2 Elekt Kulonov zakon izmedu ostalog, daje i opis kvantitativnog fenomena, jer daje informaciju 6 rezultatu procesa, Sto se odvija u prostoru unutar kojeg su rasporedeni elektriéni naboji. Ukoliko je (n+1) taékasti elektriéni naboj qj (i = 1,01), rasporeden u vazduiu, saglasno prostomim ogranivenjima Kulonovog zakona, relacijom (1.2.4) je pokazano kako se moze odrediti ukupna Kulonova sila F ¢q qs » kojom _n takvih elektriénih naboja qi(i= 1,..n), djeluje mehanidkom silom, na taékasti elektriéni naboj q gy Formiranjem kolitnika te ukupne Kulonove sile F eqaet) i elektrignog naboja q o+1) dobija se novi vektor E «, vektor clektriénog polja sistema n tatkastih elektritnih naboja qi(i =I, «.n ), (i to upravo na mjestu gdje se nalazi elektriéni naboj q q+) ) definisan relacijom (2.1.1). a 4 E=2 F otatt) (4) inl Ameo = (Tien) Na osnovu izraza (2.1.1), lako se uoéava da je intenzitet ovog vektora, skalarna funkeija prostornih koordinata (x,y,2) i elektrignih naboja qi (i= 1,~m). Pod uticajem takvog vektora elektriénog polja Ee, elektri¢ni naboj qa) » ukoliko nije fiksiran u prostoru, poéet de se kretati. U skladu sa osnovnim zakonima fizike, tada ¢e se izvréavati i odredeni rad, odnosno provodit ée se i odredene energetske transformacije u tom prostru. Stoga se vektor clektrinog polja moze okarakterisati i kao svojevrstan pokazatelj energetskog stanja prostora, u kojem su rasporedeni elektriéni naboji. S obzirom da ovaj vektor izraZava i kvantitativne energetske karakteristike razmatranog prostora , on se Gesto u literaturi naziva i vektorom ja¢ine elektriénog polja. ‘Ukoliko su ti elektriéni naboji prostomo nepomitni, a pripadajuce im koli¢ine naboja ne mijenjaju svoje iznose tokom vremena, tada se kaze da je uspostavijeno posebno stanje tog elektritnog polja, i ono se naziva clektrostatsko polje, Pobrojana ograniéenja odreduju elektrostatsko polje, kao poseban sluéaj elektrignog polja U teoreiskim razmatranjima, elektrostatsko polje se najéesce definiSe kao prostor u okolini nepomitnih i vremenski nepromjenijivih elektrignih naboja, unutar kojeg se registruje djelovanje mchaniékom silom na druge elektriéne naboje, unesene w taj prostor: Nifje tekko pokazati da je jedinica mjere za intenzitet elektrostatskog polja (V/m). Relacija (2.1.1) omoguéava da se odredi i izraz za elektrostatsko polje, stvoreno od samo jednog taékastog elektri¢nog naboja, recimo naboja q 1, na mjestu elektriénog naboja int) 5 U formi iskazanoj sa (2.1.2). a E Fount) (2.1.2) Are + (F y9i1))? Posljednja relacija pokazuje da je intenzitet vektora jaéine elektrostatskog polja Konstantan za sve taéke, koje se nalaze na istom rastojanju od elektriénog optereéenja qi. Sto se tiée smjera djelovanja vektora jaéine elcktrostatskog polja_u pojedinim taékama pripadnog mu prostora, on je istog smjera kao i smjer jedinitnog vektora rays » kada je 41> 0, odnosno on je suprotnog smjera u odnosu na jediniéni vektor rorgr1) » Kada je elektritni naboj q 1< 0.Na osnovu izraza (2.1.2) moze se uogiti da pri smanjivanju rastojanja ns) izmedu [Zvor cleKtrostatskog polja (u Konkretnom sludaju elektriénog opteresenja q,) | tacke u kojoj se ratuna vektor elktrostatskog polja E 1, dolazi do porasta intenziteta vektors tine elektrostatskog polja, odnosno da u granignom procesu iskazanom relacijom 2.13) lim [Ey yg o (2.13) E:poprima neogranigene vrijednost, Sto je fizikalni apsurd, jer se radio fizitkoj velisni, koja u skladu sa osnovnim fizikalnim prineipima, mora uvijek ostati konatna, UJokena protivrieénost moze se tumatiti kao posledica uvedene pretpostavke da je tatkasto elektriéno optereéenje zanemarivih geometrijskih dimenzija, Sto odmah otvara prostor da se analizira i sluéaj (r1¢qs1;> 0). Za Bi se otklonile nastale dileme, tokom primjenjivanog makroskopskog pristupa je dovoljno uvesti ogranigenje da izraz (2.1.2) vazi samo za slugajeve kada je ispunjen uslov: (riatiy> 1920 ). leraz (2.1.2) pokazuje da vektor jatine elektrostatskog polja, ukoliko je elektritno opterecenje qi > 0, ima smjer od tog elektrignog optereéenja ka ckolnom prostoru, dok slucaju kada je qi <0, vektor jagine elektrostatskog polja ima smjer od okolnog prostora ka tom elektriénom optereéenju. Vektor jatine clektrostaskog polja se graficki predstavija linijama vektora jacine clektrostatskog polja. Linije