Na socijalnom planu, uslovi života stanovništva u tim regionima su nepovoljniji: niži je
životni standard, manja zaposlenost, manja je mogućnost pristupa i korišćenja usluga institucija
obrazovanja, zdravstva, kulture itd. Ako su te razlike izrazito velike onda dolazi do izražaja
princip nejednakih šansi između stanovništva nerazvijenih i razvijenih regiona, naravno na štetu
onih iz nerazvijenih regiona. Sve to dovodi do toga da takvi regioni postaju emigraciona područja

1
U ekonomskoj literaturi i ekonomskoj praksi postoji različita tipologija regiona u zavisnosti od njihovih
razvojnih i drugih karakteristika. Ovde imamo u vidu dva tipa regiona: razvijene i nerazvijene, kao dve krajnosti u
stepenu njihovog ekonomskog razvoja.
zemlje. Iz njih emigrira stanovništvo ka razvijenim područjima ili ka inostranstvu, u potrazi za
boljim ekonomskim i socijalnim uslovima života.2

b) Na drugoj strani, u razvijenim regionima dolazi do preterane koncentracije

stanovništva i privrednih aktivnosti. Posledice takve koncentracije su vrlo različite: počev od toga
da se tražnja za stanovima i komunalnim uslugama drastično povećava pa do toga da se
zaoštravaju ekološki problemi u njima. Sa ekonomskog stanovišta to uslovljava rast troškova
života i troškova proizvodnje u razvijenim regionima, što u krajnjem može da ugrozi njihovu
ekonomsku efikasnost.
2. Imajući u vidu da regionalne razlike izazivaju čitav niz negativnih posledica, pre svega
ekonomskog i socijalnog karaktera, savremene države nastoje da na te probleme aktivno deluju i
rešavaju ih. One to čine u okviru svojih ekonomskih funkcija, vođenjem politike regionalnog
razvoja. Njeni osnovni zadaci odnose se na uravnoteženje dinamike privrednog razvoja između
regiona i otklanjanje razlika koje postoje između njih u pogledu ekonomske razvijenosti.
Politika regionalnog razvoja je deo razvojne politike i kao takva ima svoje ciljeve,
instrumente i mere. Ona je po svojim karakteristikama dugoročna jer su i problemi regionalnog
razvoja dugoročni.
a) Ciljevi politike regionalnog razvoja proizilaze iz njenih zadataka, predstavljaju njihovu
operacionalizaciju u vremenu i prostoru. Osnovni njen cilj jeste sužavanje regionalnih razlika koji
se ostvaruje podsticajem bržeg razvoja manje razvijenih regiona. Ovi ciljevi moraju biti usklađeni
sa ciljevima ostalih politika koje država vodi, a naročito sa demografskom i socijalnom
politikom. Oni se odnose na dina-miku privrednog razvoja, strukturu privrede, dinamiku rasta
zaposlenosti, razvoj infrastrukture, obim investicionih ulaganja itd.
b) Praksa politike regionalnog razvoja u tržišnim privredama je bogata u pogledu
sredstava, instrumenata i mera koje ona koristi. Kao posebna sredstva regionalne politike neke
zemlje koriste specijalizo-vane državne fondove ili specijalizovane državne banke putem kojih
obezbeđuju namenska sredstva za finansiranje bržeg razvoja nerazvijenih regiona. Pored njih
postoje specijalizovane institucije koje se bave programskim i drugim usmeravanjem razvoja
takvih regiona, pružanjem stručne pomoći i sl.Srbiju je zemlja koju odlikuju velike razlike u
pogledu regionalne razvijenosti. Ukoliko pođemo od vrednosti bruto-domaćeg proizvoda po glavi
stanovnika (BDP per capita) možemo razlikovati razvijene regione koji ostvaruju vrednost BDP
iznad republičkog proseka (Beogradski region i Region Vojvodine) i regione koji imaju vrednost
BDP ispod vrednosti republičkog proseka – nedovoljno razvijene regione (region Šumadije i
Zapadne Srbije, Region Južne i Istočne Srbije i Region Kosova i Metohije. U grupi nerazvijenih
regiona posebno se izdvaja region Jugoistočne Srbije koji sa najnižim BDP po glavi stanovnika.
Ono što naročito karakteristično za ovaj region su izražene unutarreginalne razlike i značajna

