შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტი – საგანმანათლებლო სერია –

სოციალურ მეცნიერებათა, ბიზნესისა და – სამართალმცოდნეობის სპეციალობის სტუდენტის ბიბლიოთეკა –

სამართალმცოდნეობის ფაკულტეტი
№

იურიდიულ მეცნიერებათა დეპარტამენტი

სერიის დამფუძნებელია შოთა რუსთაველის სახელმწიფო
უნივერსიტეტის სოციალურ მეცნიერებათა, ბიზნესისა და
სამართალმცოდნეობის ფაკულტეტის იურიდიულ მეცნიერებათა
დეპარტამენტი

დავით გაბაიძე
სერიის მიზანია სამართალმცოდნეობის სპეციალობის საბაკალავრო
და სამაგისტრო საგანმანათლებლო პროგრამებით გათვალისწინებულ
სასწავლო დისციპლინებში ერთი თემის ფორმატით ლექციების
გამოცემა.

სარედაქციო კოლეგია:
სრული პროფესორები:
ბესარიონ ზოიძე (მთავარი რედაქტორი)
ადმინისტრაციული სამართლის ცნება და ომარ მახარაძე
განვითარება ასოცირებული პროფესორები:
მურმან გორგოშაძე (პასუხისმგებელი მდივანი)
ადამ მახარაძე
ომარ ფარტენაძე
ნაშრომის რედაქტორი: რაჟდენ ფუტკარაძე
ნაშრომის რეცენზენტები: ნუგზარ ფუტკარაძე
ლევან ჯაყელი
ასისტენტ პროფესორები:
არმაზ კახიძე
ISBN ---------------------
ანზორ მახარაძე
ISSN --------------------- მალხაზ ნაკაშიძე
კახა ფალავანდიშვილი
მირიან ქათამაძე
გამომცემლობა ინგა ბოლქვაძე (მდივანი)
,,შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტი“

ბათუმი – 2009 წ. 2
 სარჩევი
შესავალი
§ 1. კამერალისტიკიდან თანამედროვე ადმინისტრაციულ
სამართლამდე
1.1. საჯარო და კერძო სამართალი
1.2. კამერალისტიკა და ადმინისტრაციული სამართალი
1.3. აბსოლუტიზმი, საპოლიციო სამართალი და
ადმინისტრაციული სამართალი
1.4. ბუნებითი სამართლის სკოლა და ადმინისტრაციული
სამართალი
1.5. ხელისუფლების დანაწილების თეორია და ადმინისტრაციული
სამართალი
1.6. სამართლის ისტორიული სკოლა და ადმინისტრაციული
სამართალი
1.7. სახელმწიფო მმართველობ და ადმინისტრაციული სამართლის
განვითარების ძირითადი მიმართულებები
1.8. საქართველოს ადმინისტრაციული სამართლის განვითარების
ასპექტები
§ 2. ადმინისტრაციული სამართალი, როგორც მეცნიერება და
სამართლის დარგი
2.1. სიტყვა ,,ადმინისტრაციის“ მნიშვნელობა
2.2. ადმინისტრაციული სამართალი, როგორც მეცნიერება
2.3. ადმინისტრაციული სამართალი, როგორც სამართლის დარგი
2.4. ადმინისტრაციული სამართლის მიზანი
2.5. ადმინისტრაციული სამართლის სისტემა
2.6. ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი რეჟიმები
§ 3. ადმინისტრაციულ – სამართლებრივი ნორმები და
ადმინისტრაციული სამართლის წყაროები
3.1. ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმების ცნება
3.2. ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმების სახეები
3.3. ადმინისტრაციული სამართლის წყაროები
გამოყენებული ლიტერატურა
,,კონსტიტუციური სამართალი იკარგება (ქრება), ხოლო
- ადმინისტრაციული სამართალი განაგრძობს არსებობას“
- ო. მაიერი.
- შესავალი
-
ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ურთიერთობების, როგორც
- საზოგადოებრივ ურთიერთობათა მნიშვნელოვანი და ფართო სპექტრის
რეგულირების გამო ადმინისტრაციულ სამართალს იურიდიულ
- მეცნიერებებს შორის ერთ–ერთი ყველაზე დიდი ადგილი უჭირავს. ასეთი
მნიშვნელოვანი ადგილის მიუხედავად მისი საგნის განმარტების,
- ამოცანების, მიზნების, სისტემის და წარმოშობა–განვითარების შესახებ
ერთიანი შეთანხმებული აზრი არ არსებობს. წინამდებარე თემაში
- განხილული იქნება ადმინისტრაციული სამართლის, როგორც მეცნიერებისა
და სამართლის დამოუკიდებელი დარგის წარმოშობისა და განვითარების
- წინაპირობები და დახასიათებული იქნება ის გარემოებები, რომლებიც
ადმინისტრაციულ სამართალს მეცნიერების დამოუკიდებელ დარგად
- ჩამოყალიბებას უწყოდა ხელს.
წინამდებარე თემაში ასევე განხილული იქნება ადმინისტრაციული
- სამართლის, როგორც მეცნიერებისა და სამართლის დამოუკიდებელი
- დარგის ცნება, საგანი, სისტემა, მიზნები, ამოცანები, ადმინისტრაციულ–
- სამართლებრივი ნორმები და ადმინისტრაციული სამართლის წყაროები.
- ვინაიდან ადმინისტრაციული სამართლის მეცნიერებაში არ
- არსებობს ერთგვაროვანი აზრი ადმინისტრაციული სამართლის ცნების, მისი
- საგნის, სისტემის, მიზნებისა და ამოცანების შესახებ, ამიტომ
- ადმინისტრაციული სამართლის აღნიშნული საკითხები ჩვენს მიერ
დახასიათებული იქნება ადმინისტრაციული სამართლის მეცნიერებაში
- ყველაზე მეტად გავრცელებული ცნებებითა და შეხედულებებით.
-
-
- § 1. კამერალისტიკიდან თანამედროვე ადმინისტრაციულ
- სამართლამდე
1.1. საჯარო და კერძო სამართალი. როგორც ცნობილია ძველი რომის
სამართლის ეპოქიდან მოყოლებული რომანულ–გერმანული
სამართლებრივი ოჯახის ქვეყნებში იურიდიული მეცნიერება სამართალს ორ
ნაწილად საჯარო და კერძო ნაწილად ჰყოფს (ius publikum და ius priwatum).
დაყოფის ასეთი დიდი ხნის ისტორიის მიუხედავად საჯარო სამართალმა
კონტინენტურ ევროპაში ჩამოყალიბება ბევრად გვიან დაიწყო ვიდრე კერძო
3 4
სამართალმა. აღნიშნული ბევრ სხვა მიზეზთან ერთად ძირითადად
განპირობებული იყო იმ ფაქტორით, რომ კერძო სამართალს კონტინენტურ
ევროპაში რომის კერძო სამართლის სახით ჰქონდა ნიმუში, რომლის
მიხედვითაც ხდებოდა კონტინენტური ევროპის ქვეყნებში კერძო
სამართლის განვითარება. რომის კერძო სამართალმა სათავე დაუდო არა
მარტო კერძო სამართლის, არამედ ზოგადად სამართლის მეცნიერების
განვითარებას. საჯარო სამართლაში კი ასეთი ნიმუში კონტინენტური
ევროპის ქვეყნებს (არა მხოლოდ მათ) არ გააჩნდათ, ამიტომ საჯარო
სამართლის განვითარება ნელა მიმდინარეობდა. კონტინენტურ ევროპაში
საჯარო სამართლის სფეროში რომაული სამართლის პრინციპები არასოდეს
ითვლებოდა ნიმუშად1. რომში არ არსებობდა არც, კონსტიტუციური, არც
ადმინისტრაციული სამართალი: მთავრობისა და ადმინისტრაციის
საქმიანობის სფერო, ერთის მხვრივ და სამართალი, მეორეს მხვრივ,
ყოველთვის განცალკევებული იყო2. გარდა აღნიშნულისა კონტინენტურ
ევროპაში საჯარო სამართლის ჩამორჩენა განაპირობა იმანაც, რომ
საუკუნეების მანძილზე ევროპის კონტინენტზე ნამდვილ სამართლად,
მხოლოდ კერძო სამართალი ითვლებოდა. მართალია განსხვავება საჯარო და
კერძო სამართალს შორის რომის სამართალმა ჩამოაყალიბა, მაგრამ იმავე
რომის სამართლის მიხედვით საჯარო სამართალი თუკი იგი ნამდვილად
არსებობდა არაიურისტების საქმედ მიიჩნეოდა. იურისტებს კი სიფრთხილე
უნდა გამოეჩინათ და ამ ,,საშიშ“ სფეროში არ უნდა შეჭრილიყვნენ3. თუმცა
აღსანიშნავია ისიც, რომ ასეთი მიდგომა საჯარო სამართლის მიმართ
დიდხანს არ გაგრძელებულა, ბუნებითი სამართლის სკოლამ ერთგვარად
აღკვეთა ეს აკრძალვა და იურისტებმაც დაიწყეს საჯარო სამართლის
საკითხებით დანტერესება.
1.2. კამერალისტიკა და ადმინისტრაციული სამართალი.
ადმინისტრაციული სამართლის მეცნიერებაში გავრცელებული
შეხედულების თანახმად ადმინისტრაციული სამართლის მეცნიერების
განვითარებას სათავე დაუდო კამერალურმა მეცნიერებამ ანუ ე.წ.
კამერალისტიკამ – მეცნიერებამ ფინანსების, ეკონომიკის, მეურნეობის
მმართველობის შესახებ, რომელიც საფუძველს მე–16 საუკუნეში იღებს. შუა
სააუკუნეების ევროპის უნივერსიტეტებში კამერალურ მეცნიერებაში
1 5
რენე დავიდი, თანამედროვეობის ძირითადი სამართლებრივი სისტემები,
თარგმანი თედო ნინიძის, თბ., 1993 წ. გვ. 53
2 6
იქვე, გვ.53
3
იქვე, გვ. 68;
5 6
შედიოდა მთელი რიგი ადმინისტრაციული და ეკონომიკური
დისციპლინები.