vektora jatine elektrostatskog polja su krive linije kod koiih se u svakoj njihovoj taéci, tangenta na tu podudara sa vektorom jagine clektrostatskog pola. Na osnova prethodno revenog, ove linije su prekidne, jer izviru iz pozitivnih elektri¢nih optereéenja, a poniru u negativna elektriéna optereéenja. Vektor jatine eléktrstatskog polja spada u klasu izvornih vektorskih polja. Linije vektora jatine elektrostatskog polja se ne mogu medusobno sjeéi, jer one daju grafiéki prikaz jednoznaéne vektorske funkcije skalamog argumenta, U okviru grafiékog prikazivanja karakteristika vektora jacine elektrostatskog polia, sustina pripadajuéih mu vektorskih linija, koristi se kao pokazatelj njegovog intenziteta Tokom prethodnih razmatranja, vektor jatine elektrostatskog polja je racunat bilo za sistem tatkastih elektriénih opterecenja, ili pak za samo jedno izolovano tatkasto elektriéno optereéenie. Medutim, uva2avajuju li se tebniSka rje¥enja iz infenjerske prakse, odmah se nameée i Pitanje Kako je moguée proratunati vektor jagine elektrostatskog polja u okolini slozenijih geometrijskih konfiguracija, po kojim su kontinualno rasporedeni elcktricni naboji S tim u vezi prije nego Sto se pokusa odgovoriti na pitanjg, kako se moze odrediti vektor Jadine elektrostatskog polja od ravnomjemo naelektrisane kugle, ili pak od ravnomjerno nacleKtrisane sfere; Sta je sa odredivanjem vektora jadine elektrostatskog polja ‘ranomjemo naelektrisanog Sapa konaéne duljine u taékama okolnog prostora, ili tankog kawanog diska koji je po svojoj povrsini raynomjerno naclekirisan clektrid optereéenjem, korisno je podsjetiti se matematiékog pojma fluksa vektorke funkeije kroz odabranu povrs.Neka je dS elementama povrs u vektorskom obliku, definisana izrazom dS = ng dS, u kojem je sa ng oznaéen jediniéni vektor normale na povt8 dS, usmjeren od te povrsi ka okolnom prostoru, a E vektorska funkcija prostornih koordinata (x,y,z). Tada se elementami fluks vektora E kroz tu povrs dS, d @p, definise izrazom (2.1.4), d@s=E-ds (2.1.4) teSko zakljuviti da se ukupni fluks @e kroz povr’ S, odreduje sabiranjem dejstava elementamih flukseva koji se kanaligu kroz povt8 8, uz pomoé integralnog rasuna, saglasno relaciji (2.1.5), p= JE-ds (2.1.5) s Povri S moze biti i takva da u potpunosti cbuhvata, odnosno zatvara, odredeni dio Prostora, Sto se uvijek poscbno naglaiava ne samo pridruzivanjem toj povri termina zatvorena povt§, nego i putem oznacavanja operacije integriranja po takvoj po poscban naéin, kako je to uéinjeno i u izrazu (2.1.6). = f E-ds 2.1.6) 8 Prethodni pojmovi su osnova za jednostavnije razumjevanje Gausovog zakona, putem kojeg je moguée provoditi i odredivanje vektora jaéine elektrostatskog polja u okolini geometrijskih tijela visokog stepena simetrije ( kugla, lopta, cilindar,..), u uslovima kada ista raspolazu sa kontinualno rasporedenim elektriénim nabojem, Ipak, prije nego se pristupi razmatranju i forme i suStine Gausovog zakona, korisno je sagledati jo8 neke, alternativne moguénosti za odredivanje vektora jacine elekttostatskog polja, koje nude rjeSenja i tamo gdje Gausov zakon ima ne male potesko¢e. U tom cilju razmatrat ée se tijelo proizvoljnog oblika, koje je naclektrisano ukupnom koliginom elektriénog naboja q . Neka je tom tijelu svojstvena i povt8 S, po kojoj je taj naboj kontinualno rasporeden, saglasno povrSinskoj gustini elektriénog naboja a. Zadatak da se odredi vektor jaéine elektrostatskog polja E, u okolini tog naclektrisanog tijela, moguce je uspjeino rijesiti i na slijede¢i natin, Uotimo elementami dio povrsi S, povrs dS na Kojo} se, u skladu sa prethodno uvedenim uslovima, nalazi elektriéni naboj dq = 0 « dS . Vektor jaéine elektrostatskog polja dE: pu taéci P, uzrokovan dijelovanjem tog elektritnog naboja dq, graficki je prikazan na slici broj 2.1.1. On se moze analiti¢ki odrediti uz pomoé odnosa iskazanih relacijom (2.1.2), Mo je i uéinjeno putem izraza (2.1.7) dq. : r (21.7) dE p= ————__r, neq: (1)? Da bi se odredio vektor jaéine elektrostatskog polja u taéci P, po osnovu djclovanja cjelokupnog clektriénog, naboja q raspodjeljenog po povr8i S, potrebno je o¥igledno sumirati djelovanje svih elementamih naclektrisanih dijelova povrsi S, Sto je opet dozvoljeno prema prethodno iskazanoj moguénosti aditivnog uvazavanja pojedinaénih