2
Intenzitet i veličina te emigracije stanovništva mogu biti takvi da dovode do demografskog pražnjenja
nerazvijenih regiona. U tom slučaju ubrzano se menja starosna struktura stanovništva, gase se naselja i smanjuje se
ekonomska aktivnost na području takvih regiona.
zastupljenost izrazito nedovoljno razvijenih jedinica lokalne samouprave čije je stepen
razvijenosti ispod 60% republičkog proseka. 3

U Srbiji je zakonska regulativa regionalnog razvoja dosta skromna a politika toga razvoja je
sastavni deo sektorskih politika. Ova materija je sadržana u Zakonu o fondu za razvoj Republike
Srbije (Službeni glasnik RS, br. 36/2009; 88/2010 i 119/2012).

2. Mesto Jugoistočne Srbije u regionalnoj politici

Za Srbiju je karakteristična izrazita regionalna diferenciranost.

Fond na razvojnim principima podstiče privredni razvoj, učestvuje u politici regionalnog

razvoja i ostvaruje druge poslove. (Čl.2 i Čl.5)

Sredstva za ostvarivanje politike regionalnog razvoja ostvaruju se (Čl.6) :

- iz prihoda Fonda;
- iz budžeta Republike Srbije;
drugih izvora u skladu sa zakonom.

3. Instrumenti finansiranja razvoja devastiranih područja

Smanjiti prostornu neujednačenost regionalni stopa nezaposlenosti,

Poticati proces industrijskog restrukturiranja u pojedinim županijama,

Jačati konkurentske sposobnosti pojedinih regija,

Poticati stvaranje izvozno orijentiranih regija (županija),

Poticati stvarna ulaganja u slabije razvijene regije,

Zaustavljanje depopulacije u pojedinim regijama,

Očuvanje i unapređenje okoliša,

Stvaranje osnove za integraciju hrvatskih regija u EU regionalnu str

je optimizacija razvojnih potencijala svih regija s ciljem unapređenja njihovog ukupnog

gospodarsko-socijalnog stanja, pri čemu je, naravno, potrebno pružiti dodatnu podršku

3
Od ukupno 44 jedinica lokalne samouprave svrstanih u četvrtu grupu više od 60% pripada pograničnim opštinama
Jugosistočne Srbije.
područjima koja zaostaju u razvoju, kako bi sve regi-je mogle pridonijeti održivom
konkurentnom gospodarstvu i kako bi od toga imale koristpodsticaji za zapošljavanje

podsticanje proizvodnje poljoprivrede- podsticanje izvoza, zaštita životne sredine

infrastruktura (saobraćajna, energetska

obrazovanje, nauka, kultura i sport

druge namene

Regionalni razvoj je višedimenzionalan proces. On obuhvata ekonomsku, obrazovnu,

demografsku, kulturnu.

Sa procesom tranzicije došlo je do produbljivanja regionalnih razlika. Razgradnja starog sistema i

sporo uspostavljanje novog. Otežavajuća okolnost ekonomska kriza 2008. Tome treba dodati
negativne demografske procese, koji su posebno izraženi u ovim područjima.

Razvoj ovih opština suočava se sa ozbiljnim ograničenjima:

redovni prihodi nisu dovoljni za normalno funkcionisanje organa lokalne samouprave.

budžetski deficit ograničenje u politici regionalnog razvoja (umanjenje subvencija, podsticaja,

manja ulaganja u razvoj infrastrukture

završena privatizacije (najvećim delom), demografski ispražnjena stanovništva

ograničenja u primeni nefiskalnih instrumenata (primena municipalnih obveznica ograničena

mogućnosti se vezuju za pronalaženje novih načina finansiranja: pre svega finansrianje iz

fondova EU,

Nezavisno od toga što razspolažu povoljnim prirodnim uslovima za razvoj poljoprivrede,

turizma. Ali i pored povoljnih uslova, sektor poljoprivrede suočava se sa brojnim izazovima
(niska konkurentnost, tehnološko zaostajanje i zaostajanja u sprovođenju strukturnih reformi). to
izuzetno utiče na ukupnu ekonomsku aktivnost i visinu dohotka u pograničnim područjima sa
negativnim uticajem na demografska kretanja.

Sredstva namenjena finansiranju regionalnog razvoja su nedovoljna i nestabilna