კამერალისტიკის პირველი კათედრა პრუსიის მეფემ ფრიდრიხ
ვილჰელმ პირველმა დააფუძნა მე–18 საუკუნეში ქალაქებში გალში და
ოდერის ფრანკფურტში. საუნივერსიტეტო განათლებაში მისმა ჩართვამ
ახალი მეცნიერების შემდგომი განვითარება გამოიწვია და მისი კვლევის
საგანი ,,ახალი კამერალისტიკის“ სახელით გავრცელდა სახელმწიფო
პოლიტიკასთან დაკავშირებულ უმნიშვნელოვანეს დისციპლინებზე,
განსაკუთრებით, ეკონომიკურ მეცნიერებაზე, პოლიტიკაზე, პოლიციურ
მეცნიერებაზე, მეცნიერებაზე ფინანსების შესახებ, აგრარულ მეცნიერებაზე,
მანუფაქტურულ და წიაღის მოპოვების საქმიანობაზე4.
მე–18 საუკუნისათვის ამ მეცნიერებისადმი ინტერესი გაიზარდა და
კამერალისტიკის კათედრები დაფუძნდა ევროპის სხვა ქალაქების
უნივერსიტეტებშიც მაგ. ვენაში და გეტინგენში. ხოლო მე–19 საუკუნის
მეორე ნახევრიდან კამერალისტიკა ისწავლებოდა რუსეთის
5
უნივერსიტეტებში . კამერალისტიკის შემდგომ განვითარებასთან ერთად
თანდათან ხდებოდა მასში შემავალი დისციპლინების დამოუკიდებელ
დარგებად გამოყოფა, რომლებსაც ბუნებრივია, როგორც მეცნიერების ყველა
დამოუკიდებელ დარგს შემეცნების დამოუკიდებელი სფერო და
რეგულირების საგანი გააჩნდათ.
1.3. აბსოლუტიზმი, საპოლიციო სამართალი და ადმინისტრაციული
სამართალი. ადმინისტრაციული სამართლის, როგორც სამართლის
დამოუკიდებელი დარგის ფორმირებისათვის დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა
კამერალისტიკიდან ე.წ. საპოლიციო სამართლის გამოყოფას. საპოლიციო
მეცნიერების ცნობილი წარმომადგენლები იმ ისტორიული პერიოდისათვის
იყვნენ ი. იუსტი (1717–1771) და ე. ფონ ზონნეფელსი6. საპოლიციო
სამართლის განვითარებას ბევრ სხვა წანამძღვართან ერთად აბსოლუტური
რეჟიმის ბუნებაც განაპირობებდა. აბსოლუტური რეჟიმის პირობებში
საჯარო ხელისუფლების მთავარ მიზნად ქვეშევრდომების
კეთილდღეობისათვის ზრუნვა იყო აღიარებული, მაგრამ ეს ფორმალურად,
4
Г. Галлиган, В.В. Полианский, Ю.Н. Старилов, Административное право.
История развития и основные современные концепции, 2002, с. 13
ი. ჭავჭავაძე პეტერბურგში კამერალისტიკის ფაკულტეტზე სწავლობდა. იხ.
გ. შარაძე, ილია ჭავჭავაძე, წიგნი I, გვ. 86, თბ, 1987 წ
Г. Галлиган, В.В. Полианский, Ю.Н. Старилов, Административное право.
История развития и основные современные концепции, 2002, стр. 15
ფაქტობრივად კი მონარქს ასეთი ნიღაბი სჭირდებოდა იმისათვის, რომ
ვითომცდა მოქალაქეთა კეთილდღეობის დაცვის მიზნით ჩარეულიყო მათ
პირად ცხოვრებაში. ასეთი ჩარევები კი თავის მხვრივ არსებული
წყობილების შენარჩუნების გარანტია იყო. ყველა ის ზომა კი, რომელსაც
აბსოლიტური მონარქი მიმართავდა ამ კუთხით და ის ნორმებიც, რომლების
სახელმწიფოს მმართველობის საქმიანობას არეგულირებდნენ ევროპის
ქვეყნებში ,,პოლიციის“ (ბერძნული სიტყვაა და ,,police“ – ქალაქს ნიშნავს)
ცნებით აღინიშნებოდა. სწორედ აქედან მომდინარეობს საპოლიციო
სამართლის, საპოლიციო მეცნიერების სახელწოდებაც. აბსოლუტური
მონარქის მიერ განხორციელებილი მოქმედებები ერთგვარ განსაზღვრულ
მოქმედებათა კომპლექსად იწყებს ჩამოყალიბებას, ხოლო თავის მხვრივ ეს
ფორმები ძირითადად ის მოთხოვნებია, რომელსაც მონარქის ხელისუფლება
უყენებდა თავის ქვეშევრდომებს შესასრულებლად. ეს მოთხოვნები
თანდათან დამუშავდა, დაიხვეწა და ცალკე მეცნიერებად ჩამოყალიბება
დაიწყო, რომლის მთავარი ამოცანაც პრაქტიკული ხასიათის იმ რჩევების,
რეკომენდაციების შემუშავება იყო, რომლითაც მთავრობას
ეხელმძღვანელა თავის საპოლიციო მოქმედებებში.
აბსოლუტიზმის დროს სახელმწიფო (რომელსაც მეფე განასახიერებდა)
არ იყო სამართლით შებოჭილი. სამართალი ძირითადად არეგულირებდა
ურთიერთობებს კერძო პირებს შორის. სახელმწიფო მოქმედებდა მეფის
ნების შესაბამისად, ხოლო სასამართლო წყვეტდა, მხოლოდ კერძო პირებს
შორის წარმოშობილ დავას7. აბსოლუტური სახელმწიფოში პიროვნება
მოკლებული იყო ყოველგვარ უფლებას და თავისუფლებას, ყოველგვარი
ინიციატივის საშუალებას. აბსოლიტური სახელმწიფოს მხრიდან
ინდივიდისადმი დამოკიდებულების ფორმა კარგად აქვს ჩამოყალიბებული
გამოჩენილ ქართველ მეცნიერს ი. სურგულაძეს, რომლის განმარტებით
,,აბსოლუტური სახელმწიფო კერძო ინდივიდში სახელმწიფო
ხელისუფლების უბრალო ობიექტს ხედავს, ჯერ კიდევ მოუმწიფებელს
საკუთარი მოქმედებისათვის, რომელსაც მეურვე ესაჭიროება და ამ მეურვის,
ანუ მზრუნველის როლს სახელმწიფო კისრულობს“8. ვინაიდან
აბსოლუტიზმის პერიოდში მმართველობითი საქმიანობა ხორციელდებოდა
ყოველგვარი ნორმატიული რეგულირების გარეშე შეგვიძლია დავასკვნათ,
რომ აბსოლუტიზმის პერიოდში ადმინისტრაციული სამართალი არ
არსებობდა.
7
გ. ხუბუა, სამართლის თეორია, თბ,. 2004 წ, გვ. 207
8
ი. სურგულაძე, ადმინისტრაციული სამართალი, თბ,. 2003 წ, გვ. 30;
თანდათან აბსოლუტური სახელმწიფოების მმართველობის აპარატი,
მისი საქმიანობის მარეგულირებელ ნორმებთან ერთად თანდათან ექცეოდა
მეცნიერების მკაცრი კრიტიკის ქვეშ, რაც თავის მხვრივ აბსოლიტური
ხელისუფლების შეზღუდვის იდეოლოგიურ საფუძვლებს ქმნიდა. ამ
თვალსაზრისით ერთ–ერთ საინტერესო ნაშრომს იმ პერიოდში ფრანგი
სწავლულის ჟ. პეშეს ,,პოლიციისა და მუნიციპალიტეტების შესახებ“
ტრაქტატი წარმოადგენდა (1789 წ.).
1.4. ბუნებითი სამართლის სკოლა და ადმინისტრაციული
სამართალი – აღორძინების პერიოდის პოლიტიკურ და სამართლებრივ
თეორიებში თანდათან მკვიდრდება შეხედულება, რომ სახელმწიფოს
საქმიანობაც უნდა იყოს სამართლებრივად მოწესრიგებული და მაშასადამე,
შებოჭილი. ჯერ კიდევ რევოლუციამდელ საფრანგეთში ნორმათა მთელი
სისტემა არეგულირებდა, როგორც სახელმწიფოს საქმიანობას, ასევე
სახელმწიფოსა და პიროვნების ურთიერთობებს9. ადმინისტრაციული
სამართლის განვითარების შემდეგი ეტაპიც მჭიდროდაა დაკავშირებული იმ
უნდა პოლიტიკურ ევოლუციასთან, რომლის საფუძველზეც აბსოლუტური
რეჟიმისაგან თანამედროვე სამართლებრივი სახელმწიფოს მოდელი
წარმოიშვა. სახელმწიფოების ასეთ პოლიტიკური ევოლუცია საფრანგეთის
ბურჟუაზიული რევოლუციით დაიწყო. ამ პოლიტიკურ ევოლუციას კი წინ
უძღოდა რევოლუცია სამართლებრივ აზროვნებაში, რომელიც მოახდინა
ბუნებითი სამართლის დოქტრინად წოდებულმა სამართლის სკოლამ10. ეს
მიმდინარეობა ფეხს იკიდებს მე–17– მე–18 საუკუნეებში და იგი სამართლის
ნორმებად აღიარებდა მხოლოდა ღმერთის ნაბოძებ ბუნების კანონებს,
რომლებიც ვლინდება ადამიანის გონებით და სტიქიურად იქცევა
იურიდიული ძალის მქონედ. ამ მიმდინარეობამ განსაზღვრა ის ძირითადი
პრინციპები, შექმნა ის მოდელები, რომლებიც შემდგომ საფუძვლად დაედო,
როგორც მთლიანად საჯარო სამართალს ისე მის ცალკეულ დარგებს.
