ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 1η: 318Ε-320C- Μπορεί η αρετή να γίνει αντικείμενο διδασκαλίας;

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ

- Ποιο το περιεχόμενο της “ευβουλίας” σύμφωνα με τον Πρωταγόρα; Ανταποκρίνεται στις

απαιτήσεις του τρόπου ζωής των Αθηναίων πολιτών;

Ο Πρωταγόρας ισχυρίζεται ότι το αντικείμενο διδασκαλίας του είναι η “ευβουλία”, δηλαδή η

σωστή σκέψη και λήψη αποφάσεων για θέματα που αφορούν στην ιδιωτική(“τα οικεία”) αλλά
και τη δημόσια ζωή. Με τα πρώτα ο μαθητής θα γίνει ικανότερος στη διευθέτηση και
οργάνωση των υποθέσεων του οίκου του ενώ με τα θέματα που αφορούν τη δημόσια ζωή θα
γίνει ικανός στο να πράττει και να μιλά για πολιτικά ζητήματα. Ο Πρωταγόρας προτάσσει το
ρήμα “πράξει” , που αφορά τις πολιτικές αποφάσεις και ενέργειες ενώ έπεται το ρήμα
“μιλήσει”, που αφορά τον πολιτικό λόγο που εκφράζεται στην Εκκλησία του
Δήμου(πρωθύστερο σχήμα). Αυτό επιλέγεται σκόπιμα από τον Π. , για να τονιστεί ότι η
πολιτική δράση έχει μεγαλύτερη σημασία από τη θεωρία.
Από τα παραπάνω προκύπτει η τεράστια σημασία που είχε για τον αρχαίο Έλληνα η σύζευξη
λόγων και έργων. Η στάση αυτή εκδηλώνεται ήδη στα ομηρικά έπη. Συγκεκριμένα στη
ραψωδία Ι της Ιλιάδας, ο γέροντας Φοίνικας καλεί τον Αχιλλέα να γίνει “μύθων ρητήρ
πρηκτήρ τε έργων”, να είναι δηλαδή καλός ομιλητής αλλά και γενναίος πολεμιστής. Ο
Θουκυδίδης μάλιστα στον “Επιτάφιο” θα μιλήσει με έμφαση για την ανάγκη λόγων και
έργων ως στοιχείων αποδεικτικών της ανδρείας των ανθρώπων. Άρα λοιπόν το αντικείμενο
διδασκαλίας του Πρωταγόρα ανταποκρίνεται στην απαίτηση των Αθηναίων για τη συνέπεια
μεταξύ λόγων και έργων.
Εν κατακλείδι, ο ολοκληρωμένος πολίτης οφείλει με την πράξη και το λόγο του να
δραστηριοποιείται και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή.

- “Εγώ λοιπόν νομίζω, όπως και οι άλλοι Έλληνες , ότι οι Αθηναίοι είναι σοφοί”: Ο Σωκράτης
εκφράζει εδώ τη διάχυτη αντίληψη όλων των Ελλήνων για τη φήμη των Αθηναίων. Εξάλλου,
η ίδια άποψη έχει διατυπωθεί και από τον Ιππία όταν αποκαλεί την Αθήνα “πρυτανείον
σοφίας” και τον Περικλή που στον Επιτάφιο την ονομάζει της “Ελλάδος παίδευσιν”. Ο
Σωκράτης επιδιώκει από τη μια να εγκωμιάσει τους Αθηναίους , μην αφήνοντας περιθώρια
στον Π. να αμφισβητήσει τα λεγόμενά του αλλά από την άλλη στα λόγια του υπάρχει
ειρωνική χροιά αν λάβουμε υπόψη όσα επιτιμητικά αναφέρει συχνά για τους Αθηναίους.

- τοξότες: σώμα 1200 δούλων σκυθικής καταγωγής που έφεραν ως όπλο τους το τόξο και ήταν
υπεύθυνοι για την τήρηση της τάξης στα δικαστήρια, τη βουλή ή το θέατρο.

- πρυτάνεις: 50 βουλευτές από κάθε φυλή των Αθηνών που συγκροτούσαν τη βουλή των 500.
Καθήκον τους ήταν να συγκαλούν την εκκλησία, να ετοιμάζουντα θέματα της συζήτησης και
να ρυθμίζουν τους κανόνες λειτουργίας της βουλής. Η φυλή της οποίας οι 50 βουλευτές
διοικούσαν τη βουλή για 36 μέρες ονομαζόταν πρυτανεύουσα.

- Άρα είναι προφανές πως δε θεωρούν ότι το πράγμα αυτό είναι κάτι που διδάσκεται: Κατά
τον Σωκράτη η διαφορετική στάση των Αθηναίων για τις δύο περιπτώσεις που
ανέφερε(τεχνικά ζητήματα- διοίκηση της πόλης) οδηγεί στο συμπέρασμα πως ενεργούν έτσι,
γιατί πιστεύουν πως η πολιτική αρετή(ευβουλία, πολιτική τέχνη, αρετή ανδρός, αρετή)δεν
μπορεί να διδαχθεί. Αν μπορούσε, θα έδιναν το λόγο μόνο στους επαΐοντες, όπως κάνουν και
για τα τεχνικά θέματα που αποτελούν αντικείμενο διδασκαλίας.

