Sıkı Geçme

Mil – Göbek Bağlantıları:

Kontrol ve Boyutlandırma Hesaplamaları

Prof. Dr. Mehmet Fırat

72
Limitler ve Geçmeler

Tasarımcı, delikler ve miller için istenilen işlevi yerine getirdikten sonra herhangi bir
geometrideki geçmeyi belirlemede özgürdür. Standartlar, ortak olarak tekrarlanan
durumların nitelikli tecrübeleri ile belirlenmiştir.
Limitler ve geçmeler için iki standart mevcuttur, birisi inch birimleri diğeri ise metrik
birimleri temellidir.
Metrik standartların kullanımında, her zaman, büyük harfler deliği, küçük harfler mili
temsil eder. Üst sapma, δu Mak. Ölçü, dmak

Alt sapma, δL Min. Ölçü, dmin

Uluslar arası tölerans oranı,Δd(IT

numarası)

Temel sapma, δF

Temel ölçü, D(d)

Alt sapma, δL

Üst sapma, δu

Temel sapma, δF

Uluslar arası tölerans oranı,Δd(IT

numarası)
Min. Ölçü, Dmin

Mak. Ölçü, Dmak

Prof. Dr. Mehmet Fırat

73
Limitler ve Geçmeler
Üst sapma, δu Mak. Ölçü, dmak
Alt sapma, δL Min.Ölçü, dmin

Uluslar arası tolerans

oranı,Δd(IT numarası)

Temel sapma, δF

Temel ölçü, D(d)

Alt sapma, δL
Üst sapma, δu

Temel sapma, δF
Uluslar arası tolerans
oranı,Δd(IT numarası) Min. Ölçü, Dmin
Mak. Ölçü, Dmak

Prof. Dr. Mehmet Fırat

74
Limitler ve Geçmeler
Temel ölçü veya “nominal boyut”, limit ve sapmaları belirleyen
ve geçmenin her iki elemanı için de aynı olan büyüklüktür.
Sapma, bir ölçü ile ilgili temel ölçü arasındaki cebirsel farktır.
Üst sapma, maksimum limit ile ilgili temel ölçü arasındaki cebirsel Üst sapma, δu Mak. Ölçü, dmak

farktır. Alt sapma, δL Min. Ölçü,

dmin

Alt sapma, minimum limit ile ilgili temel ölçü arasındaki cebirsel farktır. Uluslar arası tölerans oranı,Δd(IT
numarası)

Temel sapma, üst ya da alt sapmadan birisidir. Temel ölçüye yakın Temel sapma, δF

olan alınır.
Temel ölçü, D(d)
Tolerans, parçanın maksimum ve minimum ölçü limitleri Alt sapma, δL

arasındaki farktır. Üst sapma, δu

Uluslar arası tolerans derece numaraları (IT), aynı boyut

hassasiyetteki sahip, ancak farklı nominal boyut büyüklüğüne göre
değişen tolerans – kalite gruplarını belirler. Uluslar arası tölerans oranı,Δd(IT
numarası)
Temel sapma, δF

Min. Ölçü, Dmin

Delik bazlılar, temel delik boyutu ile ilgili geçme sistemlerini Mak. Ölçü, Dmak

temsil eder. Temel sapma H’dir.

Mil bazlılar, temel mil boyutu ile ilgili geçme sistemlerini temsil eder.
Temel sapma h’dir.

Prof. Dr. Mehmet Fırat

75
Limitler ve Geçmeler
Tolerans bölgesinin değeri, parça ölçüsündeki değişimdir ve iç ve dış ölçülerin her ikisi için de
aynıdır.
Tolerans alanları IT numaraları denilen uluslar arası tolerans derece numaraları ile
özelleştirilmiştir. Küçük derece numaraları, küçük toleransları belirler. ( Tercihli geçmeler için
sadece IT6’dan IT11’e kadar olan derecelere ihtiyaç vardır)
Metrik Standard’ta, tolerans pozisyon harflerini kullanır, büyük harfler iç ölçüler (delikler),
büyük harfler dış çaplar (miller) için kullanılır. Temel sapma, temel ölçü ile ilişkili tolerans
alanını belirler. Tolerans Dereceleri
Temel IT6 IT7 IT8 IT9 IT10 IT11
Boyutlar(mm)
0-3 0.006 0.010 0.014 0.025 0.040 0.060
3-6 0.008 0.012 0.018 0.030 0.048 0.075
6-10 0.009 0.015 0.022 0.036 0.058 0.090
10-18 0.011 0.018 0.027 0.043 0.070 0.110
18-30 0.013 0.021 0.033 0.052 0.084 0.130
30-50 0.016 0.025 0.039 0.062 0.100 0.160
50-80 0.019 0.030 0.046 0.074 0.120 0.190
80-120 0.022 0.035 0.054 0.087 0.140 0.220
120-180 0.025 0.040 0.063 0.100 0.160 0.250
180-250 0.029 0.046 0.072 0.115 0.185 0.290
250-315 0.032 0.052 0.081 0.130 0.210 0.320
315-400 0.036 0.057 0.089 0.140 0.230 0.360