ჰოლანდიელი ფილოსოფოსის, ადამიანის ბუნებით უფლებათა და
თავისუფლებათა პირველი საგანმანათლებლო დოქტრინის შემმუშავებლის
ჰუგო გროციუსის (1583-1645) ნაშრომებში განიმარტა ბუნებითი და ხალხთა
სამართლის არსი და რაც ჩვენთვის მთავარია საჯარო სამართლის
9
გ. ხუბუა, დასახელებული ნაშრომი, გვ. 207
10
ამ მიმდინარეობამ სამართლის კონცეფცია განაახლა უფლებების ცნების
შემოტანით. ამ თეორიის არსი ისაა, რომ პოზიტიური სამართლის გარდა
არსებობს ყველასათვის საერთო ბუნებრივი სამართალი, რომლის ცნებაც
მოიცავს წარმოდგენებს ადამიანის თანდაყოლილი უფლებების შესახებ
7 8
პრინციპები. ბუნებითი სამართლის სკოლამ შექმნა კონსტიტუციის,
ადმინისტრაციული პრაქტიკის, სისხლის სამართლის მოდელები, თუმცა
ისინი ძირითადად ინგლისური ნიმუშის მიხედვით ჩამოყალიბდა, ვინაიდან
ინგლისური სამართალი, რომელიც ტახტსა და კერძო პირებს შორის
ურთიერთობის მოწესრიგებისათვის შეიქმნა, რომელიმე სხვა სამართალზე
უკეთ ახერხებდა ადმინისტრაციის და პოლიციის ინტრიგების შერიგებას
ქვეშევრდომთა თავისუფლებასთან. ბუნებითი სამართლის სკოლა
მოითხოვს, რომ ევროპამ რომაულ სამართალზე დამყარებულ კერძო
სამართალთან ერთად საჯარო სამართლის ნორმებიც შეიმუშავოს,
რომლებიც ადამიანის ბუნებრივ უფლებებს გამოხატავენ და პიროვნების
თავისუფლების გარანტიას იძლევიან11. ამ მიმდინარეობამ მოსპო იმ
დროისათვის გაბატონებული შეხედულება იმის თაობაზე, რომ სამართალი,
მხოლოდ კერძო პირებს შორის ურთიერთობების მომწესრიგებელი
საშუალებაა. სწორედ ბუნებითი სამართლის სკოლის გავლენით აღიარეს,
რომ მმართველისა და მართულის, ადმინისტრაციასა და კერძო პირებს
შორის ურთიერთობაზე სამართალი უნდა გავრცელდეს12. ეს ძირითად
პრინციპი იყო ერთ–ერთი უმთავრესი წინაპირობა და ძლიერი ბიძგი,
როგორც ზოგადად საჯარო სამართლის, ისე მის სისტემაში შემავალი
ადმინისტრაციული სამართლის ჩამოყალიბებისა და შემდგომი
განვითარებისათვის. სწორედ ბუნებითი სამართლის სკოლის გავლენით
საფრანგეთის ბურჟუაზიული რევოლუციის შემდეგ საჯარო სამართალი
დამოუკიდებელი მთლიანობა გახდა და უკვე არსებულ ტრადიციულ კერძო
სამართალს დაემატა.
ადმინისტრაციული სამართალი, როგორც მეცნიერული
შეხედულებების დამოუკიდებელი სფერო და სამართლის ცალკე დარგი,
სამართლებრივი სახელმწიფოს თეორიასთან ერთად სათავეს იღებს
ბუნებითი სამართლის სკოლის უთვალსაჩინოესი წარმომადგენლის შარლ
ლუი მონტესკიეს (1689–1755) მოძღვრებაში ხელისუფლების დანაწილების
შესახებ, რომელზეც ქვემოთ გვექნება საუბარი.
1.5. ხელისუფლების დანაწილების თეორია და ადმინისტრაციული
სამართალი. ზოგადად საჯარო სამართლის და ბუნებრივია საჯარო
სამართლის მნიშვნელოვანი დარგის – ადმინისტრაციული სამართლის
განვითარება ბევრად განაპირობა ბუნებითი სამართლის სკოლის ისეთი
წარმომადგენლების შრომებმა, როგორებიც იყვნენ თომას ჰობსი (1588–1679)^
11
რ. დავიდი, დასახ. ნაშრომი, გვ. 53
12
იქვე, გვ. 68
9 10
შარლ ლუი მონტესკიე (1689–1755), ჯონ ლოკი (1632-1704) და ა.შ.
ზემოაღნიშნულ ფილოსოფოსთაგან ამ საქმეში განსაკუთრებული წვლილი
ბოლო ორს მიუძღვის. დიდია მათი როლი ძვ. საბერძნეთში წარმოშობილი
იმ პოლიტიკურ სამართლებრივი დოქტრინის განვითარებაში, რასაც
ხელისუფლების დანაწილების თეორია ჰქვია და, რომლის თანახმადაც
სახელმწიფო ხელისუფლება გაგებულია არა, როგორც ერთიანი, არამედ
როგორც სხვადასხვა სახელისუფლებო (საკანონმდებლო, აღმასრულებელი
და სასამართლო) ფუნქციების ერთობლიობა, რომლებსაც ერთმანეთისაგან
დამოუკიდებელი სხვადასხვა სახელმწიფო ორგანოები ახორციელებენ13.
მიუხედავად იმისა, რომ იდეა ხელისუფლების დანაწილების შესახებ ჯერ
კიდევ ანტიკურ ეპოქაში არისტოტელეს მიერ გამოითქმებოდა,
დასრულებული სახე მან მიიღო მონტესკიეს მოძღვრებაში ხელისუფლების
დანაწილების შესახებ. შარლ ლუი მონტესკიეს მოძღვრებას საფუძვლად ედო
კონსტიტუციური სახელმწიფოს პირველი თეორეტიკოსის ინგლისელი ჯონ
ლოკის შეხედულებები. მონტესკიემ თავის ნაშრომში ,,კანონთა გონი“ მოგვცა
სახელმწიფო ხელისუფლების დაყოფა საკანონმდებლო, აღმასრულებელ და
სასამართლო ხელისუფლებად, რომლებიც უნდა განხორციელდეს
ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი ორგანოების მიერ.
სახელმწიფო ხელისუფლების ფუნქციებად დანაწილების შესაბამისად
სახელმწიფოში ჩამოყალიბდა აღმასრულებელ–განმკარგულებელი
საქმიანობა, რომელსაც ახორციელებენ მმართველობითი
(ადმინისტრაციული) ორგანოები, რომელთა საქმიანობაც ძირითადად
სწორედ ადმინისტრაციული სამართლის მიერ რეგულირდება. თუმცა,
სანამ სახელმწიფო მმართველობა და მისი განხორციელების პროცესში
წარმოშობილი ურთიერთობები გახდებოდა ადმინისტრაციული სამართლის
რეგულირების სფერო მან განვითარების არც თუ ისე მოკლე გზა განვლო.
1.6. სამართლის ისტორიული სკოლა და ადმინისტრაციული
სამართალი. რაოდენ პარადოქსულიც არ უნდა იყოს ადმინისტრაციული
სამართლის და ზოგადად სამართალმცოდნეობის განვითარების შემდეგი
ეტაპი უკავშირდება იმ ტენდენციას, რომელიც მეთვრამმეტე საუკუნის
ბოლო წლებიდან განვითარდა სამართლებრივ მეცნიერებაში. ეს ტენდენცია
გამოიხატებოდა სამართალმცოდნეობის იმ მეთოდების კრიტიკაში,
რომელიც სწორედ ბუნებითი სამართლის სკოლის მიერ გამოიყენებოდა.
გადამწყვეტი როლი ბუნებითი სამართლის სკოლის კრიტიკაში იმანუელ
13
პ. ცნობილაძე, კონსტიტუციური (სახელმწიფო) სამართალი, (ცნობარი),
თბ, 1998 წ. გვ. 215
კანტმა (1724–1804). ითამაშა. მნიშვნელოვანი იყო მეცხრამმეტე საუკუნის
დასაწყისში შექმნილი ე.წ. ,,სამართლის ისტორიულმა სკოლის“14
დამსახურებაც, რომლის თვალსაჩინო წარმომადგენლებიც არიან, გუსტავ
ჰუგო (1764–1844), გეორგ ფრიდრიხ პუხტა (1798–1846), ფრიდრიხ კარლ ფონ
სავინი (1779-1848) და ა.შ. ამ სკოლის წარმომადგენელთა აზრით სამართალი
ყოველთვის ეროვნულია. სახელმწიფოს მიერ გამოცემული კანონები ამა თუ
იმ ერში ისტორიულად ჩამოყალიბებული სამართლებრივი შეგნებისა და
შეხედულებების იურიდიული გაფორმებაა. სამართლის ისტორიული
სკოლის ძირითადი დებულების თანახმად დაწერილ სამართალს წინ
უძღვის ჩვეულებითი სამართალი. იმდენად რამდენადაც სამართალი
ისეთივე "ორგანული" მოვლენაა, როგორც ენა ან ჩვეულება, სამართლის
მეცნიერება შეიძლება იყოს მხოლოდ ისტორიული მეცნიერება. ამ
მიმდინარეობამ მოქმედი სამართალი განიხილა, როგორც წარსულის
გამოცდილების შედეგი და შექმნა შესაძლებლობა სამართალმცოდნეობაში
გამოყენებულიყო სამართლის შესწავლის ისტორიული მეთოდი. სწორედ ამ
მიდგომიდან გამომდინარეა, რომ სამართალმცოდნის იდეალი მაგ.
სავინისათვის არის მეცნიერი, რომელიც ისტორიულ-სისტემატიურ
მეთოდით და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა სიზუსტით იკვლევს
სამართალს. სამართალმცოდნეობა მოწოდებულია მრავალფეროვანი და
დანაწევრებული სამართლებრივი მასალა დაიყვანოს ძირითად
პრინციპეპზე, ცნებებზე და ინსტიტუტებზე და შეიცნოს ამ უკანასკნელთა
შორის ურთიერთდამოკიდებულებანი. პირველადი სამართლის წყარო ამ
პროცესში კვლავაც ხალხის სული და ჩვეულებაა. მართალია სამართლის
ისტორიულმა სკოლამ ბუნებითი სამართლის კრიტიკით
ადმინისტრაციული სამართლის წინსვლას ბევრი ვერაფრით შეუწყო ხელი,
მაგრამ ეს ეტაპი მაინც ერთ–ერთი მნიშვნელოვანი და გარდამტეხი მომენტია
ზოგადად სამართალმცოდნეობის განვითარებისათვის და ბუნებრივია
ადმინისტრაციული სამართლის, როგორც სამართლის დარგისა და
მეცნიერების განვითარებისათვის.