- Και αυτοί τριγυρίζουν......σαν ζώα λυμένα...μόνοι τους την αρετή: με την παρομοίωση αυτή
γίνεται φανερό ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένος άνθρωπος που διδάσκει την αρετή ή
συγκεκριμένος τόπος , ούτε και τρόπος με τον οποίο αυτή μπορεί να διδαχτεί. Αντιθέτως , οι
νέοι μπορούν με προσωπική αναζήτηση και προσπάθεια να προσλαμβάνουν από παντού ό,τι
θετικό συναντούν.

- Εγώ νομίζω, είπε εκείνος, πως είναι πιο χαριτωμένο να σας πω έναν μύθο: Ο Π. προκρίνει το
μύθο έναντι της διάλεξης, για να ακουστεί ευχάριστα και να γοητεύσει τους ακροατές του με
τη μαγεία του μύθου , την ευγλωττία και τα ποιητικά στολίδια. Αποτελεί πρόσφορο μέσο για
επίδειξη γνώσεων αλλά και της ρητορικής του δεινότητας. Η απλή κατασκευή του λόγου στο
μύθο, οι εικόνες και οι αλληγορίες προσδίδουν στην αφήγηση ζωντάνια και
παραστατικότητα. Ο συμβολικός χαρακτήρας του μύθου και η φυσικότητα του λαϊκού τρόπου
έκφρασης σε συνδυασμό με το περίτεχνο ύφος του σοφιστή, κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον.
Από την άλλη όμως, είναι φανερό ότι ο μύθος δεν μπορεί να οδηγήσει με ακρίβεια στη
φιλοσοφική και επιστημονική γνώση. Ο ίδιος ο Πλάτωνας τον χρησιμοποιεί , μόνο για να
συμπληρώσει μια αυστηρή φιλοσοφική απόδειξη (μύθος του σπηλαίου στην Πολιτεία), όχι ως
αυτόνομο τρόπο για να οδηγηθεί κάποιος στη γνώση.

- Τι ονομάζουμε “σωκρατική ειρωνεία” και σε ποια σημεία του κειμένου μπορούμε να την
εντοπίσουμε; Πώς αντιμετωπίζεται σε σχέση με αυτό ο Πρωταγόρας από τονΣωκράτη;

“Σωκρατική ειρωνεία” ονομάζεται η προσποιητή άγνοια που επεδείκνυε ο Σωκράτης στις

συζητήσεις του. Προσποιούνταν αρχικά ότι δεν γνωρίζει τίποτα αλλά ότι ενδιαφέρεται να τον
διδάξουν οι άλλοι το όσιο και το ανόσιο, το καλό και το άσχημο κλπ. Δεν προσέφερε έτοιμες
γνώσεις αλλά με ερωτήσεις προσπαθούσε να οδηγήσει τον συνομιλητή του αρχικά στη
συνειδητοποίηση της πλάνης και στη συνέχεια σε γνώσεις που είχε ήδη μέσα του.

- “Μάλιστα, ωραία τέχνη κατέχεις λοιπόν, αν βέβαια την κατέχεις πραγματικά” :

Σε αυτό το σημείο χρησιμοποιείται η ειρωνεία ως σχήμα λόγου, χρησιμοποιεί δηλαδή λέξεις
και φράσεις που έχουν νόημα αντίθετο από εκείνο που έχει στο νου του αυτός που μιλάει. Η
ειρωνεία εκφράζεται μέσω της αμφισβήτησης για την ειδικότητα που ισχυρίζεται ότι κατέχει
ο συνομιλητής του. Ο Σ. χρησιμοποιεί σκόπιμα τη λέξη τέχνη η οποία ειναι αμφίσημη: μπορεί
να σημαίνει επινόηση, τέχνη αλλά και πανουργία, απάτη.
Μελετώντας βέβαια συνολικά τη στάση του Σωκράτη απέναντι στον Πρωταγόρα
παρατηρούμε ότι ο φιλόσοφος δεν διατυπώνει τις θέσεις του δογματικά, αλλά εκφράζεται με
ευγένεια και μετριοφροσύνη. Παράλληλα τον αντιμετωπίζει με σεβασμό και δείχνει να
αναγνωρίζει το κύρος του( “δεν μπορώ να το αμφισβητήσω”, “κάμπτομαι και πιστεύω...μόνος
σου”). Συνεπώς, η λεπτή ειρωνεία που επισημάναμε στο ύφος του φιλοσόφου δεν έχει ως
στόχο να προσβάλει και να υπονομεύσει το κύρος και την αξία του Πρωταγόρα, αλλά απλώς
να τον προκαλέσει και να τον αναγκάσει να αναπτύξει διεξοδικά τις θέσεις του.