Prof. Dr. Mehmet Fırat

76
Limitler ve Geçmeler
Temel Delik Sistemini Kullanarak Tercih Edilen Geçmelerin Tanımları
Kaynak: Preferred Metric Limits and Fits, ANSI B4.2-1978 ( ayrıca BS 4500)
Geçme Tipi Tanım Sembol

Boşluklu Loose running fit: for wide commercial tolerances or allowances on external members H11/c11
geçme
Free running fit: not for use where accuracy is essential, but good for large temperature H9/d9
variations, high running speeds, or heavy journal presseres
Close running fit: for running on accurate machines and for accurate location at moderate H8/f7
speeds and journal pressures
Sliding fit: where parts are not intended to run freely, but most move and turn freely and H7/g6
locate accurately
Locational clearence fit: provides snug fit for location of stationary parts, but can be freely H7/h6
assembled and disassenbled
Ara geçme Locational transition fit: for accurate location, a compromise between clearence and H7/k6
interference
Locational transition fit: for more accurate location where greater interference is H7/n6
permissible
Sıkı geçme Locational interference fit: for parts requiring rigidity and alignment with prime accuracy of H7/p6
location but without special bore pressure requirements.
Medium drive fit: for ordinary steel parts or shrink fits on light sections, the tightest fit H7/s6
usable with cast iron
Force fit: suitable for parts that can be highly stressed or for shrink fits where the heavy H7/u6
pressing forces required are impractical.

Prof. Dr. Mehmet Fırat

77
Limitler ve Geçmeler

Standard limitler ve geçmelerde, büyük harfler

deliği, küçük harfler mil için kullanılır.
Üst sapma, δu Mak. Ölçü, dmak

Delik için Alt sapma, δL Min. Ölçü, dmin

D max  D  D D min  D Uluslar arası tölerans oranı,Δd(IT

numarası)

Millerde c, d, f, g ve h boşluklu geçmeler için, Temel sapma, δF

d max  d   F d min  d   F  d
Temel ölçü, D(d)

Millerde k, n, p, s ve u sıkı geçmeler için, Alt sapma, δL

Üst sapma, δu

d max  d   F d max  d   F  d

Düşük sapmalar H (delikler için) sıfırdır. Temel sapma, δF

Uluslar arası tölerans oranı,Δd(IT

Bu nedenle, “üst sapma değeri” tolerans değerine numarası)

Min. Ölçü, Dmin

eşittir. Mak. Ölçü, Dmak

Prof. Dr. Mehmet Fırat

78
 Limitler ve Geçmeler
Miller için Temel Sapmalar
Üst Sapma Değerleri Alt Sapma Değerleri
Temel
Ölçüler c d f g h k n p s u

Prof. Dr. Mehmet Fırat

79
 Limitler ve Geçmeler

•ÖRNEK: 34mm temel ölçüsünde mil ve delik ölçülerini “boşluklu geçme”-

”ara geçme” durumu için bulunuz.
•Çözüm: Tablo 7-9’dan ISO sembolünün 34H11/c11 olduğunu görürüz. Tablo A-
11’den, IT11 tolerans derecesinin 0.160mm olduğunu görürüz. 34H11/c11
sembolü ΔD= Δd=0.160mm olduğunu gösterir. Delik için, denklem (7-36)
kullanılarak
Dmax=D+ΔD= 34+0.160=34.160 mm
Dmin=D=34 mm

Mil 34c11 olarak belirlenmiştir. Tablo A-12’den, temel sapma δF=-0.120 mm

olarak tespit edilir. Denklem (7-37) kullanılarak, mil ölçüleri için

d max=d+ δF = 34+(-0.120)=33.880 mm
dmin=d+ δF- Δd=34+(-0.120)-0.160=33.720 mm

Prof. Dr. Mehmet Fırat

80
Limitler ve Geçmeler

Prof. Dr. Mehmet Fırat

81
Limitler ve Geçmeler

Prof. Dr. Mehmet Fırat

82
Limitler ve Geçmeler

Prof. Dr. Mehmet Fırat

83
 Sıkı Geçme
Mil-Göbek Bağlantıları

Prof. Dr. Mehmet Fırat

84
Sıkılık ve Moment İletimi

Prof. Dr. Mehmet Fırat

85
Sıkı Geçmede Gerilme ve Deformasyon

Prof. Dr. Mehmet Fırat

86
Sıkı Geçmede Gerilme ve Deformasyon

Prof. Dr. Mehmet Fırat

87
Sıkı Geçmede Gerilme ve Deformasyon

Prof. Dr. Mehmet Fırat

88
Sıkı Geçmede Gerilme ve Deformasyon

Prof. Dr. Mehmet Fırat

89
Sıkı Geçmede Gerilme ve Deformasyon

Prof. Dr. Mehmet Fırat

90