1.7. სახელმწიფო მმართველობა და ადმინისტრაციული სამართლის
განვითარების ძირითადი მიმართულებები. ადმინისტრაციული სამართლის
წარმოშობა განვითარების საქმეში დიდი როლი ითამაშა მეცნიერების
მხრიდან სახელმწიფო მმართველობისადმი ინტერესის გაზრდამ. დიდია იმ
14
ეს მიმდინარეობა უფლებას განიხილავს, როგორც ხალხის სულის
გამოხატულებას, რომელიც ენის მსგავსად ყალიბდება თანდათანობით,
ისტორიული პროცესის დროს
11
მეცნიერთა წვლილი ადმინისტრაციული სამართლის ცალკე დარგად
ფორმირებაში, რომლებიც მმართველობის პრობლემების შესწავლით იყვნენ
დაკავებულნი. მათგან აღსანიშნავია კილის უნივერსიტეტში მოღვაწე
ლორენცო ფონ შტეინი (1815–1890)& მან რვა წიგნისაგან შემდგარ ნაშრომში
,,სახელმწიფო მმართველობის თეორია“ მოგვცა სახელმწიფო მმართველობის
ცნება, არსი, სისტემა და მისი საფუძვლიანი დახასიათება. შტეინის ერთ–
ერთი უახლოესი მიმდევარი და მოსწავლე იყო ლუდვიგ გუმპლოვიჩი (1838–
1890), რომელმაც გამოიკვლია ადმინისტრაციული სამართლის საკითხები
სოციოლოგიისა და პოლიტიკის თვალსაზრისით. ამავე პერიოდში ლორენცო
ფონ შტეინის, განსაკუთრებით კი რობერტ ფონ მოლის (1799–1875)
ნაშრომებში შეინიშნება სახელმწიფო სამართლისა და ადმინისტრაციული
სამართალის ერთმანეთისაგან გამიჯვნის მცდელობა. რობერტ მოლის ერთ–
ერთი წიგნი სწორედ ორი მთავარი განყოფილებისაგან ,,სახელმწიფო
სამართალისა“ და ,,ადმინისტრაციული სამართლისაგან“ შესდგებოდა. რ.
მოლი ცდილობს თავის ნაშრომებში გვიჩვენოს ის ძირითად ამოცანები,
რასაც უნდა ემსახურებოდეს სამართლებრივი სახელმწიფო. ასე თანდათან
სამართლებრივ დოქტრინაში არსებული შეხედულებების კანონმდებლობაში
გადატანამ, კანონმდებლობაში ადამიანის ბუნებითი და ხელშეუვალი
იდეების რეალიზაციამ, ხელისუფლების დანაწილების პრაქტიკულმა
განხორციელებამ და სახელმწიფო ადმინისტრაციის კანონს
დაქვემდებარების პრინციპმა გამოიწვია საპოლიციო სამართლის
ადმინისტრაციულ სამართლად გარდაქმნა. ამავე პერიოდიდან
აბსოლიტური რეჟიმებისათვის დამახასიათებელი საპოლიციო მეცნიერება
ადგილს უთმობს ახალ მეცნიერებას ადმინისტრაციულ სამართალს.
ადმინისტრაციული სამართლის მიერ საპოლიციო სამართლის
ადგილის დაკავების შემდეგ შეიმჩნევა ადმინისტრაციული სამართლის
განვითარება ორი ძირითადი მიმართულებით:
 სახელმწიფო–სამართლებრივი (პოლიტიკური) და
 ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი (იურიდიული);
პირველი მიმართულება ანუ სახელმწიფო სამართლებრივი
მიმართულება იყენებს ემპირულ მეთოდოლოგიას, ინდუქციური
დაკვირვების მეთოდს და მისი ცნობილი წარმომადგენლები არიან ზემოთ
ნახსენები ლორენცო ფონ შტეინი და ლუდვიგ გუმპლოვიჩი. ეს
მიმდინარეობა ცდილობს საპოლიციო სამართლის მიღწევების გამოყენებით
და სახელმწიფო სამართალში მმართველობითი ელემენტების შემოტანით
განავითაროს ადმინისტრაციული სამართალი.
მეორე მიმართულება ანუ ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი
მიმართულება კი ახდენს პოზიტიური კანონმდებლობის წმინდა
12
იურიდიულ დამუშავებას, ამიტომაც მას სხვანაირად დოგმატურ ევროპაში ადმინისტრაციული სამართლით დაინტერესება ძირითადად
მიმდინარეობასაც კი უწოდებენ. ეს მიმართულება ადმინისტრაციული მეთვრამმეტე საუკუნეში დაიწყო და ამავე პერიოდში გაჩნდა ნაშრომები
სამართლის საკითხებს იკვლევს იმ პოზიტიურ სამართლებრივი ნორმების სახელმწიფო მმართველობის შესახებ. მაშინ როცა ქართველ ერს ამ დროს
კვლევით, რომლებიც აწესრიგებენ ადმინისტრაციული სამართლის ამა თუ უკვე გააჩნდა სამართლის ძეგლი, რომელიც ,,გარიგება ხელმწიფოს კარისა“–
იმ ინსტიტუტს. ეს მიმართულება მიზნად ისახავს შეიმუშაოს ამა თუ იმ დ მოიხსენიება და სამართლიანად ითვლება ქართული სახელმწიფო
სახელმწიფოში მოქმედი ადმინისტრაციული სამართლის იურიდიული სამართლებრივი აზროვნების გვირგვინად. მიუხედავად იმისა, რომ ამ
სისტემა. სწორედ ამ მიმდინარეობის დამსახურებაა ის ფაქტი, რომ მან ძეგლის სავარაუდოდ 12 რვეულიდან 5 დაკარგულია, ხოლო ,,ნაკლულევანი
დაამუშავა ადმინისტრაციული სწავლების ფორმა და ადმინისტრაციული რვეულების ფურცლები ექვსია და უდრის რიცხვით ერთ რვეულს16“ ეს
სამართალი განიხილა არა, როგორც სახელმწიფო სამართლის შემადგენელი ძეგლი მაინც ისეთი დაწვრილებით აღწერს სამეფო დარბაზობისა და
ნაწილი ან ქვედარგი, არამედ როგორც დამოუკიდებელი და თვითმყოფადი ვაზირობის წესებს, მოხელეთა უფლება–მოვალეობებს, რომ
იურიდიული დისციპლინა. ეს დისციპლინა ყველაზე სრული სახით გადაუჭარბებლად მოიხსენიებენ მას იმდროინდელი საქართველოს
გვხვდება ფრანგული ადმინისტრაციული სამართლის ლიტერატურაში, მმართველობის კოდექსად. ასეთი მნიშვნელოვანი საფუძვლის მიუხედავად
სადაც ამ მიმდინარეობის მთავარ წარმომადგენლებად ბერტელემი, მორო, ზემოხსენებული მიზეზების გამო საქართველოში ადმინისტრაციული
ლაფერიე, ორიუ, გასტონ ჟეზი და სხვები არიან ცნობილი. გერმანიაში კი ამ სამართალი ვერ განვითარდა. მიუხედავად ამისა, როგორც ჩანს ქართველი
მიმართულების წარმომადგენლებად ითვლებიან ოტო მაიერი, გეორგ იურისტები საქმის კურსში იყვნენ ევროპაში ადმინისტრაციული სამართლის
ელინეკი, ფრიც ფლეინერი, კორმანი და სხვები15. შესახებ და კარგად იცნობდნენ იმდროინდელ ევროპულ ადმინისტრაციული
შესაბამისად მას შემდეგ, რაც მეცნიერულად იქნა დამუშავებული სამართლის ლიტერატურას. აღნიშნულის ბრწყინვალე დადასტურებაა
სახელმწიფო მმართველობის არსი და გაჩნდა ადმინისტრაციული პროფ. ი. სურგულაძის ნაშრომები. მისი ლექციების კურსი
სამართლის რეგულირების სფერო, კანონმდებლობაში გატარდა ადმინისტრაციულ სამართალში პროფ. ვ. ლორიას რედაქტორობით
ხელისუფლების დანაწილების პრინციპი მეოცე საუკუნის პირველ ნახევარში გამოქვეყნდა კიდეც გამომცემლობა ,,ბონა კაუზას“ მიერ 2003 წელს.
წარმოიშვა ადმინისტრაციული სამართალი, როგორც დამოუკიდებელი და ჯერ კიდევ კომუნისტურ ეპოქაში და შემდეგ დამოუკიდებელ
თვითმყოფადი დისციპლინა. საქართველოში ადმინისტრაციული სამართლის განვითარებაში
1.8. საქართველოს ადმინისტრაციული სამართლის განვითარების უმნიშვნელოვანესი წვლილი შეიტანა პროფ, ვ. ლორიამ, რომლის
ასპექტები. როგორც ზემოთ განხილულმა საკითხებმა გვიჩვენა ნაშრომებზე დაყრდნობითაც ხდებოდა ადმინისტრაციული სამართლის
ადმინისტრაციული სამართლის მეცნიერებამ განვითარების არც, თუ ისე სწავლება საქართველოს უმაღლეს სასწავლებლებში. მისი ავტორობით
მოკლე გზა განვლო. მიუხედავად იმისა, რომ ქართველ ერს დიდი გამოცემული სახელმძღვანელო ადმინისტრაციულ სამართალში17
სახელმწიფოებრივი და სამართლებრივი ტრადიციები გაგვაჩნია, ჩვენთან პოსტსაბჭოთა საქართველოში დიდი ხნის განმავლობაში თითქმის
ადმინისტრაციული სამართლის განვითარებას დიდი ისტორია არა აქვს. ეს ერთადერთ ნაშრომს წარმოადგენდა, რომლითაც სარგებლობდნენ
ბევრ ფაქტორთან ერთად იმ ძირითადმა მიზეზმა განაპირობა, რომ დიდი საქართველოს უმაღლესი სასწავლებლების პროფესორ–მასწავლებლები,
პერიოდი საქართველო რუსეთის იმპერიის ბატონობის ქვეშ იმყოფებოდა, სტუდენტები და ადმინისტრაციული სამართლის საკითხებით
რომელიც არც თუ ისე სწყალობდა ადმინისტრაციულ სამართალს, ერთი დაინტერესებული სხვა პირები.
პერიოდი კი საბჭოთა ხელისუფლებამ საერთოდ აკრძალა კიდეც
ადმინისტრაციული სამართლის სწავლება უმაღლეს სასწავლებლებში.
16
ზემოთ შემთხვევით არ გვიხსენებია ქართველი ერის სამართლებრივი ივ. ჯავახიშვილი, თხზულებანი თორმეტ ტომად, ტომი მე–6, თბ., 1982 წ,
ტრადიციები. როგორც ზემოაღნიშნულიდან გამოიკვეთა დასავლეთ გვ. 70
17
იგულისხმება პროფესორ ვ. ლორიას ავტორობით გამოცემული
საქართველოს ადმინისტრაციული სამართლის სახელმძღვანელო, რომელიც
15
ი. სურგულაძე, დასახელებული ნაშრომი, გვ. 47; სხვადასხვა რედაქციით რამოდენიმეჯერ იქნა გამოცემული
13 14
 საქართველოში ადმინისტრაციული სამართლის თანამედროვე საქართველოში თანამედროვე ადმინისტრაციული სამართლის
გაგებით დამკვიდრება დაკავშირებულია ადმინისტრაციული სამართლის დამკვიდრების საქმეში.
სფეროში საქართველოში განხოციელებულ რეფორმასთან. განსაკუთრებით
საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის (25.06.1999 წ.) და § 2. ადმინისტრაციული სამართალი, როგორც მეცნიერება და
ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის (23.07.1999 წ.) მიღებასთან. სამართლის დარგი
საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მიღებით პირველად
საქარველოში საკანონმდებლო დონეზე განისაზღვრა ადმინისტრაციულ 2.1. სიტყვა ,,ადმინისტრაციის“ მნიშვნელობა. სანამ ადმინისტრაციულ
ორგანოთა საქმიანობის ზოგადი წესები და პრინციპები, ხოლო სამართალზე, როგორც მეცნიერებასა და სამართლის დარგზე, აგრეთვე
საქართველოს ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსით მოწესრიგდა ადმინისტრაციული სამართლის სისტემაზე ვისაუბრებდეთ, მანამდე
ადმინისტრაციულ ორგანოთა განხორციელებული ქმედებების გავარკვიოთ, თუ რას ნიშნავს ტერმინი ,,ადმინისტრაცია“.
გასაჩივრებისა და ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესი. ტერმინი ,,ადმინისტრაცია“ ლათინური წარმოშობის სიტყვაა და
ხსენებული კოდექსების მიღების შემდეგ ქართველი მეცნიერებისა და ,,administration“ – მართვას ნიშნავს. მას სხვადასხვა შინაარსობრივი
პრაქტიკოს–იურისტების მიერ დაიწყო მუშაობა ხსენებული კოდექსების დატვირთვა გააჩნია და სხვადასხვაგვარი მნიშვნელობით გამოიყენება.
კომენტარებისა და თეორიული და პრაქტიკული სახელმძღვანელოების ტერმინი ,,ადმინისტრაცია“ ფართო გაგებით სახელმწიფოს მთელი
შექმნაზე. ერთ–ერთი პირველი ნაშრომი, რომელიც ამ კუთხით შეიქმნა ზ. საქმიანობაა მმართველობის სფეროში. ზოგიერთ საპრეზიდენტო
ადეიშვილის, დ. ქიტოშვილისა და გ. ვინტერის თაავტორობით გამოცემული რესპუბლიკაში ადმინისტრაცია სახელმწიფოს მეთაურთან არსებული
საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის კომენტარი იყო. მას კაბინეტის სახელწოდებაა (მაგ. აშშ–ში), ხოლო ზოგიერთში კი მეტ–
მოჰყვა 2005 წელს ასევე ავტორთა კოლექტივის (ზ. ადეიშვილი, ქ. ნაკლებად გავრცელებული სახელწოდებაა აღმასრულებელი
ვარდიაშვილი, ლ. იზორია, ნ. კალანდაძე, მ. კოპალეიშვილი, ნ. სხირტლაძე, ხელისუფლების ორგანოების, მხარის, ოლქის, რაიონის და ა.შ. დონეზე (მაგ.
პ. ტურავა, დ. ქიტოშვილი) მიერ შექმნილი ზოგადი ადმინისტრაციული რუსეთში)19.
სამართლის სახელმძღვანელო18 და პ. ტურავასა და ნ. წკეპლაძის საფრანგეთში ტერმინი ,,ადმინისტრაცია“ ორგვარი გაგებით
თანაავტორობით ასევე 2005 წელს გამოცემული ,,ადმინისტრაციული გამოიყენება. ფუნქციური გაგებით იგი ნიშნავს განსაზღვრულ საქმიანობას,
სამართლის დამხმარე სახელმძღვანელო. აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ხოლო სხვა გაგებით ადმინისტრაციაში მოიაზრება ის პერსონალი, რომელიც
ხსენებული სახელმძღვანელოების გარდა ბოლო წლებში ზემოხსენებულ და ახორციელებს მმართველობით ამოცანებს. სიტყვა ,,ადმინისტრაციის“
სხვა ავტორთა მიერ გამოქვეყნდა მრავალი სამეცნიერო ხასიათის სტატია, შინაარსობრივი დატვირთვა ზემოაღნიშნულით არ შემოიფარგლება და
თუ პუბლიკაცია, რომლებიც ადმინისტრაციული სამართლის ცალკეულ სხვადასხვა ქვეყანაში სხვადასხვა მნიშვნელობა გააჩნია კონკრეტული
ინსტიტუტებს ახასიათებენ და მნიშვნელოვან საფუძველს ქმნიან ქვეყნის კანონმდებლობიდან გამომდინარე.
2.2. ადმინისტრაციული სამართალი, როგორც მეცნიერება.
ადმინისტრაციული სამართალი, როგორც მეცნიერება არის
18
როგორც ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის კომენტარი, ასევე ადმინისტრაციული სამართლის სფეროში არსებული მეცნიერული
ზოგადი ადმინისტრაციული სამართლის სახელმძღვანელო შეიქმნა შპს შეხედულებების, იდეების და წარმოდგენების ერთობლიობა. იგი, როგორც
გერმანიის ტექნიკური თანამშრომლობის საზოგადოების (GTZ) მეცნიერება სწავლობს ადმინისტრაციული სამართლის წარმოშობისა და
მხარდაჭერით. GTZ გერმანიის ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების კანონზომიერებებს, იკვლევს სახელმწიფო მმართველობას და
განვითარების სამინისტროს დავალებით განახორციელა რამოდენიმე ამ სფეროში წარმოშობილ ურთიერთობებს, აგრეთვე მათ მომწესრიგებელ
პროექტი სამართლისა და იუსტიციის რეფორმების მხარდასაჭერად. ამ
პროექტების მიზანი იყო ახალი ქართული კანონების დანერგვა, ასევე ახალი
19
იურიდიული ლიტერატურის შექმნა. GTZ–მა კონსულტაცია გასწია ზოგადი პ. ცნობილაძე, კონსტიტუციური (სახელმწიფო) სამართალი, (ცნობარი),
ადმინისტრაციული კოდექსის შემუშავებასა და მიღებაში. თბ, 1998 წ, გვ. 12
15 16
ნორმებს, ანალიზს უკეთებს ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმების 2.3. ადმინისტრაციული სამართალი, როგორც სამართლის დარგი.
გამოყენების პრაქტიკას და ა.შ. ადმინისტრაციული სამართალი, როგორც სამართლის დარგი არის იმ
ადმინისტრაციული სამართლის, როგორც მეცნიერების შესწავლის ნორმათა ერთობლიობა, რომლებიც აწესრიგებენ სახელმწიფო
საგანს წარმოადგენს: მმართველობის ორგანიზაციისა და რეალიზაციის პროცესში წარმოშობილ
 აღმასრულებელი ხელისუფლების არსი და სტრუქტურა; ურთიერთობებს.
 ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმებით რეგულირებული ადმინისტრაციული სამართალი წარმოადგენს დამოუკიდებელ და
სამართლებრივი ურთიერთობები; თვითმყოფად სამართლის დარგს და ეს იმას ნიშნავს, რომ მას გააჩნია თავისი
 ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმების სახეები და რეგულირების საგანი. სამართლის დარგები ერთმანეთისაგან სწორედ იმით
წყაროები; განსხვავდებიან, თუ სამართლებრივ ურთიერთობათა, რომელ ჯგუფს
 ადმინისტრაციული სამართლის სისტემა; არეგულირებენ ისინი. განსაკუთრებულობას ამ ურთიერთობებისას ბევრ
 საჯარო მმართველობის ფორმები და მეთოდები; სხვა ნიშნებთან ერთად სწორედ მისი რეგულირების საგანი განაპირობებს.
 ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის საკითხები და ა.შ. ადმინისტრაციული სამართლის რეგულირების საგანს წარმოადგენს
ადმინისტრაციული სამართალი, როგორც მეცნიერება თავისი სახელმწიფო მმართველობის ორგანიზაციისა და რეალიზაციის პროცესში
შემეცნების საგნის შესწავლისას გამოიყენებს ისეთი მეცნიერებების წარმოშობილი ურთიერთობები.
მიღწევებს, როგორიცაა ფილოსოფია, სახელმწიფოსა და სამართლის ადმინისტრაციული სამართალი, როგორც სამართლის დარგი:
თეორია, სოციოლოგია და ა.შ. იგი, როგორც მეცნიერება სარგებლობს ასევე  ადგენს სახელმწიფო მმართველობის ფორმებსა და მეთოდებს;
გარკვეული მეთოდებითაც. ადმინისტრაციული სამართლის, როგორც  განსაზღვრავს მოქალაქეების, მოქალაქეობის არმქონე პირების,
მეცნიერების მეთოდებია: უცხო ქვეყნის მოქალაქეების, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების და
 შედარებით–სამართლებრივი მეთოდი; ადმინისტრაციული ორგანოების ადმინისტრაციულ–სამართლებრივ
 ფორმალურ–იურიდიული მეთოდი; სტატუსს;
 ისტორიული მეთოდი;  ადგენს ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის საკითხებს;
 სოციოლოგიური მეთოდი;  ადგენს სახელმწიფო მმართველობაში კანონიერების
 ლოგიკური მეთოდი და ა.შ. უზრუნველყოფის საშუალებებს;
ადმინისტრაციული სამართლის, როგორც მეცნიერების ამოცანაა  არეგულირებს მმართველობით ურთიერთობებს სოციალურ–
ადმინისტრაციული სამართლის პრობლემების, მისი ნორმების პილიტიკურ, სოციალურ–კულტურულ და ეკონომიკურ სფეროში და ა.შ.
გამოყენებისას წარმოქმნილი სირთულეების გამოვლენა, ადმინისტრაციულ– ადმინისტრაციული რეგულირების საგანი პირობითად შეიძლება ორ
სამართლებრივი ნორმების განმარტება, სახელმწიფო მმართველობითი ნაწილად დავყოთ:
საქმიანობის ახალი ცნებებისა და პრინციპების შემუშავება. მეცნიერული აპარატშიდა ურთიერთობები, რომელშიც იგულისხმება თავად
კვლევის შედეგი ხელს უწყობს ადმინისტრაციული ორგანოების ადმინისტრაციული ორგანოების ფორმირების პროცესში წარმოშობილი
სამართალგამოყენებითი საქმიანობის ეფექტურობის ამაღლებას და აპარატშიდა ურთიერთობები;
განამტკიცებს ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი რეგულირების აპარატსგარე ურთიერთობები, რომლებიც წარმოიშობა
მექანიზმს20. ადმინისტრაციულ ორგანოებსა და სხვა სუბიექტებს შორის;
2.4. ადმინისტრაციული სამართლის მიზანი. სამართლის ნებისმიერი
დარგი, მათ შორის ადმინისტრაციული სამართალიც ემსახურება
20
ზ. ადეიშვილი, ქ. ვარდიაშვილი, ლ. იზორია, ნ. კალანდაძე, მ. გარკვეული მიზნის მიღწევას. ანგლოსაქსური სამართლის სისტემის
კოპალეიშვილი, ნ. სხირტლაძე, პ. ტურავა, დ. ქიტოშვილი, ზოგადი
ადმინისტრაციული სამართლის სახელმძღვანელო, საგამომცემლო საქმის
სასწავლო ცენტრი, თბ. 2005 წ. გვ. 17
17 18
ქვეყნებში ადმინისტრაციული სამართლის ძირითად მიზანს წარმოადგენს
კერძო პირების დაცვა საჯარო ადმინისტრაციის მხრიდან. ხოლო
კონტინენტური ევროპის ქვეყნებში ადმინისტრაციული სამართლის
ძირითად მიზანს წარმოადგენს არა მხოლოდ კერძო პირების დაცვა საჯარო
ადმინისტრაციის მხრიდან განხორციელებული უკანონობებისაგან, არამედ
ასევე საჯარო ადმინისტრაციისათვის ეფექტური პირობების შექმნა და
ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ გადაწყვეტილებების მიღებაში
საზოგადოების მონაწილეობის უზრუნველყოფა. ადმინისტრაციული
სამართლის განვითარების ისტორია გვიჩვენებს, რომ სამართლის ეს დარგი
მეტ–ნაკლებად ეფექტური მაშინაა, როცა მისი მთავარი ამოცანა არა მხოლოდ
ადმინისტრაციის შიგნით კონფლიქტური სიტუაციების მოწესრიგება,
არამედ ადმინისტრაციასა და კერძო პირებს შორის დავების მოწესრიგებაც
შეადგენს.
ამდენად ადმინისტრაციული სამართლის, როგორც სამართლის
დარგის მიზანი შეიძლება შემდეგნაირად გამოიხატოს:
 აღმასრულებელი ხელისუფლების საქმიანობისათვის ეფექტური
პირობების შექმნა;
 ადმინისტრაციულ სამართლებრივ ურთიერთობებში მონაწილე
პირების დაცვა ადმინისტრაციული ორგანოების და მათი თანამდებობის
პირების თვითნებობისა და სხვა უკანონო ქმედებებისაგან;
 აღმასრულებელი ხლისუფლების საქმიანობაში კანონიერებისა და
მიზანშეწონილობის უზრუნველყოფა.
 ადმინისტრაციული ორგანოების საქმიანობაში საჯარო და კერძო
ინტერესების პროპორციულობის დაცვა;
 ეკონომიკის განვითარებისა და სოციალური პროგრამების
რეალიზაციის პირობების შექმნა;
 ადმინისტრაციული ორგანოების (თანამდებობის პირების)
საქმიანობისათვის ეფექტური პირობების შექმნა და ა.შ.
2.5. ადმინისტრაციული სამართლის სისტემა. ადმინისტრაციული
სამართალი თავისი მოცულობით ერთ–ერთი ყველაზე დიდი დარგია
სამართლის დარგებს შორის. ეს განპირობებულია იმით, რომ თითქმის არ
არსებობს სფერო, სადაც სახელმწიფო ადმინისტრაცია არ მოღვაწეობდეს,
ხოლო ისეთ სფეროებში, კი როგორიცაა სახელმწიფო თავდაცვა, უშიშროება,
ჯანდაცვა, სოციალური უზრუნველყოფა და ა.შ. ადმინისტრაციული
ორგანოების როლი ძალზედ დიდი და წამყვანია. რეგულირების ასეთი
დიდი სფერო ზრდის ადმინისტრაციული სამართლის, როგორც სამართლის
დამოუკიდებელი დარგის მოცულობას, რადგანაც დიდი და
მრავალფეროვანია იმ სამართლებრივი ნორმების ერთობლიობა,
19
რომლისგანაც შესდგება სამართლის ეს დარგი. როგორც უკვე აღვნიშნეთ
ადმინისტრაციული სამართალი წარმოადგენს ფართო და განშტოებულ
სამართლის დარგს, ამიტომ ძალიან ბევრ სახელმწიფოში სამართლის
მეცნიერებამ ჩამოაყალიბა მყარი და ამავე დროს ხშირად მეტად თავისებური
წარმოდგენა მის ძირითად ინსტიტუტებზე, სისტემაზე და მათ
სამართლებრივ მოწესრიგებაზე.
კონტინენტური სამართლებრივი ოჯახის სისტემის ქვეყნებში, როგორც
წესი გამოიყოფა ადმინისტრაციული სამართლის ზოგადი და
განსაკუთრებული ნაწილები. ადმინისტრაციული სამართლის ზოგადი
ნაწილი მოიცავს იმ ნორმებს, პრინციპებსა და ინსტიტუტებს, რომელიც
ვრცელდება მის ყველა სფეროსა და ინსტიტუტზე. ადმინისტრაციული
სამართლის ზოგადი ნაწილის ინსტიტუტები ადგენენ ადმინისტრაციული
სამართლის სუბიექტების ადმინისტრაციულ–სამართლებრივ სტატუსს,
ადგენენ ადმინისტრაციული ორგანოების საქმიანობის ძირითად
პრინციპებს, ადგენენ ადმინისტრაციული ორგანოების საქმინობის ფორმებს
და ა.შ.
ადმინისტრაციული სამართლის განსაკუთრებული ნაწილი კი
აწესრიგებს ადმინისტრაციულ ორგანოთა საქმიანობას მმართველობის
სხვადასხვა სფეროში.
რაც შეეხება ანგლოსაქსური სამართლის სისტემის ქვეყნებს აქ
ადმინისტრაციული სამართლის დაყოფა ზოგად და განსაკუთრებულ
ნაწილებად არ არის მიღებული. თუმცა, ამ სისტემის ქვეყნებშიც
ადმინისტრაციული სამართლის ინსტიტუტები ჯგუფდებიან
ადმინისტრაციული სამართლის ქვედარგებად და ამდენად ისინი ქმნიან
ადმინისტრაციული სამართლის ერთგვარ სისტემას.
2.6. ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი რეჟიმები. სამართლებრივი
რეჟიმები არის სამართლის ნორმათა სისტემა, რომლებიც არეგულირებენ
სუბიექტებს შორის ურთიერთობას განსაზღვრული ობიერტის გამო.
სამართლებრივი რეჟიმი ძალიან ფართო იურიდიული ცნებაა და მისი
არსის სწორად გაგებისათვის მიზანშეწონილია იგი შევადაროთ
სამართლებრივი სტატუსის ცნებას. სამართლებრივი სტატუსი ეს არის
სამართლის სუბიექტის უფლება–მოვალეობათა ერთობლიობა, ხოლო
სამართლებრივი რეჟიმი ესაა ამ უფლება–მოვალეობებით აღჭურვილი
სამართლის სუბიექტების ურთიერთობა განსაზღვრული ობიექტის გამო.
რაც შეეხება ადმინისტრაციულ–სამართლებრივ რეჟიმს იგი თან
ახლავს ადმინისტრაციული ორგანოების (თანამდებობის პირების)
ურთიერთქმედებას სხვადასხვა სუბიექტებთან. იგი შეიძლება დახასიათდეს,
როგორც ზოგადი რეჟიმი სახელმწიფო ადმინისტრაციის საქმიანობაში. იმ
20
დროს კი, როცა საჭირო ხდება სპეციალური, განსაკუთრებული გარკვეული მოქმედების შესრულებას და ითვალისწინებენ იძულებას მისი
ღონისძიებების მიღება აღმასრულებელი ხელისუფლების საქმიანობაში ამა შეუსრულებლობისათვის.
თუ იმ ტერიტორიაზე ან ამა თუ იმ ობიექტთან მიმართებაში დგინდება ადმინისტრაციულ–სამართლებრივ ნორმებს გააჩნიათ
სპეციალური ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი რეჟიმები. მათი დადგენის დამახასიათებელი ნიშნები, ესენია:
საჭიროება დგება იმ შემთხვევაში, როცა ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი  ისინი გამოხატავენ სახელმწიფო მმართველობის არსს;
რეგულირების ზოგადი ღონისძიებები ვეღარ უზრუნველყოფენ შესაბამის  ისინი, რიგ შემთხვევაში იმპერატიული ე.ი. მბრძანებლური
სამართლებრივ წესრიგს, უსაფრთხოების დაცვას და ა. შ. ხასიათისანი არიან და ადმინისტრაციული სამართლის სუბიექტებს
სპეციალური ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი რეჟიმის დადგენის მიუთითებენ სავალდებულოდ შესასრულებელ ქცევაზე.
საფუძველი შეიძლება იყოს ისეთი ექსტრაორდინალური სიტუაციები,  ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმები ადგენენ და
როგორიცაა ბუნებრივი, ტექნოლოგიური და სხვა სპეციალური ხასიათის უზრუნველყოფენ კანონიერების რეჟიმს სახელმწიფო მმართველობის
მქონე სიტუაციები, აგრეთვე ისეთი ობიექტების შექმნა, რომლებიც თავისი პროცესში.
შინაარსით სპეციალური ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი რეჟიმის  ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმების შინაარსი ხშირად
მატარებელნი არიან. მაგ. ატომური ელექტროსადგურები, წყალსატევები, დგინდება აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანიზაციისა და
სასაზღვრო–გამშვები პუნქტები, კულტურული ძეგლები და ა.შ. რეალიზაციის პროცესში კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტების გამოცემის
სპეციალური ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი რეჟიმები დროს;
ადმინისტრაციული სამართლის დამოუკიდებელი ინსტიტუტებია და მათი ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმების ძირითადი ნაწილის
სამართლებრივი საფუძვლები დადგენილია კონსტიტუციით, კანონით, სტრუქტურა ტრადიციულია ანუ იგი შესდგება ჰიპოთეზის, დისპოზიციისა
პრეზიდენტისა და მთავრობის ნორმატიული აქტებით და ა.შ. მათ რიცხვშია და სანქციისაგან.
მაგ. საქართველოს კანონი ,,სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“, – ჰიპოთეზაში მოცემულია ის გარემოებები, რომელთა დადგომის
საქართველოს საბაჟო კოდექსი, საქართველოს კანონი ,,საგანგებო შემთხვევაში ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმა იწყებს მოქმედებას;
მდგომარეობის შესახებ“, საქართველოს კანონი ,,კულტურული – დისპოზიციაში მოცემულია შესასრულებლად სავალდებულო ქცევის
მემკვიდრეობის შესახებ“, საქართველოს კანონი ,,წიაღის შესახებ“ და ა.შ. წესი;
– სანქცია კი ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმის ის ნაწილია,
§ 3. ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმები და რომელშიც მითითებულია, თუ რა შედეგი მოჰყვება ადმინისტრაციულ–
ადმინისტრაციული სამართლის წყაროები. სამართლებრივი ნორმის შეუსრულებლობას.
3.1. ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმების ცნება. სამართლის 3.2. ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმების სახეები.
ნორმა სამართლის სისტემის პირველად ელემენტს წარმოადგენს. სწორედ ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმები სხვადასხვა კრიტერიუმის
მათგან ყალიბდება სამართლის ინსტიტუტები და დარგები. მიხედვით შეიძლება შემდეგ სახეებად დავყოთ:
ადმინისტრაციული სამართლის პირველად სტრუქტურულ ელემენტსაც 1. ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმები რეგულირების საგნის
სწორედ ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმა წარმოადგენს რომელთა მიხედვით შეიძლება იყოს:
ერთობლიობაც ქმნის ადმინისტრაციულ სამართალს. ,,ადმინისტრაციულ– ა. მატერიალური – განსაზღვრავენ ადმინისტრაციულ–
სამართლებრივი ნორმები სახელმწიფოს მიერ დადგენილი სამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტთა მატერიალურ უფლებებსა და
ზოგადსავალდებულო ქცევის წესებია, რომლების არეგულირებენ მოვალეობებს;
სახელმწიფო მმართველობის სფეროში წარმოშობილ ურთიერთობებს, ბ. პროცესუალური – განსაზღვრავენ ადმინისტრაციულ–
აგრეთვე მმართველობითი ხასიათის ურთიერთობებს, რომლებიც სამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტთა მატერიალური ნორმების
წარმოიშობა სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელების პროცესში“. რეალიზაციის პროცესს;
ადმინისტრაციულ სამართლებრივი ნორმები ადმინისტრაციულ–
სამართლებრივი ურთიერთობების სუბიექტებისაგან მოითხოვენ
21 22
 2. ადმინისტრაციული სამართლის სუბიექტის ნებაზე ზემოქმედების
ხასიათის მიხედვით ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმა შეიძლება
იყოს:
ა. მავალებელი – ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ურთიერთობის
სუბიექტს ავალებს გარკვეული მოქმედების შესრულებას;
ბ. ამკრძალავი – ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ურთიერთობის
სუბიექტს უკრძალავს ამა თუ იმ მოქმედების განხორციელებას.
გ. აღმჭურველი – ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ურთიერთობის
სუბიექტს აღჭურვავს გარკვეული უფლებამოსილებით ან აძლევს რაიმე
სარგებელს;
დ. წამახალისებელი – თავის შინაარსში შეიცავს ადმინისტრაციულ–
სამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტის მიმართ გამოსაყენებელ
წამახალისებელ ზომებს;
ე. რეკომენდაციული – შეიცავს რეკომენდაციული ხასიათის ქცევის
წესებს, რომლებიც სასურველია, რომ გამოიყენოს ადმინისტრაციულ–
სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილე სუბიექტმა;
3. მოქმედების არეალის მიხედვით ადმინისტრაციულ–
სამართლებრივი ნორმა შეიძლება იყოს:
ა. საყოველთაო – მოქმედებს ქვეყნის მთელს ტერიტორიაზე;
ბ. შეზღუდული – მოქმედებს სახელმწიფოს ტერიტორიის გარკვეულ
ნაწილში;
გ. ლოკალური მოქმედებს მხოლოდ გარკვეულ სტრუქტურებში, მაგ.
სამინისტროში;
4. მოქმედების ხანგძლივობის მიხედვით ადმინისტრაციულ–
სამართლებრივი ნორმა შეიძლება იყოს:
ა. განსაზღრული ვადით მიღებული – ადმინისტრაციულ–
სამართლებრივი ნორმა მიღებულია მხოლოდ განსაზღვრული ვადით;
ბ. განუსაზღვრელი ვადით მიღებული – ადმინისტრაციულ–
სამართლებრივი ნორმა მიღებულია განუსაზღვრელი ვადით;
5. იმის მიხედვით, თუ რა ვითარებაში გამოიცა ადმინისტრაციულ–
სამართლებრივი ნორმა იგი შეიძლება იყოს;
ა. ჩვეულებრივი – ნორმა გამოიცემა ჩვეულებრივ, ორდინალურ
სიტუაციაში;
ბ. ექსტრაორდინალური – გამოიცემა ექსტრაორდინალური
სიტუაციებში. მაგ. საგანგებო მდგომარეობის დროს, საომარი მდგომარეობის
დროს და ა.შ.
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი
ნორმების ზემოთაღნიშნული კლასიფიკაცია არ არის ამომწურავი და
23
შესაძლებელია ამა თუ იმ კრიტერიუმზე დაყრდნობით განვახორციელოთ
ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმების სხვა სახეებად დაყოფაც.
3.3. ადმინისტრაციული სამართლის წყაროები. სამართლის
გამოვლენის საშუალებებს, სამართლის ფორმებს ანუ სამართლის წყაროებს
უწოდებენ. ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი ნორმები მოცემულია
მრავალრიცხოვან სამართლებრივ აქტებში.
საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული სამართლის უპირველეს
წყაროს წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუცია. იგი ადგენს ისეთ
უმთავრეს საკითხებს, როგორიცაა აღმასრულებელ ორგანოთა სისტემა,
მოქალაქეთა ძირითადი ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი უფლებები და
სხვა კონსტიტუცია წარმოადგენს ბაზისს არა მარტო ადმინისტრაციული
სამართლისათვის, არამედ სამართლის სხვა დარგებისთვისაც.
გარდა საქართველოს კონსტიტუციისა საქართველოს
ადმინისტრაციული სამართლის მნიშვნელოვან წყაროებს წამოადგენენ
ისეთი კანონები, როგორიცაა:
ა. საქართველოს 2005 წლის 16 დეკემბრის ორგანული კანონი
,,ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“, რომელიც განსაზღვრავს
ადგილობრივი თვითმმართველობის განხორციელების სამართლებრივ,
ეკონომიკურ და ფინანსურ საფუძვლებს, სახელმწიფო გარანტიებს,
ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების შექმნის წესს, მათ
უფლებამოსილებებს და სახელმწიფო ორგანოებთან ურთიერთობას.
ბ. საქართველოს 2004 წლის 11 თებერვლის კანონი ,,საქართველოს
მთავრობის სტრუქტურის, უფლებამოსილებისა და საქმიანობის წესის
შესახებ“, რომელიც განსაზღვრავს საქართველოს მთავრობის კომპეტენციას,
სტრუქტურას, საქმიანობის ორგანიზებას და ა.შ.
გ. საქართველოს 1997 წლის 31 ოქტომბრის კანონი ,,საჯარო
სამსახურის შესახებ“, რომელიც ადგენს საქართველოში საჯარო სამსახურის
ორგანიზაციის სამართლებრივ საფუძვლებს, აწესრიგებს საჯარო სამსახურის
განხორციელებასთან დაკავშირებულ ურთიერთობებს, განსაზღვრავს
საჯარო მოსამსახურის სამართლებრივ მდგომარეობას და ა.შ.
დ. 1997 წლის 17 ოქტომბრის კანონი ,,საჯარო სამსახურში ინტერესთა
შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ“, რომელიც ადგენს საჯარო
სამსახურში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის თავიდან
აცილების, გამოვლენის, აღკვეთისა და კორუფციული სამართალდარღვევის
ჩამდენ პირთა პასუხისმგებლობის ძირითად პრინციპებსა და
სამართლებრივი რეგლამენტაციის საფუძვლებს.
ე. საქართველოს ადმინისტრაციული სამართლის ერთ–ერთ ყველაზე
მნიშვნელოვან წყაროს წარმოადგენს საქართველოს 1999 წლის 25 ივნისი
24
კანონი საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი, რომელიც
ამოქმედდა 2000 წლის 1 იანვარს. მისი მიღებით ფაქტიურად უარი ითქვა
ადმინისტრაციული სამართლის კომუნისტურ დოქტრინაზე და საფუძველი
ჩაეყარა ახალ ქართულ ადმინისტრაციულ სამართალს. საქართველოს
ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი განსაზღვრავს ადმინისტრაციული
ორგანოების მიერ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემის და
აღსრულების, ადმინისტრაციული საჩივრის და განცხადების განხილვის,
ადმინისტრაციული ხელშეკრულების მომზადების, დადებისა და
შესრულების წესს. მისი მიზანია უზრუნველყოს ადმინისტრაციული
ორგანოების მიერ ადამიანის უფლებების და თავისუფლებების, საჯარო
ინტერესებისა და კანონის უზენაესობის დაცვა.
საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მოქმედება
ვრცელდება სახელმწიფო, ადგილობრივი თვითმმართველობისა და
მმართველობის ორგანოების და დაწესებულებების, აგრეთვე იმ პირების
საქმიანობაზე, რომლებიც ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის თანახმად
ითვლებიან ადმინისტრაციულ ორგანოებად. ზოგადი ადმინისტრაციული
კოდექსის მოქმედება, გარდა მისი III თავისა21, არ ვრცელდება შემდეგი
სახელმწიფო ორგანოების საქმიანობაზე:
– საქართველოს პარლამენტი; აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური
რესპუბლიკების უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოები;
– საქართველოს პრეზიდენტის სათათბირო ორგანო;
– საქართველოს სახალხო დამცველი;
– საქართველოს სასამართლო ხელისუფლების ორგანოები.
– საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო.
ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მოქმედება ვრცელდება
ზემოთჩამოთვლილი ორგანოების და ამ ორგანოთა თანამდებობის პირების
მხოლოდ იმ საქმიანობაზე, რომელიც დაკავშირებულია ადმინისტრაციული
ფუნქციის განხორციელებასთან.
საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მოქმედება არ
ვრცელდება ასევე აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოთა იმ
საქმიანობაზე, რომელიც დაკავშირებულია:
– დანაშაულის ჩადენის გამო პირის სისხლის-სამართლებრივ
დევნასთან და სისხლის სამართლის საქმის წარმოებასთან;
21
ეს თავი არეგულირებს საჯარო ინფორმაციასთან დაკავშირებულ
საკითხებს და ითვლება საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული
კოდექსის მთავარ ღირსებად.
25
– ოპერატიულსამძებრო საქმიანობასთან;
– სასამართლოს მიერ გამოტანილი და კანონიერ ძალაში შესული
გადაწყვეტილების აღსრულებასთან;
– „სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ საქართველოს კანონით
გათვალისწინებული აქტების აღსრულებასთან;
– სამხედრო საკითხებზე გადაწყვეტილების მიღებასთან, აგრეთვე
სამხედრო დისციპლინის საკითხებთან, თუ ეს არ ეხება პირის საქართველოს
კონსტიტუციით მინიჭებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს;
– საქართველოს პრეზიდენტის მიერ პირთა საქართველოს
კონსტიტუციით გათვალისწინებულ თანამდებობებზე დანიშვნისა და
გათავისუფლების, აგრეთვე საქართველოს კონსტიტუციის 73-ე მუხლის
პირველი პუნქტის „ა”, „დ”, „ე”, „ზ”, „თ”, „ო” ქვეპუნქტებით, ასევე მე-2, მე-4
და მე-5 პუნქტებით გათვალისწინებულ უფლებამოსილებათა
განხორციელებასთან;
– საერთაშორისო ხელშეკრულებების და შეთანხმებების შესრულებასა
და საგარეო პოლიტიკის განხორციელებასთან.
ვ. ადმინისტრაციული სამართლის ერთ–ერთ მნიშვნელოვან წყაროს
წარმოადგენს საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა
კოდექსი, რომელიც განსაზღვრავს, თუ რომელი მოქმედება ან უმოქმედობა
წარმოადგენს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევას, რომელი
ადმინისტრაციული სახდელი, რომელი ორგანოს (თანამდებობის პირის)
მიერ და რა წესით შეიძლება დაედოს ადმინისტრაციული
სამართალდარღვევის ჩამდენს. აღნიშნული კოდექსი 1984 წელსაა მიღებული
და მასში თავს იჩენს სამართლებრივი ხასიათის პრობლემების მთელი რიგი
კომპლექსი. საქართველოს უმაღლეს საკანონმდებლო ორგანის დიდი ხნის
მანძილზე არ განუხორციელებია მოქმედი ადმინისტრაციულ
სამართალდარღვევათა კოდექსის რევიზირება და მისი არსებული
რეალიებისათვის მისადაგება, თუმცა მასში ძალიან ხშირად შედის
აუცილებელი საჭიროების მქონე ცვლილებები და დამატებები რის გამოც ეს
კოდექსი იმ სახით რაც თავის დროზე იქნა მიღებული თითქმის არ
არსებობს. აღნიშნული კოდექსის, როგორც მატერიალურ, ისე
პროცესუალურ ნაწილში უამრავი ,,მკვდარი“ ნორმაა რის გამოც იურისტები
მას ხშირად ,,მკვდარ“ კოდექსადაც მოიხსენიებენ. ამასთან მის
განსაკუთრებულ ნაწილში განხორციელებულ ცვლილებათა უდიდესი
ნაწილი უწყებრივი ინტერესებიტაა ნაკარნახევი და ხშირ შემთხვევაში
მოკლებულია სამართლებრივ ლოგიკას. მასში არაა უნიფიცირებული
ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევებთან დაკავშირებული საქმეების
წარმოების წესები, რის გამოც სხვადასხვა შემთხვევებში სხვადასხვა
26
ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ განსხვავებულად წესრიგდება რაც 15. Павленко В.В., Таранцова Е. И. «Административное право» Ростов
წინააღმდეგობებს ქმნის ნორმაშეფარდების პროცესში. ზემოაღნიშნულის на Дону 2003 г.
გამო დღის წესრიგში დადგა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა 16. «Административное право зарубеженых стран». Учебник под. ред.
სფეროში რეფორმის გატარება და მომზადდა ახალი ,,საქართველოს А. Н. Козирина и М. А. Штатиной. Москва 2003 г.
ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის პროექტი“, თუმცა 17. «Административное право», под. Ред. Ю. М. Козлова, Л. Л. Попова,
საქართველოს პარლამენტის მიერ იგი მიღებული არ არის. из. «Юрист.
გარდა ზემოაღნიშნულისა საქართველოს ადმინისტრაციული
სამართლის მნიშვნელოვანი წყაროებია ისეთი მნიშვნელოვანო დარგობრივი
კანონები, როგორიცაა საქართველოს საბაჟო კოდექსი, საქართველოს
საგადასახადო კოდექსი, საქართველოს კანონი ,,მშენებლობის ნებართველის
შესახებ“ და ა.შ. რომელთა განხილვაც მოცემული ნაშრომის ფარგლებში ვერ
ხერხდება.

გამოყენებული ლიტერატურა
1. საქართველოს კონსტიტუცია (24.08.1995 წ);
2. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი;
3. პ. ტურავა, ნ. წკეპლაძე - ,,ზოგადი ადმინისტრაციული სამართლის
სახელმძღვანელო“,თბ. 2010 წ.
4. პ. ტურავა, ნ. წკეპლაძე – ,,ადმინისტრაციული სამართლის
დამხმარე სახელმძღვანელო“, საქართველოს გაეროს ასოციაციის
პუბლიკაცია, თბ. 2005 წ;
5. ზ. ადეიშვილი, ქ. ვარდიაშვილი, ლ. იზორია, ნ. კალანდაძე, მ.
კოპალეიშვილი, ნ. სხირტლაძე, პ. ტურავა, დ. ქიტოშვილი – ,,ზოგადი
ადმინისტრაციული სამართლის სახელმძღვანელო“, საგამომცემლო საქმის
სასწავლო ცენტრი, თბ. 2005 წ;
6. ვ. ლორია – ,,საქართველოს ადმინისტრაციული სამართალი“,
გამომც. ,,მერიდიანი“, თბ. 2002 წ.
7. ი. სურგულაძე – ,,ადმინისტრაციული სამართალი“, თბ. 2003 წ.
8. რ. დავიდი – ,,თანამედროვეობის ძირითადი სამართლებრივი
სისტემები“, გამომც. ,,განათლება“, თბ. 1993 წ;
9. ივ. ჟავახიშვილი– ,,თხზულებანი თორმეტ ტომად“, ტომი მე–6;
10. გ. ხუბუა – ,,სამართლის თეორია“, გამომც. ,,მერიდიანი“, თბ. 2004;
11. პ. ცნობილაძე – ,,კონსტიტუციური (სახელმწიფო) სამართალი“
ცნობარი, თბ. 1998 წ.
12. Бахрах. Д.Н. «Административное право» Москва 2002 г.
13. Г. Галлиган, В.В. Полианский, Ю.Н. Старилов «Административное
право. История развития и основные современные концепции». Москва 2002 г.
14. Платонов Е.В. «Административное право России» Москва 2002г.
27 28